Przedmowa

W 2019 roku nasza fundacja wydała monografię „TURYSTYKA ETNOGRAFICZNA” autorstwa Justyny Mokras - Grabowskiej, Izabeli Wyszowskiej i Tadeusza Jędrysiaka. Opracowanie to w formie przystępnego kompendium jest odpowiedzią na potrzeby społeczności zafascynowanej swoim dziedzictwem, kreującej takie potrzeby wśród tych, którzy nawet sobie nie uświadamiają, jak jest ono ważne. Doświadczeni w tej

branży autorzy z cenzusem naukowym kompetentnie opisują kulturę ludową, rolę muzeów na

wolnym powietrzu, zawody ginące, imprezy folklorystyczne itp.

We wstępie do tej monografii napisałem:

Zabawa od dziecka towarzyszy człowiekowi. To dzięki zabawie i rywalizacji oraz różnego typu grom, dzieci zdobywają sprawność fizyczną i intelektualną. Doskonale to przedstawił Johan Huizinga w wydanej w 1938 r. książce pt. „HOMO LUDENS” (czyli człowiek bawiący się), gdzie w rozdziale: „ZABAWA I WSPÓŁZAWODNICTWO JAKO FUNKCJA KULTUROTWÓRCZA” wyraźnie nam zwraca uwagę na zagadnienie: „Kultura jako zabawa – nie: kultura z zabawy.”1 Zabawa towarzyszy nam podczas całego rozwoju osobniczego. Czasami zainteresowania oraz zabawa przeradzają się w pasje, a talent rozwija się i dzięki kreatywności oraz oryginalności twórcy przechodząc w artyzm. Nie wszyscy ludzie rodzą się artystami (i dobrze), ale prawie wszyscy ludzie lubią się bawić (i bardzo dobrze). Kameralne spotkania i masowe imprezy cieszą się dużym powodzeniem we wszystkich społecznościach na wszystkich kontynentach, tworząc specyficzną kulturę dla danego kręgu.

Znaczna część ludzi współczesnych żyjących „tu i teraz” zaniedbuje kontakt z kulturową sferą przeszłości. Często wynika to z chęci odejścia od swojego środowiska z powodu różnic związanych ze zdobytym wykształceniem nieprzystającym do wcześniejszego statusu, czy wręcz jest efektem braku zainteresowania dziedzictwem etnograficznym z powodu nieznajomości. Tymczasem bogactwo kultury ludowej kształtuje

nie tylko tożsamość narodową, ale także wpływa na osobowość człowieka i szacunek dla minionych

pokoleń. (...) Dzięki emocjom towarzyszącym uczestnictwu w wydarzeniach kulturotwórczych poznajemy, a także zmieniamy otaczający nas świat.

Działania kulturotwórcze o charakterze etnograficznym zwykle bazują na pasji i społecznym zaangażowaniu regionalistów oraz twórców ludowych, jednakże coraz częściej dzięki dużej liczbie uczestników (festyny, jarmarki, festiwale itd.) stają się działaniami dochodowymi.

Trudna sytuacja podczas pandemii spowodowała odwołanie wielu imprez, które na trwałe są wpisane w kalendarz Kociewia. Zmieniła też zakładane plany i program 6. Kongresu Kociewskiego. Musieliśmy poprzesuwać terminy i zakończenie Kongresu zaplanować na rok 2021.

Kultura masowa rządzi się własną ekonomią i stała się znaczącą gałęzią gospodarki.

Natomiast kultura niszowa zawsze będzie potrzebowała mecenatu. Należy pamiętać o tym, że to właśnie indywidualiści i prekursorzy, tzw. „awangarda”, są motorem kultury i cywilizacji w całości. Nie tylko poprzez wprowadzanie nowinek technicznych, ale przede wszystkim poprzez tworzenie nowych wizji opartych o wnikliwą obserwację otoczenia.

Lech J. Zdrojewski

1 Johan Huizinga [1985], HOMO LUDENS. Zabawa jako źródło kultury, tłum. M. Kurecka i W. Wirpsza, Wydawnictwo CZYTELNIK, Warszawa.

Spis treści

Przedmowa ....................................................................................................................................................5 Rozdział I

Dziedzictwo kulturowe przesłanką rozwoju turystyki w regionie

1. Definicja dziedzictwa kulturowego..........................................................................................9 2. Dziedzictwo materialne i niematerialne................................................................................11 3. Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego w turystyce ........................................................15 4. Dziedzictwo kulturowe podstawą rozwoju turystyki kulturowej ......................................19 5. Turystyka kulturowa i jej rodzaje ............................................................................................23 Rozdział II

Kociewie – Mała Ojczyzna

1. Kociewie na mapie Polski – jego położenie, herb i hymn ...................................................29 2. Najważniejsze wydarzenia w historii Kociewia.....................................................................33 3. Nazwa Kociewie i jego mieszkańcy .........................................................................................35 Rozdział III

Potencjał dziedzictwa kulturowego Kociewia wykorzystywany w turystyce

1. Turystyka dziedzictwa kulturowego - turystyka miejska ...................................................39 Tczew – największe miasto Kociewia.........................................................................................40 Starogard Gdański – stolica Kociewia – królewskie miasto nad Wierzycą ...............................42 Świecie – miasto z najwyższą „krzywą wieżą” w Polsce.............................................................44 Pelplin – duchowa i kulturalna stolica Kociewia........................................................................46 Gniew – miasto z najcenniejszym i największym zespołem zabytkowych kamienic na Pomorzu ......48 Skarszewy – miasto z najlepiej zachowanymi murami miejskimi na Pomorzu Gdańskim.........50 Nowe – centrum z zachowanym, nienaruszonym układem średniowiecznego miasta krzyżackiego ..52 Skórcz – najmniejsze miasto i jedna z najstarszych miejscowości na Kociewiu..........................54 Czarna Woda – najmłodsze miasto na Kociewiu.......................................................................56

2. Elementy kultury ludowej Kociewia należące do dziedzictwa kulturowego

Folklor – duchowa (niematerialna) część kultury ludowej ........................................................58 Sztuka ludowa – niematerialnym dziedzictwem kulturowym.................................................59 Kociewiacy – gwara, haft i strój................................................................................................60 Zwyczaje, obyczaje i obrzędy wsi kociewskich – doroczny kalendarz .................................67 Przydrożne kapliczki i figury świętych patronów...............................................................74 3. Turystyka religijna - miejsca święte – kościoły i sanktuaria na Kociewiu ........................76 4. Szlaki kulturowe ........................................................................................................................97 Pomorska Pętla Szlaku Cysterskiego....................................................................................97 Pomorska Droga św. Jakuba (Szlak Santiago de Compostela) .......................................100 5. Turystyka muzealna - muzea, galerie i izby regionalne.....................................................102 6. Turystyka militarna - zamki rycerskie na Kociewiu.............................................................112 7. Turystyka przemysłowa - urozmaicona forma krajobrazu miejskiego.............................122 8. Turystyka kulinarna - kuchnia kociewska atrakcją regionu...............................................124 9. Tradycyjne kulinarne produkty kuchni regionalnej Kociewia...........................................129 10. Turystyka imprez i wydarzeń kulturalnych ..........................................................................136 Słowniczek kociewski................................................................................................................................141 Bibliografia ................................................................................................................................................147

Radek Ciecholewski