Dé tekenaar die ongewild afscheid nam

Cartoonist Mat Rijnders (74) moest dik een jaar geleden zeer tegen zijn zin in afscheid nemen van zijn werk: spotprenten tekenen voor het Eindhovens Dagblad. Een herseninfarct maakte van de ene op de andere dag hem het tekenen onmogelijk. En na 48 jaar frustreert Mat dat tot op de dag van vandaag enorm. „Ik had nooit kunnen dromen dat ik zo mijn carrière zou afsluiten. Ik had graag de vijftig jaar volgemaakt bij de krant en mijn moment van afscheid zelf bepaald.”

Het moest zeker geen klaagzang worden maar een gesprek lang kan Mat zijn verbijstering over zijn lot niet onderdrukken. Zijn vrouw José luistert mee, montert hem op, bemoedigt hem. Het gaat langzaam de goede kant op. Hij kan steeds meer. Desondanks vindt hij het vooral uitermate lullig voor zichzelf. De tekenaar, ex-collega van mij bij het ED, stak nooit zijn ongezouten mening onder stoelen of banken, sterker nog: het was bijna een halve eeuw zijn broodwinning, het vertalen van zijn commentaar op de ontwikkelingen in de wereld naar tekeningen op papier.

Maar zijn tekenarm laat zich niet meer sturen. Er gebeurt gewoon niets, zegt Mat tot zijn eigen ontsteltenis. „Ik kijk ernaar alsof ik water zie branden. Het heeft niks meer met mij te maken. Als ik mijn hand naar het papier breng, dan blijft hij gewoon stilliggen. Er gebeurt niks. Het is gewoon dood. Er is niemand thuis! Ik kan de vorm verzinnen in mijn hoofd, maar daar blijft hij dan zitten. Het is weg hier, helemaal weg”, wijst hij naar zijn hoofd. Het infarct kreeg hij eind februari 2022, het gebeurde tijdens het afwassen, vertelt hij een jaar later aan ED-redacteur Mario Bouwmans. De krant nam afgelopen februari met een fraaie bijlage, waarin veel teke- zou hij moeten leren leven. En nu rest Mat niets anders dan zijn lot te accepteren. „Ik heb het afgelopen jaar gebruikt om aan het idee te wennen dat het gedaan is”, reageert hij. „Het is echt gedaan. Ik kan je mijn laatste tekening laten zien die ik heb gemaakt. Jammer dat het een moderne tekening is, hahaha. Ik ben naar de kloten gegaan in het afgelopen jaar, maar ik heb me voorgenomen om de situatie te accepteren.”

Scherpzinnig

ningen van zijn hand, afscheid van de cartoonist die 48 jaar mede het beeld bepaalde. Zijn arm functioneerde ineens niet meer, hij liet van alles uit zijn handen vallen. Even hoopte Mat dat het vanzelf zou overgaan: 'Wat vanzelf komt, gaat misschien ook weer vanzelf weg'. Maar de neuroloog concludeerde anders. Hij had uitval en daarmee

Mat startte zijn carièrre als illustrator en politiek tekenaar in 1974. Daarvoor werkte hij bij een reclamebureau waar hij het grafische vak leerde. In 1976 richtte Mat met een aantal collega’s de studio Art Groep Eindhoven op, die in 1998 fuseerde met de Commilfo Artgroep. Mat werkte nauw samen met de latere ED-hoofdredacteur Cas van Houtert, die hem als hoofd opinie en commentator van de krant begeleidde bij zijn eerste schreden in de kolommen. Cas schreef ook het voorwoord in de uitgave die in 1999 verscheen ter ere van Mat’s 25-jarig jubileum, vol met cartoons. Scherpzinnig noemde Cas Marijn, zoals zijn pseudoniem luidde. 'Zelfs in de journalistiek kom je niet vaak mensen tegen die zo snel een ingewikkelde situatie kunnen doorgronden. En die vervolgens de kunst verstaan de essentie zó raak te verbeelden. Met een paar hoofdlijnen'. Mat leverde zijn tekeningen doorgaans binnen een halve dag aan, zo wil de overlevering. Cas noemde Mat bescheiden, en een man van weinig woorden, die niet voldeed aan het clichébeeld van een cartoonist. 'Ik ken politieke tekenaars met het uiterlijk van een vriendelijke bierdrinker, een plooivaste ambtenaar en een naïeve onderwijzer. Ik ken er maar één met het uiterlijk van een politieke tekenaar: Mat Rijnders'. Zijn indruk van de kunstenaar bleek een misvatting, want het overleg over zijn bijdrage aan de krant van die dag had over het algemeen een hoog entertainmentgehalte, constateerde Cas. En door de jaren heen zag hij de tekenaar groeien in zijn rol. Mat nam een hoge vlucht, aldus Cas: 'Van goed via beter naar uitstekend. Net als bij grote kunstenaars voltrok de

Cas onthult tevens de bijzondere werkwijze van Mat. Alle tekeningen worden in de definitieve versie gespiegeld. Met andere woorden: hij tekent het spiegelbeeld van wat hij beoogt. Waarom? ‘Omdat de lijnen gespiegeld aan snelheid winnen’, citeert hij de cartoonist. ‘Voor mij zijn de tekeningen op die manier pas af. Al ben ik de enige die het ziet, toch moet het zo’. Voor wie het onverhoopt niet begrijpt, die heeft pech gehad. Mat praat niet over zijn kunst.

MEESTE ZORGEN ontwikkeling zich van complexiteit naar eenvoud en van uiterlijkheden naar de essentie. Een enkel beeld vervangt uiteindelijk een lang en ingewikkeld betoog. Het schaamrood op de kaken van het Vrijheidsbeeld legt de gevoelens van een heel volk over zijn president bloot'.

Terug naar het heden en 6.500 spotprenten verder… Drie keer per week gaf Mat Rijnders via zijn tekeningen commentaar op de actualiteiten in het nieuws, 48 jaar lang. Dat getuigt niet alleen van creativiteit maar vooral ook van discipline, standvastigheid, verantwoordelijkheidsgevoel, drive en uithoudingsvermogen. Nou niet allemaal kwaliteiten die automatisch worden toegedicht aan een creatieveling.

Hij leest nog steeds de krant, maar veel minder dan vroeger, zegt hij. Het interesseert hem ook niet meer. En daar maakt hij zich de meeste zorgen over. „Dat ik mijn interesse kwijt ben. Interesse in de wereld, in de mensen… Het boeit me niet! Mijn reden van werkzaam bestaan is weg. Dat is verrekte confronterend. Ik heb mijn werk niet kunnen afmaken. En het valt nog tegen hoor, om te accepteren dat het finito is.”

Als hem dit vijf jaar geleden was overkomen, dan was hij hartstikke gek geworden, verklaart Mat. „Ik had ook van een ladder kunnen vallen en in een stoel terecht kunnen komen. Bij mij is mijn hoofd van de ladder afgeflikkerd. Ik wil niet dat het een klaagzang wordt want er zijn genoeg mensen die er nog veel beroerder aan toe zijn en daar vreselijk mee tobben. Ik voel nou ook hoe lullig dat kan zijn.”

'In de tekeningen kon ik alles kwijt', vertelt hij aan Mario Bouwmans.

'De ergotherapeut in het ziekenhuis wilde met mij samen, thuis achter de computer, proberen het tekenen te oefenen. Hartstikke lief, maar nee hoor. Dat zou niet werken. Verder kan ik nog alles. Cryptogrammen oplossen, woordpuzzels. Cijfers is wat lastiger'.

BEMOEIAL

Zijn gevoel voor humor heeft Mat in elk geval niet verloren. „Ik kan naar andere mensen redelijk cru zijn in mijn grappen. Als dit een politicus zou overkomen, dan zou ik het wel weten, maar nou overkomt het mij”, schertst hij. „Ik kan je nog steeds ondersteboven lullen, maar als ik moet performen dan is het weg.”

Terwijl hij dat nog steeds zo graag wil. Het woord dwangmatig valt.

„De drive is er. Nog altijd. Het zit in mijn aard; ik ben een bemoeial die commentaar levert op zijn omgeving en situaties.” Tegen

Mario zegt hij hierover: 'De functie van een prent is de lezer raken'.

Vervolgens valt het woord loslaten. Mat: „Ik kan gewoon geen commentaar meer leveren. Dat kan in mijn geval namelijk maar op één manier en dat is met een tekening. En als je niks anders kunt…, nergens voor geleerd hebt... Ik ben uitgeschreven bij de Kamer van Koophandel. We hebben het goed. Het is zoals het is.” Zijn carrière is evident. Zijn maatschappelijke betekenis als politiek tekenaar evenzeer. Even is hij bang dat zijn herseninfarct en gedwongen afscheid de ontvangst van een Zilveren Tulp in de weg staan. Het gesprek was ook al niet wat ik er als journalist misschien van verwachtte, oppert Mat: „Daar zit je dan met je goede fatsoen!”

Ik kom er wel uit, beloof ik hem: ‘Je hoeft met mij geen medelijden te hebben’. Waarop Mat riposteert: „Dat heb ik ook niet, haha.” Zo kennen we hem. Hij tekent weliswaar niet meer maar de oude Mat is er nog steeds.