ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ ÃÀ ÓÀÄÒÈÀÛÏÒÉÓÏ ÖÒÈÉÄÒÈÏÁÀÈÀ ÊÅËÄÅÉÓ ×ÏÍÃÉ
GEORGIAN FOUNDATION FOR STRATEGIC AND INTERNATIONAL STUDIES
eqspertis azri
nodar xarSilaZe
saqarTvelos teritoriuli Tavdacva: gamowvevebi da perspeqtivebi
6 2013
publikacia daibeWda amerikis SeerTebuli Statebis saelCos finansuri mxardaWeriT.
mTargmneli:
rusudan margiSvili
teqnikuri redaqtori:
artem meliq-nubarovi
saavtoro uflebebi daculia da ekuTvnis saqarTvelos strategiisa da saerTaSoriso urTierTobebis kvlevis fonds. werilobiTi nebarTvis gareSe wignis arc erTi nawili ar SeiZleba gadaibeWdos nebismieri, maT Soris, eleqtronuli an meqanikuri formiT. Š saqarTvelos strategiisa da saerTaSoriso urTierTobaTa kvlevis fondi 2013 weli
ISSN 1512-4835 ISBN 978-9941-0-5685-7
saqarTvelos teritoriuli Tavdacva: gamowvevebi da perspeqtivebi 2013 wlis maisSi gamoqveynda saqarTvelos Tavdacvis strategiuli mimoxilvis dokumenti, romelic SeimuSava Tavdacvis saministrom da uSiSroebis sabWosTan TanamSromlobis Sedegad daamtkica saqarTvelos prezidentma. dRes, roca ruseT-saqarTvelos agvistos omidan TiTqmis 5 welia gasuli, sainteresoa paraleluri analizi da xedva imisa, Tu ra saxis jari sWirdeba saqarTvelos, ra miznebi unda Seasrulos misma SeiaraRebulma Zalebma da ra realisturi molodini unda arsebobdes xelaxali samxedro agresiis SemTxvevaSi. samwuxarod, agvistos omis Semdeg arc Sidauwyebriv da arc eqspertul doneze dRemde ar Catarebula omis dros miRebuli gakveTilebis moculobiTi, detaluri samxedro analizi. 2008 wlis agvistos omis Semswavleli droebiTi saparlamento komisiis daskvna ufro zogad uwyebaTaSoris aspeqtebze amaxvilebs yuradRebas, miuTiTebs ra mxolod marTvisa da kontrolis, aseve sarezervo sistemis xarvezebze. amrigad, radganac samxedro aspeqtebis detaluri analizi ar yofila am komisiis mizani, samxedro komponentic mxolod zogadad aris ganxiluli. Tavdacvis saministroSi 2009 wels SemuSavda agvistos omis dros miRebuli gamocdilebis pirveladi analizi, Tumca, sxvadasxva mizezis gamo, am analizis gaRrmaveba da detalizacia ver moxerxda, pirveladi xedva ki ar iZleva dawvrilebiT SeswavlisaTvis sakmaris masalas. winamdebare dokumentis mizani ar aris omis samxedro mizezebisa da Sedegebis analizi. amis gakeTebas SeZlebs SeiaraRebuli Zalebis gamocdili oficrebiT dakompleqtebuli specialuri jgufi. marTalia, Tavdacvis saministros warmomadgenlebma sajaro gamosvlebisas araerTxel aRniSnes amgvari jgufis Seqmnis aucilebloba, magram aseTi jgufi jerac ar Seqmnila. migvaCnia, rom sanam ar gakeTdeba farTo analizi, rTuli iqneba gamocdilebaze dafuZnebuli realisturi samomavlo gegmis SemuSaveba. 3
saqarTvelos strategiuli garemos da kanonmdeblobis gaTvaliswinebiT, saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis mTavari da yvelaze mniSvnelovani mizania saqarTvelos damoukideblobis, teritoriuli mTlianobis da suverenitetis dacva. aseve mniSvnelovan amocanas warmoadgens saerTaSoriso valdebulebebis Sesruleba kompetenciis farglebSi (saerTaSoriso samSvidobo operaciebSi monawileobis CaTvliT) da bunebrivi da teqnogenuri katastrofebis dros samoqalaqo xelisuflebis daxmareba. es ukanaskneli ufro aratradiciuli misiaa da marTebuli iqneboda, am amocanis Sesrulebis ZiriTadi komponenti _ rezervi _ Tavdacvis nawilSi gangvexila. zemoxsenebuli amocanebi kargi iqneboda ganxiluliyo rogorc zogadad, ise saqarTvelos SeiaraRebul ZalebTan mimarTebiT, Tu rogor SeZlebs qarTuli jari am funqciebis Sesrulebas. saqarTvelos SemTxvevaSi Tavdacvis or aspeqtis ganxilvaa SesaZlebeli: erTi, prevencia, anu omis ardaSveba da meore, Sekaveba – samxedro agresiis SemTxvevaSi mowinaaRmdegis Sekaveba. qvemoT warmovadgenT orives. prevencia prevencia sakmaod rTuli fenomenia da mravalnairad SeiZleba aixsnas, magaliTad: politikuri, ekonomikuri, socialuri da samxedro faqtorTa erToblioba, romelic aCerebs konfliqtis erT an ramdenime potenciur mxares, rom ar gamoiyenos Ria Zala. winamdebare werilis specifikidan gamomdinare, gansakuTrebul yuradRebas prevenciis samxedro komponents mivaqcevT. im iSviaTi istoriuli SemTxvevebis mixedviT, rodesac prevenciam garkveuli roli Seasrula, SeiZleba ramdenime saerTo elementis gamoyofa, rac samxedro prevenciis ZiriTad aucilebel wesad SeiZleba moviCnioT _ es aris sami ZiriTadi komponenti: racionaluroba, gardauvali ziani da ZalTa balansi. samive komponents qvemoT detalurad ganvixilavT. 4
racionaluroba, albaT, ara marto samxedro, aramed mTlianad prevenciis erT-erTi mTavari elementia. prevencias Sansi im SemTxvevaSi eZleva, roca SesaZlo konfliqtis mxareebi gadawyvetilebebs racionaluri analizis Sedegad iReben, anu esa Tu is saxelmwifo manqana an erTpirovnuli lideri (ufro avtokratiul SemTxvevebSi) gadawyvetilebas konfliqtis dawyeba-ardawyebis Taobaze ZiriTadad racionalur daskvnebze dafuZnebiT unda iRebdes. radganac adamianuri faqtoris gamoricxva TiTqmis SeuZlebelia, raRac doziT igi gadawyvetilebaze moaxdens gavlenas. Tu racionalizmze maRla adamianuri emociebi an/da, kidev uaresi, religiuri an erovnuli fanatizmi dgas, maSin prevenciis warmatebaze laparaki zedmetia. magaliTad, Tu qveynis lideri, romelic gadawyvetilebas iRebs, Rame romelime RvTaebas `esaubreba~ da igi kacobriobaze mTlianad da, kerZod ki, Tavisi eris momavalze pirdapir zecidan iRebs rCevebs, cota rTulia gaTvalo, Tu ras gadawyvits es adamiani (an adamianTa jgufi) da rodis `urCeven maRlidan~ mas `urwmunoTa~ ganadgurebas, miuxedavad imisa, ra riski da ziani mohyveba aseT mcdelobas, miT umetes, Tu am qveyanas aqvs atomuri iaraRi. Sesabamisad, racionalizmi saWiroa, raTa mxareebma sworad gaiziaron agresiis Sedegebi da riskebi, ris Semdegac, pragmatuli gaTvlebis safuZvelze, Tavs Seikaveben konfliqtis dawyebisagan. samwuxarod, amisaTvis mxolod pragmatizmi ar kmara. aq ukve dgeba prevenciis meore winapirobis sakiTxi _ gardauvali ziani, anu rodesac pirveli piroba Sesruldeba da Catardeba situaciis racionaluri da pragmatuli analizi, aman konfliqtis potenciur mxareebs unda aCvenos, rom agresiis SemTxvevaSi miRebuli ziani gardauvali iqneba (samxedro da, rogorc Sedegi, aseve, ekonomikuri, politikuri, socialuri an yvelaferi erTad) da es ziani an aRemateba, an, minimum, gauTanabrdeba konfliqtis warmatebiT dasrulebis SemTxvevaSi miRebul sargebels (teritoriis nawili, bunebrivi resursebi, politikuri dominireba Tu sxva). amasTan, am zianis miRebis riski unda iyos maRali, SeiZleba iTqvas, garantirebuli; igi ar unda iyos damokidebuli mowinaaRmdegis 5
samxedro warmatebaze an fortunaze. bunebrivia, es bolo ori faqtori zrdis an amcirebs ama Tu im mxarisTvis miyenebul zians, magram danakargebis ZiriTadi moculoba unda iyos gamokveTili. magaliTisaTvis, laTinur-amerikuli qveyana alfa fiqrobs Tavs daesxas qveyana betas, samxedro Zalis meSveobiT daamarcxos igi da xelT igdos maT (alfasa da betas) Soris arsebuli sadavo provincia. am SemTxvevaSi, garda politikuri faqtorebisa (vTqvaT, politikuri ziani ar iqneba katastrofuli an gamousworebeli), romlebmac unda daafiqros qveyana alfa, man unda gaiTvaliswinos, rom miznis misaRwevad igi dakargavs daaxloebiT 50 aTas samxedros _ saukeTeso SemTxvevaSi, xolo Tu qveeyana beta ufro efeqturad gamoiyenebs Tavis Zalebs, vidre amas pirveladi analiziT misgan alfelebi elodebian da Tanac mis mxareze samxedro fortunac iqneba, maSin alfas danakargi 80-100 aTasamde gaizrdeba, ris Sedegadac man SeiZleba saerTod ver miaRwios samxedro mizans, anu provinciis okupirebas, Tumca es naklebad savaraudoa. aseT SemTxvevaSi alfas xelmZRvanelobam unda gadawyvitos, uRirs Tu ara 50-dan 100 aTasi kacis danakargad (plus, ra Tqma unda, politikuri faqtorebi, romlebic aseve mniSvnelovania, magram ara _ gadamwyveti) provinciis okupacia. Tu alfa gadawyvets, rom samxedro ziani da, damatebiT, politikuri faqtorebis erToblioba misTvis aRemateba miznis miRwevis Sedegad miRebul SenaZens (am SemTxvevaSi provincia), man SesaZloa Tavi Seikavos agresiisagan. aseTi Sedegi demokratiul an demokratiaze orientirebul politikur sistemebSia mosalodneli, sadac Zalaufleba arCeviTi gziT moipoveba da sazogadoeba CarTulia saxelmwifoebriv procesebSi. aseT pirobebSi danakargebis riski (da Semdgomi Zalauflebis dakargva _ rogorc Sedegi) SesaZloa gadawyvetilebis miRebis dros gadamwyveti Semakavebel-prevenciuli faqtori aRmoCndes mmarTveli gundisaTvis. aRsaniSnavia, rom rig SemTxvevebSi es ar kmara da aq prevenciis mesame faqtori iZens mniSvnelobas. Tu ar arsebobs ZalTa balansi, romelic agresorisaTvis miznis miR6
wevas TiTqmis SeuZlebels an namdvilad SeuZlebels xdis da Tuki miznis miRwevis Sansi arsebobs, miuxedavad danakargebisa (avtokratiul reJimebSi, gansakuTrebiT _ ruseTis SemTxvevaSi), konfliqtis mxare an mxareebi mainc wavlen riskze. ZalTa balansi zustad iseT SemTxvevebSia mniSvnelovani, rodesac racionalurad gaTvlili riskebisa da zianis miuxedavad, erT-erTi an orive mxare mzad aris miznis misaRwevad gamoiyenos Zala. ZalTa balansis arseboba aseT avantiuras (am SemTxvevaSi es ukve mxolod avantiuraa) usargeblod aqcevs. ZalTa balansi potenciuri konfliqtis mxareTa Soris SeiZleba iyos individualuri, anu qveynebs TviTon hqondeT erTmaneTis dasabalansebeli Zala, da koleqtiuri _ rodesac erTi mxare aris aliansis wevri, romlis samxedro potenciali daabalansebs ufro Zlier meore mxares. SesaZloa orive mxare iyos aliansis wevri da es ori aliansi Tavisi samxedro potencialiT abalansebdes erTmaneTs. es ukve damokidebulia imaze, rogor moxdeba amis gageba. istoriul magaliTebs Tu mivmarTavT, samxedro prevenciis klasikuri warmatebuli variantia aSS-isa da sabWoTa kavSiris dapirispireba, anu civi omi. is faqti, rom sabWoTa kavSirsa da aSS-s Soris civi omi msoflio omSi ar gadaizarda, pirvel rigSi Sedegia ormxrivi samxedro prevenciisa. samxedro prevenciis popularuli Teoriaa amerikuli `garantirebuli urTierTganadgureba~ (mutually assured destruction), rac imas niSnavs, rom Tu erTi mxare (sabWoTa kavSiri) gamoiyenebda mTel Tavis atomur iaraRs mowinaaRmdegeze gamanadgurebeli masobrivi dartymis gansaxorcieleblad, meore mxares (aSS-s) mainc darCeboda SesaZlebloba sapasuxo dartymisaTvis, romelic raodenobrivad SesaZloa naklebi iyo, magram ganadgurebisaTvis sakmarisi potenciali hqonda. amisaTvis gamoiyeneboda wyalqveSa navebi atomuri raketebiTa da gansakuTebiT gamagrebuli obieqtebi, saidanac winaswar Cadebuli scenariT avtomatur reJimSi moxdeboda pasuxis gacema. Sesabamisad, ZalTa balansi da gardauvali ziani aRmoCnda ZiriTadi winaRoba sabWoTa kavSirisaTvis, radgan aranairi sxva moraluri Tu politikuri berketi ar arsebobda, rasac SeeZlo xeli SeeSala misTvis komunizmis damyarebis 7
mizniT kapitalizmis Zalis gamoyenebiT ganadgurebisa da/an damorCilebisaTvis (sabWoTa kavSirs samxedro doqtrinaSi pirdapir hqonda gacxadebuli mTavar prioritetad kapitalizmTan Zalismieri brZola). postkonfliqturi prevenciis magaliTi dRes aris pakistansa da indoeTs Soris arsebuli viTareba. aRsaniSnavia, rom, 1947 wlis qaSmiris omis CaTvliT, am qveynebs Soris sxvadasxva masStabis oTxi SeiaraRebuli konfliqti moxda. bolo, 1999 wlis SeiaraRebuli dapirispirebis Semdeg konfliqti gayinul fazaSia, samxedro ZalTa balansi da atomuri iaraRis ormxrivi gamoyenebis SesaZlebloba realisturad aqcevs ormxirivi samxedro prevenciis amuSavebas, rac xdeba kidec bolo 14 wlis manZilze. saqarTvelosaTvis ufro Sesabamisi istoriuli magaliTia meore msoflio omis dros germania-Sveicariis SemTxveva. Tumca es istoriuli Teoria ar aris faqtebiT dadasturebuli da garkveuli doziT skepticizmic axlavs. vgulisxmobT Sveicariis mxridan germaniis mimarT warmatebiT ganxorcielebul prevencias, sadac, SveicarielTa versiiT, samxedro komponentma, kerZod ki, teritoriuli Tavdacvis maTma sistemam mniSvnelovani roli iTamaSa. es sakiTxi sakamaToa, radgan germanias meore msoflio omis dasawyisisaTvis aSkarad hqonda yvelaze modernizebuli, efeqturi da rac im droisaTvis axali iyo, TiTqmis sruliad meqanizebuli Zalebi, romlebic gansakuTrebiT efeqturad moqmedebdnen statikuri teritoriuli Tavdacvis dros, risi naTeli magaliTicaa 1939-1940 wlebis kampania, rodesac germania ramdenime dReSi amarcxebda iseT qveynebs, rogorebic iyo holandia, norvegia da dania. germania gansakuTrebiT efeqturi iyo zustad aseTi gamagrebuli da statikuri Tavdacvis zRudeebis winaamRdeg. naklebsavaraudoa, rom germania raime seriozuli zianis miRebas moeloda Sveicariuli Tavdacvis sistemebisgan, aseve aSkaraa ZalTa balansis ararseboba Sveicariasa da germanias Soris. es, albaT, iSviaTi SemTxvevaa, rodesac hitleri, savaraudod, sakiTxs racionalurad miudga da Tavdasxmisagan Tavi Seikava, Tumca es racionalizmi politikur da finansur 8
elementebs efuZneboda da ara samxedros. germanias xels aZlevda neitraluri Sveicaria, rogorc saidumlo politikuri molaparakebebis forumi da finansuri aqtivebis Sesanaxi da samoZrao sivrce (Sveicariis bankebSi inaxeboda milionobiT raixsmarkebi da zustad aq hqonda germanias mcdelobebi molaparakeboda mokavSireebs separatul dazavebaze). Sesabamisad, es istoriuli magaliTi sainteresoa, rogorc Teoria, magram aq samxedro prevenciis arseboba, sul cota, skepticizms iwvevs. prevenciaze laparakisas aucileblad unda aRiniSnos, rom istoria savsea konfliqtebiT, sadac prevencias TiTqosda unda emuSava, magram ver imuSava. es xdeboda sakuTari Zalebis sasargeblod zedmetad optimisturi gaTvlebis safuZvelze, rodesac racionalizmi karnaxobda mxareebs, rom verc mizans miaRwevdnen da zianic didi eqnebodaT, magram rwmena sakuTari gamarjvebisa imdenad didi iyo, rom es faqtorebi meorexarisxovnad miiCneoda. amis naTeli magaliTia, Tundac, sakmaod pragmatul da racionalur germanul da frangul sazogadoebebSi Seqmnili omis eiforia pirveli msoflio omis wina periodSi _ rwmena sakuTari swrafi gamarjvebebisa, miuxedavad imisa, rom yvela faqtori da daskvna (ZalTa aSkara balansi da Sesabamisad xangrZlivi omi Tavisi mZime SedegebiTa da didi zianiT) amis sapirispiros aCvenebda. prevencia qaRaldze da prevencia realobaSi mkafiod gansxvavdeba erTmaneTisagan, SeiZleba winaswar gaiTvalos bevri scenari, rodesac prevencia ar imuSavebs, magram rTulia ganWvrito iseTi garemoeba, rodesac prevencia aucileblad imoqmedebs. rac Seexeba konkretulad ruseT-saqarTvelos SeiaraRebul konfliqts da aq samxedro prevenciis SesaZleblobas, unda iTqvas, rom is TiTqmis nulis tolia. es is SemTxvevaa, rodesac aSkaraa, rom samxedro prevencia ar arsebobs. pirvel rigSi, saqarTvelosa da ruseTs Soris ar aris aranairi ZalTa balansi. Tu ruseTi daxarjavs sakmaris resurss da amas politikuri faqtorebi ar SeuSlis xels, igi garantirebulad miaRwevs mizans – saqarTvelos srul okupacias. meore, aranair seriozul ziansa da danakargebs ruseTi am 9
omisagan ar moelis. amasTan, unda aRiniSnos, rom ruseTi, faqtia, aris qveyna, romelic tradiciulad naklebad aniWebs mniSvnelobas sakuTar danakargebs, Tuki mas garantirebuli aqvs miznis miRweva. metic, ruseTs aqvs kargi gamocdileba, rodesac 2008 wlis agvistoSi minimaluri zaraliT, Tavisi masStabebisaTvis TiTqmis udanakargod SeZlo mokle vadebSi saqarTvelos samxedro Zalis neitralizacia. rogorc ruseTis oficialuri pirebi acxadeben, SemdgomSi isini kidev ufro advilad SeZleben amis miRwevas. ramdenad Seesabameba es simarTles, qvemoT ganvixilavT, magram faqtia, rom ruseTs saqarTvelos samxedro potenciali ar miaCnia raime mniSvnelovan faqtorad. amrigad, ruseTi gadawyvetilebis miRebis dros, daiwyos Tu ara omi saqarTvelosTan, Zalian mcire an TiTqmis aranair mniSvnelobas ar mianiWebs saqarTvelos Tavdacvis Zalebis faqtors. daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom ruseT-saqarTvelos samxedro konfliqtis pirobebSi samxedro prevencia fatrobrivad ar imuSavebs. Sekaveba rogorc zemoT aRiniSna, saqarTvelos SemTxvevaSi Tavdacva orad iyofa: prevencia da Sekaveba. samxedro prevenciis ararsebobis miuxedavad, saqarTvelos sasargeblod moqmedebs politikuri prevencia, romelsac pozitiur faqtorad daemata saqarTvelos axali xelisuflebis iniciativa ruseTTan pragmatuli urTierTobis dawyebis Sesaxeb. ramdenad efeqtiani iqneba axali formati, es calke ganxilvis Temaa, magram unda iTqvas, rom rusul mediaSi da oficialur pirTa gancxadebebSi omis ritorikam iklo, rac SeiZleba pozitiur faqtorad CaiTvalos. Tumca Tavdacvis strategiuli mimoxilvis dokumentis samxedro varaudebis Tanaxmad, qveynis winaSe mdgar safrTxeTa Soris ruseTTan farTomasStabiani samxedro agresiis safrTxe kvlavac dRis wesrigSi dgas. Sesabamisad, Tavdacvis dagegmva unda moxdes yvelaze arasasurveli scenariT. im SemTxvevaSi, Tu miuxedavad arsebuli faqtorebisa, ruseTis federaciam mainc gadawyvita 10
samxedro agresiis ganaxleba, am konteqstSi mniSvnelovania ganvixiloT, Tu ra amocana SeiZleba hqondes ruseTs da ra savaraudo miznebs daisaxavs igi samxedro Zalis gamoyenebis SemTxvevaSi. naklebad savaraudoa, rom ruseTma moindomos saqarTvelos sruli okupacia misi sruli damorCilebisa da saxelmwifoebriobis ganadgurebis mizniT. amas bevrad meti dro dasWirdeba da politikuradac Zalian rTulad misaRwevi iqneba. ufro realisturad gamoiyureba scenari, romlis mixedviTac, ruseTi samxedro agresiis meSveobiT ecdeba uzrunvelyos misTvis loialuri Zalebisagan droebiTi mTavrobis Seqmna, romelic qarTveli eris saxeliT kontrols aiRebs qveyanaze. amiT is saerTaSoriso Tanamegobrobas momxdari faqtis winaSe daayenebs da, sul cota, karg placdarms Seiqmnis politikuri vaWrobisaTvis. am miznis misaRwevad ki ruseTi swraf Setevas ganaxorcielebs saqarTvelos winaaRmdeg da qveynisTvis maqsimaluri zianis miyenebas ecdeba. amrigad, saqarTvelos unda hqondes Sesabamisi Zala, rom mokle vadebSi Seakavos ruseTis winsvla, ar dauSvas qveynis sruli okupacia da SeinarCunos qveynis suvereniteti manam, sanam amuSavdeba saerTaSoriso politikuri sistema da ZiriTadi politikuri berketebis gamoyenebis meSveobiT aiZulebs ruseTs SeaCeros samxedro agresia. ramdeni xani dasWirdeba saerTaSoriso politikur institutebs da Cvens partniorebs imisaTvis, rom amoqmeddnen da ramden xanSi SeZleben isini gavlena iqonion ruseTze da SeaCeron misi agresia – es calke detaluri analizis da Seswavlis sagania, Tumca warsuli gamocdilebiTa da sxvadasxva magaliTebiT es daaxloebiT erTkviriani drois monakveTia, saukeTeso SemTxvevaSi. amasTan, unda gaviTvaliswinoT is faqtoric, rom ruseTi Seecdeba gawelos aseTi saxis molaparakebebi sxvadasxva diplomatiuri xerxebis gamoyenebiT, raTa dro misces Tavis SeiaraRebul Zalebs daasrulon samxedro operacia da saerTaSoriso Tanamegobroba ukve faqtis winaSe daayenos. zustad am pirobebSi da am miznebisTvisaa saWiro qarTuli ZalisaTvis e.w. Sekavebis elementis dagegmva, ra Tqma unda, qveynis resursebis gaTvaliswinebiT. 2013 wlis maisSi 11
gamoqveynebuli saqarTvelos Tavdacvis strategiuli mimoxilvis dokumentis mixedviT, momavali wlebis biujeti, 20132016 wlebis manZilze, 660 milionidan 880 milion laramde gaizrdeba etapobrivad (2007-2009 wlebSi biujeti 900 mln. -1,5 miliardamde meryeobda), 3 wlis ganmalobaSi, rac daaxloebiT 8-9-procentiani saSualo zrdaa weliwadSi. finansuri krizisis gamo Tavdacvis uwyebaze gaTvaliswinebuli xarjebi natos wevr qveynebSic ki mcirdeba, xolo ZiriTadi xarjebi socialur sferoebzea mimarTuli, sasurvelia SezRuduli resursebis pirobebSi arCevani gakeTdes ara raodenobaze, aramed xarisxze, mocemuli SesaZleblobebis gaTvaliswinebiT. Tavdacvis ganaxlebuli strategiuli mimoxilva 20132016 ww.-is sabiujeto gaTvlebis nawilSi mkafio aqcents ZiriTadad raodenobaze akeTebs. dokumentis mixedviT, mTliani biujetis 70%-mde (68,8-69,1%-mde) moxmardeba jaris piradi Semadgenlobis Senaxvas, Sesyidvebs _ 2,1-7%-mde, mSeneblobas _ 1-4%-mde, samecniero kvlevasa da ganviTarebas _ 6-6,3%, xolo operaciebsa da mxadaWeras _ 21,3-23,9%. Sesabamisad, SeiZleba iTqvas, rom SeiaraRebis moderni-zaciasa da kapitalur investiciebze ver xerxdeba finansuri resursebis sasurveli odenibiT mobilizeba. arsebuli SeiaraRebis SenarCunebis SemTxvevaSi, maTi Senaxvis danaxarjebi izrdeba, efeqtianoba ki iklebs. sanam Cven 70-iani wlebis tipis samxedro teqnikas vinarCunebT, msoflioSi samxedro teqnologiebi win midis. miuxedavad imisa, rom 2010 wlidan SevZeliT dagvewyo samamulo samxedro warmoeba (upiloto safreni aparatebi da sxva), yovelwliuri mzardi investiciebis gareSe es iniciativac mxolod mikroefeqtis momtani iqneba. am pirobebSi SeiZleba iTqvas, rom ruseTis mxridan ganmeorebiTi samxedro agresiis SemTxvevaSi, 2014-2015 wlebSi ZalTa balansi daaxloebiT 2008 wlis msgavsi iqneba, ramdenadac radikalurad mniSvnelovani cvlilebebi arc erTi mxaris Tavdacvis uwyebaSi ar moxdara. marTalia, saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis saTaveSi ufro ganaTlebuli da kvalificiuri oficrebi dganan, aSenda garkveuli Tavdacvi12
Ti zRudeebi Tbilisis irgvliv da armia politikurad neitraluria, rac gamoricxavs samoqalaqo pirebis SesaZlo uxeS Carevas saomari moqmedebebisas, magram imisTvis, rom meti upiratesoba hqondes qveyanas, saWiroa rigi Zireuli reformebis Catareba SeiaraRebul ZalebSi, rasac, sxva yvelaferTan erTad, droc sWirdeba. Tavis mxriv, ruseTmac gaatara rigi reformebisa jaris modernizaciisa da restruqturizaciis mxriv (ufro qaRaldze, magram iyo limitirebuli warmateba). ruseTma Seqmna ufro kargad organizebuli placdarmebi saqarTvelos okupirebul teritoriebze, rac ukeT uzrunvelyofs lojistikas da marTvas. Sesabamisad, SeiZleba iTqvas, rom orive mxarem gadadga garkveuli nabijebi, magram orives daaxloebiT igive jari hyavs, rac hyavda 2008 wels, imave samxedro balansiT. zemoaRniSnuli mosazrebebis Tanaxmad, im SemTxvevaSi, Tu ruseTi gadawyvets xelaxali samxedro agresiis ganxorcielebas saqarTvelos winaaRmdeg, saqarTvelos SeiaraRebul Zalebs gauWirdeba rusuli agresiis saWiro droiT Sekaveba, ramdenadac kardinaluri reforma 2008 wlis Semdgom qarTul jarSi ar ganxorcielebula. saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis winaSe mdgari ZiriTadi naklovanebebis CamoTvlisas, garda SezRuduli finansuri resursebisa, aris ganaTlebuli oficrebisa da serJantebis nakleboba. martivad rom vTqvaT, saqarTvelos ar hyavs sakmarisi sameTauro rgoli 37 000-kaciani jaris samarTavad da es sulac ar aris saidumlo. miuxedavad imisa, rom garkveuli nabijebi am mimarTulebiT gadaidga (ganaxlebuli Tavdacvis akademia, sxvadasxva axali sameTauro kursebi da sxva samxedro saswavleblebi), am problemis daZlevas droc sWirdeba. qarTuli jaris ganaTlebis sistema ukve gamarTulic rom iyos, resursebiT uzrunvelyofili da xvalidanve rom SeeZlos saWiro raodenobis personalis gawvrna (samwuxarod, es ase ar aris da amas kidev wlebi dasWirdeba), mainc pirvel Sedegebs mxolod 4-5 weliwadSi miviRebT, manamde ki meTaurTa da serJantTa daaxloebiT naxevari an iqneba daukompleqtebeli, an dabali standartebiT iqneba dakompleqtebuli. 13
am gaTvlebis gaTvaliswinebiT SeiZleba iTqvas, rom am etapze arc finansuri resursi gvaqvs da arc ganaTlebuli oficrebis sasurveli raodenoba gvyavs, rom 37-aTasiani armiis ganviTareba moxerxdes. Sesabamisad, jaris optimizaciaze saubaria dasawyebi, xolo Tu ra konkretuli raodenoba unda hyavdes qveyanas am amocanebisTvis, vfiqrobT, amis gaTvla samxedro specialitTa prerogativa unda gaxdes. Sesabamisad, rekomendaciis saxiT SeiZleba iTqvas, rom sasurvelia aqcenti gadavides SeiaraRebuli Zalebis ganviTarebis perspeqtivebze. optimizaciis Sedegad piradi Semadgenlobis Senaxvis xarjebidan gamoTavisuflebuli fuli Caidos ganaTlebaSi da aucilebeli samxedro SesaZleblobebis ganviTarebaSi. amis Semdeg, Tu saWiroeba moiTxovs da biujeti saSualebas mogvcems, axali serJantebisa da oficrebis jarSi SesvlasTan erTad nel-nela gaizardos jaris raodenoba, magram im gaTvlebiT, rom minimum Tavdacvis biujetis 25% moxmardeba SeiaraRebis ganviTarebas (natos standartuli biujeti). dabolos, oriode sityviT SevexebiT samxedro rezervis sakiTxs. saqarTveloSi 2006 wlidan moyolebuli ramdenimejer iyo sxvadasxva saxis sarezervo sistemis Seqmnis mcdeloba. samwuxarod, verc erTma maTganma ver moitana sasurveli Sedegi, imave mizezebis gamo, ris gamoc rezervis nebismieri sxva koncefcia ver moitans Sedegs. mizezi martivia: weliwadSi 100 000-iani sarezervo kontingentisTvis sameTauro rgolis – oficrebis da serJantebis _ nakleboba. 2009 wels erovnuli gvardiis departamentis gvardiis xedvis dokumentSi mocemuli iyo agvistos omamde arsebuli samxedro rezervis Secdomebis analizi, sadac ewera, rom brigadebis da batalionebis marTvis deficiti iyo erT-erTi mizezi, ratomac ver imuSava rezervma agvistos omSi. dokumentis Tanaxmad, 500 rezervistis samarTavad piradi Semadgenlobidan gamoyofili iyo 5 samxedro mosamsaxure. samwuxarod, miuxedavad aseTi analizisa, omis Semdgomac imave raodenobis 100 000 rezervis momzadeba daiwyo Tavdacvis uwyebam, miuxedavad imisa, rom es problema erovnul gvardiaSi ar mogvarebula da verc mogvardeboda, Tundac drois 14
simciris gamo. Sesabamisad, axali tipis sarezervo sistemis Seqmnisas sasurvelia aqcenti gakeTdes ufro mcire moculobis saarmio rezervze, romelic yofili samxedroebisagan iqneba dakompleqtebuli da misi efeqtianoba Cveulebriv rezervze maRali iqneba. nu dagvaviwydeba rom, rezervis momzadeba fuli Rirs, rom rac ufro meti moTxovnaa rezervis sistemis mimarT, miT ufro meti jdeba igi. saWiro finansebis arsebobis SemTxvevaSi qveyanam SeiZleba iyolios mcire zomis rezervi, romelic omis an krizisuli situaciebisas (bunebrivi da teqnologiuri katastrofebis dros) kritikulad saWiro konkretuli specialitebis jgufs gauwevda organizebas (saxeobebis mixedviT Semdgari rezervi) da es qveyanas gamoadgeboda rogorc omis, ise mSvidobis dros. Tumca, saqarTvelos erovnuli usafrTxoebis koncefciidan gamomdinare, Canaweri totaluri da upirobo Tavdacvis Sesaxeb da sabiujeto saxsrebis simwire TiTqmis SeuZlebels xdis sarezervo sistemis iseT mowyobas, rom sasurveli Sedegi moitanos. dasasrul, ar SeiZleba ar SevexoT saerTaSoriso samSvidobo operaciebSi monawileobis sakiTxs. am amocanas qarTuli SeiaraRebuli Zalebi da, gansakuTrebiT, misi rigiTi jariskacebi warmatebiT da Rirseulad arTmeven Tavs. samSvidobo misiaSi monawileoba xels uwyobs qveynisaTvis politikuri dividendebis motanas da aseve zrdis maTi urTierTqmedebis xarisxs wamyvani qveynis samxedroebTan. rodesac laparakia misiebSi miRebul samxedro codnasa da gamocdilebaze, mniSvnelovania imis gaTvaliswineba, Tu rogor gamoviyenebT iq miRebul codnas farTomasStabiani agresiis SemTxvevaSi. ramdenad adekvaturi iqneba misiaSi monawile Cveni samxedroebis gamocdileba farTomasStabiani samxedro operaciisas sxva Temaa, Tumca erTi ram mainc unda aRiniSnos: Tu Cveni jari iqna kargad aRWurvili, lojistikurad sruliad uzrunvelyofili, imoqmedebs gamarTuli marTvis da kontrolis pirobebSi, mas aqvs individualuri gmirobis magaliTi da Seswevs unari, rom iyos erT-erTi yvelaze 15
warmatebuli jari, rogorc es saerTaSoriso operaciebma dagvanaxa. daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom aSkarad ar arsebobs ruseTTan samxedro prevenciis SesaZlebloba. Sesabamisad, aqcenti unda gakeTdes garkveul vadaze (erTi kvira da meti) gaangariSebul Sekavebis SesaZleblobebze. am miznis misaRwevad ki sasurvelia qveyanam miiRos Sesabamisi zomebi. qveynis winaSe mdgari samxedro safrTxeebidan gamomdinare, aucilebelia Tavdacvis uwyebis SigniT daiwyos Secdomebis analizis (Lessons learned) procesi, romelic moicavs rogorc agvistos omis samxedro, ise ZiriTadi reformebis msvlelobisas miRebuli gakveTilebis farTo analizs. sasurvelia Sesabamisi daskvnebis safuZvelze daiwyos kvalificiuri samxedroebisa da Sesabamisi eqspertebisgan dakompleqtebuli jgufis diskusiebi jaris optimizaciis (Semcirebis) Sesaxeb, SesaZleblobis farglebSi. kargi iqneboda gansakuTrebuli yuradReba mieqces samxedro ganaTlebis sistemis Semdgom ganviTarebas, optimizaciis Sedegad gamoTavisuflebuli saxsrebi ki moxmardes momaval investicias. aseve dasaxvewi da gansaaxlebelia strategiuli dokumentebi, sadac gaiwereba grZelvadiani gegma da xedva imisa, Tu rogor apirebs qveyana samxedro safrTxeebze adekvatur da efeqtian reagirebas. yovelive es ki xels Seuwyobs SevqmnaT Tanamedrove, mobiluri, mcirericxovani da efeqtiani armia, romliTac iamayebs eri da romelic SeZlebs dasaxuli amocanebis Sesrulebas da qveynis winaSe arsebuli safrTxeebis neitralizebas.
16