2008 წლის შეეგად გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწ

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა შედეგები და გამოცდილება

2012

კონსულტაციისა და ტრენინგის ცენტრი თბილისი, 2012 ოთარ ჩხეიძის 5, 0186 თბილისი ctc@ctc.org.ge www.ctc.org.ge www.facebook.com/ctc.org.ge

პრო­ექ­ტის, „2008 წლის ომის შე­დე­გად იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბუ­ლი პი­რე­ბი­სა და და­ზა­რა­ლე­ბუ­ ლი სოფ­ლე­ბის მოს­ხ­ლე­ო­ბის თვით­და­საქ­მე­ბის ხელ­შეწყო­ბა“, გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბა შე­საძ­ლე­ბე­ლი გახ­ და ამე­რი­კე­ლი ხალ­ხის გუ­ლის­ხ­მი­ერ ­ ი მხარ­და­ჭე­რის შე­დე­გად, ამე­რი­კის შე­ერ­თე­ბუ­ლი შტა­ტე­ბის სა­ერ­თა­შო­რი­სო გან­ვი­თა­რე­ბის სა­აგ­ ენ­ტოს (USAID) და­ფი­ნან­სე­ბით. პუბ­ლი­კა­ცია არ გა­მო­ხა­ტავს USAID -ის ან ამე­რი­კის შე­ერ­თე­ბუ­ლი შტა­ტე­ბის მთავ­რო­ბის შე­ხე­დუ­ ლე­ბებს.

“Supporting self-employment of vulnerable population most affected by the war in August, 2008 „ project was made possible by the generous support of the American people through the United States Agency for International Development (USAID).

The contents of this publication do not necessarily reflect the views of USAID or the United States Government.

სარჩევი შე­სა­ვა­ლი........................................................................................................................................................... 4 პრო­ექ­ტი „იძულებით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა ეკო­ნო­მი­კუ­რი ინ­ტეგ­რა­ცი­ა“: გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი საქ­მი­ა­ნო­ბა და მი­ღე­ბუ­ლი შე­დე­გე­ბი............................................................ 5 ბესო სულაბერიძე - პროექტის მენეჯერი წარმატების ისტორიები............................................................................................................................... 10 და­საქ­მე­ბა და თვით­და­საქ­მე­ბა.................................................................................................................. 19 კოკა კიკაბიძე

3

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

შე­სა­ვა­ლი კონ­სულ­ტა­ცი­ის და ტრე­ნინ­გის ცენ­ტრ ­ ი 2005 წლი­დან მიკ­რო­მე­წარ­მე­ობ­ ის ხელ­შეწყო­ბის სხვა­დას­ხ­ვა პროგ­რა­მა­ში მო­ნა­წი­ლე­ობს. ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის საქ­მი­ა­ნო­ბა თავ­და­პირ­ვე­ლად შე­მო­ი­ფარ­გ­ლე­ბო­და ტრე­ნინ­გით, რო­მე­ლიც მიზ­ნად მცი­რე ბიზ­ნე­სის მარ­თ­ვი­სა და ად­ მი­ნის­ტ­რი­რე­ბის სა­კითხებ­ზე მიკ­რო მე­წარ­მე­ებ­თან ერ­თად მსჯე­ლო­ბას ისა­ხავ­და. მაგ­რამ წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის საქ­მი­ა­ნო­ბა თან­და­თან უფ­ რო მრა­ვალ­ფე­რო­ვა­ნი გახ­და: გა­ფარ­თოვ­და პრო­ექ­ტე­ბის გე­ოგ­რა­ფი­ა, გა­ი­ზარ­და სა­მიზ­ნე ჯგუ­ფი. დღე­ი­სათ­ვის ორ­გა­ნი­ზა­ცია ტრე­ნინ­გის გარ­და კონ­სულ­ტა­ცი­ას უწევს მე­წარ­მე­ებს და მო­ნა­წი­ლე­ობს საგ­რან­ტო კონ­კურ­სე­ბის ორ­გა­ნი­ზე­ბა­ში. პრო­ექ­ტი „2008 წლის ომის შე­დე­გად იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა და და­ზა­რა­ლე­ ბუ­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბის ეკო­ნო­მი­კუ­რი ინ­ტეგ­რა­ცია ფა­სე­უ­ლო­ბის შექ­მნ­ ის ჯაჭ­ვ­ში“ 2010 წლი­ დან 2012 წლის ჩათ­ვლ ­ ით გან­ხორ­ცი­ელ­და და ამე­რი­კის შე­ერ­თე­ბუ­ლი შტა­ტე­ბის სა­ერ­თა­ შო­რი­სო გან­ვი­თა­რე­ბის სა­ა­გენ­ტოს USAID –ის მი­ერ და­ფი­ნან­ს­და. პროექტის სა­ბო­ლოო მი­ზანს დევ­ნი­ლი და და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი მო­სახ­ლე­ობ­ ის შე­მო­სავ­ლის ზრდა წარ­მო­ად­გენ­ და, რის­თ­ვი­საც ეფექ­ტურ სტრა­ტე­გი­ად მიკ­რო­მე­წარ­მე­ობ­ ის ხელ­შეწყო­ბა იქ­ნა მიჩ­ნე­ულ ­ ი. ეს სა­მი ძი­რი­თა­დი მი­მარ­თუ­ლე­ბით ხდე­ბო­და: ბიზ­ნეს ად­მი­ნის­ტრ ­ ი­რე­ბის სა­ფუძ­ვ­ლე­ბის სწავ­ლე­ბა; კა­პი­ტა­ლით უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა და თა­ნად­გო­მა სა­ბაზ­რო კავ­ში­რე­ბის დამ­ყა­რე­ ბა­ში. წი­ნამ­დე­ბა­რე პუბ­ლი­კა­ცია აერ­თი­ა­ნებს კონ­სულ­ტა­ცი­ის და ტე­ნინ­გის ცენ­ტ­რის მი­ერ გა­ წე­უ­ლი სა­მუ­შა­ოს და მიღ­წე­უ­ლი შე­დე­გე­ბის ან­გა­რიშს, წარ­მა­ტე­ბუ­ლი მა­გა­ლი­თე­ბის აღ­ წე­რას, მიკ­რო­მე­წარ­მე­ო­ბის სა­კითხე­ბის მი­მო­ხილ­ვას და ამ სა­კითხე­ბი­სად­მი მიძღ­ვ­ნი­ლი პრო­ექ­ტის შე­მა­ჯა­მე­ბე­ლი კონ­ფე­რენ­ცი­ის მა­სა­ლის მი­მო­ხილ­ვას. ვსარ­გებ­ლობთ შემ­თხ­ვე­ვით და მად­ლო­ბას ვუხ­დით პრო­ექ­ტის მო­ნა­წი­ლე ყვე­ლა იძუ­ლე­ ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირს და ომის შე­დე­გად და­ზა­რა­ლე­ბულ ოჯახს. მა­თი მონ­დო­მე­ბის და ძა­ლის­ხ­მე­ვის გა­რე­შე პრო­ექ­ტი წარ­მა­ტე­ბუ­ლი ვერ იქ­ნე­ბო­და. ცალ­კე უნ­და აღი­ნიშ­ნოს პრო­ექ­ტის დო­ნო­რის - ამე­რი­კის შე­ერ­თე­ბუ­ლი შტა­ტე­ბის სა­ერ­თშ­ ო­რი­სო გან­ვი­თა­რე­ბის სა­ა­გენ­ტოს USAID – ის წვლი­ლი და გა­მოვ­ხა­ტოთ გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი მად­ლი­ე­რე­ბა ამე­რი­ კე­ლი ხალ­ხის მი­მართ.

4

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

პრო­ექ­ტი „იძულებით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა ეკო­ნო­მი­კუ­რი ინ­ტეგ­რა­ცი­ა“: გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი საქ­მი­ა­ნო­ბა და მი­ღე­ბუ­ლი შე­დე­გე­ბი ბესო სულაბერიძე - პროექტის მენეჯერი

პრო­ექ­ტი „2008 წლის ომის შე­დე­გად იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა და და­ზა­რა­ლე­ ბუ­ლი მო­სახ­ლე­ობ­ ის ეკო­ნო­მი­კუ­რი ინ­ტეგ­რა­ცია ფა­სე­უ­ლო­ბის შექ­მ­ნის ჯაჭ­ვ­ში“ USAID-ის მი­ერ და­ფი­ნან­ს­და და 2010 წლი­დან 2012 წლამ­დე ხორ­ცი­ელ­დე­ბო­და. მის სა­მიზ­ნე ჯგუფს 2008 წლის მოვ­ლე­ნე­ბის შე­დე­გად იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბუ­ლი პი­რე­ბი და და­ზა­რა­ლე­ ბუ­ლი სოფ­ლე­ბის მო­სახ­ლე­ობ­ ა წარ­მო­ად­გენ­და. პრო­ექ­ტის გე­ოგ­რა­ფია ათ ჩა­სახ­ლე­ბას და ხუთ ქარ­თულ სო­ფელს მო­ი­ცავ­და (იხ. რუ­კა „პროექტის გე­ოგ­რა­ფი­ა“). პრო­ექ­ტის სა­ბო­ლოო მი­ზა­ნი დევ­ნი­ლი და და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი მო­სახ­ლე­ობ­ ის შე­მო­სავ­ლის ზრდა იყო. ამი­სათ­ვის მიკ­რო­მე­წარ­მე­ო­ბის ხელ­შეწყო­ბა ეფექ­ტურ სტრა­ტე­გი­ად იქ­ნა მიჩ­ ნე­უ­ლი. კონ­სულ­ტა­ცი­ის და ტრე­ნინ­გის ცენ­ტ­რის თა­ნამ­შ­რომ­ლე­ბი თვლიდ­ნენ, რომ ხელ­ შეწყო­ბა შე­საძ­ლოა სა­მი ძი­რი­თა­დი ფორ­მით მომ­ხ­და­რი­ყო: ბიზ­ნეს ად­მი­ნის­ტ­რი­რე­ბის სა­ფუძ­ველ­ბის სწავ­ლე­ბა; კა­პი­ტა­ლით უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა და თა­ნად­გო­მა სა­ბაზ­რო კავ­ში­ რე­ბის დამ­ყა­რე­ბა­ში (იხ. დი­აგ­რა­მა პრო­ექ­ტის მიზ­ნე­ბი და ამო­ცა­ნე­ბი). პრო­ექ­ტი წარ­მა­ტე­ბით გან­ხორ­ცი­ელ­და. სა­მი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში კონ­სულ­ტა­ცი­ის და ტრე­ნინ­გის ცენ­ტრ ­ ­მა ყვე­ლა და­გეგ­მი­ლი სა­მუ­შაო დრო­ულ ­ ად და ხა­რის­ხი­ა­ნად შე­ას­რუ­ლა. გა­წე­უ­ლი ძა­ლის­ხ­მე­ვის შე­დე­გად სა­მიზ­ნე ჯგუ­ფის მი­ერ მომ­სა­ხუ­რე­ბის სფე­რო­ში და­არ­ ს­და 208 მიკ­რო სა­წარ­მო, რომ­ლე­ბიც და­მა­ტე­ბი­თი შე­მო­სავ­ლის წყა­როს წარ­მო­ად­გე­ნენ თა­ვი­ან­თი მფლო­ბე­ლე­ბი­სათ­ვის.

გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი სა­მუ­შაო სწავ­ლე­ბა: სა­მი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში სულ ჩა­ტარ­და ოც­და­ო­რი სამ­დღი­ა­ნი ტრე­ნინ­გი თე­ მა­ზე „ბიზნესის ად­მი­ნის­ტრ ­ ი­რე­ბა მიკ­რო­მე­წარ­მი­სათ­ვის“, რო­მელ­შიც 296 მსმე­ნელ­მა მი­ ი­ღო მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ მათ შო­რის 107 (36%) ქალ­ბა­ტო­ნი იყო, 90 (30%) ახალ­გაზ­რ­და, ხო­ლო 10 (3%) ეთ­ნი­კუ­რი უმ­ცი­რე­სო­ბის წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი. ტრე­ნინ­გი მო­ი­ცავ­და სა­კითხებს ბიზ­ნე­სის ხედ­ვა­სა და სა­ბაზ­რო პო­ზი­ცი­ა­ზე, გა­ყიდ­ვე­ბის მარ­თ­ ვა­ზე, ოპე­რა­ცი­ე­ბი­სა და სა­წარ­მოს ორ­გა­ნი­ზე­ბა­ზე, ფი­ნან­სურ აღ­რიცხ­ვა­ზე. ეს სა­კითხე­ბი ბიზ­ნეს იდე­ის კრი­ტი­კუ­ლი გა­აზ­რე­ბი­სა და ბიზ­ნეს­-­გეგ­მის შე­მუ­შა­ვე­ბი­სათ­ვის იყო მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი.

5

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

კა­პი­ტა­ლის ხელ­მი­საწ­ვდ ­ ო­მო­ბა: კონ­სულ­ტა­ცი­ის და ტრე­ნინ­გის ცენ­ტრ ­ ­მა გას­ცა ასორ­მოც­ და­ათ ­ ი გრან­ტი სამ ეტა­პად 2010, 2011 და 2012 წლე­ბის და­საწყის­ში. და­ფი­ნან­სე­ბის სა­შუ­ა­ ლო სი­დი­დე 1,150 აშშ დო­ლარს შე­ად­გენ­და, ხო­ლო მაქ­სი­მა­ლუ­რი - 1,500 აშშ დო­ლარს. სულ გრან­ტის სა­ხით 167,000 აშშ დო­ლა­რი გა­ი­ცა. გარ­და ამი­სა, 2012 წლის ბო­ლოს­თვ­ ის 71,000 აშშ დო­ლა­რი და­ი­ზო­გა. ამ თან­ხით, დო­ნორ­თან შე­თან­ხ­მე­ბით, და­მა­ტე­ბით და­ფი­ ნან­ს­და კი­დევ 58 მიკ­რო­სა­წარ­მო. მათ­გან 30 არ­სე­ბუ­ლი წარ­მა­ტე­ბუ­ლი სა­წარ­მო გა­ფარ­ თო­ვე­ბის მიზ­ნით და­ფი­ნან­ს­და. კავ­ში­რი ბა­ზარ­თან: მო­ეწყო ორი შეხ­ვედ­რა მიკ­რო­მე­წარ­მე­ებ­სა და შე­და­რე­ბით მსხვილ მყიდ­ვე­ლებს შო­რის. მო­ნა­წი­ლე­ობ­და ოცი მე­წარ­მე და ხუ­თი მსხვი­ლი მყიდ­ვე­ლი. ამ შეხ­ ვედ­რა­ზე გა­ნი­ხი­ლე­ბო­და თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის სა­კითხე­ბი. შედ­გა შე­თან­ხ­მე­ბა რძის პრო­ დუქ­ტე­ბის ექვს მწარ­მო­ებ­ ელ­სა და დის­ტ­რი­ბუ­ტორს შო­რის. სა­სოფ­ლო სა­მე­ურ­ნო პრო­ დუქ­ცი­ის დის­ტრ ­ ი­ბუ­ტორ­მა და­ამ­ყა­რა კავ­ში­რი ხორ­ცის სამ მწარ­მო­ებ­ ელ­თან, ქათ­მის მცი­რე ფერ­მის მფლო­ბელ­თან და მწვა­ნი­ლის მწარ­მო­ე­ბელ­თან. შედ­გა საქ­მი­ა­ნი კავ­ში­რი მიკ­რო-­სა­ხე­ლოს­ნო­სა და სამ­შე­ნებ­ლო კომ­პა­ნი­ას შო­რის. დამ­ყა­რე­ბუ­ლი კავ­ში­რე­ბის გა­ მო­ყე­ნე­ბით დღე­ის­ ათ­ვის 10,000 ლა­რის პრო­დუქ­ციაა რე­ა­ლი­ზე­ბუ­ლი.

მიკ­რო­სა­წარ­მო­ე­ბის ამოქ­მე­დე­ბა სულ 2010, 2011 და 2012 წლე­ბის და­საწყის­ში ამოქ­მედ­და 150 სა­წარ­მო. აქე­დან წარ­მა­ტე­ბუ­ ლი აღ­მოჩ­ნ­და 145 (97%), რაც სა­უ­კე­თე­სო მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი­ა. ოც­და­ათ­ზე მე­ტი მიკ­რო­სა­წარ­ მო მუ­შა­ობს ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ობ­ ის მოთხოვ­ნი­ლე­ბა­თა დაკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბის­თვ­ ის, რაც ხელ­მი­საწ­ვდ ­ ომს ხდის სხვა­დას­ხ­ვა ტი­პის მომ­სა­ხუ­რე­ბას. სი­ლა­მა­ზის სა­ლო­ნი, მცი­ რე მა­ღა­ზი­ა, სტო­მა­ტო­ლო­გი­უ­რი კა­ბი­ნე­ტი, სხვა­დას­ხ­ვა პრო­ფი­ლის სა­ხე­ლოს­ნო­ებ­ ი – და­ დე­ბი­თად აისა­ხა ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ობ­ ის ყო­ფა­ზე. Gგარდა ამი­სა, მე­წარ­მე­ებ­თან ერ­თად სულ 312 ადა­მი­ა­ნი და­საქ­მ­და.

იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა ოჯა­ხე­ბის შე­მო­სავ­ლის ზრდა პრო­ექ­ტის წარ­მა­ტე­ბის შე­ფა­სე­ბის მიზ­ნით მო­ნი­ტო­რინ­გის მე­ქა­ნიზ­მი შე­მუ­შავ­და. პრო­ექ­ტის თა­ნამ­შ­რომ­ლე­ბი რე­გუ­ლა­რუ­ლად ხვდე­ბოდ­ნენ და­ფი­ნან­სე­ბულ მე­წარ­მე­ებს და გა­ნი­ხი­ლავ­ დ­ნენ ბიზ­ნე­სის მდგო­მა­რე­ო­ბას, მსჯე­ლობ­დ­ნენ სხვა­დას­ხ­ვა გა­მოწ­ვე­ვა­ზე და ერ­თობ­ლი­ვად ეძებ­დ­ნენ პრობ­ლე­მე­ბის გა­დაჭ­რის გზებს. მო­ნი­ტო­რინ­გის შეხ­ვედ­რე­ბის დროს მო­პო­ვე­ბუ­ლი მო­ნა­ცე­მე­ბი ერ­თი­ან­დე­ბო­და და მუ­შავ­დე­ბო­და. ამ ანა­ლი­ზის სა­ფუძ­ველ­ზე შეგ­ვიძ­ლია ვთქვათ, რომ სა­მიზ­ნე ოჯა­ხე­ბის სა­შუ­ა­ლო შე­მო­სავ­ლის ზრდამ 36.7% შე­ად­გი­ნა, რაც გეგ­მი­ურ 20%-ს აღე­მა­ტე­ბა (იხ. დი­აგ­რა­მა „იძულებით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა ოჯა­ხე­ბის შე­მო­სავ­ლის ზრდა“).

6

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

მო­ნი­ტო­რინ­გის შეხ­ვედ­რე­ბის დროს გვა­ინ­ტე­რე­სებ­და აგ­რეთ­ვე, თუU რო­გორ აფა­სებ­და თა­ვად მე­წარ­მე სა­კუ­თარ ბიზ­ნესს და თა­ვის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას მე­წარ­მე­ობ­ ის შე­სა­ხებ. მი­ღე­ბუ­ლი პა­სუ­ხე­ბის შე­ჯა­მე­ბამ გვიჩ­ვე­ნა, რომ 138 (92%) მე­წარ­მე კმა­ყო­ფი­ლია თა­ვი­სი ბიზ­ნე­სით და თვლის, რომ მე­წარ­მე­ობ­ ის დაწყე­ბა სწო­რი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა იყო. უფ­რო მე­ტიც, ისი­ნი აღ­ნიშ­ნა­ვენ, რომ გა­ეზ­ არ­დათ თვით­შე­ფა­სე­ბა, სა­კუ­თა­რი თა­ვის რე­ა­ლი­ზა­ცი­ ის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა მი­ეც­ ათ და პა­ტი­ვის­ცე­მას გრძნო­ბენ გარ­შე­მომ­ყოფ­თა­გან.

პრო­ექ­ტის მსვლე­ლო­ბის დროს დაგ­რო­ვი­ლი გა­მოც­დი­ლე­ბა პრო­ექ­ტის მსვლე­ლო­ბის პრო­ცე­სი გა­მოც­დი­ლე­ბის მი­ღე­ბის თვალ­საზ­რი­სი­თაც იყო სა­ ინ­ტე­რე­სო. გან­სა­კუთ­რე­ბით აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია რამ­დე­ნი­მე გაკ­ვე­თი­ლი, რო­მე­ლიც კონ­სულ­ ტა­ცი­ის და ტრე­ნინ­გის ცენ­ტრ ­ ­მა პრო­ექ­ტის გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბის დროს მი­ი­ღო.

ტრე­ნინ­გი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია ბიზ­ნეს იდე­ის კრი­ტი­კუ­ლი შე­ფა­სე­ბის­თ­ვის ხუ­თი წლის წი­ნათ, რო­დე­საც, კონ­სულ­ტა­ცი­ის და ტრე­ნინ­გის ცენ­ტ­რის თა­ნამ­შრ ­ ომ­ლე­ ბი ქმნიდ­ნენ ტრე­ნინგს „ბიზნესის ად­მი­ნის­ტრ ­ ი­რე­ბა მიკ­რო­მე­წარ­მი­სათ­ვის“, მი­ზა­ნი იყო მე­წარ­მე­თა დახ­მა­რე­ბა ბიზ­ნეს­გეგ­მის შე­მუ­შა­ვე­ბა­ში. ბიზ­ნეს­გეგ­მა გა­ნი­ხი­ლე­ბო­და რო­ გორც კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის სა­შუ­ა­ლე­ბა დამ­ფი­ნან­სე­ბელ უწყე­ბა­სა და და­ფი­ნან­სე­ბის მა­ძი­ე­ბელს შო­რის. პრო­ექ­ტის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის დროს, ტრე­ნინ­გის შემ­დეგ, გრან­ტის მა­ძი­ებ­ლე­ბი ბიზ­ნეს­გეგ­მას ქმნიდ­ნენ. საგ­რან­ტო კონ­კურ­სის პი­რო­ბე­ბით სა­უკ­ ე­თე­სო ბიზ­ნეს­გეგ­მა და­ ფი­ნან­ს­დე­ბო­და. ამ შემ­თხ­ვე­ვა­შიც ბიზ­ნეს­გეგ­მა გა­ნი­ხი­ლე­ბო­და რო­გორც ჩარ­ჩო, ერ­თ­გ­ ვა­რი შაბ­ლო­ნი, ბიზ­ნე­სის შე­სა­ხებ ამომ­წუ­რა­ვი ინ­ფორ­მა­ცი­ის მი­სა­ღე­ბად. ბიზ­ნეს­გეგ­მებ­ ზე მუ­შა­ო­ბამ, და­ფი­ნან­სე­ბუ­ლი სა­წარ­მო­ებ­ ის მო­ნი­ტო­რინ­გ­მა გვიჩ­ვე­ნა, რომ ტრე­ნინ­გ­ზე მი­ღე­ბუ­ლი ცოდ­ნა ბიზ­ნეს იდე­ის კრი­ტი­კუ­ლი შე­ფა­სე­ბის­თ­ვის გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და. შე­ფა­სე­ბის პრო­ცეს­ში მე­წარ­მის ხედ­ვა კრი­ტი­კულ კითხ­ვებს ბა­დებ­და: მა­გა­ლი­თად, რა არის სა­მიზ­ ნე ბა­ზა­რი, რამ­დე­ნად დი­დია იგი, რა იქ­ნე­ბა მი­სა­ღე­ბი ფა­სი, რა სა­ხის აღ­ჭურ­ვი­ლო­ბა თუ მან­ქა­ნა-­და­ნად­გა­რია სა­ჭი­რო, რო­გო­რი უნ­და იყოს მო­მა­რა­გე­ბის ჯაჭ­ვი, რა ცოდ­ნა­სა და კვა­ლი­ფი­კა­ცი­ას მო­ითხოვს და ა.შ. ამ­გ­ვარ­მა ანა­ლიზ­მა შე­მო­სუ­ლი ბიზ­ნეს­გეგ­მე­ბის მა­ღა­ ლი ხა­რის­ხი უზ­რუნ­ველ­ყო.

ობი­ექ­ტურ შერ­ჩე­ვას არ­თუ­ლებს ბიზ­ნეს წი­ნა­და­დე­ბა­თა მსგავ­სე­ბა ვი­ნა­ი­დან კონ­კურ­სი საკ­მა­ოდ ინ­ტენ­სი­უ­რი იყო (საშუალოდ 15 ადა­მი­ა­ნი ერთ გრან­ტ­ზე), გა­მარ­ჯ­ვე­ბულ­თა ობი­ექ­ტუ­რი შერ­ჩე­ვა ძნე­ლი აღ­მოჩ­ნ­და. ამო­ცა­ნას არ­თუ­ლებ­და ბიზ­ნეს­ გეგ­მე­ბის მსგავ­სე­ბაც – რო­დე­საც ერ­თი და იგი­ვე ბიზ­ნეს იდეა ორი ან მე­ტი კონ­კურ­სან­ტის მი­ერ მეტ­-­ნაკ­ლე­ბად თა­ნაბ­რად იყო წარ­მოდ­გე­ნი­ლი. პრო­ექ­ტის გუნ­დ­მა ორ­სა­ფე­ხუ­რი­ა­

7

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

ნი პრო­ცე­დუ­რა შე­იმ­ უ­შა­ვა. პირ­ველ სა­ფე­ხურ­ზე ხდე­ბო­და გა­ნაცხა­დე­ბის პირ­ვე­ლა­დი გა­ დარ­ჩე­ვა კონ­სულ­ტა­ცი­ის და ტრე­ნინ­გის ცენ­ტრ ­ ის სპე­ცი­ა­ლის­ტე­ბის მი­ერ. ამ ეტაპ­ზე კრი­ ტე­რი­უ­მე­ბი იყო ნა­თე­ლი ბიზ­ნეს იდე­ა, იდე­ის ცხა­დი კო­მუ­ნი­კა­ცი­ა, მო­ნა­წი­ლის მო­ტი­ვა­ცია და შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბი. შერ­ჩე­უ­ლი კონ­კურ­სან­ტე­ბი ეს­წ­რე­ბოდ­ნენ ტრე­ნინგს „ბიზნესის ად­მი­ნის­ტ­რი­რე­ბა მიკ­რო­სა­წარ­მო­სათ­ვის“, ხო­ლო ტრე­ნინ­გის შემ­დეგ ქმნიდ­ნენ ბიზ­ნეს­ გეგ­მებს. მე­ო­რე სა­ფე­ხურ­ზე კი მოწ­ვე­უ­ლი ექ­ს­პერ­ტე­ბი ქუ­ლე­ბით აფა­სებ­დ­ნენ ბიზ­ნეს­ გეგ­მებს. შე­ფა­სე­ბა სხვა­დას­ხ­ვა ას­პექ­ტით ხდე­ბო­და: თუ რამ­დე­ნად კარ­გად არის შეს­ წავ­ლი­ლი სა­მიზ­ნე ბა­ზა­რი, რამ­დე­ნად რე­ა­ლის­ტუ­რია გა­ყიდ­ვე­ბის პროგ­ნო­ზი, რო­გო­რია ფას­წარ­მოქ­მ­ნის მე­ქა­ნიზ­მი, რო­გო­რია საწ­რ­მოს ორ­გა­ნი­ზე­ბის გეგ­მა და ა. შ. შე­ფა­სე­ბის შემ­დეგ ხდე­ბო­და კონ­კურ­სან­ტე­ბის მი­ერ წარ­მოდ­გე­ნი­ლი ბიზ­ნეს გეგ­მე­ბის რან­ჟი­რე­ბა.

მო­ნი­ტო­რინ­გის შეხ­ვედ­რე­ბი უნ­და იქ­ნას გან­ხი­ლუ­ლი ად­გილ­ზე სწავ­ლე­ბის და გამ­ხ­ნე­ვე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბა­დაც პრო­ექ­ტ­მა შექ­მ­ნა ინ­ტენ­სი­უ­რი მო­ნი­ტო­რინ­გის სის­ტე­მა. თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში კონ­სულ­ ტა­ცი­ის და ტრე­ნინ­გის ცენ­ტრ ­ ის თა­ნამ­შ­რომ­ლე­ბი სა­შუ­ა­ლოდ მო­ნი­ტო­რინ­გის სა­მი­დან ხუ­თამ­დე შეხ­ვედ­რას აწყობ­დ­ნენ ყო­ველ სო­ფელ­ში. მო­ნი­ტო­რინ­გის შეხ­ვედ­რე­ბი არ ემ­ სა­ხუ­რე­ბო­და მხო­ლოდ კონ­ტ­როლს. რო­გორც ზე­მოთ აღ­ვ­ნიშ­ნეთ, ამ შეხ­ვედ­რებ­ზე პრო­ ექ­ტის თა­ნამ­შ­რო­მე­ლი და მე­წარ­მე ერ­თობ­ლი­ვად აფა­სებ­დნ­ ენ ბიზ­ნე­სის მდგო­მა­რე­ო­ბას, მსჯე­ლობ­დ­ნენ მიღ­წე­ვებ­სა და გა­მოწ­ვე­ვებ­ზე, სა­ხავ­დ­ნენ მა­თი გა­დაჭ­რის გზებს. შეხ­ვედ­ რე­ბი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი იყო რო­გორც ტექ­ნი­კუ­რი დახ­მა­რე­ბი­სა და კონ­სულ­ტა­ცი­ის თვალ­ საზ­რი­სით, ასე­ვე - გამ­ხ­ნე­ვე­ბი­სა და თა­ნად­გო­მის მიზ­ნი­თაც. ამ­გ­ვა­რი ფსი­ქო­ლო­გი­ურ ­ ი მხარ­და­ჭე­რა ხში­რად ბევ­რად მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი აღ­მო­ჩე­ნი­ლა. ბიზ­ნე­სის შემ­დ­გო­მი ზრდის და მდგრა­დო­ბის სა­კითხი პრო­ექ­ტის მდგრა­დო­ბას გან­საზღ­ვრ ­ ავს მიკ­რო­სა­წარ­მო­თა შემ­დგ­ ო­მი გან­ვი­თა­რე­ბა და ზრდა. სა­წარ­მო­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბამ და­ამ­ტ­კი­ცა თა­ვი­სი სი­ცოცხ­ლის უნა­რი­ა­ნო­ბა. ამ­გ­ ვა­რი დას­კ­ვნ­ ა ცხა­დი ხდე­ბა, თუ შე­ვა­და­რებთ 2010 და 2011 წლე­ბის და­საწყის­ში და­ფი­ ნან­სე­ბულ სა­წარ­მო­ებს, 2011 წლის ბო­ლო­ში და 2012 წლის და­საწყის­ში და­ფი­ნა­სე­ბულ სა­წარ­მო­ებს. ოჯა­ხე­ბის შე­მო­სა­ვა­ლი წი­ნა პე­რი­ოდ ­ ის 27%-დან ამ­ჟა­მინ­დელ 36.7%-მდე გა­ი­ზარ­და. ახ­ლა მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია ამ სა­წარ­მო­თა შემ­დ­გო­მი ზრდა, რაც და­მა­ტე­ბი­თი კა­ პი­ტა­ლის მო­ზიდ­ვას უკავ­შირ­დე­ბა. ასე­თი შე­საძ­ლე­ბე­ლია იყოს მო­გე­ბის რე­ინ­ვეს­ტი­რე­ბა, პარ­ტ­ნი­ო­რო­ბა ან სეს­ხი. მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი­ა, რომ პრო­ექ­ტის ფარ­გ­ლებ­ში მი­ღე­ბუ­ლი ცოდ­ ნა და გა­მოც­დი­ლე­ბა მე­წარ­მე­ებს და­ეხ­მა­რე­ბა და­მა­ტე­ბი­თი კა­პი­ტა­ლის მო­ზიდ­ვის მიზ­ნით ეფექ­ტუ­რად იმუ­შა­ონ.

8

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

პრო­ექ­ტის გე­ოგ­რა­ფია მიზ­ნე­ბი და ამო­ცა­ნე­ბი

სწავლება

იძულებით გადაადგილებულ პირთა ოჯახების შემოსავლის ზრდა

მომგებიანი მიკროსაწარმოების ამოქმედება

კაპიტალის ხელმისაწვდომობა

კავშირი ბაზართან

იძუ­20% ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა ოჯა­ხე­ბის შე­მო­სავ­ლის ზრდა 20%

20%

21% 16%

15% სიხშირე

11% 10% 5%

11% 7%

5%

4%

5% 2%

0%

5%-ზე ნაკლები

5% - 16% 16% - 26% 26% - 36% 36% - 47% 47% - 57% 57% - 68% 68% - 78% 78% - 88%

88% და მეტი

9

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

წარმატების ისტორიები ჰამ­ლეტ კა­პა­ნა­ძე

წარმატების ისტორია

ჰამ­ლეტ კა­პა­ნა­ძე წე­რო­ვა­ნის დევ­ნილ­თა ჩა­სახ­ლე­ბა­ში მე­ოთხე წე­ლია მე­უღ­ლეს­თან, ორ ქა­ ლიშ­ვილ­თან და შვი­ლიშ­ვილ­თან ერ­თად ცხოვ­რობს. ახალ­გაზ­რ­დო­ბის წლე­ბი ცხინ­ვალ­ში გა­ა­ტა­რა, სა­მა­ჩაბ­ლოს ომის შემ­დეგ სო­ფელ ავ­ნევ­ში და­სახ­ლ­და და 2008 წლის აგ­ვის­ტოს მოვ­ლე­ნე­ბამ­დე იქ ცხოვ­რობ­და. ბა­ტო­ნი ჰამ­ლე­ტი ქარ­თულ­-ო­სუ­რი ოჯა­ხი­და­ნა­ა. დე­დით ოსია და ოსი ეროვ­ნე­ბის ნა­თე­სა­ვე­ბის გა­რე­მოც­ვა­ში გა­ი­ზარ­და. მე­უღ­ლე ქა­ლა­ბა­ტო­ნი – ნუ­ნუ ყან­და­რე­ლი ავ­ნე­ვის სკო­ლა­ში რუ­სუ­ლი ენის პე­და­გო­გად მუ­შა­ობ­და. ჰამ­ლეტ კა­პა­ნა­ძეს სო­ფელ­ში დი­დი ავ­ტო-­სა­ხე­ლოს­ნო დარ­ჩა, სა­დაც ხუ­თი თა­ნა­სოფ­ლე­ლი ჰყავ­და და­საქ­მე­ბუ­ლი. ომის შემ­დეგ სამ­სა­ხუ­რის ძებ­ნა თბი­ლი­სის ავ­ტო-­სა­ხე­ლოს­ნო­ებ­ში სცა­და, თუმ­ცა, სა­მუ­შაო იარა­ღე­ბის უქონ­ლო­ბის გა­მო მცდე­ლო­ბა უშე­დე­გოდ დას­რულ­და.

2011 წელს USAID-ის საგ­რან­ტო გან­ვი­თა­რე­ბის პროგ­რა­მის ფარ­გ­ლებ­ში სი­ტი­სის მი­ერ გა­მოცხა­ დე­ბულ კონ­კურ­ს­ში მი­ი­ღო მო­ნა­წი­ლე­ობ­ ა. კონ­კურ­სის ყვე­ლა ეტა­პი წარ­მა­ტე­ბით გა­და­ლა­ხა და და­ფი­ნან­სე­ბაც მი­ი­ღო. „ჩემმა რამ­დე­ნი­მე მე­ზო­ბელ­მა ამ პრო­ექ­ტის დახ­მა­რე­ბით მცი­რე ბიზ­ნე­სი წა­მო­იწყო, სწო­რედ მათ მირ­ჩი­ეს კონ­კურ­ს­ში მო­ნა­წი­ლე­ობ­ ის მი­ღე­ბა. კონ­კუ­რენ­ცია ძა­ლი­ან დი­დი იყო და გა­მარ­ჯვ­ ე­ბას არ ვე­ლო­დი. გრან­ტის თან­ხით კო­ტე­ჯის გვერ­დით სა­ხე­ლოს­ნო კა­პი­ტა­ლუ­ რად მო­ვა­შე­ნე და სა­მუ­შაო იარა­ღე­ბი შე­ვი­ძი­ნე. იარა­ღე­ბი საკ­მა­ოდ ძვი­რია და რომ არა გრან­ტი, სა­კუ­თა­რი ძა­ლე­ბით მათ შე­ძე­ნას ვერ მო­ვა­ხერ­ხებ­დი“, _ ამ­ბობს ბა­ტო­ნი ჰამ­ლე­ტი. და­ფი­ნან­სე­ბის შემ­დეგ კლი­ენ­ტე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად გა­იზ­ არ­და და ხში­რად რიგ­შიც უწევთ ყოფ­ნა. გა­ სულ წელს რამ­დე­ნი­მე ავ­ტო­დი­ლერ­თან მო­ლა­პა­რა­კე­ბა შედ­გა და ახ­ლა უკ­ვე ყო­ველ­თ­ვი­უ­რად 1015 გა­სა­ყი­დი მან­ქა­ნის შე­კე­თე­ბას უზ­რუნ­ველ­ყოფს. ოჯა­ხის მა­ტე­რი­ალ ­ უ­რი მდგო­მა­რე­ობ­ ა გა­უმ­ჯო­ ბეს­და, და­ნა­ზო­გით სახ­ლის­თ­ვის პერ­სო­ნა­ლუ­რი კომ­პი­უ­ტე­რი, სა­ო­ჯა­ხო ტექ­ნი­კა და ავე­ჯი შე­ი­ძი­ნეს. და­ფი­ნან­სე­ბი­დან ერ­თი წლის თავ­ზე ბა­ტო­ნი ჰამ­ლე­ტი სა­კუ­თარ წა­მოწყე­ბას წარ­მა­ტე­ბუ­ლად აფა­სებს. თვლის, რომ თუ ადა­მი­ანს თა­ვი­სი საქ­მე უყ­ვარს და შრო­მა არ ეზა­რე­ბა, ყვე­ლა­ფერს მი­ აღ­წევს. ოც­ნე­ბობს, პა­ტა­რა შვი­ლიშ­ვილს თა­ვი­სი ხე­ლო­ბა შე­ას­წავ­ლოს და მო­მა­ვალ­ში ერ­თად იზ­ რუ­ნონ ბიზ­ნე­სის გან­ვი­თა­რე­ბა­ზე.

10

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

ლევან წერეთელი, ზაქარია მოსიაშვილი, თეიმურაზ ქებაძე

წარმატების ისტორია

გო­რის რა­იო ­ ­ნის სო­ფელ მეღ­ვ­რე­კის­ში მეფ­რინ­ვე­ლე­ობ­ ის ფერ­მა უკ­ვე რამ­დე­ნი­მე წე­ლია არ­ სე­ბობს. ამ­ჟა­მად ფერ­მა­ში მუდ­მი­ვი სამ­სა­ხუ­რი რვა ადა­მი­ანს აქვს და კი­დევ ექ­ვ­სი პე­რი­ოდ ­ უ­ლად იღებს დრო­ე­ბით სამ­სა­ხურს. ფერ­მის მფლო­ბე­ლი 3 ად­გი­ლობ­რი­ვი მე­წარ­მე­ა: ლე­ვან წე­რე­თე­ლი, ზა­ქა­რია მო­სი­აშ­ვი­ლი და თე­ი­მუ­რაზ ქე­ბა­ძე. პარ­ტნ­ ი­ო­რებ­მა 2008 წლის რუ­სეთ­-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ომამ­დე ორი წლით ად­რე ააშე­ნეს ფერ­მა და ბიზ­ნე­სიც წარ­მა­ტე­ბით და­იწყეს, მაგ­რამ ომის პე­რი­ოდ­ში მე­ურ­ნე­ობ­ ა მო­იშ­ ა­ლა, ფრინ­ვე­ლი და­იხ­ ო­ცა და ტექ­ნი­კა გა­ი­ძარ­ცვ­ ა. „როდესაც სო­ფელ­ში დავ­ბ­რუნ­დით ფერ­მა­ში მხო­ ლოდ ცა­რი­ელ ­ ი კედ­ლე­ბი დაგ­ვ­ხვ­ ­და, არ ვი­ცო­დით, რა უნ­და გვე­კე­თე­ბი­ნა“ _ იხ­სე­ნებს ლე­ვან წე­ რე­თე­ლი. პრო­ექ­ტ­ში „2008 წლის ომის შე­დე­გად იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბუ­ლი პი­რე­ბი­სა და და­ზა­რა­ლე­ ბუ­ლი სოფ­ლე­ბის მო­სახ­ლე­ო­ბის თვით­და­საქ­მე­ბის ხელ­შეწყო­ბა“, რო­მე­ლიც 2010 წელს USAID-ის და­ფი­ნან­სე­ბით და­იწყო, მე­წარ­მე­ებ­მა კონ­კურ­ს­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა ჯგუ­ფუ­რად გა­დაწყ­ვი­ტეს და შერ­ ჩე­ვის რამ­დე­ნი­მე ეტა­პი წარ­მა­ტე­ბით გა­ი­ა­რეს. საწყის ეტაპ­ზე პრო­ექ­ტი 8000 ლა­რით და­ფი­ნან­ს­და, გრან­ტის თან­ხით შე­ნო­ბა კა­პი­ტა­ლუ­რად გა­რე­მონ­ტ­და და პირ­ვე­ლი სა­წარ­მოო ციკ­ლის და­საწყე­ ბად 800 სა­ხორ­ცე ჯი­შის წი­წი­ლა შე­ი­ძი­ნეს. პრო­ექ­ტის ოფიც­რე­ბის დახ­მა­რე­ბით მო­ხერ­ხ­და პრო­დუქ­ცი­ის რე­ა­ლი­ზა­ცი­ის ახა­ლი არ­ხე­ბის შექ­ მ­ნა. მე­წარ­მე­ებ­მა საქ­მი­ან­ ი ურ­თი­ერ­თო­ბა და­ამ­ყა­რეს რამ­დე­ნი­მე შუ­ამ­ ა­ვალ­თან, რომ­ლე­ბიც პრო­ დუქ­ცი­ის დის­ტ­რი­ბუ­ცი­ას გორ­ში, რუს­თავ­სა და თბი­ლის­ში ეწე­ვი­ან. ბიზ­ნე­სი სწრა­ფად ვი­თარ­დე­ბა და დღეს უკ­ვე ფერ­მა 5000 ფრთა ქა­თამს ით­ვლ ­ ის. საკ­ვე­ბის დიდ ნა­წილს ად­გი­ლობ­რი­ვი მწარ­მო­ებ­ლე­ბის­გან ყი­დუ­ლო­ბენ, რაც და­დე­ბი­თად აისა­ხე­ბა ად­გი­ლობ­რი­ ვი ბიზ­ნე­სის გან­ვი­თა­რე­ბა­ზე. მე­წარ­მე­ე­ბი მუდ­მი­ვად ახ­დე­ნენ მო­გე­ბის რე­ინ­ვეს­ტი­რე­ბას ბიზ­ნეს­ში წარ­მო­ებ­ ის და­ნა­ხარ­ჯე­ბის შემ­ცი­რე­ბი­სა და ეფექ­ტუ­რო­ბის გაზ­რ­დის მიზ­ნით. ისი­ნი ახ­ლო მო­მა­ვალ­ში კი­დევ ერ­თი ფერ­მის აშე­ნე­ბა­საც აპი­რე­ბენ, რის­თვ­ ი­საც არ­სე­ბუ­ლი შე­ნო­ბის მიმ­დე­ბა­რედ 3000 მ2 ფარ­თო­ბის მი­წის ნაკ­ ვე­თი უკ­ვე შე­იძ­ნი­ეს.

11

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

იური ობოლაძე

წარმატების ისტორია

იური ობო­ლა­ძე მე­ოთხე წე­ლია წე­რო­ვა­ნის დევ­ნილ­თა ჩა­სახ­ლე­ბა­ში მე­უღ­ლეს­თან და სამ ქა­ლიშ­ ვილ­თან ერ­თად ცხოვ­რობს. 2008 წლის აგ­ვის­ტოს მოვ­ლე­ნე­ბამ­დე ოჯახ­თან ერ­თად ახალ­გო­რის ცენ­ ტ­რ­ში სა­კუ­თარ ორ­სარ­თუ­ლი­ან სახ­ლ­ში ცხოვ­რობ­და. პრო­ფე­სი­ით ფი­ზი­კო­სი 90-იან წლებ­ში ახალ­გო­ რის რა­ი­ო­ნუ­ლი საკ­რე­ბუ­ლოს თავ­მ­ჯდ ­ ო­მა­რე იყო. ომამ­დე მცი­რე ბიზ­ნე­სით იყო და­კა­ვე­ბუ­ლი და ოჯახს მა­ტე­რი­ა­ლუ­რად კარ­გად უზ­რუნ­ველ­ყოფ­და. ბიზ­ნე­სის დაწყე­ბა­ზე ფიქ­რი წე­რო­ვან­ში და­სახ­ლე­ბის­თა­ნა­ვე და­იწყო. შვი­ლე­ბი სტუ­დენ­ტე­ბი იყ­ვ­ნენ და ოჯა­ხის მხარ­და­ჭე­რა ესა­ჭი­რო­ე­ბო­დათ, ერ­თა­დერ­თი სა­არ­სე­ბო წყა­რო კი სო­ცი­ალ ­ უ­რი დახ­მა­რე­ბა იყო. „მეტალო-პლასტმასის კარ­-­ფან­ჯ­რის დამ­ზა­დე­ბის იდეა და­სახ­ლე­ბა­ში არ­სე­ბუ­ლი მა­ღა­ლი მოთხოვ­ნის გა­მო გაჩ­ნდ ­ ა. კო­ტე­ჯე­ბი საკ­მა­ოდ პა­ტა­რაა და ოჯა­ხე­ბის დიდ­მა ნა­წილ­მა სახ­ლებ­ზე ოთა­ხე­ბის მი­შე­ნე­ბა და­იწყო. ჩავ­თ­ვა­ლე, რომ ბიზ­ნე­სი ჩემ­თ­ვი­საც მომ­გე­ბი­ან­ ი იქ­ნე­ბო­და და მო­სახ­ლე­ო­ბის­თ­ვი­საც ხელ­საყ­ რე­ლი, რად­გან დევ­ნი­ლე­ბი პრო­დუქ­ტის მი­ღე­ბას ად­გილ­ზე უფ­რო და­ბალ ფას­ში შეძ­ლებ­დ­ნენ.“ ბიზ­ნე­სი სა­კუ­თა­რი მცი­რე და­ნა­ზო­გით, ბან­კის კრე­დი­ტით და საზღ­ვარ­გა­რეთ მცხოვ­რე­ბი მე­გობ­რის დახ­მა­რე­ბით და­იწყო. კო­ტეჯ­ზე ოთა­ხი მი­ა­შე­ნა და სა­მუ­შაო იარა­ღე­ბი და რამ­დე­ნი­მე სა­ხის და­ნად­გა­რი შე­ი­ძი­ნა, თუმ­ცა დაწყე­ბუ­ლი საქ­მის ბო­ლომ­დე მიყ­ვა­ნა თან­ხის სიმ­ცი­რის გა­მო ვე­ღარ შეძ­ლო. USAIDის საგ­რან­ტო გან­ვი­თა­რე­ბის პროგ­რა­მის ფარ­გლ ­ ებ­ში სი­ტი­სის მი­ერ გა­მოცხა­დე­ბუ­ლი კონ­კურ­სის შე­სა­ ხებ ჩა­სახ­ლე­ბა­ში გა­მოკ­რუ­ლი გან­ცხა­დე­ბით შე­იტყო და გა­დაწყ­ვი­ტა, ბე­დი ეცა­და. „პროექტი ძა­ლი­ან და­მეხ­მა­რა ჩე­მი იდე­ის სრუ­ლად გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბა­ში. რომ არა და­ფი­ნან­სე­ბა, სა­ წარ­მოს ამუ­შა­ვე­ბას ალ­ბათ დიდ­ხანს ვერ შევ­ძლ ­ ებ­დი. გა­მარ­ჯ­ვე­ბის იმე­დი მქონ­და, რად­გან ბიზ­ნე­სის წარ­მა­ტე­ბა­ში დარ­წ­მუ­ნე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი. გრან­ტის თან­ხით მშე­ნებ­ლო­ბა და­ვას­რუ­ლე და ძვი­რადღი­რე­ბუ­ ლი სა­მუ­შაო და­ნად­გა­რი შე­ვი­ძი­ნე, რომ­ლის გა­რე­შეც შეკ­ვე­თე­ბის მი­ღე­ბას ვერ ვუზ­რუნ­ველ­ყოფ­დი.“ ახ­ლა ოჯახს შე­მო­სავ­ლის სტა­ბი­ლუ­რი წყა­რო გა­უჩ­ნდ ­ ა. წე­რო­ვან­შიც და მიმ­დე­ბა­რე სოფ­ლებ­ში სა­ რეკ­ლა­მო და ინ­ტერ­ნეტ­-­გან­ცხა­დე­ბე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბით უკ­ვე ყვე­ლა იც­ნობს. შეკ­ვე­თე­ბის რა­ოდ ­ ე­ნო­ბა იმ­ დე­ნად დი­დი­ა, რომ მუ­შა­ო­ბა ხში­რად ღა­მის სა­ა­თებ­შიც უწევს. დრო­დად­რო და­სახ­ლე­ბა­ში მცხოვ­რე­ბი სა­მი დევ­ნი­ლი მე­ზო­ბე­ლი ყავს და­საქ­მე­ბუ­ლი. „ჩვენს და­სახ­ლე­ბა­ში ბო­ლო პე­რი­ოდ­ში ინ­ტენ­სი­უ­რი მი­შე­ნე­ბე­ბი მიმ­დი­ნა­რე­ობს. შე­სა­ბა­მი­სად, გა­ ყიდ­ვე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა დღი­თიდღე იზ­რ­დე­ბა. დევ­ნი­ლებს შე­და­რე­ბით და­ბალ ფას­ში ვემ­სა­ხუ­რე­ბი. ჩე­მი ხალ­ხია და ვცდი­ლობ, რო­გორც შე­მიძ­ლია ხე­ლი შე­ვუწყო და და­ვეხ­მა­რო. პრო­ექ­ტით ძა­ლი­ან კმა­ყო­ ფი­ლი ვარ და ყვე­ლას ვურ­ჩევ, მსგავს კონ­კურ­სებ­ში აუცი­ლებ­ლად სცა­დონ ბე­დი.“

12

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

გა­ლი­ნა ქე­ლეხ­სა­ევ ­ა

წარმატების ისტორია

გა­ლი­ნა ქე­ლეხ­სა­ე­ვა შავ­შ­ვე­ბის დევ­ნილ­თა და­სახ­ლე­ბა­ში მე­უღ­ლეს­თან, შვი­ლებ­თან და შვი­ ლიშ­ვი­ლებ­თან ერ­თად ცხოვ­რობს. 2008 წლის აგ­ვის­ტოს ომამ­დე დი­დი ლი­ახ­ვის ხე­ობ­ ა­ში, სო­ფელ ქე­მერ­ტ­ში ცხოვ­რობ­და. ცხინ­ვა­ლის პე­და­გო­გი­უ­რი ინ­ს­ტი­ტუ­ტის დამ­თავ­რე­ბის შემ­დეგ ქალ­ბა­ტო­ნი ნა­თე­ლა სოფ. ძარ­წე­მის სა­შუ­ა­ლო სკო­ლა­ში გერ­მა­ნუ­ლი ენის მას­წავ­ლე­ბე­ლი იყო, სა­დაც 26 წე­ლი მუ­შა­ობ­და. ოჯა­ხი სოფ. ქე­მერ­ტ­ში სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ობ­ ით იყო და­კა­ვე­ბუ­ლი: მე­ხი­ლე­ობ­ ას, მე­სა­ქონ­ ლე­ო­ბას და მეფ­რინ­ვე­ლე­ო­ბას მის­დევ­დ­ნენ. „უკვე მე­ხუ­თე წე­ლია დევ­ნი­ლე­ბი ვართ. და­საწყის­ში აქ ცხოვ­რე­ბა ძა­ლი­ან გაგ­ვი­ჭირ­და. ჩვე­ნი სა­არ­სე­ბო წყა­რო მხო­ლოდ სო­ცი­ა­ლუ­რი დახ­მა­რე­ბა და გა­ე­როს გან­ვი­თა­რე­ბის პროგ­რა­მის სა­სურ­ სა­თო დახ­მა­რე­ბა იყო“ ამ­ბობს ქალ­ბა­ტო­ნი ნა­თე­ლა. ქალ­ბა­ტო­ნი ნა­თე­ლა აქ­ტი­უ­რი და მი­ზან­და­სა­ხუ­ლი ადა­მი­ა­ნი­ა. გა­სულ წელს ჰუ­მა­ნი­ტა­რულ ცენტრ „აფხაზეთის“ ხელ­შეწყო­ბით ჩა­მო­ა­ყა­ლი­ბა არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცია „მომავლის იმე­დით“ და პირ­ვე­ლი პრო­ექ­ტიც ამა­ვე ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის დახ­მა­რე­ბით გა­ნა­ხორ­ცი­ელ ­ ა _ მი­სი ორ­გა­ნი­ზე­ბით და­ სახ­ლე­ბა­ში აშენ­და რი­ტუ­ალ ­ ე­ბის სახ­ლი. ორ­გა­ნი­ზა­ცია ძი­რი­თა­დად ინ­ფ­რას­ტ­რუქ­ტუ­რის გან­ვი­თა­ რე­ბის მი­მარ­თუ­ლე­ბით მუ­შა­ობს და ახა­ლი პრო­ექ­ტე­ბის მო­ლო­დინ­ში­ა.

2011 წელს ქალ­ბა­ტო­ნი ნა­თე­ლა და­ფი­ნან­ს­და იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა ეკო­ნო­მი­კუ­რი ინ­ტეგ­რა­ცი­ის პრო­ექ­ტის ფარ­გლ ­ ებ­ში. გრან­ტის თან­ხით _ 2200 ლა­რით 10 დე­და-­ცხ­ვა­რი შე­იძ­ ი­ნა და უკ­ვე ერ­თი წე­ლია პრო­ექტს წარ­მა­ტე­ბით ახორ­ცი­ე­ლებს. „გრანტის თან­ხით მცი­რე სა­ო­ჯა­ხო ბიზ­ნე­სი წა­მო­ვიწყეთ. ბიზ­ნე­სი­დან თვე­ში სა­შუ­ალ ­ ოდ 250 ლა­ რის შე­მო­სა­ვალს ვი­ღებ, რაც ჩვე­ნი ოჯა­ხის­თ­ვის ძა­ლი­ან მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ა. ამას გარ­და, პრო­ექ­ტის ფარ­გლ ­ ებ­ში გა­ვი­ა­რე ტრე­ნინ­გი „ბიზნესის ად­მი­ნის­ტ­რი­რე­ბა მცი­რე და სა­შუ­ა­ლო მე­წარ­მე­თათ­ვის“; მას შემ­დეგ კი­დევ რამ­დე­ნი­მე საგ­რან­ტო კონ­კურ­ს­ში მი­ვი­ღე მო­ნა­წი­ლე­ობ­ ა და ტრე­ნინ­გ­ზე მი­ღე­ბუ­ ლი ცოდ­ნა ძა­ლი­ან და­მეხ­მა­რა. წა­მოწყე­ბუ­ლი საქ­მი­ა­ნო­ბით ძა­ლი­ან კმა­ყო­ფი­ლი ვარ და სა­მო­მავ­ ლოდ ცხოვ­რე­ბის მომ­რავ­ლე­ბას ვგეგ­მავ“.

13

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

ლუ­ი­ზა ნას­ყი­დაშ­ვი­ლი

წარმატების ისტორია

ლუ­ი­ზა ნას­ყი­დაშ­ვი­ლი 2008 წე­ლის რუ­სეთ­-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ომის შემ­დეგ გო­რის რა­ი­ო­ნის სო­ფელ ტირ­ძნ­ ის­ში მე­უღ­ლეს­თან, მე­უღ­ლის მშობ­ლებ­თან და ორ მცი­რეწ­ლო­ვან შვილ­თან ერ­თად ცხოვ­ რობს. ომამ­დე ისი­ნი სო­ფელ აჩა­ბეთ­ში ორ­სარ­თუ­ლი­ან, ახალ­გა­რე­მონ­ტე­ბულ სახ­ლ­ში ცხოვ­რობ­დ­ ნენ. ოჯა­ხი სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბის პრო­დუქ­ტე­ბის წარ­მო­ე­ბით იყო და­კა­ვე­ბუ­ლი, ჰქონ­დათ სა­კუ­თა­რი სატ­ვირ­თო და მსუ­ბუ­ქი ავ­ტო­მო­ბი­ლი და სხვა სა­სოფ­ლო სა­მე­ურ­ნეო ტექ­ნი­კა. ტირ­ძნ­ ის­ში და­სახ­ლე­ბის შემ­დეგ ოჯახს ეკო­ნო­მი­უ­რად ძა­ლი­ან გა­უ­ჭირ­და. მა­თი სა­არ­სე­ბო წყა­რო მხო­ლოდ სო­ცი­ა­ლუ­რი დახ­მა­რე­ბა იყო რო­მე­ლიც 100 ლარს შე­ად­გენ­და. ამ პე­რი­ოდ­ში USAID-ის და­ ფი­ნან­სე­ბით სი­ტი­სიმ და­იწყო სამ­წ­ლი­ა­ნი პრო­ექ­ტი, რომ­ლის ფარ­გ­ლებ­შიც მცი­რე ბიზ­ნე­სის მხარ­და­ სა­ჭე­რად საგ­რან­ტო კონ­კურ­სი გა­მოცხად­და. ქალ­ბა­ტონ­მა ლუ­ი­ზამ გა­დაწყ­ვი­ტა ბე­დი ბიზ­ნეს­ში ეცა­და. ახალ­ბე­და მე­წარ­მე სო­ფელ­ში არ­სე­ბულ სკო­ლის ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ას და­უკ­ ავ­შირ­და და წი­ნას­წა­რი მო­ ლა­პა­რა­კე­ბა აწარ­მოა ბუ­ფე­ტის გახ­ს­ნას­თან და­კავ­ში­რე­ბით. კონ­კურ­სის ყვე­ლა ეტა­პი წარ­მა­ტე­ბით გა­ი­ა­რა და 1,000 აშშ დო­ლა­რი და­ფი­ნან­სე­ბა მი­ი­ღო. მი­ღე­ბუ­ლი გრან­ტით მე­წარ­მემ ელექ­ტ­რო გე­ნე­ რა­ტო­რი, სამ­ზა­რე­უ­ლოს ტექ­ნი­კა და ბუ­ფე­ტის მო­საწყო­ბად სა­ჭი­რო სხვა ნივ­თე­ბი შე­ი­ძი­ნა. ბიზ­ნე­სის წარ­მა­ტე­ბით ფუნ­ქც­ ი­ო­ნი­რე­ბი­სათ­ვის კი იგი აქ­ტი­ურ ­ ად იყე­ნებს ოჯა­ხის წევ­რე­ბის შრო­მას. დღეს მე­წარ­მე დაწყე­ბულ საქ­მეს წარ­მა­ტე­ბუ­ლად აფა­სებს. ამ­ბობს, რომ თვე­ში სა­შუ­ა­ლოდ 800 ლა­რამ­დე მო­გე­ბა რჩე­ბა. ამო­ნა­გებ თან­ხას კი ოჯა­ხის სხვა­დას­ხ­ვა სა­ჭი­რო­ე­ბე­ბი­სათ­ვის ანა­წი­ლებს. მარ­თა­ლი­ა, მო­გე­ბის დი­დი ნა­წი­ლი ძი­რი­თა­დი და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბებ­ზე იხარ­ჯე­ბა, ლუ­ი­ზა ახერ­ხებს შვი­ლებს შეძ­ლე­ბის­დაგ­ვა­რად კარ­გი გა­ნათ­ლე­ბა მი­ცეს. „კმაყოფილები ვართ, რომ მოს­წავ­ლე­ებს საკ­ვე­ბის შე­სა­ძე­ნად სკო­ლის გა­რეთ გას­ვ­ლა და ქუ­ჩის გა­დაკ­ვე­თა არ უწევთ, რაც ზო­გავს დრო­საც და ამას­თან გა­ცი­ლე­ბით უსაფ­რ­თხო­ცა­ა, ქალ­ბა­ტო­ნი ლუ­ ი­ზა გემ­რი­ელ და ხა­რის­ხი­ან საკ­ვებს გვიმ­ზა­დებს,“ _ აცხა­დებს დაწყე­ბი­თი კლა­სე­ბის პე­და­გო­გი ნა­ი­ ლი ზე­რე­კი­ძე. ქალ­ბა­ტონ­მა ნა­ი­ლიმ აღ­ნიშ­ნა, რომ სკო­ლა­ში 500-მდე მოს­წავ­ლე­ა, ხო­ლო მას­წავ­ლე­ ბელ­თა და ტექ­ნი­კუ­რი პერ­სო­ნა­ლის რა­ო­დე­ნო­ბა 40-ს აღ­წევს. მა­თი უმ­რავ­ლე­სო­ბა ყო­ველ­დღი­ურ ­ ად სარ­გებ­ლობს ბუ­ფე­ტის პრო­დუქ­ტე­ბით. გარ­და ამი­სა, ბუ­ფე­ტით ხში­რად მოს­წავ­ლე­თა მშობ­ლე­ბიც სარ­გებ­ლო­ბენ, ისი­ნი ქალ­ბა­ტონ ლუ­ი­ზას სხვა­დას­ხ­ვა სა­ხის სა­კონ­დიტ­რო ნა­წარ­მის შეკ­ვე­თას აძ­ ლე­ვენ. ქალ­ბა­ტო­ნი ლუ­ი­ზას მა­გა­ლი­თი მი­ბაძ­ვის სა­გა­ნი გახ­და მე­ზო­ბე­ლი და ნაც­ნო­ბი ქა­ლე­ბი­სათ­ვის. მი­სი საქ­მი­ა­ნო­ბა ერ­თგ­ ­ვა­რი ბიძ­გი­ა, იბ­რძ­ ო­ლონ და იცხოვ­რონ უკე­თე­სად!

14

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

მა­რი­ნა სა­მა­დაშ­ვი­ლი

წარმატების ისტორია

მა­რი­ნა სა­მა­დაშ­ვი­ლი ცხინ­ვა­ლი­და­ნა­ა, 1991 წლის შემ­დეგ სო­ფელ ტირ­ძ­ნის­ში დის ოჯახ­ში ცხოვ­ რობს. ქალ­ბა­ტო­ნი მა­რი­ნა მე­ო­რე ჯგუ­ფის ინ­ვა­ლი­დია და და­მო­უ­კი­დებ­ლად გა­და­ად­გი­ლე­ბა უჭირს. სა­ვაჭ­რო ბიზ­ნე­სი 1996 წელს და­იწყო _ „მერიდება რომ გითხ­რათ _ ბიზ­ნე­სი ნა­სეს­ხე­ბი 50 ლა­ რით და­ვიწყე...“ _ იხ­სე­ნებს ქალ­ბა­ტო­ნი მა­რი­ნა. მომ­ხ­მა­რე­ბელ­ზე ორი­ენ­ტი­რე­ბუ­ლი, გა­აზ­რე­ბუ­ლი ქმე­დე­ბის შე­დე­გად თან­და­თან იზ­რდ ­ ე­ბო­და ბიზ­ნე­სი­დან ამო­ნა­გე­ბი და ქალ­ბა­ტო­ნი მა­რი­ნაც საბ­რუ­ ნავ კა­პი­ტალს ზრდი­და. თუმ­ცა იყო წა­რუ­მა­ტებ­ლო­ბაც „ბიზნესი ნუ­ლი­დან 3-ჯერ და­ვიწყე, მა­ღა­ზია სხვა­დას­ხ­ვა დროს ორ­ჯერ გა­მი­ძარ­ც­ვეს, 2008 წლის ომის დროს კი და­მიწ­ვეს...“ ქალ­ბა­ტონ­მა მა­რი­ნამ 2010-2011 წლებ­ში USAID-ის და­ფი­ნან­სე­ბუ­ლი პრო­ექ­ტი­დან „იძულებით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა ეკო­ნო­მი­კუ­რი ინ­ტეგ­რა­ცი­ა“ 1,100 აშშ დო­ლა­რი გრან­ტი მი­იღ ­ ო მა­ღა­ზი­ ის­თ­ვის შე­ნო­ბის ასა­შე­ნებ­ლად და ინ­ვენ­ტა­რის შე­სა­ძე­ნად. ამ­ჟა­მად ტირ­ძ­ნის­ში ცენ­ტ­რა­ლურ გზას­ თან ახ­ლოს და­ახ­ლო­ე­ბით 15 მ2 ფარ­თო­ბის შე­ნო­ბა აქვს დახ­ლე­ბი­თა და სხვა­დას­ხვ­ ა ტი­პის მა­ ცივ­რე­ბით აღ­ჭურ­ვი­ლი და მკაც­რი კონ­კუ­რენ­ცი­ის პი­რო­ბებ­შიც ახერ­ხებს მო­გე­ბის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ნორ­მის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბას. ქალ­ბა­ტო­ნი მა­რი­ნა ყვე­ლა გა­და­სა­ხადს იხ­დის; მა­ღა­ზი­აშ­ ი ერ­თი გამ­ყიდ­ ვე­ლია და­საქ­მე­ბუ­ლი, რო­მელ­საც ხელ­ფა­სის სა­ხით 150-180 ლარს უხ­დის ბრუნ­ვის მი­ხედ­ვით. თვე­ ში მე­წარ­მეს 300-დან 400-ლარამდე მო­გე­ბაც რჩე­ბა, რომ­ლი­თაც სტუ­დენ­ტი დის­შვ­ ი­ლის სწავ­ლას აფი­ნან­სებს. ქალ­ბა­ტო­ნი მა­რი­ნა აქ­ტი­ურ ცხოვ­რე­ბას ეწე­ვა, იგი ამ­ჟა­მად გო­რის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის კულ­ტუ­რის გან­ყო­ფი­ლე­ბის უფ­რო­სი სპე­ცი­ა­ლის­ტი­ა, არის არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცია „ქალები მშვი­დო­ბი­ა­ნი თა­ნაცხოვ­რე­ბის­თვ­ ის“ დამ­ფუძ­ნე­ბე­ლი და „გორის ინ­ვა­ლიდ­თა კლუ­ბის“ წევ­რი. ამ­ ბობს, რომ ბიზ­ნე­სი უფ­რო სა­შუ­ა­ლე­ბაა იყოს აქ­ტი­უ­რი, ვიდ­რე მი­ზა­ნი, მი­იღ ­ ოს მო­გე­ბა. დახ­მა­რე­ბის­ თ­ვის ყო­ველ­თვ­ ის მზად არის. მი­სი პრო­ფე­სი­უ­ლი კონ­სულ­ტა­ცი­ის წყა­ლო­ბით სო­ფელ ტირ­ძ­ნის­ში კი­დევ რამ­დე­ნი­მე მე­წარ­მემ და­იწყო მცი­რე ბიზ­ნე­სი.

15

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

ნო­­ნა აწ­­­კა­­რუ­­ნაშ­­­ვი­­ლი

წარმატების ისტორია

ნო­­ნა აწ­­­კა­­რუ­­ნაშ­­­ვი­­ლის ოჯა­­ხი ცხინ­­­ვა­­ლი­­და­­ნა­­ა. სა­­მა­­ჩაბ­­­ლო­­ში პირ­­­ვე­­ლი ომის შემ­­­დეგ სო­­ფელ თა­­მა­­რა­­შენ­­­ში და­­სახ­­­ლ­­­და და 2008 წლის აგ­­­ვის­­­ტოს ომამ­­­დე იქ ცხოვ­­­რობ­­­და. ამ­­­ჟა­­მად ქალ­­­ბა­­ტო­­ნი ნო­­ნას ექ­­­ვ­­­ს­­­სუ­­ლი­­ა­­ნი ოჯა­­ხი სო­­ფე­­ლი ბერ­­­ბუ­­კის დევ­­­ნილ­­­თა და­­სახ­­­ლე­­ბა­­ში ცხოვ­­­რობს, მა­­თი შე­­მო­­ სავ­­­ლის ძი­­რი­­თად წყა­­რო და­­სახ­­­ლე­­ბა­­ში მდე­­ბა­­რე პა­­ტა­­რა მა­­ღა­­ზი­­ა­­ა. ქალ­­­ბა­­ტონ­­­მა ნო­­ნამ მა­­ღა­­ზი­­ის გახ­­­ს­­­ნა მე­­უღ­­­ლეს­­­თან ერ­­­თად ბერ­­­ბუკ­­­ში და­­სახ­­­ლე­­ბის­­­თა­­ნა­­ვე გა­­ დაწყ­­­ვი­­ტა. ოჯახს ამ სფე­­რო­­ში მუ­­შა­­ო­­ბის საკ­­­მა­­ოდ დი­­დი გა­­მოც­­­დი­­ლე­­ბა ჰქონ­­­და. თავ­­­და­­პირ­­­ვე­­ლად მე­­წარ­­­მე­­ებ­­­მა მცი­­რე ზო­­მის სა­­ვაჭ­­­რო ჯი­­ხუ­­რი სეს­­­ხად აღე­­ბუ­­ლი თან­­­ხით შე­­ი­­ძი­­ნეს და პირ­­­ვე­­ლა­­დი მოხ­­­მა­­რე­­ბის პრო­­დუქ­­­ტის რე­­ა­­ლი­­ზა­­ცია და­­იწყეს. მოთხოვ­­­ნა იზ­­­რ­­­დე­­ბო­­და და მე­­წარ­­­მე­­ებ­­­მა ბიზ­­­ნე­­ სის გა­­ფარ­­­თო­­ე­­ბის გზე­­ბის ძი­­ე­­ბა და­­იწყეს. მათ გა­­დაწყ­­­ვი­­ტეს USAID-ის საგ­­­რან­­­ტო გან­­­ვი­­თა­­რე­­ბის პროგ­­­რა­­მის ფარ­­­გ­­­ლებ­­­ში სი­­ტი­­სის მი­­ერ გა­­მოცხა­­დე­­ბულ კონ­­­კურ­­­ს­­­ში მი­­ე­­ღოთ მო­­ნა­­წი­­ლე­­ო­­ბა. მე­­წარ­­­მე­­ე­­ბი ამ­­­ბო­­ბენ, რომ მსგავს კონ­­­კურ­­­ს­­­ში მო­­ნა­­წი­­ლე­­ო­­ბა აქამ­­­დე არას­­­დ­­­როს მი­­უ­­ღი­­ათ და შე­­სა­­ბა­­მი­­სად, პრო­­ექ­­­ტის წე­­რის გა­­მოც­­­დი­­ლე­­ბაც არ ჰქონ­­­დათ. მათ გა­­ი­­ა­­რეს ტრე­­ნინ­­­გი „ბიზნესის ად­­­მი­­ნის­­­ტ­­­რი­­რე­­ბა მიკ­­­რო­­სა­­წარ­­­მო­­სათ­­­ვის“. ტრე­­ნინ­­­გ­­­ზე მი­­ღე­­ბუ­­ლი ცოდ­­­ნა ძა­­ლი­­ან და­­ეხ­­­მა­­რა ბიზ­­­ ნეს­­­-­­­გეგ­­­მის შე­­მუ­­შა­­ვე­­ბა­­ში. ნო­­ნამ და­­ფი­­ნან­­­სე­­ბა მი­­ი­­ღო რო­­გორც სი­­ტი­­სის­­­გან, ასე­­ვე ჩHF-სა­­გან. მა­­ღა­­ზი­­ა, რო­­მე­­ლიც საცხოვ­­­რე­­ბე­­ლი კო­­ტე­­ჯის მიმ­­­დე­­ბა­­რედ, გზის პი­­რას მდე­­ბა­­რე­­ობს, დღეს უკ­­­ვე პრო­­დუქ­­­ცი­­ის მდი­­დარ ასორ­­­ტი­­მენტს სთა­­ვა­­ზობს მომ­­­ხ­­­მა­­რე­­ბელს და დი­­დი პო­­პუ­­ლა­­რო­­ბით სარ­­­ გებ­­­ლობს და­­სახ­­­ლე­­ბა­­ში, რად­­­გან აქ ად­­­გი­­ლობ­­­რივ მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბას შე­­უძ­­­ლია სწრა­­ფად და იაფად შე­­ი­­ძი­­ნოს სხვად­­­ს­­­ხ­­­ვა პრო­­დუქ­­­ტი. მე­­წარ­­­მე­­ე­­ბი მი­­ღე­­ბუ­­ლი შე­­მო­­სავ­­­ლე­­ბით კმა­­ყო­­ფი­­ლე­­ბი არი­­ან; ყო­­ველ­­­თ­­­ვის დრო­­უ­­ლად იხ­­­დი­­ან კა­­ნო­­ნით გათ­­­ვა­­ლის­­­წი­­ნე­­ბულ გა­­და­­სა­­ხა­­დებს და თა­­ვი­­სი წვლი­­ლი შე­­აქვთ ქვეყ­­­ნის ბი­­უ­­ჯეტ­­­ში.

16

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

მზა­ღო შე­რა­ზა­დაშ­ვი­ლი

წარმატების ისტორია

მზა­ღო შე­რა­ზა­დაშ­ვი­ლი ში­და ქარ­თ­ლ­ში, თე­ლი­ა­ნის დევ­ნილ­თა და­სახ­ლე­ბა­ში 2008 წლის ნო­ემ­ბ­ რის თვი­დან მე­უღ­ლეს­თან სამ შვილ­თან და შვი­ლიშ­ვილ­თან ერ­თად ცხოვ­რობს. ქ-ნ მზა­ღო და მი­სი ოჯა­ხიც 2008 წლის ომამ­დე სო­ფელ ხე­ით­ში ცხოვ­რობ­და და მა­თი შე­მო­სავ­ ლის ძი­რი­თად წყა­როს მე­ბა­ღე­ო­ბა და მე­სა­ქონ­ლე­ობ­ ა წარ­მო­ად­გენ­და. „ომი რომ და­იწყო ბო­ლო წუ­თე­ბამ­დე სო­ფელ­ში ვი­ყა­ვით, რად­გან იმ წე­ლი­წადს კარ­გი მო­სა­ვა­ ლი იყო..“ _ იხ­სე­ნებს ქალ­ბა­ტო­ნი მზა­ღო - „სოფლიდან ბო­ლოს ჩე­მი მე­უღ­ლე გა­მო­ვი­და, მან სა­ კუ­თა­რი თვა­ლით იხი­ლა რო­გორ და­იწ­ვა ჩვე­ნი სახ­ლი და თვი­თო­ნაც ძლივს გა­დარ­ჩა სიკ­ვდ ­ ილს“. თე­ლი­ან­ში გად­მო­სახ­ლე­ბის შემ­დეგ ოჯახ­მა 0.36 ჰა მი­წის ნაკ­ვე­თი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სა­გან ოფი­ცი­ა­ ლუ­რად მი­ი­ღო და სა­სოფ­ლო-­სა­მე­ურ­ნეო საქ­მი­ა­ნო­ბას და­უბ­რუნ­და. იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა ეკო­ნო­მი­კუ­რი ინ­ტეგ­რა­ცი­ის პრო­ექ­ტის შე­სა­ხებ მო­მა­ვალ­მა მე­წარ­მემ მე­ზობ­ლის­გან შე­იტყო და გა­დაწყ­ვი­ტა ბიზ­ნეს­ში ბე­დი ეცა­და. „რაღა და­გი­მა­ლოთ დი­დი მო­ლო­დი­ნი არ მქო­ნი­ა, რომ კონ­ კურ­ს­ში გა­ვი­მარ­ჯვ­ ებ­დი“, _ ამ­ბობს ქ-ნ მზა­ღო. მან სამ დღი­ან­ ი ტრე­ნინ­გი გა­ია­ ­რა ბიზ­ნე­სის ად­მი­ ნის­ტ­რი­რე­ბა­ში მცი­რე და სა­შუ­ა­ლო მე­წარ­მე­თათ­ვის. ტრე­ნინ­გ­ზე მი­ღე­ბუ­ლი ცოდ­ნა­სა და სა­კუ­თარ პრაქ­ტი­კულ გა­მოც­დი­ლე­ბა­ზე დაყ­რ­დ­ნო­ბით ბიზ­ნეს გეგ­მა შე­იმ­ უ­შა­ვა. მის­მა გეგ­მამ კონ­კურ­ს­ში გა­ი­ მარ­ჯ­ვა და 2400 ლა­რი­ან­ ი და­ფი­ნან­სე­ბა მი­იღ ­ ო. მე­წარ­მემ მე­სა­ქონ­ლე­ო­ბის საქ­მი­ან­ ო­ბა წა­მო­იწყო. დღე­ი­სათ­ვის ოჯა­ხი წარ­მა­ტე­ბით ახორ­ცი­ელ ­ ებს ბიზ­ნესს და ყო­ველ­თ­ვი­ურ ­ ად 150 ლა­რის შე­მო­ სა­ვა­ლი აქვს. ქალ­ბა­ტო­ნი მზა­ღო წა­მოწყე­ბუ­ლი ბიზ­ნე­სით კმა­ყო­ფი­ლია და იმე­დით შეჰ­ყუ­რებს მო­ მა­ვალს. გარ­და ამი­სა ის აღ­ნიშ­ნავს, რომ მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად გა­იზ­ არ­და მი­სი რო­ლი ოჯახ­ში და ირ­გ­ვ­ ლივ მყოფ­თა მე­ტი და­ფა­სე­ბით სარ­გებ­ლობს.

17

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

ზეინაბ ხუბაევი

წარმატების ისტორია

ზე­ი­ნაბ ხუ­ბა­ე­ვი გო­რის რ-ნის სოფ. ჭა­რე­ბი­და­ნა­ა, სა­დაც 2008 წლის აგ­ვის­ტოს მოვ­ლე­ნე­ბამ­დე მე­უღ­ლეს­თან და სამ შვილ­თან ერ­თად ცხოვ­რობ­და. ომამ­დე ოჯა­ხი სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ობ­ ით იყო და­ კა­ვე­ბუ­ლი: მე­ხი­ლე­ობ­ ას, მე­ბოს­ტ­ნე­ო­ბას და მე­სა­ქონ­ლე­ო­ბას. უკ­ვე მე­ხუ­თე წე­ლია კას­პის რ-ნში, მე­ტე­ხის დევ­ნილ­თა ჩა­სახ­ლე­ბა­ში ცხოვ­რო­ბენ. მცი­რე სა­კარ­მი­და­მო ნაკ­ვეთ­ში ახ­ლა სი­მინ­დი, ლო­ ბი­ო, კარ­ტო­ფი­ლი და სხვა­დას­ხ­ვა სა­ხის ბოს­ტ­ნე­უ­ლი მოჰ­ყავთ, რაც ოჯა­ხის­თ­ვის საკ­მა­რი­სი არ არის. „იძულებით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა ეკო­ნო­მი­კუ­რი ინ­ტეგ­რა­ცი­ის პრო­ექ­ტის ფარ­გ­ლებ­ში გა­ მოცხა­დე­ბუ­ლი კონ­კურ­სის შე­სა­ხებ და­სახ­ლე­ბა­ში გან­თავ­სე­ბუ­ლი გან­ცხა­დე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბით შე­ ვიტყ­ვე. აქამ­დე მსგავს კონ­კურ­სშ­ ი მო­ნა­წი­ლე­ობ­ ა არას­დ­როს მი­მი­ღია და ბიზ­ნეს­-­გეგ­მის წე­რის გა­ მოც­დი­ლე­ბაც არ მქონ­და, თუმ­ცა გა­დავ­წყ­ვი­ტე, ბე­დი მა­ინც მე­ცა­და. შერ­ჩე­ვის ეტა­პე­ბი წარ­მა­ტე­ბით გა­ვი­ა­რე და კონ­კურ­სშ­ ი გა­ვი­მარ­ჯვ­ ე,“ ამ­ბობს ქალ­ბა­ტო­ნი ზე­ი­ნა­ბი. ზე­ი­ნაბ ხუ­ბა­ევ­მა 2010 წელს გრან­ტის სა­ხით 1864 ლა­რი მი­იღ ­ ო. მი­ღე­ბუ­ლი თან­ხით სა­ქონ­ლის სად­გო­მი ააშე­ნა და ერ­თი მეწ­ვე­ლი ფუ­რი შე­იძ­ ი­ნა. ახ­ლა უკ­ვე ოთხი მეწ­ვე­ლი ფუ­რი ჰყავს. წარ­ მო­ე­ბულ რძის პრო­დუქ­ტებს _ ყველს და მა­წონს და­სახ­ლე­ბა­ში და გო­რი­სა და კას­პის ცენ­ტ­რა­ლურ ბა­ზარ­ზე ყი­დის. პრო­დუქ­ცი­ის რე­ა­ლი­ზა­ცი­ი­დან მი­ღე­ბუ­ლი შე­მო­სა­ვა­ლი ყო­ველ­თ­ვი­ურ ­ ად და­ახ­ლო­ ე­ბით 500 ლარს შე­ად­გენს, რაც ოჯა­ხის­თ­ვის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი სა­არ­სე­ბო წყა­რო­ა. „მიღებულმა გრან­ტ­მა ჩე­მი და ჩე­მი ოჯა­ხის ცხოვ­რე­ბა ძა­ლი­ან შეც­ვა­ლა. და­საქ­მ­და ჩე­მი მე­უღ­ ლე და უფ­რო­სი შვი­ლი, რომ­ლე­ბიც სა­ქონ­ლის მოვ­ლის პრო­ცეს­ში აქ­ტი­უ­რად არი­ან ჩარ­თუ­ლე­ბი. პრო­ექ­ტის ფარ­გ­ლებ­ში ასე­ვე გა­ვი­ა­რე ტრე­ნინ­გი „ბიზნესის ად­მი­ნის­ტ­რი­რე­ბა მცი­რე და სა­შუ­ა­ლო მე­წარ­მე­თათ­ვის“, სა­დაც ბიზ­ნეს­-­გეგ­მის წე­რის­თ­ვის სა­ჭი­რო უნარ­-­ჩვ­ ე­ვე­ბი შე­ვი­ძი­ნე. ვცდი­ლობ, ტრე­ნინ­გ­ზე მი­ღე­ბუ­ლი ცოდ­ნა და გა­მოც­დი­ლე­ბა მე­ზობ­ლებს და ახ­ლობ­ლებს გა­ვუ­ზი­ა­რო, რომ­ლე­ ბიც ხში­რად მე­კითხე­ბი­ან ხოლ­მე რჩე­ვებს. გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბუ­ლი პრო­ექ­ტით ძა­ლი­ან კმა­ყო­ფი­ლი ვარ და მო­მა­ვალს იმე­დით ვუ­ყუ­რებ“, ამ­ბობს ქალ­ბა­ტო­ნი ზე­ი­ნა­ბი.

18

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

და­საქ­მე­ბა და თვით­და­საქ­მე­ბა კობა კიკაბიძე 2011 წლის სექ­ტემ­ბერ­ში World Economic Forum -ის მი­ერ გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი შე­დე­გე­ბის მი­ხედ­ვით, მო­სახ­ლე­ობ­ ის 62% -ს „სამუშაო“ ქვეყ­ნის ნო­მერ პირ­ველ პრობ­ლე­მად მი­აჩ­ ნი­ა, ხო­ლო 72%-ს - ნო­მერ პირ­ველ ად­გი­ლობ­რივ პრობ­ლე­მად. გარ­და ამი­სა, კითხ­ვა­ზე, შე­იც­ვა­ლა თუ არა ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით მდგო­მა­რე­ო­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში, 33%-მა უპა­სუ­ხა, რომ მდგო­მა­რე­ო­ბა გა­უ­ა­რეს­და, ხო­ლო 40%-ს მი­აჩ­ნი­ა, რომ ამ კუთხით მდგო­მა­რე­ო­ბა სა­ერ­თოდ არ შეც­ვლ ­ ი­ლა. ეს მო­ნა­ცე­მე­ბი კი­დევ ერ­თხელ ადას­ტუ­რებს, რომ უმუ­შევ­რო­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ეკო­ნო­მი­კის მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი პრობ­ლე­მა­ა. უნ­და აღი­ნიშ­ნოს, ასე­ვე, რომ გა­მო­კითხულ­თა 50%-ს მი­აჩ­ნი­ა, რომ მდგო­მა­რე­ობ­ ა გა­უ­ა­ რეს­და სა­ზო­გა­დო­ებ­ ა­ში სი­ღა­რი­ბის დო­ნის თვალ­საზ­რი­სი­თაც. ეროვ­ნულ­-­დე­მოკ­რა­ტი­უ­ ლი ინ­ს­ტი­ტუ­ტის კვლე­ვა­ზე დაყ­რ­დ­ნო­ბით, რეს­პონ­დენ­ტ­თა 31% ან უმუ­შე­ვა­რია ან სა­მუ­შა­ ოს მა­ძი­ე­ბე­ლი, 5% არ ეძებს სა­მუ­შა­ოს, ხო­ლო 30% არა­აქ­ტი­ურ სა­მუ­შაო ძა­ლას წარ­მო­ ად­გენს, რო­მე­ლიც მო­იც­ ავს სტუ­დენ­ტებს, პენ­სი­ონ­ ე­რებს, და ა.შ. უმუ­შევ­რო­ბა­ზე სა­უბ­რი­სას, კი­დევ ერ­თი სა­კითხი, რო­მელ­საც ეკო­ნო­მის­ტე­ბი ყუ­რადღე­ ბას აქ­ცე­ვენ, შრო­მი­სუ­ნა­რი­ან უმუ­შე­ვარ­თა გა­ნათ­ლე­ბის დო­ნე­ა. 2010 წლის ადა­მი­ა­ნუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის ან­გა­რი­შის თა­ნახ­მად, სა­ქარ­თ­ვე­ლო ერ­თ­-ერ­თი ლი­დე­რი ქვე­ყა­ნაა სა­მუ­ შაო ძა­ლის გა­ნათ­ლე­ბის დო­ნის მი­ხედ­ვით. უმუ­შე­ვარ­თა 81%-ს სა­შუ­ა­ლო ან უმაღ­ლე­სი გა­ნათ­ლე­ბა აქვს მი­ღე­ბუ­ლი. ეს ნიშ­ნავს იმას, რომ გა­ნათ­ლე­ბუ­ლი სა­მუ­შაო ძა­ლა გა­მო­ უ­ყე­ნე­ბე­ლია და მას ქვეყ­ნის ეკო­ნო­მი­კა­ში წვლი­ლი ვერ შე­აქვს. ამა­ვე დროს, მსოფ­ლიო კონ­კუ­რენ­ტუ­ლო­ბის ან­გა­რი­შის მი­ხედ­ვით (2011-2012 წლე­ბი), ქვე­ყა­ნა­ში ბიზ­ნე­სის კე­თე­ ბის მთა­ვა­რი ხე­ლის­შემ­შ­ლე­ლი ფაქ­ტო­რი არა­ა­დეკ­ვა­ტუ­რი გა­ნათ­ლე­ბის მქო­ნე სა­მუ­შაო ძა­ლა­ა. ბო­ლო ორი ათ­წლ ­ ე­უ­ლის მან­ძილ­ზე მო­სახ­ლე­ობ­ ის 1/5-ით შემ­ცი­რე­ბი­სას და­საქ­მე­ბა შემ­ ცირ­და 2/5-ით და მე­ტად, ხო­ლო და­ქი­რა­ვე­ბით და­საქ­მე­ბა – 3.3-ჯერ. აღ­ნიშ­ნულ პე­რი­ოდ­ ში, სა­ქარ­თ­ვე­ლო „ქრონიკული და­საქ­მე­ბის“ ქვეყ­ნი­დან უმ­წ­ვა­ვე­სი უმუ­შევ­რო­ბის პრობ­ ლე­მურ ქვეყ­ნად გარ­და­იქ­მ­ნა.

19

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

რა არის თვით­და­საქ­მე­ბა? ერ­თი მხრივ, თვით­და­საქ­მე­ბუ­ლი ადა­მი­ა­ნი, შე­საძ­ლო­ა, წარ­მა­ტე­ბუ­ლი მე­წარ­მე იყოს, მე­ ო­რე მხრივ კი, ის, ვი­საც უჭირს „ფორმალური“ სა­მუ­შა­ოს პოვ­ნა, იძუ­ლე­ბუ­ლი­ა, თა­ვის გა­ და­სარ­ჩე­ნად თვით­და­საქ­მ­დეს. ამი­ტომ, თვით­და­საქ­მე­ბის ინ­ტერ­პ­რე­ტი­რე­ბა ორ­გ­ვა­რად შე­იძ­ლე­ბა - რო­გორც მე­წარ­მე­ო­ბა და რო­გორც უმუ­შევ­რო­ბა (www.ciln.mcmaster.ca). იმი­სათ­ვის, რომ გან­ვას­ხვ­ ა­ოთ ნამ­დ­ვი­ლი თვით­და­საქ­მე­ბა და „შენიღბული“ უმუ­შევ­რო­ ბა, სა­ჭი­როა სიღ­რ­მი­სე­უ­ლი კვლე­ვის ჩა­ტა­რე­ბა, რა­თა შე­ფას­დეს და­საქ­მე­ბუ­ლე­ბი­სა და თვით­და­საქ­მე­ბუ­ლე­ბის ცხოვ­რე­ბის დო­ნე. სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში, და­საქ­მე­ბუ­ლე­ბად რე­გის­ტრ ­ ი­რე­ბულ­თა უმე­ტე­სო­ბა თვით­და­საქ­მე­ბუ­ ლი­ა. ეს კა­ტე­გო­რია ძი­რი­თა­დად კონ­ცენ­ტ­რი­რე­ბუ­ლია სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბა­ში, ხო­ლო ამ სექ­ტორ­ში პრო­დუქ­ტი­უ­ლო­ბის დო­ნე საკ­მა­ოდ და­ბა­ლი­ა. რო­გორც პირ­ვე­ლად წარ­მო­ე­ ბა­ში, ასე­ვე კვე­ბის პრო­დუქ­ტე­ბის გა­და­მუ­შა­ვე­ბა­ში, სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბის წი­ლი ქვეყ­ნის მთლი­ან­ ი ში­და პრო­დუქ­ტის და­ახ­ლო­ებ­ ით 9%-ს შე­ად­გენს. სა­კა­მა­თო ნამ­დ­ვი­ლად არ არის ის, რომ მშპ-ში იმ სექ­ტო­რის წი­ლი, რო­მელ­შიც და­საქ­მე­ბულ­თა მთლი­ა­ნი რა­ო­დე­ ნო­ბის 50%-ია ჩარ­თუ­ლი, 9%-ზე მე­ტი უნ­და იყოს. ამ მო­საზ­რე­ბას კი­დევ უფ­რო ამ­ყა­რებს ის, რომ სოფ­ლად უმუ­შევ­რო­ბის დო­ნე 7.9%-ს შე­ად­გენს (2010 წლის მო­ნა­ცე­მე­ბით), მა­შინ, რო­დე­საც ქა­ლა­ქებ­ში უმუ­შევ­რო­ბა 27.2%-ს აღ­წევს. გარ­და ამი­სა, სოფ­ლად მთლი­ა­ნად და­საქ­მე­ბულ­თა 80% თვით­და­საქ­მე­ბუ­ლი­ა, რაც იმას ნიშ­ნავს, რომ ისი­ნი სოფ­ლის მე­ურ­ ნე­ო­ბის სექ­ტორ­ში არი­ან ჩარ­თულ­ნი (www.geostat.ge). სა­მუ­შაო ად­გი­ლე­ბის შექ­მ­ნა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­სოფ­ლო-­სა­მე­ურ­ნეო და საკ­ვე­ბი პრო­დუქ­ ტე­ბის გა­და­მუ­შა­ვე­ბის წარ­მა­დო­ბის სრუ­ლი გა­მო­ყე­ნე­ბის გა­რე­შე ვერ მო­ხერ­ხ­დე­ბა. ამი­ ტომ, იმ ადა­მინ­თა რიცხ­ვი, რომ­ლე­ბიც ფორ­მა­ლუ­რად არი­ან და­საქ­მე­ბუ­ლე­ბი, კი­დევ უფ­ რო ნაკ­ლე­ბი­ა, ვიდ­რე ოფი­ცი­ა­ლუ­რი სტა­ტის­ტი­კით ნაჩ­ვე­ნე­ბი ციფ­რი. ეს კი იმას ნიშ­ნავს, რომ გა­და­სა­ხა­დის გა­დამ­ხ­დე­ლე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა საკ­მა­ოდ მცი­რე­ა. ამ­რი­გად, თვით­და­ საქ­მე­ბუ­ლი სა­მუ­შაო ძა­ლა ვერ ჩა­ით­ვ­ლე­ბა საკ­მა­რი­სად სტა­ბი­ლურ ძა­ლად ან­და ის ვერ გა­მო­ი­მუ­შა­ვებს საკ­მა­რის შე­მო­სა­ვალს იმი­სათ­ვის, რომ ქვე­ყა­ნა­ში სი­ღა­რი­ბის დო­ნე შემ­ ცირ­დეს. მოკ­ლედ თუ ვიტყ­ვით, ფორ­მა­ლუ­რი და­საქ­მე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბის ნაკ­ლე­ბო­ ბა სე­რი­ო­ზუ­ლი შეზღუდ­ვაა ქვეყ­ნის ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბი­სათ­ვის. თუ და­ვაკ­ვირ­ დე­ბით და­საქ­მე­ბის ტი­პე­ბის ტენ­დენ­ცი­ებს სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში 1998-2010 წლე­ბის პე­რი­ოდ­ში. აშ­კა­რა­ა, რომ ერ­თა­დერ­თი კა­ტე­გო­რი­ა, რო­მე­ლიც სტა­ბი­ლურ ზრდას აჩ­ვე­ნებს, თვით­და­ საქ­მე­ბულ­თა კა­ტე­გო­რი­ა­ა, ხო­ლო „დაქირავებით“ მო­მუ­შა­ვე და­საქ­მე­ბულ­თა რა­ოდ ­ ე­ნო­ბა მცირ­დე­ბა. ეს აღ­მა­ვა­ლი ტენ­დენ­ცი­ა, შე­საძ­ლო­ა, იმ ახა­ლი კამ­პა­ნი­ის შე­დე­გი იყოს, რო­მე­ ლიც მიკ­რო­ბიზ­ნე­სის ყვე­ლა მფლო­ბე­ლის რე­გის­ტ­რი­რე­ბას გუ­ლის­ხ­მობს. ერ­თი მხრივ, ეს სა­ვალ­დე­ბუ­ლო პრო­ცე­დუ­რა­ა, ხო­ლო მე­ო­რე მხრივ, მო­ტი­ვი­რე­ბუ­ლია გა­და­სა­ხა­დე­ბის­გან

20

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის და­პი­რე­ბით. ამ კამ­პა­ნი­ის შე­დე­გად „თვითდასაქმებულთა“ კა­ტე­გო­რია გა­ი­ზარ­და. 2010 წლის მდგო­მა­რო­ე­ბით, და­საქ­მე­ბულ­თა 62% თვით­და­საქ­მე­ბუ­ლი­ა, 38% კი და­ქი­რა­ვე­ბით და­საქ­მე­ბუ­ლი. თვით­და­საქ­მე­ბუ­ლი მო­სახ­ლე­ობ­ ა ძი­რი­თა­დად რე­გი­ო­ნებ­შია კონ­ცენ­ტ­რი­რე­ბუ­ლი. ამის მი­ზე­ზი სა­სოფ­ლო-­სა­მე­ურ­ნეო მი­წე­ბი­ა. სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს სტა­ტის­ტი­კის ეროვ­ნუ­ლი სამ­სა­ ხუ­რის თა­ნახ­მად, თვით­და­საქ­მე­ბუ­ლი არის ადა­მი­ა­ნი, რო­მე­ლიც „საქმიანობს ოჯა­ხუ­რი შე­მო­სავ­ლის მი­ღე­ბის მიზ­ნით, აგ­რეთ­ვე ოჯა­ხურ სა­წარ­მო­ში/­მე­ურ­ნე­ობ­ ა­ში უსას­ყიდ­ლოდ მო­მუ­შა­ვე პი­რი.“ აქ შე­დი­ან ის ადა­მი­ა­ნე­ბი, რომ­ლე­ბიც ნე­ბა­ყოფ­ლო­ბით ამუ­შა­ვე­ბენ თა­ ვი­ან­თი ოჯა­ხის მი­წას. ამის შე­დე­გია ის მო­ნა­ცე­მე­ბი, რომ­ლის მი­ხედ­ვი­თაც უმუ­შევ­რო­ბის დო­ნე რე­გი­ო­ნებ­ში გა­ცი­ლე­ბით და­ბა­ლი­ა, ვიდ­რე თბი­ლის­ში. რა­ტომ? იმი­ტომ, რომ პო­ ტენ­ცი­უ­რი სა­მუ­შაო ძა­ლა ვერ ჩა­ით­ვ­ლე­ბა სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბის სექ­ტორ­ში და­საქ­მე­ბუ­ ლად. ამი­ტომ, თბი­ლის­ში უმუ­შევ­რო­ბის დო­ნე მა­ღა­ლია - 30.1%.

2010 წლის­თ­ვის უმუ­შე­ვარ­თა სა­ერ­თო რა­ო­დე­ნო­ბამ ქვე­ყა­ნა­ში 320 ათას კაცს გა­და­ა­ჭარ­ბა და ეკო­ნო­მი­კუ­რად აქ­ტი­უ­რი მო­სახ­ლე­ო­ბის 16.3 პრო­ცენ­ტი შე­ად­გი­ნა. რე­ა­ლუ­რად, უმუ­ შე­ვარ­თა აბ­სო­ლუ­ტუ­რი რა­ო­დე­ნო­ბა „ვარდების რე­ვო­ლუ­ცი­ის“ შემ­დეგ (2003 წლი­დან) 42 პრო­ცენ­ტით გა­იზ­ არ­და, მა­შინ რო­დე­საც და­საქ­მე­ბულ­თა სა­ერ­თო რიცხ­ვი იმა­ვე პე­რი­ოდ­ ში 12.5 პრო­ცენ­ტით შემ­ცირ­და, მათ შო­რის და­ქი­რა­ვე­ბით და­საქ­მე­ბულ­თა რა­ო­დე­ნო­ბა – 2.5 პრო­ცენ­ტით. იმა­ვე პე­რი­ოდ­ში ყო­ველ 1000 და­ქი­რა­ვე­ბით და­საქ­მე­ბულ­ზე უმუ­შე­ვარ­თა რა­ო­დე­ნო­ბა გა­ი­ზარ­და თით­ქ­მის 1.5-ჯერ – 355-დან 517-მდე. უმუ­შევ­რო­ბის დო­ნე გა­ან­გა­ რი­შე­ბუ­ლია შრო­მის სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის კრი­ტე­რი­უ­მით. და­საქ­მე­ბულ­თა­გან (ეკონომიკურად აქ­ტი­უ­რი მო­სახ­ლე­ობ­ ის 83.7%) მხო­ლოდ 621 ათა­ სი ადა­მი­ა­ნი ეწე­ვა და­ქი­რა­ვე­ბულ შრო­მას (აქედან სა­ხელ­მ­წი­ფო სექ­ტორ­ში დახ­ლო­ე­ბით 300 ათა­სი), ხო­ლო მი­ლი­ონ­ზე მე­ტი გა­ნე­კუთ­ვ­ნე­ბა ე.წ. თვით­და­საქ­მე­ბულ მო­სახ­ლე­ო­ბას. ამ მე­ო­რე ჯგუფ­ში გა­ერ­თი­ა­ნე­ბუ­ლია ყვე­ლა, ვინც სტა­ტის­ტი­კუ­რი სამ­სა­ხუ­რის ყო­ველ­კ­ ვარ­ტა­ლუ­რი კვლე­ვის მო­ნა­ცე­მე­ბით, შერ­ჩე­უ­ლი ერ­თი საკ­ვ­ლე­ვი კვი­რის გან­მავ­ლო­ბა­ში ერ­თი სა­ა­თი მა­ინც იმუ­შა­ვა – ანაზღა­უ­რე­ბით თუ უსას­ყიდ­ლოდ(!). აღ­ნიშ­ნუ­ლი კა­ტე­გო­რი­ის და­საქ­მე­ბულ­თა 4/5–ზე მე­ტი და­საქ­მე­ბუ­ლია ეკო­ნო­მი­კის აგ­რა­ რულ სექ­ტორ­ში, სა­დაც ერთ სულ­ზე წარ­მო­ე­ბუ­ლი და­მა­ტე­ბუ­ლი ღი­რე­ბუ­ლე­ბა ქვე­ყა­ნა­ში დად­გე­ნილ სა­არ­სე­ბო მი­ნი­მუმ­ზე ნაკ­ლე­ბია (შესააბამისად, 80$ და 84$, 2010 წლის მდგო­ მა­რე­ო­ბით). აღ­ნიშ­ნუ­ლი გა­რე­მო­ებ­ ა საგ­რ­ძ­ნობ­ლად ამ­ცი­რებს უმუ­შევ­რო­ბის დო­ნეს, თუმ­ცა, რე­ა­ლუ­რი გარ­და­ტე­ხის მოხ­დე­ნა მო­სახ­ლე­ო­ბის დი­დი ნა­წი­ლის კე­თილ­დღე­ო­ბა­ ში, ფაქ­ტობ­რი­ვად, არ შე­უძ­ლი­ა. შე­დე­გად ვღე­ბუ­ლობთ იმას, რომ უმუ­შევ­რო­ბა სოფ­ლად თით­ქ­მის 4-ჯერ და­ბა­ლია ქა­ლაქ­თან შე­და­რე­ბით (შესაბამისად, 28.8% და 7.8%). სო­ფელ­

21

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

ზე მო­დის ქვეყ­ნის ეკო­ნო­მი­კუ­რად აქ­ტი­უ­რი მო­სახ­ლე­ობ­ ის 57 პრო­ცენ­ტი, და­საქ­მე­ბულ­თა 63.2 პრო­ცენ­ტი, და­ქი­რა­ვე­ბით და­საქ­მე­ბულ­თა მხო­ლოდ 30.6 პრო­ცენ­ტი და თვით­და­საქ­ მე­ბულ­თა 81.5 პრო­ცენ­ტი. ამას­თან, ცალ­სა­ხად უნ­და აღი­ნიშ­ნოს, რომ სა­ბაზ­რო ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა და აგ­რა­რუ­ლი სექ­ტო­რის თა­ნა­მედ­რო­ვე მდგო­მა­რე­ო­ბა, უფ­რო მოწყ­ვლ ­ ადს ხდის სოფ­ლად მცხოვ­რებ­ლებს უმუ­შევ­რო­ბის რის­კი­სად­მი. 2000 წელ­თან შე­და­რე­ბით სოფ­ლად თვით­ და­საქ­მე­ბულ­თა რა­ო­დე­ნო­ბა კი­დევ უფ­რო გა­იზ­რ­და (45.7 ათა­სით, ანუ 5.6 პრო­ცენ­ტით), ხო­ლო ქა­ლა­ქად – პი­რი­ქით, შემ­ცირ­და 28.1 ათა­სით, ანუ 12.6 პრო­ცენ­ტით. შე­დე­გად, თვით­და­საქ­მე­ბუ­ლებ­ში სოფ­ლად მცხოვ­რებ­ლე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა კი­დევ უფ­რო გა­ი­ზარ­და (3 პრო­ცენ­ტუ­ლი პუნ­ქ­ტით). უმუ­შევ­რო­ბის დო­ნე ამ წლებ­ში გა­ი­ზარ­და რო­გორც ქა­ლა­ქად, ისე სოფ­ლად, თუმ­ცა სოფ­ლად „ვარდების რე­ვო­ლუ­ცი­ის“ შემ­დეგ იგი გა­იზ­რ­და 1.8-ჯერ, ხო­ლო ქა­ლა­ქად – მხო­ლოდ 32 პრო­ცენ­ტით. გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი რო­ლი თით­და­საქ­მე­ბა­ში სა­შუ­ა­ლო და მცი­რე ბიზ­ნესს ენი­ჭე­ბა. ცნო­ ბი­ლი­ა, მა­გა­ლი­თად, რომ აშ­შ­-­ში­და­მა­ტე­ბი­თი სა­მუ­შაო ად­გი­ლე­ბის 70% სწო­რედ მცი­რე და სა­შუ­ა­ლო ბიზ­ნე­სის სექ­ტორ­ში იქ­მ­ნე­ბა, სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში კი, ეკო­ნო­მი­კის ცალ­კე­ულ ­ ი დარ­გე­ბი­სა და სექ­ტო­რე­ბის მო­ნო­პო­ლი­ზა­ცი­ის გა­მო სულ უფ­რო მცირ­დე­ბა მი­სი წი­ლი, ამ­ჟა­მად იგი 16%-ს არ აღე­მა­ტე­ბა, რაც 3-4-ჯერ ჩა­მო­უ­ვარ­დე­ბა გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი სა­ბაზ­რო ეკო­ნო­მი­კის მქო­ნე ქვეყ­ნე­ბის მაჩ­ვე­ნე­ბელს. ჩვენ­თან ბიზ­ნეს­-­სექ­ტორ­ში და­საქ­მე­ბულ­თა 63 პრო­ცენ­ტი მსხვილ ბიზ­ნეს­შია და­კა­ვე­ბუ­ლი, მა­შინ რო­დე­საც ევ­რო­კავ­შირ­ში აღ­ნიშ­ნუ­ ლი მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი მხო­ლოდ 39 პრო­ცენ­ტი­ა. მთა­ვა­რი ის არის, რომ „თვითდასაქმებულთა“ უმუ­შე­ვარ­თა კა­ტე­გო­რი­ა­ში ჩარ­თ­ვით, რაც ყვე­ლა აზ­რით გა­მარ­თ­ლე­ბუ­ლი­ა, უმუ­შევ­რო­ბის რე­ა­ლუ­რი მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში 65% -ს აღ­წევს. შრო­მი­თი მიგ­რან­ტე­ბი უზ­რუნ­ველ­ყოფ­დ­ნენ გა­მო­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი თან­ხე­ბის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ნა­წი­ლის რე­პატ­რი­ა­ცი­ას სამ­შობ­ლო­ში. აღ­ნიშ­ნუ­ლი რე­სურ­სი, თან­ხობ­რი­ვად, სა­ქარ­თ­ვე­ ლოს ში­ნა­მე­ურ­ნე­ობ­ ა­თა მთლი­ა­ნი შე­მო­სავ­ლე­ბის 30 პრო­ცენ­ტის ტო­ლი­ა, ხო­ლო ბო­ლო წლე­ბის (2009–2010 წ.) სა­შუ­ა­ლო მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი კი თით­ქ­მის 1.5-ჯერ აღე­მა­ტე­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ ლო­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი პირ­და­პი­რი უცხო­უ­რი ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბის მო­ცუ­ლო­ბას. და­საქ­მე­ბის პრობ­ლე­მის სიმ­წვ­ ა­ვეს გა­ნა­პი­რო­ბებს ისე­თი ფაქ­ტო­რიც, რო­გო­რი­ცაა სა­ კუ­თა­რი ბიზ­ნე­სის წა­მოწყე­ბი­სათ­ვის რე­სურ­სე­ბის სიმ­წი­რე და საკ­რე­დი­ტო რე­სურ­სე­ბის სიძ­ვი­რე. დღე­ის მდგო­მა­რე­ო­ბით სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კო­მერ­ცი­უ­ლი ბან­კე­ბის მი­ერ გა­ცე­მუ­

22

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

ლი კრე­დი­ტე­ბის თა­ნა­ფარ­დო­ბა მთლი­ან ში­და პრო­დუქ­ტთ ­ ან მხო­ლოდ 28 პრო­ცენ­ტია (ბალტიის ქვეყ­ნებ­ში ეს მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი სულ ცო­ტა, სამ­ჯერ უფ­რო მა­ღა­ლი­ა). თა­ვის მხრივ, საკ­რე­დი­ტო რე­სურ­სე­ბის მხო­ლოდ 38 პრო­ცენ­ტია გა­ცე­მუ­ლი ფი­ზი­კურ პი­ რებ­ზე - 62 პრო­ცენ­ტი იური­დი­ულ პი­რებ­ზე მო­დის. მი­უ­ხე­და­ვად ბიზ­ნე­სის წა­მოწყე­ბის სი­ ი­ა­ფი­სა, სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში თა­ვად ბიზ­ნე­სი წარ­მო­ებ­ ა საკ­მა­ოდ ძვი­რადღი­რე­ბუ­ლი და, რაც მთა­ვა­რი­ა, სხვა­დას­ხ­ვა რის­კებ­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი საქ­მი­ა­ნო­ბაა და მის წარ­მო­ე­ბა­ში სულ უფ­რო და უფ­რო მცირ­დე­ბა სა­შუ­ა­ლო და მცი­რე მე­წარ­მე­ებ­ ის წი­ლი. ეკო­ნო­მი­კუ­რი თვალ­თა­ხედ­ვით, უმუ­შევ­რო­ბის სა­ხით ეგ­რეთ­წო­დე­ბულ გა­მო­უ­ყე­ნე­ბე­ლი სა­წარ­მოო შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბის ხარჯს ვღე­ბუ­ლობთ, რო­მე­ლიც გა­მო­უყ­ ე­ნე­ბე­ლი სა­მუ­შაო ძა­ლის გა­მო იკარ­გე­ბა, ანუ, იმ პრო­დუქ­ცი­ას, რომ­ლის წარ­მო­ებ­ აც შე­საძ­ლე­ბე­ლი იქ­ნე­ ბო­და უმუ­შევ­რე­ბის და­საქ­მე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში. ოუკე­ნის კა­ნო­ნის თა­ნახ­მად, უმუ­შევ­რო­ ბის დო­ნის ყო­ვე­ლი 1%-იანი ზრდა მშპ-ის და­ახ­ლო­ე­ბით 2%-იან კლე­ბას იწ­ვევს (Knotek, 2007).

23

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

ძი­რი­თა­დი მაკ­რო­ეკ ­ ო­ნო­მი­კუ­რი პა­რა­მეტ­რე­ბის დი­ნა­მი­კა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს რე­ა­ლო­ბა ოუკე­ნის კა­ნო­ნის სის­წო­რეს ნა­წი­ლობ­რივ ადას­ტუ­რებს. ეს მხო­ლოდ უმუ­შევ­რო­ბის გა­მო არ ხდე­ბა, არა­მედ იმ ნე­გა­ტი­უ­რი ზე­გავ­ლე­ნი­თაც არის გა­მოწ­ვე­უ­ლი, რაც გლო­ბა­ლურ­მა კრი­ზის­მა და რუ­სეთ­-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ომ­მა მო­ახ­დი­ნა. გარ­და ამი­სა, მთლი­ა­ნი პრო­დუქ­ტის მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი არ არის და­მო­კი­დე­ბუ­ლი მხო­ლოდ უმუ­შევ­რო­ბა­ზე, არა­მედ, ასე­ვე პრო­დუქ­ტი­უ­ლო­ბის დო­ნე­ზე, მოთხოვ­ნა­სა და სა­წარ­მოო რე­სურ­სებ­ზე. ეროვ­ნულ­-­დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი ინ­ს­ტი­ტუ­ტის მი­ერ ჩა­ტა­რე­ბულ­მა კვლე­ვამ კი­ დევ ერ­თხელ ცხად­ყო და­საქ­მე­ბის მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ბა ქარ­თუ­ლი სა­ზო­გა­დო­ებ­ ი­სათ­ვის. 2007 წელს, ანუ მშპ-ის ზრდის ყვე­ლა­ზე მა­ღა­ლი, 12%-იანი მაჩ­ვე­ნებ­ლის პი­რო­ბებ­ში, უმუ­შევ­ რო­ბის დო­ნე­მა­ინც საკ­მა­ოდ მა­ღა­ლი იყო - 13.3% (www.geostat.ge).

20

15

10

5

0

-5

1997

1998

1999

2000

მშპ რეალური ზრდის ტემპი ინფლაცია უმუშევრობა

24

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

შრო­მი­სუ­ნა­რი­ა­ნი მო­სახ­ლე­ო­ბა სტა­ტის­ტი­კის სამ­სა­ხუ­რი მთლი­ა­ნი მო­სახ­ლე­ობ­ ი­დან ან­გა­რი­შობს მხო­ლოდ მი­ლი­ონ ცხრა­ა­სი ათა­სამ­დე ადა­მი­ანს, კა­ტე­გო­რი­ით - შრო­მი­სუ­ნა­რი­ა­ნი მო­სახ­ლე­ო­ბა. ეს კა­ტე­გო­ რია გუ­ლის­ხმ­ ობს თხუთ­მე­ტი­დან სა­მოც­დათხუთ­მეტ წლამ­დე ადა­მი­ანს. სტა­ტის­ტი­კის დე­ პარ­ტა­მენ­ტის მი­ხედ­ვით, ამ მი­ლი­ონ ცხრა­ა­სი ათა­სი­დან და­საქ­მე­ბუ­ლია მი­ლი­ონ ექ­ვს­ ა­სი ათა­სამ­დე ადა­მი­ა­ნი. უმუ­შე­ვა­რი, შე­სა­ბა­მი­სად, სა­მა­სი ათა­სამ­დე ადა­მი­ა­ნი­ა, ანუ შრო­მი­ სუ­ნა­რი­ა­ნი მო­სახ­ლე­ო­ბის თექ­ვს­ ­მე­ტი პრო­ცენ­ტი . და­საქ­მე­ბის სტა­ტის­ტი­კუ­რი მო­ნა­ცე­მი არ ით­ვლ ­ ის, რამ­დე­ნად ახერ­ხებს ადა­მი­ა­ნი თვით­ და­საქ­მე­ბით სა­არ­სე­ბო მი­ნი­მუ­მის მოგ­რო­ვე­ბას და ნე­ბის­მი­ერ ­ ი გზით თვით­და­საქ­მე­ბულ ადა­მი­ანს თვით­და­საქ­მე­ბის კა­ტე­გო­რი­ა­ში ათავ­სებს და და­ქი­რა­ვე­ბულ ადა­მი­ა­ნებ­თან ერ­ თად სა­ერ­თო უმუ­შევ­რო­ბის თექ­ვ­ს­მეტ პრო­ცენ­ტი­ან ნიშ­ნულს იძ­ლე­ვა [თუმცა რო­ცა სტა­ ტის­ტი­კის დე­პარ­ტა­მენ­ტი ამ­ბობს, უმუ­შევ­რო­ბა თექ­ვ­ს­მე­ტამ­დე პრო­ცენ­ტი­ა, იგუ­ლის­ხ­მე­ბა 16-მდე პრო­ცენ­ტი შრო­მი­სუ­ნა­რი­ა­ნი მო­სახ­ლე­ო­ბი­სა. სხვა შემ­თხ­ვე­ვა­ში უმუ­შევ­რო­ბის დო­ნე მთლი­ა­ნი მო­სახ­ლე­ობ­ ის თა­ნა­ფარ­დო­ბა­ში ორ­მოც­და­ა­თამ­დე პრო­ცენ­ტი იქ­ნე­ბო­ და]. სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში თვით­და­საქ­მე­ბუ­ლია მი­ლი­ონ­ზე მე­ტი ადა­მი­ა­ნი; და­ქი­რა­ვე­ბუ­ლია ექ­ვ­ სა­სი ათა­სამ­დე ადა­მი­ა­ნი. მსოფ­ლი­ოს გან­ვი­თა­რე­ბულ ქვეყ­ნებ­ში, სა­ერ­თა­შო­რი­სო სტა­ ტის­ტი­კის მი­ხედ­ვით, თა­ნა­ფარ­დო­ბა პი­რი­ქი­თა­ა. ანუ უფ­რო მა­ღა­ლია და­ქი­რა­ვე­ბულ­თა რიცხ­ვი და, პი­რი­ქით, და­ბა­ლია თვით­და­საქ­მე­ბის მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი. ამის სა­პი­რის­პი­როდ, სა­ერ­თა­შო­რი­სო კა­ტე­გო­რია ’განვითარებადი სამ­ყა­რო’ გა­მო­ირ­ჩე­ვა თვით­და­საქ­მე­ბის მა­ღა­ლი და და­ქი­რა­ვე­ბის და­ბა­ლი მაჩ­ვე­ნებ­ლე­ბით, ისე რო­გორც ეს მეტ­-­ნაკ­ლე­ბად სა­ ქარ­თ­ვე­ლო­ში შე­იმ­ჩ­ნე­ვა. სა­კითხის ასე­თი ციფ­რობ­რი­ვი და­ყო­ფის მე­თო­დი სა­ერ­თა­შო­რი­სო შრო­მის ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ ას (IOL) ეკუთ­ვ­ნის, რო­მელ­საც სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს სტა­ტის­ტი­კის სამ­სა­ხუ­რიც იშ­ვე­ლი­ებს. რო­ცა ვსა­უბ­რობთ უმუ­შევ­რო­ბის თექ­ვ­ს­მეტ პრო­ცენ­ტი­ან სტა­ტის­ტი­კა­ზე, ერ­თი რამ გვრჩე­ ბა ყუ­რადღე­ბის მიღ­მა - ქა­ლა­ქე­ბი და სოფ­ლე­ბი. თუ მთლი­ან ციფრს გა­მო­ვაკ­ლებთ სოფ­ ლად მცხოვ­რე­ბი ადა­მი­ა­ნე­ბის სტა­ტის­ტი­კას და შევ­ხე­დავთ მო­ნა­ცე­მებს ქა­ლა­ქებ­ში, უმუ­ შევ­რო­ბის დო­ნე ქა­ლა­ქებ­ში 26 პრო­ცენტს სცდე­ბა. მო­ნა­ცემს აბა­ლან­სებს ის ფაქ­ტი, რომ უმუ­შევ­რო­ბის დო­ნე სამ­ჯერ და­ბა­ლია სოფ­ლის მო­სახ­ლე­ობ­ ა­ში - ის რვა პრო­ცენ­ტამ­დე­ა. თუ გა­ვით­ვა­ლის­წი­ნებთ იმ ფაქტს, რომ ძი­რი­თა­დი ნა­წი­ლი სოფ­ლად თვით­და­საქ­მე­ბა­ზე მო­დის, შეგ­ვიძ­ლია ვთქვათ, რომ სოფ­ლის მო­სახ­ლე­ო­ბის უმუ­შევ­რო­ბის და­ბალ ნიშ­ნულ­ თან სა­ხელ­მ­წი­ფო აპა­რატს შე­ხე­ბა ნაკ­ლე­ბი აქვს. იქ კი, სა­დაც სა­ხელ­მწ ­ ი­ფოს ჩა­რე­ვა შე­

25

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

და­რე­ბით მა­ღა­ლი­ა, ანუ ქა­ლა­ქებ­ში, სა­და­ცაა ძი­რი­თა­დად გან­თავ­სე­ბუ­ლი სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო სტრუქ­ტუ­რე­ბი, უმუ­შევ­რო­ბა, რო­გორც აღ­ვ­ნიშ­ნეთ, 30-მდე პრო­ცენ­ტი­ა. აქ­ვე უნ­და აღი­ნიშ­ნოს, რომ და­ქი­რა­ვე­ბუ­ლი ექ­ვს­ ა­სი ათა­სამ­დე ადა­მი­ა­ნი­დან ოთხა­სი ათა­სამ­დე, ანუ და­ქი­რა­ვე­ბულ­თა სა­მო­ცამ­დე პრო­ცენ­ტი ქვეყ­ნის მას­შ­ტა­ბით სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო სექ­ტორ­შია და­საქ­მე­ბუ­ლი. თე­ო­რი­უ­ლი წარ­მოდ­გე­ნის­თ­ვის, თუ და­საქ­მე­ბის ზო­გა­დად მაჩ­ვე­ნე­ბელს თვით­და­საქ­მე­ ბის მაჩ­ვე­ნე­ბელს გა­მო­ვაკ­ლებთ, ქვე­ყა­ნა­ში მი­ვი­ღებთ და­ახ­ლო­ე­ბით სა­მოც­და­ათ პრო­ ცენ­ტი­ან უმუ­შევ­რო­ბას შრო­მი­სუ­ნა­რი­ან მო­სახ­ლე­ობ­ ას შო­რის. თუმ­ცა, ასეთ­ნა­ი­რად და­ საქ­მე­ბის ნიშ­ნუ­ლი სა­ერ­თა­შო­რი­სო მე­თო­დო­ლო­გი­ით არ ით­ვლ ­ ე­ბა. თვით­და­საქ­მე­ბის და მცი­რე და სა­შუ­ა­ლო ბიზ­ნე­სის გან­ვი­თა­რე­ბის­თ­ვის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია მაკ­რო­გა­რე­მოს ისე­თი პა­რა­მეტ­რე­ბის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბა რო­გო­რიც არის კა­პი­ტა­ლის და ტექ­ნო­ლო­გი­ე­ბის რე­სურ­სე­ბი, ბაზ­რის ხელ­მი­საწ­ვდ ­ ო­მო­ბა და ღი­რე­ბუ­ლე­ბის ჯაჭ­ვის შექ­ მ­ნა (Value Chain). ამ პა­რა­მეტ­რე­ბის დი­ნა­მი­კას სწავ­ლობს გლო­ბა­ლუ­რი კონ­კუ­რენ­ტუ­ნა­ რი­ა­ნო­ბის ინ­ს­ტი­ტუ­ტი, რო­მელ­თა 2011 -12 წწ. მო­ნა­ცე­მე­ბით სა­ქარ­თ­ვე­ლო მსოფ­ლი­ოს 143 ქვე­ყა­ნას შო­რის საკ­მა­ოდ სა­ვა­ლა­ლო მდგო­მა­რე­ო­ბას­შია კერ­ძოდ:

ფინანსური ხელმისაწვდომობის ხელმისაწვდომობა

105

ადგილობრივი ბაზრის დაფინანსება

122

ტექნოლოგიების ხელმისაწვდომობა

107

ღირებულების ჯაჭვის შექმნის ხარისხი (Value Chain)

87

ღი­რე­ბუ­ლე­ბის ჯაჭ­ვის შექ­მ­ნა (Value Chain) - ანა­ლი­ზის პო­ტენ­ცი­უ­რი წყა­რო­ე­ბის ინ­ს­ტრ ­ უ­ მენ­ტი­ა, რა­თა მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ბა მი­ენ­ ი­ჭოს მომ­ხ­მა­რე­ბე­ლის­თ­ვის უფ­რო დი­დი ფა­სე­უ­ლო­ბის მი­წო­დე­ბას და სი­ნერ­გე­ტი­კუ­ლი ეფექ­ტის გა­მოვ­ლე­ნას. ფა­სე­უ­ლო­ბის ქსე­ლი მო­ი­ცავს მის წევ­რო­ბას ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის ყვე­ლა საქ­მი­ა­ნო­ბა­ში (ჯაჭვის ნა­წი­ლე­ბი), რო­მე­ლიც მი­ მარ­თუ­ლია შექ­მ­ნას ფა­სე­უ­ლო­ბა მომ­ხ­მა­რებ­ლის­თ­ვის. ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის კლა­სი­კუ­რი მო­ დელ­ში ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის ეს საქ­მი­ა­ნო­ბა მო­იც­ ავს გან­ვი­თა­რე­ბას, წარ­მო­ებ­ ას, მარ­კე­ტინგს, გა­ყიდ­ვებს და პრო­დუქ­ცი­ის მხარ­და­ჭე­რას . ეს საქ­მი­ა­ნო­ბა დაჯ­გუ­ფე­ბუ­ლი­ა: საქ­მი­ა­ნო­ბის ძი­რი­თა­დი სა­ხე­ებ­ ად (შემავალი ლო­გის­ტი­კის - უზ­რუნ­ველ­ყოფს ყვე­ლა სა­

26

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

ჭი­რო სა­წარ­მოო ოპე­რა­ცი­ებს; სა­წარ­მოო ოპე­რა­ცი­ებს - მზა პრო­დუქ­ცი­ის გა­მოშ­ვე­ბა; გა­მო­მა­ვა­ლი ლო­გის­ტი­კის - მზა პრო­დუქ­ცი­ის ბრუნ­ვა, მარ­კე­ტინ­გი, მათ შო­რის გა­ყიდ­ვე­ ბი და მომ­სა­ხუ­რე­ბა) და მხარ­დამ­ჭერ საქ­მი­ა­ნო­ბად (ინფრასტრუქტურის ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­ ა - ეფექ­ტუ­რად მარ­თ­ვა, ფი­ნან­სუ­რი, ადა­მი­ა­ნუ­რი რე­სურ­სე­ბის მარ­თვ­ ა, ტექ­ნო­ლო­გი­ურ ­ ი, სა­ინ­ჟინ­რო შე­მუ­შა­ვე­ბი, შეს­ყიდ­ვე­ბი, რო­მე­ლიც ძი­რი­თა­დი საქ­მი­ა­ნო­ბის წარ­მარ­თ­ვის­თ­ვის სა­ჭი­რო აუცი­ლე­ბე­ლი პრო­დუქ­ტის შე­ძე­ნას გუ­ლის­ხმ­ ობს). მარ­თ­ვის ყვე­ლა ძი­რი­თა­დი საქ­მი­ა­ნო­ბას­თან და­კავ­ ში­რე­ბუ­ლია მხარ­დამ­ჭე­რი საქ­მი­ა­ნო­ბა. შე­საძ­ლე­ბე­ლია და­კონ­კრ ­ ეტ­დეს ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის თი­თო­ეუ ­ ­ლი ცხრა სა­ხის საქ­მი­ა­ნო­ბის უფ­ რო დე­ტა­ლუ­რი მო­დე­ლი, - მა­გა­ლი­თად რო­გო­რი­ცაა მარ­კე­ტინ­გი - მი­სი ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლუ­ რი ფუნ­ქ­ცი­ე­ბი: მარ­კე­ტინ­გუ­ლი კვლე­ვე­ბი, პრო­დუქ­ტის ხელ­შეწყო­ბა, მარ­კე­ტინ­გი­სა და ახა­ლი პრო­დუქ­ტის გან­ვი­თა­რე­ბა და ა.შ. ამო­ცა­ნა მდგო­მა­რე­ობს იმა­ში, რომ გა­და­მოწ­მ­ დეს და­ნა­ხარ­ჯე­ბი და შე­დე­გე­ბი თი­თო­ეუ ­ლ ­ ი ცხრა სა­ხის საქ­მი­ა­ნო­ბის­თ­ვის და მათ გა­სა­ უმ­ჯო­ბე­სებ­ლად გზე­ბი მო­ი­ძებ­ნოს. ამ მო­ნა­ცე­მე­ბის შე­და­რე­ბით კონ­კუ­რენ­ტე­ბის მო­ნა­ცე­მებ­თან, ვლინ­დე­ბა გზა, თუ რო­გორ უნ­და მო­ვი­პო­ვოთ კონ­კუ­რენ­ტუ­ლი უპი­რა­ტე­სო­ბა. ამ­გ­ვა­რად, თი­თო­ე­უ­ლი აქ­ტი­ვო­ბა უნ­და იყოს გა­ა­ნა­ლი­ზე­ბუ­ლი მომ­ხ­მა­რებ­ლის­თ­ვის სარ­ გებ­ლის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფის თვალ­საზ­რი­სით, რაც გან­საზღ­ვ­რავს, თუ რა და­ნა­ხარ­ჯებს მო­ი­ცავს იგი.

27