sirenene
tormod haugland
Sirenene
Roman
forlaget oktober 2024
Togna vår er ei svart hòle som det stundom trør eit mjukt dyr utor georg trakl
Det var sundag, ein sundag i hundedagane. Eg stod ute i tunet og såg mot gamlehuset, prøvde å høyra etter om farfar og farmor var heime. Ei av kvigene på utmarksbeitet var borte. Eg var på veg for å leita, men ville vita om besteforeldra mine var heime, før eg fór av stad. Eg hadde ikkje sett livsteikn frå dei, endå det var midt på dagen. Det var stilt. Eg stod og såg over tunet mot den slitne målinga på huskledningen.
Mor og far hadde reist nordover, og dei to syskena mine, Andremake og Jote, var borte i helga. Dei hadde ikkje sagt kor lenge dei skulle vera vekke.
Eg prøvde å kvila litt på sofaen, men det var uråd å få ned pulsen.
Eg kom meg på føtene og ut i tunet. Det var knapt ein lyd å høyra. Ein mild vind dreiv gjennom trekronene, fekk greiner og blad til å rasla. Ei svak, still rasling, det var alt.
Eg såg ein laus hund borti vegen, kjende eit sus, eit underleg sog tok tak i meg. Eg stod i tunet og tenkte på den kvite kviga, ho eg ikkje hadde funne dagen i førevegen. Eg stod i ro med begge føtene planta i grusen, medan overkroppen svaia svakt fram og attende. Eg kjende at det gjekk, at noko i meg var på veg ein stad.
Det var ein slik dag, ein umogleg dag, men likevel tenkte eg at eg kom til å klara det. Eg sa det til meg sjølv, at i dag
skulle eg finna ho. I dag skal eg finna deg, sa eg, anten du lever eller ikkje.
Om natta hadde eg kome seint heim, kunne ikkje sova. Eg skulle ikkje ha slege fylgje med Eleonora og drygt med tida nede på Storjord. Eg prøvde å liggja på sofaen med augo lukka, men fann inga ro, og då sola steig, drakk eg eit glas kaldt vatn og gjekk for å mjølka kyrne. Eg jaga kyrne på beitet, kom heim og la meg på sofaen. Eg ville sova ut rusen, men i staden var det som han heldt meg vaken. Tankar kom og gjekk, det fanst inga ro, eg lukka augo, men kjende korleis det dirra, som ei jamn bivring i muskulaturen. Tankane jaga fram og attende. Eg gjekk ut av huset, stod i tunet i den kvite dongeribroka.
Eg prøvde å stå i ro, prøvde å sansa om besteforeldra mine var i grannehuset. Ein angande varme hang i lufta. Eg anda inn, kjende ein annan eim, såg ein hund springa forbi borti vegen. Ein laus hund. Eg såg mot hunden, korleis han svinsa fram, stansa, snoka på noko i grøftekanten. Eg tenkte på kviga som var borte, tenkte at eg hadde vore ute om natta. Eg vart med Eleonora heim, nabojenta Eleonora Storjord, ho ville at eg skulle kyssa ho, men eg heldt att, ville ikkje kyssa ho, for eg trudde ikkje ho meinte noko med det. På vegen heim angra eg på at eg hadde sagt nei, tenkte på å gå attende. Eg ville kyssa ho, ville kjenna på låra hennar. Eg ville ikkje ha noko å angra på. Eg stod i tunet, tenkte at det var ingenting å angra på.
Eg tenkte på den kvite kviga.
Tenk om eg kunne finna ho att.
Det ville gjera alt so mykje lettare.
Fann eg kviga, skulle eg vera glad.
Eg såg på klokka, på visaren som talde sekunda. Klokka viste tida, ho var snart tre, men eg visste at tid var noko anna enn det klokka kunne visa. Eg visste at tida kunne gå både fort og sakte. Tid var slik ein underleg ting, for det var ingen ting, tida var utan ting, tom og trulaus, tida var ikkje til å stola på. Eg prøvde å ta det med ro, visste at eg ikkje skulle vera hastig. Om eg ville finna det eg leitte etter, skulle eg ikkje ha dårleg tid. Det var skilnad på det, på god og dårleg tid. Ei kvit kvige. Ho var det dyret det skulle vera lettast å få auga på, og so var det ho som var borte. Eg var åleine med ansvaret for garden og dyra, og no var den finaste kviga på avvegar, men det sveiv meg ikkje at eg ikkje skulle klara det. Eg måtte berre ikkje tvila. Eg visste at det ikkje var stunda for å skunda seg. Eg stod ute i tunet, såg mot dei lause målingsflaka, prøvde å summa meg. Eit lite knipedyr kom fram frå ein sprekk i målinga. Eg fylgde det med augo, såg det gå langs vassbordet. Eg såg mot kledningen og stova, såg mot vindauga for å sjå om det var liv i huset. Farmor var heime, ho var alltid heime. Ho sat i ro i rullestolen, som ho var bunden til etter slaget. Eg såg etter knipedyret, prøvde å få auga på det, men det var borte. Det var ikkje råd å seia om dei var inne. Stilla steig fram, ho stod i tunet, stova anda ut, inn, huset pusta, eg kunne kjenna det, at noko ikkje var på plass. Noko tagde, heldt att. Det var som eg kunne kjenna at stega til farfar ikkje var der. Men eg kunne ikkje vera sikker, for både farfar og farmor likte å ha det stilt, dei kunne sitja lenge i ro, utan å laga lydar. Det hende dei kvilte midt på dagen, eller at farmor sat åleine fordi farfar hadde teke seg ein tur i bilen. Han kunne ta korte turar utan å seia ifrå. Eg stod midt i tunet. Det var ein sundag i august. Eg stod i ei kvit brok. Det var ei eg ikkje brukte til vanleg. Eg
trur det var fyrste gongen eg brukte ho. Det kvite dongeristoffet var reint og kvitt, det skein i sola. Det var ingen ekte sundag, for me rekna ikkje sundagane i hundedagane for ekte sundagar, dei var det me kalla lause sundagar, dagar utan sikring, der sundagsfreden fort kunne gje ei kjensle av at noko kom til å skje. Klokka var litt over tre, so kyrkjetida var for lengst passert. Og denne stilla, ho var typisk for hundesundagsstilla. Kyrkjetidsstilla kunne eg alltids kjenna att, ho var tyngre, hadde meir togn i seg. Det var litt vind i lufta, men elles ingenting som laga lyd. Eg såg opp på høgspentlina over bøen. Det sat seks svaler der. Svalene stod for samhald. Det hende stundom at eg såg ei svale sitja åleine på lina, men ho sat aldri lenge åleine, det var alltid ei eller fleire ho venta på, og som kom og sette seg attmed ho. Dei jaga insekt i låge flog over bøane, og etterpå brukte dei å sitja på strengene og kvitra. Det var ei låg kvitring, som kunne minna om prat, som ei ivrig skravling. No sat dei stilt og roleg på høgspentlina.
Det var som dei venta på noko, som om noko skulle skje.
Det var som om noko i lufta sa noko.
Noko vart sagt gjennom lufta, og svalene skjøna det.
Eg visste ikkje kva det var, men eg visste at hundedagane var ei eiga tid, eg kjende ho att frå tidlegare år. Dei dagane hadde ofte noko stilt over seg, før dei vart meir ilskne. Eg visste ikkje kvifor det var slik, men trudde det hadde noko med tida å gjera, at sekunda kunne sleppa seg ut, som lause hundar. Eg kunne stundom sjå det på dyra, at dei vart urolege, som om dei gjekk og venta på noko. Kanskje det berre var det at dei merka seg endringa, at det vart mørkare kveldar, meir aktivitet i lufta.
Insekt.
Fuglar.
Meir drag i dagane.
Eit større ansvar.
Alvor.
Eg var styraren over dyra, den einaste arbeidsføre i familien som var heime. Åleine i huset. I tunet. Alle dei andre var borte. Eg trur det må ha vore fyrste gongen eg var åleine med dyra i hundedagane.
Eg gjekk ut i tunet, stod og såg bort mot huset til farfar og farmor, utan å vita om dei var der. Farmor var der, det kjende eg meg sikker på, men farfar kunne vera ute med bilen. Eg trur det var ei fin avkopling for han. Han kunne dra langt av stad for å få seg ein prat med einkvan han kjende. Eg såg mot torvhuset og garasjen, såg om dørene til garasjen stod opne. Dei var stengde. Men det var ikkje til å stola på, for det hende han stengde dørene for at det skulle sjå ut som han var heime. Eg hadde skifta brok, stod i den kvite dongeribroka, den eg hadde fått av mor nokre år i førevegen. Det var fyrste gongen eg brukte ho. Eg hugsar det som det var i går. Eg lét blikket gli ned, stod og såg på det skinande kvite dongeristoffet, med høge brettar nede ved føtene.
Gamlehuset var like stilt. Eg hadde opplevt det før, å verta usikker på kvar alle var. Det spela kanskje òg inn at eg nett hadde runka og røynt ei kraftig utløysing. Eg ville ikkje ha teke med ein slik detalj om det ikkje var for at eg trur det verka inn på tilstanden min. Eg kunne ikkje hugsa å ha opplevt ei kraftigare utløysing før. Og den sterke kjensla eg fekk av at ting stilna. Saman med ei kjensle av uro. Uregjerlege kjensler. Spenningar i kroppen. Tankar. Krefter. Som ein kamp mellom det gode og det vonde. Eg såg på nytt mot torvhuset og garasjen. Eg gjekk bort til torvhuset, forbi hoggestabben og dei lange lauvtrestokkane som stod stabla
inn mot hjørnet av tilbygget. Det var eit lite vindauga inn mot garasjen, dekt av ei grå hinne av støv og skit. Eg måtte leggja andletet nær inntil for å kunna sjå inn. Der kunne eg skimta det tome golvet. Bilen var ikkje der. Eg tok eit steg attende. Ein stor spindelvev hang over meg, mellom veggen og takskjegget. Oppe under ufsa såg eg edderkoppen henga i skjul, den runde kroppen med ein stor, gul kross på ryggen. Kroppen var som ein tung pose, og føtene stod fram som lange krumme klyper, klare til å springa ut når ei fluge vart fanga i nettet. Fluger var det nok av, det var på den tida, når vilska var i ferd med å stiga. Eg visste litt om korleis livet kunne losna, det kunne sleppa seg ut og laga lengre trådar. Trådar som kunne kvela. Gleda kunne ofte verta overdriven, og det same skjedde med redsla. Vart ein stukken av kvefs, vart huda raud og hoven, armar og føter vart lamma, og ein fekk sterke anfall av angst. Far fortalde kor fatalt det kunne vera å fuska med rutinane. Då kom hundane. I hundedagane kunne ein ikkje vita sikkert kvar ting tok vegen, det var som nye stigar viste seg. Sidespor. Tankar. Somme folk vart sløve, tok til å drøla og missa grepet om vanane. Det var dagar som kunne invitera ein person til å spreia tinga sine til alle kantar og spora av. Det var far til farfar, Ansgar, ein oldefar eg aldri hadde møtt, som laga eit ordtak av det, at hundane ikkje skilde mellom sundag og kvardag. Miste du noko av syne ein hundedag, kunne du, so nær som sikkert, rekna det for tapt. Eg fekk skifta reima på klokka, såg stadig ned mot handleddet for å sjekka om ho framleis var der.
Dei andre i familien var ikkje heime. Eg var van med å ha ansvaret for dyra, men det var uvanleg at alle dei andre var borte. Regelen var alltid å vita kvar dei andre var, kvar
dei næraste heldt seg. Familien. Eg var mest åleine, eg likte å vera åleine, men visste at eg måtte vita kvar dei andre var, for å kunna slappa av. Mor og far var borte i fleire dagar, og Andremake var hjå Svana, ei veninne. Bror min, Jote, var borte med bilen. Han fekk førarkortet veka før og tok stasjonsvogna si for å koma seg bort eit bel. Eg spurde kor lenge han vart vekke, men han svara berre at eg ikkje skulle uroa meg, at han kom til å dukka opp før eg visste ordet av det. I røynda brydde eg meg ikkje all verda om kvar dei andre tok vegen, det var alltid ein eller fleire som mangla i alle høve. I yngre dagar hende det ofte at me var samla omkring bordet, men med alderen valde ein andre vegar og vener. Ein kunne seia kvar ein fór, men det trong ikkje vera sant. Det var vanleg å ikkje gå i detalj. Einkvan var ikkje der, slik var det alltid, ein eller fleire var ute, som me sa, ein eller fleire av oss stakk av, eller tok seg ein tur, og ingen visste kva veg, og det var heller ikkje so farleg. Det viktige låg i å seia frå om at ein drog, slik at dei som var att, skulle vita at den som var borte, var borte med vilje. Ingen kunne vita kvar ein var, og ingen trong vita det. For ein visste heller ikkje alltid sjølv kvar ein var, og kvar ein skulle.
Eg visste at det var farleg, å vera borte var eit uttrykk for ikkje å vera nær, og kva var ein familie utan nærleik?
Eg visste kor viktig det var å vita kvar ein hadde einannan, vita litt om kvar ein var, og korleis ein hadde det. Det var med menneska som med dyra, ein skulle vita kvar ein hadde dei, kva dyr som var på dei ulike beita, talet på kalvar, kvigekalvar og oksekalvar, årsgamle kviger og oksar, toåringar og kyr. Kvart dyr måtte fylgjast nøye, for dei var levande, og det var alltid endringar eg måtte fylgja med på, korleis dei utvikla seg og fann seg til rette.
Brått høyrde eg bilen, farfar svinga den kvite bilen sin inn på tunet og ned mot garasjedørene. Eg gjekk fram og lyfta av kroken, drog begge dørene opp og til side, slik at han kunne køyra inn utan å gå ut av bilen. Eg såg dei raude bremseljosa koma på då han stansa bilen inne i det tronge parkeringsrommet, før han sløkte motoren og steig ut.
Hatt ein fin tur? spurde eg.
Høyrde du sirenene i natt? spurde han.
Eg høyrde sirener, ja, sa eg.
Vil du vita kva det var? spurde han.
Veit du det? spurde eg.
Eg var nede på kaien, snakka med karane der. Torgrim på Storjord er død. Han ramla over gelenderet på altanen og miste livet i ura, sa farfar.
Eit uhell, då? spurde eg.
Det kan sjå slik ut, ja, sa farfar.
Det var visst mykje alkohol med i biletet, sa han.
Det var ikkje bra, sa eg.
Nei, bra er det ikkje, sa farfar.
Når ein vaksen mann ikkje kan fota seg, når han fører seg so toskete at han døyr av det, då er det ikkje bra.
Det er trist, sa eg.
Kvit brok? sa han.
Ja, sa eg.
Du skal vel ikkje til dyra i kvit brok? sa han.
Kvifor ikkje? sa eg.
Han vart still. Eg sa eg trudde det var kvitesundag. Då lyste augo hans opp, og han smilte medan han stamma fram at då var eg seint ute.
Det er lenge sidan pinse, sa han.
Det var berre noko eg sa, sa eg.
Ja, du veit vel når kvitesundag er? sa han.
Det er fyrste pinsedag, det, sa eg.
Det stemmer. På kvitesundag er det kvit duk på bordet, sa han.
Det er berre ei brok, sa eg.
Eg sa at eg hadde fått broka av mor for eit par år sidan, men ho var for stor. Og so likte eg ikkje kvite brøker på den tida, sa eg.
Men du går i ho no, sa farfar.
Ja, sa eg.
Eg tok ho på, og då fekk eg sjå kor fin ho var, sa eg.
Han smilte.
Eg skal av stad og sjå etter den kvite kviga. Ho har kome om, sa eg.
Og so kom eg på at eg kunne gå i denne broka, sa eg.
Eg skjønar, sa han.
Du vil at det skal ha ei meining, sa han.
Korleis går det med farmor? spurde eg.
Ho sit inne, sa han.
Kom med, so kan du få deg nokre ord med ho, sa han.
Du veit kor glad ho vert for å sjå deg, sa han.
Han opna døra til huset, steig inn i gangen. Eg gjekk opp troppa, inn i huset. Ho sat i stolen sin i stova, med lukka augo.
God dag, farmor, sa eg.
Augneloka lyfta seg, ho såg på meg, sa namnet mitt, spurde om eg var vaken. Eg svara at det var midt på dagen.
Det er sundag, sa ho.
Me er i hundedagane no, sa eg.
Ingen sundag, då, sa ho.
Ingen vanleg sundag, nei, sa eg.
Farmor sa dei hadde høyrt sirener om natta. Dei hadde vakna av høge sirener nedi vegen. Ho vende blikket mot farfar, spurde om han fann ut noko.
Eg fann ut av det, ja, sa farfar.
Det er triste nyhende, sa farfar.
Torgrim Grinde, mannen til Helena Storjord, fall i ura og drap seg, sa farfar.
Nei, kva er det du seier? sa farmor.
Kva er det du fortel? sa ho.