2008 წლის შეეგად გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწ by georgianpolitics

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა შედეგები და გამოცდილება

2012

კონსულტაციისა და ტრენინგის ცენტრი თბილისი, 2012 ოთარ ჩხეიძის 5, 0186 თბილისი ctc@ctc.org.ge www.ctc.org.ge www.facebook.com/ctc.org.ge

პროექტის, „2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებუ ლი სოფლების მოსხლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა“, განხორციელ ება შესაძლებელი გახ და ამერიკელი ხალხის გულისხმიერ ი მხარდაჭერის შედეგად, ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგ ენტოს (USAID) დაფინანსებით. პუბლიკაცია არ გამოხატავს USAID -ის ან ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის შეხედუ ლებებს. “Supporting self-employment of vulnerable population most affected by the war in August, 2008 „ project was made possible by the generous support of the American people through the United States Agency for International Development (USAID). The contents of this publication do not necessarily reflect the views of USAID or the United States Government.

სარჩევი შესავალი........................................................................................................................................................... 4 პროექტი „იძულებით გადაადგილებულ პირთა ეკონომიკური ინტეგრაცია“: განხორციელებული საქმიანობა და მიღებული შედეგები............................................................ 5 ბესო სულაბერიძე - პროექტის მენეჯერი წარმატების ისტორიები............................................................................................................................... 10 დასაქმება და თვითდასაქმება.................................................................................................................. 19 კოკა კიკაბიძე

2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალებული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა

შესავალი კონსულტაციის და ტრენინგის ცენტრ ი 2005 წლიდან მიკრომეწარმეობ ის ხელშეწყობის სხვადასხვა პროგრამაში მონაწილეობს. ორგანიზაციის საქმიანობა თავდაპირველად შემოიფარგლებოდა ტრენინგით, რომელიც მიზნად მცირე ბიზნესის მართვისა და ად მინისტრირების საკითხებზე მიკრო მეწარმეებთან ერთად მსჯელობას ისახავდა. მაგრამ წლების განმავლობაში ამ მიმართულებით ორგანიზაციის საქმიანობა თანდათან უფ რო მრავალფეროვანი გახდა: გაფართოვდა პროექტების გეოგრაფია, გაიზარდა სამიზნე ჯგუფი. დღეისათვის ორგანიზაცია ტრენინგის გარდა კონსულტაციას უწევს მეწარმეებს და მონაწილეობს საგრანტო კონკურსების ორგანიზებაში. პროექტი „2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებულ პირთა და დაზარალე ბული მოსახლეობის ეკონომიკური ინტეგრაცია ფასეულობის შექმნ ის ჯაჭვში“ 2010 წლი დან 2012 წლის ჩათვლ ით განხორციელდა და ამერიკის შეერთებული შტატების საერთა შორისო განვითარების სააგენტოს USAID –ის მიერ დაფინანსდა. პროექტის საბოლოო მიზანს დევნილი და დაზარალებული მოსახლეობ ის შემოსავლის ზრდა წარმოადგენ და, რისთვისაც ეფექტურ სტრატეგიად მიკრომეწარმეობ ის ხელშეწყობა იქნა მიჩნეულ ი. ეს სამი ძირითადი მიმართულებით ხდებოდა: ბიზნეს ადმინისტრ ირების საფუძვლების სწავლება; კაპიტალით უზრუნველყოფა და თანადგომა საბაზრო კავშირების დამყარე ბაში. წინამდებარე პუბლიკაცია აერთიანებს კონსულტაციის და ტენინგის ცენტრის მიერ გა წეული სამუშაოს და მიღწეული შედეგების ანგარიშს, წარმატებული მაგალითების აღ წერას, მიკრომეწარმეობის საკითხების მიმოხილვას და ამ საკითხებისადმი მიძღვნილი პროექტის შემაჯამებელი კონფერენციის მასალის მიმოხილვას. ვსარგებლობთ შემთხვევით და მადლობას ვუხდით პროექტის მონაწილე ყველა იძულე ბით გადაადგილებულ პირს და ომის შედეგად დაზარალებულ ოჯახს. მათი მონდომების და ძალისხმევის გარეშე პროექტი წარმატებული ვერ იქნებოდა. ცალკე უნდა აღინიშნოს პროექტის დონორის - ამერიკის შეერთებული შტატების საერთშ ორისო განვითარების სააგენტოს USAID – ის წვლილი და გამოვხატოთ განსაკუთრებული მადლიერება ამერი კელი ხალხის მიმართ.

პროექტი „იძულებით გადაადგილებულ პირთა ეკონომიკური ინტეგრაცია“: განხორციელებული საქმიანობა და მიღებული შედეგები ბესო სულაბერიძე - პროექტის მენეჯერი

პროექტი „2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებულ პირთა და დაზარალე ბული მოსახლეობ ის ეკონომიკური ინტეგრაცია ფასეულობის შექმნის ჯაჭვში“ USAID-ის მიერ დაფინანსდა და 2010 წლიდან 2012 წლამდე ხორციელდებოდა. მის სამიზნე ჯგუფს 2008 წლის მოვლენების შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირები და დაზარალე ბული სოფლების მოსახლეობ ა წარმოადგენდა. პროექტის გეოგრაფია ათ ჩასახლებას და ხუთ ქართულ სოფელს მოიცავდა (იხ. რუკა „პროექტის გეოგრაფია“). პროექტის საბოლოო მიზანი დევნილი და დაზარალებული მოსახლეობ ის შემოსავლის ზრდა იყო. ამისათვის მიკრომეწარმეობის ხელშეწყობა ეფექტურ სტრატეგიად იქნა მიჩ ნეული. კონსულტაციის და ტრენინგის ცენტრის თანამშრომლები თვლიდნენ, რომ ხელ შეწყობა შესაძლოა სამი ძირითადი ფორმით მომხდარიყო: ბიზნეს ადმინისტრირების საფუძველბის სწავლება; კაპიტალით უზრუნველყოფა და თანადგომა საბაზრო კავში რების დამყარებაში (იხ. დიაგრამა პროექტის მიზნები და ამოცანები). პროექტი წარმატებით განხორციელდა. სამი წლის განმავლობაში კონსულტაციის და ტრენინგის ცენტრ მა ყველა დაგეგმილი სამუშაო დროულ ად და ხარისხიანად შეასრულა. გაწეული ძალისხმევის შედეგად სამიზნე ჯგუფის მიერ მომსახურების სფეროში დაარ სდა 208 მიკრო საწარმო, რომლებიც დამატებითი შემოსავლის წყაროს წარმოადგენენ თავიანთი მფლობელებისათვის.

განხორციელებული სამუშაო სწავლება: სამი წლის განმავლობაში სულ ჩატარდა ოცდაორი სამდღიანი ტრენინგი თე მაზე „ბიზნესის ადმინისტრ ირება მიკრომეწარმისათვის“, რომელშიც 296 მსმენელმა მი იღო მონაწილეობა. აღსანიშნავია, რომ მათ შორის 107 (36%) ქალბატონი იყო, 90 (30%) ახალგაზრდა, ხოლო 10 (3%) ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი. ტრენინგი მოიცავდა საკითხებს ბიზნესის ხედვასა და საბაზრო პოზიციაზე, გაყიდვების მართ ვაზე, ოპერაციებისა და საწარმოს ორგანიზებაზე, ფინანსურ აღრიცხვაზე. ეს საკითხები ბიზნეს იდეის კრიტიკული გააზრებისა და ბიზნეს-გეგმის შემუშავებისათვის იყო მნიშვნელოვანი.

კაპიტალის ხელმისაწვდ ომობა: კონსულტაციის და ტრენინგის ცენტრ მა გასცა ასორმოც დაათ ი გრანტი სამ ეტაპად 2010, 2011 და 2012 წლების დასაწყისში. დაფინანსების საშუა ლო სიდიდე 1,150 აშშ დოლარს შეადგენდა, ხოლო მაქსიმალური - 1,500 აშშ დოლარს. სულ გრანტის სახით 167,000 აშშ დოლარი გაიცა. გარდა ამისა, 2012 წლის ბოლოსთვ ის 71,000 აშშ დოლარი დაიზოგა. ამ თანხით, დონორთან შეთანხმებით, დამატებით დაფი ნანსდა კიდევ 58 მიკროსაწარმო. მათგან 30 არსებული წარმატებული საწარმო გაფარ თოვების მიზნით დაფინანსდა. კავშირი ბაზართან: მოეწყო ორი შეხვედრა მიკრომეწარმეებსა და შედარებით მსხვილ მყიდველებს შორის. მონაწილეობდა ოცი მეწარმე და ხუთი მსხვილი მყიდველი. ამ შეხ ვედრაზე განიხილებოდა თანამშრომლობის საკითხები. შედგა შეთანხმება რძის პრო დუქტების ექვს მწარმოებ ელსა და დისტრიბუტორს შორის. სასოფლო სამეურნო პრო დუქციის დისტრ იბუტორმა დაამყარა კავშირი ხორცის სამ მწარმოებ ელთან, ქათმის მცირე ფერმის მფლობელთან და მწვანილის მწარმოებელთან. შედგა საქმიანი კავშირი მიკრო-სახელოსნოსა და სამშენებლო კომპანიას შორის. დამყარებული კავშირების გა მოყენებით დღეის ათვის 10,000 ლარის პროდუქციაა რეალიზებული.

მიკროსაწარმოების ამოქმედება სულ 2010, 2011 და 2012 წლების დასაწყისში ამოქმედდა 150 საწარმო. აქედან წარმატებუ ლი აღმოჩნდა 145 (97%), რაც საუკეთესო მაჩვენებელია. ოცდაათზე მეტი მიკროსაწარ მო მუშაობს ადგილობრივი მოსახლეობ ის მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილებისთვ ის, რაც ხელმისაწვდ ომს ხდის სხვადასხვა ტიპის მომსახურებას. სილამაზის სალონი, მცი რე მაღაზია, სტომატოლოგიური კაბინეტი, სხვადასხვა პროფილის სახელოსნოებ ი – და დებითად აისახა ადგილობრივი მოსახლეობ ის ყოფაზე. Gგარდა ამისა, მეწარმეებთან ერთად სულ 312 ადამიანი დასაქმდა.

იძულებით გადაადგილებულ პირთა ოჯახების შემოსავლის ზრდა პროექტის წარმატების შეფასების მიზნით მონიტორინგის მექანიზმი შემუშავდა. პროექტის თანამშრომლები რეგულარულად ხვდებოდნენ დაფინანსებულ მეწარმეებს და განიხილავ დნენ ბიზნესის მდგომარეობას, მსჯელობდნენ სხვადასხვა გამოწვევაზე და ერთობლივად ეძებდნენ პრობლემების გადაჭრის გზებს. მონიტორინგის შეხვედრების დროს მოპოვებული მონაცემები ერთიანდებოდა და მუშავდებოდა. ამ ანალიზის საფუძველზე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სამიზნე ოჯახების საშუალო შემოსავლის ზრდამ 36.7% შეადგინა, რაც გეგმიურ 20%-ს აღემატება (იხ. დიაგრამა „იძულებით გადაადგილებულ პირთა ოჯახების შემოსავლის ზრდა“).

მონიტორინგის შეხვედრების დროს გვაინტერესებდა აგრეთვე, თუU როგორ აფასებდა თავად მეწარმე საკუთარ ბიზნესს და თავის გადაწყვეტილებას მეწარმეობ ის შესახებ. მიღებული პასუხების შეჯამებამ გვიჩვენა, რომ 138 (92%) მეწარმე კმაყოფილია თავისი ბიზნესით და თვლის, რომ მეწარმეობ ის დაწყება სწორი გადაწყვეტილება იყო. უფრო მეტიც, ისინი აღნიშნავენ, რომ გაეზ არდათ თვითშეფასება, საკუთარი თავის რეალიზაცი ის შესაძლებლობა მიეც ათ და პატივისცემას გრძნობენ გარშემომყოფთაგან.

პროექტის მსვლელობის დროს დაგროვილი გამოცდილება პროექტის მსვლელობის პროცესი გამოცდილების მიღების თვალსაზრისითაც იყო სა ინტერესო. განსაკუთრებით აღსანიშნავია რამდენიმე გაკვეთილი, რომელიც კონსულ ტაციის და ტრენინგის ცენტრ მა პროექტის განხორციელ ების დროს მიიღო.

ტრენინგი მნიშვნელოვანია ბიზნეს იდეის კრიტიკული შეფასებისთვის ხუთი წლის წინათ, როდესაც, კონსულტაციის და ტრენინგის ცენტრის თანამშრ ომლე ბი ქმნიდნენ ტრენინგს „ბიზნესის ადმინისტრ ირება მიკრომეწარმისათვის“, მიზანი იყო მეწარმეთა დახმარება ბიზნესგეგმის შემუშავებაში. ბიზნესგეგმა განიხილებოდა რო გორც კომუნიკაციის საშუალება დამფინანსებელ უწყებასა და დაფინანსების მაძიებელს შორის. პროექტის განხორციელების დროს, ტრენინგის შემდეგ, გრანტის მაძიებლები ბიზნესგეგმას ქმნიდნენ. საგრანტო კონკურსის პირობებით საუკ ეთესო ბიზნესგეგმა და ფინანსდებოდა. ამ შემთხვევაშიც ბიზნესგეგმა განიხილებოდა როგორც ჩარჩო, ერთგ ვარი შაბლონი, ბიზნესის შესახებ ამომწურავი ინფორმაციის მისაღებად. ბიზნესგეგმებ ზე მუშაობამ, დაფინანსებული საწარმოებ ის მონიტორინგმა გვიჩვენა, რომ ტრენინგზე მიღებული ცოდნა ბიზნეს იდეის კრიტიკული შეფასებისთვის გამოიყენებოდა. შეფასების პროცესში მეწარმის ხედვა კრიტიკულ კითხვებს ბადებდა: მაგალითად, რა არის სამიზ ნე ბაზარი, რამდენად დიდია იგი, რა იქნება მისაღები ფასი, რა სახის აღჭურვილობა თუ მანქანა-დანადგარია საჭირო, როგორი უნდა იყოს მომარაგების ჯაჭვი, რა ცოდნასა და კვალიფიკაციას მოითხოვს და ა.შ. ამგვარმა ანალიზმა შემოსული ბიზნესგეგმების მაღა ლი ხარისხი უზრუნველყო.

ობიექტურ შერჩევას ართულებს ბიზნეს წინადადებათა მსგავსება ვინაიდან კონკურსი საკმაოდ ინტენსიური იყო (საშუალოდ 15 ადამიანი ერთ გრანტზე), გამარჯვებულთა ობიექტური შერჩევა ძნელი აღმოჩნდა. ამოცანას ართულებდა ბიზნეს გეგმების მსგავსებაც – როდესაც ერთი და იგივე ბიზნეს იდეა ორი ან მეტი კონკურსანტის მიერ მეტ-ნაკლებად თანაბრად იყო წარმოდგენილი. პროექტის გუნდმა ორსაფეხურია

ნი პროცედურა შეიმ უშავა. პირველ საფეხურზე ხდებოდა განაცხადების პირველადი გა დარჩევა კონსულტაციის და ტრენინგის ცენტრ ის სპეციალისტების მიერ. ამ ეტაპზე კრი ტერიუმები იყო ნათელი ბიზნეს იდეა, იდეის ცხადი კომუნიკაცია, მონაწილის მოტივაცია და შესაძლებლობები. შერჩეული კონკურსანტები ესწრებოდნენ ტრენინგს „ბიზნესის ადმინისტრირება მიკროსაწარმოსათვის“, ხოლო ტრენინგის შემდეგ ქმნიდნენ ბიზნეს გეგმებს. მეორე საფეხურზე კი მოწვეული ექსპერტები ქულებით აფასებდნენ ბიზნეს გეგმებს. შეფასება სხვადასხვა ასპექტით ხდებოდა: თუ რამდენად კარგად არის შეს წავლილი სამიზნე ბაზარი, რამდენად რეალისტურია გაყიდვების პროგნოზი, როგორია ფასწარმოქმნის მექანიზმი, როგორია საწრმოს ორგანიზების გეგმა და ა. შ. შეფასების შემდეგ ხდებოდა კონკურსანტების მიერ წარმოდგენილი ბიზნეს გეგმების რანჟირება.

მონიტორინგის შეხვედრები უნდა იქნას განხილული ადგილზე სწავლების და გამხნევების საშუალებადაც პროექტმა შექმნა ინტენსიური მონიტორინგის სისტემა. თვის განმავლობაში კონსულ ტაციის და ტრენინგის ცენტრ ის თანამშრომლები საშუალოდ მონიტორინგის სამიდან ხუთამდე შეხვედრას აწყობდნენ ყოველ სოფელში. მონიტორინგის შეხვედრები არ ემ სახურებოდა მხოლოდ კონტროლს. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ამ შეხვედრებზე პრო ექტის თანამშრომელი და მეწარმე ერთობლივად აფასებდნ ენ ბიზნესის მდგომარეობას, მსჯელობდნენ მიღწევებსა და გამოწვევებზე, სახავდნენ მათი გადაჭრის გზებს. შეხვედ რები მნიშვნელოვანი იყო როგორც ტექნიკური დახმარებისა და კონსულტაციის თვალ საზრისით, ასევე - გამხნევებისა და თანადგომის მიზნითაც. ამგვარი ფსიქოლოგიურ ი მხარდაჭერა ხშირად ბევრად მნიშვნ ელოვანი აღმოჩენილა. ბიზნესის შემდგომი ზრდის და მდგრადობის საკითხი პროექტის მდგრადობას განსაზღვრ ავს მიკროსაწარმოთა შემდგ ომი განვითარება და ზრდა. საწარმოთა უმრავლესობამ დაამტკიცა თავისი სიცოცხლის უნარიანობა. ამგ ვარი დასკვნ ა ცხადი ხდება, თუ შევადარებთ 2010 და 2011 წლების დასაწყისში დაფი ნანსებულ საწარმოებს, 2011 წლის ბოლოში და 2012 წლის დასაწყისში დაფინასებულ საწარმოებს. ოჯახების შემოსავალი წინა პერიოდ ის 27%-დან ამჟამინდელ 36.7%-მდე გაიზარდა. ახლა მნიშვნელოვანია ამ საწარმოთა შემდგომი ზრდა, რაც დამატებითი კა პიტალის მოზიდვას უკავშირდება. ასეთი შესაძლებელია იყოს მოგების რეინვესტირება, პარტნიორობა ან სესხი. მნიშვნ ელოვანია, რომ პროექტის ფარგლებში მიღებული ცოდ ნა და გამოცდილება მეწარმეებს დაეხმარება დამატებითი კაპიტალის მოზიდვის მიზნით ეფექტურად იმუშაონ.

პროექტის გეოგრაფია მიზნები და ამოცანები

სწავლება

იძულებით გადაადგილებულ პირთა ოჯახების შემოსავლის ზრდა

მომგებიანი მიკროსაწარმოების ამოქმედება

კაპიტალის ხელმისაწვდომობა

კავშირი ბაზართან

იძუ20% ლებით გადაადგილებულ პირთა ოჯახების შემოსავლის ზრდა 20%

20%

21% 16%

15% სიხშირე

11% 10% 5%

11% 7%

5% 2%

5%-ზე ნაკლები

5% - 16% 16% - 26% 26% - 36% 36% - 47% 47% - 57% 57% - 68% 68% - 78% 78% - 88%

88% და მეტი

წარმატების ისტორიები ჰამლეტ კაპანაძე

წარმატების ისტორია

ჰამლეტ კაპანაძე წეროვანის დევნილთა ჩასახლებაში მეოთხე წელია მეუღლესთან, ორ ქა ლიშვილთან და შვილიშვილთან ერთად ცხოვრობს. ახალგაზრდობის წლები ცხინვალში გაატარა, სამაჩაბლოს ომის შემდეგ სოფელ ავნევში დასახლდა და 2008 წლის აგვისტოს მოვლენებამდე იქ ცხოვრობდა. ბატონი ჰამლეტი ქართულ-ოსური ოჯახიდანაა. დედით ოსია და ოსი ეროვნების ნათესავების გარემოცვაში გაიზარდა. მეუღლე ქალაბატონი – ნუნუ ყანდარელი ავნევის სკოლაში რუსული ენის პედაგოგად მუშაობდა. ჰამლეტ კაპანაძეს სოფელში დიდი ავტო-სახელოსნო დარჩა, სადაც ხუთი თანასოფლელი ჰყავდა დასაქმებული. ომის შემდეგ სამსახურის ძებნა თბილისის ავტო-სახელოსნოებში სცადა, თუმცა, სამუშაო იარაღების უქონლობის გამო მცდელობა უშედეგოდ დასრულდა. 2011 წელს USAID-ის საგრანტო განვითარების პროგრამის ფარგლებში სიტისის მიერ გამოცხა დებულ კონკურსში მიიღო მონაწილეობ ა. კონკურსის ყველა ეტაპი წარმატებით გადალახა და დაფინანსებაც მიიღო. „ჩემმა რამდენიმე მეზობელმა ამ პროექტის დახმარებით მცირე ბიზნესი წამოიწყო, სწორედ მათ მირჩიეს კონკურსში მონაწილეობ ის მიღება. კონკურენცია ძალიან დიდი იყო და გამარჯვ ებას არ ველოდი. გრანტის თანხით კოტეჯის გვერდით სახელოსნო კაპიტალუ რად მოვაშენე და სამუშაო იარაღები შევიძინე. იარაღები საკმაოდ ძვირია და რომ არა გრანტი, საკუთარი ძალებით მათ შეძენას ვერ მოვახერხებდი“, _ ამბობს ბატონი ჰამლეტი. დაფინანსების შემდეგ კლიენტების რაოდენობა მნიშვნელოვნად გაიზ არდა და ხშირად რიგშიც უწევთ ყოფნა. გა სულ წელს რამდენიმე ავტოდილერთან მოლაპარაკება შედგა და ახლა უკვე ყოველთვიურად 1015 გასაყიდი მანქანის შეკეთებას უზრუნველყოფს. ოჯახის მატერიალ ური მდგომარეობ ა გაუმჯო ბესდა, დანაზოგით სახლისთვის პერსონალური კომპიუტერი, საოჯახო ტექნიკა და ავეჯი შეიძინეს. დაფინანსებიდან ერთი წლის თავზე ბატონი ჰამლეტი საკუთარ წამოწყებას წარმატებულად აფასებს. თვლის, რომ თუ ადამიანს თავისი საქმე უყვარს და შრომა არ ეზარება, ყველაფერს მი აღწევს. ოცნებობს, პატარა შვილიშვილს თავისი ხელობა შეასწავლოს და მომავალში ერთად იზ რუნონ ბიზნესის განვითარებაზე.

ლევან წერეთელი, ზაქარია მოსიაშვილი, თეიმურაზ ქებაძე

წარმატების ისტორია

გორის რაიო ნის სოფელ მეღვრეკისში მეფრინველეობ ის ფერმა უკვე რამდენიმე წელია არ სებობს. ამჟამად ფერმაში მუდმივი სამსახური რვა ადამიანს აქვს და კიდევ ექვსი პერიოდ ულად იღებს დროებით სამსახურს. ფერმის მფლობელი 3 ადგილობრივი მეწარმეა: ლევან წერეთელი, ზაქარია მოსიაშვილი და თეიმურაზ ქებაძე. პარტნ იორებმა 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომამდე ორი წლით ადრე ააშენეს ფერმა და ბიზნესიც წარმატებით დაიწყეს, მაგრამ ომის პერიოდში მეურნეობ ა მოიშ ალა, ფრინველი დაიხ ოცა და ტექნიკა გაიძარცვ ა. „როდესაც სოფელში დავბრუნდით ფერმაში მხო ლოდ ცარიელ ი კედლები დაგვხვ და, არ ვიცოდით, რა უნდა გვეკეთებინა“ _ იხსენებს ლევან წე რეთელი. პროექტში „2008 წლის ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირებისა და დაზარალე ბული სოფლების მოსახლეობის თვითდასაქმების ხელშეწყობა“, რომელიც 2010 წელს USAID-ის დაფინანსებით დაიწყო, მეწარმეებმა კონკურსში მონაწილეობა ჯგუფურად გადაწყვიტეს და შერ ჩევის რამდენიმე ეტაპი წარმატებით გაიარეს. საწყის ეტაპზე პროექტი 8000 ლარით დაფინანსდა, გრანტის თანხით შენობა კაპიტალურად გარემონტდა და პირველი საწარმოო ციკლის დასაწყე ბად 800 სახორცე ჯიშის წიწილა შეიძინეს. პროექტის ოფიცრების დახმარებით მოხერხდა პროდუქციის რეალიზაციის ახალი არხების შექ მნა. მეწარმეებმა საქმიან ი ურთიერთობა დაამყარეს რამდენიმე შუამ ავალთან, რომლებიც პრო დუქციის დისტრიბუციას გორში, რუსთავსა და თბილისში ეწევიან. ბიზნესი სწრაფად ვითარდება და დღეს უკვე ფერმა 5000 ფრთა ქათამს ითვლ ის. საკვების დიდ ნაწილს ადგილობრივი მწარმოებლებისგან ყიდულობენ, რაც დადებითად აისახება ადგილობრი ვი ბიზნესის განვითარებაზე. მეწარმეები მუდმივად ახდენენ მოგების რეინვესტირებას ბიზნესში წარმოებ ის დანახარჯების შემცირებისა და ეფექტურობის გაზრდის მიზნით. ისინი ახლო მომავალში კიდევ ერთი ფერმის აშენებასაც აპირებენ, რისთვ ისაც არსებული შენობის მიმდებარედ 3000 მ2 ფართობის მიწის ნაკ ვეთი უკვე შეიძნიეს.

იური ობოლაძე

წარმატების ისტორია

იური ობოლაძე მეოთხე წელია წეროვანის დევნილთა ჩასახლებაში მეუღლესთან და სამ ქალიშ ვილთან ერთად ცხოვრობს. 2008 წლის აგვისტოს მოვლენებამდე ოჯახთან ერთად ახალგორის ცენ ტრში საკუთარ ორსართულიან სახლში ცხოვრობდა. პროფესიით ფიზიკოსი 90-იან წლებში ახალგო რის რაიონული საკრებულოს თავმჯდ ომარე იყო. ომამდე მცირე ბიზნესით იყო დაკავებული და ოჯახს მატერიალურად კარგად უზრუნველყოფდა. ბიზნესის დაწყებაზე ფიქრი წეროვანში დასახლებისთანავე დაიწყო. შვილები სტუდენტები იყვნენ და ოჯახის მხარდაჭერა ესაჭიროებოდათ, ერთადერთი საარსებო წყარო კი სოციალ ური დახმარება იყო. „მეტალო-პლასტმასის კარ-ფანჯრის დამზადების იდეა დასახლებაში არსებული მაღალი მოთხოვნის გამო გაჩნდ ა. კოტეჯები საკმაოდ პატარაა და ოჯახების დიდმა ნაწილმა სახლებზე ოთახების მიშენება დაიწყო. ჩავთვალე, რომ ბიზნესი ჩემთვისაც მომგებიან ი იქნებოდა და მოსახლეობისთვისაც ხელსაყ რელი, რადგან დევნილები პროდუქტის მიღებას ადგილზე უფრო დაბალ ფასში შეძლებდნენ.“ ბიზნესი საკუთარი მცირე დანაზოგით, ბანკის კრედიტით და საზღვარგარეთ მცხოვრები მეგობრის დახმარებით დაიწყო. კოტეჯზე ოთახი მიაშენა და სამუშაო იარაღები და რამდენიმე სახის დანადგარი შეიძინა, თუმცა დაწყებული საქმის ბოლომდე მიყვანა თანხის სიმცირის გამო ვეღარ შეძლო. USAIDის საგრანტო განვითარების პროგრამის ფარგლ ებში სიტისის მიერ გამოცხადებული კონკურსის შესა ხებ ჩასახლებაში გამოკრული განცხადებით შეიტყო და გადაწყვიტა, ბედი ეცადა. „პროექტი ძალიან დამეხმარა ჩემი იდეის სრულად განხორციელ ებაში. რომ არა დაფინანსება, სა წარმოს ამუშავებას ალბათ დიდხანს ვერ შევძლ ებდი. გამარჯვების იმედი მქონდა, რადგან ბიზნესის წარმატებაში დარწმუნებული ვიყავი. გრანტის თანხით მშენებლობა დავასრულე და ძვირადღირებუ ლი სამუშაო დანადგარი შევიძინე, რომლის გარეშეც შეკვეთების მიღებას ვერ ვუზრუნველყოფდი.“ ახლა ოჯახს შემოსავლის სტაბილური წყარო გაუჩნდ ა. წეროვანშიც და მიმდებარე სოფლებში სა რეკლამო და ინტერნეტ-განცხადებების საშუალებით უკვე ყველა იცნობს. შეკვეთების რაოდ ენობა იმ დენად დიდია, რომ მუშაობა ხშირად ღამის საათებშიც უწევს. დროდადრო დასახლებაში მცხოვრები სამი დევნილი მეზობელი ყავს დასაქმებული. „ჩვენს დასახლებაში ბოლო პერიოდში ინტენსიური მიშენებები მიმდინარეობს. შესაბამისად, გა ყიდვების რაოდენობა დღითიდღე იზრდება. დევნილებს შედარებით დაბალ ფასში ვემსახურები. ჩემი ხალხია და ვცდილობ, როგორც შემიძლია ხელი შევუწყო და დავეხმარო. პროექტით ძალიან კმაყო ფილი ვარ და ყველას ვურჩევ, მსგავს კონკურსებში აუცილებლად სცადონ ბედი.“

გალინა ქელეხსაევ ა

წარმატების ისტორია

გალინა ქელეხსაევა შავშვების დევნილთა დასახლებაში მეუღლესთან, შვილებთან და შვი ლიშვილებთან ერთად ცხოვრობს. 2008 წლის აგვისტოს ომამდე დიდი ლიახვის ხეობ აში, სოფელ ქემერტში ცხოვრობდა. ცხინვალის პედაგოგიური ინსტიტუტის დამთავრების შემდეგ ქალბატონი ნათელა სოფ. ძარწემის საშუალო სკოლაში გერმანული ენის მასწავლებელი იყო, სადაც 26 წელი მუშაობდა. ოჯახი სოფ. ქემერტში სოფლის მეურნეობ ით იყო დაკავებული: მეხილეობ ას, მესაქონ ლეობას და მეფრინველეობას მისდევდნენ. „უკვე მეხუთე წელია დევნილები ვართ. დასაწყისში აქ ცხოვრება ძალიან გაგვიჭირდა. ჩვენი საარსებო წყარო მხოლოდ სოციალური დახმარება და გაეროს განვითარების პროგრამის სასურ სათო დახმარება იყო“ ამბობს ქალბატონი ნათელა. ქალბატონი ნათელა აქტიური და მიზანდასახული ადამიანია. გასულ წელს ჰუმანიტარულ ცენტრ „აფხაზეთის“ ხელშეწყობით ჩამოაყალიბა არასამთავრობო ორგანიზაცია „მომავლის იმედით“ და პირველი პროექტიც ამავე ორგანიზაციის დახმარებით განახორციელ ა _ მისი ორგანიზებით და სახლებაში აშენდა რიტუალ ების სახლი. ორგანიზაცია ძირითადად ინფრასტრუქტურის განვითა რების მიმართულებით მუშაობს და ახალი პროექტების მოლოდინშია. 2011 წელს ქალბატონი ნათელა დაფინანსდა იძულებით გადაადგილებულ პირთა ეკონომიკური ინტეგრაციის პროექტის ფარგლ ებში. გრანტის თანხით _ 2200 ლარით 10 დედა-ცხვარი შეიძ ინა და უკვე ერთი წელია პროექტს წარმატებით ახორციელებს. „გრანტის თანხით მცირე საოჯახო ბიზნესი წამოვიწყეთ. ბიზნესიდან თვეში საშუალ ოდ 250 ლა რის შემოსავალს ვიღებ, რაც ჩვენი ოჯახისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. ამას გარდა, პროექტის ფარგლ ებში გავიარე ტრენინგი „ბიზნესის ადმინისტრირება მცირე და საშუალო მეწარმეთათვის“; მას შემდეგ კიდევ რამდენიმე საგრანტო კონკურსში მივიღე მონაწილეობ ა და ტრენინგზე მიღებუ ლი ცოდნა ძალიან დამეხმარა. წამოწყებული საქმიანობით ძალიან კმაყოფილი ვარ და სამომავ ლოდ ცხოვრების მომრავლებას ვგეგმავ“.

ლუიზა ნასყიდაშვილი

წარმატების ისტორია

ლუიზა ნასყიდაშვილი 2008 წელის რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ გორის რაიონის სოფელ ტირძნ ისში მეუღლესთან, მეუღლის მშობლებთან და ორ მცირეწლოვან შვილთან ერთად ცხოვ რობს. ომამდე ისინი სოფელ აჩაბეთში ორსართულიან, ახალგარემონტებულ სახლში ცხოვრობდ ნენ. ოჯახი სოფლის მეურნეობის პროდუქტების წარმოებით იყო დაკავებული, ჰქონდათ საკუთარი სატვირთო და მსუბუქი ავტომობილი და სხვა სასოფლო სამეურნეო ტექნიკა. ტირძნ ისში დასახლების შემდეგ ოჯახს ეკონომიურად ძალიან გაუჭირდა. მათი საარსებო წყარო მხოლოდ სოციალური დახმარება იყო რომელიც 100 ლარს შეადგენდა. ამ პერიოდში USAID-ის და ფინანსებით სიტისიმ დაიწყო სამწლიანი პროექტი, რომლის ფარგლებშიც მცირე ბიზნესის მხარდა საჭერად საგრანტო კონკურსი გამოცხადდა. ქალბატონმა ლუიზამ გადაწყვიტა ბედი ბიზნესში ეცადა. ახალბედა მეწარმე სოფელში არსებულ სკოლის ადმინისტრაციას დაუკ ავშირდა და წინასწარი მო ლაპარაკება აწარმოა ბუფეტის გახსნასთან დაკავშირებით. კონკურსის ყველა ეტაპი წარმატებით გაიარა და 1,000 აშშ დოლარი დაფინანსება მიიღო. მიღებული გრანტით მეწარმემ ელექტრო გენე რატორი, სამზარეულოს ტექნიკა და ბუფეტის მოსაწყობად საჭირო სხვა ნივთები შეიძინა. ბიზნესის წარმატებით ფუნქც იონირებისათვის კი იგი აქტიურ ად იყენებს ოჯახის წევრების შრომას. დღეს მეწარმე დაწყებულ საქმეს წარმატებულად აფასებს. ამბობს, რომ თვეში საშუალოდ 800 ლარამდე მოგება რჩება. ამონაგებ თანხას კი ოჯახის სხვადასხვა საჭიროებებისათვის ანაწილებს. მართალია, მოგების დიდი ნაწილი ძირითადი დანიშნულების საშუალებებზე იხარჯება, ლუიზა ახერხებს შვილებს შეძლებისდაგვარად კარგი განათლება მიცეს. „კმაყოფილები ვართ, რომ მოსწავლეებს საკვების შესაძენად სკოლის გარეთ გასვლა და ქუჩის გადაკვეთა არ უწევთ, რაც ზოგავს დროსაც და ამასთან გაცილებით უსაფრთხოცაა, ქალბატონი ლუ იზა გემრიელ და ხარისხიან საკვებს გვიმზადებს,“ _ აცხადებს დაწყებითი კლასების პედაგოგი ნაი ლი ზერეკიძე. ქალბატონმა ნაილიმ აღნიშნა, რომ სკოლაში 500-მდე მოსწავლეა, ხოლო მასწავლე ბელთა და ტექნიკური პერსონალის რაოდენობა 40-ს აღწევს. მათი უმრავლესობა ყოველდღიურ ად სარგებლობს ბუფეტის პროდუქტებით. გარდა ამისა, ბუფეტით ხშირად მოსწავლეთა მშობლებიც სარგებლობენ, ისინი ქალბატონ ლუიზას სხვადასხვა სახის საკონდიტრო ნაწარმის შეკვეთას აძ ლევენ. ქალბატონი ლუიზას მაგალითი მიბაძვის საგანი გახდა მეზობელი და ნაცნობი ქალებისათვის. მისი საქმიანობა ერთგ ვარი ბიძგია, იბრძ ოლონ და იცხოვრონ უკეთესად!

მარინა სამადაშვილი

წარმატების ისტორია

მარინა სამადაშვილი ცხინვალიდანაა, 1991 წლის შემდეგ სოფელ ტირძნისში დის ოჯახში ცხოვ რობს. ქალბატონი მარინა მეორე ჯგუფის ინვალიდია და დამოუკიდებლად გადაადგილება უჭირს. სავაჭრო ბიზნესი 1996 წელს დაიწყო _ „მერიდება რომ გითხრათ _ ბიზნესი ნასესხები 50 ლა რით დავიწყე...“ _ იხსენებს ქალბატონი მარინა. მომხმარებელზე ორიენტირებული, გააზრებული ქმედების შედეგად თანდათან იზრდ ებოდა ბიზნესიდან ამონაგები და ქალბატონი მარინაც საბრუ ნავ კაპიტალს ზრდიდა. თუმცა იყო წარუმატებლობაც „ბიზნესი ნულიდან 3-ჯერ დავიწყე, მაღაზია სხვადასხვა დროს ორჯერ გამიძარცვეს, 2008 წლის ომის დროს კი დამიწვეს...“ ქალბატონმა მარინამ 2010-2011 წლებში USAID-ის დაფინანსებული პროექტიდან „იძულებით გადაადგილებულ პირთა ეკონომიკური ინტეგრაცია“ 1,100 აშშ დოლარი გრანტი მიიღ ო მაღაზი ისთვის შენობის ასაშენებლად და ინვენტარის შესაძენად. ამჟამად ტირძნისში ცენტრალურ გზას თან ახლოს დაახლოებით 15 მ2 ფართობის შენობა აქვს დახლებითა და სხვადასხვ ა ტიპის მა ცივრებით აღჭურვილი და მკაცრი კონკურენციის პირობებშიც ახერხებს მოგების მნიშვნელოვანი ნორმის შენარჩუნებას. ქალბატონი მარინა ყველა გადასახადს იხდის; მაღაზიაშ ი ერთი გამყიდ ველია დასაქმებული, რომელსაც ხელფასის სახით 150-180 ლარს უხდის ბრუნვის მიხედვით. თვე ში მეწარმეს 300-დან 400-ლარამდე მოგებაც რჩება, რომლითაც სტუდენტი დისშვ ილის სწავლას აფინანსებს. ქალბატონი მარინა აქტიურ ცხოვრებას ეწევა, იგი ამჟამად გორის მუნიციპალიტეტის კულტურის განყოფილების უფროსი სპეციალისტია, არის არასამთავრობო ორგანიზაცია „ქალები მშვიდობიანი თანაცხოვრებისთვ ის“ დამფუძნებელი და „გორის ინვალიდთა კლუბის“ წევრი. ამ ბობს, რომ ბიზნესი უფრო საშუალებაა იყოს აქტიური, ვიდრე მიზანი, მიიღ ოს მოგება. დახმარების თვის ყოველთვ ის მზად არის. მისი პროფესიული კონსულტაციის წყალობით სოფელ ტირძნისში კიდევ რამდენიმე მეწარმემ დაიწყო მცირე ბიზნესი.

ნონა აწკარუნაშვილი

წარმატების ისტორია

ნონა აწკარუნაშვილის ოჯახი ცხინვალიდანაა. სამაჩაბლოში პირველი ომის შემდეგ სოფელ თამარაშენში დასახლდა და 2008 წლის აგვისტოს ომამდე იქ ცხოვრობდა. ამჟამად ქალბატონი ნონას ექვსსულიანი ოჯახი სოფელი ბერბუკის დევნილთა დასახლებაში ცხოვრობს, მათი შემო სავლის ძირითად წყარო დასახლებაში მდებარე პატარა მაღაზიაა. ქალბატონმა ნონამ მაღაზიის გახსნა მეუღლესთან ერთად ბერბუკში დასახლებისთანავე გა დაწყვიტა. ოჯახს ამ სფეროში მუშაობის საკმაოდ დიდი გამოცდილება ჰქონდა. თავდაპირველად მეწარმეებმა მცირე ზომის სავაჭრო ჯიხური სესხად აღებული თანხით შეიძინეს და პირველადი მოხმარების პროდუქტის რეალიზაცია დაიწყეს. მოთხოვნა იზრდებოდა და მეწარმეებმა ბიზნე სის გაფართოების გზების ძიება დაიწყეს. მათ გადაწყვიტეს USAID-ის საგრანტო განვითარების პროგრამის ფარგლებში სიტისის მიერ გამოცხადებულ კონკურსში მიეღოთ მონაწილეობა. მეწარმეები ამბობენ, რომ მსგავს კონკურსში მონაწილეობა აქამდე არასდროს მიუღიათ და შესაბამისად, პროექტის წერის გამოცდილებაც არ ჰქონდათ. მათ გაიარეს ტრენინგი „ბიზნესის ადმინისტრირება მიკროსაწარმოსათვის“. ტრენინგზე მიღებული ცოდნა ძალიან დაეხმარა ბიზ ნეს-გეგმის შემუშავებაში. ნონამ დაფინანსება მიიღო როგორც სიტისისგან, ასევე ჩHF-საგან. მაღაზია, რომელიც საცხოვრებელი კოტეჯის მიმდებარედ, გზის პირას მდებარეობს, დღეს უკვე პროდუქციის მდიდარ ასორტიმენტს სთავაზობს მომხმარებელს და დიდი პოპულარობით სარ გებლობს დასახლებაში, რადგან აქ ადგილობრივ მოსახლეობას შეუძლია სწრაფად და იაფად შეიძინოს სხვადსხვა პროდუქტი. მეწარმეები მიღებული შემოსავლებით კმაყოფილები არიან; ყოველთვის დროულად იხდიან კანონით გათვალისწინებულ გადასახადებს და თავისი წვლილი შეაქვთ ქვეყნის ბიუჯეტში.

მზაღო შერაზადაშვილი

წარმატების ისტორია

მზაღო შერაზადაშვილი შიდა ქართლში, თელიანის დევნილთა დასახლებაში 2008 წლის ნოემბ რის თვიდან მეუღლესთან სამ შვილთან და შვილიშვილთან ერთად ცხოვრობს. ქ-ნ მზაღო და მისი ოჯახიც 2008 წლის ომამდე სოფელ ხეითში ცხოვრობდა და მათი შემოსავ ლის ძირითად წყაროს მებაღეობა და მესაქონლეობ ა წარმოადგენდა. „ომი რომ დაიწყო ბოლო წუთებამდე სოფელში ვიყავით, რადგან იმ წელიწადს კარგი მოსავა ლი იყო..“ _ იხსენებს ქალბატონი მზაღო - „სოფლიდან ბოლოს ჩემი მეუღლე გამოვიდა, მან სა კუთარი თვალით იხილა როგორ დაიწვა ჩვენი სახლი და თვითონაც ძლივს გადარჩა სიკვდ ილს“. თელიანში გადმოსახლების შემდეგ ოჯახმა 0.36 ჰა მიწის ნაკვეთი ხელისუფლებისაგან ოფიცია ლურად მიიღო და სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობას დაუბრუნდა. იძულებით გადაადგილებულ პირთა ეკონომიკური ინტეგრაციის პროექტის შესახებ მომავალმა მეწარმემ მეზობლისგან შეიტყო და გადაწყვიტა ბიზნესში ბედი ეცადა. „რაღა დაგიმალოთ დიდი მოლოდინი არ მქონია, რომ კონ კურსში გავიმარჯვ ებდი“, _ ამბობს ქ-ნ მზაღო. მან სამ დღიან ი ტრენინგი გაია რა ბიზნესის ადმი ნისტრირებაში მცირე და საშუალო მეწარმეთათვის. ტრენინგზე მიღებული ცოდნასა და საკუთარ პრაქტიკულ გამოცდილებაზე დაყრდნობით ბიზნეს გეგმა შეიმ უშავა. მისმა გეგმამ კონკურსში გაი მარჯვა და 2400 ლარიან ი დაფინანსება მიიღ ო. მეწარმემ მესაქონლეობის საქმიან ობა წამოიწყო. დღეისათვის ოჯახი წარმატებით ახორციელ ებს ბიზნესს და ყოველთვიურ ად 150 ლარის შემო სავალი აქვს. ქალბატონი მზაღო წამოწყებული ბიზნესით კმაყოფილია და იმედით შეჰყურებს მო მავალს. გარდა ამისა ის აღნიშნავს, რომ მნიშვნელოვნად გაიზ არდა მისი როლი ოჯახში და ირგვ ლივ მყოფთა მეტი დაფასებით სარგებლობს.

ზეინაბ ხუბაევი

წარმატების ისტორია

ზეინაბ ხუბაევი გორის რ-ნის სოფ. ჭარებიდანაა, სადაც 2008 წლის აგვისტოს მოვლენებამდე მეუღლესთან და სამ შვილთან ერთად ცხოვრობდა. ომამდე ოჯახი სოფლის მეურნეობ ით იყო და კავებული: მეხილეობ ას, მებოსტნეობას და მესაქონლეობას. უკვე მეხუთე წელია კასპის რ-ნში, მეტეხის დევნილთა ჩასახლებაში ცხოვრობენ. მცირე საკარმიდამო ნაკვეთში ახლა სიმინდი, ლო ბიო, კარტოფილი და სხვადასხვა სახის ბოსტნეული მოჰყავთ, რაც ოჯახისთვის საკმარისი არ არის. „იძულებით გადაადგილებულ პირთა ეკონომიკური ინტეგრაციის პროექტის ფარგლებში გა მოცხადებული კონკურსის შესახებ დასახლებაში განთავსებული განცხადების საშუალებით შე ვიტყვე. აქამდე მსგავს კონკურსშ ი მონაწილეობ ა არასდროს მიმიღია და ბიზნეს-გეგმის წერის გა მოცდილებაც არ მქონდა, თუმცა გადავწყვიტე, ბედი მაინც მეცადა. შერჩევის ეტაპები წარმატებით გავიარე და კონკურსშ ი გავიმარჯვ ე,“ ამბობს ქალბატონი ზეინაბი. ზეინაბ ხუბაევმა 2010 წელს გრანტის სახით 1864 ლარი მიიღ ო. მიღებული თანხით საქონლის სადგომი ააშენა და ერთი მეწველი ფური შეიძ ინა. ახლა უკვე ოთხი მეწველი ფური ჰყავს. წარ მოებულ რძის პროდუქტებს _ ყველს და მაწონს დასახლებაში და გორისა და კასპის ცენტრალურ ბაზარზე ყიდის. პროდუქციის რეალიზაციიდან მიღებული შემოსავალი ყოველთვიურ ად დაახლო ებით 500 ლარს შეადგენს, რაც ოჯახისთვის მნიშვნელოვანი საარსებო წყაროა. „მიღებულმა გრანტმა ჩემი და ჩემი ოჯახის ცხოვრება ძალიან შეცვალა. დასაქმდა ჩემი მეუღ ლე და უფროსი შვილი, რომლებიც საქონლის მოვლის პროცესში აქტიურად არიან ჩართულები. პროექტის ფარგლებში ასევე გავიარე ტრენინგი „ბიზნესის ადმინისტრირება მცირე და საშუალო მეწარმეთათვის“, სადაც ბიზნეს-გეგმის წერისთვის საჭირო უნარ-ჩვ ევები შევიძინე. ვცდილობ, ტრენინგზე მიღებული ცოდნა და გამოცდილება მეზობლებს და ახლობლებს გავუზიარო, რომლე ბიც ხშირად მეკითხებიან ხოლმე რჩევებს. განხორციელ ებული პროექტით ძალიან კმაყოფილი ვარ და მომავალს იმედით ვუყურებ“, ამბობს ქალბატონი ზეინაბი.

დასაქმება და თვითდასაქმება კობა კიკაბიძე 2011 წლის სექტემბერში World Economic Forum -ის მიერ გამოქვეყნებული შედეგების მიხედვით, მოსახლეობ ის 62% -ს „სამუშაო“ ქვეყნის ნომერ პირველ პრობლემად მიაჩ ნია, ხოლო 72%-ს - ნომერ პირველ ადგილობრივ პრობლემად. გარდა ამისა, კითხვაზე, შეიცვალა თუ არა ამ მიმართულებით მდგომარეობა საქართველოში, 33%-მა უპასუხა, რომ მდგომარეობა გაუარესდა, ხოლო 40%-ს მიაჩნია, რომ ამ კუთხით მდგომარეობა საერთოდ არ შეცვლ ილა. ეს მონაცემები კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ უმუშევრობა საქართველოს ეკონომიკის მნიშვნ ელოვანი პრობლემაა. უნდა აღინიშნოს, ასევე, რომ გამოკითხულთა 50%-ს მიაჩნია, რომ მდგომარეობ ა გაუა რესდა საზოგადოებ აში სიღარიბის დონის თვალსაზრისითაც. ეროვნულ-დემოკრატიუ ლი ინსტიტუტის კვლევაზე დაყრდნობით, რესპონდენტთა 31% ან უმუშევარია ან სამუშა ოს მაძიებელი, 5% არ ეძებს სამუშაოს, ხოლო 30% არააქტიურ სამუშაო ძალას წარმო ადგენს, რომელიც მოიც ავს სტუდენტებს, პენსიონ ერებს, და ა.შ. უმუშევრობაზე საუბრისას, კიდევ ერთი საკითხი, რომელსაც ეკონომისტები ყურადღე ბას აქცევენ, შრომისუნარიან უმუშევართა განათლების დონეა. 2010 წლის ადამიანური განვითარების ანგარიშის თანახმად, საქართველო ერთ-ერთი ლიდერი ქვეყანაა სამუ შაო ძალის განათლების დონის მიხედვით. უმუშევართა 81%-ს საშუალო ან უმაღლესი განათლება აქვს მიღებული. ეს ნიშნავს იმას, რომ განათლებული სამუშაო ძალა გამო უყენებელია და მას ქვეყნის ეკონომიკაში წვლილი ვერ შეაქვს. ამავე დროს, მსოფლიო კონკურენტულობის ანგარიშის მიხედვით (2011-2012 წლები), ქვეყანაში ბიზნესის კეთე ბის მთავარი ხელისშემშლელი ფაქტორი არაადეკვატური განათლების მქონე სამუშაო ძალაა. ბოლო ორი ათწლ ეულის მანძილზე მოსახლეობ ის 1/5-ით შემცირებისას დასაქმება შემ ცირდა 2/5-ით და მეტად, ხოლო დაქირავებით დასაქმება – 3.3-ჯერ. აღნიშნულ პერიოდ ში, საქართველო „ქრონიკული დასაქმების“ ქვეყნიდან უმწვავესი უმუშევრობის პრობ ლემურ ქვეყნად გარდაიქმნა.

რა არის თვითდასაქმება? ერთი მხრივ, თვითდასაქმებული ადამიანი, შესაძლოა, წარმატებული მეწარმე იყოს, მე ორე მხრივ კი, ის, ვისაც უჭირს „ფორმალური“ სამუშაოს პოვნა, იძულებულია, თავის გა დასარჩენად თვითდასაქმდეს. ამიტომ, თვითდასაქმების ინტერპრეტირება ორგვარად შეიძლება - როგორც მეწარმეობა და როგორც უმუშევრობა (www.ciln.mcmaster.ca). იმისათვის, რომ განვასხვ აოთ ნამდვილი თვითდასაქმება და „შენიღბული“ უმუშევრო ბა, საჭიროა სიღრმისეული კვლევის ჩატარება, რათა შეფასდეს დასაქმებულებისა და თვითდასაქმებულების ცხოვრების დონე. საქართველოში, დასაქმებულებად რეგისტრ ირებულთა უმეტესობა თვითდასაქმებუ ლია. ეს კატეგორია ძირითადად კონცენტრირებულია სოფლის მეურნეობაში, ხოლო ამ სექტორში პროდუქტიულობის დონე საკმაოდ დაბალია. როგორც პირველად წარმოე ბაში, ასევე კვების პროდუქტების გადამუშავებაში, სოფლის მეურნეობის წილი ქვეყნის მთლიან ი შიდა პროდუქტის დაახლოებ ით 9%-ს შეადგენს. საკამათო ნამდვილად არ არის ის, რომ მშპ-ში იმ სექტორის წილი, რომელშიც დასაქმებულთა მთლიანი რაოდე ნობის 50%-ია ჩართული, 9%-ზე მეტი უნდა იყოს. ამ მოსაზრებას კიდევ უფრო ამყარებს ის, რომ სოფლად უმუშევრობის დონე 7.9%-ს შეადგენს (2010 წლის მონაცემებით), მაშინ, როდესაც ქალაქებში უმუშევრობა 27.2%-ს აღწევს. გარდა ამისა, სოფლად მთლიანად დასაქმებულთა 80% თვითდასაქმებულია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ისინი სოფლის მეურ ნეობის სექტორში არიან ჩართულნი (www.geostat.ge). სამუშაო ადგილების შექმნა საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო და საკვები პროდუქ ტების გადამუშავების წარმადობის სრული გამოყენების გარეშე ვერ მოხერხდება. ამი ტომ, იმ ადამინთა რიცხვი, რომლებიც ფორმალურად არიან დასაქმებულები, კიდევ უფ რო ნაკლებია, ვიდრე ოფიციალური სტატისტიკით ნაჩვენები ციფრი. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ გადასახადის გადამხდელების რაოდენობა საკმაოდ მცირეა. ამრიგად, თვითდა საქმებული სამუშაო ძალა ვერ ჩაითვლება საკმარისად სტაბილურ ძალად ანდა ის ვერ გამოიმუშავებს საკმარის შემოსავალს იმისათვის, რომ ქვეყანაში სიღარიბის დონე შემ ცირდეს. მოკლედ თუ ვიტყვით, ფორმალური დასაქმების შესაძლებლობების ნაკლებო ბა სერიოზული შეზღუდვაა ქვეყნის ეკონომიკური განვითარებისათვის. თუ დავაკვირ დებით დასაქმების ტიპების ტენდენციებს საქართველოში 1998-2010 წლების პერიოდში. აშკარაა, რომ ერთადერთი კატეგორია, რომელიც სტაბილურ ზრდას აჩვენებს, თვითდა საქმებულთა კატეგორიაა, ხოლო „დაქირავებით“ მომუშავე დასაქმებულთა რაოდ ენობა მცირდება. ეს აღმავალი ტენდენცია, შესაძლოა, იმ ახალი კამპანიის შედეგი იყოს, რომე ლიც მიკრობიზნესის ყველა მფლობელის რეგისტრირებას გულისხმობს. ერთი მხრივ, ეს სავალდებულო პროცედურაა, ხოლო მეორე მხრივ, მოტივირებულია გადასახადებისგან

გათავისუფლების დაპირებით. ამ კამპანიის შედეგად „თვითდასაქმებულთა“ კატეგორია გაიზარდა. 2010 წლის მდგომაროებით, დასაქმებულთა 62% თვითდასაქმებულია, 38% კი დაქირავებით დასაქმებული. თვითდასაქმებული მოსახლეობ ა ძირითადად რეგიონებშია კონცენტრირებული. ამის მიზეზი სასოფლო-სამეურნეო მიწებია. საქართვ ელოს სტატისტიკის ეროვნული სამსა ხურის თანახმად, თვითდასაქმებული არის ადამიანი, რომელიც „საქმიანობს ოჯახური შემოსავლის მიღების მიზნით, აგრეთვე ოჯახურ საწარმოში/მეურნეობ აში უსასყიდლოდ მომუშავე პირი.“ აქ შედიან ის ადამიანები, რომლებიც ნებაყოფლობით ამუშავებენ თა ვიანთი ოჯახის მიწას. ამის შედეგია ის მონაცემები, რომლის მიხედვითაც უმუშევრობის დონე რეგიონებში გაცილებით დაბალია, ვიდრე თბილისში. რატომ? იმიტომ, რომ პო ტენციური სამუშაო ძალა ვერ ჩაითვლება სოფლის მეურნეობის სექტორში დასაქმებუ ლად. ამიტომ, თბილისში უმუშევრობის დონე მაღალია - 30.1%. 2010 წლისთვის უმუშევართა საერთო რაოდენობამ ქვეყანაში 320 ათას კაცს გადააჭარბა და ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობის 16.3 პროცენტი შეადგინა. რეალურად, უმუ შევართა აბსოლუტური რაოდენობა „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ (2003 წლიდან) 42 პროცენტით გაიზ არდა, მაშინ როდესაც დასაქმებულთა საერთო რიცხვი იმავე პერიოდ ში 12.5 პროცენტით შემცირდა, მათ შორის დაქირავებით დასაქმებულთა რაოდენობა – 2.5 პროცენტით. იმავე პერიოდში ყოველ 1000 დაქირავებით დასაქმებულზე უმუშევართა რაოდენობა გაიზარდა თითქმის 1.5-ჯერ – 355-დან 517-მდე. უმუშევრობის დონე გაანგა რიშებულია შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის კრიტერიუმით. დასაქმებულთაგან (ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობ ის 83.7%) მხოლოდ 621 ათა სი ადამიანი ეწევა დაქირავებულ შრომას (აქედან სახელმწიფო სექტორში დახლოებით 300 ათასი), ხოლო მილიონზე მეტი განეკუთვნება ე.წ. თვითდასაქმებულ მოსახლეობას. ამ მეორე ჯგუფში გაერთიანებულია ყველა, ვინც სტატისტიკური სამსახურის ყოველკ ვარტალური კვლევის მონაცემებით, შერჩეული ერთი საკვლევი კვირის განმავლობაში ერთი საათი მაინც იმუშავა – ანაზღაურებით თუ უსასყიდლოდ(!). აღნიშნული კატეგორიის დასაქმებულთა 4/5–ზე მეტი დასაქმებულია ეკონომიკის აგრა რულ სექტორში, სადაც ერთ სულზე წარმოებული დამატებული ღირებულება ქვეყანაში დადგენილ საარსებო მინიმუმზე ნაკლებია (შესააბამისად, 80$ და 84$, 2010 წლის მდგო მარეობით). აღნიშნული გარემოებ ა საგრძნობლად ამცირებს უმუშევრობის დონეს, თუმცა, რეალური გარდატეხის მოხდენა მოსახლეობის დიდი ნაწილის კეთილდღეობა ში, ფაქტობრივად, არ შეუძლია. შედეგად ვღებულობთ იმას, რომ უმუშევრობა სოფლად თითქმის 4-ჯერ დაბალია ქალაქთან შედარებით (შესაბამისად, 28.8% და 7.8%). სოფელ

ზე მოდის ქვეყნის ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობ ის 57 პროცენტი, დასაქმებულთა 63.2 პროცენტი, დაქირავებით დასაქმებულთა მხოლოდ 30.6 პროცენტი და თვითდასაქ მებულთა 81.5 პროცენტი. ამასთან, ცალსახად უნდა აღინიშნოს, რომ საბაზრო ურთიერთობების განვითარება და აგრარული სექტორის თანამედროვე მდგომარეობა, უფრო მოწყვლ ადს ხდის სოფლად მცხოვრებლებს უმუშევრობის რისკისადმი. 2000 წელთან შედარებით სოფლად თვით დასაქმებულთა რაოდენობა კიდევ უფრო გაიზრდა (45.7 ათასით, ანუ 5.6 პროცენტით), ხოლო ქალაქად – პირიქით, შემცირდა 28.1 ათასით, ანუ 12.6 პროცენტით. შედეგად, თვითდასაქმებულებში სოფლად მცხოვრებლების რაოდენობა კიდევ უფრო გაიზარდა (3 პროცენტული პუნქტით). უმუშევრობის დონე ამ წლებში გაიზარდა როგორც ქალაქად, ისე სოფლად, თუმცა სოფლად „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ იგი გაიზრდა 1.8-ჯერ, ხოლო ქალაქად – მხოლოდ 32 პროცენტით. განსაკუთრებული როლი თითდასაქმებაში საშუალო და მცირე ბიზნესს ენიჭება. ცნო ბილია, მაგალითად, რომ აშშ-შიდამატებითი სამუშაო ადგილების 70% სწორედ მცირე და საშუალო ბიზნესის სექტორში იქმნება, საქართვ ელოში კი, ეკონომიკის ცალკეულ ი დარგებისა და სექტორების მონოპოლიზაციის გამო სულ უფრო მცირდება მისი წილი, ამჟამად იგი 16%-ს არ აღემატება, რაც 3-4-ჯერ ჩამოუვარდება განვითარებული საბაზრო ეკონომიკის მქონე ქვეყნების მაჩვენებელს. ჩვენთან ბიზნეს-სექტორში დასაქმებულთა 63 პროცენტი მსხვილ ბიზნესშია დაკავებული, მაშინ როდესაც ევროკავშირში აღნიშნუ ლი მაჩვენებელი მხოლოდ 39 პროცენტია. მთავარი ის არის, რომ „თვითდასაქმებულთა“ უმუშევართა კატეგორიაში ჩართვით, რაც ყველა აზრით გამართლებულია, უმუშევრობის რეალური მაჩვენებელი საქართველოში 65% -ს აღწევს. შრომითი მიგრანტები უზრუნველყოფდნენ გამომუშავებული თანხების მნიშვნელოვანი ნაწილის რეპატრიაციას სამშობლოში. აღნიშნული რესურსი, თანხობრივად, საქართვე ლოს შინამეურნეობ ათა მთლიანი შემოსავლების 30 პროცენტის ტოლია, ხოლო ბოლო წლების (2009–2010 წ.) საშუალო მაჩვენებელი კი თითქმის 1.5-ჯერ აღემატება საქართვე ლოში განხორციელებული პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოცულობას. დასაქმების პრობლემის სიმწვ ავეს განაპირობებს ისეთი ფაქტორიც, როგორიცაა სა კუთარი ბიზნესის წამოწყებისათვის რესურსების სიმწირე და საკრედიტო რესურსების სიძვირე. დღეის მდგომარეობით საქართველოს კომერციული ბანკების მიერ გაცემუ

ლი კრედიტების თანაფარდობა მთლიან შიდა პროდუქტთ ან მხოლოდ 28 პროცენტია (ბალტიის ქვეყნებში ეს მაჩვენებელი სულ ცოტა, სამჯერ უფრო მაღალია). თავის მხრივ, საკრედიტო რესურსების მხოლოდ 38 პროცენტია გაცემული ფიზიკურ პი რებზე - 62 პროცენტი იურიდიულ პირებზე მოდის. მიუხედავად ბიზნესის წამოწყების სი იაფისა, საქართველოში თავად ბიზნესი წარმოებ ა საკმაოდ ძვირადღირებული და, რაც მთავარია, სხვადასხვა რისკებთან დაკავშირებული საქმიანობაა და მის წარმოებაში სულ უფრო და უფრო მცირდება საშუალო და მცირე მეწარმეებ ის წილი. ეკონომიკური თვალთახედვით, უმუშევრობის სახით ეგრეთწოდებულ გამოუყენებელი საწარმოო შესაძლებლობების ხარჯს ვღებულობთ, რომელიც გამოუყ ენებელი სამუშაო ძალის გამო იკარგება, ანუ, იმ პროდუქციას, რომლის წარმოებ აც შესაძლებელი იქნე ბოდა უმუშევრების დასაქმების შემთხვევაში. ოუკენის კანონის თანახმად, უმუშევრო ბის დონის ყოველი 1%-იანი ზრდა მშპ-ის დაახლოებით 2%-იან კლებას იწვევს (Knotek, 2007).

ძირითადი მაკროეკ ონომიკური პარამეტრების დინამიკა საქართველოს რეალობა ოუკენის კანონის სისწორეს ნაწილობრივ ადასტურებს. ეს მხოლოდ უმუშევრობის გამო არ ხდება, არამედ იმ ნეგატიური ზეგავლენითაც არის გამოწვეული, რაც გლობალურმა კრიზისმა და რუსეთ-საქართველოს ომმა მოახდინა. გარდა ამისა, მთლიანი პროდუქტის მაჩვენებელი არ არის დამოკიდებული მხოლოდ უმუშევრობაზე, არამედ, ასევე პროდუქტიულობის დონეზე, მოთხოვნასა და საწარმოო რესურსებზე. ეროვნულ-დემოკრატიული ინსტიტუტის მიერ ჩატარებულმა კვლევამ კი დევ ერთხელ ცხადყო დასაქმების მნიშვნ ელობა ქართული საზოგადოებ ისათვის. 2007 წელს, ანუ მშპ-ის ზრდის ყველაზე მაღალი, 12%-იანი მაჩვენებლის პირობებში, უმუშევ რობის დონემაინც საკმაოდ მაღალი იყო - 13.3% (www.geostat.ge).

-5

1997

1998

1999

2000

მშპ რეალური ზრდის ტემპი ინფლაცია უმუშევრობა

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

შრომისუნარიანი მოსახლეობა სტატისტიკის სამსახური მთლიანი მოსახლეობ იდან ანგარიშობს მხოლოდ მილიონ ცხრაასი ათასამდე ადამიანს, კატეგორიით - შრომისუნარიანი მოსახლეობა. ეს კატეგო რია გულისხმ ობს თხუთმეტიდან სამოცდათხუთმეტ წლამდე ადამიანს. სტატისტიკის დე პარტამენტის მიხედვით, ამ მილიონ ცხრაასი ათასიდან დასაქმებულია მილიონ ექვს ასი ათასამდე ადამიანი. უმუშევარი, შესაბამისად, სამასი ათასამდე ადამიანია, ანუ შრომი სუნარიანი მოსახლეობის თექვს მეტი პროცენტი . დასაქმების სტატისტიკური მონაცემი არ ითვლ ის, რამდენად ახერხებს ადამიანი თვით დასაქმებით საარსებო მინიმუმის მოგროვებას და ნებისმიერ ი გზით თვითდასაქმებულ ადამიანს თვითდასაქმების კატეგორიაში ათავსებს და დაქირავებულ ადამიანებთან ერ თად საერთო უმუშევრობის თექვსმეტ პროცენტიან ნიშნულს იძლევა [თუმცა როცა სტა ტისტიკის დეპარტამენტი ამბობს, უმუშევრობა თექვსმეტამდე პროცენტია, იგულისხმება 16-მდე პროცენტი შრომისუნარიანი მოსახლეობისა. სხვა შემთხვევაში უმუშევრობის დონე მთლიანი მოსახლეობ ის თანაფარდობაში ორმოცდაათამდე პროცენტი იქნებო და]. საქართველოში თვითდასაქმებულია მილიონზე მეტი ადამიანი; დაქირავებულია ექვ სასი ათასამდე ადამიანი. მსოფლიოს განვითარებულ ქვეყნებში, საერთაშორისო სტა ტისტიკის მიხედვით, თანაფარდობა პირიქითაა. ანუ უფრო მაღალია დაქირავებულთა რიცხვი და, პირიქით, დაბალია თვითდასაქმების მაჩვენებელი. ამის საპირისპიროდ, საერთაშორისო კატეგორია ’განვითარებადი სამყარო’ გამოირჩევა თვითდასაქმების მაღალი და დაქირავების დაბალი მაჩვენებლებით, ისე როგორც ეს მეტ-ნაკლებად სა ქართველოში შეიმჩნევა. საკითხის ასეთი ციფრობრივი დაყოფის მეთოდი საერთაშორისო შრომის ორგანიზაცი ას (IOL) ეკუთვნის, რომელსაც საქართვ ელოს სტატისტიკის სამსახურიც იშველიებს. როცა ვსაუბრობთ უმუშევრობის თექვსმეტ პროცენტიან სტატისტიკაზე, ერთი რამ გვრჩე ბა ყურადღების მიღმა - ქალაქები და სოფლები. თუ მთლიან ციფრს გამოვაკლებთ სოფ ლად მცხოვრები ადამიანების სტატისტიკას და შევხედავთ მონაცემებს ქალაქებში, უმუ შევრობის დონე ქალაქებში 26 პროცენტს სცდება. მონაცემს აბალანსებს ის ფაქტი, რომ უმუშევრობის დონე სამჯერ დაბალია სოფლის მოსახლეობ აში - ის რვა პროცენტამდეა. თუ გავითვალისწინებთ იმ ფაქტს, რომ ძირითადი ნაწილი სოფლად თვითდასაქმებაზე მოდის, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სოფლის მოსახლეობის უმუშევრობის დაბალ ნიშნულ თან სახელმწიფო აპარატს შეხება ნაკლები აქვს. იქ კი, სადაც სახელმწ იფოს ჩარევა შე

დარებით მაღალია, ანუ ქალაქებში, სადაცაა ძირითადად განთავსებული სახელმწ იფო სტრუქტურები, უმუშევრობა, როგორც აღვნიშნეთ, 30-მდე პროცენტია. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ დაქირავებული ექვს ასი ათასამდე ადამიანიდან ოთხასი ათასამდე, ანუ დაქირავებულთა სამოცამდე პროცენტი ქვეყნის მასშტაბით სახელმწ იფო სექტორშია დასაქმებული. თეორიული წარმოდგენისთვის, თუ დასაქმების ზოგადად მაჩვენებელს თვითდასაქმე ბის მაჩვენებელს გამოვაკლებთ, ქვეყანაში მივიღებთ დაახლოებით სამოცდაათ პრო ცენტიან უმუშევრობას შრომისუნარიან მოსახლეობ ას შორის. თუმცა, ასეთნაირად და საქმების ნიშნული საერთაშორისო მეთოდოლოგიით არ ითვლ ება. თვითდასაქმების და მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარებისთვის მნიშვნელოვანია მაკროგარემოს ისეთი პარამეტრების გათვალისწინება როგორიც არის კაპიტალის და ტექნოლოგიების რესურსები, ბაზრის ხელმისაწვდ ომობა და ღირებულების ჯაჭვის შექ მნა (Value Chain). ამ პარამეტრების დინამიკას სწავლობს გლობალური კონკურენტუნა რიანობის ინსტიტუტი, რომელთა 2011 -12 წწ. მონაცემებით საქართველო მსოფლიოს 143 ქვეყანას შორის საკმაოდ სავალალო მდგომარეობასშია კერძოდ:

ფინანსური ხელმისაწვდომობის ხელმისაწვდომობა

105

ადგილობრივი ბაზრის დაფინანსება

122

ტექნოლოგიების ხელმისაწვდომობა

107

ღირებულების ჯაჭვის შექმნის ხარისხი (Value Chain)

ღირებულების ჯაჭვის შექმნა (Value Chain) - ანალიზის პოტენციური წყაროების ინსტრ უ მენტია, რათა მნიშვნ ელობა მიენ იჭოს მომხმარებელისთვის უფრო დიდი ფასეულობის მიწოდებას და სინერგეტიკული ეფექტის გამოვლენას. ფასეულობის ქსელი მოიცავს მის წევრობას ორგანიზაციის ყველა საქმიანობაში (ჯაჭვის ნაწილები), რომელიც მი მართულია შექმნას ფასეულობა მომხმარებლისთვის. ორგანიზაციის კლასიკური მო დელში ორგანიზაციის ეს საქმიანობა მოიც ავს განვითარებას, წარმოებ ას, მარკეტინგს, გაყიდვებს და პროდუქციის მხარდაჭერას . ეს საქმიანობა დაჯგუფებულია: საქმიანობის ძირითადი სახეებ ად (შემავალი ლოგისტიკის - უზრუნველყოფს ყველა სა

ჭირო საწარმოო ოპერაციებს; საწარმოო ოპერაციებს - მზა პროდუქციის გამოშვება; გამომავალი ლოგისტიკის - მზა პროდუქციის ბრუნვა, მარკეტინგი, მათ შორის გაყიდვე ბი და მომსახურება) და მხარდამჭერ საქმიანობად (ინფრასტრუქტურის ორგანიზაციებ ა - ეფექტურად მართვა, ფინანსური, ადამიანური რესურსების მართვ ა, ტექნოლოგიურ ი, საინჟინრო შემუშავები, შესყიდვები, რომელიც ძირითადი საქმიანობის წარმართვისთვის საჭირო აუცილებელი პროდუქტის შეძენას გულისხმ ობს). მართვის ყველა ძირითადი საქმიანობასთან დაკავ შირებულია მხარდამჭერი საქმიანობა. შესაძლებელია დაკონკრ ეტდეს ორგანიზაციის თითოეუ ლი ცხრა სახის საქმიანობის უფ რო დეტალური მოდელი, - მაგალითად როგორიცაა მარკეტინგი - მისი ინდივიდუალუ რი ფუნქციები: მარკეტინგული კვლევები, პროდუქტის ხელშეწყობა, მარკეტინგისა და ახალი პროდუქტის განვითარება და ა.შ. ამოცანა მდგომარეობს იმაში, რომ გადამოწმ დეს დანახარჯები და შედეგები თითოეუ ლ ი ცხრა სახის საქმიანობისთვის და მათ გასა უმჯობესებლად გზები მოიძებნოს. ამ მონაცემების შედარებით კონკურენტების მონაცემებთან, ვლინდება გზა, თუ როგორ უნდა მოვიპოვოთ კონკურენტული უპირატესობა. ამგვარად, თითოეული აქტივობა უნდა იყოს გაანალიზებული მომხმარებლისთვის სარ გებლის უზრუნველყოფის თვალსაზრისით, რაც განსაზღვრავს, თუ რა დანახარჯებს მოიცავს იგი.