როგორ უწყობს ხელს სოციალური მეცნიერება საზოგადოების ცვლილებას
სოციალურ მეცნიერებათა ფუნქციის შესახებ «რთულ პერიოდში»
Page 3
ჩვენთვის უბრალოდ უცნობია: სოციალურ მეცნიერებათა სარგებელი პოლიტიკის შემუშავებაში
Page 4
დემოკრატიის საფუძვლების გამყარება
Page 8
სოციალური მეცნიერება და საღი აზრის კულტურა.
Page 10
სოციალური მეცნიერებები საზოგადოებას სარკეს უჩვენებენ
Page 12
სოციალური მეცნიერება და სოფლის მეურნეობა
Page 14
სომხეთის ჩართვა საერთაშორისო სამეცნიერო საზოგადოებაში
Page 16
სოციალური მეცნიერება არის საზოგადოების ფილტვები
Page 19
სოციალური მეცნიერებების რელევანტობა
სოციალურ მეცნიერებათა ფუნქციის შესახებ «რთულ პერიოდში» რატომ სოციალური მეცნიერება? ტრადიციულად ითვლება, რომ, საზოგადოებისთვის სარგებლიანობის თვალსაზრისით, სოციალური მე‐ ცნიერება შედარებით ჩამორჩება საბუნებისმეტ‐ ყველო, საინჟინრო და სამედიცინო მეცნიერებებს. სოციალურ მეცნიერებათა პროექტების შედეგები არ შეიძლება ადვილად შეფასდეს გამოქვეყნებული ნაშრომების, სტატიებისა და პატენტების რაოდე‐ ნობის საფუძველზე. აქედან გამომდინარე, საზ‐ ოგადოებისთვის «პირდაპირი სარგებლის» დემონს‐ ტრირება უმეტესწილად შეუძლებელია. სოციალურ მეცნიერებებში კვლევისთვის დამახა‐ სიათებელი თანდაყოლილი სირთულეების შეფას‐ ებისას, მაშინვე წამოიჭრება შეკითხვა, თუ რა სარგებელი - ან, უკეთესად თუ ჩამოვაყალიბებთ, რა სახის სოციალური რელევანტურობა - აქვს სოციალ‐ ურ მეცნიერებას და როგორ შეიძლება ის შეფასდეს. ან, თუ უფრო პროვოკაციულად ვისაუბრებთ: რატომ უნდა დააფინანსოს საზოგადოებამ სოციოლოგიური კვლევითი პროექტები, თუკი შეუძლებელია პირდა‐ პირი და უშუალო სარგებლის დემონსტრირება? აღნიშნულზე პასუხი კომპლექსური და მრავალმ‐ ხრივია: სოციალურ და ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა კვლევა გარკვეულ შესაბამისობაშია გარდამავალ პროცესთან. მას შეუძლია დახმარება გაუწიოს ქვეყანას, მოახდინოს რეფორმების საჭიროების იდენტიფიცირება ქვეყნის განვითარებისთვის გად‐ ამწყვეტ სექტორში. სოციალურსა და ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა კვლევას, ასევე, შეუძლია წვლილი შეიტანოს პრობლემების მოგვარებაში და მოახდინოს სავარაუდო გამოსავლის იდენტიფიცირება ისეთ სფეროებში, რომლებსაც არსებითი მნიშვნელობა ენიჭებათ ქვეყნის პოლიტიკური სტაბილურობისა და სოციალურ - ეკონომიკურ განვითარებაში, როგო‐ რებიც არის ინტერ - ეთნიკური ურთიერთობები, უმც‐ ირესობათა დაცვა, ერის მშენებლობა, კარგი მმა‐ რთველობა და სახელმწიფოს მშენებლობა. აღნიშნულ თემასთან დაკავშირებით დამატებითი ინფორმაციი‐ სთვის იხილეთ ბროშურა.
ფილიპ ეგერი დირექტორი გებერტ რუფის ფონდი ციურიხი/ბაზელი, შვეიცარია
«როდესაც რეალობა არასასიამოვნოა, ილუზიები გვთავაზობენ თავის დაღწევის მიმზიდველ გზებს. რთულ პერიოდში არაკეთილსინდისიერი მანიპულატორები სარგებლობენ კონკურენტული უპირატესობით მათთან მიმართებაში, ვინც ცდილობს დაუპირისპირდეს რეალობას.» ჯორჯ სოროსი ეჭვგარეშეა, რომ გარდამავალ ეტაპზე მყოფი ქვეყნების შიგნით, თუ მათ ფარგლებს გარეთ, აუცილებელია ინფორმაციის და გამოცდილების მოგროვება, რაც საშუალებას მოგვცემს, უკეთ გავაანალიზოთ ის პრობლემები და ცვლილებათა ის მიმა‐ რთულება, რომელთა წინაშეც აღნიშნული ქვეყნები დგანან. ფსევდო - ავტორიტარულ ქვეყნებში, როგორებიცაა რუსეთი და ბელორუსია, პოლიტიკური რეჟიმი ცდილობს, გააკონტროლოს სოციალურად რელევანტური გამოცდილებისა და ცოდნის წარ‐ მოქმნა, მაგალითად კვლევითი საქმიანობის პოლიტიზირების და კვლევების საკუთარი მიზნების მიღწევის ინსტრუმენტად გამოყენების მეშვეობით. ამრიგად, სოციალურ მეცნიერებ‐ ებს თავიანთი ფუნქციის ნაწილად შეუძლიათ მიიჩნიონ თავ‐ ისუფალი და დემოკრატიული საზოგადოების მდგომარეობის ასახვა, რადგან ეს თავისთავად წარმოადგენს უშუალოდ მეცნიერული კვლევის დამოუკიდებლობის გადარჩენისა და ავტონომიური მეცნიერების არსებობის წინაპირობას.საფი‐ ქრებელია, რომ ზემოთ აღნიშნული გარემოება მკვლევარისთვის ცოდნის ერთგვარ ბექგრაუნდს წარმოადგენს არასტაბილურ გარდამავალ საზოგადოებაში, და ბევრად უფრო მეტადაც, ვიდრე სტაბილურ და დემოკრატიულ ქვეყნებში. სწორედ გარდამავალ ქვეყნებში უნდა შეინარჩუნონ სოცი‐ ალური მეცნიერებების წარმომადგენლებმა, უამრავ სხვადა‐ სხვა მიზეზთა გამო, გარკვეული დისტანცია საკუთარ გარე‐ მოსთან და იზრუნონ მათივე ავტონომიის დაცვაზე. მათ უნდა გაითავისონ, რომ პოლიტოლოგიის ან სოციოლოგიის «ღირე‐ ბულება», ან «სარგებელი», მდგომარეობს, მაგალითად, იმა‐ ში, რომ ეს დისციპლინები არ ემსახურება პოლიტიკური ან ეკონომიკური სისტემის ინტერესებს, არამედ ახორციელებს ყოველდღიური სოციალური პრობლემების და საკითხების ანალ‐ იზს საკუთარი თვალსაზრისიდან გამომდინარე და საკუთარი მეთოდების გამოყენებით. სოციალურ მეცნიერებაში სოციალურად რელევანტური თემებით დაინტერესება, პირველ რიგში, მათი საკუთარი თავით დაინ‐ ტერესებას ნიშნავს. ანალიტიკური ფუნქცია, რომელსაც სოცი‐ ალური მეცნიერებები საზოგადოებაში ასრულებენ სოციალურ აქტორებს, ძალაუფლების სტრუქტურებს, უთანასწორობასთან და ა.შ. დაკავშირებით, ასევე მოიცავს კრიტიკულ გამოკ‐ ვლევას დიფერენციაციისა და პრობლემის ფორმულირებისა კვლევითი დისციპლინების ფარგლებში. «რეალობასთან და‐ პირისპირება» ეხება არა მხოლოდ ოფიციალურ მითებსა და დისკურსებს, არამედ ასევე იმ ფაქტს, რომ სოციალურ მეცნ‐ იერებათა კონსტრუქტებიც შეიძლება თავად გახდეს დავის საბაბი.
მეორე მხრივ, სოციალური მეცნიერებების მიზანი არც ინტროსპექტიული თვითდაკვირვებაა და არც საზოგადოების კრიტიკული ანალიზით შემოიფარგლება. სოციოლოგები ცდილ‐ ობენ მოახდინონ ყურადღების კონცენტრაცია პრობლემურ სფეროებზე და ღონისძიებების ალტერნატიულ მიმართულებებზე უშუალოდ საზოგადოებაში, რომელიც, მაგალითად, პოლიტიკის შემთხვევაში, აძლიერებს გარკვეული პოლიტიკური რეფორმ‐ ების აუცილებლობის აღიარებას. სწორედ ამ ფუნქციით, სოციალური მეცნიერებების წარმომადგენლებს ასევე შეუ‐ ძლიათ იმედის ან ილუზიის წარმოშობა, რომ მათ შეხედულ‐ ებებსა და დასკვნებს საზოგადოებაზე, საზოგადოებრივ აზრსა და პოლიტიკაზე გარკვეული ზეგავლენა აქვს. კვლევის შედე‐ გებს შეუძლია ხელი შეუწყოს დისკრიმინაციისა და გარიყ‐ ულობის ახალი ფორმების გამოვლინებას და, ასევე, შეახსენოს პოლიტიკოსებს აღნიშნული საკითხების მოგვარების საჭი‐ როება. გარდამავალ ქვეყნებში კვლევითი პროექტები,რომელთა კვლ‐ ევის საგანს წარმოადგენს პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური ცვლილების დინამიკა და მიმართულება, ხელს უწყ‐ ობენ ამგვარი პროცესების გაგებას. და სწორედ ამიტომ, საუკეთესო სცენარის შემთხვევაში, ისინი ზეგავლენას ახდ‐ ენენ საზოგადოებრივ კომუნიკაციაზე, აღქმაზე, მიმდინარე პრობლემების იდენტიფიცირებასა და მათ მოგვარებაზე. აღნი‐ შნულ პროექტებს შესწევთ ძალა შეცვალონ საზოგადოება. ნებისმიერ პირს, რომელიც არ ისწრაფვის, რომ ცხადად შეი‐ ცნოს, თუ როგორ მოქმედებს საზოგადოება, რასაც ზოგადად ადგილი აქვს ავტორიტარული ან ჰიბრიდული რეჟიმების დროს, ასევე გააჩნია მცირედი ინტერესი, რათა ჰქონდეს ძლიერი და კრიტიკული სოციალური მეცნიერების სისტემა, განსხვა‐ ვებით მათგან, ვინც იზიარებს ASCN-ის პროგრამის მიზანს, რაც გულისხმობს სოციალური მეცნიერების განვითარების წახალისებასა და ხელშეწყობას და ამასთანავე საზოგადო‐ ებაში მათი რელევანტურობისა და რეზონანსის არაპირ‐ დაპირი გზით გაძლიერებას.
ნიკოლა ჰაიო პოლიტიკური მეცნიერებების პროფესორი, ფრიბურგის უნივე‐ რსიტეტი; ASCN-ის პროგრამის დირექტორი დენი დაფლონი ASCN-ის პროგრამის კოორდინატორი. 3
სოციალური მეცნიერებების რელევანტობა
დემოკრატიის საფუძვლების გამყარება
ჩვენთვის უბრალოდ უცნობია: სოციალურ მეცნიერებათა სარგებელი პოლიტიკის შემუშავებაში რა უნდა იცოდნენ პოლიტიკურმა ლიდერებმა მსოფლიოს შესახებ, რათა მათ შეძლონ სათანადოდ მართვა? ვის შეუძლია და ვინ უნდა უთხრას მათ ამის შესახებ? სწორედ აქ ჩნდება სოციალური მეც-ნიერებების ფუნქცია. თუმცა, როდესაც პოლიტიკოსები ნაკლებ ინტერესს იჩენენ წარსულის მოვლენების ანალიზისა და ახსნის მიმართ, პროგნოზის გაკეთება საკმაოდ რთულია. ვოლფგანგ შტრეეკი თანამედროვე სოციალური მეცნიერების ყველაზე ამბიციური მიზანია, განავითაროს თეორიები, რომლებიც ახსნიან დაფ‐ იქსირებულ ფაქტებს, როგორც მათი გამომწვევი მიზეზების შედეგებს. რატომ მცირდება შობადობის მაჩვენებელი ათწლ‐ ეულების განმავლობაში, რატომ კლებულობს ამომრჩეველთა აქტივობა მთელი ევროპის მასშტაბით, და რატომ ვერ ახერხებს აფრიკის კონტინენტის დიდი ნაწილი განვითარებას? თუმცა, პოლიტიკოსები, როგორც აქტიური ადამიანები, დაინტერეს‐ ებული არიან ახსნებით მხოლოდ მაშინ, როცა ამ ახსნებს მათთვის პრაქტიკული მნიშვნელობა აქვთ და მათ საშუალებას მისცემს, პოლიტიკური საშუალებებით მოახდინონ გავლენა აღნიშნული თეორიებით გამოვლენილ მიზეზებზე ისე, რომ შემდეგ მათ ეფექტს მოჰყვეს ცვლილება მათთვის სასურველი მიმართულებით. თეორია, რომელიცშემცირებულ აკადემიურ მოსწრებას სკოლ‐ ებში მოზარდობის პერიოდში დაჩქარებულ ბიოლოგიურ განვი‐ თარებას უკავშირებს, შეიძლება იყოს სწორი ან შეიძლება იყოს არასწორი, მაგრამ ეს არ წარმოადგენს არანაირ ინტერესს პოლიტიკური ლიდერებისთვის (გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც აღნიშნული მონაცემები შეიძლება გამოყენებულ 4
იქნეს ხელისუფლების პასუხისმგებლობისაგან გასათავისუ‐ ფლებლად). სრულებით სხვა ამბავი იქნებოდა ახსნა, რომლის მიხედვითაც მიზეზი კლასების სიდიდის ზრდაა; ამ შემთხვევ‐ აში, გამოვლენილი მიზეზი შეიძლება გამოყენებული ყოფილ‐ იყო, როგორც ბერკეტი - ხელისუფლების მიერ, მოსწავლეთა აკადემიური მოსწრების გასაუმჯობესებლად, ან ოპოზიციის მხრიდან, რათა პასუხი მოსთხოვონ ანგარიშვალდებულ პირებს. პროგნოზირების უნარი მაშინ როცა პოლიტიკოსებს დიდად არ აინტერესებთ ახსნები, ისინი თითქმის ყოველთვის დაინტერესებულნი არიან პრ‐ ოგნოზებით. პროგნოზი, ასევე, ეფუძნება თეორიებს და, ამა‐ სთანავე, არსებითად, წარმოადგენს ახსნას, თუმცაღა გამ‐ ოხატავს სამომავლო და არა დღევანდელ ან წარსულის მდგომარეობას. ბევრი მკვლევარი, მათ შორის სოციალური მეცნიერებების წარმომადგენლები, პროგნოზირების უნარს მიიჩნევენ კარგი თეორიის რეალურ ნიშნად. ვინაიდან პოლ‐ იტიკოსებს მუდმივად უწევთ მომავალთან დაკავშირებით სარისკო გადაწყვეტილებების მიღება, ისინიც მსგავს მოსა‐ ზრებას იზიარებენ.
ამდენად, ის მეცნიერები, რომლებიც გვაწვდიან ინფორმა‐ ციას, თუ რამდენად გაიზრდება ან შემცირდება ეკონომიკა მომავალ წელს, ან რომელ პროფესიაში დაფიქსირდება უმა‐ ღლესი ზრდის მაჩვენებელი მომდევნო 10 წლის განმავლობაში, მიიღებს არა მარტო ყურადღებას, არამედ ხელისუფლებისგან და პოლიტიკური პარტიებისგან უხვ ფინანსურ დახმარებას. მიუხედავად ამისა, არსებობს ეჭვის საკმაო საფუძველი, რომ სოციალურ მეცნიერებათა პროგნოზირების უნარი არა მარტო გაუმჯობესებას საჭიროებს, არამედ ძირეულად შეზღუ‐ დულიც კი არის. «რატომ ვერ შეამჩნია ეს ვერავინ?» იკითხა ბრიტანეთის დედოფლმა 2008 წლის ნოემბერში, როდესაც ის სტუმრობდა ლონდონის ეკონომიკის სკოლას, იგულისხმა რა გლობალური ფინანსური კრიზისი. მკვლევარებს, რომლებიც წარმოადგენენ საკუთარ ინტერესებს, შეეძლოთ ეპასუხათ: იმიტომ, რომ ძალიან მცირე ინვესტიცია ხორციელდება კვლ‐ ევებში. თუმცა არც ეკონომისტები იყვნენ რეალისტურად განწყობილნი იმ დროს; ალბათ შოკი მეტისმეტად ძლიერი აღმოჩნდა. დედოფლის კითხვაზე უკეთესი პასუხი იქნებოდა შემდეგი: ზოგიერთმა ადამიანმა მართლაც დაინახა კრიზისის მოახ‐ ლოება, ვინაიდან ნებისმიერი მოვლენის წინასწარმეტყვ‐ ელება ყოველთვის ხდება რამოდენიმე პირის მიერ, თუკი საკმარისი რაოდენობით ადამიანი ცდილობს მის შესახებ წინ‐ ასწარმეტყველების გაკეთებას. ერთზე მეტი მართებული ახსნა ის ფაქტი, რომ ეკონომისტებს არ ჰქონდათ პასუხი, არ იყო გამოწვეული კვლევის ნაკლებობით, არამედ თავად საკითხის არსიდან გამომდინარეობს: სოციალური სამყაროს ბუნებასა და ცოდნის ხასიათში, რომელიც ჩვენ შეგვიძლია, საუკეთესო შემთხვევაში, მოვიპოვოთ. ამავდროულად, ვრცელდება შეხედ‐
ულება, რომ სოციალური მეცნიერება მოკლებულია ‘ზუსტი პროგნოზების’ უნარს - ანუ ცალკეული შემთხვევების პროგ‐ ნოზირების შესაძლებლობას. თუმცა, როგორც ჩანს, მხოლოდ ზუსტი პროგნოზია ის პროგნოზი, რომელიც პოლიტიკურ ლიდე‐ რებს დააინტერესებთ. არსებობს მყარი, ლოგიკური მიზეზი, რის გამოც სოციალურ მეცნიერებებს არ შეუძლიათ ბევრის თქმა ინდივიდუალური შემთხვევების შესახებ და ეს ფაქტორი არ შეიცვლება მათი მეცნიერული არსენალის ყველაზე გონივრული გამოყენების შემთხვევაშიც კი. სოციალური კვლევის პროცესი ყოველთვის შეეხება უფრო ნაკლებ შემთხვევას, ვიდრე მრავალ ფაქტორს, რომლებსაც შეუძლიათ ამ შემთხვევების ახსნა, რაც აუცი‐ ლებლად გამოიწვევს ნებისმიერი კონკრეტული საქმის ვითა‐ რების ერთზე მეტ მართებულ ახსნას. და ყველა მომავალი მდგომარეობა დგება, როგორც მრავალი ფაქტორის უნიკალური ურთიერთქმედების უნიკალური შედეგი - ერთეული შემთხვევა, რომლისთვისაც არ არსებობს ნორმალური გადანაწილება და რომლის განმასხვავებელი თვისებები შეუძლებელია გამომდ‐ ინარეობდეს ზოგადი კანონებიდან. ამ ვითარების ფორმულირება ასევე შესაძლებელია უფრო მკვ‐ ეთრადაც: სოციალური სამყაროს არსებითი ისტორიული ავთენ‐ ტურობა მტკიცდება დამთხვევებზე მორგებული მომავლის წარმოდგენის შეუძლებლობით. ისტორიად იქცევა მოვლენები, რომლებიც შესაძლოა სრულებითაც არ მომხდარიყო და შედეგად შექმნილიყო განსხვავებული ისტორია. მსოფლიო ომისა და რუსეთის რევოლუციის გარეშე, რომლებიც არ იყო აუცილებელი ხდომილებები, მეოცე საუკუნე მიიღებდა განსხვავებულ მიმ‐ ართულებას და თანამედროვე კაპიტალიზმი განვითარებოდა განსხვავებული გზით; თუმცა, რა თვალსაზრისით იქნებოდა ის განსხვავებული,არავინ იცის. 5
სოციალური მეცნიერებების რელევანტობა
დემოკრატიის საფუძვლების გამყარება
აღწერის (გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკა) და 1987 წლის (გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკა) შემდეგ, თუმცა ამჟამად დასკვნები კეთდება რთული და მეტ - ნაკლებად დამა‐ მაყოფილებელი მეთოდების გამოყენებით. ამის მიზეზი არის ის, რომ საზოგადოება ეწინააღმდეგება გადათვლას - რაც კიდევ ერთი მაგალითია იმ აქტიური როლისა, რომელსაც სოც‐ იალური მეცნიერების სუბიექტი ასრულებს იმ დისციპლი‐ ნისთვის, რეაგირებს რა მასზე. პოლიტიკურად მნიშვნელოვანი საკითხები, როგორიცაა სულ მოსახლეზე ეკონომიკური ზრდა, შობადობისა და ემიგრაციის ან უმუშევრობის მაჩვენებელი, ცნობილი ხდება გაცილებით ნაკლები სიცხადით, ვიდრე ჩვეულებრივ მიიჩნევა. ფაქტო‐ ბრივად, არსებობს შემთხვევები, სადაც მთავრობები წლების განმავლობაში ცდილობდნენ იმ პრობლემების მოგვარებას, ან ამომრჩეველთა მხრიდან პასუხისმგებლობაც კი დაკისრ‐ ებათ იმ პრობლემების გამო, რომლებიც, როდესაც სტატის‐ ტიკური მონაცემები მოგვიანებით გადამოწმდა, აღმოჩნდა, რომ საერთოდ არ წარმოადგენდნენ პრობლემებს.
ისტორიული მოვლენები, როგორიც არის 1989 წელს კომუ‐ ნიზმის რღვევა, გერმანიის გაერთიანება ან არსებული ფინა‐ ნსური კრიზისის რეკონსტრუირება, შესაძლოა შემდგომში მომხდარიყო ან შესაძლოა გამოცხადებულიყო გარდაუვლად; მაგრამ სანამ აღნიშნული მოვლენები არ მოხდება, სხვა მოვ‐ ლენებს შეუძლიათ ხელი შეუშალონ, შეაფერხონ, ან შეცვალონ ისინი - ისე, რომ ვერავინ ვერასოდეს წარმოიდგენს, რომ ისინი სულ მალე უნდა მოხდეს. საზოგადოება როგორც მანქანა ის, რასაც პოლიტიკოსები ისურვებდნენ პროგნოზირებაზე მეტად, არის ტექნიკური ინსტრუქცია სოციალური განვითარ‐ ების გასაკონტროლებლად. პოლიტიკოსებს დიდი სურვილი აქვთ იხილონ საზოგადოება მანქანის სახით, რომელსაც ექნება გარკვეული ჭანჭიკები: გადაატრიალებენ ჭანჭიკს და მსოფ‐ ლიო დაიწყებს მათთვის სასურველი ფორმით მოქმედებას. მეცნიერების ამოცანაა ამ ჭანჭიკების სწორად დახარისხება. საიდან მოდის ეს მექანისტური მსოფლმხედველობა და მასზე დაფუძნებული სოციალური უტოპია? ოცნება ქცევის მეცნიე‐ რული მეთოდებით კონტროლის შესახებ - რომლებიც არ იწვევენ წინააღმდეგობას, ვინაიდან, ვინც ამ მეთოდების გავლენის ქვეშ იმყოფება, უბრალოდ ვერ ამჩნევენ მათ მოქმედებას ჯერ კიდევ ძლიერია. ბევრი თვლის, რომ ამ მეთოდების განვითარება არის სოციალური მეცნიერებების ჭეშმარიტად რეალური ამოცანა. მაგალითად, საბუნებისმეტყველო მეცნ‐ იერებათა წარმომადგენილი ჩვენი კოლეგები ხშირად უსვამენ შეკითხვას სოციოლოგებს ისეთი ღონისძიებების შესახებ, რომლებიც მათ შეუძლიათ გამოიყენონ საზოგადოების მხრიდან «ტექნოლოგიების მიმართ მტრული დამოკიდებულების« გამოს‐ ართავად; ეს ხომ ის სფეროა, სადაც სოციალურმა მეცნიერ‐ ებების წარმომადგენლებმ წესით უნდა იცოდნენ თავიანთი საქმე. 6
თუმცა, საბუნებისმეტყველო ან საინჟინრო მეცნიერებ‐ ებისგან განსხვავებით, სოციალური მეცნიერების სფერო შედგება სუბიექტებისგან, რომლებსაც შეუძლიათ საკუთარი დაკვირვებებისა და ქმედებების განსაზღვრა და რომლებიც არავითარ შემთხვევაში არ არიან გულგრილნი იმის მიმართ, რასაც მეცნიერება ამტკიცებს მათ შესახებ და იმ მიზნების მიმართ, რისთვისაც მთავრობა იყენებს ამგვარ დასკვნებს. ადამიანები ხვდებიან საკუთარი ქმედებების გაკონტროლ‐ ების მცდელობას და მიაწერენ აღნიშნულ მცდელობებს გარკვეულ განზრახვებს. თავის მხრივ, ისინი რეაგირებენ საკუთარი განზრახვებით. იქიდან გამომდინარე, რომ სოციალური მეცნიერებები მოკლე‐ ბული არიან მომავლის პროგნოზირების უნარს, თვით-განმს‐ აზღვრელი სუბიექტების რეაქცია კონტროლის მეცნიერული მცდელობის მიმართ არაპროგნოზირებადია. სოციალურ მეცნი‐ ერებათა თეორიების საიდუმლოდ შენახვა შეუძლებელია. მათი გამოყენება ქცევის კონტროლის თვალსაზრისით, ადრე თუ გვიან, ნათელი ხდება. და როცა ეს დაფიქსირდება, მოხდება თეორიის გამოყენების მიღმა დამალული მიზეზების შესწავლა და მასზე პასუხი უკვე წინასწარ მოფიქრებული მიზნით. მაგალითად, ჰოტორნის გახმაურებული ექსპერიმენტის მონაწ‐ ილე მკვლევარები(1924 - 1932) ამტკიცებდნენ, რომ მათი კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ ქალი თანამშრომლები უფრო სწრაფად და უკეთესად მუშაობდნენ ანაზღაურების ზრდის გარეშეც კი, თუკი მათ მეგობრულად ექცეოდნენ და თუკი საა‐ მქროების კედლები ყვითლად იყო შეღებილი. თუმცა მას შემდეგ, რაც დაირხა ხმა მოსამსახურეთა შორის, რომ ხელმძღვანელობა უბრალოდ ფულს ზოგავდა კეთილი მოპყრობით და ყვითელი საღ‐ ებავით, ქალებმა მოითხოვეს ხელფასის გაზრდა და გაიფიცნენ. ის ფაქტი, რომ სოციოლოგიური თეორიები შეიძლება გამოცნობილ იქნენ სამყაროში, რომელსაც ისინი ანალიზს უკეთებენ, გავლ‐ ენას ახდენს მათ ვალიდურობაზე ამა თუ იმ ფორმით.
მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ სოციალური მეცნიერება უნდა იყოს პოლიტიკურად უსარგებლო - არამედ მხოლოდ იმას, რომ თეორიის აგების კვლევას, რომელსაც ასეთ მაღალ შეფასებას აძლევენ თავად მეცნიერები, არ შეუძლია პოლიტიკურ საქმ‐ იანობაში რაიმე დადებითი წვლილის შეტანა. თუმცა სოცია‐ ლური საკითხების დათვლა, გაზომვა და დაკვირვება, რომელიც ზოგს შესაძლოა მოეჩვენოს ტრივიალურად, სულაც არაა ასეთი. სახელმწიფოს არ აქვს მონოპოლია მონაცემების მოპოვებაზე თანამედროვე სახელმწიფო და დემოკრატიული დისკურსი მრა‐ ვალი თვალსაზრისით დამოკიდებულია ინფორმაციაზე საზოგა‐ დოების მდგომარეობის შესახებ, რომელიც არ არის ადვილად ხელმისაწვდომი და რომლის მოპოვებაც ხშირად უკიდურესად რთულია და მოითხოვს ფართო ექსპერტულ ცოდნას. მონაცემების მხოლოდ მცირე ნაწილის მოპოვებაა უშუალოდ ხელმისაწვდომი, რაც პოლიტიკურ ლიდერებს ესაჭიროებათ და რომელსაც ისინი იღებენ სახელმწიფოს კუთვნილი ადმინისტრაციული ჩანაწე‐ რებიდან: მაგალითად, შობადობისა და განქორწინების რაოდე‐ ნობა ან ნებისმიერი სახის სოციალური შეღავათების მიმღებთა რაოდენობა, საშუალო სკოლის კურსდამთავრებულთა საშუალო მაჩვენებელი ან პენსიონერთა ასაკობრივი სტრუქტურა. თუმცა უფრო ხშირად, სახელმწიფოს არ ძალუძს ან არ არის უფლებამოსილი მოიპოვოს არსებითი ინფორმაცია საკუთარი ძალებით - როგორიც, მაგალითად, მიგრაციის ფონის მქონე ახალშობილთა რაოდენობაა, ან - ნარკომანიის ნამდვილი მასშტაბები. სხვა ფაქტორები, რომლებიც შეიძლება მოეჩვენოს არაპროფ‐ ესიონალ დილეტანტს სრულიად არაპრობლემატურად, უნდა განი‐ საზღვროს კომპლექსური შეფასების მექანიზმით, რომლებიც საჭიროებს მუდმივ დახვეწას. ეს მოიცავს არა მხოლოდ მთლი‐ ანს ეროვნულ პროდუქტს, არამედ მოსახლეობას, რომლის პირდა‐ პირი გადათვლაც არ განხორციელებულა 1981 წლის ბოლო
ერთადერთი გზა, რათა ხილული გახდეს გადაწყვეტილებები და ინტერესები, რომლებსაც ეყრდნობა სოციალური რეალობის ოფიციალური აღწერილობა, არის დამოუკიდებელ სოციალურ მეც‐ ნიერებათა სისტემა. მხოლოდ ასეთ სისტემას შეუძლია, უზრუნველყოს აუცილებელი პლურალიზმი, რომლის მეშვეო‐ბითაც შესაძლებელიაპოლიტიკურად პრობლემატური საკითხების დღის სინათლეზე გამოტანა, ან რომლის მეშვეობითაც შეიძლება ნაჩვენები იქნეს, თუ როგორ შეუძლია უსასრულოდ პატარა ცვლილებებს - მაგალითად, უმუშევრობის განსაზღვრის პროცე‐ სში, ანდა დამსაქმებლების მიერ აპლიკანტთა კლასიფიკა‐ ციის შემთხვევაში - გაზარდოს ან შეამციროს უმუშევრობის მაჩვენებელი. იგივე შეიძლება ითქვას სიღარიბისა და უთანასწორობის შეფასების მექანიზმზეც, ან სტუდენტებისა და სკოლებში მოს‐ წრების განსაზღვრისას და სამუშაო პირობებთან დაკავშირე‐ ბით მშრომელთა კმაყოფილების შესახებ. მოკლედ, უწყვეტი, მეთოდოლოგიურად გამართული, საზოგადოების მიერ თვით სა‐ კუთარ თავზე მიღებული კრიტიკული ინფორმაციის გარეშე, პოლიტიკური მსჯელობა კიდევ უფრო იქნება შინაარსს მოკ‐ ლებული, ვიდრე ეს ხშირად ისედაც არის.
ავტორის შესახებ ვოლფგანგ შტრეეკი, დაბადებული 1946 წელს, არის პოლიტიკური ეკონომიისა და ეკონომიკური სოციოლოგიის მკვლევარი. 1988 წლიდან ის ასწავლიდა ვისკონსინის უნივერსიტეტში (მედისონი, აშშ), ხოლო 1993 წელს გახდა სამეცნიერო კოლეჯის მეცნიერ-თანამშრომელი ბერლინში. შტრეეკი ასევე მუშაობდა მიწვეული პროფესორის რანგში სხვადასხვა საერთაშორისო უნივერსიტეტებში, სანამ დაინიშნებოდა მაქს პლანკის საზოგადოების კვლევის ინსტიტუტის დირექტორად 1995 წელს. ტექსტი წარმოადგენს სამუშაო ნაშრომის 09/11 (ISSN 1864-4341) შემოკლებულ ვერსიას.
7
სოციალური მეცნიერებების რელევანტობა
დემოკრატიის საფუძვლების გამყარება
დემოკრატიის საფუძვლების გამყარება ნინო აბზიანიძე დემოკრატიის კვლევის კომპეტენციის სამეცნიერო ეროვნული ცენტრის დოქტორანტია ციური‐ ხის უნივერსიტეტში. მისთვის ნათელია, რომ ჯერ საკმაოდ შორი გზაა გასავლელი, სანამ დემოკრატიის საფუძვლები მყარად დაიმკვიდრებს ადგილს საქართველოში. სოციალურ მეცნიერებებს შეუძლიათ ამ პროც‐ ესში საკუთარი წვლილის შეტანა. ნინო აბზიანიძეს არასოდეს დაავიწყდება შაბათის ის საღ‐ ამო. ეს იყო 2010 წლის 13 მარტს, როდესაც ქართველი გოგონა საღამოს მეგობრებთან ერთად ატარებდა ქვეყნის დედაქ‐ ალაქში - თბილისში. დარეკა ტელეფონმა - დედა ურეკავდა. «რუსები თავს გვესხმიან. პრეზიდენტი მკვდარია.» საქართ‐ ველოსა და რუსეთს შორის ომიდან ორი წლის შემდეგ, ქვეყანა ისევ ესკალაციის საფრთხის წინ აღმოჩნდა. ნინო აბზიან‐ იძემ და მისმა მეგობრებმა გადართეს ტელევიზორი «იმედის» არხზე, პრო - სახელისუფლებო არხი აჩვენებდა კადრებს, თუ როგორ შედიოდნენ რუსული ჯარები მარშით ქალაქში. მოკლე ხანში, თბილისის მობილური კავშირის სატელეფონო ქსელები პრაქტიკულად დაიბლოკა. დაბნეული და შეშინებული ხალხის ბრბო ქუჩებში გავარდა. ნახევარი საათის შემდეგ, ყველაფერი ცხადი გახდა: სიუჟეტი გამოგონილი იყო. საქართველოს პრეზიდენტი, მიხეილ სააკ‐ აშვილი, ცოცხალია და არანაირი შემოჭრა არ ყოფილა. გარკ‐ ვეული დროის შემდეგ, ტელეკომპანია «იმედი» აცხადებს, რომ სიუჟეტი მიზნად ისახავდა მხოლოდ იმის ჩვენებას, თუ რა შეიძლება მომხდარიყო, პრეზიდენტი რომ მოეკლათ. თუმცა ბევრ ქართველს დღემდე სჯერა, რომ მიზანი იყო პანიკის დათესვა და ნათლად ჩვენება იმისა, თუ ვინ იყო მტერი, კე‐ რძოდ კი, რუსები. ჯერ კიდევ დიდი გზაა გასავლელი ნინო აბზიანიძესთვის ეს მაგალითი იმის მიმანიშნებელია, რომ საქართველოს ჯერ კიდევ გრძელი გზა აქვს გასავლელი, სანამ დემოკრატიის საფუძვლები - როგორიც, მაგალითად, მედიის თავისუფლებაა - მტკიცედ დაიმკვიდრებს ადგილს. «ზოგიერთი ჟურნალისტი საქართველოში არ აშუქებს ფაქ‐ ტებს დამოუკიდებლად. ჟურნალისტები არ ასრულებენ თავიანთ მისიას და საშუალებას აძლევენ სხებს, რომ გამოიყენონ ისინი ინსტრუმენტად.» სიმართლეზე უარის თქმა მშვი‐ დობიანობის პერიოდში არასწორი მიდგომაა. ჟურნალისტებს სჭირდებათ უკეთესი განათლება - მედიის წარ‐ მომადგენლები უნდა იყვნენ უკეთ ინფორმირებული საკუთარი უფლებებისა და მოვალეობების შესახებ. «ეს ასევე წარმო‐ ადგენს სოციალური მეცნიერებების ამოცანას - ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, მედიის მეცნიერებების.» სწორედ ისეთ ქვე‐ ყნებში, როგორიც საქართველოა, სადაც ცვლილებთა პროცესები მიმდინარეობს და რომელთაც არ გააჩნიათ დემოკრატიული ტრადიციები, რათა მათ დაეყრდნონ, სოციალურ მეცნიე‐ რებებს მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვთ, რათა ეს პროცესი წარმატებით დასრულდეს. გარდამავალ ქვეყნებში ხდება მრავალი კომპლექსური ცვლილებები, «და ეს ცვლილებები უნდა ემყარებოდნენ ფაქტებს». დაიწყო რა სწავლა ციურიხის უნივერსიტეტის დოქტორანტ‐ ურაში, 2011 წლის ივლისში, დემოკრატიის კვლევის კომპ‐ ეტენციის სამეცნიერო ეროვნული ცენტრის ეგიდით, მომდევნო რამოდენიმე წლის მანძილზე ნინო აბზიანიძე შეძლებს სიღ‐ რმისეულად გაეცნოს მედიის როლს პოსტ -კონფლიქტურ სიტ‐ 8
უაციებში. მისი დოქტორანტურის კურსი მიმდინარეობს შვეი‐ ცარიის კავკასიური აკადემიური ქსელისა (ASCN) და დემოკრა‐ ტიის კვლევის კომპეტენციის სამეცნიერო ეროვნული ცენტრის დაფინანსებით. ნინოს დისერტაცია ეხება მედიის როლს კოლ‐ ექტიური ცნობიერების ჩამოყალიბებაში. რა გავლენა აქვს მედიას? როგორ შეუძლია მედიას გაამწვავოს ან წარმოშვას კონფლიქტი? ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად, ნინო დეტ‐ ალურად შეისწავლის საქართველოსა და ბოსნია - ჰერცოგო‐ ვინის მონაცემებს და გაანალიზებს ამ მონაცემებს სოციალურ მეცნიერებათა ინსტრუმენტების გამოყენებით. განსხვავებული კარიერული გეგმები «სინამდვილეში საოცარია, რომ სოციალური მეცნიერებებში ვმუშაობ,» ამბობს ნინო აბზიანიძე და დასძენს, რომ მის ოჯახში ძირითადად ექიმები სჭარბობენ, მათ შორის მამა‐ მისი. იგი ღიმილით იხსენებს, რომ როდესაც პატარა იყო, მას უყვარდა სამედიცინო წიგნების დათვალიერება და «გან‐ ცვიფრებული იყო ყველაზე საშინელი სურათებით». მაგრამ ერთ დღეს იგი მიხვდა, რომ მას მეტი აღარ შეეძლო სისხლის დანახვა და გადაწყვიტა, რომ მედიცინის გარდა სურდა რაიმე სხვა საგანი ესწავლა. დასაწყისისთვის მან აირჩია ისტ‐ ორია, მაგრამ შემდეგ გადაერთო სოციალურ მეცნიერებებზე, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციალურ მეცნიერებათა ცენტრში. მას არასდროს უნანია საკუთარი გადაწყვეტილება - სინამდვილ‐ ეში - პირიქით, «რაც უფრო ღრმად ვეცნობოდი სასწავლო კურსს, მით უფრო მეტად ვაცნობიერებდი, რომ სწორი არჩევანი გავაკეთე.» საქართველოში დაბრუნება და რა გეგმები აქვს ნინო აბზიანიძეს სადოქტოროს კურსის დასრულების შემდგომ? «დოქტორანტურის დასრულების შემდეგ მინდა დავბრუნდე საქართველოში. მსურს დავეხმარო ქვეყანას პროგრესის მიღწევაში». დღეს საქართველოში, არსებობს ტე‐ ნდენცია, როდესაც მკვლევარები კონცენტრირდებიან მხოლოდ საკუთარ ქვეყანაზე, თუმცა ეს ართულებს საერთაშორისო აღია‐ რების მოპოვებას. ამიტომ, მნიშვნელოვანია, რომ ქართველმა მეცნიერებმა საკითხები და პრობლემები უცხოელ კოლეგებთან ერთად საზღვარგარეთ განიხილონ. მხოლოდ ამ გზით არის შესაძლებელი კავშირების დამყარება, რასაც სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს კარგი კვლევის ჩასატარებლად. აღნიშნული კავშირების გაძლიერებასა და პირადი კონტაქ‐ ტების დამყარებას დიდი დრო მიაქვს და საწყის ეტაპზე იძლევა უმნიშვნელო წარმატებას, რადგან ეს, უპირველეს ყოვლისა, გულისხმობს იმ თემების მოპოვებას, რომელზეც უკვე სხვა მეცნიერებები მუშაობენ. ამგვარად, მხოლოდ ამ გზით შეიძლება მეორე ეტაპზე წარმატებული კვლევითი თანამშრო‐ მლობის ჩამოყალიბება. «იმედი მაქვს, რომ კონტაქტების, ცოდნისა და გამოცდილების მეშვეობით, რაც მე შევიძინე დო‐ ქტორანტურაში სწავლის დროს, შევძლებ მცირე წვლილი მაინც შევიტანო საქართველოში სოციალურ მეცნიერებათა განვით‐ არების საქმეში». 9
სოციალური მეცნიერებების რელევანტობა
სოციალური მეცნიერება და საღი აზრის კულტურა.
სოციალური მეცნიერება და საღი აზრის კულტურა. რა არის ის, რის ნაკლებობასაც განიცდის საქართველო, როგორც ქვეყანა? ხშირად აღინიშნება მრავალი დეფი‐ ციტი: არსებობს უსაფრთხოების აშკარა დეფიციტი, არასაკმარისი ეკონომიკური განვითარება, ხარვეზები დემოკრატიაში. არსებობს ასევე მნიშვნელოვანი დეფიციტი სოციალურ მეცნიერებათა შესაძლებლობებში: მიწოდება აშკარად ჩამორჩება მოთხოვნას. გია ნოდია ეს პრობლემები, ცხადია, განსხვავებული დონისაა. მაგრამ შეესაბამებიან ისინი ერთმანეთს? აქვს, თუ არა სოციალურ მეცნიერებათა განვითარებასა და ხელშეწყობას ეროვნული პრიორიტეტების ჩამონათვალში გარკვეული უპირატესობა? არა, სოციალური მეცნიერება ვერ გადაარჩენს საქართველოს. მე სკეპტიკურად ვარ განწყობილი იმ იდეისადმი, თითქოს მეცნიერები შეძლებენ ეროვნული განვითარების ყოვლისმ‐ ომცველი პროგრამის შემუშავებას, რომელიც პოლიტიკოსებს საშუალებას მისცემს, რომ საქართველო თავისუფალი, მდიდ‐ არი და დემოკრატიული გახადონ.
კლევის სახით, რომელიც სრულდებოდა ბიზნეს-კომპანიების, საერთაშორისო ორგანიზაციებისა და NGO-ების წარმომადგ‐ ენლების დაკვეთით. იმ დროს, როდესაც ქართული საზოგადო‐ ება განცდიდა მთელ რიგ ღრმა ტრანსფორმაციებს, რომლებიც უაღრესად მტკივნეული იყო, მაგრამ, ამავე დროს, ინტელე‐ ქტუალურად ძალზე საინტერესო, თითქმის არ არსებობდა არავინ, ვინც შეისწავლიდა აღნიშნულ გარდაქმნებს ამომწუ‐ რავი და სისტემატური სახით. ადამიანები, რომლებიც, როგორც წესი, ქმნიან ინტელექტუალურ კლასს ან საზღვარგარეთ მიემგზავრებოდნენ, ან თავს აფარებდნენ NGO-ებს.
ფაქტობრივად, სოციალური მეცნიერებების უნარი, გადაარჩ‐ ინონ მსოფლიო ან თუნდაც ერთი ქვეყანა, წარმოადგენს მითს, რომელიც პრობლემის ნაწილია. საბჭოთა კავშირი, ქვეყანა რომლის მემკვიდრეობის დასაძლევად საქართველო დღემდე იბრძვის, დაფუძნდა სწორედ რომ აღნიშნულ მითზე: სოცია‐ ლური მეცნიერების თეორია გზას კაფავს გადარჩენისათვის. ამ მითოლოგიზირებულმა დოქტრინამ ხელი შეუშალა ჭეშმა‐ რიტი სოციალური მეცნიერების ტრადიციის წარმოქმნას. ამის შედეგად, ოცი წლის წინ საქართველო იძულებული იყო ყველაფ‐ ერი ნულიდან დაწყო.
სოციალური ტრანსფორმაციის განხილვა ძირითადად ხდებოდა ინტელექტუალური პარადიგმის შიგნით, რომელიც არის საბჭოთა ეპოქის კიდევ ერთი მემკვიდრეობა. მისი ნიშნებია მითები‐ სადმი მიდრეკილება და კონსპირაციის თეორიები, ასევე მზადყოფნა სწრაფი გადაწყვეტილების მიღებისთვის, რომლ‐ ებიც ეფუძნებოდა გადაუმოწმებელ პირად დაკვირვებებს. ძალ‐ იან ხშირად ეს ხდებოდა ახალი ინსტიტუციური პარადიგმის შიგნით, რასაც მე დავარქმევდი «არასამთავრობო ორგანი‐ ზაციების ინტელექტუალიზმს»: სოციალური პროცესების შეფ‐ ასება მჭიდროდ უნდა ყოფილიყო დაკავშირებული სწორი პოლიტიკური მიზნების დაცვასთან.
საქართველოს შემთხვევაში - ქვეყანა, რომელი დაკავებულია კონფლიქტებით და გადარჩენაზე ფიქრით - ახალი სოციალური მეცნიერებები წარმოიშვა ძალიან ტექნიკური, ეპირიული 10
მხოლოდ უკანასკნელ წლებში, მას შემდეგ, რაც ჩატარდა ფართომასშტაბიანი რეფორმები საუნივერსიტეტო სისტემაში,
დაიწყო სოციალური მეცნიერებების, როგორც აკადემიური დისციპლინის განვითარება და საერთაშორისო სამეცნიე‐ რო საზოგადოებასთან კავშირების დამყარების მცდელობა. კომპეტენციის ნაკლებობა მთავარი პრობლემაა, მაგრამ უნი‐ ვერსიტეტები, ფაქტობრივად, ყველაფერს აკეთებენ, რათა ის აღმოფხვრან. საერთაშორისო პროგრამები აკავშირებენ ქარ‐ თულ უნივერსიტეტებს გამორჩეულ გლობალურ ცენტრებთან, რაც აუცილებელია, რათა უზრუნველყოფილ იყოს ამ პროცე‐სების წარმატება. საღი აზრის კულტურა რა სარგებელს მიიღებს ქვეყანა სოციალურ მეცნიერებათა განვითარების შედეგად? რასაკვირველია, მეცნიერებათა განვითარების წინსვლას შეუძლია ხელი შეუწყოს სპეციფი‐ კური პრობლემების მოგვარებას სხადასხვა საშუალებებით. მაგრამ მე ვიტყოდი, რომ მთავარი პოტენციური სარგებელი დაკავშირებულია ზოგადად მსოფლმხედველობის ცვლილებას‐ თან. რაც საქართველოს, როგორც ქვეყანას სჭირდება, არის საღი აზრის კულტურა. არაფერს შეუძლია საღი აზრის კულტურის უკეთ განვითარება, ვიდრე ისეთი მსჯელობის ჩვევის ჩამოყა‐ ლიბებას, რომელიც ეფუძნება ფაქტებს და არა ‘ღირებულ‐ ებებს’ ან პოლიტიკურ ამოცანებს. საყოველთაოდ აღიარებულია, რომ ქართული პოლიტიკა (politics) დაშორებულია კონკრეტულ პოლიტიკურ საკითხებს (policy issues). პრაქტიკულად არ არსებობს პოლიტიკური დებატები იმის თაობაზე, თუ როგორ უნდა მოგვარდეს ქვეყ‐ ნის პრობლემები - დებატები იმართება მხოლოდ იმის შესა‐ ხებ, თუ ვინ არის ზნეობრივად უფრო ცუდი, მთავრობა თუ ოპოზიცია. სოციალურ მეცნიერებებს საკუთარი ძალებით არ შეუძლიათ აღნიშნული დაბრკოლების გადალახვა. მაგრამ მონ‐აცემების სიმწირე ქართული საზოგადოების შესახებ,
ისევე როგორც პროფესიული კვლევისა და დებატების არარს‐ ებობა, ამ დისკუსიებს შეუძლებელს ხდის. მაგალითად, დემოკრატიზაციის საკითხები, რომლებიც საქა‐ რთველოში პოლიტიკური დებატების საგანია, ლეგიტიმურია. მეორე მხრივ, პრეზიდენტმა მიხეილ სააკაშვილმა ცოტა ხნის წინ განსაზღვრა «მოდერნიზაცია», როგორც ქვეყნის მთავარი მიზანი და ამგვარად წარმოშვა აზრი იმის შესახებ, რომ ეს შეიძლება ნიშნავდეს უარის თქმას დემოკრატიულ რეფორ‐ მებზე. ორივე ეს ცნება - დემოკრატიზაცია და მოდერნიზაცია სოციალური მეცნიერების ცნებებია, რომლებსაც აქვთ თეორ‐ ეტიზაციისა და შედარებითი კვლევის ძლიერი ტრადიცია. თუ მოვათავსებთ საქართველოს განვითარებას შედარებით პერსპექტივაში, სოციალური მეცნიერებების წარმომადგენ‐ ლებს შეეძლებათ უფრო კონკრეტულად და ნაყოფიერად წარ‐23. მართონ დებატები ამ საკითხებთან დაკავშირებით. სოციალურმა მეცნიერებამ უნდა შექმნას სარკე, რომელშიც ქვეყანა ჩაიხედავს, ვიდრე დაიწყებს გაუმჯობესებაზე ფი‐ ქრს. სოციალურმა მეცნიერებამ უნდა მოახდინოს ინფორ‐ მაციის კრიტიკული მასისა და ფაქტებზე დაფუძნებული დებატ‐ ების გენერირება და არა - ჯგუფებისათვის ხელსაყრელი მიზნ‐ ებისა თუ ბუნდოვანი დაკვირვებებისა. საქართველოში ჩვენ ჯერ არ მიგვიღწევია ამ ეტაპამდე. ავტორის შესახებ გია ნოდია ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის პოლიტ‐ ოლოგიის პროფესორი და კავკასიის კვლევის საერთაშორისო სკოლის დირექტ‐ ორია. იგი ასევე არის მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკა‐ სიის ინსტიტუტის (CIPDD) დამაარსებელი. გამოქვეყნებული აქვს ნაშრომები კავკასიაში რეგიონალური უსაფრთხოების, სახელმწიფოს მშენებლობისა და დემოკრატიზაციის შესახებ. 2008 წლის თებერვლიდან დეკემბრამდე იგი მუშაობდა საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრად.
11
სოციალური მეცნიერებების რელევანტობა
სოციალური მეცნიერებები საზოგადოებას სარკეს უჩვენებენ
მიდიან სხვა დაწესებულებებში, მაგალითად, ქვეყანაში მოქ‐ მედ საერთაშორისო ორგანიზაციებში სამუშაოდ. ძველი მემკვ‐ იდრეობაც იგრძნობა: სოციალური მეცნიერებები საგრძნობლად ჩამორჩება საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებს, რაც ჩანს, მაგალითად, საერთაშორისო პუბლიკაციების რაოდენობის ან‐ ალიზისას - სოციალურ მეცნიერებებში მათი რიცხვი გაცილე‐ ბით მცირეა. სოციალური მეცნიერებების ქართველი წარმომადგენლების მიერ გამოქვეყნებულ მხოლოდ რამოდენიმე პუბლიკაციას თუ ჰქონია საერთაშორისო რეზონანსი.
Rare diseases network in Switzerland: selection of key players
სოციალური მეცნიერებები საზოგადოებას სარკეს უჩვენებენ სოციალური მეცნიერებები საშუალებას გვაძლევენ, ნათლად დავინახოთ ჩვენი საზოგადოება . ისინი ასევე კითხვის ნიშნის ქვეშ სვამენ და დეკონსტრუქციის საგნად აქცევენ იმ მითებს, რომლებიც ვრცელდებიან და ცირკულირებენ ნებისმიერ საზოგადოებაში. ბატონო გიგა, რამდენი ხანია რაც «თავისუფალი» სოციალური მეცნიერება არსებობს საქართველოში? დაწყებული 1990-იანი წლებიდან. საბჭოთა კავშირში, სოც‐ იალური მეცნიერებები, პრინციპში, არ არსებობდნენ; ისინი განდევნილ იქნენ მარქსისტული იდეოლოგიის მიერ. მეცნიერ‐ ების სხვა სფეროში სრულიად განსხვავებული სიტუაცია იყო - კარგი ფიზიკოსი ან ქიმიკოსი დაფასებული იყო, მაგრამ მაგალითად, მკვლევარს, რომელსაც უნდოდა სოციოლოგიაში მუშაობა აკადემიური სტანდარტების შესაბამისად, თითქმის არ ჰქონდა შესაძლებლობა აკადემიურ წრეებში დარჩენის. იყო დრო, როდესაც მკვლევარებს აკადემიური საქმიანობა საკუ‐ თარი სიცოცხლის ფასად უჯდებოდათ. ყოველივე ამან, რა თქმა უნდა, შეაფერხა სოციალურ მეცნიერებათა განვითარება, როგ‐ ორც საქართველოში, ასევე მთელ საბჭოთა კავშირში.
გიგა ზედანიამ შეისწავლა ფილოსოფია, სოციოლოგია და კულტურის კვლევები საქართველოში, აშშ - ში, უნგრეთსა და გერმანიაში. ამჟამად იგი ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი და მოდერნულობის კვლევის ინსტიტუტის დირექტორია. მას გამოქვეყნებული აქვს მრავალი ნაშრომი ქართული საზოგადოების ტრანსფორმაციის შესახებ, მათ შორის ნაშრომები ღირებულებების, პოლიტიკური ელიტის, ნაციონალიზმისა და სეკულარიზაციის შესახებ. ASCN-ის პროგრამაში იგი პასუხისმგებელია შვეიცარიისა და საქა‐რთველოს შორის თანამშრომლობისკოორდინაციაზე.
12
რა მდგომარეობაა ამჟამად სოციალურ მეცნიერებებში? ჯერ კიდევ არადამაკმაყოფილებელი. ახალგაზრდა მკვლევ‐ არების განვითარება და ხელშეწყობა გრძელვადიან პერსპექ‐ ტივაში რთულია, რადგან ჩვენ რეალურად ჯერ კიდევ არ შეგვიძლია საინტერესო პერსპექტივების შეთავაზება იმე‐ დისმომცემი ახალგაზრდა მეცნიერებისთვისაც კი. «ტვინების გადინება» ახალი პრობლემაა, რომელიც გაჩნდა საბჭოთა კავ‐ შირის დაშლის შემდეგ. არა მხოლოდ იმ გაგებით, რომ ზოგიერთი მკვლევარი ემიგრაციაში მიდის, არამედ იმ აზრითაც, რომ ისინი ხშირად თავს ანებებენ კვლევით საქმიანობას და
როგორია ამ ვითარების შედეგები? ამის შედეგად, სოციალურ მეცნიერებათა წარმომადგენლე‐ ბისათვის საქართველოში არა მხოლოდისაა რთული, რომ გახდნენ საერთაშორისო სამეცნიერო საზოგადოების ნაწილი, არამედ ისიც, რომ შეასრულონ საზოგადოებრივი ფუნქცია საკუთარ ქვეყანაში. როგორ ფიქრობთ, რაში მდგომარეობს ეს ფუნქცია? შეიძლება აღვნიშნოთ რამოდენიმე პუნქტი. პირველ რიგში, სოციალური მეცნიერება საშუალებას გვაძლევს ნათლად დავი‐ ნახოთ, თუ როგორია ჩვენი საზოგადოება. იგი წარმოგვიდგენს საზოგადოებას სარკეში და ცდილობს, პასუხი გასცეს ძირითად შეკითხვებზე: ვინ ვართ ჩვენ? რა სახის ისტორიულმა პრო‐ ცესებმა მიიყვანა ჩვენი საზოგადოება იმ ღირებულებებთან და კულტურულ კონსტრუქციებთან, რასაც იგი ამჟამად ფლობს? ისეთ ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა, სადაც დემოკრატიის ცნებას არ ჰქონია საუკუნეები ფეხის მოსაკიდებლად, სოცი‐ ალური მეცნიერებების ფუნქციაა, კრიტიკული თვალით განიხ‐ ილოს სხვადასხვა სახელმწიფო და სოციალური ინსტიტუტები: მთავრობა, მართლმსაჯულების სისტემა, პოლიცია, პოლიტი‐ კური პარტიები, მედია და ა. შ. ყველა აღნიშნული ინსტიტუტი კომუნისტური სისტემის დაშლამდე უკვე არსებობდა, თუმცა შემდეგ ისინი იძულებილი იყვნენ, რომ თავის თავზე აეღოთ მოვალეობა და პასუხისმგებლობა დემოკრატიული პროცესების ჩარჩოში. მაგრამ კონკრეტულად რა სახის მოვალეობები და პასუხისმგებლობები? და როგორ ხორციელდება ურთირთქმედ‐ ება სხვადასხვა სამთავრობო ერთეულს შორის? უშუალოდ აქ სოციალურ მეცნიერებას შეუძლია გარკვეული სიცხადის შეტ‐ ანა მეცნიერულ ფაქტებზე დაყდნობით; მათ ასევე შეუძლიათ, დასვან საკითხი და მიუსადაგონ იგი კონკრეტულ ქვეყანას. საქართველოს სპეციფიკას, მაგალითად, ნამდვილად სჭირდება განხილვა. რომელია მეორე მნიშვნელოვანი საკითხი? მეორე საკითხი მჭიდროდაა დაკავშირებული პირველთან. სოც‐ იალურ მეცნიერებათა მნიშვნელოვანი ფუნქციაა, კითხვის ქვეშ დააყენოს და დეკონსტრუქციას დაუქვემდებაროს სოცია‐ ლური და კულტურული მითები, რომლებიც სწრაფად ცირკულირ‐ ებენ და ვრცელდებიან ნებისმიერ საზოგადოებაში, თუკი მათ წინაამღდეგ არ ხორცილდება აქტიური ბრძოლა. ღრმა სოცია‐ ლური ცვლილებებისა და გაურკვევლობის პერიოდმა, რომელიც არსებობს საქართველოში უკანასკნელი ოცი წლის განმავლო‐ ბაში, განსაკუთრებით ნაყოფიერი კლიმატი შექმნა ამგვ‐ არი მითებისთვის, რომლებიც ხელს უშლის ლიბერალურ ღირებ‐ ულებების გავრცელებასა და დემოკრატიის კონსოლიდაციას. აქ სოციალური მეცნიერებები, რაციონალობის კრიტერიუმ‐ ებზე დაყრდნობით, სოციალური ფენომენების კრიტიკული ხედვითა და დახვეწილი ანალიტიკური მეთოდებით, განსაკ‐ უთრებულად ეფექტიან საწინააღმდეგო საშუალებას წარმოა‐ დგენენ.
ამასთან დაკავშირებით, რა სახის ზეგავლენა შეიძლება იქო‐ ნიონ სიციალურმა მეცნიერებებმა? სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, რომ თითოეულ მოქალაქეს სულ მცირე რუდიმენტულ დონეზე მაინც ჰქონდეს გაცნობიერებული ძალთა მიმართებების სპეციფიკა საზოგადოებაში. ყველას უნდა ჰქონდეს ინფორმაციის კლასიფიცირებისა და ინფორმა‐ ციის შეფასების საშუალება, მაგალითად მაშინ, როდესაც ადამიანები ფიქრობენ ეთნიკურ ნაციონალიზმზე, პოლიტიკური შეთქმულების თეორიაზე ან რელიგიურ ფუნდამენტალიზმზე. საზოგადოებაში, რომელიც ფლობს კრიტიკული სააზროვნო უნარების გარკვეულ დონეს, ასეთ პოზიციებს დამკვიდრების ნაკლები შანსი აქვთ, ხოლო ინდივიდებს, რომლებიც ავრც‐ ელებენ ამგვარ ინფორმაციას, არ აქვთ შესაძლებლობა, მია‐ ღწიონ რეალურად მნიშვნელოვან პოზიციებს დემოკრატიაში. რა თქმა უნდა, ასეთ ადამიანებს ხელს ვერავინ შეუშლის, რომ გააგრძელონ მიკერძოებული ინფორმაციის გავრცელება, მაგრამ ეს ინფორმაცია დაეცემა უნაყოფო ნიადაგზე სწორედ ესაა მთავარი. ისეთ გარდამავალ ქვეყნებში, როგ‐ ორიც საქართველოა, სადაც სტრუქტურები და ღირებულებები რადიკალურად და სწრაფად შეიცვალა, სიტუაცია სერიოზულ გაუმჯობესებას საჭიროებს. ძლიერი სოციალური მეცნი‐ ერების ტრადიციების არარსებობა მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოქალაქეებს უნდა ჰქონდეთ შესაძლებლობა, გაეცნონ არსებულ კვლევებსა და მონაცემებს, თუკი ეს საჭიროა მათი პოლი‐ ტიკური გადაწყვეტილების მიღების ან სამოქალაქო მოვა‐ ლეობების შესასრულებლად. კანტმა განმანათლებლობა განსაზღვრა, როგორც გაბედულება, გამოიყენო საკუთარი განსჯა. შესანიშნავი განმარტებაა, მაგრამ ჩვენს მეტისმეტად კომპლექსურ საზოგადოებაში ადამიანს სჭირდება სპეციფიკური ინსტიტუციური სტრუქ‐ ტურა, სადაც იგი შეძლებს გაწვრთნას ინტელექტი და ისესხოს აზროვნების არსებული ფორმები. უნივერსიტეტები და სას‐ წავლო დაწესებულებები წარმოადგენენ ამგვარ ინსტიტუ‐ ციონალურ სტრუქტურებს, ხოლო სოციალურმა მეცნიერებებმა გადამწყვეტი როლი უნდა შეასრულონ ამ სტრუქტურებში. იმისათვის, რომ შევძლოთ ზემოაღნიშნულის განხორციელება, დაგვჭირდება სოციალური მეცნიერებების უნარიანი და კვალ‐ იფიციური წარმომდგენლების დიდი რაოდენობა. რა შეიძლება გაკეთდეს, რომ გაუმჯობესდეს სოციალურ მეცნიერებათა მდგო‐ მარეობა საქართველოში? რაც აუცილებელია, ეს არის უწყვეტი კონტაქტი უცხოელ კოლეგ‐ ებთან, მაგალითად, ერთობლივი კვლევითი პროექტების ფარგ‐ ლებში, მაგრამ ასევე ევროპელი მეცნიერების ვიზიტების საშუალებით საქართველოს სამეცნიერო დაწესებულებებში, ხოლო ქართველი მეცნიერებისა - დასავლურ ინსტიტუტებში. ამისათვის საჭიროა, მაგალითად, სპეციალური საუნივერს‐ იტეტო პროგრამების შემუშავება. სოციალური კვლევა საქართველოში მუდმივად ფერხდება იმის გამოც, რომ მონაცემების დიდი რაოდენობა უბრალოდ არ არის ხელმისაწვდომი, რადგან ისინი არასოდეს შეგროვებულა. მაგ‐ ალითად, რამდენიმე წლის წინ ჩვენ შევეცადეთ ჩაგვეტა‐ რებინა კვლევა ღირებულებების ტრასნფორმაციის შესახებ საქართველოში. თუმცა რეტროსპექტიული ანალიზი, რომელიც საშუალებას მოგვცემდა, დაგვედგინა ძირითადი მიმართულ‐ ებები და განგვესაზღვრა დღევანდელი სიტუაცია მის ისტორიულ კონტექსტში, რთული აღმოჩნდა, რადგან მონაცემები უბრალოდ არ არსებობს. ჩვენ ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ, რათა სოცია‐ ლურ მეცნიერებებში მოღვაწერ მკვლევართა მომავალი თაობა, ამ მიმართულებით, უკეთ იყოს უზრუნველყოფილი. 13
სოციალური მეცნიერებების რელევანტობა
ASCN-ის პროექტი: სოციალური კაპიტალის როლი სოფლის თემის განვითარებაში საქართველოში
სოფლის მეურნეობის წარმოება მკვეთრად შემცირდა მიუხედავად ამისა, რეფორმა წარუმატებელი აღმოჩნდა. პატ‐ არა შინამეურნეობები გადაიქცნენ ნატურალურ მეურნეობ‐ ებად და არა საბაზრო ეკონომიკის მონაწილეებად. სოფლის მეურნეობა მკვეთრად დაეცა და ბოლო წლების განმავლობაში კვლავ აგრძელებს კლებას. საჭიროა ახალი იდეები, რაც გაზ‐ რდის პროდუქტიულობასა და გადაარჩენს სოფელს. მომავალი დამოკიდებულია პოლიტიკაზე, რომელსაც შეუძლია სიტუაციის შემობრუნება ორიდან ერთ -ერთი შესაძლო მიმ‐ ართულებით. ნატურალური ფერმები გადაიქცნენ სოფლის ეკო‐ ნომიკის ეფექტურ ერთეულებად, რომლებიც მოითხოვენ საჯარო საქონლის შექმნას, მომსახურებას, სუბსიდიებსა და სას‐ ოფლო თანამშრომლობას. თუ ეს პოლიტიკა განხორციელდა, ეკონომიკური ღირებულება, რომელიც მიენიჭა მცირე და საშუალო მიწის ნაკვეთებს, შესაძლოა გაიზარდოს, ხოლო აღნიშნული მიწების მფლობელები თანდათანობით შეიძლება გადაიქცნენ საშუალო კლასად, ეკონომიკურად მნიშვნელოვან სოფლის მოსახლეობად. გარდა ამისა, ხელისუფლებამ შესაძლოა ხელი შეუწყოს იმას, რომ მიწა გადაეცეს მსხვილ მწარმო‐ ებლებს. ამ შემთხვევაში, საწარმოთა უმრავლესობა შეიძლება სოფლის მეურნეობის ეკონომიკაში ლიდერები გახდნენ. თუ რომელი პოლიტიკა იმუშავებს უკეთესად, დამოკიდებულია მრავალ ფაქტორზე, სოციალურ კაპიტალის გათვალისწინების ჩათვლით, რომელიც წარმოადგენს საზოგადოების შიდა პოტენ‐ ციალს, რათა შენარჩუნებულ იქნეს საზოგადოების წევრების თანამშრომლური ურთიერთობა.
ASCN-ის პროექტი: სოციალური კაპიტალის როლი სოფლის თემის განვითარებაში საქართველოში ... ადგილობრივი სიტუაციისა და მოსახლეობის ხასიათის გათვალისწინებით ... ყოველ კონკრეტულ შემთხვ‐ ევაში უნდა განისაზღვროს ინსტიტუციის სისტემა, რომელიც საუკეთესოა არა თავისთავად, არამედ სახელმწიფოსთვის, რომელსაც იგი მიეკუთვნება. ჟან ჟაკ რუსო, საზოგადოებრივი ხელშეკრულება მაგრამ, როგორ უნდა გაგიგოთ, თუ რომელი ინსტიტუციის სის‐ ტემაა საუკეთესო მოცემულ საზოგადოებაში, თუ «ადგილობრივი მდგომარეობა და მოსახლეობის ხასიათი» არ არის შესწავლილი? საზოგადოების შესახებ ინფორმაცია განსაკუთრებით მნიშვ‐ ნელოვანია გარდამავალ ქვეყნებში, სადაც ახალი ინსტი‐ ტუტები იქმნება პრინციპით «ზემოდან ქვემოთ», ანუ თითქმის ნულიდან. საბჭოთა პერიოდში საქართველოს სოფლის მეურნეობის პროდ‐ უქცია ორგანიზებული იყო, როგორც ორი დიდი საწარმო კოლექტიურ მფლობელობაში არსებული კოლმეურნეობები და სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული საბჭოთა მეურნეობები. საქართველოს, მთიანი რესპუბლიკას სსრკ-ს სამხრეთით, ჰქო‐ ნდა ფართო არაფორმალური ეკონომიკა. სოფლის მოსახლეობა ამუშავებდა მიწის პატარა ნაკვეთებს, ჰყავდა საქონელი და საკუთარი ძალებით წარმოებული პროდუქციის ნაწილს ბაზარზე ყიდდა. ინდივიდუალური წარმოების ეს ტრადიცია აღმოჩნდა კარგი პირობა ბაზარზე ორიენტირებული ტრანსფორმაციისთ‐ ვის. 1990-იანი წლების დასაწყისში, კოლმეურნეობები და საბჭოთა მეურნეობები გაქრა, ხოლო სავარგული მიწების უმეტესობა დაყოფილ იქნა პატარ-პატარა ნაკვეთებად და დაუნ‐ აწილდა სოფლის მოსახლეობას. 14
კოლექტიური ქმედება იშვიათობაა შეიძლება ბევრს გაუკვირდეს, ვინც ამ ხნის განმავლობაში მიიჩნევდა, რომ საბჭოთა საზოგადოება კოლექტიურია, მაგ‐ რამ კოლექტიური ქმედება შედარებით იშვიათი მოვლენაა ქართულ სოფლებში. რაციონალური თვალსაზრისით, უნდა მოვე‐ ლოდეთ, რომ ოჯახები, მათი შეზღუდული რესურსების ურთ‐ იერთგაზიარებით, ამგვარი თანამშრომლობით სარგებელს მიიღებენ, მაგრამ სოფლის მოსახლეობა უნდობლობას გამოხ‐ ატავს ნებისმიერი ფორმის კოლექტიური ქმედების მიმართ, რომელიც გარკვეული ფორმით, რესურსების აგრეგაციას საჭი‐ როებს. ამ უნდობლობის მიზეზები ჯერ კიდევ არ არის სრულად გაგებული. ASCN-ის პროექტი «სოციალური კაპიტალის როლი სოფლის თემის განვითარებაში საქართველოში« მიზნად ისახავს ჩვენ მიერ ამ ფენომენის უკეთ გაგებას. როგორც ამ პროექტით იყო გათვალისწინებული, ჩვენ ვიმოგზაურეთ სოფლებში, ვესაუბ‐ რეთ მოსახლეობას, გავმართეთ ინტერვიუები და ჩავატარეთ ფოკუს-ჯგუფები. რომელთა მეშვეობით ჩვენ ვცდილობდით დაგვ‐ ედგინა: რა სახის თანამშრომლური საქმიანობა შეიმჩნევა? რა ტიპის არის აღნიშნული თანამშრომლური საქმიანობა? და რამდენად ინტენსიური, ძლიერი და მუდმივია ამგვარი საქმ‐ იანობა? საბოლოოდ, ჩვენ მივედით იმ დასკვნამდე, რომ ინტენსიური სოციალური კოოპერაცია ყოველთვის არ არის სოციალური კაპიტალის მიღწევის ეკვივალენტური. «ჰორიზონტალური» თანამშრომლობა შესაძლოა არსებობდეს თანასწორ მხარეებს შორის «კაპიტალად» ჩამოყალიბების გარეშე - ანუ სოციალური ძალის გარეშე, რომელიც შეიძლება წარმატებული აღმოჩნდეს ბაზარზე ან პოლიტიკურად გავლენიანი იყოს. აღნიშნული სიტუაცია შეიძლება შევადაროთ ქვიშის საათს, სადაც სოფლის მკვიდრნი არიან ქვედა ნაწილში, ხოლო ეკონომიკური და პოლი‐
ტიკური რესურსები - ზედა ნაწილში. მიუხედავად იმისა, რომ სოფლის მაცხოვრებლები არაოფიციალურად თანამშრომლობენ ქვედა დონეზე, მათ არა აქვთ ძალა, აღნიშნული თანამშ‐ რომლობა კაპიტალად გადააქციონ, რომელიც მათ დამატებით რესურსს მოუტანს. სოფლის საზოგადოებასა და სისტემას შორის არსებული ვიწრო გასასვლელი ხელს უშლის სოფლის შემდგომ განვითარებას. შემდეგი ნაბიჯი გულისხმობს, კვლევის ჩატარებას ოცი სხვადასხვა სოფლის მოსახლეებთან. ეს კვლევა საშუალებას მისცემს პროექტის წევრებს, უკეთ გააცნობიერონ იმ ფაქტ‐ ორების არსი, რომლებსაც შეუძლიათ ამ «ვიწრო გასას‐ ვლელის» გაფართოება და თანამშრომლობის კაპიტალად გარდა‐ქმნა.
ავტორის შესახებ მარინა მუსხელიშვილი თბილისის სოციალური კვლევების ცენტრის ხელმძღვანელია. მას გამოქვეყნებული აქვს მრავალი ნაშრომი დემოკრატიზაციისა და დემოკრატიული თეორიის შესახებ. იგი ხელმძღვან‐ ელობს ASCN-ის პროექტს, «სოციალური კაპიტალის როლი სოფლის თემის განვითარებაში საქართველოში«. პროექტის განხორციელება დაიწყო 2010 წლის სექტემბერში და გაგრძელდება 2012 წლის აგვისტომდე.
15
სოციალური მეცნიერებების რელევანტობა
სოციალური მეცნიერება არის საზოგადოების ფილტვები
სომხეთის ჩართვა საერთაშორისო სამეცნიერო საზოგადოებაში სომეხმა მეცნიერებმა ნაკლებად იციან გარდამავალი საზოგადოების მოდელების შესახებ, რომლებიც უკვე აღწერილ იქნა სხვადასხვა მეცნიერების მიერ მრავალ ქვეყანაში. იმისათვის, რომ სომეხმა მეცნიერებმა სათანადოდ გამოიკვლიონ საკუთარი საზოგადოება, საჭიროა ითარგმნოს სახელმძღვანელოები, თანამედროვე კვლევები და სომხეთი ჩაერთოს საერთაშორისო სამეცნიერო საზოგადოებაში. აალექსანდრე ისკანდარიანი სომხეთში, როგორც უმრავლეს პოსტ - საბჭოთა ქვეყნებში, სო‐ ციალურ მეცნიერებათა განვითარება მნიშვნელოვანი გამო‐ წვევაა. სოციალური მეცნიერების მთელი რიგი სამეცნიერო დისციპლინები, თეორიები და ნარატივები, ძლიერი იდეოლო‐ გიური წნეხის გამო, აიკრძალა საბჭოთა პერიოდში, რამაც შეაფერხა მთელი დარგის განვითარება (მაგალითად, საბუნ‐ ებისმეტყველო მეცნიერებებსა და მათემატიკასთან შედარ‐ ებით). მარქსიზმის გამარტივებული ფორმის სავალდებულო და უდავო ბატონობამ იმ სიტუაციამდე მიიყვანა, როდესაც საუ‐ ნივერსიტეტო სახელმძღვანელოები მოძველებულ თეორიებზე დაყრდნობით იქმნებოდა და კლასიკური ტექსტები ზოგიერთ სფე‐ როში საერთოდ არ ყოფილა თარგმნილი. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, მეცნიერება და ტექნოლ‐ ოგიები, რომლებიც არ ექვემდებარებოდნენ იდეოლოგიურ ზეწოლას და უკეთ იყვნენ ინტეგრირებული საერთაშორისო აკა‐ დემიურ წრეებში, დადგნენ, უპირველეს ყოვლისა, ფინანსური გამოწვევების წინაშე. პატარა და ღარიბმა პოსტ - საბჭოთა ქვეყნებმა, როგორიც, მაგალითად, სომხეთია, ვერ შეძლეს ინ‐ ფრასტრუქტურისა და აღჭურვილობის უზრუნველყოფა. ამის შედეგად, მეცნიერებმა დაიწყეს ემიგრირება; ტვინების 16
გადინება მთავარი პრობლემაა, რაც გავლენას ახდენდა მა‐ თემატიკურსა და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებზე ყოფილ სსრკ - ში, ვინაიდან ამ სფეროს მკვლევარები დასავლური სტანდარტების მიხედვითაც არის კონკურენტუნარიანნი.
ევროპული იდენტურობის განვითარება (ან ვერგანვითარება), რეფორმების მიმართულების განსაზღვრა და ფართო სპექტრის სფეროებში ახალი პრაქტიკის შემოტანა, განათლებიდან დაწყებული მედიის ჩათვლით.
სოციალურ მეცნიერებას რაც შეეხება, სომხეთიდან ტვინის გადინება, ამ მხრივ, უმნიშვნელოა; მთლიანობაში, დასა‐ ვლეთის უნივერსიტეტებში მცირეა პოსტსაბჭოთა ისტორიკოსთა და პოლიტიკის მეცნიერთა რაოდენობა, უბრალო მიზეზის გამო : სსრკ ამ სფეროში არ ავითარებდა კონკურენტუნარიან მეცნი‐ ერებს. დღევანდელ დღეს, სომხეთში მარქსიზმის პროფესორები ხშირად ასწავლიან პოლიტიკურსა და სხვა სოციალურ მეცნი‐ ერებებს; უმეტეს შემთხვევაში, მათ არასდროს გაუვლიათ შესაბამისი პროფესიული გადამზადება და მხოლოდ შეუცვალეს თავიანთ კურსს სახელწოდება. რაც შეეხება სამეცნიერო კვლ‐ ევებს, მათი რაოდენობა მკვეთრად შემცირდა, ხოლო ხარისხი არათუ გაუმჯობესდა, არამედ გაუარესდა, რაც გამოწვეულია საბჭოთა სტანდარტების მიზერული დაფინანსებით და პროფ‐ესიონალი მასწავლებელების არარსებობით.
კარგ ილუსტრაციას წარმოადგენს სომხეთისა და თურქეთის ურთიერთობის შესახებ დისკუსია, რომელიც მოიცავს მრავალ საკითხს და ყველა მათგანი სომხური საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვანია. თუმცა დებატები ძირითადად ფოკუსირ‐ ებულია მხოლოდ მრავალსაუკუნოვან ისტორიულ მოგონებებზე, რომლებიც არცკი შეესაბამებიან დებატების კონკრეტულ, განსახილველ საკითხს. შესაბამისად, მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტი, რომელიც ძალზედ მნიშვნელოვანია მთელ რეგი‐ ონში, კვლავ განიხილება და გაიგება «უდაბნოს კუნძულის» პარადიგმის ფარგლებში, თითქოს მთიანი ყარაბაღის პრო‐ ბლემა იყოს უნიკალური და სრულიად იზოლირებული მოვლენა. ცხადია, რომ ცოდნა მსოფლიოში მსგავსი ფენომენების შეს‐ ახებ გვაკლია, ისევე როგორც უნარი ამ ცოდნის საკუთარ საზოგადოებაზე მიყენებისა.
რასაკვირველია, უკანასკნელი ოცი წლის მანძილზე, სტუდე‐ ნტების გარკვეულმა რაოდენობამ განათლება მიიღო დასავლეთ ევროპაში და ზოგიერთმა მეცნიერმა შეძლო თანამედროვე მეთოდოლოგიის შესწავლა და სათანადო ხარისხის პუბლიკ‐ აციებზეც მიუწვდება ხელი, მაგრამ ეს არ არის საკმარისი იმისათვის, რომ შეიცვალოს მთელი სფერო. მათი რაოდენობა არ არის საკმარისი, რათა შეიქმნას ახალი თაობა.
მიუხედავად ყოველივე ამისა, სომხეთში მაინც ტარდება სასარგებლო და პროფესიული დონის კვლევები. მაგალითად, პოლიტიკურ მეცნიერებათა სფეროში, არსებობს კვლევა იდეო‐ ლოგიური ტენდენციებისა და ადგილობრივი მმართველობის შესახებ. სოციოლოგებმა შეისწავლეს მრავალი საკითხი, მიგრაციით დაწყებული და სოციალური ნდობით დამთავრებული. რასაკვირველია, ცვლილებისთვის ეს არ არის საკმარისი, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ეს მაინც მნიშვნელოვანია.
სოციალურ მეცნიერებათა განსაკუთრებული სირთულე განპირ‐ ობებულია იმ ფაქტით, რომ საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები და ტექნოლოგიები საკმაოდ კარგად ვითარდება დასავლეთში, სადაც ფინანსური სახსრები და ინფრასტრუქტურა მოწესრი‐ გებულია და დანარჩენ მსოფლიოს შეუძლია ამით ისარგებლოს, აი, სოციალური მეცნიერება კი ამგვარად ვერ ფუნქციონირებს. მკვლევარი უნდა იმყოფებოდეს სომხეთში, რათა შეისწავლოს სომხური საზოგადოება, მისი განვითარება და პოტენციალი, ასევე შესთავაზოს გამოსავალი, რათა საზოგადოების ამჟამ‐ ინდელი, გარდამავალი პერიოდი გადაილახოს. სოციოლოგია, პოლიტოლოგია და ანთროპოლოგია ის არსებითი დისციპ‐ ლინებია, რომლებიც საშუალებას აძლევენ საზოგადოებას, გამოავლინოს საკუთარი პრიორიტეტები და იდენტობა; ისტო‐ რიული პერსპექტივაც ასევე მნიშვნელოვანია. იმისათვის, რომ ქვეყანა გავიდეს საერთაშორისო ასპარესზე, მან, უპირველეს ყოვლისა, უნდა გააცნობიერება ის, თუ რას წარმო‐ ადგენს იგი და რისი მიღწევა სურს. ამის საპირისპიროდ, დღევანდელი სოციალური მეცნიერებ‐ ების მდგომარეობიდან გამომდინარე, საჯარო მსჯელობის ხარისხი დაეცა უაღრესად დაბალ დონემდე. სომხეთის ტელევ‐ იზიის ან სხვა მასობრივი საშუალების გამოყენებით პრაქტ‐ იკულად შეუძლებელია, რაციონალური, ანალიტიკური დებატე‐ ბის მოსმენა პოლიტიკის, ისტორიის, მიგრაციისა, თუ ინტ‐ ერ - ეთნიკურ მიმართებების საკითხებთან დაკავშირებით. თითქმის არ მოიძებნება ვინმე, ვისაც ჟურნალისტებმა შეიძლება მიმართონ შინაარსიანი და კომპეტენტური კომე‐ ნტარისთვის. ყველაზე მეტად ამ თემებზე საუბრობენ ან პოლიტიკით დაკავებული აქტორები, რომლებსაც ამოძრავებთ პოლიტიკური და არა სამეცნიერო მოტივები, ან ნახევრად განათლებული «ექსპერტები», რომელთა კომენტარებიც შესაძ‐ ლოა ხანდახან საკმაოდ სურეალისტურად ჟღერდეს, რაც ძალიან სამწუხაროა, რადგან თემები, რომლთა შესახებ ისინი ქადაგებენ, უმნიშვნელოვანესია ქვეყნისა და საზოგ‐ ადოების კეთილდღეობისთვის: მეზობლებთან ურთიერთობა,
ამ ეტაპზე, მთავარი პრობლემა, მაგალითად, პოლიტიკურ მეც‐ ნიერებაში არის ის, რომ სომეხ მეცნიერებს არ გააჩნიათ სიღრმისეული ცოდნა, როგორც განვითარებისა და გარდამავალი საზოგადოების მოდელების, ისევე იმ პარადიგმების შესახებ, რაც უკვე შესწავლილი და აღწერილია მრავალი მეცნიერის მიერ სხვადასხვა ქვეყანაში. იმისათვის, რომ სომეხ მეც‐ ნიერებს მიეცეთ საკუთარი საზოგადოების შესწავლის შესაძლებლობა, აუცილებელია სახელმძღვანელოებისა და თან‐ ამედროვე კვლევების თარგმნა, რათა სომხეთი გახდეს საერთაშორისო სამეცნიერო საზოგადოების წევრი დაუცხოელ პარტნიორებთან ერთად მონაწილეობა მიიღოს ერთობლივ პროექტებში, რომლებიც უზრუნველყოფენ სტუდენტებისა და ფაკულტეტის მობილობას და ა.შ. სომხეთში სოციალური მეც‐ ნიერების განვითარების დაბალი ხარისხი გამოიწვევს ქვე‐ ყნის პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურული განვითარების შეფერხებას, შეამცირებს ინვესტიციების ეფექტურობას, მათ შორის ინვესტიციებისა მეცნიერებისა და ტექნოლოგიის სფეროში.
ავტორის შესახებ ალექსანდრე ისკანდარიანი კავკასიის ინსტიტუტის ერთ - ერთი დამფუძნებელია და 2005 წლის იანვრიდან - მისი დირექტორი. კავკასიის ინსტიტუტი სამაგისტრო აკადემიური ინსტიტუტი და სამეცნ‐ იერო - კვლევითი ცენტრია. ისკანდარიანის კვლევები შეეხება ეთნო პოლიტიკურ კონფლიქტებს, პოსტ - კომუნისტურ ტრანსფორმაციას და ერის ჩამოყალიბებას ყოფილ სსრკ-ში და, კერძოდ, კავკასიაში.
17
სოციალური მეცნიერებების რელევანტობა
სოციალური მეცნიერება არის საზოგადოების ფილტვები
ძლიათ და რა მიმართულებით უნდა წავიდნენ. ამ მიზეზის გამო, ტოტალიტარულ სისტემებში სოციალური მეცნიერებები ან წნეხის ქვეშ არიან, ან, როგორც წესი, წარმოადგენენ ხელისუფლების ინსტრუმენტს. მაშასადამე, სოციალური მეცნიერება და პოლიტიკა ურთი‐ ერდაკავშირებულია. და მაინც რითი განსხვავდება ეს ორი სისტემა ერთმანეთისგან? ზოგადად, აკადემიურ კვლევა უფრო სიცოცხლისუნარიანია, ვიდრე ყოველდღიური პოლიტიკა. აკადემიური კვლევა არ არის განსაზღვრული პოლიტიკური ინტერესებითა და წარმოდგენებ‐ ით, და შეხედულებები, რომლებსაც იგი წარმოგვიდგენ, ს არ არიან პოლიტიკურად დაინტერესებული ჯგუფების მიერ ნა‐ კარნახევი. აქედან გამომდინარე, მათ შეუძლიათ კრიტიკული დამოკიდებულება ჰქონდეთ საზოგადოებისა და ეკონომიკური სისტემების მიმართ, რომლებსაც ისინი შეისწავლიან, თუმცა ამას ყოველთვის არ მოჰყვება სათანადო დასკვნები. აგრეთვე, სოციალურ მეცნიერებას აქვს დრო და სივრცე - რაც ძალიან მნიშვნელოვანია - რათა კრიტიკულად იქნეს შესწავლილი და გაუმჯობესებული მათი ინსტრუმენტები, თეორიები, კონცეფ‐ ციები, მეთოდები და ა.შ.
სოციალური მეცნიერება არის საზოგადოების ფილტვები ლეა სგიერი, ბუდაპეშტის ცენტრალური ევროპის უნივერსიტეტის წარმომადგენლი, განიხილავს სოციალური მეცნიერების როლის საკითხს და მსჯელობს იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა დაამყარონ ურთიერთობა სოცია‐ ლური მეცნიერებების წარმომადგენლებმა იმ ხალხთან, რომლებიც შეძლებენ მიღებული ცოდნის სარგებლიანად გამოყენებას. ქალბატონო ლეა, რა ფუნქცია აქვს სოციალურ მეცნიერებებს ჩვენს საზოგადოებაში? მათ მნიშვნელოვანი ფუნქციები აქვთ. უპერველეს ყოვლისა, სოციალური მეცნიერება არსებობს საზოგადოებაში, რათა მოხდეს პრობლემების იდენტიფიცირება, რომლებიც შემდგომში უნდა აიხნას, მათ შორის პრობლემების, რომლებიც პოლიტ‐ იკოსთა და კანონმდებელთა მიერ ჯერ არ არიან გაცნობიერ‐ ებულნი. მეორე მხრივ, სოციალური მეცნიერების ფუნქციაა მექანიზმების, პროცესებისა და სტრუქტურების ანალიზი და, ამგვარად, გაგება იმისა, თუ როგორ ფუნქციონირებს საზო‐ გადოება. ეს შეიძლება გახდეს საჯარო დებატებისა და პოლიტიკური მმართველობის ანალიზის საფუძველი. მესამე მხრივ, ჩემი აზრით, სოციალური მეცნიერების ყველაზე ფუნ‐ დამენტური ფუნქციაა საზოგადოების კრიტიკული ანალიზი, ტენდენციისა და განვითარების კრიტიკულ პერსპექტივაში განხილვა. ხელოვნება და მედია, ისევე როგორც სოციალური მეცნიერებები, გარკვეული აზრით, არიან საზოგადოების ‘ფი‐ ლტვები’: უკეთესს შემთხვევაში, მათ მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვთ საზოგადოების თვით - რეფლექსიაში, რათა საზოგა‐ დოებამ დაადგინოს, თუ ვინ არიან მისი წევრები, რა შეუ‐ 18
შეგიძლიათ, გვითხართ ამისი კონკრეტული მაგალითი? სოციალურ მეცნიერებას შეუძლია წვლილის შეტანა, მაგა‐ ლითად, დემოკრატიზაციის პროცესების უკეთ გაგებაში: რა არის ის ფაქტორები, რომლებიც ხელს უწყობენ დემოკრა‐ ტიზაციის პროცესების წარმატებას მაშინ, როდესაც სხვაგან ისინი, უბრალოდ, ჩერდება? რატომ არ მუშაობს აღნიშნული პროცესი ყველგან? სოციალურ მეცნიერებებს ასევე შეუძლიათ დაგვეხმარონ იმ სიტუაციის შესწავლაში, თუ რა მდგმარ‐ ეობაშია მოსახლეობის კონკრეტული ჯგუფები, მაგალითად: «მშრომელი ღარიბები». ვინ არიან ისინი? როგორი დასასრული ექნებათ მათ? რა შეიძლება გაკეთდეს ამასთან დაკავში‐ რებით? სახელმწიფო ასევე აგროვებს გარკვეულ მონაცემებს ამგ‐ ვარი პრობლემების შესახებ. რომელი მონაცემებია უფრო სანდო სახელმწიფოს, თუ სოციალური მეცნიერებების მიერ მოპოვებული? ეს სინამდვილეში დამოკიდებულია კონტექსტზე. დასავლეთ ევროპის სახელმწიფოებში არის ინსტიტუტები, რომლებიც დაკავებული არიან მაღალხარისხიანი მონაცემების მოპოვ‐ ებით. ისინი შეესაბამება სამეცნიერო კრიტერიუმებს შვეიცარიაში ასეთია, მაგალითად, შვეიცარიის ფედერალური სტატისტიკის სამსახური. მაგრამ გარდა სტატისტიკური სა‐ მსახურებისა, სახელმწიფო ინსტიტუტები ასევე აგროვებ‐ ენ მონაცემებს (თუ, რა თქმა უნდა, ისინი საერთოდ აგროვებენ რაიმე ინფორმაციას) უფრო ვიწრო, უფრო პრაგმატული და უფრო მეტად «დაინტერესებული» პერსპექტივით. მთლიანობაში, სამეცნიერო მონაცემები უფრო მკაცრი ხარისხის კრიტერ‐ იუმებსა და კონტროლის მექანიზმებს ექვემდებარებიან და, აგრეთვე უფრო დეტალურად არიან გაანალიზებული.
დასკვნები მეტწილად აღემატება საღ აზრს: უფრო მეტად დახვეწილი, ზუსტი და ძლიერია და მათი დამალვა არ არის ადვილი. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ ისინი უფრო გამჭვი‐ რვალეა და, შესაბამისად - უფრო ღია კრიტიკისა და რაცი‐ ონალური დებატებისთვის; ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, გან‐ საკუთრებით მაშინ, როდესაც საქმე ეხება თემებს, სადაც დისკუსიები ემოციური ან იდეოლოგიური ხასიათისაა. კრიტიკის კიდევ ერთი შეხედულება, რომელიც ხშირად გამ‐ ოიყენება სოციალური მეცნიერებების წარმომადგენელთა წინააღმდეგ, მდგომარეობს იმაში, რომ მათ არა აქვთ ურთი‐ ერთობა ადამიანებთან, რომლებსაც შეუძლიათ ისარგებლონ მათი ცოდნით - მაგალითად, პოლიტიკოსებთან. რას ფიქრობთ ამასთან დაკავშირებით? დიახ, მეც ასე ვფიქრობ. ცოდნა, რომელსაც ჩვენ ვიძენთ, ძალიან იშვიათად გადის დისციპლინურ საზღვრებს მიღმა, ფართო ზოგადოებაში.თუმცაღა დღეს კვლევები ევროპაში სულ უფრო მეტად ხორციელდება კონსორციუმებისა და ქსელების ფარგლებში, და ცოდნას, რომელიც გადადის ფართო საზოგა‐ დოებასა და პოლიტიკოსებში, აქვს უფრო აქტიური მხარდაჭერა დღევანდელ დღეს, ვიდრე წარსულში. მიუხედავად ამისა, კვლ‐ ევა ჯერ ისევ რჩება მნიშვნელოვანწილად წმინდა აკადემიურ და დისციპლინურ საქმედ. რატომ არ არიან სოციალური მეცნიერებების წარმომადგ‐ ენლები უფრო მეტად საკუთარი შრომის ფართო საზოგადოები‐ სთვის გაცნობის საქმეში? გარკვეულწილად ეს განპირობებულია იმით, რომ კარიერის შენარჩუნება სამეცნიერო საზოგადოებაში არ გულისხმობს ცოდნის გადაცემას ან პოლიტიკურად რელევალტურად ყოფნას, არამედ - მაღალსპეციალიზებულ აკადემიურ ჟურნალებში პუ‐ ბლიკაციების გამოქვეყნებას. საქმიანობა, რომლის მიზანია ფართო აუდიტორიისთვის ხელმისაწვდომი გახადოს სპეციალი‐ ზირებული ცოდნა, - როგორიც არის სწავლება, ასოციაციებში ჩართულობა, მედიასთან კავშირი - უფრო დაქვემდებარებულ როლს თამაშობს. გარდა ამისა, მრავალი მეცნიერისთვის ინს‐ ტიტუციური სამუშაო ძალიან გაიზარდა უკანასკნელ წლებში, რაც განპირობებული იყო სტუდენტთა რიცხვის ზრდით და უნივერსიტეტების მზარდი ბიუროკრატიზაციით. აქედან გა‐ მიმდინარე, მკვლევარებს არც დრო აქვთ და არც სტიმული იმისათვის, რომ იზრუნონ ცოდნის გადაცემაზე. გაიზარდა, თუ არა ფოკუსი გამოსაქვეყნებელი სტატიების რაოდენობაზე? ჩემს სფეროში, კი. და ეს ტენდენცია მატულობს.
ერთ - ერთი კრიტიკული შეხედულება გამოთქმული სოციალური მეცნიერებების მისამართით არის ის, რომ მათი შედეგები სინამდვილეში სულაც არ არის გასაკვირი და, რომ იმავე დასკ‐ ვნების გამოტანა შესაძლებელია საღი მსჯელობის გამო‐ ყენებით. «კარგი» სოციალური კვლევის ეტალონი არის არა ის, თუ რამ‐ დენად გასაკვირია მისი შედეგები, არამედ ის, თუ რამდენად მყარი და რელევანტურია ისინი. სამეცნიერო სიზუსტით გაანალიზებულ და შეგროვებულ მონაცემებზე დაფუძნებული
დოქტორი ლეა სგიერი პოლიტოლოგი და ბუდაპეშტის ცენტრალური ევროპის უნივერსიტეტის პოლიტიკური მეცნიერების ფაკულტეტის ასისტენტ პროფ ესორია. იგი აქტიურ მონაწილეობას იღებს ASCN-ს პროგრამის ფარგლებში როგორც აკადემიური კონსულტანტი და მეთოდოლოგიის ინსტრუქტორი. ლეა სგიერმა პოლიტიკური მეცნიერება ჟენევის უნივერსიტეტში შეისწავლა.
19
ნიჭიერი მეცნიერების ახალი თაობა შვეიცარიის კავკასიური აკადემიური ქსელი (ASCN) უნიკალური პროგრამაა, რომლის მიზანია სამხრეთ კავკასიაში (უმთავრესად, საქართველოსა და სომეთში სოციალურ და ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ხელშეწყობა. აღნიშნული ცენტრის სხვადასხვა საქმიანობა ხელს უწყობს ახალი თაობის ნიჭიერ მეცნიერთა გამოვლენას. «აუცილებელია საერთაშორისო პროგრამები, რომლ‐ ებიც აკავშირებენ ქართულ უნივერსიტეტებს პარტნიორებთან გამორჩეულ გლობალურ ცენტრებში «- ამბობს გია ნოდია, ილია სახელმწიფო უნივერსი‐ ტეტის პოლიტოლოგიის მიმართულების პროფესორი და კავკასიის კვლევის საერთაშორისო სკოლის დირექტორი. «ის, რაც საქართველოს, როგორც ქვეყა‐ ნას ესაჭიროება, არის საღი აზრის კულტურა. არაფერს შეუძლია საღი აზრის კულტურის უკეთ განვითარება, ვიდრე ისეთი მსჯელობის ჩვევის ჩამოყალი‐ბებას, რომელიც ეფუძნება ფაქტებს და არა ‘ღირებულებებს’ ან პოლიტიკურ ამოცანებს.» ეს არის ზუსტად ის, რისი მიღწევაც აქვს მიზნად დასახული ASCN-ს. პროგრამა ფოკუსირებულია ინდივიდების ხელშეწყობაზე, რომლებიც ASCN-ის ფარგლებში მიღებული გამოცდილების წყალობით, უკეთ ინტეგრირდებიან საერთაშორისო აკადემიურ ქსელებში. აქამდე პროგრამამ დააფინანსა 21 პროექტი. 2011 წელს პროგრამით დაახლო‐ ებით ორასმა მეცნიერმა ისარგებლა. ASCN-ი მხარს უჭერს კვლევით პროე‐ ქტებს, სასწავლო კურსებს, სემინარებს, სტიპენდიებსა და კონფერენციებს საქართველოში, სომხეთსა და შვეიცარიაში, ამგვარად, ის საშუალებას აძლევს ყველა მასში ჩართულ მეცნიერს, გააფართოვოს საკუთარი საერთაშორისო ქსელები.
ascn.ch
grstiftung.ch
კოორდინაცია წინამდებარე პროგრამა ინიცირებულია და დაფინანსებულია გებერტ რუფის ფონდის მიერ. მისი კოორდინირება და მართვა ხორციელდება შვეიცარიის ფრიბურგის უნივერსიტეტის ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ინტერ-ფაკულტატური ინსტიტუტის მიერ. საკონტაქტო პირი დენი დაფლონი, პროგრამის კოორდინატორი, ფრიბურგის უნივერსიტეტი, ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ინტერფაკულტატური ინსტიტუტი, denis.dafflon@unifr.ch სატიტულო მონაცემები გებერტ რუფის ფონდი, ბაუმლაინის ქუჩა, 22/4 – 4051 ბაზელი, ტელ. +41 (0)61 270 88 22, fax +41 (0)61 270 88 23, info@grstiftung.ch, grstiftung.ch კონცეფცია: advocacy ag, ASCN, Gebert Rüf Stiftung, გრაფიკა: aplus, ფოტო: Christoph Läser აგვისტო 2012