18 minute read
Corona zorgt voor mentaliteitswijziging rond technologie
Een gesprek over inhaalbewegingen en onbewandelde paden
Cnext implementeert procesautomatisatie en artificiële intelligentie om bedrijfsbeslissingen te ondersteunen. Het bedrijf rekent onder meer MSC en DP World Logistics tot zijn klanten.
Peter Van Kerkhove, CEO van Cnext (Foto Cnext)
Hakka is een digitaal platform dat samenwerking tussen transporteurs bevordert. Hakka ontwikkelde onder meer een uitwisselingssysteem om lege vrachtwagenritten te vermijden.
Yannick Spillemaeckers, medeoprichter van Hakka (Foto Hakka)
iOnLogistics ontwikkelde iTOS, een terminal operating system met modules die alle logistieke activiteiten, operaties en workflows in het magazijn overnemen.
zorgt voor menta liteitswijziging
Flows bracht drie technologie-aanbieders uit de logistiek rond de (virtuele) tafel voor een gesprek rond innovatie en de impact van corona daarop. “Stappen die absoluut moeten gezet worden, zullen sneller gaan. Maar de innovaties die bedrijven kunnen uitstellen, zullen ze zeker uitstellen.”
JONAS VAN BOXEL
Hoe hebben jullie bedrijven de afgelopen maanden beleefd?
Yannick Spillemaeckers (YS -
Hakka): “Transporteurs bleven gebruikmaken van onze diensten, maar op bepaalde vlakken kenden we een groeivertraging. Ons project met PSA in Antwerpen rond de nachtopening van terminals had zonder COVID-19 veel verder gestaan, omdat er tijdens de coronacrisis minder congestie was op het wegennet. Waarom zou je ’s nachts gaan rijden als het overdag even vlot gaat? Wanneer er opnieuw meer druk komt op het verkeer, zal die nachtopening terug belangrijker worden.”
Guy Van der Veken (GVdV - iOn-
Logistics): “De sector was er nog niet aan gewend dat er van thuis gewerkt mocht en kon worden. Door corona daagt het bij velen dat het gedigitaliseerde landschap niet altijd nadelig is. Uiteraard moet eerst een kost betaald worden, maar eenmaal het systeem draait, maakt een computer minder fouten dan een mens.”
De automatisering die jullie aanbieden is in deze tijden dus meer dan ooit een meerwaarde.
Peter Van Kerkhove (PVK - Cnext):
“Absoluut. Er is een behoefte om de bedrijfsprocessen minder afhankelijk te maken van de medewerkers, of beter gezegd: de beschikbaarheid van die medewerkers. Door COVID-19 viel die beschikbaarheid vaak weg en hebben bedrijven noodgedwongen geïnvesteerd in het aanpakken van kleine bottlenecks.”
GVdV: “Je wordt op die manier onafhankelijker van mensen die er al dan niet zijn. Machines kunnen dag en nacht werken, zonder ziek te worden.
Yannick Spillemaeckers (Hakka)
Bedrijfsleiders zijn op dat vlak eens goed door elkaar geschud. Ze beseffen dat ze iets moeten ondernemen om mee te kunnen in een snel evoluerende markt.”
Cnext doorliep het PortXLtraject, dat dit jaar voortijdig moest stopgezet worden. Is dat een teken dat bedrijven innovatie even in de koelkast zetten?
PVK: “PortXL richt zich op samenwerking tussen grote bedrijven en kleinere nichespelers en op het samen- ▲
brengen van mensen. Door corona gaat dat niet op de traditionele manieren, met events of workshops. Ook voor de sponsors is het moeilijk om daar prioriteit aan te geven. Maar ik hoop dat dat naar de volgende periode toe opnieuw kan, want innovatie is key.”
iOnLogistics werkte mee aan het Bulkchainproject. Hoe beïnvloedde corona de samenwerking bij dat project?
GVdV: “Zonder corona gingen we gemakkelijker naar elkaar toe om zaken uit te klaren. Via videocall is het lastiger werken. Zonder de lichaamstaal van fysieke meetings duren bepaalde zaken niet enkele uren maar enkele dagen om tot hetzelfde niveau van samenwerking te komen. Iedereen blijft wat meer in zijn eigen hokje zitten, ook al weet men dat er samengewerkt moet worden om tot oplossingen te komen.”
“Maar de mensen die met Bulkchain bezig zijn, beseffen de absolute noodzaak van dat project. Ze zitten in een zodanig gevorderd stadium dat ze het niet lastig vinden om iets te bespreken via Teams, Zoom of Skype.”
YS: “Er is een gezonde mix nodig. Nieuwe projecten opstarten, moet live gebeuren in een grote vergaderzaal. Terwijl de opvolging perfect online kan.”
GVdV: “Die eerste stappen zijn nu veel lastiger omdat je mensen niet fysiek ziet. Je krijgt een veel betere band bij een fysiek contact dan door dat ‘systeemtechnisch’ contact.”
Kunnen we dan stellen dat er de komende maanden nog veel inhaalbewegingen gemaakt zullen worden, maar dat onbewandelde paden nog een tijdje onbewandeld zullen blijven?
GVdV:“Stappen die absoluut moeten gezet worden zullen sneller gaan, maar de innovaties die bedrijven
Hoe zal de transporteur van de toekomst eruitzien?
“Ik denk dat met alle data analytischer zal omgesprongen worden, in plaats van te ageren vanuit het pure
buikgevoel” Guy Van der Veken (iOnLogistics)
(Foto Port of Antwerp) kunnen uitstellen, zullen ze zeker uitstellen.”
Welke technologische innovaties voorspellen jullie voor de logistiek in 2021?
GVdV:“Het gaat vooral over elektronische communicatie, met klanten en intern. Daarnaast denk ik dat met alle data die vandaag aanwezig zijn, wat analytischer zal omgesprongen worden. In plaats van te ageren vanuit het pure buikgevoel. Corona heeft een mentaliteitswijziging in gang gezet binnen de bestaande structuren van logistieke bedrijven.”
YS: “Zaken als artificiële intelligentie en machine learning bewegen snel en zullen zeker toepasbaar zijn op de logistiek. Ook de digitale communicatie van de logistieke bedrijven moet efficiënter, zowel intern als extern. We zien dat er meer vraag komt naar eigen platformen en webportalen. Daar zullen we bij Hakka zeker op inspelen.”
PVK: “Ik denk dat de technologie de volgende jaren zal ‘vermenselijken’ en laagdrempeliger zal worden. We zien dat nu al op Teams en Zoom, die zoveel functionaliteiten hebben toegevoegd om een breder publiek aan te spreken. Dat zal ook bij andere technologieën gebeuren. Dat logistieke bedrijven zich daarover gaan bezinnen, kan ik alleen maar toejuichen.”
TOYOTA HYBRIDES
50% VAN UW REISTIJD ELEKTRISCH(1) OPLADEN NIET NODIG EN ECONOMISCH VOORDELIG
TOYOTA VAN DIJCK Ringlaan 2 – 2960 Brecht Tel.: 03 313 05 79
1,3-6,0 L/100KM | 29-135 G/KM (WLTP) | www.toyota.be
Contacteer uw concessiehouder voor alle informatie over de fiscaliteit van uw voertuig. Milieu-informatie (K.B. 19.03. 2004): toyota.be
Bij veel luchthavens staat digitalisering hoog op de agenda. Hoewel de coronacrisis sommige processen vertraagde, liet die ook de voordelen van digitalisering zien. “In 2021 blijft de samenwerking tussen de verschillende partijen de grootste horde die luchthavens moeten nemen”, zegt Sara Van Gelder van Nallian, dat via een open ecosysteem van apps logistieke partners laat samenwerken.
MELANIE DE VRIEZE
Sara Van Gelder, cargo community solution manager bij Nallian
(Foto Sara Van Gelder)
De luchtvrachtindustrie is van oudsher gefragmenteerd. Veel gebeurde tot voor kort grotendeels op papier. De digitalisering zorgt voor efficiëntere processen en meer transparantie. “De coronacrisis heeft die digitalisering alleen maar belangrijker en dringender gemaakt,” zegt Sara Van Gelder, cargo community solution manager bij Nallian. “Natuurlijk brengt de crisis de nodige uitdagingen mee: nieuwe contacten leggen en workshops organiseren, het gebeurt momenteel volledig online. Dit is soms complex door onze internationale klanten die vaak in een andere cultuur, tijdzone en taal werken.”
Dankzij de digitalisering verlopen landsideprocessen efficiënter, zo geven de Acceptance en Deliveryapp chauffeurs onmiddellijk toegang tot informatie met betrekking tot
geboekte slots (Foto Nallian)
NeveNeffecteN
Maar de coronaperiode laat heel wat voordelen van de digitalisering bovendrijven. “Het zijn neveneffecten waar we oorspronkelijk minder mee bezig waren, maar die nu hun diensten bewijzen”, legt Van Gelder uit. “Veel van onze toepassingen focussen op het landside managementproces, waarbij op een cargozone veel partijen met elkaar in aanraking komen om zendingen klaar te maken voor het vliegtuig of de lastmiledistributie. De typische pijnpunten die we daar trachten op te lossen, zijn wachttijden, pieken, ‘idle times’, de overhandiging van cargo beter en vlotter doen verlopen en het personeel efficiënter plannen. Met onze tools kunnen partijen proactiever werken omdat ze weten wie er wanneer waarvoor komt. Het papierloos en ‘touchless’ maken van processen en de betere spreiding van medewerkers op de cargozone, blijken nu een interessant neveneffect te hebben, met name dat ze helpen om de regels rond het bewaren van een veilige afstand te respecteren.”
efficiëNtere processeN
De ene luchthaven staat al verder op het vlak van digitalisering dan de andere. Brussels Airport speelde altijd al een voortrekkersrol met BRUcloud, maar ook heel wat andere Europese, Aziatische en Amerikaanse luchthavens springen nu op de kar om een ‘community cargo cloud’ op te starten.
Vaak komt het initiatief van de luchthaven zelf, die bijvoorbeeld zijn landsideprocessen efficiënter en beter wil maken, of een beter inzicht wil krijgen in de doorlooptijden en mijlpalen van de zendingen die op de luchthaven worden behandeld (visibiliteit). Het digitaliseren van processen geeft een onmiddellijk operationeel voordeel. “Maar het is niet gemakkelijk om dit te doen, want iedere speler is afhankelijk van de partij voor en na hem in de logistieke keten”, zegt Sara Van Gelder. “Daarom moeten we de verschillende spelers stimuleren om samen te werken en de volledige taart te doen groeien, in plaats van alleen naar hun eigen stuk te kijken. Daarom is één centrale speler die zo’n programma voor de hele community in gang zet, zo belangrijk. In ons land is dat bijvoorbeeld Air Cargo Belgium, dat de belangen van alle spelers behartigt.”
Netwerkeffect
Anderzijds speelt ook het netwerkeffect een belangrijke rol, zeker in tijden data-elementen. “Als je weet dat bij stap vijf iets verkeerd loopt, waardoor er vertraging ontstaat, dan kun je proactief partijen informeren of engageren om een correctie door te voeren. Dan gaat het niet om processen stroomlijnen, maar wel de transparantie-insteek.”
Maturiteit
Zelf heeft Nallian de ambitie om in 2021 zowel meer luchthavens aan boord te krijgen in het netwerk als het groeitraject van de luchthavens waar ze al mee samenwerken, te begeleiden zodat ze matuur worden. “Onze missie is: ‘Making the world operate as one’. We willen niet alleen technologie voor gegevensuitwisseling en toepassingen
van COVID-19. Voor onder meer farma is het interessant om met andere luchthavens projecten voor transparante trade lanes op te zetten. “Daarbij maken ze niet alleen op hun eigen luchthaven de processen gestroomlijnd, efficiënt en transparant, maar krijgen ze een zending van origine tot bestemming op één manier van werken en maken ze kwaliteitsafspraken. Op die manier delen de luchthavens data voor de volledige logistieke keten.”
Door die kwaliteitsmetingen kunnen ze proactief werken. Voor elke stap in het proces meten ze de verschillende verder uitbouwen en verkopen, maar ook het implementatietraject begeleiden zodat de community’s evolueren naar een standaardmanier van digitaal werken. Hoe delen ze hun ervaringen en hoe maken ze dat de medewerkers het ook toepassen? Want het is niet voldoende om de verbintenis van de luchthaven of de bedrijven uit de community te hebben, het project moet ook in alle geledingen van het bedrijf gebruikt en omarmd worden. De medewerkers moeten de voordelen voelen en beseffen dat het voor hen belangrijk is om het te doen.”
2021: jaar van het vaccin
Uitdagingen voor logistiek coronavaccin in zes vragen
De vaccins van AstraZeneca/Oxford, CureVac, Johnson & Johnson, Moderna, Pfizer/BioNtech, SinoVac en enkele andere producenten zitten in de laatste rechte lijn. Deze farmabedrijven maken zich op om de vaccins niet alleen te produceren maar ook te verdelen. Dat wordt een enorm complexe logistieke operatie.
PHILIPPE VAN DOOREN “ We moeten nu handelen om een efficiënte, faire en veilige verdeling van het vaccin te garanderen. Stel je maar eens voor dat de vaccins zijn goedgekeurd en geproduceerd, maar dat logistiek alles in het honderd zou lopen”, zegt professor Wouter Dewulf (UAntwerpen). De uitdagingen zijn inderdaad groot. Een overzicht aan de hand van zes vragen.
1. Hoeveel dosissen moeten er wereldwijd verdeeld worden?
Naar verwachting 10 à 15 miljard dosissen. De Verenigde Staten, Europa, China en India zullen deze hoofdzakelijk produceren. In totaal worden 65.000 ton vaccins vervoerd en verdeeld. Deze hoeveelheid is behapbaar: het komt overeen met 12% van de farmaceutische producten die jaarlijks vervoerd worden. Toch is capaciteit een
Individuele meters controleren permanent medische lading
(Foto Bart Timperman)
punt van bezorgdheid, omdat veel passagiersvliegtuigen nog altijd niet vliegen. Internationale transporten zullen vooral via de lucht gebeuren en regionale/ lokale over de weg. Zeevracht komt niet in aanmerking. Ter illustratie: Pfizer alleen al verwacht dit jaar nog 100 miljoen dosissen te verschepen en 1,3 miljard in de loop van 2021. Het bedrijf zal de dosissen in speciale containers met droogijs vervoeren die tot 5.000 eenheden kunnen bevatten. Vanuit de productiecentra in Kalamazoo (VS) en Puurs zullen 24 trucks per dag met in totaal 7,6 miljoen vaccins naar de luchthavens vertrekken. FedEx, UPS en DHL
zullen 20 vluchten per dag organiseren naar bestemmingen wereldwijd.
2. Wanneer start de distributie?
In december 2020, maar in kleine hoeveelheden. De eerste coronavaccins zullen in België vermoedelijk in de loop van december toekomen. De vaccinatie zal mondjesmaat gebeuren. Volgens premier Alexander De Croo ontvangen we het leeuwendeel ▲
van de vaccins pas in het tweede en derde kwartaal van 2021.
België heeft zelf en via de Europese Unie ingetekend op vier verschillende vaccins. Er zijn dosissen besteld bij AstraZeneca (3,8 miljoen), Johnson & Johnson (2,5 miljoen), Pfizer-BioNtech (2,5 miljoen) en Moderna (niet nader gespecifieerd).
3. Wie organiseert het transport?
De producenten in samenwerking met farmalogistiekers. Deze organiseren het transport tussen de productiecentra en de luchthavens, tussen de luchthavens en van daaruit naar de groothandelaars of distributiecentra. “Maar dat is nog niet zeker”, zegt Michèle Benattar van Kuehne+Nagel Pharma Europa. “In sommige landen zullen de regeringen de taak op zich nemen en moeten we de producten naar regeringswarehouses vervoeren, die zelf de distributie op zich nemen.”
4. Wie organiseert de einddistributie in België?
Dat is nog niet geweten. “Wereldwijd zijn veel landen de distributie nu al aan het organiseren. Europa is daarbij niet de beste klas van de school en België zeker niet de beste leerling van de klas”, zegt een kenner van de vaccinlogistiek. Voorlopig is niet geweten of de overheid de verdeling – en de last mile - zal organiseren, dan wel de producenten via hun traditionele kanalen.
Dat zal worden bepaald door een taskforce onder leiding van professor Dirk Ramaekers die midden november is opgestart. Deze moet de uitrol van de verschillende coronavaccins in ons land coördineren.
Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (sp.a) maakt zich sterk dat de verdeling vlot zal verlopen. Volgens hem zal de taskforce zorgen voor “eenheid in actie en communicatie”.
5. Is temperatuur een issue?
Ja en neen. Toen Pfizer zijn vaccin aankondigde, zei het bedrijf dat het bewaard en vervoerd moet worden bij -70
tot -80°C. Dat was een opdoffer, want dan is de logistieke keten zeer kwetsbaar. Als de koude keten maar één keer doorbroken wordt, dan zijn de dosissen verloren. Weinig koelruimtes kunnen deze temperaturen aan. Voor het vervoer moeten ze een beroep doen op droogijs.
Sindsdien zijn nog andere vaccins zo goed als klaar, met betere bewaartemperaturen. Sommige vragen -20°C (diepvrieswarehouses en -trucks kunnen dat gemakkelijk aan) en andere positieve temperaturen tussen 2 en 8°C, zoals een griepvaccin. Er gaan vandaag stemmen op om de minder temperatuurgevoelige vaccins voor de arme en warme landen te reserveren en die van Pfizer voor de rijke landen, die de aangepaste infrastructuur hebben of kunnen betalen. Ethisch en organisatorisch is dat een probleem.
6. Wat is het grootste risico in de keten?
Diefstal. Officieel zijn de belangrijkste bekommernissen bij het vervoer en de verdeling: de integriteit van de koude keten, temperatuurcontrole en in mindere mate capaciteit. Maar ‘off the record’ blijkt diefstal de grootste vrees. Volgens de Transported Asset Protection Association (TAPA) zal de georganiseerde misdaad proberen om vaccins te onderscheppen en die op de zwarte markt te verkopen. “Dit jaar hebben we al een groot aantal diefstallen van persoonlijke beschermingsmiddelen (PPE’s) in de supplychains moeten vaststellen. Dat wijst erop dat ladingdieven actief COVID-19-gerelateerde producten viseren”, waarschuwt Thorsten Neumann van TAPA EMEA.
Expert geopolitiek Hans Diels: “Ongebreidelde globaliseringoptimisme is voorbij”
2021 vanuit geopolitiek perspectief
Een kristallen bol heeft niemand, maar Hans Diels, expert geopolitiek bij GeoTrends en werkgeversorganisatie Etion, voorziet wel welke tendensen en conflicten het komende jaar zullen beheersen. En wat blijkt? De nasleep van COVID-19 is maar één bron van hoofdbrekens in een volatiel internationaal klimaat.
MICHIEL LEEN
Hans Diels vulde de dagen na de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen met het geven van uiteenzettingen over die felbevochten uitslag en de gevolgen ervan voor Vlaamse bedrijven. Iedereen wil weten wat de impact van nieuwe Witte Huisbewoners is op de eigen business. Met ervaring op de Amerikaanse ambassade in België, het ministerie van Buitenlandse zaken in Brussel en zijn eigen bedrijf GeoTrends, kan Diels een onderbouwde vooruitblik geven.
“Bedrijven volgen de geopolitieke ontwikkelingen niet intensief. Er is niet altijd inzicht in de manier waarop internationale trends de eigen werking beïnvloeden. Een bekend voorbeeld: de Limburgse fruitboeren hadden nooit verwacht dat een Russische invasie in Oekraïne hun business zou aantasten. Maritieme bedrijven zijn er meer mee bezig omdat ze meer globaal georiënteerd zijn, maar ook daar blijft de aanpak erg ad hoc.”
De winst voor Joe Biden kwam alleszins niet onverwacht voor Diels: “Dat gaven de peilingen wel duidelijk aan. Biden heeft geen nipte overwinning behaald. Het feit dat de Democraten de Senaat niet hebben veroverd, beperkt wel zijn slagkracht.”
Gaan we dit nu merken aan de manier waarop we handeldrijven met de VS?
“Verwacht je niet aan grote structurele verschillen, al zal de stijl waarop bestaande handelsconflicten tussen de VS en
Europa worden behandeld, wel anders zijn. Onder een vernieuwd Trump-presidentschap zou de toon persoonlijker worden en de kans op escalaties groter. Nu is er een grotere arbitrerende rol weggelegd voor de Wereldhandelsorganisatie (WHO). Trumps beleid was erg gericht op het onevenwicht in de handelsbalans tussen de VS en China.” ▲
Hans Diels
(Foto Koen Fasseur)
Welke impact heeft COVID-19 nog op de wereldeconomie in 2021?
“Veel zal afhangen van de mate waarin snel goed werkende vaccins beschikbaar worden. In Europa en de VS zal de economische impact alvast aanzienlijk zijn. De pandemie heeft voor disrupties gezorgd in de internationale supplychains. Eerst in de ‘Chinese’ fase van de coronacrisis, waarbij fabrieken in China werden stilgelegd vanwege besmettingen en lockdowns. De volgende, ‘Europese’ fase, bracht importverboden, zelfs binnen Europa. Daardoor zijn heel wat Europese bedrijven zich gaan afvragen of ze wel afhankelijk willen blijven van import uit Azië. Die supplychains worden nu kritisch herbekeken. Men wil het risico op onderbrekingen beperken én minder afhankelijk zijn van andere landen. Supplychains gaan dus meer regionaal worden georganiseerd. Meer sectoren zullen beschouwd worden als kritisch voor de nationale veiligheid. Voor het internationaal transport is dat een evolutie om in de gaten te houden.”
België is een klein land, maar wel sterk afhankelijk van transport en logistiek. Kan België zich aanpassen aan die nieuwe tendensen?
“Binnen Europa moeten we blijven ijveren voor internationaal vrij verkeer van goederen en het liberale handelsbeleid verdedigen. Toch moeten we op zijn minst gaan nadenken over de gevolgen die die regionalisering van de supplychain zal hebben op onze havens en logistiek. Blijven inzetten op toegevoegde waarde is cruciaal, meer nog dan het binnenhalen van extra containervolumes. Antwerpen heeft enkele hoogwaardige activiteiten, zoals de petrochemische industrie, die niet van de ene dag op de andere verdwijnen. Dat is een troef.”
Wat zijn, naast de blijvende impact van COVID-19, issues die we in 2021 voor ogen moeten houden?
“De brexit: zelfs als er een akkoord komt, wordt het een ‘dun’ akkoord. Vanaf 1 januari moeten we rekening houden met extra barrières voor de handel met het VK. Zelfs als er een akkoord is, zal niet iedereen klaar zijn. Veel bedrijven zijn zelfs nu amper voorbereid op de brexit. Verwacht je dus aan disrupties in de komende maanden.” “Het economische conflict met China vormt ook een risico. Maar ook de relaties tussen China en Taiwan, de Chinese ambities in de Zuid-Chinese Zee en de verhoudingen tussen China en Japan, kunnen nog voor spanningen zorgen. Een intentioneel conflict zie ik niet, maar incidenten in die regio kunnen wel snel escaleren. Dat zou een verstoring van het internationale goederenvervoer tot gevolg kunnen hebben: 60 procent van de handelswaar passeert via deze route.” “Ook het conflict tussen Iran en de VS kan voor problemen zorgen. De hardliners binnen het Iraanse regime zullen opspelen in de aanloop naar de verkiezingen in het land. Als de Straat van Hormuz wordt afgesloten, heeft dat impact op de olietransporten. Niemand die dat nu al van plan is, maar enkele verkeerd geïnterpreteerde stommiteiten kunnen wel zo’n impact hebben in het huidige gespannen klimaat.”
Hoe kunnen bedrijven de geopolitieke ontwikkelingen beter volgen om ze niet achterna te moeten lopen?
“Breng in kaart welke risico’s je bedrijf loopt en krijg een goed beeld van hoe de supplychain werkt. Niet alleen weten wie je eigen toeleveranciers zijn, maar ook wie hun toeleveranciers zijn, is belangrijk. Als de risico’s in kaart zijn gebracht, kun je als bedrijf ook beter gaan organiseren. Je moet het ook sneller dan de concurrenten weten. Maar zijn bedrijven wel bereid om zich in te dekken tegen risico’s die misschien nooit écht voor problemen gaan zorgen?”
Met welke wetenschap moeten we ons wapenen voor 2021?
“We zitten in een wereld waarin markten geglobaliseerd zijn, net als de toeleveringsketens. En nu duiken opnieuw meer grenzen op, het ongebreidelde globaliseringoptimisme is voorbij. Politieke grenzen worden steeds belangrijker en komen heel snel weer terug. Een land als China gebruikt de toegang tot zijn markt vandaag meer politiek dan gisteren. Ook in andere landen zie je die tendens, bijvoorbeeld tussen Qatar en Saoedi-Arabië. Die trend zet nog voor jaren de toon.”
