globe magazine - oktober 2017 by evofenedex

magazine voor internationaal ondernemen

Nationale Opera & Ballet p.12

Exportkoorts.

nr 424 oktober 2017

20 Innoveer uw businessmodel Draait de boel lekker? Dan is het juist tijd om te innoveren.

26 Voorkom vervolging Exportcontrole gaat exporteur ĂŠn transporteur aan.

30 Wie macht man das? Ondernemers vertellen over hun ervaringen in Duitsland.

Of je al succesvol bent in meerdere buitenlandse markten of pas je eerste stappen in het buitenland zet: ondernemen in een nieuw land klinkt als een groot avontuur. Het Oranje Handelsmissiefonds biedt ondernemers hulp om internationaal te groeien. Schrijf je daarom nu in voor de ondernemersprijs van het jaar en maak kans op een jaar lang hulp bij het realiseren van jouw exportdroom. SCHRIJF JE IN OP: WWW.OHMF.NL

magazine voor internationaal ondernemen

Op de cover Colofon

globe magazine voor internationaal ondernemen is het maandblad van evofenedex en richt zich op exporterende en internationaliserende Nederlandse bedrijven, globe magazine voor internationaal ondernemen verschijnt 11x per jaar.

Frans Huneker Technisch directeur Nationale Opera & Ballet

Hoofdredactie Elmar Otten Redactie Marianne Elissen Willemijn Gwanmesia Dorine Noordam Rob Zomer Aan dit nummer werkten mee Alice Boonstoppel, Alicia Zwanikken, Anneke Huybens, Enrico Kretschmar, Esther Janssen, Hans Mojet, Hans van den Heuvel, Hidde Baars, Ivo van der Bent, Lubna Safeer, Peer Besselaar, Peter Teunisse, Raoul Diederen, Raoul Leering, Sebastiaan Bennink, Tessel Kuijten, Wilco Heijwegen en Yoan Chung. Redactieadres Postbus 350 2700 AJ Zoetermeer T +31 (0)79 3467 346 E redactie@globemagazine.nl

Vormgeving/prepress Thielen Peters - de communicatie kliniek Melbournestraat 7, 1175 RM Lijnden telefoon +31 (0)20 4083 100 Druk Veenman+, Rotterdam globe magazine voor internationaal ondernemen wordt milieuvriendelijk en op chloorvrij papier (TCF) gedrukt. Advertenties Mooijman Marketing & Sales Julius Röntgenstraat 17 2551 KS Den Haag T +31 (0)70 3234 070 E dm@mooijmanmarketing.nl Advertenties vallen buiten de redactionele verantwoordelijkheid van evofenedex. Abonnementen Ledenadministratie evofenedex Postbus 350, 2700 AJ Zoetermeer telefoon 079 3467 346 e-mail ledenadministratie@evofenedex.nl Overname Overname van artikelen en andere informatie is alleen toegestaan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de redactie, mits met bronvermelding.

Foto: Ivo van der Bent

Uitgever evofenedex, Bart Jan Koopman

“ De opera is geen kunstvorm om makkelijk mee te reizen of te toeren. Vanwege de enorme decors lijkt het dan al snel op een verhuizing.” Lees het interview op pagina 12.

Copyright De inhoud van dit magazine is auteursrechtelijk beschermd. Uitgever, redactie en medewerkers hebben de in deze uitgave opgenomen informatie met de nodige zorg geselecteerd, doch kunnen geen aansprakelijkheid aanvaarden voor onverhoopte onjuistheden en/ of onvolledige informatie. De inhoud van de artikelen hebben een informatieve strekking, zijn globaal en beschrijvend van opzet en kunnen niet worden gezien als juridisch of bedrijfsmatig advies. ISSN 2352-5843

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Vind uw weg wereldwijd

met onze lokale kennis en netwerken

Tips en inspirerende verhalen Hoe boekt u internationaal succes met uw onderneming? Lees inspirerende verhalen van ondernemers en ontdek wat nodig is voor groei in het buitenland.

Kijk op rabobank.nl/internationaal Een aandeel in elkaar

voorwoord

Arm en rijk tegelijk De economie groeit, in 2017 zelfs met een jarenlang niet gezien niveau van boven de 3%. Onze demissionaire minister van Economische Zaken sprak onlangs zelfs van een kleine 4%. Daarmee zitten we internationaal in de Champions League. Het hoeft geen betoog dat de exportsector hieraan een belangrijke bijdrage levert maar gelukkig wordt dit keer de groei breed gedragen. Toch is de boodschap dat we ons niet rijk moeten rekenen. In een beleidsarme miljoenennota op Prinsjesdag, het oude kabinet is tenslotte nog demissionair, kun je dat op vele terreinen teruglezen. Het zogenaamde

â&#x20AC;&#x153; Onze welvaart hangt af van handel met het buitenland.â&#x20AC;?

Handelsverdragen helpen om de internationale handel te stroomlijnen. Het helpt ons in positieve zin, wat in Den Haag helaas niet overal gezien wordt. Laten we niet vergeten dat onze huidige en toekomstige welvaart voor een belangrijk deel afhangt van onze handel met het buitenland. Dat de Britten de weg kwijt zijn, hoeft nog niet te betekenen dat wij

houdbaarheidssaldo heeft het oude en het

moeten volgen.

nieuwe kabinet deels in een wurggreep. Zorg-

Laten we onze rijkdom benutten door te in-

kosten, vergrijzing en klimaatbeleid zijn zo-

vesteren in de hierboven genoemde onder-

maar een paar onderwerpen die een groot

werpen, speerpunten die evofenedex niet

deel van de bestedingsruimte, zo niet de ge-

voor niets propageert. Ten bate van een bre-

hele ruimte, die de goed draaiende economie

de welvaartstoename in binnen en buitenland.

oplevert, opsouperen.

En nu maar hopen dat het nieuwe kabinet goed gelezen en geluisterd heeft.

Toch kijken wij liever naar de kansen die er zijn, naast de vele geopolitieke bedreigingen. Lang niet alles is gerelateerd aan alleen maar meer geld. Gerichte investeringen in mobiliteit, fysieke en digitale infrastructuur, inzetten op innovatie en beter onderwijs en bijvoorbeeld het verbeteren van de Europese interne markt en de internationale handel zijn allemaal zaken die we sowieso moeten doen en wel-

Bart Jan Koopman

vaart opleveren.

Directeur evofenedex globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

inhoudsopgave

Voorwoord

05 Arm en rijk tegelijk

Column 09 Paria in de polder

Ervaring 12 Nationale Opera & Ballet

Innoveer uw businessmodel Loopt alles in uw onderneming op rolletjes? Dat is precies het moment waarop u moet innoveren. Tijd voor een frisse blik.

Expertise 18 Brexit loopt stroef 19 Solvit: meldpunt handelsbelemmeringen 20 Innoveer uw businessmodel 26 Export controle: voorkom vervolging 34 Nigeria: deviezen-drama

Verkenningen 24 Cultureel navigeren in China 30 Wie macht man das? 32 3x Duitsland

Elke maand 10 Kort 11 Vreemde Zaken 36 Export Matters: Q&A 38 Agenda 41 Expats 42 evofenedex contact

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Deviezendrama De Nigeriaanse president Buhari houdt de wisselkoers van de Naira streng onder controle. Het effect is vooralsnog weinig positief.

Wie macht man das? Er is geen standaardaanpak voor Duitsland. Ondernemers vertellen over hun ervaringen met onze oosterburen.

Exportkoorts

Voorkom vervolging

Achter de coulissen van de Nationale Opera & Ballet gaat een ingewikkelde operatie schuil die oceanen overschrijdt.

Het Openbaar Ministerie gaat actief overtredingen op de exportcontrole- en sanctiewetgeving vervolgen. Of u nu exporteur of vervoerder bent, u bent altijd verantwoordelijk. globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

INCASSO ADVOCATEN

AGS4: bent u er klaar voor? De overgang naar AGS2 en AGS3 is achter de rug. Echter, voor veel bedrijven moet de grootste wijziging nog komen. Per 1 mei 2019 wordt de GPA (ENT/IMP/AVS) uitgefaseerd. Door nu ac�e te ondernemen bent u erop voorbereid! WAT VERANDERT ER VOOR U? Niet alleen de aangi�eso�ware verandert, ook bij vergunningen en procedures zijn er grote wijzigingen. Denk hierbij aan: • De achteraf aangi�e via de GPA wordt een vooraf aangi�e via AGS • Inschrijvingsprocedure via administra�e wordt noodzakelijk • Er komt een herbeoordeling van de vergunning

Dit kunnen wij voor u betekenen

Nieuw: 4, • Alle we�elijke wijzigingen, ook AGS zijn inbegrepen in ons abonnement so�ware • Dankzij onze SaaS oplossing zijn de Met LSPiShip zijn uw minimaal kosten laag en opera�onele risico’s douaneprocessen kken om • Ruime ervaring met douanevraagstu In-Control. eteren logis�eke en douaneprocessen te verb

LSPiShip!

zie LSPsolutions.com Wij helpen u graag in een vrijblijvend gesprek, bijvoorbeeld �jdens het Douanecongres op donderdag 12 oktober 2017!

SaaS: why buy the cow if you only need milk?

Tel. (088) 20 20 300 | mp@LSPsolutions.com | LSPsolutions.com

column

Raoul Leering

Paria in de polder Is het tijd voor een loongolf in Nederland? Raoul Leering geeft zijn visie. Tot zijn pensioen heeft hij erop moeten wach-

nomie een loongolf wel nodig heeft. Het CPB

ten, maar alsnog krijgt Alfred Kleinkecht bijval in

stelt dat de lonen achterblijven bij de conjunc-

economenland.

tuur, maar dat valt wel mee. De bruto loonstij-

Kleinknecht wist midden jaren '90 niet wat hij

ging mag laag zijn, de inflatie is dat ook. Daar-

meemaakte. Koud hoogleraar economie ge-

door ontwikkelen de reële lonen zich eigenlijk

worden en gelijk al de paria van de polder. Heel sociaal economisch Nederland viel over hem heen omdat hij het waagde een loongolf te bepleiten. Sociale partners hadden net afgesproken de werkloosheid te lijf te gaan met het aloude recept van de loonkostenmatiging.

“ Pleiten voor een loongolf is salonfähig geworden.”

heel normaal. En de koopkracht stijgt ook al vier jaar waardoor de achteruitgang tijdens de crisisjaren is goedgemaakt. De consumptie laat een gezonde groei zien. Voor werkgevers bepalen de loonkosten per product de prijs van arbeid en die zijn in 2016

Volgens Kleinknecht zet een loongolf bedrijven

voor het eerst duidelijk gestegen, twee jaar na

aan tot innovatie zodat Nederland meer op

de start van het economisch herstel. Maar dat

kwaliteit en minder op prijs zou hoeven te con-

is niet langzamer dan normaal. Het duurt nou

curreren. Zijn pleidooi is moedig maar ook ris-

eenmaal even voordat economisch herstel tot

kant. Het is twijfelachtig of een loongolf vol-

personeelstekorten leidt en pas dan is er reden

doende innovatie en nieuwe banen oplevert om

voor een stijging van de prijs van arbeid. Bo-

het baanverlies goed te maken bij bedrijven die

vendien, de personeelstekorten zijn nog niet zo

de loongolf niet overleven.

groot als tijdens de hoogconjunctuur vooraf-

Ruim twintig jaar na de eerste oproep van

gaand aan de crisis.

Kleinknecht pleit DNB voor een loongolf en ook

De huidige loon(kosten)stijging past dan ook

het CPB straalt uit dat er wel een schepje bo-

prima bij de stand van de conjunctuur. Bij

venop mag. Opmerkelijk is dat bijna niemand

snellere stijging komt onze concurrentieposi-

over ze heen valt. Pleiten voor een loongolf is

tie in het geding. Toegegeven, die kan wel een

salonfähig geworden. Het koopkrachtverlies tij-

stootje hebben na de verbetering de afgelo-

dens de crisis, de internationaal toegenomen

Raoul Leering is hoofd

pen jaren, maar laten we niet vergeten dat die

aandacht voor welvaarstverschillen (Picketty)

Internationaal Handelsonderzoek

vooral het gevolg is van de duikvlucht van de

en de schaduwzijden van globalisering hebben

bij ING.

euro in 2015. En wat wil: de euro is inmiddels

de geesten er rijp voor gemaakt.

aan een opmars bezig. Dus, schiet niet door

Maar net als bij het pleidooi van Kleinknecht

met het versnellen van de loonstijging. Behalve

moet ook deze keer bezien worden of de eco-

natuurlijk als je Kleinknecht gelooft. globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

kort nieuws

kort Nieuwe zijderoute is graadmeter van China’s ambities Met de Nieuwe Zijderoute werkt China aan een uitgebreid netwerk van handelswegen richting Europa. Vervoer via de treinen duurt een kleine twee weken - sneller dan per boot, maar ook drie keer zo duur. Het is vooral een optie voor producten met een hoge waarde, zoals laptops. Khorgos Gateway is een bin-

zoveel zijn. Onder meer Hewlett-Packard en het Taiwanese

nenlandse haven in de gelijk-

Foxconn maken gebruik van de nieuwe logistieke optie, die

namige Kazachse grensstad.

China de laatste jaren in snel tempo uitbreidt. Inmiddels verbin-

Hier worden vrachttreinen vanuit China overgeladen. Dit jaar

den vrachttreinen 27 steden in China met 11 Europese steden.

worden daar 100.000 TEU's, een standaardmaat voor een container, vervoerd richting andere Centraal-Aziatische landen,

Bron: trouw.nl • Volledig bericht: bit.ly/2js61s6

maar ook naar Iran en Europa. In 2020 moeten dat er vijf keer

Belang export neemt verder toe De Nederlandse export is in juli fors gegroeid, zo blijkt uit cijfers van het CBS. In juli was het volume van goederenexport bijna 7 procent hoger dan in juli 2016. +6%

+7%

Volgens het CBS groeide in

vooral door minder gunstige wisselkoersen en stagnering van

juli vooral de export van

het aantal buitenlandse orders.

(elektrotechnische)

machi-

Volgens evofenedex is internationale handel cruciaal voor Ne-

nes, apparaten en perso-

derland. Jaarlijks exporteren Nederlandse bedrijven voor zo’n

nenauto’s. Zowel de uitvoer

425 miljard aan goederen, goed voor ongeveer een derde van

van Nederlandse producten als de wederuitvoer was hoger

het nationale inkomen. Ruim twee miljoen Nederlanders wer-

dan een jaar eerder. Het volume van de import was in juli 6

ken in de export en hun aantal groeit gestaag.

procent groter dan een jaar eerder. Het CBS schat in dat de exportgroei in september minder hoog uit zal vallen dan in juli,

Bron: evofenedex.nl • Volledig bericht: bit.ly/2wrczbG

China weert Europese kazen China heeft een importverbod ingesteld op 49 zachte kaassoorten uit Europa, waaronder brie, camembert en roquefort. De Europese Commissie is bezorgd over het verbod en roept China op zich aan handelsafspraken te houden. De Chinese overheid geeft geen duidelijkheid over de reden van het verbod, ondanks herhaaldelijke verzoeken vanuit Brussel. voedselimporteur

In 2016 importeerde China 14 miljoen kilo kaas uit de EU. Het

Sinodis zou het verbod zijn

gros van de kazen dat de grens niet meer over mag komt uit

ingesteld om bepaalde bac-

Frankrijk en Italië. Kaas maakt een klein deel uit van de Europese

Volgens

teriën in kaasschimmels te weren. Een argument dat volgens

zuivelexport naar China.

de Europese Commissie geen hout snijdt: “De kazen worden al tientallen jaren op dezelfde manier gemaakt en vormen geen risico voor de gezondheid.”

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Bron: volkskrant.nl • Volledig bericht: bit.ly/2eXk6ZD

vreemde zaken

Elmar Otten

De wereldsok Kun je een stad aantrekken? Wel met de City Collection van Alfredo Gonzales. We hebben het over sokken. Oprichter Dennis Ebeli vertelt. Alfredo Gonzales legt zich volledig toe op

naartoe wilt exporteren; in Japan bijvoorbeeld

sokken. Wat maakt ze zo bijzonder?

ben je in de retail als Nederlander het meeste

“Het zijn hoge kwaliteit sokken met een ver-

gebaat bij een distributeur. De distributeur

haal en een complete merkbeleving, je koopt

kent zijn markt en met name de cultuur,

dus meer dan alleen een sok. Elke collectie

spreekt de taal, stelt zijn eigen handelsagen-

heeft een eigen verhaal. Ga naar de website

ten aan en kan voorraad houden om kosten

en je zult zien dat wat ooit een simpele sok

te drukken.

was, bij Alfredo Gonzales meer een ‘way of

In België werken we juist met handelsagenten,

living’ is geworden.”

Good Life kan vanuit Rotterdam binnen een dag aanleveren. We hebben bewust geen Neder-

Wat is het idee achter de City Collection?

landse maar een Belgische agent aangesteld.”

“De stedenlijn is een unieke samenwerking van het succesvolle hotel CitizenM en Alfredo

Welke obstakels zijn jullie internationaal

Gonzales. We hebben altijd iets met steden

tegengekomen?

willen doen en in CitizenM hebben we de per-

In de retail zijn dit dikwijls logistieke obstakels.

fecte partner gevonden. Elk hotel van CitizenM

Een zending die bij de douane vaststaat, een

is met zijn eigen Alfredo Gonzales sok vereeu-

container die te laat in de haven binnenkomt

wigd!”

of zendingen die ondanks goede logistieke partners zoekraken. Als klein internationaal

Jullie zijn wereldwijd actief, hoe pakken

bedrijf is het van belang sterke internationale

jullie vermarkting en distributie aan?

partners te hebben voor logistiek, die dit soort

“Onze hoofddistributeur, Good Life B.V. te

problemen voor je kunnen tackelen.

Alfredo Gonzales

Rotterdam, zorgt voor acquisitie en begelei-

We hebben ook wel eens te maken gehad met

Hoofdkantoor: Rotterdam

ding van de internationale distributeurs en

bestellingen met gestolen creditcards. Hier ge-

Aantal werknemers wereldwijd: 10

handelsagenten. Voor landen binnen de EU

loof je één keer in, maar na een harde les van

Voornaamste exportproduct:

kan Good Life de distributie makkelijk aan,

een flinke bestelling naar Australië gestuurd te

Sokken

daarbuiten moet er een afweging tussen dis-

hebben waarvan de betaling later wordt inge-

Voornaamste exportlanden:

tributeur of handelsagent worden gemaakt.

trokken, zie je de tweede keer bij een zelfde

Frankrijk, Japan, Polen

Wat je gebruikt hangt af van het land waar je

soort bestelling al een patroon.”

Exportomzet: 20%

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Bij Nationale Opera & Ballet is de logistieke choreografie achter de schermen minstens zo boeiend als de voorstelling op het toneel.

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Elmar Otten Ivo van der Bent

Nationale Opera & Ballet

Exportkoorts Bij de artiesteningang van Nationale Opera & Ballet in Amsterdam hangt een groepje jonge mensen tegen muurtjes en palen. Het regent zachtjes. Zo nu en dan komt er iemand naar buiten en veert het gezelschap hoopvol op. Die avond is de generale repetitie van de opera La forza del destino. De voorstelling is gratis, maar je moet wel een kaartje zien te bemachtigen. Wachten dus. Binnen is het relatief rustig. Via een wirwar aan

te stoppen. Als we met twee trailers op pad

gangen zijn we op weg naar technisch directeur

gaan is het veel. Avondvullende balletten, zoals

Frans Huneker. Nationale Opera & Ballet is re-

Notenkraker en Muizenkoning hebben dan wel

gelmatig actief in het buitenland en loopt daarbij

weer veel decor, maar daar wordt dan ook niet

soms tegen de nodige logistieke en exporttech-

mee gereisd of er wordt voor een avondvullend

nische uitdagingen aan. We treffen Frans in een

ballet, zoals Giselle, een speciale reisversie voor

klein kantoortje waar een grote poster van Der

het decor gemaakt.”

Ring des Nibelungen hangt. Een monitor laat het nu nog lege hoofdtoneel zien.

Reist de opera helemaal niet?

“De opera is niet altijd kunstvorm om makkelijk

“Binnen Amsterdam spelen we wel eens in de

mee te reizen of te toeren,” vertelt Frans gelijk.

Stadsschouwburg of in de Westergasfabriek.

“Vanwege de enorme decors, rekwisieten en

Dan komt er al gauw een trailer of acht tot tien

kostuums die dan mee moeten, lijkt het dan al

voor rijden. De opera die nu bij ons in première

snel op een verhuizing. Bij het ballet gaat het

gaat, Verdi’s La forza del destino, zou veertien

vooral om de dansers, de bewegingen en het

trailers nodig hebben. Soms doen we ook wel

licht. Dat reist natuurlijk makkelijker. In het kader

eens een ‘gastspiel’. Neem bijvoorbeeld Writing

van de subsidieverstrekking heeft het ballet zelfs

to Vermeer, een opera van Louis Andriessen die

een reisopdracht voor binnen- en buitenland.

we in 1999 hebben gemaakt. Daarmee zijn we

Twee keer per jaar gaan we met een aantal

naar Australië en Amerika geweest. Een hele

vrachtwagens heel Nederland door, van het ui-

bijzondere opera, waarbij er 19.000 liter water

terste zuiden tot het uiterste noorden.

uit de toneeltoren naar beneden komt. Er komt

Veel balletten hebben geen of weinig decor, dat

een koe in voor die op een passerelle over het

scheelt in de logistiek. Er worden wel doeken

toneel loopt. Het heeft een groot decor, het was

gebruikt en verticale opstaande wanden, die we

echt een giga-transport. Zoiets is wel een uit-

vakken noemen. Ze zijn bedoeld om het licht af

zondering hoor.”

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Wat de opera wel veel doet, zijn co-producties, waarbij Nationale Opera & Ballet samenwerkt met een of twee operahuizen in het buitenland. Het voordeel is dat meerdere partijen de productiekosten dan dragen. Frans: “We werken veel samen met de Metropolitan Opera in New York, met het Royal Opera House in Londen, met Salzburg en Wenen, La Scala in Milaan, Opera National de Paris. Neem bijvoorbeeld de productie Prins Igor, die we met de ‘Met’ hebben gedaan. Die is in Amerika gemaakt en ook daar in première gegaan. Vervolgens is de hele productie naar Nederland gekomen en hebben wij hem hier gespeeld.

moesten

bijna

twee

ton

invoerrechten betalen, maar daar hebben we het straks wel over. Prins Igor was een onderdeel van een deal, waarbij wij twee jaar eerder de productie Willem Tell hebben gemaakt, die, nadat wij hem in Amsterdam hadden gedaan, met de boot naar New York ging. Dat waren een stuk of twintig containers. Daar zitten dan de decors in, het licht, de kostuums en de rekwisieten. Standaardmaterialen als steigers en vlonders gaan normaliter niet mee, die heeft ieder theater zelf of kunnen lokaal gehuurd worden. Wapens mag je niet vervoeren, die worden ook in het land zelf gehuurd.” Hoe vaak komen co-producties voor? “Wij doen zo’n negen à tien titels per jaar, waarvan we er één à twee in co-productie doen. Drie is voor mij de target, maar er is natuurlijk ook het artistieke aspect. Als we een co-productie hier ontwikkelen houd je alvast

“ Alle decors moeten in zeecontainers passen.” rekening met het transport. Alles moet in zeecontainers passen, de deelnaden van de decors moeten dus op de juiste plek zitten. We praten zo vroeg mogelijk met de andere theaters waar de productie gaat spelen. Hoe ziet het toneel er uit? Hoe werkt het afbouwen tussen de voorstelling in? Waar wordt alles opge-

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

slagen? Daar kunnen we dan rekening mee

van de teams zijn over de grens gewild. Dus

houden, zodat de decors na aankomst in het

het kan best zijn dat ze in Parijs het artistieke

buitenland niet eerst nog vermaakt moeten

team willen hebben van een stuk dat in Am-

worden.”

sterdam heeft gespeeld. Bij ons huren ze dan de materiële zaken.”

Van wie is zo’n decor uiteindelijk? “Dat hangt er vanaf hoe de financiering in el-

Wat krijgen ze dan?

kaar zit. Je kunt gelijkwaardig eigenaar zijn,

“De decors, de kostuums, de rekwisieten, een

maar er zijn ook constructies waarbij partij A

basislichtplan, alle tekeningen, de opbouwin-

voor zeventig procent eigenaar is en partij B

structies, het voorstellingsboek met alle cues

voor dertig procent. Vooraf maak je afspraken

en een videoopname van de voorstelling. Wij

over componenten die je wilt bewaren, bijvoor-

archiveren elke productie gedetailleerd in een

beeld machinerieën of LED-armaturen. Een

technical rider, zodat je als huurder een soort

motor kan duizenden uren levensduur hebben, maar tijdens een voorstelling staat die misschien een paar minuten aan. Wij hebben motoren in huis die al dertig jaar meegaan. De decorstukken hebben als de productie niet meer speelt en niet verkocht kunnen worden geen restwaarde en worden gerecycled. Maar let op, een opera kan best vijftien tot twintig jaar meegaan, balletten zelfs langer. Als het een succes is, gaat een productie met een paar jaar tussentijd twee maal op en neer naar het buitenland. Der Ring des Nibelungen hebben we in ’98-’99 gemaakt, al drie keer ge-

“ Zo’n twee, drie jaar voor een buitenlandse première vinden de eerste gesprekken al plaats.”

legoproject ontvangt. Het buitenlandse huis kan een technicus van ons erbij huren als ze willen. Bij co-producties komt er trouwens vaak een technicus een paar dagen bij ons meelopen om te zien hoe wij het bouwen.” Is het lastig om een operaproductie te verhuren? “Wij hebben natuurlijk netwerken. De Nationale Opera is lid van Opera Europa, een samenwerkingsverband van bijna tweehonderd operahuizen in Europa, die elkaar met enige regelmaat spreken. Een van de fora in Opera Europa, is

daan en hebben we nog steeds in opslag. Dat

het technical production forum. Daar ben ik lid

is twintig jaar! Maar met Der Ring hebben we

van als technisch directeur. Dus ik zie met enige

niet gereisd, het decor is al meer dan 100

regelmaat mijn collega’s. Dan praten we over

vrachtwagens!”

elkaars producties. En dat doen de hoofden

‘Der Ring’ is ook de reden dat Frans bij het

van artistieke zaken ook. Dus we weten van el-

theater werkt. Van oorsprong is hij bouwkun-

kaar wat waar gebeurt. Tegenwoordig is dat

dig ingenieur. Van 1984 tot 1986 was hij be-

natuurlijk op internet heel simpel. Opera Europa

trokken bij de bouw van het theater aan het

werkt weer samen met Opera Amerika, er zijn

Waterlooplein, zonder te vermoeden dat hij er

netwerken over de wereld. De balletwereld is

ooit in dienst zou komen. In 1995 werd hij ge-

dat nu ook aan het opzetten.”

vraagd om een oefenzaal voor het Koor van de Opera maken op de derde verdieping. In 1996

Ontvangen jullie recettes van buitenland-

belde de opera weer, met een heel andere

se activiteiten?

vraag. Of hij productiemanager bij Der Ring

“Nee, alles is voor het huis dat het organiseert,

des Nibelungen wilde zijn. Dat beviel zo goed

dus recettes, de opbrengst van de kaartver-

dat de opera hem in 1999 vroeg om technisch

koop, dat wordt niet met elkaar gedeeld. Bij

directeur te worden.

co-producties heb je het voordeel dat je kosten

Frans vertelt verder. “Naast onze eigen pro-

lager zijn, dat maakt het interessant. Bij een

ducties en de co-producties zijn er veel verhu-

verhuring krijgen we huurinkomsten. Je ver-

ringen. Operahuizen werken altijd samen met

huurt de productie en hoe vaak zij het doen en

een artistiek team, dat bestaat uit de regisseur,

wat hun inkomsten hiervan zijn, is voor ons niet

de dirigent, de decorontwerper, lichtontwerper,

relevant. Op die manier heb je geen risico, alles

videodesigner en de kostuumontwerper. Veel

is vooraf volledig helder.” globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Uw troef in handen: Global Trade Management met software van AEB

Exportcontrole

Dual-Use & douane classifi catie Import- & Exportaangiften Multi-country douane manage ment US-ITAR vergunningen

Sanctielijst screening Supplier Declaration manage ment Douane-entrepot

Met de softwareoplossingen van AEB heeft u de beste kaarten in handen voor uw internationale handelsprocessen - van douaneprocessen en classificatie tot exportcontroles en het beheer van oorsprong & preferentie. Het resultaat is een versnelde en gecontroleerde internationale goederenstroom, lagere douanerechten, veilige en transparante supply chains en een optimale uitvoering waarmee u uw concurrenten sneller af bent.

info.nl@aeb.com | www.aeb.com/nl

Hoe zijn jullie buitenlandse activiteiten georganiseerd? “Zo’n twee, drie jaar voor een buitenlandse première vinden al de eerste gesprekken plaats. Wie is de leidend co-producent, wie maakt het decor, de rekwisieten en de kostuums, wie betaalt de transporten, waar gaat het in opslag? Komen de decors terug of blijven ze daar? Op het moment dat de productie daadwerkelijk naar het buitenland moet vertrekken, komen het hoofd van het decoratelier, Rolf, en zijn hoofd transport en logistiek Ton in beeld en die handelen naar aanleiding van wat is vastgelegd in het co-productiecontract. Meestal is het zo dat wij het transport organiseren, omdat we per se onze hier ontwikkelde decorkarren willen gebruiken. Ze zijn wat minder efficiënt qua ruimtegebruik maar je kunt sneller laden en lossen en spaart je mensen. Ook als er iets onze kant op komt, wil ik het op karren hebben, desnoods sturen we ze vooraf leeg de zee over. Anders kan het niet gelost worden in onze truckdock. Dat geeft wel eens gedoe, in Amerika tillen ze gewoon alles met de hand. Dat houdt de vakbond in stand. Staan er stukken van 120 kilo in de vrachtwagen. Die zou

kwam uit Amerika en daar moest iets van

len, niks duwen, want anders heb je al heel snel

ik volgens de regels met zes man moeten tillen,

180.000 euro invoerrechten over betaald wor-

een groot probleem met de bonden. Je krijgt er

probeer dat maar in een volle vrachtwagen.

den. Dat hadden we nog nooit meegemaakt.

ook geen werkvergunning voor. Dus raak niks

Als ik met een vorkheftruck kan lossen is het

Ook was er iets met de losploeg, we konden

ook goed, maar dan wil ik geen aansprakelijk-

wekenlang niet bij dat decor komen. Voor ons

heid voor de schade. Dat is nog een voordeel

was dat de directe aanleiding om lid te worden

van zelf het transport regelen: dan heb je de

van evofenedex en het proces meer te profes-

verzekering ook in de hand. Als het materiaal op

sionaliseren.

de plaats van bestemming is gaat de verzeke-

Door onze co-producties krijgen we met inte-

ring van de huurder lopen.”

ressante vragen te maken. Als we voor 50%

“ Onze technici mogen in de V.S. alleen toezicht houden.”

eigenaar zijn, delen we dan de kosten van de

aan, houd niks tegen, duw niet, los niet, reken

Maar die keert niet aan jullie uit.

invoerrechten of krijgen we het geld weer terug

niet, teken niet.

“Dat is zo, maar je hebt natuurlijk wel een vorde-

bij uitvoer? Bij klassieke export verandert de ei-

In Europa mogen we gelukkig wel gewoon

ring die je desnoods via een gerechtelijke proce-

gendomssituatie als spullen van A naar B gaan.

meewerken. We hebben nu hier een decor uit

dure zou kunnen opeisen. Ik heb een stuk of

Maar in dit geval zijn we beiden eigenaar en zit-

Parijs dat we aan het bouwen zijn voor de opera

twaalf mensen die zich met alle contracten en

ten we in verschillende landen. Hoe zit dat?”

de exportaspecten bezighouden, die hebben

Eliogabalo, een co-productie met Opera National de Paris. Een Fransman van de Opera Gar-

we allemaal bij evofenedex getraind. Hoe zit het

Behalve materiaal gaan er ook mensen

nier helpt ons, hij weet hoe alles in elkaar zit en

met invoerrechten, verzekeringen, juridische as-

de grens over. Waar krijg je dan mee te

helpt ook mee met bouwen. Natuurlijk zijn er

pecten? Wat zijn de valkuilen?”

maken?

wel tekeningen bij, maar het helpt wel als er ie-

“Als ik mijn technici naar New York stuur, dan

mand bij is die aanwijzingen geeft en zegt ‘nee,

Is er wel eens wat misgegaan?

mogen ze alleen toezicht houden. Je mag in de

het is die volgorde, dit eerst en dan dat’. Dan

“Reken maar. Het decor van Prins Igor stond

V.S. alleen kijken, aanwijzingen geven, vragen

houd je er de snelheid in. In Europa is dat heel

niet al te lang geleden vast in Rotterdam. Dat

beantwoorden. Je mag niks aanraken, niks til-

makkelijk.”

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Bent u al AGS-proof? Wij wel! De douanemodules van CustomsController®, direct duidelijk AGS is de nieuwe standaard voor uw douaneaangiften. Bestaande aangiftesystemen als Sagitta Invoer en Sagitta Uitvoer komen te vervallen. Bent u nog niet klaar voor AGS? Of heeft u uw douaneaangifte uitbesteed en wilt u in de toekomst meer grip op uw aangiften en écht in control zijn? Met CustomsController bent u optimaal voorbereid op de komst van AGS. Profiteer van onze direct duidelijke aanpak en dito support. Kijk voor meer informatie over AGS en de mogelijkheden van CustomsController op www.beurtvaartadres.nl/douane.

Over CustomsController® Met CustomsController doet u gemakkelijk en snel uw douaneaangifte. CustomsController is een webbased applicatie met een scala aan functionaliteiten. Een efficiënt online loket waarbij u zich nooit zorgen hoeft te maken over updates. Daar zorgen wij namelijk voor. CustomsController biedt onder andere de volgende modules: • AGS • Sagitta • Transit (Doorvoer) • EMCS • Trader at Exit • Portbase • E-Balie (APCS Antwerpen) • Management • Koppeling ERP/WMS/TMS • Automatische aangifteverwerking

Postbus 24023, 2490 AA Den Haag E info@beurtvaartadres.nl I www.beurtvaartadres.nl T 088 55 22 152 F 088 55 22 103

Wilco Heiwegen

De Brexit onderhandelingen tussen de EU en het VK over de boedelscheiding zijn in volle gang, maar veel meters zijn er nog niet gemaakt.

loopt stroef Drie onderhandelingsrondes zijn voorbij, met weinig vooruitgang. De sfeer tussen de onderhandelaars is ijzig en de vooruitzichten zijn ongewis. Klein lichtpuntje is het steeds sterker wordende geluid vanuit het VK om goede en constructieve afspraken in plaats een harde breuk. In dit artikel een update over de onderhandelingen. In de huidige fase van de onderhandelingen staat de boedel-

lang de gesprekken over de boedelscheiding muurvast zitten en

scheiding centraal. De EU wil pas over een nieuwe (handels)rela-

beide kampen elkaar het licht in de ogen niet gunnen, blijft het

tie praten nadat de scheiding is afgerond. Op belangrijke the-

klappen van de onderhandelingen – en dus een harde breuk per

ma’s als de rekening van de scheiding en de rechten van EU

29 maart 2019 - een zeer reëel scenario.

Kenmerkend voor de situatie is dat de start van de vierde onderhandelingsronde is uitgesteld van 18 naar 25 september. De

Start met voorbereiden

gesprekken over de nieuwe handelsrelatie zullen vermoedelijk

evofenedex adviseert bedrijven nu al te starten met

ook later starten dan de beoogde 1 januari 2018.

voorbereiden op Brexit. Wat de uitkomsten van de onderhandelingen ook zijn, een aantal zaken gaan

Ondernemen bij evofenedex.

Wilco Heiwegen is beleidsadviseur Internationaal

burgers in het VK en vice versa zitten de gesprekken muurvast.

Impasse

veranderen, onder meer op BTW-vlak. Er komen

Duidelijk is dat de posities van de EU en het VK tot zover ver uiteen

douaneformaliteiten als het VK uit de EU stapt,

liggen, met name over de financiële afwikkeling van de scheiding.

ongeacht de uitkomst van de onderhandelingen. Zeker

De EU wil koste wat kost voorkomen dat andere lidstaten ook

voor bedrijven die nu alleen zaken doen in de EU – en

uittreding uit de EU gaan overwegen en pakt het VK daarom stevig

dus geen ervaring hebben met douaneformaliteiten - is

aan. De afgelopen weken publiceerde het VK diverse position pa-

de impact van Brexit daarmee enorm. Evofenedex

pers, waarmee de positie van het VK over diverse scheidingsthe-

adviseert alle bedrijven die zaken doen in of met het VK

ma’s en de toekomstige relatie voor het eerst duidelijk werd.

de supply chain grondig te analyseren op basis van de

Exemplarisch waren de negatieve reacties vanuit het EU-kamp,

verschillende Brexit scenario’s. Hiermee kunnen

zoals ‘niet-realistisch’, ‘niet goed’ en ‘veel te laat gepubliceerd’.

bedrijven eventuele bottlenecks identificeren en tijdig op de uitkomst van de onderhandelingen anticiperen.

Vooruitzichten

Op 26 oktober organiseert evofenedex de masterclass

Toch is er een lichtpuntje: het draagvlak vanuit de VK voor goede

Sales in het Verenigd Koninkrijk waarin mede aandacht

(handels)afspraken, en dus een zachte breuk, groeit. Met name

is voor Brexit.

het bedrijfsleven in het VK voert de druk daartoe op. Maar zoglobe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Het beste moment om te innoveren is als er geen aanleiding voor lijkt te bestaan. Daarna bent u namelijk al te laat.

Raoul Diederen

Innoveer uw businessmodel ‘Don’t fix what isn’t broken’. Voor veel succesvolle ondernemers is dat het motto. Meestal

verbeteringen die voorspelbare resultaten lijken te geven. Daarmee zijn zij gevangenen van de dominante logica van hun eigen succeshistorie. strategieën en businessmodellen te ontdekken en te ontwikkelen. Jaymera.nl.

realiseren van substantiële organische groei. Dit doet hij door samen met hen innovatieve

Als consultant ondersteunt Raoul Diederen product-georiënteerde ondernemingen bij het

opgegroeid in één businessmodel, richten zij zich met producten procesinnovatie op

Maar aan elk succes komt een einde en in het huidige tijdperk veel sneller dan de meesten denken en wellicht gewend zijn. Businessmodellen

hebben

tegenwoordig

een véél kortere levensduur en redenen voor toekomstig succes zijn meestal niet meer dezelfde als de redenen die historisch succes brachten. Alle producten worden commodities en instandhoudende innovatiestrategieën faciliteren dit alleen maar. Deze vorm

“ Business modellen hebben tegenwoordig een veel kortere levensduur.”

De beperkingen van die dominante logica en het (onbewust) gekozen businessmodel komen niet zelden tot uiting bij het nastreven van internationale groei. De traditionele aanpak van een exporteur werkt dan niet in de markt van het beoogde exportland. Dat heeft meestal te maken met het feit dat de aannames die ten grondslag liggen aan het succes van het businessmodel niet opgaan in de markt van het exportland. Alleen door

van innovatie of het wegduiken in een niche

te breken met de dominante logica is in dat

levert slechts een tijdelijk uitstel van het on-

geval internationale groei mogelijk. Dit is de

vermijdelijke scenario waarin producten

kern van businessmodel-innovatie.

worden gekopieerd, in prijs dalen, overbodig worden of voorbij schieten aan de uiteenlo-

Ter illustratie nog een praktijkvoorbeeld. Een

pende behoeften van klanten. Gereed-

producent van zonnepanelen wil exporteren

schappen voor de bouwplaats zijn hiervan

naar Afrika. Met ongeveer 600 miljoen mensen

een voorbeeld: hier heeft Hilti ervaren dat

die zonder elektriciteit leven, is dit een enorme

klanten niet altijd meer bereid zijn te betalen

exportkans. Dit product-georiënteerde bedrijf

voor ‘betere’ productversies. Gereedschap

heeft zich gerealiseerd dat een low-cost pro-

is een commodity geworden, een probleem

duct nodig is op basis van een nieuwe techno-

dat je niet met productverbeteringen oplost

logie. Het eerste idee is om Afrikaanse consu-

maar met innovatie van het businessmodel.

menten in plattelandsgebieden te voorzien van

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

goedkoop licht in hun woning door gebruik te

boer die leeft van drie dollar per dag - zich de

maken van zonne-energie. Daarvoor is - in

initiële uitgave van zeventig dollar voor een

samenwerking met de universiteit - een

zonne-energiesysteem kan veroorloven. Deze

nieuw product en productieproces ont-

drempel zou wellicht eenvoudig te nemen zijn

wikkeld met lage kostprijs op basis

met financiering. Helaas gaat ook de tweede

van plastic zonnecelmodules. Toch is

aanname, namelijk die van het bestaan van

dit - alleen productinnovatie -

een efficiënt en betrouwbaar bancair systeem,

onvoldoende om succesvol

niet op.

te zijn in deze exportmarkt. Er zijn namelijk nog diverse

Businessmodel-innovatie (BMI) biedt een uit-

barrières die succes in de

weg met het georkestreerd simultaan en sig-

weg staan: barrières die zijn

nificant wijzigen van tenminste twee van de

verbonden aan het traditio-

vier businessmodel-dimensies: wie, wat, hoe,

nele businessmodel en de

waarom. Hiermee kunnen ondernemers een

aannames die daaraan ten

geheel nieuwe markt of concurrentieland-

grondslag liggen. De vol-

schap creëren op basis van nieuwe klant-

gende twee aannames gaan hier namelijk niet op. Ten eerste de aanname dat de klant - de landelijke

“ Juist als er geen aanleiding lijkt te zijn, is innoveren belangrijk.” waarde die moeilijk te kopiëren is door concurrenten. Om deze waarde te vinden moet de ondernemer meestal verder dan de traditionele product- of marktgrenzen denken. Het is gebaseerd op de échte redenen waarom mensen producten gebruiken, de zogenaamde jobs-to-be-done. Van de onderneming vraagt het een herconfiguratie van de bestaande competenties, aangevuld met nieuwe, bijvoorbeeld afkomstig van partners. Door dit alles is BMI zeer specifiek verbonden aan de kracht van de onderneming die dit onderneemt, hetgeen kopiëren door anderen zeer bemoeilijkt. Daar staat tegenover dat voor een BMI-traject tijd en middelen nodig zijn die in een succesvolle onderneming

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

eenvoudiger te vinden zijn dan in ondernemingen waar het al minder goed gaat. Dat is

Door goedkope zonnepanelen te koppelen aan telefoonkraskaarten

het schijnbaar tegenstrijdige: BMI dient u

is een nieuw businessmodel ontstaan.

juist te ondernemen op het moment dat daartoe weinig aanleiding lijkt te bestaan. In ons voorbeeld is het naast een goedkoper product (wat), ook nodig om het omzetmodel (waarom) en de gehele waardeketen (hoe) te herzien om exportsucces mogelijk te maken. De hoge penetratie van mobiele telefoons in Afrika biedt een uitweg. Mensen kopen geen zonnecelmodule maar krijgen deze in bruikleen. Om het te kunnen gebruiken moeten ze via hun telefoon een code activeren via kraskaarten die bij standhouders te koop zijn. Hiermee verandert het businessmodel van een traditioneel productiemodel in een krachtig ‘mobile power nuggets’- model. Voor het innoveren van een business model hoeft u geen start-up zonder gevestigde infrastructuur, of multinational met ruime middelen te zijn. Ook succesvolle Nederlandse productiebedrijven met een lange bestaanshistorie

• maak géén uitgebreide business plannen

en niet meer dan 100 medewerkers innoveren

die bol staan van aannames over één bes-

hun business model. Daaruit zijn de volgende

te oplossing maar experimenteer en itereer

lessen te leren:

naar een betere oplossing: omarm het ma-

• begin met een divers kernteam van onge-

ken van fouten en beloon leerervaringen in

veer vijf personen bestaande uit mensen van verschillende disciplines, leeftijden en jaren in de business;

plaats van alleen financiële resultaten; • gebruik verandermanagement om draag-

Workshop Business Model Innovatie 02 november 2017 • Nijkerk

vlak te creëren bij het betrekken van een

Hoe relevant te blijven als de wereld snel

• breng eerst het huidige business model

groter deel van de organisatie: begin met

verandert? Spring naar een nieuwe

en de dominante logica in kaart: stel je

medewerkers een reden te geven om

groeicurve!

bijvoorbeeld de vraag “waaraan moet

mee te veranderen en bij te dragen omdat

voldaan zijn om op deze manier waarde

ze begrijpen wat dit voor hen oplevert.

Deze workshop helpt directieleden van product-georiënteerde ondernemingen,

te kunnen creëren?” (doe dit met hulp van outsiders vanwege een zekere blind-

Wacht niet tot het businessmodel van uw

om beter vorm te geven aan het creëren

heid in je eigen team);

onderneming overjarig is maar start nu met

van concurrentievoordeel en bedrijfsver-

het bouwen van de competentie om nieuwe

nieuwing in snel veranderende marktom-

• smoor het project niet vroegtijdig met financiële targets en significantiedrempels: elke

standigheden door:

markt is klein begonnen en aan het begin is

• te ontdekken wat business model in-

het volledige potentieel vaak niet zichtbaar; • leer met andere ogen naar waarde, klanten en markten kijken: het observeren van gebruikers is daartoe een goede eer-

“ Wacht niet tot uw businessmodel overjarig is.”

ste stap en vraag je daarbij af welke klus-

novatie is, wat je er aan hebt en hoe je dit doet in de praktijk; • te leren hoe te breken met dominante logica van de markt en eigen succeshistorie;

sen een gebruiker van je product pro-

• een praktijksituatie te simuleren met

beert te klaren, hoe hij hierin wordt

businessmodellen te ontwikkelen en imple-

gedwarsboomd en welke voordelen hij

menteren. Dát is de basis voor groei en con-

daadwerkelijk krijgt als het goed gaat

currentiekracht in de wereld van vandaag en

(vreemde ogen dwingen ook hier);

morgen.

verbluffende gelijkenis met de realiteit. www.evofenedex.nl

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Esther Janssen

China schudt zijn rol als fabriek van de wereld van zich af. Vijf trends om in de gaten te houden.

Cultureel navigeren in China De tijden van goedkoop produceren of ‘sourcen’ in China lopen ten einde. China ontwikkelt zich als een volwassen markt met dito lonen en prijzen. China telt inmiddels meer dan 350

cultuurtrainingen, ondermeer ook over China. www.chinaculturechallenge.com

Esther Janssen is managing director bij Culture-Inc en verzorgt regelmatig

miljoen koopkrachtige consumenten. Is dit dan het moment waarop China eindelijk een

hoogwaardige afzetmarkt is geworden voor Nederlandse producten of zijn er nog steeds typisch Chinese marktkenmerken om rekening mee te houden? Nederlandse bedrijven blijken ondanks of misschien wel dankzij de aanhoudende dynamiek van de Chinese economie onvoldoende voeling te hebben met de zakelijke en culturele context. Hieronder vijf recente trends en lessen uit het verleden.

“ Steeds meer Chinese fabrikanten leveren Westerse kwaliteit.”

productie is gestart. En na een aanvankelijke hausse waarbij buitenlandse voetballers en trainers tegen buitensporige vergoedingen naar China werden gehaald, is daar nu paal en perk aan gesteld om de eigen voetbaltalenten verder te kunnen ontwikkelen. 2

Van Made naar Created in China

In het verlengde hiervan zet China in op eigen 1

Chinese merken eerst

ontwikkelen designkracht. Zo heeft de Chi-

De Chinese overheid streeft ernaar om in alle

nese vliegtuigmaatschappij Hainan Airlines

relevante bedrijfstakken, van voetbal tot vlieg-

recent haute couture bedrijfsuniformen laten

tuigen, nationale kampioenen te ontwikkelen

ontwerpen door de Chinese ontwerpster Lau-

die uiteindelijk ook in het buitenland de con-

rence Xu. En heeft de Chinese fabrikant van

currentie kunnen aangaan. Dat levert voor

het Nederlandse jeansmerk G-star besloten

Nederlandse ondernemers afwegingen op

om een eigen jeanslabel ‘Able’ te lanceren dat

ten aanzien van de mate waarin kennis en

meer tegemoet komt aan de wensen van de

technologie wordt gedeeld met Chinese part-

Chinese consument. Tegelijk zijn Westerse

ners. Zo zijn sommige bedrijven gestopt met

modemerken nog steeds erg gewild. Het Ne-

lokale productontwikkeling omdat de Chinese

derlandse WE Fashion heeft weliswaar geen

partner met de buitenlandse kennis eigen

voet aan de grond gekregen in China maar

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

modelabels van Deense Bestsellers zoals Vero Moda en Jack & Jones hebben via een succesvolle franchiseformule en online verkoopstrategie een landelijke dekking gerealiseerd. Buitenlandse ondernemers staan hiermee voor de vraag om wel of niet hun producten en diensten te lokaliseren naar Chinese doelgroepen en zo ja, op welke manier. 3

Kwaliteit voorop

Chinese producten stonden tot voor kort niet bepaald bekend om hun hoge kwaliteit maar met de juiste keuze voor een betrouwbare leverancier en goede inspecties is dit niet langer een onoverkomelijk probleem. Veel Chinese leveranciers zijn inmiddels bekend met westerse kwaliteitseisen en in veel productievestigingen van westerse bedrijven wordt met ‘lean’ principes gewerkt. Dit betekent dat het in zekere zin gemakkelijker wordt om lokaal te gaan produceren, mits goed gemanaged. 4

Generation Greed

Jongere Chinezen zijn als één-kind generatie belast met de zorg voor ouders en grootouders en vormen daardoor tegelijk de verwachtingsvolle belofte voor de toekomst van dezelfde (groot)ouders. Zij staan onder hoge druk om te presteren en eisen daarvoor in de plaats veel aandacht en beloning. Het is voor buitenlandse bedrijven een serieuze opgave om de jongere consument en werknemer aan zich te binden. Veel merken en winkels introduceren bijvoorbeeld loyaliteitsprogramma’s met aantrekkelijke kortingen. doende marge in de achterzak, zowel financi-

in China? Of concluderen we, in navolging

eel als immaterieel, noodzakelijk. Maar zonder

van andere buitenlandse bedrijven, dat Chine-

Hoe vaak Nederlandse ondernemers hebben

een betrouwbare relatie komt er geen duurza-

se concurrenten onze plaats hebben ingeno-

gedacht dat de deal beklonken was zodra er

me zakendeal tot stand.

men en blazen we de aftocht? Wat is dan een

Contact of Contract?

geschikte exit-strategie?

een ontwerpcontract op tafel lag… Een contract is voor Chinezen eerder het startsein van

Blijven of weggaan?

een volgende onderhandelingsronde. Het is

Nu China steeds minder een goedkoper pro-

Ondanks zijn indrukwekkende ontwikkeling

een momentopname want ook na onderteke-

ductieland is geworden en een meer volwas-

tot 2e economie ter wereld is China nog

ning kunnen omstandigheden wijzigen waar-

sen afzetmarkt, roept dat strategische vragen

steeds een markt met unieke Chinese trek-

door aanpassingen wordt gevraagd. Een Chi-

op voor Nederlandse ondernemers in China.

ken. Succesvol zakendoen vereist enig inzicht

nese partner verwacht begrip hiervoor en

Gaan we in plaats van lokaal sourcen, produ-

in deze complexe markt en een wendbare

oplossend vermogen. Daarom zijn een goed

ceren voor de lokale markt? Zo ja, hoe bou-

aanpak om op snel wijzigende omstandighe-

zicht op het onderhandelingsproces en vol-

wen we dan een lokale verkooporganisatie op

den te kunnen inspelen.

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Sebastiaan Bennink

Als u strategische goederen importeert of exporteert maakt het niet uit of u exporteur, vervoerder, expediteur of rederij bent. U heeft altijd een eigen verantwoordelijkheid voor het hebben van de juiste uitvoer- of doorvoervergunning.

maar niet beperkt tot het vertegenwoordigen van bedrijven in administratieve of strafrechtelijke handhavingstrajecten, schik-

Voorkom vervolging Sinds januari 2017 heeft het Nederlands Openbaar Ministerie (het “OM”) de vervolging kingstrajecten en (overige) juridische procedures die met deze onderwerpen verband houden.

sanctierecht en de exportcontrole wetgeving. Binnen die rechtsgebieden verleent B&A Law alle denkbare diensten zoals,

Sebastiaan Bennink is advocaat bij B&A Law. B&A Law is een Amsterdams boutique kantoor dat zich specialiseert op het

Exportcontrole- en sanctiewetgeving

van overtredingen van exportcontrole- en sanctiewetgeving tot een speerpunt gemaakt. Dit betekent dat overtredingen van deze wetgeving actiever worden opgespoord en vervolgd. Een speciaal daarvoor door het OM aangewezen officier van justitie is belast met de strafzaken die hieruit voortvloeien. Het herziene beleid is erop gericht dat wanneer een overtreding is

betreft de verantwoordelijkheid voor het hebben van de juiste uit-

geconstateerd, in principe zal worden overgegaan tot strafvervol-

voer- of doorvoervergunning voor strategische goederen. De

ging door het OM. Dit beleid is niet alleen gericht op de onderne-

rechtbank laat er geen misverstand over bestaan dat, naast de

ming, maar ook op de feitelijk leidinggevende die betrokken is bij

exporteur, ook de vervoerder of doorvoerder als beschikkingsbe-

de geconstateerde overtreding. Noemenswaardig in dat verband

voegde kan worden aangemerkt en dat deze als normadressant

is dat het in beginsel niet meer mogelijk is om buitengerechtelijke

gehouden is zich aan deze regelgeving te voldoen.

schikkingen te treffen met het OM in dit soort strafzaken. Deze herziene, meer actieve, benadering door het OM heeft inmiddels

Twee gepubliceerde strafzaken

geresulteerd in enkele strafzaken voor overtredingen van export-

Hieronder wordt ingegaan op een tweetal gepubliceerde straf-

controlewetgeving. Sommige uitspraken zijn gepubliceerd, ande-

zaken met betrekking tot de doorvoer van militaire goederen

re (nog) niet. In de strafzaken waarvan de uitspraken zijn gepubli-

zonder de vereiste doorvoervergunning.

ceerd is de rechter telkens tot een veroordeling gekomen en heeft dit geleid tot een strafoplegging in de vorm van een geldboete.

Airfreight Logistics

Een meerderheid van de tot op heden gevoerde zaken heeft be-

In de eerste zaak is een logistiek vervoerder, Airfreight Logistics

trekking op de uitvoer of doorvoer van strategische goederen

ten laste gelegd dat deze opzettelijk militaire goederen vanuit de

zonder de daarvoor vereiste vergunning. Strategische goederen,

Verenigde Staten naar Saoedi-Arabië heeft doorgevoerd zonder

zijn zowel militaire goederen, als ook goederen voor tweeërlei ge-

de daarvoor benodigde doorvoervergunning. Militaire goederen

bruik. Goederen voor tweeërlei gebruik zijn goederen die geschikt

zijn goederen die voorkomen op de Gemeenschappelijke EU-lijst

zijn voor zowel civiel als militaire toepassing. Interessant is dat in

van militaire goederen. In dit geval ging het om drones (‘UAV’s’),

deze zaken telkens wordt geoordeeld dat er geen rangorde is wat

die zijn aangemerkt als militaire goederen onder post ML 10c op

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

de lijst van militaire goederen en waarvan de doorvoer door Ne-

tics kunnen volstaan met een algemene doorvoervergunning

derland vergunningplichtig is. Daarbij dient te worden opgemerkt

NL007 en werd de aanvraag van een specifieke doorvoervergun-

dat Nederland een restrictief beleid toepast wat betreft de door-

ning niet noodzakelijk geacht. Daarbij werd beargumenteerd dat

voer of uitvoer van militaire goederen naar Saoedi-Arabië. Dit van-

het bedrijf dat namens Airfreight Logistics de doorvoer en uitvoer

wege de politieke situatie in Saoedi-Arabië en haar betrokkenheid

van haar goederen afhandelt over de benodigde algemene door-

bij het gewapende conflict in Jemen. Nederland mag dit strikte beleid toepassen, omdat elke Europese lidstaat een discretionaire bevoegdheid heeft wat betreft de doorvoer of uitvoer van militaire goederen door of vanuit die lidstaat. Airfreight Logistics is een professionele vervoerder die in 2015 en 2016, na controles van Team POSS, de opsporingsdienst van de douane, waarschuwingen

“ Exporteur, vervoerder of doorvoerder; allemaal zijn ze verantwoordelijk voor de juiste vergunning.”

heeft ontvangen voor het vervoeren van militaire goederen, zonder de daarvoor vereiste vergunning. Airfreight Logistics heeft

voervergunning NL007 zou beschikken en daarom de goederen

naar aanleiding van deze eerdere waarschuwingen toegezegd

onder die vergunning konden worden doorgevoerd.

voortaan meer aandacht te besteden aan de vrachtdocumentatie,

De rechter heeft daarover geoordeeld dat de beschrijving op

zoals de Air Waybills, om op die manier beter inzicht te krijgen in

zowel de factuur, als op de air waybill, duidelijk hebben ge-

de goederen die zij uit- of doorvoert.

maakt dat het wel degelijk om een volledig dronesysteem gaat.

In deze zaak heeft Airfreight Logistics zich, onder andere, op het

Daarnaast stond op de air waybill duidelijk vermeld wat de be-

standpunt gesteld dat de betreffende goederen nooit een volledig

stemming, Saoedi-Arabië, en wie de ontvanger, het Saoedi-

(drone) systeem konden vormen. Daarom heeft Airfreight Logis-

sche Ministerie van Defensie, was. Volgens de rechter had globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Airfreight Logistics daarom moeten onderkennen dat de zendingen militaire goederen betroffen, waarvoor een vergunning aangevraagd moest worden. Een algemene doorvoervergunning NL007 zou dan ook niet hebben volstaan, nog daargelaten dat Airfreight Logistics niet zelf over die vergunning beschikte, aldus de rechtbank. De rechtbank acht daarmee dan ook bewezen dat Airfreight Logistics de goederen zonder de benodigde doorvoervergunning door Nederland heeft doorgevoerd en veroordeelt Airfreight Logistics tot het betalen van een geldboete van EUR 50.000. De hoogte van de boete wordt door de rechtbank gerechtvaardigd door de eerdere waarschuwingen aan het adres van Airfreight Logistics en het feit dat Airfreight Logistics, ondanks de eigen toezeggingen, de vrachtdocumentatie niet voldoende heeft gecontroleerd. De rechtbank betrekt in het vaststellen van de hoogte van de boe-

â&#x20AC;&#x153; U wordt geacht kennis te hebben van de wetgeving rond strategische goederen.â&#x20AC;? te verder ook de omstandigheid dat het gaat om meerdere zendingen van een aanzienlijke hoeveelheid militaire goederen met een totale waarde van USD14 miljoen. KLM In de tweede zaak die recentelijk is gepubliceerd is Koninklijke Luchtvaart Maatschappij N.V. veroordeeld tot het betalen van

Teheran

een geldboete van EUR 40.000, waarvan EUR 20.000 met een proeftijd van twee jaren. In deze zaak wordt KLM verweten reserveonderdelen voor drones te hebben doorgevoerd van Zuid-Afri-

ka door Nederland met als eindbestemming Ecuador en ontvan-

antwoordelijkheden van partijen. Volgens de rechtbank is

ger het Ecuadoraanse Ministerie van Defensie, zonder te

KLM, naast Panalpina, aan te merken als beschikkingsbe-

beschikken over de daarvoor vereiste doorvoervergunning. Ook

voegde. Daarom heeft KLM, ongeacht alle op Panalpina rus-

in deze zaak betreft het de doorvoer van goederen die zijn aan-

tende verplichtingen, ook een eigen verantwoordelijkheid en

gemerkt als militaire goederen, namelijk onder post ML 10a goe-

ontslaat dit KLM niet van haar zelfstandige onderzoeksplicht

deren op de lijst van militaire goederen, waarvoor een vergun-

wat betreft de doorvoer van strategische goederen. KLM is

ningplicht geldt wanneer men deze doorvoert door Nederland.

een professioneel vervoerder en hoort bekend te zijn met voor

Allereerst is door KLM in deze zaak betoogd dat Panalpina, de

haar geldende weten regelgeving, maar heeft desondanks

afzender van de goederen, niet heeft voldaan aan de op haar

nagelaten een doorvoervergunning aan te vragen, aldus de

rustende verplichtingen KLM te informeren over de aard van de

rechtbank. Volgens de rechtbank mag van KLM worden ver-

goederen en dat deze goederen aan een doorvoerverplichting

wacht dat zij de interne bedrijfsvoering zodanig inricht dat

onderworpen waren. In dat licht zou Panalpina ook niet hebben

overtredingen zoals deze worden voorkomen. Temeer omdat

voldaan aan de op haar, op grond van het Verdrag van Montre-

bij KLM in de periode september 2011 tot en met juli 2012 in

al 1999, rustende verplichting tot een juiste invulling van de

totaal 74 doorvoerzendingen zijn vastgesteld waarbij niet was

airwaybill. Daarnaast was niet KLM, maar Panalpina, als afzen-

voldaan aan de meldplicht of het beschikken over een vereis-

der van de goederen, de beschikkingsbevoegde over de goe-

te doorvoervergunning. De rechtbank heeft bij het vaststellen

deren en lag de verplichting tot het aanvragen van de door-

van de boete wel in acht genomen dat KLM bezig is haar in-

voervergunning bij Panalpina.

terne beleid te herzien, controles te verscherpen en personeel

De rechtbank verwerpt deze argumenten gezamenlijk en stelt

te trainen, zodat mogelijke overtredingen in de toekomst wor-

dat er geen sprake is van enige rangorde wat betreft de ver-

den voorkomen.

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Gevangenisstraf Op 4 september 2017 heeft de Rechtbank Oost-Brabant een Nederlandse man veroordeeld tot twintig maanden gevangenisstraf waarvan vier maanden voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaren voor het indirect leveren van onderdelen voor bepaalde motoren aan gesanctioneerde entiteiten in Iran en het plegen van valsheid in geschrift. Uit het vonnis blijkt dat de man middels zijn bedrijf goederen leverde aan Turkije en Dubai, terwijl hij wist of kon weten dat de goederen bestemd waren voor een Iraanse entiteit die op de sanctielijst staat. Het bedrijf stond op de lijst vanwege diens ‘betrokkenheid bij nucleaire activiteiten en activiteiten in verband met ballistische raketten betrokken personen en entiteiten, en personen en entiteiten die de regering van Iran steunen’. De Nederlander is veroordeeld, omdat hij volgens de rechtbank als feitelijk leidinggever van de strafbare feiten kan worden aangemerkt, dat wil zeggen de persoon die feitelijk de leiding had over de verboden uitvoeren. Dit is het eerste vonnis van dit jaar (en een van de weinige in dit verband ooit) waarbij een feitelijk leidinggever wordt veroordeeld, en waarbij een (niet-geringe) gevangenisstraf is opgelegd. Het vonnis toont aan dat niet-naleving van de sanctieregelgeving ernstige, persoonlijke, consequenties kan hebben.

Geleerde lessen

Tot slot is het goed te benoemen dat wanneer u te maken heeft

In deze twee zaken komt duidelijk naar voren dat van bedrijven die

met import of export van strategische goederen, het niet uitmaakt

in hun dagelijkse bedrijfsvoering te maken (kunnen) hebben met

of u exporteur, vervoerder, expediteur, rederij of een bedrijf dat

strategische goederen, wordt verwacht en gevergd dat zij kennis

eenmalig met uitvoer te maken krijgt bent. U hebt altijd een eigen

hebben van bestaande weten regelgeving met betrekking tot

verantwoordelijkheid om te voldoen aan de geldende weten re-

deze goederen. Bedrijven dienen dan ook hun bedrijfsvoering zo-

gelgeving. U kunt uw strafrechtelijke aansprakelijkheid niet afwen-

danig in te richten dat overtreding van deze weten regelgeving

telen op een derde partij.

wordt voorkomen. Bedrijven dienen zichzelf de vraag te stellen of zij konden, of hadden moeten, weten dat zij te maken hebben met deze weten regelgeving en wat er binnen hun mogelijkheden ligt om overtredingen daarvan te voorkomen. Bedrijven die in het verleden te maken hebben gehad met Team dienen rekening te houden met mogelijke nieuwe controles. In-

Compliance bij internationaal ondernemen

dien daaruit naar voren komt dat de zaken nog steeds niet op

28 september 2017 • Zoetermeer

orde zijn gebracht en een overtreding is geconstateerd, dan is er

Verdiep u in de vier grootste internationale compliance

een goede mogelijkheid dat het OM zal overgaan tot strafvervol-

risico’s en het opzetten van een effectief compliance pro-

ging. Wanneer het OM overgaat tot strafvervolging, is het niet

gramma.

POSS en als gevolg daarvan een waarschuwing hebben gehad,

meer mogelijk om gesprekken aan te gaan over een buitenge-

www.evofenedex.nl/opleidingen

rechtelijke schikking, waar dat voorheen wel het geval is geweest. globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Enrico Kretschmar begeleidt al jaren Nederlandse ondernemers richting de Duitse markt. De aanpak van bedrijven wil nog wel eens verschillen, net als de uitkomst.

Enrico Kretschmar

De Duitse markt op

Enrico Kretschmar is oprichter en directeur van Gateway to Germany.

Wie macht man das?

Het zou toch leuk zijn om een keer wetenschappelijk te onderzoeken, wat de daadwerkelijk relevante succesfactoren voor de ontwikkeling van business op de Duitse markt zijn. En welke correlatie de verschillende factoren vertonen met het behaalde resultaat. Dus even geen meningen en ervaringen, maar keiharde data en analyse. Wellicht een leuke uitdaging voor een PhD-onderzoek? Tot we zo’n onderzoek beschikbaar hebben

Nederland. De een gevestigd in de provincie

zullen we het echter moeten blijven doen met

Utrecht, de ander in de grensstreek. De ach-

de data die we nu beschikbaar hebben. En

tergrond en status quo op de Nederlandse

daarbij helpt een mooie peer-to-peer-vergelij-

markt zijn dus vergelijkbaar. Desondanks had-

king, recht uit de dagelijkse praktijk, die wel-

den de bedrijven ieder een hele eigen benade-

licht wat meer inzicht geeft.

ring van hun expansie en businessontwikkeling

Het verhaal begint drie jaar geleden met een

in Duitsland.

tweetal bedrijven, die binnen Nederland el-

kaars grootste concurrenten waren en nog

De droom

steeds zijn. Beide bedrijven zijn écht indruk-

Het bedrijf in de grensstreek concludeerde

wekkend. Professioneel gemanaged, ambiti-

dat een marktbewerking vanuit de bestaande

eus, mooie producten en ieder zijn eigen suc-

organisatie in Nederland het meest wenselijk

cesverhaal qua groei en ontwikkeling in

was en het beste aansloot bij de gepercipieer-

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

“ Er bestaat geen standaardaanpak voor Duitsland.”

Uitzicht over grensstad Aken.

Vierluik Duitsland Samen met het artikel Driemaal Duitsland op pagina 32 vormt dit het slot van het vierluik over Duitsland. 1

Kansen en ontwikkelingen Duitsland;

Zuid-Duitsland;

Noordrijn-Westfalen;

De Duitse markt op.

de sterktes van het bedrijf: goede taalbeheer-

toen hebben aangenomen, werkte al 10 jaar in

‘project Duitsland’ kwam ook hier intern onder

sing van het Duits in de hele organisatie, geo-

deze branche in Duitsland en kende de meeste

druk te staan door de (gevoeld) erg lange op-

grafische nabijheid, ervaring in de (privé-)

decision makers persoonlijk.

startperiode van ongeveer 12 maanden. Gelukkig kwam de Duitse business in het tweede

omgang met Duitsers. Op basis hiervan formuleerde de directie een plan van aanpak

De werkelijkheid

jaar in een stroomversnelling terecht waardoor

voor de Duitse markt. Kernpunt van het plan

Inmiddels is het drie jaar later. Hoe is het de

de Duitse organisatie zelfs uitgebreid moest

was dat één van de Nederlandse accountma-

ondernemingen vergaan? Het bedrijf in de

worden. Inmiddels is de omzet in Duitsland al

nagers een nieuwe rol als salesmanager

grensstreek heeft in de afgelopen jaren veel

bijna 50% van de Nederlandse omzet.

Duitsland zou krijgen en op die manier de

energie gestopt in het ontwikkelen van de

business opgebouwd zou moeten worden.

Duitse markt. De Nederlandse salesmanager

Is de ene aanpak nu beter dan de andere? Dat

voor de Duitse markt heeft toch moeten con-

is toch een vraag die ieder bedrijf voor zich zelf

Het bedrijf in Utrecht concludeerde dat het ver-

cluderen dat de trage ontwikkeling en de te-

moet beantwoorden. Want elke onderneming

sterken van de organisatie met een Duitse pro-

genvallende resultaten in Duitsland het intern

is uniek, dat blijkt ook weer uit het hierna vol-

fessional als ‘connector’ naar de markt nood-

draagvlak voor ‘project Duitsland’ geen goed

gende artikel, waarin consul Hans van den

zakelijk was. Ook dit was gebaseerd op een

hebben gedaan. Gezien de mindere resulta-

Heuvel drie ondernemers aan het woord laat

interne analyse: nauwelijks beheersing van de

ten is Duitsland nu een side-show geworden,

over hun ervaringen in Duitsland.

Duitse taal in de organisatie, geen eigen erva-

waarbij binnenkomende leads nog wel opge-

ring met zakelijke processen in Duitsland, maar

volgd maar niet meer actief gezocht worden.

wel goede ervaringen met een eigen verkoper in het Verenigd Koninkrijk. Naar aanleiding van

Het bedrijf in Utrecht heeft veel tijd en moeite

Lees ook het artikel 3x Duitsland op de

deze analyse wierf het bedrijf een nieuwe sa-

geïnvesteerd in het inwerken van de nieuwe

volgende pagina.

lesmanager Duitsland. De medewerker die zij

Duitse medewerker. Het draagvlak van het globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Hans van den Heuvel

Welke adviezen hebben ondernemers die al succesvol zijn op de Duitse markt voor andere exporteurs?

De Duitse markt op

Voor alle bedrijven die de eerste stap naar het buitenland maken is Duitsland vaak een logische keuze. Het is een grote, groeiende, nabijgelegen markt waar ruimte is voor bedrijven die innovatieve oplossingen bieden. Als consul in Düsseldorf werkt Hans van Heuvel nauw samen met Nederlandse ondernemingen. Hij laat drie Hans van den Heuvel is consul in Düsseldorf.

ondernemers aan het woord.

E-commerce competitief én kansrijk

ken van de kosten van online advertenties in

Duitsland biedt volop kansen voor Nederland-

Duitsland. Je bent hier al snel vier tot vijf keer

se bedrijven. Dat ziet ook Ruurd van der Weide.

zoveel kwijt als in Nederland”. Daar staat wel iets

Met zijn bedrijf Fingerspitzengefühl in Berlijn vertegenwoordigt hij meerdere Nederlandse bedrijven in

tegenover, krijg je eenmaal voet aan de grond dan is de Duitse markt erg aantrekkelijk. “Duitsers zijn trou-

Duitsland. Zijn focus ligt vooral op eCommerce: “De Duitse on-

we klanten. We zien dat onze merken op den duur een hele

line markt is zeer competitief. Het is de thuismarkt van bedrij-

grote groep aan loyale klanten opbouwen”. Zijn advies: “Bereid

ven als Zalando, Hellofresh en ook Amazon. Door deze grote

je goed voor. Zet je aannames overboord en verdiep je in de

spelers ligt de lat hier enorm hoog. Gratis verzenden en terug-

markt, de concurrentie en de behoeftes van je doelgroep. Kies

sturen, same-day-delivery en kopen op rekening zijn hier de

een duidelijke strategie voor je webshop in Duitsland en zet

standaard. We zien vaak dat Nederlandse ondernemers schrik-

lokale kennis in, dan is je kans van slagen het grootst!”

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Lees ook het artikel Wie macht man das? op pagina 30.

Duitse interesse in e-health

regelgeving rond de gezondheidszorg.

Therapieland is één van de grootste e-Health-

Voor wat betreft digitalisering is er nog

aanbieders van Nederland en biedt innovatieve

groeipotentieel in Duitsland, ook op het gebied

online programma’s ter ondersteuning van de

van gezondheidszorg. Duitsland is een vergrij-

geestelijke gezondheidszorg. Het bedrijf is hard bezig

zende gemeenschap met een grote toename van

om in Duitsland voet aan de grond te krijgen. Aan het woord

chronisch zieken en mentale problemen, waardoor de druk

is Sylvia de Graaf: “In april zijn we meegegaan met de econo-

op de gezondheidszorg alsmaar groeit. Om deze druk te ver-

mische missie van Task Force Health Care en het Netherlands

lagen moeten er kostenbesparende initiatieven komen. De

Business Support Office Stuttgart naar de conhIT vakbeurs in

politiek richt zich op het digitaliseren van de gezondheidszorg

Berlijn. Daar hebben we veel goede contacten en kennis op-

met als belangrijke stap het invoeren van de ‘e-Health-Gesetz’

gedaan over de gezondheidszorg en het zakendoen in Duits-

in 2016.

land. We hebben kennisgemaakt met de Duitse ‘gründlich-

Zorgverzekeraars staan open voor initiatieven, maar de vraag

keit’ van werken en hebben geleerd dat zij veel waarde

is of dit ook voor internationale bedrijven geldt. Therapieland

hechten aan wetenschappelijk bewezen initiatieven, privacy

is dan ook met hulp van het postennet hard op zoek naar lo-

en bescherming van data – meer nog dan Nederlanders. Ook

kale bedrijven die een samenwerking op willen zetten, zodat

moet er rekening worden gehouden met de strenge weten

we onze krachten kunnen bundelen.”

Duurzaamheid als businessmodel

herkenbaar merk voor de regionale markt. In-

”Duurzaamheid en regionaliteit zijn de hoekste-

vesteren in het netwerk en in duurzame relaties

nen van ons bedrijf” zegt Kevin van IJperen, ma-

met samenwerkingspartners is daarbij cruciaal”, zegt Van IJperen, want “zonder netwerk kom je in

nager bij Wittenberg-Gemüse GmbH, een in 2013

Duitsland nergens”.

geopend modern kassencomplex van 15 hectare in Saksen-Anhalt met ruim 140 arbeidsplaatsen. Het bedrijf levert

Bij de tomatenteelt worden CO2 en restwarmte uit het nabij-

verschillende soorten kwaliteitstomaten aan supermarkten in

gelegen Agro-chemie Park duurzaam ingezet, ook vanwege

de regio maar ook in Thüringen, Brandenburg en Berlijn. Van

de hoge energieprijzen. “Onze locatie in Wittenberg is in dat

IJperen: “Duurzaamheid is voor de Duitse consument van

opzicht ook toekomstgericht. De voorbereidingen voor onze

groot belang. Denk hier bij aan de productietechnieken, zoals

nieuwbouw zijn al gestart”, vertelt Van IJperen. Met de ge-

de inzet van natuurlijke bestrijders, maar ook de omgang met

plande nieuwbouw breidt Wittenberg Gemüse uit met 25 hec-

het milieu en de omgeving. Vanaf dag één staat transparantie

tare kassen waarvan 7,5 hectare voor paprikateelt. “Daarmee

bij ons centraal. Zo hebben we samenwerkingsprojecten met

laten we zien dat Wittenberg-Gemüse zich in de breedte spe-

lokale scholen en kennisinstellingen en eind vorig jaar een kom-

cialiseert. In Duitsland is er immers nog nauwelijks paprika-

in-de-kas dag met zeshonderd bezoekers, dat is uniek voor

teelt en de vraag naar duurzame en regionale versproducten

Duitsland. Met onze Luthertomate leveren wij bovendien een

groeit.” globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

De Nigeriaanse economie kromp in 2016 voor het eerst in twintig jaar. Het gebrek aan buitenlandse valuta versterkte de recessie. De vooruitzichten zijn bescheiden positief, buitenlandse investeerders keren terug.

Tessel Kuijten, Peer Besselaar

Nigeria

Deviezendrama President Buhari is aan de macht sinds mei 2015. Aanvankelijk was men hoopvol gestemd. Deze president had de verkiezingen gewonnen met de belofte om corruptie, de economie en veiligheid aan te pakken. Buhari was eerder al aan de macht, in 1984/85. Hij werd afgezet na een staatsgreep. Hij trad toen hard op tegen personen die hem niet goed gezind waren. Nu lijkt hij weinig met zijn tijd mee te zijn gegaan met zijn voorkeur

specialist in zakelijk incasso in Afrika en werkt voor internationale kredietverzekeraars.

Soundclaims en werkte voorheen als internationaal handelsadvocaat. Soundclaims is

Nigeria, afdeling economische zaken. Peer Besselaar is directeur-eigenaar van

Tessel Kuijten werkte van april 2016 tot juli 2017 op het ambassadekantoor te Lagos,

controle over de economie te houden, inclusief de wisselkoers van de Naira. De nieuwe partij leek verrast door de overwin-

Centrale Bank maakte deze valuta nog maar

ning: de formulering van nieuw beleid verliep

zeer beperkt beschikbaar. Bedrijven die nog

traag. Het budget voor 2016 werd pas in mei

dollars of euro’s hadden, hielden daar aan vast.

van dat jaar goedgekeurd. Bovendien zag de

Er werd ook een lijst opgesteld van 41 produc-

nieuwe regering zich gesteld voor aanzienlijke

ten waarvoor in geen geval valuta beschikbaar

uitdagingen. In 2015 stortte de olieprijs in.

zou worden gesteld, en die dus niet konden

Hierdoor liepen de olie-inkomsten, die de voor-

worden geïmporteerd, van kippen tot tanden-

naamste bron van vreemde valuta zijn, sterk

stokers en spijkers. Tegelijkertijd werd er wel

terug. Nigeria heeft nauwelijks alternatieve in-

vreemde valuta beschikbaar gesteld voor de

komstenbronnen; geen industrie van betekenis

betaling van schoolgeld en reizen naar Mekka.

en nauwelijks belastinginkomsten als gevolg

Deze restrictie geldt nog steeds. Dit zou ook

van een zeer beperkte tax base. Bovendien

binnenlandse productie stimuleren, zo was de

was er onder de vorige regering veel geld ‘ver-

gedachte. De ‘extreme hoge import rekening’

dwenen’. Volgens schattingen is er USD 157 miljard in het afgelopen decennium verduisterd. In 2014 kwam de toenmalige directeur van de Centrale Bank naar buiten met de mededeling dat USD 20 miljard aan verkoopopbrengsten van de NNPC (het Nigeriaanse (staats-)oliebedrijf dat in joint ventures samen-

“ In juni 2016 verloor de Naira 38% van haar waarde.”

van Nigeria werd veelvuldig aangehaald als een kwalijke zaak. Echter, een vervangende eigen industrie of landbouwsector laten zich niet 1-2-3 uit de grond stampen. Dit beleid had vervolgens verschillende negatieve effecten: • Veel bedrijven konden niet meer aan de

werkt met internationale oliebedrijven) was ver-

benodigde halffabrikaten komen en dus

dwenen. Hij werd vervolgens uit zijn functie

niet meer of veel minder produceren.

gezet. In 2016 laaide ook nog eens de onrust

• Stijgende voedselprijzen wegens schaar-

in de Delta opnieuw op zodat de oliewinning

ste, die vooral de arme bevolking treft;

(en dus de inkomsten) verder terugliep.

• Illegale import over land van bijvoorbeeld

Reactie overheid

• Internationale bedrijven konden inkomsten

kip en rijst. Het gebrek aan buitenlandse valuta bracht de

in Naira niet omwisselen en dus niet repa-

overheid ertoe restricties op te leggen. De

triëren.

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

• Leningen in vreemde valuta konden niet worden afbetaald. • Er ontstond een groot gat tussen de koers gehanteerd door de Centrale Bank en die op de parallelle markt. Op enig moment waren er elf verschillende koersen ‘beschikbaar’; er kon goed verdiend worden door het handig ‘gebruik’ van deze verschillende koersen (‘roundtripping’). Wisselkoers ‘vrij’ De onzekerheid over de wisselkoers leidde ertoe dat investeringen werden uitgesteld en buitenlandse investeerders wegbleven; de economie zakte verder weg in recessie. In juni 2016 liet de overheid de wisselkoers ‘vrij’, in een poging om een einde te maken aan de verschillende koersen. De Naira verloor in één klap 38% van haar waarde. Bedrijven met grote cash reserves zagen een groot deel van de omzet verdampen. Zo werden

internationale

vluchtmaatschappijen

zwaar getroffen die vliegtickets in Naira hadden verkocht, maar maandenlang deze Naira’s niet hadden kunnen omwisselen. Bedrijven die de Naira’s lokaal kunnen uitgeven,

ontwikkeling van de economie (landbouw,

met enorm marktpotentieel. De bevolking van

bijvoorbeeld omdat ze lokaal sourcen voor

maakindustrie) in samenwerking met de pri-

Nigeria zal naar verwachting groeien tot 250

hun productie, hebben het beter. Zo boekten

vate sector.

miljoen in 2050 en de VS voorbij streven. Ook

Nigerian Breweries (Heineken) en Unilever Ni-

De consensus is dat de situatie in 2017 enorm

de middenklasse groeit gestaag.

geria goede resultaten in 2017 tot nu toe. De

is verbeterd ten opzichte van 2016. Op dit

omzet van Unilever Nigeria steeg over de eer-

moment heeft de Centrale Bank drie tot vier

ste helft van 2017 met 32%, vergeleken bij

‘intervention windows’ waar vreemde valuta

dezelfde periode in 2016. Nigerian Breweries

verkrijgbaar zijn, onder meer voor het MKB en

haalde 18% meer omzet in het eerste kwar-

de landbouw-verwerkingsindustrie. Hierdoor

3 Tips

taal van 2017 vergeleken bij Q1 2016. Er is

is de druk een stuk afgenomen. De wissel-

• Zoek een betrouwbare lokale partner.

echter nog steeds geen sprake van een ge-

koers is de afgelopen drie maanden relatief

• Wees voorbereid op beperkte be-

heel marktconforme wisselkoers: de Centrale

stabiel geweest, van ongeveer 360 Naira

schikbaarheid van dollars en euro’s

Bank intervenieert tot op heden om de waar-

tegen de euro. De net foreign assets van ban-

waardoor inkopers wellicht rekenin-

de op peil te houden.

ken zijn gestegen met 17,5% eind mei, verge-

gen niet kunnen voldoen in de ge-

leken bij dalingen van rond de 10% in voor-

wenste valuta.

De vooruitzichten

gaande maanden; teken van toegenomen

De overheid heeft een ‘Economic Recovery &

buitenlandse handel.

cratische procedures bij import van

Growth Plan’ gepubliceerd, gericht op econo-

Het volledig vrijlaten van de koers wordt ge-

goederen (hoewel de overheid zegt

mische diversificatie. Het getuigt van besef

zien als de oplossing voor de lange termijn om

hieraan te werken). Houd ook reke-

dat er alternatieve bronnen van inkomsten

vertrouwen van investeerders te herstellen.

ning met concurrentie van goedkope

moeten worden gecreëerd, onder meer door

Hiervan is nog geen sprake hoewel stappen in

B-merken (illegale import) en onjuiste

een verbeterd belastingstelsel en infrastruc-

die richting worden gemaakt. Kortom, Nigeria

toepassing van importtarieven.

tuur (inclusief energiesector). Men zet in op

blijft een land, zeker op middellange termijn,

• Wees voorbereid op lange bureau-

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Q&A

Export matters Invoer in Saudi Arabië voor een consignatievoorraad

“Via de database AUMA kan men op basis van diverse criteria, zoals land, thema’s en productgroepen een aantal

beurzen selecteren. Zie

“We zijn bezig een full service agreement aan te

www.auma.de/en/Messedatenbank/

Weltweit/Seiten/Default.aspx

bieden in Saudi-Arabië inclusief consignatievoor-

raad op de locatie bij de klant, waarbij wij eigenaar blij-

Daarnaast heeft evofenedex een checklist over deelname aan

ven. We hebben waarschijnlijk geen andere keus dan

internationale beurzen. Dit biedt een richtlijn en houvast voor

DDP te leveren om de klant te ontzorgen.

zaken waar jullie zoal rekening mee moeten houden. Verder

Met welke invoerheffingen en additionele kosten moeten

kunnen wij in ons netwerk van collega-exporteurs navragen

we rekening houden in Saudi-Arabië? Deze kosten willen

welke interessante beurzen zij aanbevelen.”

we in de prijs opnemen. Ik weet al dat in Saudi-Arabië standaard een Certificaat van Oorsprong bij elke zending nodig is. Mogelijk wordt er ook een SASO-certificaat ver-

EXW of FCA

eist in verband met productconformiteit! Het invoertarief voor onze producten heb ik op de Market Access Database-site gevonden maar er wordt verder niets gezegd over additionele heffingen, lokale kosten en dergelijke.”

“Wij hebben onlangs een levering gedaan op basis van FCA + locatie in Nederland. Achteraf realiseer-

den wij ons pas dat er een uitvoeraangifte moest worden opgemaakt, omdat deze zending de EU zal verlaten. Het

“Houd er rekening mee dat Saudi-Arabië vanaf volgend

heeft ons een hoop extra tijd en geld gekost, waardoor

jaar een btw-tarief van 5% gaat invoeren. Dit betekent dat,

we ons nu afvragen of we dit wel op deze manier willen

indien jullie de goederen DDP leveren, jullie naast de invoerrechten

doen? Eigenlijk willen we alleen laden en niets met de

ook een btw van 5% verschuldigd kunnen zijn. In het september-

uitvoer van doen hebben. Wat raadt u ons aan?”

nummer van globe magazine is hier meer over te lezen.

De kosten die het aanhouden van de consignatievoorraad met zich mee brengt, hangen sterk af van de afspraken die jullie met

“De afgelopen jaren kreeg de ledenservice van evofenedex regelmatig vragen van deze strekking. We willen

de klant maken. Bijvoorbeeld betreft verzekering en aansprake-

niet zomaar de Incoterms EXW (Ex-Works) adviseren, die op

lijkheid. Daarnaast ga ik ervan uit dat jullie dit voorraad in Sau-

zich bedoeld is voor dit soort situaties. Zonder zich bewust te

di-Arabië door een derde partij laat beheren. Daaruit kunnen ook

zijn van de consequenties is het namelijk een keuze waar veel

kosten voortvloeien, afhankelijk van wat is afgesproken in het

mis mee kan gaan.

contract.”

Neem bijvoorbeeld het berekenen van de btw, want waarschijnlijk wil de klant de factuur ontvangen zonder BTW. Voor exportzen-

Beurzen in het buitenland

dingen (buiten EU) of intracommunautaire leveringen (binnen EU) mag je het 0% btw tarief hanteren op de factuur, als je maar kunt aantonen dat de goederen zijn uitgevoerd of vervoerd naar een

“Wij zijn een startende exporteur en willen weten

andere lidstaat. Dit moet aantoonbaar worden gemaakt door

aan welke interessante beurzen wij kunnen deel-

boeken en bescheiden, zoals de Belastingdienst dit omschrijft.

nemen om de markt te verkennen. Wij hebben een keuze

Het begrip 'boeken en bescheiden' wordt door de Nederlandse

gemaakt voor Denemarken, Zweden en het Verenigd

belastingdienst erg ruim genomen. Indien het een zending bui-

Koninkrijk.”

ten de EU betreft dan is de bevestiging op de uitvoeraangifte

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

maak kennis met:

het sterkste bewijsmateriaal. Dan moet je deze natuurlijk wel in handen hebben, wat een probleem kan zijn als je niet zelf de aangifte doet (EXW!). Wordt de uitvoeraangifte niet bevestigd, moet je alsnog (alternatieve) bewijsvoering overleggen. Is die er niet, dan riskeer je een naheffing en/of boete. Het opmaken van een uitvoeraangifte kun je in eigen beheer houden of uitbesteden. In beide gevallen moet er iemand binnen de organisatie zijn die hier toezicht op houdt. Bij zendingen die door klanten zelf wordt opgehaald, heb je uiteindelijk dus de medewerking van de klant nodig om dit administratief goed op orde te hebben. Dus laden en ‘klaar’ is er ook bij EXW niet bij.”

Anneke Huybens

Handelsverdrag EU met Japan

Ledenadviseur Internationaal Ondernemen

“Wij importeren uit Japan en hebben intern vragen

Samen met mijn collega’s beantwoord ik jaarlijks meer dan

gekregen over de werking van het handelsverdrag

duizend vragen van aangesloten leden. Ik help u graag om de

tussen EU en Japan. Gaan er bijvoorbeeld invoerrechten

juiste gesprekspartner bij collega-exporteurs te vinden of u in

wegvallen en welke documenten hebben wij hierbij nodig?

contact te brengen met een specialist uit ons netwerk.

Denk bijvoorbeeld aan een EUR1-certificaat of iets soortgelijks.”

Neem gerust contact met me op om uw vraag voor te leggen!

“Begin juli is het voorlopige handelsakkoord getekend, dat bestaat uit een economische en strategische com-

Contactinformatie

ponent. De afspraken gaan over vrijhandel en samenwerking op

evofenedex

terreinen als veiligheid en klimaat. De komende maanden moe-

Kerngebied Internationaal Ondernemen

ten de laatste technische en juridische zaken worden afgehan-

+31 (0)79 346 73 46

deld. Verwachting is dat er eind van het jaar een definitief ak-

ledenservice-io@evofenedex.nl

koord ligt. Het akkoord schaft 99 procent van de invoertarieven binnen 15 jaar af. Het werkt tweeledig, producten uit Japan kunnen wij in Nederland tegen een vrijgesteld tarief importeren en andersom kunnen Nederlandse ondernemers beter concurreren op de Japanse markt. Meer informatie Tekst van het voorlopige akkoord: Factsheet:

Uitleg over het akkoord: Nieuws:

bit.ly/2yjcMQs

bit.ly/2hcLDXY bit.ly/2xfTSM1

www.evofenedex.nl/zoeken?keys=japan” globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

agenda Oktober do 26

do 02

Dag van de Declarant

do 02

Het managen van de financiële risico’s voor uw eigen

Evenement • Vianen

Sales in het Verenigd Koninkrijk Masterclass • Zoetermeer onderneming Training • Rosmalen

di 31

Leveranciersverklaringen Masterclass • Utrecht

do 02

Business Model Innovatie Training • Nijkerk

Douane en Logistieke zaken in Rusland

Is je businessmodel nog relevant in de snel verande-

Training • Rosmalen

rende wereld? Spar samen met andere ondernemers over businessmodel-innovation om internationaal verder te groeien.

di 31

BTW en fiscale vertegenwoordiging Training • Zoetermeer

vr 03

Douaneprocedures in de praktijk

di 07

Letters of Credit

wo 08

Export van A t/m Z

do 09

Manager Export Binnendienst

di 14

REX: een nieuw certificeringssysteem

di 14

Het begrijpen en benutten van de Amerikaanse

Cursus • Utrecht

November

wo 01

Masterclass • Utrecht

Nationaal Export Event Evenement • Barneveld Dé dag voor iedereen die internationaal zaken doet. Stel je eigen programma samen uit adviesgesprek-

Cursus • Alkmaar

ken, rondetafelsessies en het plenaire programma.

wo 01

Documenten bij export Cursus • Rotterdam

Cursus • Zoetermeer

Voorlichtingsbijeenkomst • Tiel

zakencultuur Training • Rosmalen

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

wo 15

do 16

do 23

Exportkennis voor Decisionmakers

di 28

Juridische aspecten bij internationaal ondernemen

do 30

ATA Carnet

Cursus • Utrecht

Basiscursus • Zoetermeer

Training • Eindhoven

Transfer Pricing

December

Masterclass • Nijkerk

Elektronische Douaneaangifte

do 07

Export van A t/m Z Cursus • Utrecht

Cursus • Oranjewoud

Documenten bij export

Verdieping in de BTW en internationaal ondernemen

do 07

Training • Rotterdam

Cursus • Alkmaar

Deze compacte training daagt je uit om internationale BTW vraagstukken te analyseren, de juiste gegevens te verzamelen om tot een oplossing te komen en de

do 16

Export Control & Sanctiebeleid

di 21

Export Sales for Young Professionals

wo 22

facturen te maken of verwerken in de aangifte.

Training • Nijkerk

Cursus • Nijkerk

Douane en Logistiek in Brazilië Training • Zoetermeer Heb je ook de indruk dat er steeds iets wijzigt aan de weten regelgeving voor invoer in Brazilië? Onze trainers geven je een kijkje in de keuken van douane en logistieke uitdagingen in Brazilië. Aan de hand van praktische cases en inzicht in lokale

Meer info over de trainingen of inschrijven: www.exporttrainingen.nl

regelgeving laten zij je zien hoe je zelf als exporteur

Bij vragen: opleidingen-io@evofenedex.nl of

de logistieke uitdagingen kunt managen.

079-346 69 90.

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

Internationaal zakendoen? Door onze jarenlange ervaring en kennis in opkomende markten, zijn wij de expert op het gebied van internationalisatie. Wij begeleiden en ontzorgen ondernemers in hun buitenlandse activiteiten.

Profiteer van onze directe en duidelijke aanpak: Bel: +31(0) 20 491 7173

Mail: info@nxt-group.email

Bezoek: www.nxt-trade.com

NXT Group of Companies

Streamlines Logistics • Stroomlijnt de logistiek met geïntegreerde oplossingen ontworpen voor industriële verzenders, logistieke dienstverleners en douane-agenten • Levert geïntegreerde oplossingen die uw zakelijke processen stroomlijnen, uw management ondersteunen en een platform bieden voor de toekomst

DOUANE EN ACCIJNZEN De Customs Streamliner® is de one-stop oplossing voor douanetechnische en fiscale optimalisatie van douaneagentschappen en departementen in de Benelux: GC, Fiscale Vertegenwoordiging, douane entrepots, economische regimes, PLDA, NCTS, EMCS, Sagitta en GPA in één high-tech communicatie omgeving.

LOGISTIEKE DIENSTVERLENERS Expediteurs en groupage bedrijven, scheepsagenten en logistieke dienstverleners hebben specifieke behoeften in automatisering. Stream Software is gespecialiseerd in deze zaken en biedt bedrijfsomvattende en flexibele oplossingen.

INDUSTRIELE VERZENDERS Industriële bedrijven hebben core ERP, maar wat met de logistiek? Stream Software brengt een oplossing om de logistieke departementen van de industriële bedrijven volledig te stroomlijnen en te integreren met ERP systemen zoals SAP.

expats

Elmar Otten

Standplaats

Lagos Hoe is het om als Nederlander in het buitenland te werken? Globe magazine vroeg het aan Laurens Kreuze. Waarom bent u naar Nigeria verhuisd?

Privé hanteer ik hetzelfde principe en ben ik

“Ik had altijd de wens om een tijd in het bui-

daar ook duidelijk over als ik door bijvoor-

tenland te werken en dan het liefst in een

beeld de politie wordt aangehouden. Tot op

frontier market. KPMG bood me de kans om

heden heeft die aanpak me slechts twee fles-

in Nigeria aan de slag te gaan. Dit land stond

jes water gekost. Het is te hopen dat de an-

niet bovenaan mijn lijstje, maar na een ken-

ti-corruptie-aanpak van president Buhari zijn

nismakingsbezoek was ik om. Ik woon nu

vruchten gaat afwerpen.”

drie jaar in Lagos en heb geen moment spijt gehad.”

Heeft Nigeria u veranderd? “Het is een dooddoener, maar het kennis ma-

Nigeria is een gigantische groeimarkt.

ken met Nigerianen heeft mijn leven verrijkt.

Welke veranderingen ziet u?

De verschillen met Nederlanders zijn zowel

“Nigeria heeft een tweetal moeilijke jaren ach-

positief (Nigerianen zijn hartelijker) als negatief

ter de rug vanwege de dalende olieprijs en

(Nederlanders werken planmatiger) en maken

uitblijvende economische hervormingen. Voor

dat je de sterke kanten van beide culturen

eind 2017 wordt weer economische groei

gaat waarderen.

verwacht. Ik merk dat Westerse bedrijven

De veiligheidssituatie in Lagos is de afgelopen

sinds begin dit jaar weer concreet plannen

tien jaar sterk verbeterd. Mijn eigen ervaringen

maken voor bijvoorbeeld investeringen in lo-

in de afgelopen drie jaar zijn dan ook positief.” Lagos

kale fabrieken. Ook de regering zet nu meer vaart achter de hervormingen.”

Tot slot, heeft u nog tips? “Doe je huiswerk. Nigeria heeft veel positieve

Hoe gaat u met corruptie om?

kanten en mogelijkheden, maar het heeft ook

“KPMG heeft daar heel duidelijk beleid voor:

een aantal uitdagingen. In het businessmodel

Laurens Kreuze

er worden geen betalingen gedaan. Hierdoor

moet ruimte zijn voor tegenvallers. Maar als de

Bedrijf: KPMG Professional Services

moest ik wel drie maanden op mijn rijbewijs

uitkomst van het huiswerk positief is, dan kan

Functie: Partner

wachten dat door KPMG was aangevraagd.

het ook echt een interessante markt zijn.”

Standplaats: Nigeria, Lagos

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

komend nummer In het novembernummer van globe magazine voor internationaal ondernemen kunt u lezen over o.m. de volgende onderwerpen:

Ondernemen in Mexico

online

Incoterms voor sales

www.evofenedex.nl HĂŠt startpunt voor exporterende ondernemers.

linkedin.com/company/evofenedex Discussieer mee met meer dan 1500 betrokkenen in de LinkedIn groep Export en Interna-

twitter.com/evofenedex www.globemagazine.nl

Tenderen in India

tionaal Ondernemen.

Volg evofenedex op Twitter voor het laatste

Website met het archief van globe magazine

nieuws over logistiek en internationaal onder-

voor internationaal ondernemen.

nemen.

facebook.com/evofenedex

Volg de activiteiten van evofenedex op Facebook.

evofenedex is dĂŠ vereniging voor bedrij-

Postadres

ven met een logistiek of internationaal

Postbus 350

belang. Via evofenedex nemen zij hinder-

2700 AJ Zoetermeer

nissen in de logistiek en internationaal

Kerngebied Internationaal Ondernemen Management

ondernemen weg en voegen zij kansen

Bezoekadres

toe. Regionaal, nationaal en internatio-

Signaalrood 60

naal. Van een veiliger en efficiĂŤnter ma-

2718 SG Zoetermeer

Ledenservice

gazijn, slimmer vervoer, goede opslag

T +31 (0)79 346 73 46

ledenservice-io@evofenedex.nl

Rob Zomer

van gevaarlijke stoffen tot meer export. Opleidingen en trainingen Met ruim 15.000 leden is evofenedex een

opleidingen-io@evofenedex.nl

krachtig collectief van handelaren, produ-

+31 (0)79 346 69 90

centen en exporteurs die samen werken aan 360 graden logistiek en internationaal

Bedrijfsjuristen

ondernemen.

bedrijfsjuristen@evofenedex.nl

globe magazine voor internationaal ondernemen | oktober 2017

ExportVacaturE met vijf poten? wij ViNDEN DE juistE pErsooN

markten klantenkenniS voor de juiste distributiestructuur

exportkenniS

over logistiek en financiering

landenervaring

voor een zakelijk culturele aanpak

Vijf onmisbare competenties voor een succesvolle export. Dat is ons uitgangspunt voor selectie van een export- of accountmanager, die past bij uw organisatie.

internationale ervaring relevant voor uw business

Met onze focus, unieke netwerk en persoonlijk advies zorgen wij voor de beste

talenkenniS

voor blijvende internationale aanwezigheid

exportSelect | werving en selectie voor export www.exportselect.nl

kandidaat om uw export te laten groeien. Neem vrijblijvend contact met ons op!

Bedrijvenpark ijsseloord 2

t +31(0)26 37 64 581

6825 Mc arnhem

e info@exportselect.nl

Uw internationale bankzaken efficiĂŤnt geregeld.

Doet u zaken over de grens? Dan begrijpt u als geen ander dat internationaal ondernemen verschilt met zakendoen in Nederland. Uw bankzaken worden complexer en omvangrijker. In ieder land werkt het betalingsverkeer tenslotte weer anders. Dan wilt u inzicht, controle en grip op uw geld- en goederenstromen houden. Daarom geven wij u graag advies en bieden we u oplossingen voor internationaal betalingsverkeer en internationaal cashmanagement. Meer informatie: abnamro.nl/internationaal