7. Turystyka przemysłowa - urozmaicona forma krajobrazu miejskiego

7. Turystyka przemysłowa – urozmaicona forma krajobrazu miejskiego

Dziedzictwo przemysłowe stanowi „swoisty zapis historii cywilizacji, który przedstawia procesy techniczne oraz technologiczne. Historię przemysłu ilustrują w sensie materialnym budowle i struktury przestrzenne związane z określonym miejscem, powiązane z krajobrazem, a także zabytkowe maszyny i procesy technologiczne. Zabytki techniki coraz częściej są postrzegane jako element dziedzictwa kulturowego mający dużą wartość dla współczesnego i przyszłego pokolenia. [Jędrysiak 2011b, s.17].

Turystykę kulturową obiektów przemysłowych i technicznych można zdefiniować jako, „podróże turystyczne, ukierunkowane głównie na zwiedzanie historycznych lub czynnych obiektów związanych z wydobyciem surowców, produkcją masową i techniką oraz krajobrazów przemysłowych, o ile aspektem wiodącym tych podróży lub głównym motywem ich podjęcia jest zapoznanie się z historią zakładów, obiektów i urządzeń lub historycznym rozwojem procesów technologicznych i produktów, albo przeżycie osobistego spotkania z przemysłem, produkcją i techniką w miejscach autentycznie związanych z ich historią i aktualną działalnością” [Mikos v. Rohrscheidt 2008b, s.121].

Do ciekawostek technicznych związanych z turystyką przemysłową na ziemi kociewskiej należy zaliczyć: • Most Lisewski w Tczewie. Na liście wielkich zabytków inżynierii budowlanej, tuż obok wieży Eiffla, umieszczony został most na Wiśle w Tczewie, który w 1857 r. był jednym

z najdłuższych ówczesnych mostów świata i największą stalową konstrukcją

kratownicową. Most Lisewski w Tczewie został zaprojektowany przez Carla Lentza.

Budowano go w latach 1851-1857. W owym czasie był to najdłuższy most drogowokolejowy w Europie. Kamień węgielny położył cesarz Fryderyk Wilhelm IV. Most wykonany był z dużą starannością i dbałością o szczegóły. Portale były bogato zdobione – przedstawiały otwarcie konstrukcji oraz sceny podboju Litwy przez Krzyżaków. Most składał się z 6 przęseł o rozpiętości 130 m i wysokości 12 m – łączna długość wraz z przyczółkami wynosiła 832 m. Most uległ zniszczeniu podczas kampanii wrześniowej w 1939 r. Został zaatakowany przez wojska hitlerowskie i wysadzony przez broniące go polskie wojsko. Do współczesnych czasów dotrwały tylko trzy przęsła oryginalnej konstrukcji i cztery wieżyczki. W 2000 r. wpisano go na listę zabytków. Obecnie most ze względu na fatalny stan techniczny wyłączony jest z ruchu kołowego. Wymaga natychmiastowego, generalnego remontu.

foto LJZ

• Rybaki (wieś kociewska, pow. tczewski, gmina Subkowy przy krawędzi doliny Wisły) - zabytki hydrotechniki. We wsi można zobaczyć oryginalny pałacyk XIX-wieczny o cechach klasycystycznych, lecz największą atrakcją jest śluza odwadniająca. Śluza łączy polderowy system odwadniająco-nawadniający Doliny Walichnowskiej z wodami Wisły.

Zabezpiecza Dolinę Walichnowską przed cofką wezbraniową wód Wisły. Śluza pozwala na swobodny spływ wody z jeziora do Wisły, zamyka się zaś, gdy poziom rzeki nadmiernie rośnie. Powstała w 1857 r., rozbudowana w 1884 r i 1914 r. Jest to wyjątkowo cenny w skali województwa pomorskiego zabytek techniki funkcjonujący do dzisiaj. Pompownie miały początkowo napęd parowy, dziś elektryczny. Cały system melioracji Niziny Walichnowskiej jest dziełem osadników mennonickich16 żyjących tu od końca XVI w. • Elektrownie wodne na rzece Wierzyca. Na Wierzycy znajdują w Czarnocińskich Piecach (gm. Skarszewy), w Starogardzie koło młyna Wiecherta, w Owidzu i Kolinczu (gm. Starogard).

Ponadto w powiecie tczewskim na Wierzycy znajdują się elektrownie wodne w Pelplinie,

Steckim Młynie koło Kulic i pod Gniewem. Najstarszą elektrownią wodną na Wierzycy są

Czarnocińskie Piece, powstałe w 1906 r. jako inwestycja miasta Skarszewy. Niwelację rzeki wykonali w 1905 r. Meyerowie z Gdańska. Siłownia miała pracować na potrzeby miasta

Skarszewy i okolicznych majątków; • Opalenie (wieś kociewska, pow. tczewski) – najnowocześniejszy most na świecie.

W 2013 r. otwarto most przez Wisłę łączący Opalenie z pobliskim Kwidzynem. Most ma 808 m długości i jest jednym z najdłuższych mostów tego typu na świecie i najdłuższą w Europie konstrukcją, która łączy w sobie elementy tradycyjnego mostu belkowego oraz mostu podwieszanego, czyli wantowego. Most połączył dwie nadwiślańskie krainy: Powiśle na prawym brzegu rzeki i Kociewie na lewym. • Mątawy (wieś kociewska, pow. świecki, gmina Nowe) – zabytkowa pompownia. W 1910 r. na terenie Niziny Sartowicko-Nowskiej powstała pompownia odwadniająca przeznaczona do przerzucania wód ze zlewni rzeki Mątawy w okresie wysokich stanów rzeki Wisły. Pompownia ta była wyposażona w trzy agregaty pompowe z pompami wirującymi w systemie lewarkowym, napędzanymi maszynami parowymi. Pompownia pracowała przy niezmiennej konstrukcji i napędzie aż do 1974 r. W budynku mieszczą się trzy kotły parowe oraz system pomp. Warto dodać, że były to jedyne kotły parowe w Europie, które zachowały się w oryginalnym stanie.

16 Mennonici - to społeczność o chrześcijańskim wyznaniu protestanckim o charakterze ewangelikalnym, które powstało w Holandii w 1539 roku. Swoją obecnością na polskiej ziemi wnieśli bardzo wiele do skarbca naszej kultury. Dziedzictwo kulturowe pozostawione przez nich stanowi ważną składową historii Polski i jest częścią naszego wspólnego dziedzictwa. Społeczność mennonicka, co prawda nieliczna, odegrała szczególnie znacząca rolę w historii rozwoju Żuław. Przyczyniła się głównie do zagospodarowania delty Wisły, wpłynęła też w znaczący sposób na krajobraz przyrodniczy i kulturowy tej ziemi oraz intensywny rozwój gospodarczy. Mennonici na ziemiach polskich nie tylko kultywowali swoją religię, własne zwyczaje i obrzędy, ale przynieśli ze sobą holenderski sposób kształtowania krajobrazu: budowania zagród, uprawy roli, hodowli i sadownictwa. Pozostawili po sobie ciekawą kulturę materialną, zadbane wioski, schludne i czyste chałupy, a może przede wszystkim liczne cmentarze o fantazyjnych nagrobkach. Ich wzorce na trwale zmieniły krajobraz pradoliny Dolnej Wisły. W krajobrazie nadwiślańskim odnaleźć można zachowane budynki zgrupowane w tzw. zagrodach mennonickich (holenderskich), okazałe domy podcieniowe, budowle o przeznaczeniu gospodarczym i nieliczne świątynie mennonickie. Te najstarsze, drewniane, pozostały jedynie na fotografiach i w pamięci okolicznych mieszkańców. Społeczność mennonitów pozostawiła po sobie cmentarze. Ocalałe nagrobki prezentują niezwykłe bogactwo form (z najczęściej występującą stelą) i dekoracji o bogatej symbolice [Jędrysiak, Woźniczko 2013, s.395-416].