05_08_2016 by Fréttatíminn

frettatiminn.is ritstjorn@frettatiminn.is auglysingar@frettatiminn.is 43. tölublað 7. árgangur

Föstudagur 05.08.2016

KVÓTAKERFIÐ

SEM BREYTTI

Stundar vændi til að eiga fyrir mat 10

ÓTAKMARKAÐUR FARSÍMI + 4GB

ÓTAKMARKAÐUR LJÓSLEIÐARI WWW.HRINGIDAN.IS - 525 2400

8,2X4,7CM.indd 1

Í MEÐFERÐ HILDA FÓR 18 ÁRA OG BYRJAÐI JANA NÝTT LÍF Á AKUREYRI

2.6.2016 13:09:08

ÁHUGAVERÐAR FERÐIR Í HAUST ELÍSABET ORMSLEV MEÐ NÁTTÚRULEGT „LÚKK“ LOSAÐU ÞIG VIÐ SYKURINN Á 14 DÖGUM HERDÍS OG LÚÐVÍK REKA ÍSLENDINGABAR Á TENERIFE FÖSTUDAGUR

05.08.16

Mjög góð helgi

Mynd | Auðunn Níelsson

ÚTSALAN ER HAFIN

30-60%

AFSLÁTTUR AF VÖLDUM VÖRUM Bláu húsin Faxafeni

S. 555 7355 | www.selena.is

Selena undirfataverslun

Grunaður um nauðgun á tveimur 15 ára stelpum

Pilturinn hefur setið í gæsluvarðhaldi í tæpa viku og verður líklega látinn laus í dag, föstudag.

19 ára pilti var sleppt úr haldi þrátt fyrir grun um nauðgun á 15 ára stúlku. Hann var handtekinn sex dögum síðar grunaður um að nauðga annarri 15 ára stelpu. Nítján ára piltur hefur verið kærður fyrir tvær nauðganir. Fyrra málið kom upp á Suðurnesjum í lok júlí en lögreglan þar sleppti piltinum úr haldi eftir yfirheyrslu og fór ekki fram á gæsluvarðhald. Sex dögum síðar kom seinna málið upp í Reykjavíkog er það mjög svipað því fyrra. Lögreglan á höfuðborgarsvæðinu krafðist gæsluvarðhalds. Þóra Tómasdóttir thora@frettatiminn.is

Pilturinn verður látinn laus í dag, föstudag, en hefur verið í gæsluvarðhaldi á grundvelli rannsóknarhagsmuna síðan á mánudag. Hann hefur ekki komið við sögu lögreglu áður. Unnar Steinn Bjarndal er skipaður verjandi piltsins. „Ég hef ekki upplýsingar um hvort farið verði fram á framlengingu varðhaldsins. Rannsókn málanna eru á upphafsstigi og ég hef ekki fengið nein gögn í hendurnar. Ásakanirnar í málunum eru hinsvegar af svipuðum toga.“ Samkvæmt heimildum Fréttatímans barst Neyðarlínunni símtal á sunnudag þar sem óskað var eftir sjúkrabíl að heimili í Grafarvogi. Nokkur ungmenni voru þar saman komin í íbúð þegar óp og

DJI vörurnar fást í iStore

grátur fóru að berast úr einu herbergi. Þar inni voru 15 ára stelpa og 19 ára piltur. Dyrnar voru læstar og reyndu viðstaddir að fá þau til að opna. Á endanum kom pilturinn til dyra, strunsaði út úr íbúðinni og niður í fjöru. Pilturinn er grunaður um að hafa nauðgað stelpunni. Hún var flutt á Neyðarmóttöku fyrir þolendur kynferðisbrota á Landspítalanum. Þegar lögregla kom á vettvang handtók hún piltinn í fjörunni og færði hann í fangageymslur. Hann var í annarlegu ástandi. Daginn eftir vöknuðu grunsemdir um að pilturinn hefði framið fleiri kynferðisbrot. Í ljós kom að lögreglan á Suðurnesjum hafði mál til rannsóknar þar sem sami piltur

Phantom 3

Unnar Steinn Bjarndal, verjandi piltsins, segir málin tvö lík.

er grunaður um að hafa nauðgað 15 ára stúlku, aðeins sex dögum áður. Í fyrra málinu var pilturinn handtekinn um kvöld og stelpan fékk aðhlynningu á Neyðarmóttöku. Hann var yfirheyrður undir morgun og sleppt í kjölfarið. Lögreglan á Suðurnesjum taldi ekki ástæðu til að fara fram á gæsluvarðhald yfir piltinum. Það var lögreglan á höfuðborgarsvæðinu sem fór fram á gæsluvarðhaldsúrskurð, eingöngu vegna seinna málsins.

Phantom 4

Viðurkenndur endursöluaðili

Inspire 1 v2.0

verðlækkun! 319.990kr

(verð áður 379.990)

verð frá

verð

98.990kr

239.990kr

KRINGLUNNI ISTORE.IS

Ljósleiðari hjá Nova! Ljósleiðari hjá Nova er fyrir þá sem vilja öfluga háhraðatengingu inn á nútímaheimilið. Einfaldaðu þér lífið, slepptu heimasímanum og sjónvarpsboxinu og horfðu á sjónvarpið yfir netið. Ljósleiðaraþjónusta Nova styður 500 Mb/s kerfishraða. Gerðu verðsamanburð og þú gætir lækkað netreikninginn í einni svipan.

1.000GB

100GB Netið hjá Nova

3.990 kr.

Netið hjá Nova

5.990 kr.

Gagnaveitan, aðgangsgjald 2.580 kr.

Leiga á beini

Samtals:

Hver 100GB umfram: 990 kr.

Skráðu þig í Ljósleiðara hjá Nova á nova.is í þjónustuveri Nova eða í næstu Nova verslun. Þjónustuver 519 1919 | www.nova.is | Facebook | Twitter

690 kr. 7.260 kr.

Samtals:

Hver 100GB umfram: 990 kr.

690 kr. 9.260 kr.

55"

Samsung Smart TV 4K Curved

199.990 kr. stgr.

KU6655

Einnig til í 49” og 65”

KU6505

55"

Samsung Smart TV 4K Flat

189.990 kr. stgr.

KU6475

Einnig til í 49” og 65”

KU6405

Snjallasta leiðin til að horfa á sjónvarp er að eignast snjallsjónvarp á tilboði hjá Nova. Þú streymir öllu efni af netinu beint í sjónvarpið. Apple TV 32 GB

24.990 kr. stgr. Apple TV auðveldar aðgengi að öllu efni á netinu, sérstaklega sjónvarpsefni og leikjum!

Samsung Galaxy View Wi-Fi 32 GB

99.990 kr. stgr.

Elgato Eve Energy

Nest öryggismyndavél

Nest snjallreykskynjari

8.990 kr. stgr.

39.990 kr. stgr.

26.990 kr. stgr.

Orkuklóin sýnir yfirlit og graf yfir rafmagnsnotkun. Hægt er að slökkva og kveikja á tækinu sem tengt er við klóna með farsímanum.

Fyrir heimilið og bústaðinn. Frábær myndgæði, 1.080p HD lifandi mynd allan sólarhringinn í farsímann, næturstilling, hreyfi– og hljóðskynjari.

Snjallreykskynjarinn sendir skilaboð í farsímann þinn ef hætta steðjar að. Nauðsynlegt á hvert heimili og í sumarbústaðinn.

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

Ungar konur bjóða persónulega leiðsögn Ferðamenn Yfir hundrað Íslendingar hafa skráð sig á heimasíðuna Showaround. com sem miðar að því að einstaklingar selji tíma sinn til ferðamanna sem vilja kynnast landi og þjóð með óhefðbundnum hætti. Langflestir þeirra sem eru skráðir á síðuna eru ungar konur, en engir eru lærðir leiðsögumenn, eftir því sem næst verður komist. Valur Grettisson vg@frettatiminn.is

„Ég hef oftast lent í því að karlmenn frá Austur-Evrópu setji sig í samband við mig, en svo var þarna líka þýskt par sem hafði samband,“ segir Marta Kristín Friðriksdóttir, verkfræði- og söngnemi, en hún býður þjónustu sína á síðunni og kostar klukkutíminn með henni sautján evrur (tæplega 2300 krónur). Marta segir að fjölmargar skólasystur sínar úr Háskóla Íslands hafi skráð sig á síðuna í vor, en heimasíðan byggir í raun á sömu hugmynd og Airbnb. Þannig skrifa leiðsögumennirnir upplýsingar um sig sjálfa og þá þjónustu

sem þeir geta boðið. Ferðamenn hafa svo samband við síðuna sem kemur skilaboðum áleiðis til einstaklinganna. Fjölmargir bjóða upp á skottúra í kringum höfuðborgarsvæðið og svo leiðsögn um næturlíf borgarinnar. Síðan er eingöngu ætlað að bjóða upp á persónulega leiðsögn um landið. Aðspurð segir Marta að hún myndi ekki sjálf leggja í að fara ein með ókunnugum karlmanni í ferðalag, „ég myndi líklega alltaf fá vinkonu mína með,“ bætir hún við, en hún á enn eftir að leiðbeina ferðamönnum. Spurð hvað hún myndi sýna ferðamönnum

sem hún tæki á móti segir Marta að hún myndi láta ferðamennina ákveða sjálfir hvað þeir vildu sjá. „Þetta færi mikið eftir þeirra væntingum,“ segir hún. „Ég var nú aðallega að hugsa um göngutúra í miðbænum og sýna ferðamönnum svona það helsta,“ bætir hún við.

Marta Kristín Friðriksdóttir skráði sig á síðuna í vor, en hún hefur þó ekki enn leiðbeint ferðamönnum þó að allnokkrir hafi óskað eftir því.

Kvíðaröskun kostar 852 þúsund á ári Sjúklingagjöld Sigurður Hólm Gunnarsson segir að mánaðarlegur kostnaður við að þjást af þunglyndi, kvíðaröskun og ofsakvíða séu 71 þúsund krónur á mánuði eða 852 þúsund krónur á ári. Í reikningsdæmi Sigurðar Hólm Gunnarssonar er sálfræðitími einu sinni í viku, sem gerir um 56 þúsund krónur á mánuði. Þá bætist við fimmtán þúsund fyrir læknisþjónustu og lyf. Sigurður Hólm, sem greinir frá þessu í vefritinu Skoðun, segir að geðlæknirinn sinn hafi gefið fyrirmæli um það sem þyrfti til að bæta ástandið: „Ég veit að þetta er dýrt en þú verður bara að „splæsa“ þessu á þig“, segir Sigurður að læknirinn hafi sagt, fullur skilnings.“ „Í mínu tilfelli eru það ekki

Sigurður Hólm Gunnarsson segist borga um 56 þúsund krónur á mánuði í sálfræðitíma.

„nema“ um tvenn útborguð mánaðarlaun en mun meira fyrir allan þann fjölda sem er lægra launaður en ég. Reyndar er ég í fæðingarorlofi núna og fæ þá um 270 þúsund krónur á mánuði þannig að áætlaður árlegur heilbrigðiskostnaður er rúmlega þrenn mánaðarlaun frá fæðingarorlofssjóði.“ Hann þurfi ennfremur að greiða fyrir húsnæði, mat og klæði fyrir sig og börnin sín, tannlæknakostnað og í þessum mánuði hafi hann þurft að sleppa því að fara til læknis til að greiða LÍN. | þká

Slegist í Suðurkjördæmi Stjórnmál „Ég hef verið vinur Árna Johnsen í 40 ár en fyrir fjórum árum fór hann að kenna mér um ófarir sínar, hætti að heilsa og neitaði að taka í höndina á mér,“ segir Ásmundur Friðriksson, þingmaður Suðurkjördæmis.

Árni hefur boðað þátttöku í prófkjöri sjálfstæðismanna í kjördæminu og segir núverandi þingmenn kjördæmisins, Ragnheiði Elínu Árnadóttur, Unni Brá Konráðsdóttur og Ásmund Friðriksson, hafa unnið gegn sér. „Þetta er bara svo mikil fjarstæða,“ segir Ásmundur. „Ég held að þessi ummæli dæmi sig sjálf, maður verður að kunna að tapa,“ segir Unnur Brá sem skipaði 2. sæti listans síðast en hefur ekki gefið

Árni Johnsen sakar þingmenn Sjálfstæðisflokksins í Suðurkjördæmi um siðlaus og ódrengileg vinnubrögð.

út á hvaða sæti hún stefnir á núna. Líklegt má þó telja að hún skelli sér í slaginn um fyrsta sætið, en Ragnheiður Elín Árnadóttir iðnaðarráðherra, sem var oddviti listans fyrir síðustu kosningar, hyggst verja það sæti. Árni Johnsen fór mikinn í grein í Morgunblaðinu í gær og sakaði þremenningana um siðlaus og ódrengileg vinnubrögð. Þá hefði þeim ekki orðið mikið úr verki. |þká

Sigrún Magnúsdóttir umhverfisráðherra hefur nú Mercedes-Benz GLE til umráða.

Tilgangslaus útboð við kaup á ráðherrabílum Útboð Nýlega auglýstu Ríkiskaup útboð vegna kaupa á nýrri bifreið fyrir umhverfisráðherra. Athygli vekur að lægsta tilboði hafi ekki verið tekið. Hekla hf. hefur í þrígang verið með lægsta tilboð í útboðum Ríkiskaupa um nýja ráðherrabíla, en verið hafnað í öll skiptin. Þóra Tómasdóttir thora@frettatiminn.is

„Það hefur auðvitað komið okkur á óvart hvernig Ríkiskaup ganga á skjön við hagsmuni ríkisins og þar með almennings, með því að taka ekki lægsta tilboði í útboði fyrir nýjan bíl umhverfisráðherra,“ segir Friðbert Friðbertsson, forstjóri Heklu. „Ríkisskaup skilgreina útboð sín með það þröngum hætti að útlit er fyrir að þau séu sniðin að ákveðnum bíl og því ómögulegt fyrir önnur umboð að uppfylla skilmála útboða þeirra,“ bætir Friðbert við. Að sögn Friðberts hefur Hekla gert tilboð í þrjá ráðherrabíla en verið hafnað í öll skiptin þrátt fyrir að hafa í öllum tilvikum uppfyllt útboðsskilyrði og verið með lægsta verðið. Í mars í fyrra var útboð á nýjum

Friðbert Friðbertsson forstjóri Heklu spyr hvers vegna Ríkiskaup stendur í útboði á ráðherrabílum yfirhöfuð.

bíl fyrir atvinnuvega- og nýsköpunarráðherra. Þar bauð Hekla fram Mitsubishi Pajero jeppa en Ríkiskaup ákváðu að kaupa Land Cruiser sem var mun dýrari. Í haust var útboð á nýjum bíl fyrir forsætisráðherra. „Þá lagði Hekla fram lægsta tilboðið, Audi A8, sem uppfyllti öll skilyrði útboðslýsingar,“ segir Friðbert. „Tilboðinu var hafnað þrátt fyrir að um lægsta tilboð væri um að ræða.“ Í byrjun júní var svo send útboðslýsing vegna fyrirhugaðra kaupa á nýjum bíl fyrir umhverfisráðherra. Flest bílaumboð landsins fengu gögnin send. Óskað var eftir 300 hestafla tvinn- eða tengitvinnbíl með 17 atriða lýsingu á því hvernig bíllinn ætti að vera útbúinn. „Við sáum strax að einn af okkar bílum gæti passað við lýsinguna, en að sá bíll yrði útilokaður vegna þess að hann er 30 cm lengri en tilgreint var í útboðslýsingu. Við sendum því fyrirspurn og óskuðum eftir að heimilt yrði að bjóða bíl sem

Í útboðsgögnum Ríkiskaupa var auglýst eftir gríðarlega öflugum jeppa fyrir umhverfisráðherra, Sigrúnu Magnúsdóttur.

væri 5,1 metri. Það var samþykkt af Ríkiskaupum. Þar með var okkar bíll gjaldgengur í útboðinu,“ segir Friðbert. Þá barst fyrirspurn frá öðru bifreiðaumboði, um hvort krafan í lýsingunni um 300 hestöfl ætti við um samanlagðan hestaf lafjölda beggja véla bílsins, eða eingöngu aðalmótorinn. „Ríkiskaup svöruðu að átt væri við aðalvélina og breytti þar með upprunalegri útboðslýsingu sem kvað á um að samanlagður hestaflafjöldi ætti að vera 300. Hekla sendi þá fyrirspurn um hvers vegna útboðslýsingunni hefði verið breytt með svo afgerandi hætti. Engin svör bárust frá Ríkiskaupum þrátt fyrir að ítrekað hefði verið gengið eftir þeim. Einhver gæti sagt að þetta lyktaði af því að fyrirfram hafi verið búið að ákveða hvaða bíl ætti að kaupa. Þá er spurning til hvers Ríkiskaup standa í útboði yfir höfuð? Markmiðið með útboði hlýtur að vera að gera sem hagkvæmust innkaup.“

„Mamma gráta, pabbi búmm, búmm“ Sakamál Hæstiréttur snéri við úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur í vikunni um nálgunarbann gegn karlmanni af erlendum uppruna sem var sakaður um að beita sambýliskonu sína ítrekuðu ofbeldi. Konan og maðurinn eignuðust barn sem er nú á leikskóla en það varð vitni að ofbeldi sem faðir þess beitti móðurina. Í úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur segir að barnið hafi tjáð sig um eina árásina á móðurina, sem

Barnið er á leikskólaaldri en það gat sagt starfsfólkinu frá ofbeldi sem faðir þess á að hafa beitt móðurina.

átti sér stað í desember á síðasta ári, við starfsfólk leikskólans. „Mamma gráta, pabbi búmm, búmm,“ sagði barnið við starfsmanninn og kýldi

með annarri hendi út í loftið. Fram kemur í úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur að skólayfirvöld hafi áhyggjur af þroska barnsins. Þá segir einnig í dómi að maðurinn hafi einu sinni ruðst inn á heimili konunnar, gengið í skrokk á henni, og numið drenginn á brott. Lögreglan skráði 11 tilvik frá árunum 2010 til 2013 þar sem lögreglan var kölluð að heimili þeirra vegna heimiliserja. Maðurinn reyndi síðast að nema drenginn á brott af leikskóla barnsins í júní síðastliðnum. Manninum er gert að halda sig fjarri mæðginunum í 6 mánuði. | vg

Dúndur tilboð!

Síðustu sætin í sólina í ágúst Gerum enn betri tilboð fyrir hópa

Hótel Albir Playa ★★★★

Sunset Suites ★★

Alicante

Krít

23. ágúst í 7 nætur

8., 18. og 29. ágúst

89.900 kr.

Verð frá

79.900 kr.

á mann m.v. 2 fullorðna

á mann m.v. 2 fullorðna og 2 börn

og 2 börn í herbergi m/hálfu fæði

í íbúð m/1 svefnherb. án fæðis

Verð frá

114.900 kr.

á mann m.v. 2 fullorðna í herbergi

29. ágúst í 10 nætur Verð frá

89.900 kr.

Flugsæti fram og til baka

á mann m.v. 2 fullorðna í stúdíó

frá 44.800 kr.

Flugsæti fram og til baka

Flogið tvísvar í viku

frá 49.900 kr.

Hótel Cristobal Colon ★★★★

Los Alisios ★★★

Mallorca

Tenerife

16., 23. og 30. ágúst

17., 24. og 31. ágúst

Verð frá

94.900 kr.

Verð frá

89.900 kr.

á mann m.v. 2 fullorðna og 1 barn

í herbergi m/hálfu fæði

í herbergi án fæðis

23.ágúst í 7 nætur

24. og 31.ágúst í 7 nætur

Verð frá

119.900 kr.

Verð frá

99.900 kr.

á mann m.v. 2 fullorðna í herbergi

á mann m.v. 2 fullorðna í íbúð

Flugsæti fram og til baka

frá 39.900 kr.

frá 69.900 kr.

VITA Skógarhlíð 12 Sími 570 4444

ÍSLENSKA/SIA.IS VIT 80825 08/16

Verð frá

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

Vaxtabætur aldrei lægri en nú Vaxtabætur Samkvæmt úttekt ríkisskattstjóra í nýjustu Tíund, tímarits embættisins, hefur ríkissjóður ekki greitt út lægri fjárhæðir í vaxtabætur en í ár svo langt aftur sem athugun embættisins náði, eða aftur til upphafsára ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks á síðustu öld. Vaxtabætur í ár eru 1,9 milljörðum króna lægri en í fyrra og nú njóta rúmlega 8 þúsund færri vaxtabótanna. Eins og fram kemur í frétt hér á síðunni er ástæðan fyrst og fremst kerfisbreyting, ekki það að hagur

meginþorra fólks hafi snögglega batnað. Í ár fá tæplega 30 þúsund manns vaxtabætur. Í fyrra voru það tæp 38 þúsund en fyrir fimm árum fengu tæplega 70 þúsund manns vaxtabætur. Þá nam greiðslan úr ríkissjóði um 22 milljörðum króna en í ár er hún aðeins rúmlega 5 milljarðar króna. Þá giltu lög um sérstakar vaxtabætur, sem fjölgaði þeim sem áttu rétt á bótum og hækkaði upphæðina. En ef farið er aftur fyrir Hrun kemur í ljós að vaxtabætur eru miklum mun minni í dag en þá var. Á föstu verðlagi hafa vaxtabæturnar lækkað úr tæpum 14 milljörðum króna

0 1992 2015

Vaxtabætur á þessu ári, vegna tekna og eigna á síðasta ári, voru 5,2 milljarðar króna og hafa aldrei verið lægri svo langt aftur sem úttekt ríkisskattstjóra nær, eða aftur til 1992.

Stórauknir skattar á íbúðakaupendur

Greiða sjálf fyrir skuldaleiðréttinguna Bætur

2008 í rúmlega 5 milljarða í ár. Af úttekt ríkisskattstjóra er ljóst að almenningur hefur að stóru leyti fjármagnað skuldaleiðréttinguna svokölluðu. Hún er í raun annars konar form á vaxtabótum. Í stað almennra bóta var hluti fjármagnsins notaður til að búa til sérstakar bætur, sem látið var í veðri vaka að væru veittar fyrir sérstaka snilli og gjafmildi ráðamanna. Megin einkenni breytingarinnar er að þeir sem áður höfðu rétt á vaxtabótum eru engu betur settir en þeir sem ekki áttu rétt á bótum vegna góðra tekna eða mikilla eigna fá styrk úr ríkissjóði. -gse

Vaxtabætur úr ríkissjóði á föstu verðlagi frá tekjuárinu 1992 til 2015, samkvæmt úttekt ríkisskattstjóra.

Nettóskattur

1.200.000

900.000

Skattheimta Samhliða skuldaleiðréttingunni svokölluðu lækkuðu stjórnvöld vaxtabætur og leyfðu barnabótum að tapa verðgildi sínu. Af þeim sökum standa hinir lægst launuðu nú verr eftir en ef aldrei hefði verið ráðist í skuldaleiðréttinguna. Það eru aðeins hinir tekjuhærri og þeir skuldugustu sem koma betur út úr skuldaleiðréttingu ríkisstjórnarinnar. Hinir efnaminni hafa þegar borgað sjálfir fyrir leiðréttinguna án þátttöku kröfuhafa í föllnu bankanna.

600.000

300.000

Gunnar Smári Egilsson gunnarsmari@frettatiminn.is 0

2007

2008

2009

2010

2011

Þegar laun og vaxtagreiðslur síðasta árs, eftirstöðvar skulda og eignarhluti Þorgerðar Erlingsdóttur, einstæðrar móður sem sagði sögu sína í síðasta Fréttatíma, er færður til verðlags fyrri ára og kannað hvernig Þorgerður og aðrir í hennar stöðu hefðu komið út skattlagningu fyrir og eftir Hrun og fyrir og eftir skuldalækkun ríkisstjórnarinnar, kemur í ljós að kjör þessa fólks hafa snarversnað vegna lækkunar bóta og aukinnar skattheimtu. Ef sömu reglur hefðu gilt undanfarin fjögur ár og voru við lýði árið 2009 vegna tekna og skuldastöðu ársins 2008, síðasta árið fyrir Hrun, hefði ráðstöfunartekjur Þorgerðar orðið 2,3 milljónum króna hærri en samkvæmt þeim aðferðum sem notaðar hafa verið að undanförnu. Þetta er hærri upphæð en sem nemur lækkun skulda Þorgerðar, samkvæmt skuldaleiðréttingu ríkisstjórnarinnar. Þorgerður og fólk í hennar stöðu hefur því sjálft greitt fyrir

2012

2013

2014

2015

2016

skuldaleiðréttinguna svokölluðu með lækkun bóta og hækkun skatta. Það voru ekki kröfuhafar föllnu bankanna. Súluritið sýnir þróun skatta á þær árstekjur sem Þorgerður var með í fyrra. Eins og sést hefur eilítið dregið úr álögðum tekjuskatti hin síðari ár eftir nokkra hækkun eftir Hrun en þessi litla lækkun fer ekki nærri því að draga úr áhrifum af lækkun barnaog vaxtabóta. Nettóskattur einstæðrar móður, sem er að burðast við að kaupa sér íbúð, hefur stórum aukist frá 2013, mun meira en tvöfaldast frá því fyrir Hrun. Hér er ekki tekið tillit til lækkunar skulda hennar. Öll árin sýna sömu tekjur á föstu verðlagi, sömu vaxtagreiðslur, jafn miklar eftirstöðvar og jafna eign í íbúðinni. Þetta er því hreinn samanburður á skattkerfunum eftir lækkun bóta. Samkvæmt þessu er ljóst að ríkissjóður er fljótur að vinna til baka það sem hann greiddi til lækkunar skulda einstæðra foreldra.

Ríkið tekur 573 þúsund meira í ár en fyrir Hrun Einstæð móðir með 1 barn 2009 2016 Tekjur 414,240 414,230 Skattur -94,768 -99,584 Barnabætur 25,297 19,176 0 Vaxtabætur 36,813 Nettóskattur -32,658 -80,408 -7.9% -19.4% Hlutfall

Þegar Sigmundur Davíð Gunnlaugsson og Bjarni Benediktsson kynntu skuldaleiðréttingu sína mátti helst á þeim skilja að þeir væru að færa stórkostlegar kjarabætur til almennings. Þegar skuldaleiðréttingin er hins vegar skoðuð í samhengi við lækkun bóta á undanförnum árum sést að stór hluti íbúðakaupenda með lægri tekjur og lægri millitekjur hefði komið betur út úr gamla kerfinu án skuldaleiðréttingar en með lækkun skulda og skertum bótum.

Frá Hruni hafa stjórnvöld breytt skattlagningu einstaklinga umtalsvert. Fyrst var skattprósentan hækkuð og bætur lækkaðar til að stoppa upp í gatið á ríkissjóði. Þegar ljóst var að skuldugum heimilum var að blæða út vegna hækkunar greiðslubyrði samhliða lækkun launa voru vaxtabætur hækkaðar. Það var gert með því að skipta þeim í tvennt. Annars vegar voru almennar bætur hækkaðar en skerðingar vegna tekna og eigna hertar. Hins vegar voru settar á sérstakar vaxtabætur með minni skerðingu sem mun stærri hópur átti rétt á. Það var gert til að mæta vandræðum fólks við að standa straum af greiðslubyrði húsnæðis. Þegar ríkisstjórn Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar tók við var áherslan flutt frá greiðslubyrði yfir á eignastöðu. Ekki var lengur litið til þess að vaxtabætur ættu að létta fólki greiðslubyrði af húsnæði heldur var horft fyrst og fremst til lækkunar eiginfjár vegna hækkunar lána og lækkunar eða stöðnunar á fasteignaverði. Skuldaleiðréttingin var því ekki greidd út til fólks svo það gæti betur ráðið við afborganir og vexti heldur var hún greidd út til lánastofnana til lækkunar á höfuðstóli. Lækkun höfuðstóls hafði vissulega áhrif til lækkunar afborgunar, en hafði hlutfallslega mun minni áhrif til hækkunar ráðstöfunarfjár en hefðbundnar vaxtabætur sem greiddar voru út til einstaklinga.

Það fólk sem áður hafði fallið innan skilgreininga hefðbundinna vaxtabóta sá því afborganir sínar lækka lítillega en vaxtabæturnar lækka miklu meira. Það gerðist vegna þess að lítil hækkun eiginfjár gat þurrkað út réttinn til vaxtabóta. Fólk sat því eftir með miklum mun minna ráðstöfunarfé, fyrst og fremst vegna hækkunar skatta í formi lægri vaxtabóta. En þetta gerðist ekki einvörðungu vegna hækkunar eiginfjár. Þegar skoðað er hverjar vaxtabætur fólk hefði fengið að óbreyttum eignarhlut, óbreyttum vaxtagreiðslum og óbreyttum launum yfir lengri tíma sést vel hrörnun vaxtabótakerfisins. Í dæmum hér til hliðar, af hjónum annars vegar og einstæðu foreldri hins vegar, sést að fólk er að missa um hálfa milljón króna árlega af ráðstöfunarfé sínu vegna skerðingar bóta og hækkunar skatta sé miðað við stöðuna fyrir Hrun. Þeir sem koma betur út úr kerfisbreytingunni, það er lækkun vaxtabóta á móti sérstakri skuldaniðurfærslu, eru þeir hópar sem áður höfðu ekki rétt á vaxtabótum vegna mikilla eigna eða hárra tekna. Það er fólkið sem ríkisstjórnin bætti tímabundna lækkun fasteignaverðs. Hinir tekjulágu og eignalitlu sitja hins vegar uppi með verri kost. Fyrir þá hefði verið betra ef Sigmundur Davíð hefði engu lofað og ekki reynt að standa við neitt af því sem hann sagði.

Breyting -47,750 Breyting á ári -573,000

Hér má sjá dæmi Þorgerðar, dæmigerðs einstæðs foreldris í eigin íbúð, samkvæmt skattframtali 2016 vegna tekna ársins 2015. Á föstu verðlagi greiðir hún 573 þúsund meira í skatta í dag en hún hefði gert árið 2009. Þar veldur mestu mikil lækkun barnaog vaxtabóta en tekjuskatturinn er einnig hærri í dag en hann var fyrir Hrun.

Minni skerðing hjá hjónum en mikil samt Hjón með 2 börn 2009 2016 Tekjur 900,000 900,000 Skattur -213,939 -226,464 0 Barnabætur 21,632 Vaxtabætur 6,500 0 Nettóskattur -185,807 -226,464 Hlutfall -20.6% -25.2% Breyting -40,657 Breyting á ári -487,884

Hér er dæmi af hjónum með 900 þúsund krónur á mánuði á virði ársins 2015, sem eiga tvö börn og annað yngra en sjö ára og skulda 20 milljónir króna af 25 milljón króna eign. Árið 2009 hefði nettóskattur þessa fólks verið 186 þúsund krónur á mánuði en í fyrra var hann 226 þúsund krónur. Skattbyrðin fer úr 20,6 prósentum upp í 25,2 prósent. Mismunurinn er krónur 40.657,- á mánuði eða 488 þúsund krónur á ári. Miðað við hækkun launa á undanförnum árum er því líklegra en ekki að ríkissjóður hafi tekið til sín stærsta hlutann af launahækkuninni og fólkið lítið fundið fyrir aukningu ráðstöfunartekna.

ALLAR SKÓLATÖSKUR

VILDARAFSLÁTTUR 25%

VILDARVERÐ: 14.249.- | VERÐ: 18.999.-

Penn inn Eymu ndsso n

Smárali nd, Kringlan , Mjódd, Hallarm úli, Austurst ræti, Hafnarf jörður, Keflavík , Akranes , Akureyr i, Ísafjörð ur, Húsavík , Vestman naeyjar. K T:56010 9-0670 V SK:1002 69

V ÖRU SKI L Upphæð

Lý sing

SKI PTI BÓK ABÓ NUS + 400 kr. fyr ir hver ja bók Stærðfr æði Skiptib ókabón us Líffræð i Skiptib ókabón us

2.320 400 2.400 400

1.stk 1.stk

Samtal s kr. Inneign arnóta -

4.720( +800) 5.520

Fyrir hverja bók sem þú skilar færðu auka 400 kr. inneign . Þökkum viðskip tin

SKIPTIBÓKABÓNUS! Fyrir hverja skiptibók sem þú skilar inn færðu 400 krónur í bónus! Einnig færðu 5% vildarafslátt af öllum vörum - líka námsbókum! Í Pennanum Eymundsson færðu MIKLU MEIRA fyrir bækurnar þínar. Tilboðið gildir út sunnudaginn 7. ágúst.

Austurstræti 18

Álfabakka 16, Mjódd

Hafnarfirði - Strandgötu 31

Ísafirði - Hafnarstræti 2

Skólavörðustíg 11

Kringlunni norður

Keflavík - Sólvallagötu 2

Vestmannaeyjum - Bárustíg 2

Laugavegi 77

Kringlunni suður

Akureyri - Hafnarstræti 91-93

Húsavík - Garðarsbraut 9

Hallarmúla 4

Smáralind

Akranesi - Dalbraut 1

+400

540 2000 | penninn@penninn.is | www.penninn.is | www.eymundsson.is

Vöruúrval mismunandi eftir verslunum. Gildistími vildarverðs á töskum er 5. ágúst, til og með 7. ágúst, eða meðan birgðir endast. Upplýsingar eru birtar með fyrirvara um villur og myndabrengl.

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

Þurftu að þrífa íbúðir ólympíufara aftur Íþróttir Átta íþróttamenn keppa fyrir Íslands hönd á ólympíuleikunum sem verða settir í dag. Að mörgu er að huga, enda verið að koma á laggirnar sextán þúsund manna ólympíuþorpi. Valur Grettisson vg@frettatiminn.is

„Það hefur gengið vel að koma sér fyrir, en þrifin voru tekin í nefið eftir að á það var bent að það þyrfti að þrífa íbúðirnar betur,“ segir Líney Rut Halldórsdóttir, framkvæmdastjóri Íþrótta- og ólympíusambands Íslands. Fyrstu íþrótta-

mennirnir komu til Ríó í Brasilíu um síðustu helgi, en leikarnir verða settir í dag, föstudaginn 5. ágúst. „Íbúðirnar eru allar nýjar, og voru ekkert endilega sóðalegar, það átti bara eftir að gera svona fínhreingerningu,“ segir Líney. Hún segir skipuleggjendur hafa brugðist hratt og vel við ábendingum íslenska hópsins og tóku verkefnið „í nefið“ eins og hún orðaði það sjálf. Nokkuð neikvæð umræða hefur verið um undirbúning ólympíuleikanna og segir Líney að það megi líklega útskýra með því að það sé verið að koma saman 16

þúsund manna ólympíuþorpi. Ýmislegt gangi á í slíkum framkvæmdum. „Þetta er þokkalegasta bæjarfélag á íslenskum mælikvarða,“ bætir hún við. Alls keppa átta íþróttamenn fyrir Íslands hönd á ólympíuleikunum, flestir í sundi og frjálsum íþróttum. Hrafnhildur Lúthersdóttir, Anton Sveinn McKee og Eygló Ósk Gústafsdóttir keppa öll í sundi. Irina Sazonova keppir í fimleikum, Þormóður Jónsson keppir í júdó og Ásdís Hjálmsdóttir, Aníta Hinriksdóttir og Guðni Valur Guðnason keppa í frjálsum íþróttum.

„Þeir sem verða lengst verða á þriðju viku hér í Ríó,“ segir Líney, það er því ljóst að það er mikilvægt að það fari vel um ólympíufarana. Líney segir mikið umstang í kringum leikana og að gríðarlega mikil vinna sé fyrir höndum. Meðal annars funda fararstjórar hópanna á hverjum degi með skipuleggjendum leikanna. Ísland er með hinum Norðurlandaþjóðunum í ólympíuþorpinu, sem myndi teljast þokkalegasta bæjarfélag á íslenskan mælikvarða. Hrafnhildur Lúthersdóttir er ein af ólympíuförunum.

Sumar

ÚTSALAN LOKAVIKAN

70%

Allt að

Mynd | Rut

Þetta voru harðir fíklar – nálar inni í íbúðinni

afsláttur

25% AFSLÁTTUR

179.990 kr. 239.990 kr. KIRUNA

SALLY

Hægindastóll PU-leður Litir: Brandy, brúnn og svartur.

25% AFSLÁTTUR

29.990 kr. 39.980 kr.

30% AFSLÁTTUR

Sumar

ÚTSALA 25% AFSLÁTTUR

CLEVELAND

Tungusófi. Hægri eða vinstri tunga. Ljós- og dökkgrátt slitsterkt áklæði. Stærð: 231 × 140 × 81 cm

60%

89.990 kr. 119.990 kr.

Allt að

Þú finnur útsölubæklinginn á www.husgagnahollin.is

www.husgagnahollin.is 558 1100

Reykjavík, Akureyri

Sakamál Par flúði íbúð sína sem stóð í ljósum logum eftir að nágranni hringdi á slökkviliðið. Í ljós kom að parið var í töluverðri fíkniefnaneyslu. Valur Grettisson valur@frettatiminn.is

„Það kom smá reykur inn til okkar, en að öðru leyti skemmdist ekki mikið,“ segir Stefán Björn Karlsson sem býr við Skólagerði í Kópavogi en hann komst í hann krappan eftir að eldur kviknaði í íbúð fyrir neðan hann síðasta sunnudag. Kona var úrskurðuð í gæsluvarðahald vegna málsins, en sú er fædd árið 1978 og er hún grunuð um íkveikju. Maður sem býr í íbúðinni ásamt konunni bað Stefán um að hringja ekki á slökkviliðið á sama tíma og íbúðin stóð í ljósum logum. Ástæðan var einföld; finna mátti vísbendingar um harða fíkniefnaneyslu á heimilinu. „Það fundust nálar þarna inni. Þau eru ansi harðir fíklar,“ segir Stefán Björn sem býr ásamt unnustu sinni á efri hæðinni í húsinu sem er í friðsælu hverfi í Kópavogi.

U-sófi. Hægri eða vinstri tunga. Dökkgrátt slitsterkt áklæði. Stærð: 301 × 200 × 78 cm

ÖLL SMÁVARA FRÁ IVV

Íbúðin var nokkuð illa farin, en lítið sást á húsinu sjálfu og ljóst að betur fór en á horfðist.

og Ísafirði

www.husgagnahollin .is

afsláttur

Parið fyrir neðan er tæplega fertugt og leigir íbúðina af einstaklingi sem tengist karlmanninum fjölskylduböndum. Stefán segir að hann hafi orðið var við reykinn um kvöldið. Hann forðaði sé út ásamt unnustu og tveimur köttum. Þegar þau voru farin út sáu þau að neðri íbúðin stóð í ljósum logum. „Þau báðu mig um að hringja ekki á slökkvilið og vildu reyna að slökkva eldinn sjálf,“ segir Stefán sem leist ekki á blikuna, enda hans eigið heimili í húfi. „En þau réðu ekkert við þetta,“ segir Stefán sem hunsaði beiðni þeirra og hringdi á aðstoð, en minnsta kosti þrír voru í íbúðinni þegar eldurinn kom upp. „Slökkviliðsmennirnir voru ótrúlega fljótir á svæðið,“ segir hann um viðbragðstíma slökkviliðsins. Það er ljóst að viðbragðstíminn skipti sköpum, enda urðu ekki miklar skemmdir á íbúð Stefáns. Það er þó ljóst að miklar skemmdir urðu í íbúð parsins. Stefán segir að parið hafi verið með gest í heimsókn og flúðu þau öll af vettvangi áður en slökkvilið og lögregla komu á svæðið. Konan,

Stefán Björn Karlsson býr fyrir ofan parið og hringdi á slökkviliðið þrátt fyrir mótmæli.

sem var húsráðandi, snéri hinsvegar til baka skömmu síðar og var hún þá umsvifalaust handtekin. Í samtali við Gunnar Hilmarsson, aðalvarðstjóra lögreglunnar í Kópavogi, kemur fram að ýmislegt bendi til þess að um íkveikju hafi verið að ræða en upphaflega voru þrjár konur handteknar í tengslum við málið, en að lokum var kona, sem bjó í íbúðinni, úrskurðuð í gæsluvarðhald. „Það er þó óljóst enn sem komið er, tæknideildin er ekki enn búin að skila sinni vinnu,“ segir Gunnar. Þrjár íbúðir eru í húsinu. Það er því ljóst að mikil hætta var á ferð. Konan er enn í haldi, en þetta var í annað skiptið síðan 2008, sem það kviknaði í íbúðinni. Í fyrra skiptið var talið að um slys hefði verið að ræða og snéri málið þá ekki að sömu konu og er í haldi nú.

Áfram í varðhaldi vegna morðs Sakamál Varðhald yfir karlmanni sem er grunaður um að vera viðriðinn morðið á Jóni Gunnari Kristjánssyni þann 18. júlí síðastliðinn, verður framlengt að því er fram kemur í svörum lögreglunnar í Stokkhólmi. Jón var stunginn margsinnis í Akalla hverfinu í Stokkhólmi. Ekki er ljóst hvað átti sér stað en þar er ólöglegt tjaldsvæði þar sem ógæfufólk heldur oft til, að því er

fram kom í sænskum fjölmiðlum. Lögreglan telur að gerendurnir séu að minnsta kosti tveir, en vitni hafa lýst því að árásarmaðurinn hafi viðhaft einhver orð um dulkóðuð gögn. Jón Gunnar var læknanemi til skamms tíma og tveggja barna faðir. Hann var 35 ára þegar hann lést. Jón Gunnar Kristjánsson bjó í Svíþjóð nær alla sína ævi, en faðir hans er íslenskur.

Fatnaður

Pumpur

ÚTSALAN ER HAFIN 20-50% AFSLÁTTUR

Hjálmar

AF ÚTSÖLU REIÐHJÓLUM

30-50% AFSLÁTTUR AF ÚTSÖLU FATNAÐI

Fatnaður

Planet Pro

Pumpur

afsláttur

Hjálmar

174.930

Focus Planet hjóin eru sérstaklega viðhaldsfrí, töff, þægileg, hraðskreið og skemmtileg bæjarhjól. Það hægt er að setja á þau bretti, standara, bögglabera og nagladekk. Það er búið glussa diskabremsum, innbyggðum 8 gíra Shimano alfine gírbúnaði og endingargóðri carbon reim sem endist 10 x lengur en hefðbundin keðja. Þannig losnar maður við að þurfa að smyrja skítuga og ryðgaða keðju á samgönguhjólinu sem er í stöðugri notkun. Vönduð Þýsk hönnun og verkvit færir manni úrvals hjól á góðu verði.

Verð áður 249.900

Fatnaður

afsláttur á lítið notuðu m hjólum

afsláttur

afsláttur á nýjum hjólum

Pumpur

Whistler Pro 29r

151.120

Verð áður 188.900

Shimano XT 20gíra, Tektro glussa-diskabremsur og RockShox dempari með læsingu í stýri.

Hjálmar

hjolasprettur.is Dalshrauni 13 Hafnarfjörður 565 2292 hjolasprettur@hjolasprettur.is

Cayo AL Sora

151.920 113.940

Verð áður 188.900

Shimano Sora 9gíra, Concept R540 bremsur. 40% afsláttur á lítið notuðum hjólum og 20% á nýjum hjólum.

10 |

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

„ÞAÐ ER STÓR HÓPUR KVENNA SEM ÞARF AÐ SELJA SIG“

Mynd | Esben Bøg Jensen

Kona um fimmtugt, sem varð öryrki eftir alvarlega líkamsárás, tók þá ákvörðun í vor að fara að stunda vændi til að framfleyta sér og geta hjálpað börnum sínum áfram í lífinu. „Það er stór hópur kvenna í minni stöðu, það er miklu meira um þetta en fólk gerir sér almennt í hugarlund,“ segir hún þegar hún tekur á móti mér með brosi, þar sem hún býr, í venjulegri blokkaríbúð í úthverfi, lítil, dökkhærð með opið og tjáningarríkt andlit. Þóra Kristín Ásgeirsdóttir tka@frettatiminn.is

Hún býður mér inn, hellir upp á kaffi og segir að það sé liðin tíð að konur auglýsi í einkamáladálkum eftir kynnum við fjárhagslega sjálfstæða menn. Það séu margar kynlífssíður á Facebook fyrir fólk sem er að leita eftir kynlífssamböndum við hitt kynið, til dæmis síðan, Bólfélagar, 24/7 kynlíf. Hún hafi einfaldlega búið sér til falskan Facebook-aðgang og sótt um að fá að ganga í hópinn. Málið sé að velja passlega ögrandi mynd. Það sé engin þörf á því að segja neitt um vændi eða bjóða sig til sölu. Karlarnir renna einfaldlega á lyktina. „Það liðu ekki fimm mínútur áður en skilaboðin fóru að hrúgast inn,“ segir hún. „Það er gríðarleg eftirspurn. Eftir tvo daga var ég komin með 400 einkaskilaboð frá mönnum sem vildu kaupa vændi. Sumir fóru hægt í sakirnar og fikruðu sig áfram með almennu spjalli. Aðrir spurðu bara beint, hvort ég væri til sölu eða hvort ég væri laus. Mér fannst þetta svolítið yfirþyrmandi fyrst en síðan vandist ég þessu. Sumar konur eru alveg með á nótunum, ég hef séð statusinn, ég er laus í kvöld$ inni á þessum kynlífssíðum. Í dæmigerðu íslensku kapphlaupi Árið 2014 fór hún á varanlega örorku í kjölfar alvarlegrar líkamsárásar sem hún varð fyrir árið 2009. Árásarmaðurinn var dæmdur fyrir árásina en hann bar því við að hún hefði verið í annarlegu ástandi og veitt mótspyrnu þegar hann ætlaði að koma henni til aðstoðar. „Fyrir árásina var í ég þessu dæmigerða íslenska kapphlaupi, vann alltof mikið, bæði með aðalstarf og aukavinnu, enda fráskilin með þrjú börn í skóla og skuldir,“ segir hún. „Ég var í klessu líkamlega eftir árásina. Það brotnuðu mörg rifbein og það kom gat á annað lungað. Ég var í rúst andlega og þjáðist af ofsakvíðaköstum eftir þetta enda bætti ekki úr skák að það var náinn ættingi sem átti í

hlut. Þá fékk ég slæmt höfuðhögg og greindist með alvarlegan taugasjúkdóm í kjölfar árásarinnar.“ Hún segist hafa verið misnotuð kynferðislega árum saman sem barn og eftir árásina hafi það allt saman komið upp á yfirborðið án þess að hún fengi neitt við ráðið. „Á þessum sama tíma var ég að berjast við að halda í íbúðina mína í kjölfar hrunsins.“ Það tók hana átján mánuði eftir stöðuga endurhæfingu að komast á fætur aftur og á þeim tíma fór hún að drekka ótæpilega. „Ég var ofsalega reið og það var mikill sársauki innra með mér. Ég var ekki úti á djamminu, ég var meira að drekka heima hjá mér, en sem betur fer leitaði ég mér hjálpar. Ég hef ekki drukkið í mörg ár. Ég tók heilsuna í gegn og mataræðið, fór að vinna sjálfstætt og náði að halda mér á floti. En ekki löngu síðar kom bakslagið. Ég þjáðist af áfallastreituröskun og fór að fá ofsakvíðaköst. Þá greindist ég með alvarlegan taugasjúkdóm sem rekja mátti til höfuðhöggs sem ég hlaut í árásinni. Ég var send aftur í endurhæfingu og var því komin aftur á byrjunarreit.“ 20 til 30 menn á mánuði Hún er með háskólamenntun og segist hafa haft ágætlega launuð störf fyrir líkamsárásina. Það var ekki fyrr enn í vor að hún fór að reyna fyrir sér í vændi: „Ég tek tuttugu þúsund fyrir skiptið,“ segir hún. „Yfirleitt tekur þetta um korter til tuttugu mínútur, stundum vilja þeir vera aðeins lengur og ég leyfi það. Ég hitti þá bara á dagvinnutíma, aldrei á kvöldin eða um helgar. Með því að afgreiða um 20 til 30 menn á mánuði hef ég um hálfa milljón í tekjur, skattfrjálsar.“ „Ég get hjálpað börnunum mínum í lífinu og líka föður mínum sem er mikill sjúklingur. Ég hef ekkert samviskubit, að gera það sem ég geri. En mér finnst auðvitað ógeðslegt að vera sett í þessa stöðu. En ég gat ekki lifað af fjörutíu þúsund krónum á mánuði eins og mér var uppálagt að gera. Ég get ekki unnið fulla vinnu en hálfa vinnu

Ég var einfaldlega föst í ömurlegri fátæktargildru og skömmin var meiri en þegar ég fór að stunda vændið. Ég gat ekkert gert nema sökkva dýpra og dýpra.“ myndi ég vel ráða við en þá taka þeir bæturnar. Og hver ætlar líka að ráða mig í hálfa vinnu eftir að hafa verið frá vinnu í mörg ár. Það er nógu erfitt að fá vinnu þegar maður er orðinn rúmlega 50 ára. Ég var einfaldlega föst í ömurlegri fátæktargildru og skömmin var meiri en þegar ég fór að stunda vændið. Ég gat ekkert gert nema sökkva dýpra og dýpra.“ Þegar hún er spurð hvenær hún hafi farið að hugleiða að fara út í vændi, segir hún að það hafi alltaf blundað í sér löngun til að vita hvernig þetta væri. „Einn kunningi minn, sem ég umgekkst mikið á tímabili, hafði orð á því að ég væri vinsæl hjá karlmönnum og gæti örugglega haft mikið upp úr því að selja mig ef ég færi út í það. Ég svaraði því ekki en hugsaði stundum um þetta. Ekki að fara að selja mig, heldur af hverju hann sagði þetta. Mér fannst það spennandi.“ Gef mér tíma í smá spjall Hún segir að skömmin sem fylgi fátæktinni sé síst minni en sú sem fylgi vændinu. Það langi alla til að geta hjálpað börnunum sínum og tekið þátt í samfélaginu. Það sé erfitt að vera sú sem þarf að afþakka allt, vegna þess að það eru ekki til peningar fyrir neinu. Varla mat. „Fyrir konu á mínum aldri, er það einfaldlega ömurlegt.“ Hún segist vita um fleiri konur í sömu stöðu sem stundi vændi þar sem þær geti ekki framfleytt sér öðruvísi. Hún segist vita um konu sem stundi þetta með vitund og vilja mannsins síns. Hún sé öryrki en hann hafi lent í því að missa vinnuna. Þau þurfi á peningunum að halda og hún sé mjög vinsæl.

12 |

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

Hún segist vita um fleiri konur í sömu stöðu sem stundi vændi þar sem þær geti ekki framfleytt sér öðruvísi. Hún segist vita um konu sem stundi þetta með vitund og vilja mannsins síns. Hún sé öryrki en hann hafi lent í því að missa vinnuna. Þau þurfi á peningunum að halda og hún sé mjög vinsæl. Mynd | NordicPhotos/GrettyImages

„Ég gef mér yfirleitt tíma í smá spjall við mennina á netinu áður en ég ákveð að hitta þá. Ef það er ekkert sem truflar mig, gef ég upp heimilisfangið,“ segir hún og bætir við að meirihluti þeirra karla sem koma séu bara „venjulegir“ karlar sem vilja „venjulegt“ kynlíf. „Þeir elska konurnar sínar og vilja ekki missa þær en kynlífið er búið. Það byggist upp ófullnægja og spenna, þeir fara að missa stjórn á sér og öskra á börnin sín. Stundum eru liðin mörg ár síðan þeir stunduðu kynlíf með konunum sínum. Ég vil helst hitta gifta menn, þá er þagmælskan gagnkvæm.“ Fæstir með hórufantasíur „Sumar konur eru með ákveðinn taxta eftir því hvað er gert, en ég er ekki í því. Margir eru með einhverjar sérþarfir en flestar einfaldar, eins og endaþarmsmök. Ég tek á móti körlunum, í bol sem nær niður á mið læri en nakin að öðru leyti. Þeir eru fæstir með einhverjar hórufantasíur um rosalega háhælaða skó og sexí undirföt. En ef þeir biðja um það, reyni ég að koma til móts við þá. Hún segist ekki hafa lent í ofbeldisfullum mönnum. „Það eru meira yngri stelpurnar sem lenda í því. Þær sem eru í neyslu og selja sig til að fjármagna það. Ég er með fastakúnna, sömu mennirnir koma aftur og aftur, þeir vilja oft spjalla og létta þannig á sér. Ég reyni að vera allt í senn, hóran, sálfræðingurinn og vinur þeirra. Og ég hef ekkert samviskubit, enda

held ég að ég hafi bjargað mörgum hjónaböndum. Það kemur fyrir að ég vil ekki hitta menn aftur. En það er yfirleitt vegna þess að mér hefur fundist þeir óþrifalegir eða fráhrindandi. Enginn veit um vændið Hún segir að enginn úr fjölskyldu sinni né vinahópi viti um að hún sé farin að stunda vændi. „Og ég vil alls ekki að þau viti það.“ „Þetta er það sem ég geri núna, ég má það ekki, en ég geri það samt. Ég er glöð að geta hjálpað börnunum mínum en þau yrðu ekki ánægð með að vita hvaðan peningarnir koma. Þannig er það bara. Þetta var eina leiðin sem ég sá að væri fær, fyrir mig. Það er auðvitað hart að þurfa að fara þessa leið. En ég skammast mín ekkert mikið.“ Kona með sögu um hrikalegt líkamlegt ofbeldi, fátækt og langvarandi kynferðisofbeldi í bernsku er í raun skólabókadæmi um þá sem leiðast út í vændi. Blasir ekki bara við að þú sért fórnarlamb aðstæðna? „Nei, ég er ekki fórnarlamb. Ég neita í raun og veru að vera fórnarlamb og láta þvinga mig til að lifa í þeirri niðurlægingu að þurfa að neita mér um allt,“ segir hún. Hún segist heldur ekki hafa verið félagslega einangruð þótt það sé oft og tíðum fylgifiskur örorkunnar: „Nei, ég á marga vini og kunningja og stóra fjölskyldu, ég var ekkert einmana en margir öryrkjar einangrast auðvitað félagslega. Það er

Það séu margar kynlífssíður á Facebook fyrir fólk sem er að leita eftir kynlífssamböndum við hitt kynið, til dæmis síðan, Bólfélagar, 24/7 kynlíf. Hún hafi einfaldlega búið sér til falskan Facebook-aðgang og sótt um að fá að ganga í hópinn.

„Sumar konur eru með ákveðinn taxta eftir því hvað er gert, en ég er ekki í því. Margir eru með einhverjar sérþarfir en flestar einfaldar, eins og endaþarmsmök.“ ömurlegt að þurfa að selja sig til að komast af en þetta er bara miklu algengara en fólk heldur. Frá mínum bæjardyrum séð, þaðan sem ég er núna, virðist um helmingur þjóðarinnar vera að gera það sem ekki þolir dagsins ljós. Fólk er með sérstakar Facebook-síður til að skiptast á læknadópi og kaupa vændi. Karlar úr öllum stéttum eru að kaupa sér vændi og það eru læknar á háu kaupi sem skrifa upp á læknadópið. Ég fer til hárgreiðslukonunnar í hverfinu og fæ mér klippingu og borga með peningum svo hún geti svikið undan skatti. Það eru fæstir í þessu þjóðfélagi alveg sjúklega heiðarlegir og kerfið er að molna í sundur. Ég er kannski komin á jarðsprengjusvæði með því að tala um þetta. Það er skrítið en ég upplifi einhvern náungakærleika í vændinu. Ég leggst ekki bara á bakið og glenni mig. Það eru menn úti í samfélaginu sem borga peninga fyrir að nota líkamann minn. Ég nota peningana til að hjálpa sjálfri mér og öðrum. Þannig er þetta bara.“

peugeotisland.is

PEUGEOT TIL BRIMBORGAR Komdu í nýjan sýningarsal Peugeot hjá Brimborg

NÝTTU ÞÉR GLÆSILEG OPNUNARTILBOÐ PEUGEOT

Nýr sýningarsalur Peugeot á Íslandi er að Bíldshöfða 8 í Reykjavík. Öll bílalína Peugeot er í boði hjá Brimborg með meiri búnaði en áður og á einstaklega hagstæðu verði. Peugeot bílar eru einnig í boði hjá Brimborg Akureyri, Tryggvabraut 5. > Komdu í dag og nýttu þér glæsileg opnunartilboð. Lægra varahlutaverð og öflug verkstæðisþjónusta. Brimborg hefur þegar hafið innflutning á varahlutum í Peugeot bíla og hefur náð að lækka varahlutaverð með hagstæðum innkaupum beint frá framleiðanda. Verkstæðisþjónusta og ábyrgðarviðgerðir fyrir alla Peugeot bíla, hvort sem þeir eru fluttir inn af Brimborg eða öðrum, er einnig í boði hjá Brimborg.

Brimborg Reykjavík Bíldshöfða 8 Sími 515 7000

Peugeot_TilBrimborgar_ongoing2_5x38_20160727_END.indd 1

Brimborg Akureyri Tryggvabraut 5 Sími 515 7050

Nýir og notaðir bílar: Söludeildir eru opnar alla virka daga kl. 9-17 og laugardaga kl. 12-16

28.7.2016 12:09:26

OÐI

16 |

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

lóaboratoríum

lóa hjálmtýsdóttir

KVÓTAKERFIÐ EYÐIR LANDI

að er kallað Hálandahreinsunin þegar fátækt fólk var flæmt burt úr þorpum og kotum í Hálöndum Skotlands á átjándu og nítjándu öld. Fólkið flúði til borganna í Láglöndunum en einnig til Ameríku og Ástralíu. Þar sem áður hafði verið samfélag fólks var sauðfé beitt á heiðalönd og haga. Sauðfjárrækt stórbýla tók við af smábúskap fjöldans. Efnalegar forsendur þessara hreinsana voru breyting á eignarrétti lands. Meginhluti Hálandanna hafði öldum saman verið skilgreindur sem almenningur sem öllum var heimilt að nýta. En smátt og smátt höfðu ættarhöfðingjarnir, með stuðningi valdhafa í Edinborg og London, skilgreint landið sem sitt eignarland. Þeir voru ekki lengur höfðingjar yfir fólki, eins og goðar þjóðveldisaldar, heldur eigendur að landi. Höfðingjarnir slógu eign sinni á heiðalönd og gerðu smábýli að hjáleigum. Þá fyrrum smábændur sem þeir gátu ekki nýtt sem vinnufólk flæmdu þeir burt. Á tiltölulega skömmum tíma eyddist byggð í Hálöndunum og sú skosk-keltneska menning sem þar hafi lifað öldum saman brotnaði og hvarf að mestu. Hún er í dag fyrst og fremst minning sem er seld ferðamönnum sem eiga leið um Hálöndin og minning í ættum fólksins sem fluttist til Ameríku. Ástæða þess að ég rifja þetta nú upp er hversu mikið Hálandahreinsunin minnir á atburði síðustu áratuga á Íslandi. Hér hélst sjávarbyggð meðan hafið og miðin voru skilgreind sem almenningur. Útgerðarmenn voru vissulega eignamenn, en þeir voru

líka héraðshöfðingjar. Staða þeirra var bundin tilteknu þorpi og þeir höfðu húsbóndaskyldu gagnvart fólkinu sem þar bjó. Þrátt fyrir mikla misskiptingu á auðnum héldust þorpin saman á gagnkvæmri ábyrgð. Það voru takmörk fyrir hvað útgerðarmaðurinn gat tekið án þess að gefa neitt í staðinn. Með kvótakerfinu var miðunum breytt úr almenningi í einkaeign. Það var girt fyrir nýliðun. Sá sem ekki vildi vinna fyrir stóra útgerðarmanninn gat ekki lengur róið sjálfur til fiskjar á litlum báti. Með heimild til framsals kvótans varð þessi einkaeign síðan að lausafé, ótengt tilteknum stað. Það var hægt að veðsetja kvótann og fjárfesta fyrir lánið í banka í Reykjavík eða útgerð í Chile. Það var líka hægt að selja kvótann, yfirgefa þorpið og eyða auðæfum sínum allt annars staðar. Þegar framseljanlegur kvóti rauf tengsl útgerðarmannsins við þorpið hvarf húsbóndaskylda hans gagnvart fólkinu. Hann var ekki lengur fremstur meðal jafningja heldur var hann bara fremstur. Og átti enga jafningja nema aðra útgerðarmenn og aðra auðmenn. Hann var ekki lengur höfðingi yfir fólki heldur fyrst og fremst höfðingi yfir sínum eigin auði. Samfélagslegar forsendur þorpsins brustu með kvótakerfinu, alveg eins og samfélag smábænda í Hálöndum Skotlands brast þegar heiðalöndin voru skilgreind sem einkaeign fárra. Kvótakerfið breytti íslenska útgerðarmanninum úr ættarhöfðingja í stóreignamann. Skyldur hans gagnvart fólkinu í þorpinu áttu sér ekki samfélagslegar forsendur lengur. Á síðustu áratugum hafa þessir

umbreyttu útgerðarmenn – Pétur Þríhross 2.0 – lagt nokkur sjávarþorp svo til í eyði. Í fyrra hjuggu þeir lífsafkomuna undan hundruðum fjölskyldna á Þingeyri, Húsavík og Djúpavogi. Í sumar voru það íbúar Þorlákshafnar sem fengu að kenna á kvótakerfinu. Samhliða eyðingarafli kvótakerfisins gagnvart sjávarbyggðum hefur frá Hruni orðið augljóst hvað ógnargróði örfárra stærstu útgerðarfyrirtækjanna hefur á samfélagið sem heild. Lágt gengi krónunnar, lágt olíuverð og viðvarandi láglaunastefna veldur því að arðurinn af sjávarútvegsfyrirtækjum er þrefaldur á við fyrirtæki í öðrum greinum. Það gefur eigendum þessara fyrirtækja algjöra sérstöðu í samfélaginu, sem þeir nýta til að kaupa upp fyrirtæki í óskyldum rekstri. Ef ekkert verður að gert munu þessi fámenni hópur eignast Ísland. Og á næstu árum og áratugum mun íslenska sjávarbyggðahreinsunin að öllu óbreyttu halda áfram. Við erum aðeins komin þrjá áratugi inn í þennan kafla Íslandssögunnar. Miðað við stefnu núverandi stjórnvalda er ætlun þeirra að þessi kafli vari marga áratugi enn. Það er því ekkert sem bendir til að þessari þróun verði snúið við. Það verður að segjast eins og er að stefna stjórnarandstöðuflokkanna í sjávarútvegsmálum er hálf volg. Þrátt fyrir augljósa skaðsemisgalla kvótakerfisins er engin virk andstaða gegn því á sviði stjórnmálanna. Þegar Samfylkingin og Vinstri græn voru í ríkisstjórn og höfðu tækifæri til kerfisbreytinga strönduðu þær á sundurlyndi innan flokkanna. Eins undarlegt og það hljómar töldu landsbyggðarþingmenn þessara flokka, sem eiga rætur í verkalýðsbaráttu láglaunastéttanna, mikilvægara að þjóna hagsmunum fárra útgerðarmanna en fólksins í sjávarbyggðunum sem hafa mest allra þurft að blæða fyrir kvótakerfið.

Gunnar Smári

Köllunarklettsvegi 1, 104 Reykjavík. Sími: 531 3300. ritstjórn@frettatiminn.is Útgefandi: Gunnar Smári Egilsson. Ritstjórar: Gunnar Smári Egilsson og Þóra Tómasdóttir. Fréttastjóri: Þóra Kristín Ásgeirsdóttir. Ritstjórnarfulltrúi: Höskuldur Daði Magnússon. Dreifing: Póstdreifing. Framkvæmdastjóri og auglýsingastjóri: Valdimar Birgisson. Fréttatíminn er gefinn út af Morgundegi ehf. og er prentaður í 83.000 eintökum í Landsprenti.

Frá kr.

79.900 m/morgunmat

Skelltu þér í

BORGARFERÐ BRATISLAVA 15.-19. september

22.-26. september

Hotel Erzébet

Hotel Ibis Mala Strana

Frá kr. 97.900

Frá kr. 79.900 m/afslætti

Frá kr. 97.900

LISSABON

ENNEMM / SIA • NM73477

20.-24. október

PRAG

Hotel Tatra Netverð á mann m.v. 2 í herbergi með morgunmat. 15. september í 4 nætur.

Birt með fyrirvara um prentvillur. Heimsferðir áskilja sér rétt til leiðréttinga á slíku. Ath. að verð getur breyst án fyrirvara.

BÚDAPEST

Netverð á mann m.v. 2 í herbergi með morgunmat. 20. október í 4 nætur.

RÓM

Netverð á mann m.v.2 í herbergi með morgunmat. 22. september í 4 nætur.

SEVILLA

3.-6. nóvember.

28. október -1. nóvember

Hotel Fenix Urban

Hotel Eurostars International Palace

Hotel Catalonia Santa Justa

Frá kr. 99.400

Frá kr. 128.900

Frá kr. 89.700

Netverð á mann m.v. 2 í herbergi með morgunmat. 3. nóvember í 3 nætur.

VALENCIA 8.-12. maí

Netverð á mann m.v. 2 í herbergi með morgunmat. 28. október í 4 nætur.

VERONA

11.-14. nóvember

Netverð á mann m.v. 2 í herbergi með morgunmat. 11. nóvember í 3 nætur.

VÍN

20.-24. október

15.-19. september

Holiday Inn Valencia

Hotel Verona

Enziana Hotel Vienna

Frá kr. 89.900 m/afslætti

Frá kr. 108.900

Frá kr. 89.900 m/afslætti

Netverð á mann m.v. 2 í herbergi með morgunmat. 8. október í 4 nætur.

Netverð á mann m.v. 2 í herbergi með morgunmat. 20. október í 4 nætur.

Netverð á mann m.v. 2 í herbergi með morgunmat. 15. september í 4 nætur.

18 |

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016 Aðeins hluti auðlindarentunnar sem skapast af kvóta fyrirtækjanna í Eyjum verður eftir í Eyjum. Stór hluti hennar hefur farið til kaupa á fyrirtækjum í Reykjavík. Mynd | Shutterstock

Kerfið bjó til samþjöppun, útrás og innrás Ein leið til að átta sig á ógnarafli auðlindarentunnar af Íslandsmiðum er skoða þróun útgerðar á Íslandi frá því kvótakerfið var sett á. Þá sést hvernig arðurinn af auðlindinni hefur drifið áfram kaup allra stærstu fyrirtækjanna á kvóta hinna smærri, hvernig arðurinn fjármagnaði útrás stærstu útgerðarfyrirtækjanna og gerði þeim kleift að kaupa upp útgerðarfyrirtæki og fiskveiðiheimildir í öðrum löndum og hvernig útgerðarfyrirtækin hafa snúið sér að uppkaupum á fyrirtækjum í óskyldum atvinnugreinum eftir að gjaldeyrishöft drógu úr möguleikum þeirra á að koma arðinum af auðlindinni úr landi. Gunnar Smári Egilsson gunnarsmari@frettatiminn.is

Eins og fjallað er um sérstaklega á næstu síðu leiddi kvótakerfið, og þá sérstaklega frjálsa framsalið, til þess að hlutur tíu stærstu útgerðarfyrirtækjanna óx úr rúmum fimmtungi af heildaraflanum í rúman helming. Þetta eru megináhrifin af kerfinu. Þau fyrirtæki sem koma þar á eftir í stærð stækkuðu sinn hlut mun minna og hlutdeild þeirra fyrirtækja sem ná ekki inn á listann yfir 25 stærstu útgerðarfé-

lögin skruppu saman og allra mest þeirra minnstu. Hlutdeild lítilla útgerðarfyrirtækja fór úr um helmingi alls afla, 49 prósent, í minna en einn sjöunda af heildinni, 14 prósent. Stórir éta smáa Þessi umbreyting var drifin áfram af kerfinu sjálfu. Auðvitað er engin ástæða til að gera lítið úr rekstrarkunnáttu þeirra sem ráku stóru útgerðarfyrirtækin á þessu tímabili, en það var allt annað og öflugra fyr-

irbrigði sem knúði þessa breytingu áfram. Þegar útgerðinni var gert mögulegt að veðsetja kvóta og skapa með því veðhæfni úr einhverju sem áður var ekki talið til eigna öðluðust stærstu fyrirtækin afl til að kaupa upp kvóta hinna smærri. Kvótakerfið virkar auk þess eins og snjóbolti sem veltur niður hlíð. Auðlindarentan skilar stærstu útgerðunum stærstum hluta af arðinum af auðlindinni. Stærðarhagkvæmnin veldur því að stóru fyrirtækin geta notað stærri hluti

KVÓTAKERFIÐ

arðsins til fjárfestinga. Kerfið felur því í sér að sá stóri stækkar og hinir smærri freistast til þess að selja kvótann sinn. Söluverðið sem hinir stóru geta greitt er meira en sýnilegur samanlagður arður smáútgerðanna næstu árin. Ef ekki væri sett skilyrði í lögum um hámarkseign útgerðarfyrirtækja í heildarkvótanum myndi kerfið af sjálfu sér leiða til þess fyrr en síðar að einn stæði uppi að lokum með allan kvótann. Það má því segja kvótakerfið hafi gengið fullkomlega upp að því leyti að það dró hratt og örugglega úr offjárfestingu og það leiddi fljótt til samþjöppunar og hagræðingar. Vandinn er að þeirri spurningu var látið ósvarað hvar auðlindarentan ætti að lenda. Átti hún að safnast að fáum stórum sigurvegurum þessa kerfis, sem færði megnið af arðinum til þeirra sem mestan höfðu hann fyrir? Eða átti að deila henni út til þeirra sem báru kostnaðinn af hagræðingunni, íbúasjávarbyggða sem hrörnuðu hratt þegar kvótinn var seldur burtu? Eða átti

SEM BREYTTI

að láta rentuna renna í sameiginlega sjóði til uppbyggingar samfélagsins en ekki aðeins örfárra fjölskyldna?

Auðlindarentan til útgerðarinnar Við vitum svarið. Spurningunni var látið ósvarað og því safnaðist auðlindarentan á örfá útgerðarfyrirtæki. Við sjáum afl rentunnar ekki bara í uppkaupum þeirra á kvóta og smærri útgerðum, á tímabilinu frá frjálsa framsalinu 1990 og fram að Hruni 2008, heldur líka í útrás stóru útgerðarfélaganna. Frá því að Útgerðarfélag Akureyringa keypti þýska útgerðarfélagið Meclenburger Hochseefisherei hafa Samherji, Grandi, Vísir, Síldarvinnslan og fleiri útgerðarfélög fjárfest í erlendum útgerðarfyrirtækjum víða um heim. Margar af þessum fjárfestingum hafa gengið upp, skilað hagnaði inn í móðurfélögin, en sumt hefur reynst mikil mistök. Vísi í Grindavík blæðir þannig vegna fjárfestinga sinna í Kanada og Grandi hefur borgað mikið með útgerð sinni í Chile. Auðlindarentan af Íslandsmiðum hef-

Kvótakerfið hefur gert Guðbjörgu Matthíasdóttur, Þorstein Má Baldvinsson og aðra stóra kvótagreifa auðugri en aðra bisnessmenn og valdameiri en nokkra stjórnmálamenn. Þorsteinn er sá útgerðarmaður sem hefur nýtt auðlindarentuna til mestrar uppbyggingar erlendis en Guðbjörg hefur gengið útgerðarmanna lengst í að nota hana til uppkaupa á fyrirtækjum í óskyldum rekstri á Íslandi.

Viðarvörn

fyrir íslenskar aðstæður

kjörvari Notaðu sumarið til að verja viðinn! Þeir sem til þekkja nota Kjörvara á allt tréverk utanhúss. Reynslan hefur sýnt að Kjörvari er viðarvörn sem er gædd einstökum eiginleikum fyrir íslenskt veðurfar.

Útsölustaðir Málningar: BYKO, Kópavogi • BYKO, Granda • Litaver, Grensásvegi • BAUHAUS • Vélsmiðja Árna Jónssonar, Hellissandi • Málningarbúðin, Ísafirði Vilhelm Guðbjartsson málarameistari, Hvammstanga • Verslunin Eyri, Sauðárkróki • BYKO, Akureyri • Verslunin Valberg, Ólafsfirði • BYKO, Reyðarfirði ORMSSON VÍK, Egilsstöðum • Verslunin PAN, Neskaupstað • BYKO, Selfossi • Miðstöðin, Vestmannaeyjum • BYKO, Keflavík • N1 verslun, Grindavík

ÍSLENSKA / SIA.IS / MAL 79400 04/16

Kjörvari - fyrir íslenskar aðstæður

20 |

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

ur því ekki aðeins farið í að breyta íslenskum útgerðarfyrirtækjum í alþjóðleg útgerðar-, fiskvinnslu- og sölufyrirtæki heldur líka runnið í vondar fjárfestingar og viðvarandi tap á mörkuðum og löndum sem íslenskir útgerðarmenn þekkja lítið til og kunna lítið á. Útrás kostuð af auðlindaarði Samherji hefur verið lang fyrirferðamestur í fjárfestingum erlendis. Í dag kemur meira en helmingur tekna Samherja frá dótturfélögum í Þýskalandi, Póllandi, Bretlandi, Færeyjum, Kanada, Marokkó, Frakklandi og Spáni. Tekjur fyrirtækisins voru um 80 milljarðar króna árið 2014 á núvirði og hagnaður um 11,4 milljarðar króna, en reikningar liggja enn ekki fyrir vegna ársins í fyrra. Eignir Samherja voru um 188 milljarðar króna og eigið fé um 77 milljarðar króna. Samherji er því í dag firnasterkt fyrirtæki og öflugt. Það dylst engum að Þorsteinn Már Baldvinsson og frændur hans hafa rekið Samherja af mikilli einurð og kappsemi frá því að þeir stofnuðu félagið nánast slyppir og snauðir á upphafsárum kvótakerfisins í kringum skipstjórakvóta Þorsteins Vilhelmssonar. En mestu veldur um vöxt félagsins að undir því vellur auðlindarentan sem gefur því afl og styrk langt umfram fyrirtæki í venjulegum rekstri. Auðvitað má ímynda sér að margir hefðu farið verr með fé og tækifæri Samherja en þeir frændur. En það hefði verið ómögulegt fyrir þá að byggja upp það veldi sem Samherji er í dag án auðlindarentunnar sem knýr félagið áfram. Þeim frændum hefur tekist að tryggja áframhaldandi líf Samherja þótt kvóti á Íslandsmiðum yrði boðinn upp eða auðlindarentan skattlögð með öðrum hætti. Samherji hefði bolmagn til að borga fyrir veiðiréttinn en hann gæti líka lifað af án veiða á Íslandsmiðum. Frá

því að Samherji stofnaði Frumherja í Færeyjum 1994 og keypti síðan Deutsche Fishfang Union GmbH í Cuxhaven ári síðar og fram að Hruni 2008, á aðeins þrettán ára tímabili, stóð auðlindarentan sem rann til Samherja undir því að byggja upp alþjóðlegt útgerðarfyrirtæki sem veltir álíka erlendis og Vinnslustöðin og Ísfélagið í Vestmannaeyjum, Vísir í Grindavík og Fiskiðjan Skagfirðingur samanlagt. Ógnargróði eftir Hrun Útgerðarmenn voru áberandi í fjárfestingabólunni fyrir Hrun. Þorsteinn Már var einn af helstu eigendum Glitnis banka. Magnús Kristinsson, útgerðarmaður í Bergur-Huginn keypti Toyota-umboðið og hluti í Landsbankanum. Jakob Valgeir Flosason, útgerðarmaður í Bolungavík, keypti hluti í Glitni fyrir milljarðatugi í gegnum hið sögufræga félag, Stím. Hinrik Kristjánsson, útgerðarmaður í Kambi á Flateyri, seldi kvótann sinn og keypti blokkir í Berlín. Og svona mætti lengi telja. En þátttaka útgerðarmanna í eignabólunni fyrir Hrun var ekki endilega afleiðing auðlindarentunnar. Sagan hefur sýnt að fólk gat stungið sér á kaf í þá bólu án þess að eiga kvóta eða trygga afkomu af auðlindum sjávar. Það er fyrst og fremst eftir Hrun sem áhrif útgerðarmanna í öðrum atvinnugreinum fara ört vaxandi. Eftir Hrun voru sett gjaldeyrishöft og þar með er girt fyrir frekari uppkaup íslenskra útgerðarmanna erlendis. En Hrunið færði útgerðarmönnum mestan góðæristíma sem þeir höfðu upplifað frá stríðslokum. Með falli krónunnar hækkaði afurðaverðið á meðan innlendur kostnaður hélst lágur. Þessu til viðbótar tók makríllinn upp á því að ganga inn í íslenska lögsögu og olíuverð hríðféll á heimsmarkaði. Ef lagt er saman það sem eigend-

Þeir allra stærstu stækka og þeir minnstu hverfa

Afl auðlindarentunnar má sjá í hraðri samþjöppun meðal útgerðarfélaga frá 1985, örum vexti hinna stærstu, kaupum þeirra á erlendum útgerðarfyrirtækjum, ógnargróða eftir Hrun og innrás í óskyldar atvinnugreinar á Íslandi.

Fyrir utan verndun fiskistofna voru meginmarkmið kvótakerfisins að draga úr kostnaði svo arðurinn af auðlindunum glataðist ekki í offjár100 festingu og óhagræði. Í fyrstu var reynt að ná þessum markmiðum með úreldingarstyrkjum en með frjálsu framsali kvóta sá kerfið um þetta sjálft; hinir stærstu keyptu hina smærri út úr greininni. 80 Á fimmtán ára tímabili, frá 1990 til 2005, stækkaði hlutur stærsta fyrirtækisins úr 3,5 prósentum af heildarkvótanum í 9,6 prósent. Hlutur hinna fimm stærstu tvöfaldaðist, fór úr 15,5 prósent í 31,5 prósent. Og hlutur 25 stærstu fór úr 60 41,3 prósent 72,1 prósent. Á sama tíma fór hlutur smárra útgerða, þeirra sem ná ekki inn á listann yfir 50 stærstu kvótafyrirtækin, úr 44,0 prósentum af heildarkvótanum í 15,1 prósent. Áhrif kvótakerfisins hafa því fyrst og síðast 40 orðið þau að hinir allra stærstu hafa keypt þá smáu og millismáu út úr greininni. Þar með hefur arðurinn af auðlindinni dregist að æ færri aðilum. Í dag eru tíu stærstu fyrirtækin með 50 prósent af öllum kvóta. Þau hafa meira en tvöfaldað hlut sinn 20 í auðlindinni síðan kvótakerfið var sett á, um 136 prósent. 15 stærstu útgerðirnar þar á eftir hafa aukið hlut sinn mun minna eða um 42 prósent. Þetta eru útgerðirnar sem hafa notið hagræðingar kvótakerfisins, 25 fyrirtæki. Kvóti 25 % 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 næstu fyrirtækja hefur rýrnað um 9 prósent á sama tíma og kvóti þeirra hátt í 500 smáútgerða Litlar útgerðir (51–500 stærstu) Milli stórar útgerðir (16–25 stærstu) hefur skroppið saman um 71 prósent frá því að Milli útgerðir (26–50 stærstu) Risa útgerðir (10 stærstu) kvótakerfið var sett á. Kvótakerfið hefur því flutt arðinn af auðlindinni Hlutdeild í aflaheimildum: 10 stærstu útgerðirnar, þær 15 næstu, 25 þar á eftir og útgerðir sem eru of litlar til að komast á lista yfir 50 stærstu kvótafyrirtækin. frá hinum smáu og mörgu til hinna stóru og fáu.

ur 30 stærstu útgerðarfélaganna greiddu sér út í arð og það sem eigið fé félaganna óx frá 2009 til ársloka 2014 kemur í ljós að samanlagður hagur þessara fyrirtækja var um 230 milljarða króna. Þetta jafngildir um 304 prósentum af eigin fé fyrirtækjanna í árslok 2009. Þessi ávöxtun eigin fjár er mun hærri en var á sama tíma í stærstu fyrirtækjum landsins í helstu atvinnugreinum öðrum. Þar nam samanlögð hækkun eigin fjár og útgreiddur arður á sama tímabili um 73 prósent af eigin fénu 2009. Þessi mismunur gefur til kynna vægi auðlindarentunnar. Saman-

lagður hagur 30 stærstu kvótafyrirtækjanna var 230 milljarðar króna á tímabilinu en hefði aðeins orðið 55 milljarðar króna ef þau hefðu búið við sömu skilyrði og önnur fyrirtæki. Mismunurinn er sambland af tvennu, gengishagnaði vegna óvenju lágs gengis krónunnar og síðan auðlindarentunnar. Samanlagt nam þetta um 175 milljörðum króna á sex ára tímabili eða 30 milljörðum á ári. Það er sú upphæð sem útgerðarfyrirtækin 30 drógu til sín umfram það sem þau hefðu gert ef rekstrarskilyrði þeirra hefðu verið lík öðrum fyrirtækjum.

Þegar gengið féll og gjaldeyrishöft voru sett á jókst bæði gróðinn af auðlindarentunni og lokaðist inni á Íslandi. Kaup nokkurra útgerðarfyrirtækja á Morgunblaðinu voru fyrstu merkin um þau kaflaskil. Eftir það hefur æ meira af auðlindarentunni verið notað til kaupa á innlendum fyrirtækjum. Mynd | Shutterstock

Uppkaup fyrirtækja eftir Hrun Líklega eru uppkaup Guðbjargar Matthíasdóttur, aðaleigenda Ísfélagsins í Vestmannaeyjum, á fyrirtækjum eftir Hrun skýrasta dæmið um hvernig auðlindarentan hefur flætt út úr sjávarútvegsfyrirtækjum yfir í óskyldan rekstur. Stuttu eftir Hrun var Guðbjörg í forystu annarra kvótagreifa í að kaupa Morgunblaðið. Mörg stærstu kvótafyrirtæki landsins eiga um 95 prósent af hlutafé útgáfufélagsins og það hefur ekki farið fram hjá neinum að hagsmunir útgerðarinnar hafa sett mörk sín á ritstjórnarskrif blaðsins. Það er erfitt að meta árangurinn af þessu. Í aðra hönd má sjá stórkostlegt brottfall áskrifenda og lesenda, einkum meðal yngri aldurshópa, í kjölfar ráðningar útgerðarfólksins á Davíð Oddssyni sem ritstjóra. Á hinn bóginn er ekki annað hægt að segja en allt hafi fallið útgerðarmönnum í

VINSÆLASTI LEIKJATUR NINN OKKAR

X6-CORE

4.1GHz

ÖFLUG LEIKJA MEÐ 4.0 SPJALDTÖLV A SURRO HÁTÖLURUM UND VIBRATION OG MOTORS

GAMING SPJALDTÖLVA

Virka daga 10:00 - 18:00 Laugardaga 11:00 - 16:00

14.990

27” 99.990 | 27” QHD 129.990

NÝ EIN KYNSLÓ SÚ FLOTTA Ð VAR STA AÐ LENDA:) Í DAG

ÚRVALIÐ ER Í STÆRS TU TÖLVUVERSLUN LA NDSINS!

0% IR VEXT

FÆS T MEÐ RED BRO EÐA WN, BLU E!

XBOX ONE

RÁ WWW.TOLV U T E K .IS MEÐ GAGN 49.990 VIRKUM KÖRFUHNA PP

Glæsileg 15.6” fartölva frá Lenovo með Intel Dual Core örgjörva, 4GB Minni, 128GB SSD disk, Windows 10 og úrvals fartölvu bakpoka

HÁGÆÐA DUCKY ONE LEIKJAL AÐEINS YKLABO 24.990 RÐ

500GB

49.990

ENZO

34.990

3 LITIR

HÁGÆÐA R LEIKJASTÓLA ÞÆGILEGIR EINSTAKLEGA VEL STÓLAR SEM HENTALENGI FYRIR ÞÁ SEM SITJA VIÐ TÖLVUNA;)

STÆRSTA TÖLVUVERSLUN

FARTÖLVUBAKPOKI FYLGIR;)

HÁGÆÐA TÖLVUSTÓLAR

2 • 563 6900 | Akur eyri • Undirhlíð 2 • 430 6900

Hallarmúla 2 Reykjavík

SMELLT U ÁSKÓLA K Ö R F FARTÖLVA NETBÆKLIN UNA GU

DUCKYSHINE

39.990

XBOX

STÝRIPINNI FYLGIR

Nú vörur meðfást allar raðgreiðslvaxtalausum að 12 mána um til allt lántökugja ða með 3,5% greiðslugj ld og 405k r ald af gjalddagahverjum .

Alvöru mekanískt leikjalyklab fjölda stillinga fyrir forritanlegorð frá Ducky með tvískorna ABS leturhnapp a baklýsingu og a sem eyðast ekki! • Ducky Shine 5 mekanísk t lyklaborð • Ábrennt og upplýst íslenskt letur • Cherry MX bláir, rauðir eða brúnir svissar • ABS Double-Shot hnappar sem eyðast ekki • Flýtitakkar fyrir allar helstu aðgerðir • Full N-Key rollover fyrir leikina • Ótrúleg forritanle g RGB LED baklýsing • Mjög þægilegt að skipta um takka • Dual Layer PCB eykur líftíma og styrkleika

CHER

SWITCRYHEMX S

STÆRSTA TÖLVUVERSLUN LANDSIN

ALLAR VÖRUR VAXTALAUST Í 12 MÁNUÐI

FYRIR ÞÁ ALLRA KRÖFUH ÖRÐUSTU

500GB

59.990

PLAYSTATION 4

Reykjavík • Hallarmúla

ZOWIE BY BENQ

• Zowie leikjamús fyrir atvinnuspilara • ADNS 3310 LED Optical sensor • Einstaklega falleg ergonómísk hönnun • Þarf engan hugbúnað til að stilla mús • 5 forritanlegir Macro hnappar • Stillanlegt dpi 400 ~ 3200 • Fullkomin lift-off fjarlægð og Claw grip

49.990

279.990

OPNUNARTÍMAR

EC1-A

• Sérhannaður 144Hz 3D LED leikjaskjár • 24’’ LED FULL HD 1080p 16:9 skjár • 12 milljón:1 DCR og Senseye3 tækni • 1ms viðbragðstími og FPS mode f/leiki • HDMI 1.4, DVI-DL og VGA tengi • Forstillingar fyrir helstu leiki, CS:GO ofl. • Black eQualizer skilar hárbeittri sýn!

ÞESSA VERÐUR ÞÚ AÐ SJÁ;)

PS4

EINN NÁKV VÆM OPTICAL ÆMASTI SEM VÖLSENSOR ER Á!

24”3DLED

ITX GAMING TILBO Ð

STÝRIPINNI FYLGIR

NORÐURLANDS*

Undirhlíð 2 Akureyri

INN.net www.HRINGUR ST HEFST 5.ÁGÚ STRAX! SKRÁÐU ÞIG KR. YFIR 750.000 Í VINNINGUM

SENDUM

Tölvutek • Reykjavík •

FRÍTT

NA AÐ OP D VORUM IKJADEILUM AN NÝJA LE ARMÚL Í HALL

Hallarmúla 2 • 563 6900

AR Í ÁGÚST ALL FARTÖLVUR

| Akureyri • Undirhlíð 2 • 430

Tölvutek • Reykjavík • Hallarmúla 2 • 563 6900 • Akureyri • Undirhlíð 2 • 430 6900 • www.tolvutek.is *Tölvutek er stærsta

sérhæfða tölvuversl

un landsins í fermetrum

verslunarrýmis talið,

samkvæmt niðurstöð

u Neytendastofu þann

10.05.2016

6900

R OG MYNDABRENGL

PREDA

GAMINTORG

ACK OG TÖ

BREYTINGAR, PRENTVILLU

GT-810

69.990

HÁRNÁK

SKRÁÐU Á HR ÞIG

2 • Thermaltake Suppresso r F1 leikjaturn • Intel Core i5-6600K Quad 3.9GHz Turbo • GIGABYTE Skylake Gaming 5 móðurborð • 16GB DUAL DDR4 2400MHz minni • 512GB SSD M.2 Plextor M7V diskur • 8GB GTX 1070 G1 Gaming leikjaskjákort • USB 3.1 Type-C & Type-A og M.2 tengi • Windows 10 64-bit, hlaðið nýjungum!

MEÐ FYRIRVARA UM

LEIKJATURN!

ACK OG TÖ

4. ÁGÚST 2016 - BIRT

149.990

ÖFLUGUR 6 KJARNA

www.h INGINN ringurin n.net OG ÞÚ GÆ DUCKY TIR UNNIÐ SHINE

NÝR BÆ K STÚTFULLINGUR AF SPEN LUR SKÓLAGR NANDI ÆJUM! GAMING TÖLVU TILBOÐ 1

144Hz LEIKJASKJÁR

6 KJARNA OFUR ÖFLUGTSKRÍMSLI ÖRGJÖRVA

• Thermaltake H25 Window leikjaturn • Vishera X6 FX-6300 4.1GHz • GIGABYTE 970 GAMING Turbo 14MB móðurborð • 8GB DDR3 1600MHz hágæða minni • 256GB SSD Plextor M7V • 4GB RX 460 ný kynslóð diskur leikjaskjákorta • USB 3.1 Type-C & Type-A og M.2 tengi • Windows 10 64-bit, hlaðið nýjungum!

XL2411Z

24” 144Hz 3D SKJÁR ALGJÖRLEGA NÝ UPPLIFUN!

8BLS

179.990

144Hz

TÖL VU T

GAMING TÖLVU TILBOÐ 2

SKYLAKE leikjatölvan er með RX 480 nýjustu kynslóð leikjaskjákorta, ofur hröðum M.2 SSD disk, DDR4 minni, USB 3.1 og alla nýjustu tækni. • Thermaltake H25 Window leikjaturn • Intel Core i5-6400 Quad 3.3GHz Turbo • GIGABYTE Skylake B150 móðurborð • 8GB DUAL DDR4 2400MHz hágæða minni • 256GB SSD M.2 Plextor M7V diskur • 4GB RX 480 VR Ready leikjaskjákort • 7.1 HD Audio með Noise Guard • USB 3.1 Type-C & Type-A og M.2 tengi • Windows 10 64-bit, hlaðið nýjungum!

TÖL VU T

LLARMÚLANUM EN SEV

GIR;) FARTÖLVUBAKPOKI FYL

JA LEIKJADEILD Í HA

K TE U

49.990

VORUM AÐ OPNA NÝ

EN SEV

frá Lenovo Glæsileg 15.6” fartölva jörva, 4GB örg með Intel Dual Core ndows 10 Wi k, dis D Minni, 128GB SS oka og úrvals fartölvu bakp

LEIKJADEILDIN SKÓL A VEISLA K TE U

SKÓLA FARTÖLVA

hag síðan þeir keyptu blaðið. Ríkisstjórn hægri flokkanna tók við 2013, snarlækkaði veiðigjöld, dró umsókn Íslands um aðild að Evrópusambandinu til baka og hefur í flestu fylgt óskum og ráðum útgerðarmanna og Morgunblaðsins. Auk Morgunblaðsins hefur Guðbjörg og félög á hennar vegum keypt Odda og Plastprent, heildsöluna Íslensk ameríska, Ora, Frón og Mylluna og heildsöluna Fastus. Hún hefur því nýtt auðlindarentuna til að útvíkka starfsemi sína langt út fyrir sjávarútveginn. Samskonar áhrif má sjá í Kaupfélagi Skagfirðinga sem hefur notað auðlindarentuna af sjávarútvegshlutanum til að stórauka ítök sín í landbúnaði og framleiðslu landbúnaðarvara. Af öðrum dæmum má nefna að Skinney-Þinganes rekur nú stærsta kúabú landsins, Flatey í Austur-Skaftafellssýslu. Þessi uppkaup fyrirtækja og út víkkun útgerðarfyrirtækja eru afleiðing ógnargróða vegna óheftrar auðlindarentu og lækkunar veiðigjalda og olíuverðs á tímum gjaldeyrishafta. Auðlindarentan vellur einfaldlega út úr sjávarútveginum yfir aðrar atvinnugreinar. Þar sem lífeyrissjóðirnir hafa líka verið lokaðir innan hafta hafa þeir keypt upp hluti í skráðum félögum og valdið mikilli hækkun hlutabréfa í Kauphöllinni. Það fer minna fyrir útgerðarfyrirtækjunum þar. Þau hafa einbeitt sér að fjárfestingum í óskráðum félögum, félögum sem lífeyrissjóðirnir geta ekki fjárfest í vegna takmarkana í lögum.

% 5 2

R U T T AFSLÁ LATÖSKUM KÓ S M U L L Ö AF KJUM S E V A N N E OG P

Verðdæmi

DAGANA ST 5.-10. ÁGÚ

14.924 fullt verð

19.899

og PULSE í miklu úrvali Allt úrval fæst í Smáralind, Kringlunni og Skeifu, minna úrval í öðrum verslunum. Skólatöskur fást ekki á Eiðistorgi.

Verðdæmi

14.242 fullt verð

18.989

Verðdæmi

12.674

Verðdæmi

14.242

fullt verð

16.899

fullt verð

18.989

FRÁBÆRT ÚRVAL AF PENNAVESKJUM Verðdæmi

1.192 fullt verð

1.589 Verðdæmi

3.592 fullt verð

4.789

22 |

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

870–1300 Veitt til matar Á landnáms- og þjóðveldisöld réru vinnumenn til fiskjar og öfluðu matar. Arður af auðlindinni rann sem búbót, einkum til stórbænda sem áttu bátana og þrælanna sem réru til fiskjar.

1300–1550 Skreiðarútflutningur Stórbændur hefja skreiðarverkun og útflutning til Björgvinjar og síðar til enskra kaupmanna og Hansakaupmanna. Englendingar hefja sjósókn á Íslandsmið. Arður af auðlindinni safnast á hendur fárra auðugra bænda á Íslandi, enskra útgerðarmanna og verslunarfélaga sem stjórna dreifingu og sölu matvæla niður eftir Evrópu.

1550–1900 Saltfisksútilegur á Íslandsmiðum Andstaða bænda gegn þéttbýlismyndun við sjávarsíðuna leiðir til hrörnunar sjávarútvegs. Ódýrara salt og stærri skip gera útilegur á Íslandsmiðum mögulegar fyrir aðrar þjóðir. Arðurinn af auðlegðinni rennur minnstur til Íslendinga heldur stendur hann undir uppgangi í Bretóníu, Baskalandi og á austurströnd Englands. Nútíminn kom ekki til Íslands fyrr en með vélvæðingu bátaflotans. Það var hin íslenska iðnbylting sem dró fólkið úr sveitunum á mölina þar sem það vann hörðum höndum í fiski þótt megnið af arðinum af vinnu þess og stærsti hluti auðlindarentunnar hafi endað hjá fáum stórum útgerðarmönnum, fiskverkendum og síldarspekúlöntum.

Saga rentunnar í 1100 ár

Íslandsmið eru helsta auðlegð íslensku þjóðarinnar. Lengst af auðnaðist Íslendingum ekki að nýta þessa auðlind. Öldum saman rann bróðurparturinn af arðinum af auðlindinni til útlanda en síðar til fárra útgerðarmanna. Og til æ færri eftir að kvótakerfið var tekið upp. Gunnar Smári Egilsson gunnarsmari@frettatiminn.is

Auðlindarenta er sá hagur sem verður til við nýtingu náttúruauðlinda. Hún getur birst á ótal vegu. Hún getur legið ónotuð eða safnast á hendur fárra, eins og á við um íslenska kvótakerfið í dag, eða hún getur glutrast niður þegar fjöldinn reynir að ná til sín sem stærstum hluta af rentunni. Þá brennur hún gjarnan upp í offjárfestingu og kostnaðinum við að fanga auðlindina. Í umræðum um gæði kvótakerfisins hefur oft aðeins verið horft til hagnaðar sjávarútvegsfyrirtækja. Það er einfaldasta myndin af því hvort tekist hafi að fanga rentuna, hvort hún skili sér sem hagnaður

þess sem nýtir hana. En Íslendingar þekkja vel hvernig rentan getur hlaðist upp víða um land þótt sjávarútvegsfyrirtækin séu ekki rekin með svo glæsilegum hagnaði. Það var þannig auðlindarentan sem byggði upp sjávarbyggðir hring inn í kringum landið og stóð undir stórkostlegum lífskjarabata meginþorra almennings alla síðustu öld þótt rekstur sjávarútvegsfyrirtækja hafi á þeim tíma oft verið glæfralegur og oftast slæmur, jafnvel hörmulegur. Hér til hliðar er Íslandssagan rakin út frá auðlindarentunni af sjávarauðlindinni, hvernig hún var nýtt eða ekki nýtt og hverjum hún þjónaði og hverjir þjónuðu henni.

1900–1940 Íslenskur kapítalismi fæðist Vélvæðing smábátaflotans bætir kjör fólks við sjávarsíðuna og ýtir undir flótta vinnufólks undan ánauð sveitanna. Stórar togaraútgerðir færa eigendum sínum auð í meira magni en sést hefur á Íslandi. Íslenskur kapítalismi verður til. Landstjórnin sveigð að þörfum stórfyrirtækja í sjávarútvegi, ríkið kemur að gerð sölusamninga, pilsfaldakapitalisminn tekur á sig mynd. Útlend útgerðarfyrirtæki herða sóknina á Íslandsmið. Arðurinn að auðlindinni byggir upp sjávarþorp sem liggja vel við miðum fyrir smærri báta, hrannast upp hjá eigendum stærstu togaraútgerðanna og rennur til útlendra úthafsveiðifélaga.

1939–1945 Stríðsgróðinn Veiðar erlendra skipa leggjast af á stríðsárunum og fiskverð ríkur upp. Íslensk útgerðarfélög stórgræða með því að sigla aflanum á markað í Englandi. Laun sjómanna margfaldast og góðæri í útgerð smitast út í samfélagið, bætist þar við aukið ráðstöfunarfé almennings vegna Bretavinnunnar. Arðurinn af auðlindinni safnast að eigendum stærstu útgerðarfélaganna og stendur undir aukinni eyðslu almennings. Útgerðarmenn geyma hluta af arðinum á erlendum bankareikningum til að verja auðlegt sína fyrir verðfalli íslensku krónunnar.

KVÓTAKERFIÐ

SEM BREYTTI

1945–1983 Landhelgisdeilur, offjárfesting og eyðing fiskistofna Hluti stríðsgróðans notaður til fjárfestinga í útgerð og fiskvinnslu. Sókn innlendra og útlendra togara vex. Ofveiði veldur því að kostnaðarsamara er að sækja aflann. Útfærsla landhelginnar fælir útlend skip af miðunum. Eftir sem áður eru of mörg skip að sækja of fáa fiska. Framan af stendur auðlindarentan undir uppbyggingu sjávarþorpa víða um land en eftir því sem á líður brennur æ meira af auðlindarentunni upp í offjárfestingu. Þar sem arðurinn af auðlindinni er alltaf meiri en vænst má í öðrum atvinnugreinum kemur fátt í veg fyrir sókn of margra inn í greinina.

1984–2016 Kvótagreifar Kvótakerfið sett á í þrennum tilgangi: Í fyrsta lagi vernd fiskistofna, í öðru lagi að draga úr offjárfestingu og í þriðja lagi að auka hagkvæmni. Afleiðingin er að fá stór útgerðarfyrirtæki eignast stærsta hluta af kvótanum, þeir sem eiga mest eignast meira vegna auðlindarentunnar. Greinin er lokuð, þeir sem ekki eiga kvóta mega ekki fiska. Takmarkað aðgengi að auðlindinni og samdráttur í fjárfestingu dregur afl úr flestum sjávarþorpum, sjávarsíðan hrörnar. Einstaklingar og smærri fyrirtæki greiða fyrir hagræðingu hinna stóru með verðfalli eigna sinna. Stóru útgerðarfyrirtækin nota arðinn af auðlegðinni til fjárfestinga í sjávarúvegsfyrirtækjum í Þýskalandi, Kanada, Chile, Marokkó og víða um heima og í fyrirtækjum í óskyldum rekstri á Íslandi; bönkum, heildsölum, iðnfyrirtækjum, mjólkurbúum, fjölmiðlum. Arðurinn af auðlindinni rennur í æ meira mæli til æ færri. Með lækkun gengis krónunnar eftir Hrun magnast enn arðurinn að auðlindinni og völd og áhrif kvótagreifa vaxa enn.

Handmáluðu fígúrurnar frá SCHLEICH fáið þið hjá Gylfaflöt 7

112 Reykjavík

587 8700

Opið 08.30 - 18.00 mán-fös / 11.00 - 16.00 lau

krumma.is

VIÐ HÖFUM GÓÐA REYNSLU

AF SKÓLAVERKEFNUM

Y700

YOGA 3

FARTÖLVUR

Kraftmikil og skemmtileg fyrir leikina

Frábært verð – mikil gæði

Verð frá: 189.900

Verð frá:

kr.

49.900 kr.

TÖLVUTÖSKUR OG UMSLÖG

ÞRÁÐLAUS HEYRNARTÓL

Mikið úrval af tölvutöskum og umslögum sem henta vel fyrir góða námsmenn.

Frábært úrval heyrnartóla frá Bose og Sony - ósvikin hljómgæði!

Hraður og öflugur SSD diskur

Verð frá: 99.900

kr.

WI-FI PRENTARAR, BLEK OG PAPPÍR

Í NETVERSLUN.IS ER ÚRVAL AF GRÆJUM SEM HJÁLPA ÞÉR AÐ LEYSA SKÓLAVERKEFNIN NÝHERJI / BORGARTÚNI 37, MÁN.-FÖS. KL. 9-18 & LAU. KL. 11-15 / KAUPANGI AKUREYRI, MÁN.-FÖS. KL. 9-17 / NETVERSLUN.IS

24 |

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

Kvótakerfið reyndist afleit byggðastefna Kvótakerfið hafði alvarlegri áhrif á íbúaþróun Vestmannaeyja en gosið 1973. Það má sjá alvarlegar afleiðingar þessa kerfis víðar og í raun í hverju byggðu bóli við sjávarsíðuna hringinn í kringum landið. Auðlindarentan sem áður byggði upp þorpin og bæina hefur nú verið beint í vasa útgerðarmanna sem verja henni til fjárfestinga í Reykjavík og í útlöndum.

Þegar skoðuð er íbúaþróun í 45 sjávarbyggðum utan höfuðborgarsvæðisins frá lýðveldisstofnun 1944 og fram til 1980 sést að þessar byggðir vaxa umfram íbúafjölgun landsins alls. Á þessu tímabili flykktist fólk úr sveitunum á mölina, margir fluttu suður til Reykjavíkur og nágrennis en straumurinn var jafn sterkur úr sveitunum að sjávarsíðunni hringinn í kringum landið. Íbúafjöldi þessara 45 bæja og þorpa óx úr 37 þúsund í 68 þúsund á 36 árum. Það er um 1200 fleiri en verið hefði ef þessar byggðir hefðu vaxið jafnt og landið allt. Sjávarbyggðirnar héldu í við fólksfjölgunina og gott betur.

SEM BREYTTI

2016 Ættu að vera 986

1980

591

íbúar

1980

íbúar íbúar

Ættu að vera 222

Grundarfjörður

sem alls ekki höfðu sömu hagsmuni og aðrir íbúar sjávarbyggðanna. Kvótakerfið drap sjávarþorpin Fyrra tímabilið, frá stríðslokum fram að 1980, einkenndist af uppbyggingu frystihúsa og skuttogaravæðingu flotans. En það einkenndist líka af rányrkju og segja má að uppbygging sjávarbyggðanna hafi ekki verið sjálfbær. Hún gat ekki haldið áfram að óbreyttu. Markmið kvótakerfisins var að vernda fiskistofnana og draga úr

sókn. En ekki síður að draga úr óhagkvæmni sóknarinnar. Sjávarútvegurinn var illa leikinn af offjárfestingu sem var afleiðing frjálsra veiða. Allir sem vettlingi gátu valdið reyndu að ná til sín hluta af auðlindarentunni. Með því að stýra veiðum með kvóta var því bæði girt fyrir ofveiði en eins voru veiðar og vinnsla gerð hagkvæmari þar sem færri skip sóttu aflann og auðveldara var að stjórna veiðum og vinnslu. Það gleymdist hins vegar að svara spurningunni um hvað skyldi gera við auð2016

2016 Ættu að vera 1.711

1980 Ættu að vera 1.214

1980

1.205

1.180

íbúar

852

1944 124

Þegar litið er til næstu 36 ára, frá 1980 til 2016, er myndin allt önnur. Þá fjölgaði íbúum þessara bæja og þorpa aðeins um rúm 8 þúsund manns. Ef sjávarsíðan, utan höfuðborgarsvæðisins, hefði haldið í við fólksfjölgun á landinu öllu hefðu íbúar þessara bæja og þorpa verið 22 þúsund fleiri árið 2016. Stærsta forsendubreyting sjávarbyggðanna frá fyrri hluta lýðveldistímans að þeim síðari er kvótakerfið. Á fyrri hluta tímans rann auðlindarenta hafsins til uppbyggingar byggðanna en á þeim síðari rann rentan til útgerðarmanna,

KVÓTAKERFIÐ

Gunnar Smári Egilsson gunnarsmari@frettatiminn.is

680

Húsavík blómstraði á fyrri hluta lýðveldistímans. Íbúum fjölgaði þar úr 1096 manns í 2414 frá 1944 til 1980 eða um 452 fleiri en verið hefði ef Húsvíkingum hefði fjölgað jafnt mikið og landsmönnum almennt. Ef íbúaþróun Húsavíkur hefði haldið í við fjölgun landsmanna síðan þá byggju um 3500 manns á Húsavík í dag en þeir eru hins vegar aðeins 2182 eða 1318 færri en verið hefði ef Húsavík hefði vaxið eins og landið sjálft. Aflið sem byggði upp Húsavík á fyrri hluta lýðveldistímans er sama aflið og hefur haldið aftur að vexti bæjarins á seinni hlutanum. Auðlindarenta sjávar byggði upp Húsavík og hún dró mátt úr bænum þegar hún var flutt burt. Í dag býr rúmur þriðjungur Húsvíkinga einhvers staðar annars staðar en á Húsavík.

1944

269

Ættu að vera 482

545

íbúar

Hvammstangi

Íbúafjöldi nokkurra sjávarbyggða 1944, 1980 og 2016, samkvæmt Hagstofu Íslands.

2016

íbúar

Ættu að vera 964

665

2016 Ættu að vera 857

íbúar

1980

1944

270

Ættu að vera 483

511

íbúar

Vopnafjörður

1980

649

íbúar Ættu að vera 575

1944

2016

Ættu að vera 834

Ættu að vera 941

481

321

íbúi

1944

959

íbúar

Ættu að vera 1.747

1.109 íbúar

1944

678

íbúar

466

íbúar

íbúi

Skagaströnd

Ólafsvík

Stykkishólmur

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

lindarentuna þegar hún brann ekki lengur upp í offjárfestingu og óhagkvæmni. Við sjáum glögglega í íbúaþróun sjávarbyggða hverjir borguðu fyrir þá hagræðingu sem skapaðist með kvótakerfinu. Það voru íbúarnir sem sátu eftir í byggðarlögum sem stöðnuðu eða hrörnuðu þegar grunninum var kippt undan atvinnulífinu án þess að nokkuð kæmi í staðinn. Fólkið missti vinnuna, verðmæti eigna þess brann upp og það fylgdist með samfélaginu sem það hafði tilheyrt leysast upp eða veikjast. Örfáir fá rentuna Arðurinn af breytingunni, verndun fiskistofna, minni fjárfestingu og aukinni hagræðingu, rann aðeins til útgerðarfyrirtækjanna og einkum þeirra stærstu sem voru í eigu örfárra fjölskyldna. Það afl sem dreif áfram uppbyggingu sjávarbyggðanna, auðlindarentan, var beisluð og beint í vasa örfárra útgerðarmanna. Þeir auðguðust á því að hinn almenni réttur að sækja sjóinn var tekinn af fjöldanum en færður fáum.

| 25

Arðurinn fluttur burt Auðvitað er óhugsandi að sjávarbyggðirnar hefðu haldið áfram að vaxa að óbreyttu. Arðrán fiskistofnanna var komið að hámarki og hnignun þeirra fyrirséð undir lok áttunda áratugarins, ef ekki yrði leitað leiða til að örva fleiri þætti atvinnulífsins en sjávarútveg einan. Jafnvel þar sem kvótinn fór ekki heldur jókst, eins og til dæmis í Vestmannaeyjum eða á Sauðárkróki, skrapp íbúafjöldinn saman eða óx ekki í takt við fjölgun landsmanna. Í Vestmannaeyjum fjölgaði fólki úr 3611 í 4727 frá lýðveldisstofnun fram til 1980 eða um rúmlega 1700 færri en verið hefði ef Eyjamönnum hefði fjölgað jafn mikið og landsmönnum almennt. Meginástæða þess er auðvitað Vestmannaeyjagosið 1973. Frá 1980 til 2016 fækkaði Eyjamönnum og þeir voru ekki nema 4282 árið 2016, sem er um 2500 færri en þeir hefðu verið ef fólki hefði fjölgað jafnt mikið í Eyjum og á fastalandinu almennt. Kvótakerfið hjó því stærri skörð í samfélagið í Eyjum en Vestmannaeyjagosið.

Ástæða þess er að frjáls sókn í fiskimiðin tryggði það að auðlindarentan hélst að miklu leyti í Eyjum. Þegar kvótakerfið var sett hvarf tenging útgerðarmanna við samfélagið sem þeir höfðu sprottið úr og æ stærri hluti auðlindarentunnar rann til Reykjavíkur eða til útlanda. Við þekkjum mörg dæmi þessa; frá fjárfestingum Magnúsar Kristinssonar í Toyota-umboðinu til kaupa Guðbjargar Matthíasdóttur á Mogganum, Odda, Íslensk ameríska og Fastus. Versta niðurstaðan Það er erfitt að segja til um hver þróun sjávarbyggðanna hefði orðið ef auðlindarentunni hefði verið beint til allra íbúanna en ekki aðeins ör-

1980

1.266

1980

1.269

íbúar

Ættu að vera 1.266

Ættu að vera 1.255

Ættu að vera 3.173

2.546

1944

701

íbúar

íbúi

1980

íbúar

2.414 íbúar

1980

2.188

2.182

íbúar

Ættu að vera 1.840

1980

1.455

1.362

Ættu að vera 1.962

1.659

Ættu að vera 1.631

íbúar

1944 1944

882

Ættu að vera 3.500

Ættu að vera 2.110

2016

Ættu að vera 1.836

2016

fárra þegar hún var frelsuð úr fjötrum offjárfestingar og óhagkvæmni. Það er þó ljóst að íbúarnir sátu eftir verr settir. Þótt ekki hafi verið hægt að benda á auðlindarentuna sem hagnað útverðarfyrirtækjanna þá nýttist hún íbúunum á margan hátt. Arðurinn var ekki peningalegur heldur samfélagslegur, stóð undir samfélögum sem uxu og döfnuðu, þróuðust og efldust þótt sjávarútvegsfyrirtækin hafi mörg hver marað í hálfu kafi og sjaldan náð upp fyrir núllið vegna offjárfestingar og óhagkvæmni.

911

1944

1.096 íbúar

íbúar

707

íbúar 1944

Ættu að vera 526

294

íbúar

Bolungarvík

Dalvík

Höfn í Hornafirði

Sauðárkrókur

Húsavík

Það er hins vegar ljóst að sú ákvörðun stjórnvalda að losa auðlindarentuna úr óhagkvæmni frjálsra veiða og færa aðeins fáum íbúanna kippti fótunum undan þessum byggðum. Auðvitað hefði verið eðlilegast að nýta auðlindarentuna til að efla byggðirnar og gefa þeim færi á að renna fleiri stoðum undir atvinnulífið. Það hefði leitt til fjölbreytilegra tilrauna, sem margar hefðu án ef runnið út í sandinn. En það er erfitt að ímynda sér lakari niðurstöðu fyrir sjávarbyggðirnar en núgildandi kvótakerfi færði þeim.

Auðlindin reisti sjávarbyggðirnar – kvótakerfið felldi þær Eins og sjá má á súluritunum hér að til hliðar fjölgaði í mörgum sjávarplássum langt umfram fjölgun landsmanna á fyrri hluta lýðveldistímans þegar veiðar voru frjálsar og hlutur Íslendinga í auðlindarentu sjávar óx. Rentan dreif áfram uppbyggingu plássanna; dreif fólkið úr sveitunum að sjávarsíðunni og stóð undir uppbyggingu fiskiðnaðar, hafnar, kirkju, skóla, verslunar og þess sem þurfti að halda sama samfélagi fólks við sjóinn. Þetta er saga áranna frá 1944 til 1980. Þróunin er allt önnur þegar seinni hluti lýðveldistímans er skoðaður. Frá 1980 til 2016 fækkaði fólki á flestum þeirra staða, sem höfðu vaxið á tímabili frjálsra veiða. Þar sem fólki fækkaði ekki var fjölgunin mun minni en á landinu öllu. Jafnvel á stöðum sem hafa safnað að sér kvóta hefur fólksfjölgunin ekki náð að halda í við fjölgun landsmanna. En flestar sjávarbyggðir hafa hrörnað mikið frá því að kvótakerfið var tekið upp. Víða hefur vöxtur byggðanna frá því fyrir kvótakerfi gengið til baka. Þessar sveiflur sýna aflið í auðlindarentunni. Hún gat byggt upp byggð hringinn í kringum landið. Þegar rentan var tekin frá byggðunum og færð til útgerðarmanna skruppu bæirnir aftur saman.

ÞAR SEM ÚRVALIÐ ER AF UMGJÖRÐUM

26 |

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016 Sjávarútvegsráðherra Noregs, Per Sandberg úr Miðflokknum, samþykkti í vor nýjar breytingar á kvótakerfinu, án þess að bera málið undir Stórþingið. Áður var óheimilt að flytja kvóta milli fylkja í Noregi en nú hefur landinu verið skipt í tvennt og algjört frjálsræði ríkir um sameiningu kvóta innan landshlutanna tveggja.

Bara ef fiskar gætu sungið Mímir Kristjánsson ritstjorn@frettatiminn.is

Því miður virðist nákvæmlega það vera í uppsiglingu. 25 árum eftir að Alþingi innleiddi að hægt væri að versla með fiskveiðikvóta á Íslandi, er sama ferli hafið meðfram norsku strandlengjunni. Noregur stendur frammi fyrir auknu frjálsræði á kvótamarkaðnum. Afleiðingin er að norskar fiskiauðlindir gætu endað á höndum erlendra aðila og að fjöldi lítilla sjávarþorpa gæti lognast út af vegna brottflutnings. Lengi vel var ólöglegt að kaupa og selja kvóta í Noregi. Kvótinn var tengdur veiðiskipum en tilheyrði þjóðinni. Eins og stendur í norskum auðlindalögum: „Sjávarauðlindir Noregs tilheyra samfélaginu.“ En í raun hefur kvótinn í Noregi lengi gengið kaupum og sölum í gegnum hinar ýmsu smugur. Skip að andvirði fimm milljóna króna var selt fyrir 65 milljónir, berstrípað kvóta og selt

Norðmenn geta lært margt af Íslendingum. Norska tungumálið, til dæmis. Hvernig maður spilar fótbolta. Eða kúnstina að kveða. En ef það er eitthvað sem Norðmenn ættu ekki að læra af Íslendingum, þá er það hvernig maður úthlutar fiskveiðikvóta. upprunalega eigandanum aftur á fimm milljónir, degi síðar. Fiskveiðistjórn landsins leyfði að þetta gerðist. Yfirvöld hirtu ekki um lögin og horfðu í gegnum fingur sér varðandi hin augljósu lögbrot. Síðar urðu þessi lögbrot lögleg, án þess að samfélagið eða Stórþingið væri spurð álits. Vorið 2005 keyrði Hægriflokkurinn, systurflokkur Sjálfstæðisflokksins, í gegn breytingar á norskum fiskveiðilögum á ógnarhraða. Opnað var fyrir svokallaðan „strúktúrkvóta“ sem heimilaði bröskurum að kaupa upp fiskibáta og sameina kvóta þeirra í einn stærri kvóta. Þessir nýju „strúktúrkvótar“ áttu að verða eign braskaranna að eilífu. En hvað er eilífð-

in? Það er heimspekilegt vandamál sem mannveran hefur brotið heilann um í þúsundir ára. Eilífðin er af ólýsanlegri stærðargráðu og varla til þess fallin að drita inn í frumvörp og reglugerðir. Ekkert varir að eilífu, er sagt. Nema fiskveiðikvótinn. Strúktúrvæðingin losaði heldur betur um reglurnar á kvótamarkaðnum, sem varð svo til þess að stór hluti norsku sjávarauðlindarinnar var gefinn til velstæðra braskara. Nýju strúktúrkvótarnir námu um 30% af norska þorskinum. Heildarkvóti norska þorsksins var 414.920 tonn árið 2015. Miðað við 250 króna kílóverð nemur þriðjungurinn, sem endaði í höndum braskaranna, um það bil 40 milljörðum íslenskra

toppaðu fenix 3 sameinar glæsilega hönnun og fjölnota GPS snjallúr

gærdaginn

Íþrótta- og útivistarfólk þarf ekki lengur að velja á milli – fenix 3 er bæði fullkomið íþróttaúr, útivistarúr, snjallúr og úr sem þú notar daglega í vinnu og leik. Þú getur einnig sérsniðið úrið að þínum þörfum með mismunandi upplýsingagluggum, forritum eða úraskífu með Connect IQ appinu frá Garmin

Ögurhvarfi 2 | 203 Kópavogur | sími 577 6000 | garmin.is

króna á ári. Margfaldaðu það svo með eilífðinni og útkoman verður væn summa. Ólíkt kvótanum entist ríkisstjórnin ekki að eilífu. Í september 2005 voru kosningar í Noregi. Vinstriflokkarnir fóru með sigur af hólmi, ásamt Miðflokknum, systurflokki Framsóknarf lokksins. Þeir breyttu reglunum á ný. Eilífðin var stytt í 15 ár. Fiskveiðibraskararnir fóru í mál við ríkið. Eftir löng og ströng réttarhöld komst hæstiréttur í Noregi að því að 25 ár væri ágætis málamiðlun milli 15 ára og eilífðar. En þó komið væri í veg fyrir eilífðarkvóta var enn heimilt að sameina kvóta. Afleiðingin hefur verið sú að smábátaeigendur selja kvóta sína til stærri veiðiskipa, sem hefur leitt til þess að færri starfa við sjávarútveg og mörg af þeim þúsund ára gömlu sjávarþorpum í Norður-Noregi eru við það að þurrkast út vegna brottflutnings. Strúktúrkvótarnir hafa fært hinum ríku kvótabröskurum tugi milljarða íslenskra króna í hagnað. Sá umsvifamesti, Kjell Inge Røkke, seldi nýlega smábáta sína og hagnaðist um 22,5 milljarða íslenskra króna. Þegar heildarsöluverð bátanna er skoðað, kemur bersýnilega í ljós að viðskiptin snerust ekki um smábáta heldur kvótann. Í raun er þetta ólöglegt. En í fyrirtækið sem „keypti“ kvótann hreykir sig af því að hafa „tryggt sér aðgang að 100 þúsund tonnum af hvítum fiski.“ Færum okkur aftur inn í nútímann, 2016. Ný hægristjórn er kom-

in til valda. Sjávarútvegsráðherra, Per Sandberg, frá hægripopúlistaflokknum Fremskrittspartiet, hefur haldið áfram þar sem fyrri hægri stjórn skildi við. Í vor samþykkti hann, án þess að bera málið undir Stórþingið, nýjar breytingar á kvótareglunum. Áður var ólöglegt að færa kvóta milli fylkja í Noregi. Hugsunin á bak við það var að tryggja að kvótinn skapaði atvinnu fyrir sjómenn í þeim fylkjum þar sem fiskurinn var veiddur. Nú er þessu breytt með því að tvískipta landinu í Norður- og Suður-Noreg. Innan þessara svæða ríkir algjört frelsi til að strúktúrera kvóta eftir hentisemi, með þeim af leiðingum að minnstu fylkin, eins og norður Finnmörk, á eftir að missa sína byggðakvóta til stærstu fiskveiðifylkjanna. Enn alvarlegra er að ríkisstjórnin áformar nú að breyta því sem kallast þátttökulög í lögum um fiskveiði. Þátttökulögin segja, með örfáum undantekningum, að sá sem á kvóta eigi að vera þátttakandi í veiðinni. Ef maður vill fá kvóta, þarf maður að vera í útgerð. Banki getur til dæmis ekki fengið kvóta og það kemur í veg fyrir að kvótinn verði spákaupmennsku að bráð, eins gerst hefur með hörmulegum afleiðingum á Íslandi. Þessi lög vill nefnd á vegum ríkisstjórnarinnar nú fella úr gildi. Ef þátttökulögin verða lögð niður þýðir það endalok þess kvótakerfis sem átti að tryggja að almenningur ætti fiskinn. Auðlind þjóðarinnar, sem hefur synt hefur í sjónum alla tíð,

KVÓTAKERFIÐ

SEM BREYTTI

Örlög sjávarþorpa í Noregi gætu orðið þau sömu og Flateyrar eða Hafna á Íslandi. Byggða án kvóta, þar sem sjómenn fá ekki lengur að veiða, þó hafið í kring iði af fiski.

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

gæti orðið að leikfangi spekúlanta og braskara sem hafa kannski aldrei stigið fæti um borð á fiskveiðibáti – hvað þá komið til Norður-Noregs eða annarra sjávarþorpa. Örlög rótgróinna sjávarþorpa í Noregi gætu orðið þau sömu og Flat eyrar eða Hafna á Íslandi. Byggða án kvóta, þar sem sjómenn fá ekki lengur að veiða, þó hafið í kring iði af fiski. Það er mikilvægt að skilja að stríðið er ekki milli ríkis og sjómanna, heldur milli ríkis og sjómanna annarsvegar og stóru kvótabraskaranna hinsvegar. Það er miklu erfiðara að stofna útgerð í Noregi í dag en það var áður en frjálsræðinu var komið á árið 2005. Smábátaeigendurnir eru ekki þeir sem hagnast mest þegar braskað er með kvóta. Breyting á þátttökulögunum var bara fyrsta skrefið. Þegar reglurnar verða rýmkaðar enn frekar og norskir bankar geta farið að eignast kvóta, hver á þá að koma í veg fyrir að franskur banki eignist norskan fiskveiðikvóta? Í dag fá Íslendingar og Norðmenn undantekningu frá EES-samningnum sem kemur í veg fyrir að önnur Evrópusambandslönd geti eignast meira en ákveðið hlutfall í sjávarútvegsfyrirtækjum okkar (í Noregi er þetta um 40 prósent). En hversu lengi getum við reitt okkur á þessa undantekningu, þegar EES-samningurinn verður endurskoðaður? Í versta falli verða það ekki bara norskir spákaupmenn, heldur líka franskir, spænskir eða kínverskir spekúlantar sem eignast norska fiskinn! Nú bíða íslenskir útgerðarkóngar í ofvæni eftir að komast yfir kvóta meðfram Noregsströndum. Það er kaldhæðni örlaganna að hin örfáu fjölskyldufyrirtæki sem hafa sölsað undir sig stærstan hluta af fiskinum í íslenskri lögsögu, ætli að komast yfir norska fiskinn líka. Íslendingar eru oftast velkomnir í Noregi en það er ástæðulaust að sýna þeim gestristni sem koma til að stela norska fisknum. Ríkisstjórnin ræðir lítið um þessa mögulegu aðkomu útlendinga, og bara lágum rómi. Ein umfangsmesta einkavæðing í sögu Noregs fer fram í hljóði, án þess að þjóðin sé upplýst um það. Eins og forsætisráðherrann í Atómstöð Halldórs Laxness, stendur ríkisstjórnin hér andspænis þjóð sinni og sver við allt sem fólkinu er heilagt frá upphafi, að landið verði ekki selt. Svo erum við ekki að tala um neina sölu, heldur er kvótinn gefinn endurgjaldslaust. Norska ríkið fær ekki krónu fyrir kvótann sem braskararnir hafa nú, á skjön við lög og reglur, komið höndum yfir. Það ágætt að rifja upp að jötunninn Ægir, konungur hafsins, átti eiginkonu sem hét Rán. Það er óskynsamlegt af ríkisstjórninni að tala lágum hljóðum um áform sín í kvótamálum. Sala á norskum fiski til útlenskra braskara er mjög óvinsæl í Noregi. Samkvæmt skoðanakönnun eru aðeins fjögur prósent þjóðarinnar hlynnt því. 82% eru andvíg því. Fiskurinn í sjónum er sú auðlind sem norska þjóðin vill síst einkavæða, samkvæmt þessari sömu könnun. Hversvegna er svo hljótt um þetta í Noregi? Ein af ástæðum þess að fiskurinn fær ekki nægilega athygli, er ágreiningurinn um olíuna. Þar sem olían er svo stór hluti af norsku efnahagslífi, gleymist mikilvægi sjávarauðlindannar. Það er afar óskynsamlegt. Því á meðan olían og gasið verður horfið eftir 100 eða 150 ár, gæti fiskurinn varað að eilífu, ef hlúð er að honum. Í Noregi er einnig verið að glíma við samþjöppun eignarhalds, þó í minna mæli en á Íslandi. Vandamál sjávarþorpanna og litlu strandbyggðanna vekja ekki beinlínis athygli í höfuðborginni. Osló er ekkert sjávarþorp. Þess vegna eru stjórnmálamenn og blaðamenn illa upplýstir um sjávarútveg. Ef það er eitthvað sem við þurfum á að halda í Noregi í dag, er það að fiskarnir gætu sungið, sungið gegn því sem er í uppsiglingu.

| 27

Íslandismi er nú hættulegri ógn gegn Noregi en íslamismi. Vangaveltur um kaup og sölu á kvóta eru í raun absúrd. Getur maður í raun átt kvóta? Nei, segir heilbrigð skynsemi. Það er ríkið sem ákvarðar og úthlutar kvóta á hverju ári. Ef maður fer ekki að lögum, getur kvótinn verið innkallaður. Svoleiðis virka norsku lögin. En ef maður getur selt kvóta, og ef maður getur keypt kvóta, hvernig getur maður þá ekki átt kvóta? Og ef maður getur veðsett kvóta og fengið lán fyrir kvóta, hvernig getur maður þá veðsett eitthvað sem maður á ekki? Þeir sem hönnuðu kvótakerf-

ið eru í raun stórir heimspekingar, sem hafa endað með þennan Gordíons-hnút. Aðalatriðið verður að vera að samfélagið eigi fiskinn. Hver annar getur haft eignarrétt yfir því sem hreyfist í sjónum? Rétturinn til að veiða verður að stjórnast af samfélaginu og á ekki að ganga kaupum og sölum eins og hver önnur vara. Noregur er við það að gera sömu afglöp og Ísland gerði árið 1991, mistök sem Íslendingar hafa fyrir löngu þurft að súpa seyðið af. Íslandismi er nú hættulegri ógn gegn Noregi en íslamismi. Lofoten er rótgróið sjávarþorp í Noregi þar sem stunduð hafa verið viðskipti síðan 1743.

0% ILMEFNI 0% LITAREFNI Þróað sérstaklega fyrir viðkvæma húð í samvinnu við dönsku astma og ofnæmissamtökin

NEUTRAL FLJÓTANDI ÞVOTTAEFNI LEYSAST HRAÐAR UPP OG GEFA BETRI VIRKNI ÞEGAR ÞVEGIÐ ER VIÐ LÁGAN HITA EÐA Á HRAÐÞVOTTASTILLINGUM

1–2 tappar

Notaðu 1–2 tappa af Neutral í þvottahólfið eftir því hversu óhreinn þvotturinn er.

SÉRSTAKLEGA ÞRÓAÐ FYRIR

VIÐKVÆMA HÚÐ

PÁSKA TILBOÐ DROPLET VASI GULUR/BLÁR 950,-

EMMANUELLE LJÓS HVÍT/SVÖRT 11.900,-

ÚTSÖLULOK

ÚTSÖLUNNI LÝKUR Á SUNNUDAG

NEST BASTLAMPI 34.500,-

HUGO BAÐVARA VERÐ FRÁ 1450,-

NÝJAR VÖRUR FRÁ HABITAT

TRIPOD BORÐLAMPI 12.500,-

50%

AF ÖLLUM PÚÐUM OG HANDKLÆÐUM

BLYTH YELLOW 24.500,-

CITRONADE 9800,-

COULEUR DISKUR 950,-

20-40% AF ÖLLUM MOTTUM

HAL PÚÐI 5.900,-

AFRICA STÓLL 11.250,-

HELENA TEPPI 9.800,-

SHADI HANDKLÆÐI 2400,-

DENA ARMSTÓLL GRÁR/SVARTUR 145.000,-

AGNES MOTTA (120X180) 19.500,-

GRETA SKRIFBORÐ 48.000,-

TREPIED GÓLFLAMPI 19.900,TILBOÐ 14.900,-

20%

AFSLÁTTUR AF ÖLLUM GULUM VÖRUM

OKEN HLIÐARBORÐ HVÍTT/SVART 24.500,-

HANNAÐU ÞINN EIGIN 20-50% AFSÓFA ÖLLUM HÚSGÖGNUM

60%

AF VÖLDUM STELLUM OG GLÖSUM

20%

AFSLÁTTUR

ENN MEIRI VERÐLÆKKUN

AF EININGASÓFUM VELKOMIN Í NÝJU VERSLUNINA OKKAR Í SKÓGARLIND

NÝR STAÐUR: SKÓGARLIND 2, KÓPAVOGI

TEKK COMPANY OG HABITAT SKÓGARLIND 2, KÓPAVOGI TEKK COMPANY | SKÓGARLIND 2, KÓPAVOGI SÍMIOG 564HABITAT 4400 | OPIÐ MÁN-LAU KL. 10–18 OG SUN KL. 12–17 SÍMI 564 4400 | OPIÐ MÁN-LAU KL. 10–18 OG SUN KL. 12–17 VEFVERSLUN Á WWW.TEKK.IS VEFVERSLUN Á WWW.TEKK.IS

30 |

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

Donald Trump: Hlægilegur trúður eða hættulegur fasisti? Það væri synd að segja að Trump hefði setið aðgerðalaus síðustu vikur. Sumir bjuggust við því að þar sem hin eiginlega kosningabarátta væri nú hafin, myndi hann róast niður og verða „forsetalegri“, leggja áherslu á að höfða til hófsamari og óákveðinna kjósenda á miðjunni. Sýna að hann væri ekki sá ofstopafulli og óstöðugi vitleysingur sem andstæðingar hans hafa lýst honum. Þess í stað virðist Trump hafa gefið í eftir að landsfundi Repúblikanaflokksins lauk. Magnús Sveinn Helgason ritstjorn@frettatiminn.is

Sumar af uppákomum síðustu vikna hafa verið hálf kómískar og fáránlegar, eins og þegar Trump lét vísa konu með kornabarn út af kosningafundi í Virginíu á þriðjudag, af því að barnið var að gráta og truf laði ræðu Trump. Þegar barnið byrjaði að gráta sagðist Trump elska börn „Ég heyri í barni gráta, og mér líkar það vel.“ Móður og barni væri velkomið að vera á fundinum því ekkert væri fallegra og heilbrigðara en ungar mæður með börn sín. Tveimur mínútum seinna tók hann orð sín til baka og lét vísa konunni út: „Ég var reyndar bara að grínast. Farðu út með krakkann.“ Og bætti við „Ég held að hún hafi í alvörunni trúað mér þegar ég sagði að mér þætti gaman að hlusta á börn gráta meðan ég tala!“

Aðrar hafa bæði vakið minni kátínu sem og alvarlegar áhyggjur um að ósigur Trump í kosningunum 8. nóvember gæti orðið jafn slæmur fyrir bandarískt lýðræði og sigur. Á kosningafundi í Columbus í Ohio á mánudag varaði Trump stuðningsmenn sína við því að allt útlit væri fyrir að kosningunum yrði rænt af demókrötum. Stuðningsmenn Trump hafa áður viðrað þessa samsæriskenningu, ma. Roger Stone, einn af nánustu ráðgjöfum Trump, sem sagði í viðtali við fréttaveitu Breitbart að sigur Hillary í sviknum kosningum myndi leiða til átaka og uppþota. T.d. væri óhugsandi að Trump tapaði í Flórída nema vegna kosningasvika. Afleiðingin yrði stjórnarkreppa og upplausn því stuðningsmenn Trump myndu sjá til þess að starfsemi alríkisins stöðvaðist, „það yrði blóðbað.“ Þessi varnaðarorð eða hótanir hafa orðið til þess að minna á að Donald Trump mun ekki draga sig í hlé þó hann tapi kosningunum í nóvember. Ef Hillary sigrar mun Trump einfaldlega leiða nýja og ofsafengna teboðshreyfingu gegn henni. Repúblikanar leita útgönguleiðar Á landsfundinum í Cleveland var Repúblikanaflokkurinn nefnilega að gera annað og meira en að útnefna Trump sem frambjóðanda flokksins: Hann var þar gerður að forystumanni flokksins, nokkurskonar formanni. Forsetaframbjóðendur sem tapa láta þetta forystuhlutverk hins vegar af hendi að kosningum loknum og fela það framvarðasveit flokksins í þinginu. Ólíklegt verður að teljast að Trump muni fylg ja þessari óskrifuðu reglu, frekar en öðrum reglum. Trump hefur þegar sent skýr skilaboð um að hann ætlist til þess að Paul Ryan, forseti fulltrúadeildar þingsins, beygi sig fyrir honum. Trump hefur t.d. neitað að lýsa yfir stuðningi við framboð Ryans í prófkjöri flokksins í kjördæmi Ryan í Wisconsin. Það ætti því ekki að koma á óvart að sumir innan flokksins hafa ekki enn gefið upp á bátinn að hægt verði að finna einhvern annan í forystusætið í nóvember. Á miðvikudag hafði ABC sjónvarpsstöðin eftir heimildamönnum sínum að flokkurinn væri að kanna hvað hægt væri að gera „ef Trump ákvæði skyndilega að hætta við framboð sitt.“ Fylgisaukning gengin til baka Ástæða þess að repúblikanar eru enn að gæla við þá hugmynd að skipta Trump út er tvíþætt: Annars vegar óttast flokksforystan að hún sé búin að tapa flokknum yfir í hendurnar á Trump og hins vegar að hann muni tapa kosningunum.

Foreldrar Humayun S. M. Khan, bandarísks hermanns sem lést í Írak, á landsfundi Demókrataflokksins í Philadelphiu. Í ræðu sinni gagnrýndi Khizr, faðir Humayun, Trump harðlega fyrir árásir á múslimska Bandaríkjamenn og innflytjendur. Myndir | NordicPhotos/GettyImages

Því þar sem ekki er aðeins kosið um forseta í nóvember, heldur líka fjölda þingmanna, öldungadeildarþingmanna, fylkisþingmanna, fylkisstjóra osfrv., getur stór ósigur forsetaframbjóðanda haft alvarlegar afleiðingar fyrir aðra frambjóðendur. Fylgi Trump í könnunum tók vissulega kipp upp á við eftir landsfundinn og í nokkra daga var hann með nokkurra prósentustiga forskot á Hillary Clinton. Þessi fylgisaukning gekk hins vegar til baka, því strax eftir landsfund Demókrataflokksins mældist Hillary með 4-5% forskot. Þessar sveiflur voru fyrirsjáanlegar. Fjölmiðlaumfjöllun um landsfundina leiðir ævinlega til svokallaðs „convention bounce“ sem gengur yfirleitt til baka. Hillary mælist fyrir vikið aftur með öruggt forskot á Trump, líkt og hún hefur gert síðan í janúar. „Líkömnun dauðasyndanna sjö“ Stuðningsmenn Hillary hafa gripið á lofti að fylgiskippurinn hennar hafi verið stærri en Trump og að merki séu um að honum sé að fatast flugið, að hann sé loks farinn að ganga fram af fjölmiðlum og flokksfélögum sínum. Á þriðjudag lýsti Richard Hanna, þingmaður repúblikana fyrir New York, því t.d. yfir að hann gæti ekki hugsað sér að styðja Trump og myndi því styðja Hillary í kosningunum. Hanna hafði áður lýst því yfir að Trump væri narrissískur dóni og lygari. Þó hann, Hanna, „gerði ekki ráð fyrir fullkomnum“ þegar forsteaframbjóðendur væru annars vegar, gerði hann þá lágmarkskröfu að þeir „líkömnuðu ekki dauðasyndirnar sjö.“ Skortur á kosningamaskínu Einn fylgifiskur stjórnleysis Trump er sá að hann hefur ekki byggt upp almennilega kosningamaskínu.

Cindy Sheehan (fyrir miðju) var einn mest áberandi talsmaður friðarhreyfingarinnar í Bandaríkjunum á seinna kjörtímabili Bush og táknmynd þeirra þúsunda bandarískra fjölskyldna sem misstu ástvini í stríðinu í Írak.

Hann hefur safnað í kringum sig tiltölulega smáum hópi reynslulítilla ráðgjafa en algerlega vanrækt að byggja upp þá innviði sem þarf til að heyja almennilega kosningabaráttu. Í stað þess að reiða sig á net kosningaskrifstofa og vel skipulagðar sveitir sjálfboðaliða sem geta heimsótt og hringt í kjósendur meðan á baráttunni stendur og svo smalað þeim á kjörstað á kjördag, virðist Trump reiða sig alfarið á eigin persónu og frægð. Hverskonar maður er Donald? Trump hefur áttað sig á því að besta leiðin til að draga að sér athygli í heimi félagsmiðla og internets sé að gera eða segja eitthvað hneykslanlegt. Stuðningsmenn hans hafa túlkað þessa tilhneigingu í jákvæðu ljósi, séð hana sem sönnun þess að Trump sé tilbúinn til að segja hlutina „umbúðalaust“ og að hann láti ekki frjálslynda fjölmiðla með sína „pólítísku rétthugsun“ kúga sig til hlýðni. Til þessa hefur Trump nefnilega komist upp með hegðun og ummæli sem hefðu fyrir löngu dæmt hvaða frambjóðanda sem er úr leik. Gagnrýni hans á múslimska foreldra bandarísks hermanns, Humayun Khan, sem lést í Írak þótti svo ósmekkleg að mörgum repúblikönum var nóg boðið, en foreldrar hermannsins uppskáru skæðadrífu vanstilltra Twitterfærslna frá Trump eftir að þau gagnrýndu árásir hans á múslimska Bandaríkjamenn í ræðu á landsfundi Demókrataflokksins. Það þykir mjög ósmekklegt að gera lítið úr foreldrum látinna hermanna, jafnvel þegar þeir beita sér pólítískt eða gagnrýna stjórnmálamenn. Ein af óskrifuðum reglum bandarískrar stjórnmálaumræðu er að hermönnum og fjölskyldum þeirra skuli sýnd nánast skilyrðislaus virðing. Bandarískir stjórnmálaskýrend-

Andstæðingar Trump hafa ítrekað haldið því fram að hann sé hættulegur lýðræðinu og að kosning hans myndi kalla fasíska harðstjórn yfir Bandaríkin.

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

| 31

Leikrænir tilburðir Sagnfræðingurinn Robert Paxton, einn helsti sérfræðingur í sögu evrópsks fasisma, er einn margra sem hafa bent á að ræður Trump og still hans í ræðustól, leikrænir tilburðir og handahreyfingar séu sláandi lík því sem Benito Mussolini beitti

Erfði staða Forysta Repúblíkanaflokksins reyndi sitt ítrasta til að stöðva velgengni Trump í prófkjörum flokksins, og hefur neitað að fylkja sér að fullu að baki frambjóðandanum. Tilraunir til að stöðva Trump strönduðu hins vegar á þeirri einföldu staðreynd að hann var eini frambjóðandinn sem grasrót flokksins gat hugsað sér að styðja.

ur eru vanir því að fjalla um allra handa furðufugla með ofblásnar skoðanir á eigin ágæti sem sækjast eftir æðstu metorðum; það er skemmst að minnast Söru Palin, Michele Bachmann eða Herman Cain. En þó mikið hafi farið fyrir þessu fólki hefur ekkert þeirra náð nándar nærri jafn langt og Trump. Og þó maður geti haft misjafnar skoðanir á forsetaframbjóðendum stóru flokkanna síðustu áratugi, þá hafa þeir allir verið „forsetalegir“. Trump er hins vegar svo óheflaður og ruddalegur að það gengur út yfir allan þjófabálk, hann hefur m.a. gengið svo langt að fara að tala um stærðina á eigin getnaðarlimi. Blaðamaðurinn Ezra Klein á Washington Post sagði að ummæli Trump um Khan-fjölskylduna ættu að minna fólk á að kosningarnar í haust væru allt annað en venjulegar kosningar því Trump stæði einfaldlega langt fyrir utan hina ba nd a r í sk u st jór n m á l a hefð. „Hverskonar manneskja er Donald Trump? Hverskonar manneskja segir svona hluti?“ Geðsjúkur raðlygari? Þessi spurning hefur brunnið á bandarískum stjórnmálaskýrendum síðan Trump kom fyrst fram á

sjónarsviðið. Einfaldasta skýringin er í raun bara sú að hann gangi ekki heill til skógar, Trump þjáist af alvarlegum geð- eða persónuleikaröskunum. Þannig hafa ótal dálkahöfundar og bloggarar haldið því fram að undarleg og óútreiknanleg hegðun Trump, vangeta hans til að hafa stjórn á skapi sínu, reiðiköst, ítrekaðar lygar og ósannindi, ásamt þráhyggju um eigin afrek og yfirburði sýni að hann hljóti að þjást af narsissisma og siðblindu á háu stigi. Eða valdasjúkur fasisti? Meðan sumir hafa þannig leitað sálfræðilegra skýringa á Trump leita aðrir til sögunnar og þá sérstaklega til Evrópu millistríðsáranna. Dálkahöfundar á öllum helstu dagblöðum og netmiðlum Bandaríkjanna hafa lýst Trump sem fasista og velt fyrir sér líkindunum milli hans og Benito Mussolini eða Oswald Mosley, leiðtoga breska fasistaflokksins. S a g n f r æ ði n g u r i n n Rob e r t Paxton, einn fremsti sagnfræðingur okkar daga, sem fjallað hefur um uppgang og sögulegar rætur evrópsks fasisma á millistríðsárunum fullyrðir að kosningabarátta Trump, slagorð hans og orðræða

sé fullkomlega sambærileg við það sem einkenndi fasistahreyfingar Evrópu á fyrri hluta síðustu aldar. Bernie Sanders lýsti því svo í ræðu sinni á landsfundi Demókrataflokksins að engu líkara væri en að Trump sæktist eftir embætti einræðisherra Bandaríkjanna frekar en embætti forseta. Það er óumdeilanlegt að skoðanir og kosningaloforð Trump afhjúpa ofstopafyllri hegðun og hugmyndir en sést hafa í bandarískum stjórnmálum áratugum saman. Þó þarf að slá þann varnagla að í raun er frekar erfitt að tala um skoðanir og kosningaloforð þegar Trump er annars vegar, því oft er erfitt að finna heila brú í orðræðu hans. Segja má að Trump sé því nokkurskonar farvegur fyrir stemningu og tilfinningu, frekar en hefðbundinn stjórnmálamaður. Mussolini og Klansmenn Það er öðru fremur þessi stíll sem er fasískur. Robert Paxton bendir líka á að fas Trump sé „fasískt“: Ræður samsettar úr setningastubbum, handapat og andlitsgeiflur Trump í ræðupúlti minni óneitanlega á Mussolini. Þá hafi skortur á skýrri stefnuskrá líka einkennt evrópska fasista. Eini fasti punkturinn í málf lutningi þeirra var áherslan á utanaðkomandi ógnir og óvini sem höfðu grafið undan þjóðareiningu og svo loforð um að sýna þessum óvinum í tvo heimana. Trump hefur ekkert gert til þess að slá á þessar áhyggjur. Sem dæmi má taka að þegar David Duke, fyrrum leiðtogi Ku Klux Klan lýsti yfir stuðningi við Trump neitaði Trump að af þakka stuðningsyfirlýsinguna. Þegar hann var spurður um Duke þóttist hann ekki vita hver hann væri og sagðist þurfa að kynna sér hann betur. Þegar fréttamaðurinn Jake Tapper á CNN áréttaði að Duke væri fyrrum „Grand Wizard“ Ku Klux Klan hélt Trump fast við sinn keip. Síðan þá hefur Trump endurtíst Twitterfærslum frá bandarískum þjóðernisöfgamönnum sem hefur síst orðið til að róa gagnrýnendur.

Niðurstaða áralangrar þróunar Þó það sé erfitt að blása á þessar greiningar á persónuleika Trump er spurning Ezra Klein um hverskonar maður Trump sé mögulega vitlaus spurning. Því þegar öllu er á botninn hvolft skiptir persóna Trump eða innræti minna máli en sá jarðvegur sem hann sprettur úr. Þó Klein vilji meina að Trump standi einhvernveginn algerlega utan bandarískrar stjórnmálahefðar er hann engan veginn jafn einstakur eða óvenjulegur og hann virðist við fyrstu sýn. Ágætt dæmi eru fyrrnefndar árásir hans á fjölskyldu Humayun Khan. Það eru nefnilega nýlegar undantekningar á þeirri óskrifuðu reglu að stjórnmálamenn sýni hermönnum og fjölskyldum hermanna sem hafa fært fórnir í stríði virðingu. Nærtækt dæmi eru þær svívirðingar sem helltust yfir Cindy Sheehan, móðir hermanns sem lést í Írak. Sheehan reisti árið 2005 mótmælabúðir fyrir utan landareign George W. Bush í Crawford í Texas til að krefjast þess að bundinn yrði endir á Íraksstríðið. Mótmælin vöktu töluverða athygli, sem varð til þess að liðsmenn forsetans reyndu að grafa undan Sheehan og gera hana ómarktæka. Karl Rove lýsti henni sem „trúði“ og Rush Limbaugh, Bill O‘Reilly og aðrar fjölmiðlastjörnur hægrisins fullyrtu að Sheehan væri athyglissjúklingur sem misnotaði dauða sonar síns til að komast í sviðsljósið. Á rásirnar á Sheehan voru engan veginn einsdæmi í valdatíð Bush. Árið 2002 sigraði t.d. repúblikaninn Saxby Chambliss sitjandi öldungadeildarþingmann demókrata frá Georgíu, Max Cleland, með því að véfengja þjóðhollustu hans. Cleland, sem er fyrrverandi hermaður, hafði misst báða fætur sína og annan handlegg í Víetnamstríðinu. En það er mikilvægur munur á árásum Trump á Khanfjölskyldun og árásum repúblikana á Sheehan og Cleland. Þær síðarnefndu voru framkvæmdar af liðsmönnum og stuðningsmönnum forsetans frekar en hon-

Það þykir mjög ósmekklegt að gera lítið úr foreldrum látinna hermanna, jafnvel þegar þeir beita sér pólítískt eða gagnrýna stjórnmálamenn. Ein af óskrifuðum reglum bandarískrar stjórnmálaumræðu er að hermönnum og fjölskyldum þeirra skuli sýnd nánast skilyrðislaus virðing. um sjálfum. Bush gat þannig svarið þær af sér. Trumpisminn ekki kveðinn niður Í þessu liggur m.a. munurinn á Trump og fyrri forsetum og forsetaframbjóðendum repúblikana. Frambjóðendur f lokksins hafa margsinnis daðrað við kynþáttahatara en sá málflutningur hefur oftast verið falinn í hundaflautupólítík. Kjósendur flokksins, sem horfa á Fox News og hlusta á hægrisinnaðar spjallútvarpsstöðvar, hafa vanist því að pólítískir andstæðingar Repúblikanaflokksins séu útmálaðir föðurlandssvikarar. Í samanburði við Glenn Beck og Rush Limbaugh er Trump í raun hófstilltur miðjumaður og samsæriskenningar Trump eru ekki svo fáránlegar í samanburði við þær sem Beck bauð áhorfendum sínum upp á. Trump er í raun aðeins að segja hreint út það sem margir frambjóðendur flokksins hafa sagt áður, en ævinlega undir rós. Hann endurómar orðræðu þá sem tröllríður þeim fjölmiðlum sem grasrót flokksins leitar til. Því má segja að rót vandans sé því ekki Trump, eða persóna hans, heldur jarðvegurinn sem hann sprettur úr. Og því er allt útlit fyrir að líklegur ósigur hans í nóvember muni alls ekki binda endi á „Trumpisma“. Hann er hið nýja andlit grasrótar flokksins.

E T S SELEJÖRÐ Á:

til ir st ild gú G .á 22

www.prooptik.is

UMG

1 kr. jum við kaup á gler

Fullt verð: 14.900 kr. TILBOÐSVERÐ Á UMGJÖRÐ:

Fullt verð: 21.900 kr. TILBOÐSVERÐ Á UMGJÖRÐ:

1kr. við kaup á glerjum.

Fullt verð: 14.900 kr. TILBOÐSVERÐ Á UMGJÖRÐ:

Fullt verð: 19.900 kr. TILBOÐSVERÐ Á UMGJÖRÐ:

Fullt verð: 21.900 kr. TILBOÐSVERÐ Á UMGJÖRÐ:

1kr. við kaup á glerjum.

KRINGLUNNI 2. HÆÐ

SÍMI 5 700 900

HAGKAUPSHÚSINU, SKEIFUNNI SPÖNGINNI, GRAFARVOGI

til ir st ild gú G .á 22

www.prooptik.is

AIRWEIGHT TITANIUM UMGJÖRÐ og létt harðplast gler með glampa-, rispu- og móðuvörn.

. r k 0 5 19.9 53.700 kr

r æ j f a ð e r Næ g o i k i e l k r y st umgjörð

Fullt verð:

spu-, glampa ri ð e m a m o k Öll glerin ti. g þynntu plas o rn ö v u ð ó m og

r e l g t p i k s Marg ð r ö j g m u og

. r k 0 0 59.9 109.100 kr

BBGR eru á fr n ri le g a n u verðla au Evolis frönsku n sem færir þ u p lí s s rð o rb fi y með tvöfalda í nýja vídd. g afturhlið er o m a fr á i ð svæ Þar sem hvert notandans, rk ty s ið v ð a ið reiknað út m iri skerpu. e m im e þ r fu sem ge

SÍMI 5 700 900

Fullt verð:

ÖLL G LERIN KOMA MEÐ R ISPU-, GLAM PAOG MÓ ÐUVÖ RN OG ÞYNN TU PL ASTI.

KRINGLUNNI 2. HÆÐ HAGKAUPSHÚSINU, SKEIFUNNI SPÖNGINNI, GRAFARVOGI

til ir tilst ild irgú rs G ildá a G22. . m 26

rð: e v t l l Fu ,65.400 ERÐ: ÐSV O B L I T

, 0 0 39.5

Veldu betri gleraugu fyrir barnið! Hin margverðlaunuðu Reykjavík Eyes gleraugu eru sterkari og léttari en hefðbundin gleraugu. Börnin eru okkar kröfuhörðustu viðskiptavinir og mikið reynir á gleraugun. Öll glerin eru með hertu öryggisgleri, þynningu, glampavörn, rispuvörn og móðuvörn.

BARNAGLERAUGU

til 18 ára aldurs frá

0 kr.

Miðast við endurgreiðslu frá Sjónstöð Íslands.

SÍMI 5 700 900

KRINGLUNNI 2. HÆÐ HAGKAUPSHÚSINU, SKEIFUNNI SPÖNGINNI, GRAFARVOGI

til ir st ild gú G .á 22

25% afsláttur af linsum í netklúbbnum okkar!

Skráðu þig í netklúbbinn okkar á prooptik.is og þú færð 25% afslátt af linsum í öllum verslunum Prooptik www.prooptik.is

Þú finnur okkur á eftirtöldum stöðum:

Kringlunni, 2.hæð

SÍMI 5 700 900

Hagkaupshúsinu, Skeifunni

Spönginni, Grafarvogi

KRINGLUNNI 2. HÆÐ HAGKAUPSHÚSINU, SKEIFUNNI SPÖNGINNI, GRAFARVOGI

36 |

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

GOTT UM HELGINA

Slammað í Firðinum

GASTROPUB

Hátíðin Rokk í Hafnarfirði fer fram á Ölstofunni um helgina. Þar troða upp Fræbblarnir, Mosi, 3B, Dimma, Sign, Axel Flóvent og fleiri. Frítt er inn á alla viðburði og má lesa nánar um dagskrána á Facebooksíðu Ölstofu Hafnarfjarðar. Hvar: Ölstofa Hafnarfjarðar Hvenær: 5.- 6. ágúst

Sjóliðar hita upp Hið árlega Landleguball Hinsegin daga verður líkt og undanfarin ár á Kiki, hinsegin skemmtistaðnum við Laugaveg. Þar hita sjóliðar og landkrabbar upp fyrir helgina. Öll besta tónlistin og glaðningur á barnum fyrir þau sem fyrst mæta. Allur ágóði af miðasölu rennur beint til Hinsegin daga. Hvenær: Föstudaginn klukkan 23 Hvar: Kiki á Laugaveginum Hvað kostar: 1000 krónur

Hýrt yfir upplestrarkvöldi

Einnar konu trúður Leiksýningin Genesis er einnar konu sýning um trúðinn Aðalheiði. Verkið er byggt á sögum Biblíunnar um sköpun heimsins. Aðalheiður leiðir áhorfendur í gegnum sína persónulegu túlkun á sköpun alheimsins. Sýningin fer fram í líflegu umhverfi The Freezer, hostel á Rifi á Snæfellsnesi. Hvar: The Freezer í Hafnargötu 16, Rifi, Snæfellsbæ. Hvenær: Sunnudaginn 7. ágúst

MIMOSA fylgir öllum aðalréttum í hádeginu á föstudögum.

Rappað og Húrrað Húrra býður upp á Hipp-Hop og rappveislu að þessu sinni. Alexander Jarl, Þriðja Hæðin, VividBrain, Bróðir BIG og Rósi troða upp. Tónleikarnir hefjast klukkan 22 og verður Happy hour framlengt í tilefni tónleikanna. Hvar: Skemmtistaðnum Húrra Hvenær: Föstudaginn 5. ágúst klukkan 22 Hvað kostar: 1000 krónur

Síðustu ár hefur upplestrarkvöldið Hýrir húslestrar orðið ómissandi hluti Hinsegin daga. Þar hafa höfundar lesið úr útgefnum eða óútgefnum bókum sínum, og þetta árið mun Lilja Sigurðardóttir til dæmis lesa í fyrsta sinn opinberlega úr væntanlegri glæpaskáldsögu sinni, Netið. Auk hennar munu Anna Margrét Grétarsdóttir, ljóðskáldin Elías Knörr og Eva Rún Snorradóttir lesa og valin hinsegin skáld stíga út úr ljóðaskápnum. Líkur eru á að leynigestir láti ljós sitt skína, en það vita aðeins stöllurnar í Hljómsveitinni Evu, sem verða kynnar Hýrra húslestra. Hvenær? Í dag klukkan 17 Hvar? Iðnó

HAPPY HOUR

15–18 ALLA DAGA Allir kokteilar, léttvín í glösum og bjór á krana á hálfvirði.

ALLIR KOKTEILAR á hálfvirði á föstudagskvöldum frá kl. 22–24.

Draumkenndir tónar Belgíski tónlistarmaðurinn og upptökustjórinn Kevin Imbrechts vinnur um þessar mundir að plötu sinni Illuminine #2. Draumkennd og svífandi tónlist þar sem greina má áhrif úr nýklassík, sveimi og síðrokki en Imbrechts kveður hljómsveitina Sigur Rós einn af sínum stærstu áhrifavöldum. Hvar: Mengi Hvenær: Föstudaginn 5. ágúst klukkan 21

Fiskisúpa á Fiskideginum Fiskidagurinn mikli á Dalvík hefst í dag, föstudag. Hátíðin hefst á fiskisúpu í heimahúsum en þá býðst gestum og gangandi að líta við inn á heimili og gæða sér á heimagerðri fiskisúpu. Helgin er stútfull af viðburðum, dagskrá fyrir börnin á bryggjunni, stórtónleikar með mörgum fremstu söngvurum þjóðarinnar og svakaleg flugeldasýning. Hvar: Dalvík Hvenær: 5.-7. ágúst

Þjófstart á Reykjavík Pride gönguna

SÆTA SVÍNIÐ // Hafnarstræti 1–3 / Sími 555 2900 / saetasvinid.is

Þó svo Hinsegingangan sé gengin á morgun með tilheyrandi hátíðarhöldum þá er nóg um að vera í dag. Í Iðnó verður Hafdís Erla Hafsteinsdóttir með fyrirlestur undir yfirskriftinni „Hvers vegna er hómófómbía innan íþrótta?“, einnig verður ljóðalestur, hinsegin-skemmtisigling farin frá Reyjavíkurhöfn og tónleikar á skemmtistaðnum Kiki seinna um kvöldið. Nánari dagskrá má nálgast á www. hinsegindagar.is

38 |

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

Mögulega sögulega stórir viðburðir ólympíuleikanna Ólympíuleikarnir í Ríó hefjast í dag. Fyrir meðaljóninn getur reynst erfitt að grisja það áhugaverðasta úr leikunum en þeir standa yfir í 16 daga. Fréttatíminn tók saman lykilviðburði þar sem líkur eru á að brotið verði blað í sögunni. Ólympíuleikarnir í Ríó

306

viðburðir

íþróttagreinar

11.239 þátttakendur 207 þjóðir 8

íslenskir keppendur

Fimleikadrottning sem allir elska að sjá Pressan er mikil á hinni ungu Simone Biles. Hún kemur fram á sínum fyrstu ólympíuleikum í ár en hún skaust upp stjörnuhimininn á skömmum tíma þegar hún tók US national titlinn árið 2013 og aðeins tveimur mánuðum síðar tryggði hún sér heimsmeistaratitilinn og hefur varið síðan, fyrst kvenna. Það þykir mikil skemmtun að fylgjast með Biles en hún er full eldmóðs. Hennar helsti andstæðingur, Gabby Douglas, tók gullið fyrir fjórum árum og er staðföst í þeirri trú að verja titilinn. Hvenær: Allir viðburðir Biles fara fram 7. ágúst

Usain Bolt gegn Justin Gatlin Sprettharðasti maður í heimi, Usain Bolt, er talinn sjöunda undur veraldar. Hann var fyrstur þátttakanda til þess að taka gullið, á ólympíuleikunum 2008, í bæði 100 og 200 metra spretti ásamt því að hreppa gullið í 4x100 metra boðhlaupi ásamt liðinu sínu. Á ólympíuleikunum 2012 endurtók hann leikinn og fór með sigur af hólmi í öllum þremur greinum og tók svokallaðan „double triple“ sigur. Heimsbyggðin stendur á öndinni því Bolt reynir nú við „triple triple“, að verja titilinn í þremur greinum þrenna ólympíuleika í röð, eitthvað sem engum hefur tekist áður. Helsta fyrirstaða Bolt er ameríski kappinn Justin Gatlin í 100 metra spretthlaupi. Á heimsleikunum í fyrra sigraði Bolt Gatlin naumlega, en aðeins munaði einum hundraðasta úr sekúndu. Gaitlin náði besta tímanum í prufukeppninni fyrir leikana. Því verða öll augu á þeim þann 13. ágúst. Hvenær: 13. ágúst

Talinn ósigrandi

Ætlar sér þrjá sigra Shelly- Ann Fraser-Pryce frá Jamaíka gæti orðið fyrst hlaupara til að verja titilinn sinn þrenna ólympíuleika í röð í 100 metra spretthlaupi. Það er hins vegar Elaine Thompson sem á besta tíma ársins og því spennandi að fylgjast með. Hvenær: 12. ágúst

GLÆSILEGAR BORGIR Í A-EVRÓPU Í BEINU FLUGI

Það er ótrúlegt að fylgjast með fimleikamanninum Kohei Uchimura. Hann er gjarnan borinn saman við vélmenni í hreyfingum sínum, hann klikkar aldrei. Á síðustu ólympíuleikunum tók hann eitt gull og fjögur silfur, einnig situr hann á 10 heimsmeistaratitlum. Hann keppir í ýmsum greinum; bogahesti, slá, gólfi, tvíslá og hringjum. Hvenær: Allir viðburðir Uchimura fara fram 6. ágúst

Enginn á roð í undrabarnið Nitján ára Katie Ledecky frá Bandaríkjunum varð ólympíumeistari í 800 metra skriðsundi aðeins 15 ára. Síðan hefur hún sett 11 heimsmet og unnið sigur í öllum alþjóðlegum keppnum sem hún hefur tekið þátt í. Hún stefnir á gullið í 200, 400 og 800 metra skriðsundi. Hvenær: 400 metrar: 7. ágúst 200 metrar: 8. ágúst 800 metrar: 11 ágúst

Við bjóðum uppá glæsilegar borgir í A-Evrópu. Tilvalið fyrir hópa, fyrirtæki og einstaklinga. Veldu tímann og farðu þegar þú vilt, 2,3,4 daga eða lengur. Verðlag er hagstætt bæði í mat og drykk. Þá er hægt að gera góð kaup á hinum ýmsu verslunum og mörkuðum. Við bjóðum uppá skoðunarferðir fyrir hópa og fyrirtæki.

VERÐ FRÁ 87.900.BÚDAPEST Í UNGVERJALANDI Ein af fallegri borgum Evrópu, hún er þekkt fyrir sínar glæsi byggingar sem margar eru á minjaskrá Unesco, forna menningu og spa/heilsulindir. Þar hefur í árhundruði blandast saman ýmis menningaráhrif sem gerir borgina svo sérstaka. Flogið er tvisvar í viku allt árið.

WWW.TRANSATLANTIC.IS

SÍMI: 588 8900

6. ágúst Anton Sveinn Mckee – 100 metra bringusund 7. ágúst Irina Sazonova – fimleikar Eygló Ósk Gústafsdóttir – 100 metra bringusund Hrafnhildur Lúthersdóttir – 100 metra bringusund 9. ágúst Anton Sveinn Mckee – 200 metra bringusund 10. ágúst Hrafnhildur Lúthersdóttir – 200 metra bringusund

GDANSK Í PÓLLANDI Hansaborgin Gdansk er elsta og fallegasta borg Póllands, saga hennar nær aftur til ársins 997. Glæsilegur arkitektúr, forn menning og tónlistar-hátíðir hafa gert borgina að vinsælustu ferðamannaborg Póllands. Flogið er tvisvar í viku allt árið. RIGA Í LETTLANDI Gamli og nýi tíminn mætast í borg sem ekki á sinn líka. Gamli bærinn í Riga er virkilegt augnayndi hvert sem litið er og setur borgina á stall með fallegri borgum Evrópu. Þar ber hæst kastalinn í Riga, kirkja Sankti Péturs og Dómkirkjan. Flogið er tvisvar í viku frá maí til október.

Krakkarnir okkar

11. ágúst Eygló Ósk Gústafsdóttir – 200 metra bringusund

Lausar við hroka Tekjuhæstu íþróttamenn heims eiga það til að sleppa ólympíuleikunum; LeBron James, Stephen Curry og Rory Mcllroy. Þeir hafa einfaldlega efni á því. Williams systurnar láta sig þó ekki vanta, þrátt fyrir að leikarnir hafi ekki áhrif á stöðu í styrkleikalista atvinnumanna. Þær stefna á gullið saman í tvíliðaleik en mæta verðugum andstæðingum frá Sviss, þeim Martina Hingis og Belinga Bencic. Serena ætlar að verja titilinn sinn í einstaklingskeppni en hún er núverandi ólympíumeistari. Hvenær: Báðir leikir fara fram 6. ágúst, nánari tímasetning ræðst síðar.

12. ágúst Guðni Valur Guðnason – kringlukast Þormóður Árni Jónsson – júdó +100 kíló 16. ágúst Ásdís Hjálmsdóttir – spjótkast 17. ágúst Aníta Hinriksdóttir – 800 metra hlaup

20-70%

AFSLÁTTUR Heilsurúm

Margar stærðir - 120cm - 160cm - 180cm

40%

9.800

Birt með fyrirvara um prentvillur og verðbreytingar

Handklæðasett

Fussenegger eldri týpur

Verð: 93.675

25%

50%

AFSLÁTTUR

Skern sófi

AFSLÁTTUR

Handklæði á Outlet markaði

Ruggustóll Dawood

40%

AFSLÁTTUR - kerti og ilmur Yankee Candle - kerti og ilmur

Verð frá

20-70%

12.540

AFSLÁTTUR

Fataefni - mikið úrval

45.520

AFSLÁTTUR

Rúmteppi - 180x270cm

Púðar

30% AFSLÁTTUR

Sængur og koddar í miklu úrvali - Microfiber/dúnn

4.764 Sumarsæng og koddi

21.600 Dúnsæng og koddi

Síðumúla 30 - Reykjavík | Sími 533 3500 Hofsbót 4 - Akureyri | Sími 462 3504

40 |

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

Platan kemur út í dag – í alvöru! Er Frank Ocean að leika sér að tilfinningum okkar? Eftir að fyrsta plata tónlistarmannsins Frank Ocean, Channel Orange, kom út árið 2012 og aflaði honum gríðarlegra vinsælda lofaði tónlistarmaðurinn að næsta plata að nafni Boys don’t cry kæmi út í júlímánuði 2015. Nú er árið 2016 og Frank Ocean 338 dögum of seinn að gefa út plötuna. Síðasta árið hefur tónlistarmaðurinn aðeins einu sinni ýjað að út-

gáfunni á Tumblr-síðu sinni með birtingu myndar af bókasafnskorti með ýmsum dagsetningum. Sú nýjasta á kortinu er ágúst 2016 og samkvæmt heimildum New York Times er næstum áreiðanlegt að Boys Don’t Cry komi út í dag, föstudaginn 5. ágúst, og ku verða dreift í gegnum Apple Music. Fyrir utan bókasafns kortið hefur Frank Ocean Bókasafnskortið verið þögull sem gröfin um plötuna, óræða.

en til að rugla aðdáendur enn meira birtist myndband á heimasíðu tónlistarmannsins þann 1. ágúst. Myndbandið virtist vera bein útsending af einhverskonar viðarinnsetningu og sýndi mann(hugsanlega Frank Ocean) skera við. Streymið er enn á síðu Ocean, en í því heyrist ekki tónn af nýrri plötu hans. Aðdáendur bíða því með hjartað í buxunum til föstudagsins og krossa fingur að nú sé loks komið að þessu og þeir verði ekki gabbaðir í enn eitt skiptið. | sgþ

Óþolinmæði aðdáenda Ocean hefur haft ýmsar birtingarmyndir á öllum miðlum, allt frá Twitter til Wikipedia-alfræðisíðu tónlistarmannsins. Þar hafa notendur sem dæmi breytt nafni hans í „Fake Ocean“, „Bring that album here boi“, „Frank „Boys will cry to fill an „Ocean“ og „Frank You Lied To Us All Ocean“, þó umsjónarmenn síðunnar séu fljótir að lagfæra afbakanirnar.

Líf læðanna Baunar og Flugu Valið stóð milli Nöðru, Pöddu eða Flugu Þó nöfnin gefi tegund þeirra ekki til kynna eru þær Fluga og Baun tvær læður sem búið hafa saman í risíbúð í Vesturbænum í hátt í tvo áratugi. Nafnið Fluga kom til því upphaflega hét kötturinn ungversku nafni sem erfitt var að bera fram og ákvað þá 10 ára gamall eigandi hennar að endurnefna hana. Valið stóð milli þriggja nafna: Naðra, Padda eða Fluga, og varð Fluga ofan á í því vali. Baun fékk sitt nafn svo líklega vegna augnanna, sem eru eins og tvær baunir.

Baun þykir félagslyndari læðanna tveggja.

Baun lærði snemma að opna allar dyr með því að stökkva upp á hurðarhúna, og væri henni ekki sinnt nóg gat hún átt til að þramma á nótum píanósins í mótmælaskyni eða þrykkja húsmun á gólfið. Fluga er fjórum árum eldri og varari um sig. Sé einhver við vinnu í tölvu finnur hún það strax á sér og læsist upp við eigendur sína. Raunar eru báðar næmar á ná-

Gullnu drekarnir Loki, Poddi og Tryggvi selja íþróttafatnað á Prikinu á laugardaginn. Mynd | Rut

Fluga er gjörn á að nudda sér upp við fólk sem er djúpt sokkið í einbeitingarvinnu.

kvæmnisvinnu og sé heimilisfólk að pakka inn jólagjöfum er það þeirra gullöld til að nudda sér upp við næsta fótlegg eða öxl. Baun er félagslyndari og var til dæmis heimagangur á heimili naggríssins Nebba í húsinu sem hún býr. Þrátt fyrir að rándýrseðlið hafi eitt sinn tekið yfir og Baun reynt að setja klóna inn fyrir búr Nebba, reyndi hún það ekki oftar eftir að Nebbi brást við klónni með því að bíta Baun í loppuna.

Nett árátta fyrir íþróttafatnaði Félagarnir úr Gullna drekanum hrífast af „evrópskri- og amerískri, götu- og íþróttatísku“. Sú tíska verður til sölu á laugardaginn á Prikinu fyrir Adidas unnendur og þá sem eru engu nær. „Við erum allir miklir listamenn í eðli okkar. Við reynum að fylgjast með því sem kemur næst í tísku, reynum að vera skrefi á undan tískuverslunum hérlendis,“ segir Guðbrandur Loki, meðlimur Gullna drekans, hann spáir fyrir um komandi tískutrend. „Adidas fer alveg að detta upp fyrir, það verður fljótlega of „mainstream“. Núna er það Fred Perry, Sergio Tacchini og Kappa.“ Þeir kalla verslunina og félagsskapinn Gullna drekann, þeir Tryggvi Geir, Guðbrandur Loki og Poddi Poddssen. Það. er aldrei að vita hvenær pop-up markaður þeirra félaga birtist í skottinu á Yaris, stútfullt af íþróttaklæðnaði. Reglurnar eru aðeins þrjár: Fyrstur kemur fyrstur fær, það er aðeins til eitt eintak af hverjum fatnaði, kaup og skipti á nettum íþróttafatnaði er tekinn til skoðunar. „Við erum að sanka að okkur og deila út „crème de la crème“ af evrópskri- og amerískri, götu- og íþróttatísku,“ segir Guðbrandur Loki, en íþróttafatnaður er í tísku um þessar mundir. „Við byrjuðum á þessu fyrir tveimur árum. Skömmu síðar var Spúútik og fleiri verslanir

„Við erum að sanka að okkur og deila út „crème de la crème“ af evrópskri- og amerískri, götu- og íþróttatísku.“ orðnar stútfullar af Adidas fatnaði. Allir hipsterarnir og skinkurnar fyrir einu „season“ voru komin í Adidas galla.“ Sameiginlegur áhugi vinanna fyrir tísku var upphafið á Gullna drekanum, samkvæmt Tryggva. „Þetta þróaðist út í netta áráttu hjá sumum okkar, að kaupa endalaust af nýjum íþróttafatnaði. Þess vegna er gott að dreifa þessu reglulega til annarra og gera rúm fyrir nýtt.“ Gullni drekinn verður með markað á laugardaginn í portinu á Prikinu frá hádegi. Poddi segir alla velkomna. „Fólk getur komið og fengið sér drykk, skoðað úrvalið og við hjálpum öllum að finna sína stærð. Við verðum með Adidas galla, helling af skóm, jökkum og eitthvað af bolum, Fred Perry fatnað og Sergio Tacchini. Blanda af notuðu og nýju.“

42 |

FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016

Vináttan Því fleiri Kristínar, því betra „Við erum með ýmislegt á prjónunum, næsta sumar ætlum við til dæmis að ganga Kristínartinda á Skaftafelli,“ segir Kristín Guðmundsdóttir, ein sjö Kristína sem hittust á miðvikudagskvöldið á einskonar stofnfundi vinahóps sem skipaður er eingöngu stelpum sem heita Kristín. Þó kjarni hópsins sé sjö stelpur er markmið hans að fjölga Kristínum smám saman, til dæmis með fundi þar sem hver Kristín býður með sér einni Kristínu til viðbótar. Eins er í bígerð fundur þar sem Kristínarnar hitta hóp af strákum sem allir heita Kristinn. Kristín hefur alltaf þekkt nokkrar nöfnur sínar hér og þar, en hópurinn varð til þegar Kristín sagði tveim

samstarfskonum, sem jafnframt eru nöfnur hennar, frá hópi Ragnheiða sem hittist reglulega. „Sama kvöld stofnuðum við Kristínar-grúppu á Feisbúkk og skipulögðum stofnfund. Á stofnfundinum þekkti ég allar Kristínarnar en nokkrar þeirra voru að hittast í fyrsta sinn,“ segir hún, og er ekki frá því að Kristínum komi jafnvel betur saman en öðru fólki: „Við vorum allavega sammála um alla hluti á fundinum og erum hressar og skemmtilegar.“ Í slíkum hópi verður þó ekki umflúið að nokkur ruglingur verði í hópnum: „Það voru þónokkur augnablik á stofnfundinum þegar einhver kallaði á Kristínu og allar litu við. Í hópspjallinu okkar á Face-

Hýr stemning í Norræna húsinu

Sex Kristínanna á góðri stundu.

book getur líka verið erfitt að sjá hvaða Kristínar hafa séð skilaboð frá manni, þar sem stendur alltaf bara „Seen by Kristín, Kristín, Kristín“,“ segir Kristín glettin og greinilegt er að vinahópurinn verður með þeim skemmtilegri sem fyrirfinnast.

Það er samkynhneigðu mönnunum í Norræna húsinu, framkvæmdastjóranum og eiganda AALTO Bistro veitingastaður hússins, að þakka að öllu er til tjaldað fyrir Hinsegin dagana. Boðið verður upp á hýran brunch, litríkan í framsetningu. „Um er að ræða óbeislaða framsetningu, bleikan djús og blómagleði, meira segja fær smjörið á brauðið liti. Ferskir ávextir, túnfisksalat, nýbakað brauð og jógúrt með heimalöguðu múslí og bleikur djús,“ segir Sveinn Kjartansson yfirkokkur. „Gangan hefst rétt hjá okkur við Vatnsmýrarveg. Því er mikil stemning á staðnum, fólk getur setið úti og komið sér í gírinn fyrir gönguna.“

Íþróttamanneskja á virkum dögum, hinsegin um helgar Hafdís Erla Hafsteinsdóttir segir íþróttahreyfinguna þurfa að búa til öruggt umhverfi fyrir fólk að koma út úr skápnum.

„Stundvísi er lykillinn að musteri agans, Nói minn.“ Mynd | Rut

Týndu áhugamálin í Musteri Agans Frisbígolf vinsælasta sumaríþróttin Í kjallara á Hverfisgötu leynist verslunin Musteri Agans sem sameinar týnd áhugamál að sögn eigandans Ágústs Hlyns Þórissonar. ,,Og reyndar er þetta líka búð í kringum áhugamálin mín: frisbígolf, veggjalist og bretti.” Ágúst byrjaði að reka verslunina í nóvember síðastliðnum en honum þótti vanta búð sem sérhæfði sig í varningi fyrir frisbígolf og veggjalist sérstaklega. ,,Það er skrítið að ég sé sá eini á höfuðborgarsvæðinu sem sel frisbídiska en þetta er að mínu mati vinsælasta iðkunin í sumar. Það eru tíu frisbígolfvellir á höfuborgarsvæðinu og fyrir utan mig þá er bara einn strákur í Hafnarfirði sem selur frisbí en hann er ekki einu sinni með sérstaka opnunartíma. Svo er það þetta með veggjalistina. Mér fannst svo leiðinlegt að borg eins og Reykjavík, þar sem allir eru að missa sig yfir götulist, byði ekki upp á vörur fyrir þá iðju. Þess vegna tók ég málin bara í mínar hendur.” Hann segir búðina stækka og

stækka enda bíður hann óþreyjufullur eftir nýrri sendingu af Penny-hjólabrettum þessa dagana en merkið er það heitasta í dag að hans sögn. Ágúst segir nafn búðarinnar ,,Musteri Agans” vekja ákveðna forvitni gesta og gangandi en það eigi sér ákveðna sögu. ,,Þetta er setning úr kvikmyndinni Nóa Albinóa þegar pabbi hans segir við Nóa: "Stundvísi er lykillinn að musteri agans, Nói minn." Við vinirnir vorum þrettán ára þegar við heyrðum þessa setningu og fannst hún svo djúp að við notuðum hana óspart og setningin stóð lengi á blaði sem hékk á herbergishurðinni minni. Það kom því ekkert annað nafn til greina þegar ég opnaði búðina.” Þess má geta að Ágúst vinnur sem þjónn á Laundromat í hálfu starfi á móti búðarrekstrinum. ,,Maður þarf kannski ár í viðbót áður en maður getur verið hérna í fullu starfi því þó það sé mikið að gera á sumrin er það öðruvísi á veturna.” | bg

Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir salka@frettatiminn.is

Fyrirlestur Hafdísar fer fram klukk an 12 í dag í Iðnó við Vonarstræti.

„Það er ekkert hómófóbískt í eðli sínu við að sparka í bolta eða hlaupa hratt.“

OMEGA-3 OLÍUR ÖFLUGRI EN HEFÐBUNDNAR Calamari Gold inniheldur einstaklega mikið af Omega-3 (DHA): • 5 x meira af omega-3 (DHA) en þorskalýsi • 3 x meira af omega-3 (DHA) en fiskiolía

Rannsóknir sýna að Omega-3 olía: • • • •

Stuðlar að heilbrigðari heilastarfsemi Bætir minni og einbeitingu Vinnur gegn elliglöpum Er nauðsynleg fyrir eðlilegan þroska og starfsemi líkamans Útsölustaðir: Fæst í öllum helstu apótekum, Heilsuhúsinu, Fjarðarkaupum, Heimkaup.is og Heilsutorgi Blómavals www.balsam.is

g er sjálf fyrrum landsliðsmanneskja í sundi en kom ekki út úr skápnum fyrr en ég hætti í íþróttinni um tvítugt. Án þess að ég hafi beint hætt vegna kynhneigðar minnar leið mér samt aldrei eins og ég gæti komið út á meðan ég væri í íþróttinni,“ segir Hafdís Erla Hafsteinsdóttir sagnfræðingur, en hún heldur í dag fyrirlestur á Hinsegin dögum undir yfirskriftinni „Af hverju urðu íþróttir hómófóbískar?“ Nokkrum árum eftir að Hafdís hætti í landsliðinu í sundi fór hún að stunda íþróttir með hinsegin íþróttafélaginu Styrmi og upplifði þá í fyrsta sinn að geta verið hinsegin og íþróttakona samtímis. „Það eru til ógrynni dæma um að fólk komi út með kynhneigð sína eftir að það hættir í íþróttum. Íþróttahreyfingin þarf að búa til öruggt umhverfi fyrir fólk að koma út úr skápnum, en staðan er ekki sú í dag.“ Oft er talað um íþróttir sem síðasta vígi réttindabaráttu hinsegin fólks, en hvers vegna ætli íþróttirnar þróist hægar en aðrir vettvangar þegar kemur að þessu? „Þetta snýst í raun ekki um íþróttirnar sjálfar heldur umgjörðina í kringum þær. Það er ekkert hómófóbískt í eðli sínu við að sparka í bolta eða hlaupa hratt. Það er menningin í kringum þær sem þarf að breytast.“ Hafdís segir mikilvægt að viðurkenna að íþróttir séu pólitískar: „Oft er talað um íþróttir eins og þær standi fyrir utan samfélagið, en í raun geta íþróttir verið spegill á misrétti sem viðgengst í samfélaginu.“ Fyrirlesturinn fer fram á sama degi og ólympíuleikarnir í Ríó eru settir. Hafdís segir það viðeigandi enda leikarnir oft verið umdeildir fyrir að traðka á mannréttindum fólks. Margir hafa til dæmis gagnrýnt að Brasilía, þar sem fátækt er mikil, haldi leika sem krefjast þess að yfirvöld eyði stórum fjárhæðum í að undirbúa komu ógrynni gesta ólympíuleikana í stað þess að hlúa að almennum borgurum Ríó. „Það er alltaf talað um að ólympíuleikarnir eigi að stuðla að friði og bræðralagi, en samt látið viðgangast að traðkað sé á mannréttindum fólks í undirbúningi leikanna.“ Sjálf hefur Hafdís tekið þátt í svokölluðum Gay Games og Out Games, sem eru alþjóðleg mót hinsegin fólks sem eru sniðin í mót ólympíuleikanna. Sjálf segist hún hafa haft efasemdir um gildi leikanna áður en hún tók þátt og hélt að leikarnir væru einhver viðurkenning á að hinsegin fólk þyrfti að vera sér á parti því það væri ekki jafn gott í íþróttum: „Leikarnir snúast hins vegar um sýnileikann og að geta verið íþróttamanneskja og hinsegin á sama tíma. Ekki í íþróttum á virkum dögum og hinsegin um helgar, eins og veruleiki margra er nú.“

Frægir hinsegin ólympíufarar Caitlyn Jenner vann gullverðlaun í frjálsum íþróttum á ólympíuleikunum 1976

Megan Rapinoe, fótbolti

Orlando Cruz, box

Matthew Mitcham, vann gullverðlaun í dýfingum á ólympíuleikunum 2008

STALDRAÐU VIÐ

SKAPAÐU ÞÍNA EIGIN FRAMTÍÐ

Stök námskeið á meistarastigi

við deildir Háskóla Íslands

Framboð Endurmenntunar á meistaranámskeiðum í samstarfi við deildir Háskóla Íslands hefur fallið í góðan jarðveg og höfðar sterkt til þeirra sem vilja safna einingum í meistaragráðu.

Umsóknarfrestur er til 12. ágúst. UPPELDIS- OG MENNTUNARFRÆÐIDEILD

FÉLAGS- OG MANNVÍSINDADEILD

Fullorðnir námsmenn og aðstæður þeirra Markaðssetning fræðslutilboða fyrir fullorðna

Kenningar í afbrotafræði Rannsóknaraðferðir félagsvísinda Spurningalistakannanir

LÆKNADEILD Almenn aðferðafræði í rannsóknum fyrir meistara- og doktorsnema Almenn tölfræði í rannsóknum fyrir meistara- og doktorsnema

GUÐFRÆÐI- OG TRÚARBRAGÐAFRÆÐIDEILD Sálgæslufræði: Vellíðan - líf í jafnvægi

HJÚKRUNARFRÆÐIDEILD Kynverund, siðfræði og samfélag Rekstur og heilbrigðisþjónusta

VIÐSKIPTAFRÆÐIDEILD Alþjóðaviðskipti Alþjóðlegur skattaréttur Eignastýring og verðlagning Endurskoðun - I. hluti Endurskoðun - III. hluti Félaga- og skuldaskilaréttur Fjárhagsupplýsingakerfi Fjármála- og eiginfjárgerningar Fjármögnun fyrirtækja Forysta og leiðtoginn Greining ársreikninga Mannauðsstjórnun Markaðsáherslur og markaðshneigð Markaðssetning á netinu Nýsköpunar- og frumkvöðlafræði Samkeppnishæfni Samskipti á vinnumarkaði Skipulag og atferli Starf stjórnandans, forysta og samskipti Stjórnunar- og eftirlitskerfi Viðskiptasiðfræði Vörumerkjastjórnun Þekkingarstjórnun Þættir í eigindlegri aðferðafræði Þættir í tölfræði

525 4444 endurmenntun.is

sími

Nánari upplýsingar og skráning:

GOTT UM HELGINA

Fólkið mælir með… Jóhann Dagur Þorleifsson Útivist: Mér finnst alltaf næs að taka rölt í Elliðaárdalnum og það er skemmtilegra þegar maður tekur skemmtilegt fólk með. Máltíðin: Nautabátur í Hraunbergsjoppu, alveg eins og Búkolla nema hann er í Hraunbergi. Svona ef fólk er mikið í óhollustunni. Uppákoman: Ég mæli með að fólk mæti á tónleika í kvöld á Húrra þar sem hljómsveitin mín, Þriðja Hæðin, er að spila ásamt öðrum góðum. Kvikmyndin: Ég mæli alltaf með sömu myndinni, A Clockwork Orange. Klárlega ein af mínum uppáhalds. Mæli samt ekki með að skella henni í gang með öllu tengdó settinu eins og einn vinur asnaðist til að gera eitt sinn eftir að ég mælti með henni.

Vera Líndal Guðnadóttir Útivist: Snæfellsnesið gott fólk, pakkið í tösku og drífið ykkur, þetta svæði verða allir að skoða. Síðan mæli ég með Power Challenge kajakferðinni á Eyrarbakka. Algjörlega frábær hreyfing, ekki eins erfitt og nafnið gefur til kynna. Ég er ekkert „gunshow“ en sigldi þetta með bros allan hringinn í fyrsta sinn og ætla að gera það aftur um helgina. Uppákoman: Ég legg til að við mætum öll með tölu á Reykjavík Pride um helgina. Ég þarf vonandi ekki að útskýra af hverju það og allt sem því fylgir er mesta snilldin. Matur: Allt sem Brauð & Co búa til, allt eins og það leggur sig, í öll mál helst. B fyrir Bestu skálina á Núðluskálinni. Ban Thai ef það vill svo undarlega til að þið hafið ekki prófað. Og hey! (Nei ég get ekki hætt, ég ELSKA mat,) síðan mæli ég með eþíópíska veitingastaðnum Minilik á Flúðum. Skemmtileg upplifun og „gucci“ matur! Kvikmyndin: The Nightmare Before Christmas. Alltaf. Að eilífu.

ÓTAKMARKAÐUR LJÓSLEIÐARI ÓTAKMARKAÐUR FARSÍMI + 4GB

WWW.HRINGIDAN.IS - 525 2400

4.5X9MM.indd 1

2.6.2016 13:04:43

Gott að sjá klassík Kvikmyndin Little Shop of Horrors, um seinheppinn starfsmann blómabúðar sem finnur ástina með hjálp mannætublóms, er sýnd í Bíó Paradís klukkan átta föstudagskvöldið. Gott áhorf fyrir kvikmyndaáhugafólk.

Gott að gleðjast Gleðiganga Hinsegin daga hefst við Vatnsmýrarveg klukkan 14 á laugardag og verður gengin niður Laugaveginn. Við taka hátíðarhöld á Arnarhóli þar sem tónleikar og atriði fara fram.

Gott að hjóla Í Viðey á laugardaginn verður boðið upp á hjólaferðir með leiðsögn fyrir alla fjölskylduna. Ferjan siglir klukkan 13.15 frá Skarfabakka og tekur hjólatúrinn um einn og hálfan tíma. Skemmtileg dagsferð í náttúru og hreyfingu.