21 minute read

Nikolaishvili V. Great Mtskheta - Ancient Capital

Vakhtang Nikolaishvili Georgian National museum (Georgia, Tbilisi)

Great Mtskheta - Ancient Capital

Advertisement

Summary

Mtskheta – the ancient capital of the Kingdom of Kartli/Iberia (IV-III B.C. – IV-V centuries A.D.) is renowned for its historical-architectural and archaeological monuments. Georgian, as well as foreign written sources and archeological monuments tell us about them. The 11th century Georgian chronicler – Leonti Mroveli mentioned “Great Mtskheta” in his work - “Life of the Kings of the Georgians” that is included in the “Georgian Chronicles” (“Kartlis Tskhovreba”): “the great city of Mtskheta and its suburbs, Sarkine and Tsikhe-didi, Zanavi, the Hebrew settlement”1. For today, this territory is bordered to the east – by the railway station – Zahesi, to the west – by Dzegvi, Khekordzula ravine and Nastagisi, to the north – by Mukhrani sights, to the south Satskepela – Didgori mountain ridge2 .

As for “Great Mtskheta” of the period of Leonti Mroveli, it coincided the period of formation of Kartli Kingdom and becoming of Mtskheta the capital of Kartli; “Great Mtskheta” of that period covered relatively larger territory and was protected with the fortress system. To the north it was protected by the fortress passed toward Ghartiskari, the second line of defense followed Bebristsikhe-Tsitsamuri; to the south - Satskepela-Didgori ridge and local fortresses (Katsitavana, royal residence of Armaz-tsikhe); to the east – the wall passed through Zemo Avchala-Devis Namukhli (Koshigora); to the west – Grdzeli Mindori (the Long Field), Sarkine, Tsikhedidiskhevi defense system.

Political uniting – Synoecism of different settlements within the fortress system of “Great Mtskheta” took place in the period of formation of the Kingdom of Kartli (Iberia) and in the process of becoming Mtskheta the capital of the kingdom.

1. “Georgian Chronicles” I, Tbilisi, 1955 (in Georgian). 2. Andria Apakidze, et al, Mtskheta I, Tbilisi, 1955 (in Georgian); Nikolaishvili, Greater Mtskheta, 2018, 867-889.

bibliografia:

afaqiZe andria, gobejiSvili germane, kalandaZe aleqsandre, lomTaTiZe giorgi, mcxeTa, armazisxevis arqeologiuri Zeglebi, t. I, Tbilisi, 1955. afaqiZe andria, qalaqebi da saqalaqo cxovreba Zvel saqarTveloSi, I, Tbilisi, 1963. afaqiZe andria, `sarkine, naqalaqari~. saqarTvelos istoriisa da kulturis

ZeglTa aRweriloba, V, Tbilisi, 1990, 307-308. boxoCaZe aleqsi, `nastakisi, sarkine, Zalisi (arqeologiuri kvlevis Sedegebi)~, `Zeglis megobari~, № 33, 1973. kalandaZe aleqsandre, boxoCaZe aleqsi, `aragviskari~, Zeglis megobari, №15, 1968, 7-28. lomTaTiZe giorgi, arqeologiuri gaTxrebi saqarTvelos Zvel dedaqalaqSi, 1945. moqcevai qarTlisai, Satberdis krebuli X saukunisa, red. SaniZe mzeqala, gamosacemad moamzades b. gigineiSvilma da e. giunaSvilma, Tbilisi, 1979, 320-355. lomTaTiZe giorgi, ciciSvili irakli, `axladaRmoCenili akldama mcxeTaSi~, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis moambe, t. XII, №10, 1951, 641_648. lorTqifaniZe OoTari, Zveli saqarTvelo (kolxeTi da iberia) strabonis geografiaSi, Tbilisi, 2010. nikolaiSvili vaxtang, Zveli mcxeTis istoriuli topografia axal aRmoCenaTa Suqze, preprinti, 1990. nikolaiSvili vaxtang, karsnisxevis meTune-xelosanTa dasaxleba, Tbilisi, 1993. nikolaiSvili vaxtang, `qalaqi mcxeTa ax. w. III-VI ss. (arqeologiuri monacemebis mixedviT)~, kavkasiis macne (specialuri gamocema, 3), Tbilisi, 2004, 39-43. nikolaiSvili vaxtang, sixaruliZe anzori, diRmelaSvili qeTevani, papiZe i., papiZe m., beltiscixe-bebriscixe, Tbilisi, 2009 nikolaiSvili vaxtang, `didi mcxeTis istoriuli topografia~, iberiakolxeTi, #2, Tbilisi, 2005, 93-108 nikolaiSvili vaxtang, armazcixis samefo rezidencia, Tbilisi, 2011. qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, tomi I, Tbilisi, 1955, 43-.55. qarTlis cxovreba, batoniSvili vaxuSti, aRwera samefosa saqarTvelosa, IV,

Tbilisi., 1973

Apakidze Andria, Nikolaishvili Vakhtang, “An aristokratik Tomb of the Roman period from

Mtsketa, Georgia”, The Antiquries jurnal, volume LXXIV. London,1994 Apakidze Andria, Kipiani Guram, Nikolaishvili Vakhtang. “A rich burial from Mtskheta (Caucasian Iberia)”, Ancient West and East, volume 3, #1,Brill, Leiden-Boston, 2004. Nikolaishvili Vakhtang, “Greater Mtskheta”, Orientalia lovaniensia analecta-268- Context and connection, Studies on the Arxaeologi of the Ancient Near East in Honour of Antonio Sagona , editеd by Atilla Batmaz, Giorgi Bedianashvili, Aleksandra Michalevicz and Abby

Robinson”. Peeters, Leuven-Paris-Bristol, 2018, 867-889.

I

maia patariZe saqarTvelos erovnuli muzeumi (saqarTvelo, Tbilisi) daviT miqelaZe damoukidebeli mkvlevari (saqarTvelo, Tbilisi)

aristarxe mmarTveli kolxeTisa (numizmatikuri gamokvleva)

ukve TiTqmis sami saukunea rac samecniero sazogadoebisTvis aqsiomatur WeSmaritebad iqca mosazreba imasTan dakavSirebiT, rom ama Tu im qveynis politikis, ekonomikis da kulturis istoriis Sesaswavlad monetebis mecnierul kvlevas gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba. amis mizezi numizmatikuri masalis iuridiuli bunebaa. monetis moWris ufleba, rogorc wesi saxelmwifos kompetenciaa, amdenad moneta saxelmwifoebrivi mniSvnelobis mqone sabuTia, romelic absoluturad daculia konkretuli piris subieqturi Sexedulebebisgan. aqedan gamomdinare, mas rogorc wyaros, garkveuli upiratesobac gaaCnia. xSirad monetaze datanili informacia pirvelxarisxovania da seriozuli cvlilebebi Seaqvs warsulis Seswavlis saqmeSi. rogorc msoflio, aseve qarTul numizmatikur mecnierebaSi, moipoveba monetebi, romlebmac ara marto Seavses istoriis TeTri laqebi, aramed kardinalurad Secvales werilobiT wyaroebSi damaxinjebuli esa Tu is istoriuli faqti. msgavs numizmatikur Zegls miekuTvneba sakmaod iSviaTi seria monetebisa, romelic cnobilia aristarxe kolxelis vercxlis monetebis saxeliT. am monetebis numizmatikur kvlevas qvemoT statiis msvlelobisas warmovadgenT, konkretul SemTxvevaSi Cven SevCerdebiT maTze datanil erT mniSvnelovan detalze, riTac am numizmatikuri Zeglis mniSvneloba saqarTvelos istoriisTvis gansakuTrebulia. cnobebi kolxeTis samefos Sesaxeb sakmaod vrcelia da mravalferovani, dawyebuli miTidan argonavtebis Sesaxeb, dasrulebuli berZnul-romauli wyaroebiT. miuxedavad amisa, artefaqtebis raodenoba, sadac dafiqsirebulia kolxeTis saxeli sakmaod mwiria. dRemde cnobilia ori keramikis nimuSi. erTi - berlinis muzeumSi daculi Savfiguruli hidria, romelsac axlavs warwera „kolxma gamakeTa“, romelsac Zv.w. VI s. Sua xanebiT aTariReben, mis momxatvels ki _ kolx ostats monad miiCneven1. meore - aTenSi napovni Savfiguruli amforaa, warweriT _ „evqsisTeosma gamakeTa, kolxma momxata“2 .

1. oTar lorTqifaniZe, antikuri arqeologia (Zveli saberZneTi), Tbilisi 1971, 144. 2. lorTqifaniZe, antikuri arqeologia, 144.

am fonze, saxelmwifoebrivi mniSvnelobis dokumentze, fulze, kerZod aristarxes monetaze dafiqsirebuli berZnuli warwera ARISTARCON TOU EPI KOLCIDOS – „aristarxesi mmarTveli kolxeTisa“, gansakuTrebul mniSvnelobas iZens. aRniSnulma warweram sxva mimarTulebiTac Seitana sicxade saqarTvelos istoriaSi. cnobilia, rom Zv.w. 65 w. iberiis sazRvrebs romis respublikis sardali pompeusi moadga. miuxedavad didi winaaRmdegobisa, qarTlis mefe artagi bolos da bolos iZulebuli gaxda damorCileboda pompeuss. iberiidan romaelebi kolxeTis teritoriaze gadavidnen. rogorc Cans, pompeusma iq kolxeTis mmarTvelad aristarxe daniSna da amiT qveyanas efemeruli damoukidebloba mianiWa3. antikur wyaroebSi aristarxe mefed aris moxseniebuli 4 , magram es mosazreba gaabaTila am ukanasknelis saxeliT moWrilma monetebma, vinaidan monetas aweria aristarxe mmarTveli kolxeTisa da ara mefe. monetaze arsebul warweras ki, rogorc zemoT aRvniSneT, iuridiuli Zala aqvs. aqedan gamomdinare vfiqrobT, rom am monetebis mniSvneloba saqarTvelos istoriisTvis fasdaudebelia. 2018 wels igoeTis maxloblad SemTxveviT aRmoCnda aristarxes monetis axali egzemplari, romlis gamoqveyneba da samecniero mimoqcevaSi CaSveba warmoadgens am publikaciis mizans, vinaidan, vTvliT, rom TiToeuli axali aRmoCena mniSvnelovani monapovaria da dauyovneblad unda CaerTos samecniero brunvaSi; garda amisa, Cven mogveca saSualeba msoflios yvela muzeumebidan, sadac amJamad daculia am mmarTvelis monetebi, mogvepovebina fotopirebi da axal calTan erTad vaqveynebT. aqve unda aRiniSnos, rom miuxedavad imisa, rom es monetebi araerTxel moxvda cnobili mecnierebis naSromebSi, aristarxes monetebis zusti (miT ufro cifruli) fotoebi dRemde cnobili ar iyo samecniero sazogadoebisTvis, radgan publikaciebSi TabaSiris anabeWdebia naCvenebi. vfiqrobT, moZiebuli masala axal Strixebs SesZens da erTgvarad gaacocxlebs kolxeTis mmarTvelis aristarxes monetebs. amavdroulad, mniSvnelovan wvlils Seitans gvianelinisturi periodis sxvadasxva sakiTxebis Seswavlis kuTxiT.

Cveni kvleva efuZneba numizmatikur mecnierebaSi dRemde damkvidrebuli Sexedulebebis gadasinjvas. risTvisac viyenebT erTi mxriv aristarxe kolxelis 2018 wels aRmoCenil uaxles egzemplars da meore mxriv Cven mier mopovebul msoflios sxvadasxva muzeumebSi daculi aristarxes monetebis cifrul fotopirebs. Cven SevecdebiT gamovTqvaT garkveuli mosazrebebi, romelTa gamoTqmis saSualebas moZiebuli masalis ikonografia mogvcems, aqve davZenT, rom Rrma xelovnebaTmcodneobiTi analizisgan am statiis farglebSi Tavs SevikavebT5 .

3. giorgi dundua, ras mogviTxroben Zveleburi monetebi, Tbilisi 1968, 9; giorgi dundua, Tedo dundua, qarTuli numizmatika, I. Tbilisi, 2006, 76. 4. Гиорги Меликишвили, К Истории Древней Грузии, Тбилиси 1959, 331; Гурам Лордкипанидзе, К истории древней Колхиды, Тбилиси. 1970, стр. 37; 5. am mimarTulebiT momavlisTvis vgegmavT publikacias.

aristarxe kolxelis monetebis Seswavla XIX saukunidan iRebs saTaves6 da dRemde, XXI saukunemde aqtualuroba ar daukargavs. msoflios sxvadasxva muzeumSi daculi aristarxe kolxelis monetebi dReisaTvis eqvs calad aris cnobili. berlinis bode muzeumis miunckabinetSi - 1; aSmolis muzeumi (oqsfordi) - 1; britaneTis muzeumi - 1; parizis medlebis kabineti - 1; sankt-peterburgis ermitaJi - 2 cali. aqedan pasportiani mxolod erTad-erTia, sankt-peterburgis koleqciidan, romelic soxumis midamoebSia aRmoCenili. sanam uSualod axali monetis aRweraze gadavidodeT, aucileblad migvaCnia Tavi movuyaroT msoflios sxvadasxva muzeumebSi dacul aristarxes monetebs da maTi aRwera gadmovceT. dasawyisSi, ki imisaTvis, raTa srulad davinaxoT monetaze arsebuli zedwerili da siuJeturi qarga (ikonografia), Cven warmovadgenT rekonstruirebul grafikas (sur. 1).

Av. marjvniv mimarTuli uwveruli mamakacis profili xuTsxivian gvirgvinSi. Rv. marjvniv mimarTuli taxtze mjdomi qalis drapirebuli gamosaxuleba koSkura gvirgvinSi. marcxena xelSi mas sferos magvari sagani uWiravs, xolo marjvenaTi saWes eyrdnoba. gamosaxulebis orive mxares da qvemoT berZnuli legenda: ARISTARCOU TOU EPI KOLCIDOS. xolo sityva _ KOLCIDOS-is qvemoT - BI.7 oriod sityviT SevCerdebiT samoneto ikonografiaze. aversze gamosaxuli figura, j. jenkinsis dakvirvebiT mzis RmerTi heliosia, romelsac pompeusis nakvTebi aqvs8. mogvianebiT mas daemowma k. golenko, romelmac aRniSna, rom pompeusis roli imdenad didi iyo aristarxesTvis Zalauflebis gadacemaSi, rom gasakviri ar aris monetaze pompeusi gamoesaxaT. amavdroulad pliniusis

6. sakiTxis bibliografia ase gamoiyureba: P[rokesch] - O [sten], Unedierte griechische Münzen aus der Sammlung des Freiherrn von ProkeschßOsten, “Archäologische Zeitung” (Wien), März 1849; William H. Waddingdon, Un voyage en Asie Mineure au point de vue numismatique, RN( Revue Numismatique), 1853, 251; Charles R. Fox, Engravings of Unedited or Rate Coins with Descriptions, Part II, L., 1862, gv.1, tab.1; Bernhard Koehne, Drachms of Aristarchos, Dynast of Colchis, NC (The Numismatic Chronicle), 1877, gv. 1; Ernest Babelon, La collection Waddington au Cabinet des Médailles, inventaire sommaire, B N, 1897, page 272, tableau I, 1; Отто Ретовский, Драхма Аристарха Колхидского из собрания Имп. Эрмитажа, Труды МНО (Московское Нумизматическое обшество) т. III, вып. 2, 1903; Давид Капанадзе, Грузинская нумизматика, 1955, стр. 42, таьл. I, 20; Gilbert K. Jenkins, Recent Acquisitions of Greek Coins by the British Museum, NC (The Numismatic Chronicle and Journal of the Royal Numismatic Society) 1959, 32. Tab. VI, 13; Меликишвили, К истории древней Грузии, 331; Константин Голенко, Денежное обращение Колхиды в римское время, Ленинград, 1964. Стр. 21; Давид Капанадзе и И.Г. Шенгелия. Триорфная Геката с колхидской дидрахмы V в. До н. э.,АИКСП (Античная история и культура средиземноморья и причерноморья), 1968, 154; David M. Lang, The Georgians, “Ancient Peoples and Place”, L., 1966, sur. 74; dundua, ras mogviTxroben ..., 10-11; Лордкипанидзе, К истории древней Колхиды, 37; daviT kapanaZe, qarTuli numizmatika, Tbilisi, 1969; Константин Голенко, Аристарх колхидский и его монеты, Вестник древней истории , 4(130), Москва 1974, 106; Gocha Tsetskhladze, On the numismatics of Colchis: the classical archaeologist’s perspective. Dialogues d’histoire ancienne, vol. 19, n°1, 1993. pp. 233-256; Tedo Dundua. Georgia within the European Integration. Graeco-Roman World, Byzantine Commonwealth, Orthodox Alliance and the Georgians. Tb. 2013. 7. Голенко, Аристарх колхидский, 106. 8. Jenkins, Recent Acquisitions of Greek Coins, 32.

cnobis Tanaxmad kolxeTis pirveli mefe mzis Svili iyo. aqedan gamomdinare politikuri koniunqtura da adgilobrivi tradicia Seerwya erTmaneTs9 . reversze gamosaxuli personaJi j. jenkinsma saWis da koSkura gvirgvinis gamo, romlebic Tanmdevia mxolod bedis qalRvTaeba tixesTvis, es ukanaskneli miiCnia10 . rac Seexeba tixes irgvliv ganlagebul warweras: ARISTARCOU TOU EPI KOLCIDOS, iTargmneba, rogorc - aristarxesi kolxeTis mmarTvelisa. warweris qvemoT B BI – TariRi = 12, rac imas niSnavs, rom mmarTvelobis me-12 welzea (Zv.w. 52-51 ww.) saubari. aRniSnuli aRweriloba SeiZleba iTqvas meordeba aristarxes monetebis Svidive egzemplarze, Tumca aris Secdomebi warweraSi da aseve mcirediT gansxvavebuli Strixebi ikonografiaSi, razec statiis msvlelobisas vimsjelebT. gadavideT aristarxes monetebis aRwerilobaze am istoriuli mniSvnelobis monetis, erT-erT egzemplarze uSualod muSaobis bedniereba germaneli kolegebis, keTili nebiT, statiis erT-erT avtors, maia patariZes xvda wilad, rodesac is 2012 wels saerTaSoriso stipendiis farglebSi muSaobda berlinis bode muzeumis miunckabinetSi mixeil baraTaevis (baraTaSvilis) koleqciaze11. swored am monetiT viwyebT aRwerilobebs.

1. berlini12 (sur. 2). wona - 3,67gr. diametri13 - 18/18 mm.

Av. marjvniv mimarTuli uwveruli mamakacis profili xuTsxivian gvirgvinSi.

Rv. marjvniv mimarTuli taxtze mjdomi qalis drapirebuli gamosaxuleba koSkura gvirgvinSi. marcxena xelSi mas sferos magvari sagani uWiravs, xolo marjvenaTi saWes eyrdnoba. gamosaxulebis orive mxares da qvemoT berZnuli legenda: ARISTARCOU (ikiTxeba-ISTARCOU (istarxo), AR(ar) rogorc Cans liTons siqa acda da monetis gareT moxvda) TOU EPI KOLCIDOS (KOLXIDOS (kolxidos)-s nacvlad weria KOLXDOS-s. Secdomaa da aklia aso I-(i), xolo sityva KOLC(I)DOS-s qvemoT - BI

SeniSvna: qalis gamosaxulebis fexebTan SeiniSneba talRismagvari detali.

9. Голенко, Аристарх колхидский, 107. 10. Jenkins, Recent Acquisitions of Greek, 32. 11. miuxedavad imisa, rom moneta ar Sedioda m. baraTaSvilis (baraTaevis) koleqciaSi, germanelma kolegebma - Karsten Damen, Berhard Vaizer da Valia Srioder - damdes pativi memuSava masze, risTvisac maT madlobas movaxseneb. 12. P[rokesch] - O [sten], Unedierte griechische Münzen aus der Sammlung des Freiherrn von ProkeschßOsten, “Archäologische Zeitung” (Wien), März 1849, 28 13. wona aqvs mxolod im monetebs, romlebzedac vimuSave (m.patariZe), kerZod, berlinis da igoeTis egzemplarebs. ucxoeTidan mowodebul foto pirebs mxolod diametri axlda.

2. eSmolis muzeumi (oqsfordi)14 (sur. 3). wona 3,71 gr15 .

Av. marjvniv mimarTuli uwveruli mamakacis profili xuTsxivian gvirgvinSi.

Rv. marjvniv mimarTuli taxtze mjdomi qalis drapirebuli gamosaxuleba koSkura gvirgvinSi. marcxena xelSi mas sferos magvari sagani uWiravs, xolo marjvenaTi saWes eyrdnoba. gamosaxulebis orive mxares da qvemoT berZnuli legenda: ARISTARCOU (ARISTARCOU-is nacvlad ikiTxeba

- ISTARCU) TOU EPI KOLCIDOS (KOLCIDOS (kolxidos)-s nacvlad weria KOLXDOS (kolxdos)-s, aklia aso I (i), garda amisa warweraSi TOU EPI KOLCIDOS, grafema O (o) warmodgenilia wertilebis saxiT. grafema - S Taviseburadaa aRbeWdili da tovebs laTinuri C-s STabeWdilebas. sityva

KOLC (I)DOS-s qvemoT - BI

SeniSvna: qalis gamosaxulebis fexebTan SeiniSneba ucnauri klaknili xazebi.

3. moneta didi britaneTidan16 (sur. 4). wona 3,07 gr.

Av. marjvniv mimarTuli uwveruli mamakacis profili xuTsxivian gvirgvinSi.

Rv. marjvniv mimarTuli taxtze mjdomi qalis drapirebuli gamosaxuleba koSkura gvirgvinSi. marcxena xelSi mas sferos magvari sagani uWiravs, xolo marjvenaTi saWes eyrdnoba. gamosaxulebis orive mxares da qvemoT

berZnuli legenda: ARISTARCOU TOU EPI KOLCIDOS. xolo sityva KOLCIDOS-s qvemoT – BI.

4. ermitaJi 1. aRmoCenilia soxumis midamoebSi17 (sur. 5 ). wona 3,55 gr18 .

Av. marjvniv mimarTuli uwveruli mamakacis profili xuTsxivian gvirgvinSi.

Rv. marjvniv mimarTuli taxtze mjdomi qalis drapirebuli gamosaxuleba koSkura gvirgvinSi. marcxena xelSi mas sferosmagvari sagani uWiravs, xolo marjvenaTi saWes eyrdnoba. gamosaxulebis orive mxares da qvemoT berZnuli legenda: ARISTARCOU (grafema S (sigma) gaugebrad aris aRbeWdili da qmnis laTinuri C-s STabeWdilebas) TOU EPI KOLCIDOS (weria KOLCIDO. aklia S (s)). KOLCIDO-s qvemoT - BI

SeniSvna: monetas napiri aqvs Camotexili.

14. aRniSnuli fotopiris mowodebisTvis madlobas movaxsenebT manana odiSels da maikl vikerss. 15. Tsetskhladze, On the numismatics of Colchis, 245 16. Jenkins, Recent Acquisitions of Greek Coins, 32.; Lang, The Georgians, sur. 74; Капанадзе, Грузинская нумизматика, 42, таб. I, 20; 17. ermitaJis egzemplarebis mopovebisaTvis uRrmesi madloba sanqt-peterburgis ermitaJis generalur direqtors i. piotrovskis da t. kireevas 18. Ретовский, Драхма Аристарха Колхидского, 1; Капанадзе, Грузинская нумизматика, 42, табл. I, 20

5. ermitaJi 219 (sur. 6). wona 3,64 gr.

Av. marjvniv mimarTuli uwveruli mamakacis profili xuTsxivian gvirgvinSi.

Rv. marjvniv mimarTuli taxtze mjdomi qalis drapirebuli gamosaxuleba koSkura gvirgvinSi. marcxena xelSi mas sferos magvari sagani uWiravs, xolo marjvenaTi saWes eyrdnoba. gamosaxulebis orive mxares da qvemoT berZnuli legenda: ARISTARCOU (sityva ARISTARCO-is nacvlad Cans RISTARC (ristarx), amave sityvaSi grafema S (sigma) aqac gaugebrad aris aRbeWdili da qmnis laTinuri C-s STabeWdilebas)TOU EPI(TOU EPI (mmarTveli) sqematuria da garCeva sxva ukeTesad Senaxuli warwerebis mixedviTaa SesaZlebeli). KOLCIDOS(KOLCIDOS-s nacvlad weria KOLCID. aklia S (s)). xolo sityva KOLCIDOS-s qvemoT - BI ar ikiTxeba.

6. parizis medlebis kabineti20 (sur. 7). wona 3,26 gr21 .

Av. marjvniv mimarTuli uwveruli mamakacis profili xuTsxivian gvirgvinSi

Rv. marjvniv mimarTuli taxtze mjdomi qalis drapirebuli gamosaxuleba koSkura gvirgvinSi. marcxena xelSi mas sferos magvari sagani uWiravs, xolo marjvenaTi saWes eyrdnoba. gamosaxulebis orive mxares da qvemoT berZnuli legenda ukiduresad sqematuria: ARISTARCOU-is nacvlad Cans gaurkveveli grafemebi, TOU EPI (TOU EPI -is nacvlad OU EPI weria) KOLCIDOS. grafema S (sigma) aqac gaugebrad aris aRbeWdili da qmnis laTinuri C-s STabeWdilebas. xolo sityva OLCIDOS-s nacvlad weria KOLCIDO. aklia S (s). KOLCIDOS-s qvemoT - BI bolomde ar Cans, SeiZleba mxolod grafema B-s erTi nawilis garCeva.

7. igoeTSi aRmoCenili axali egzemplari (inaxeba kerZo koleqciaSi), sur. 8. wona 3,80; zoma 17/17mm

Av. marjvniv mimarTuli uwveruli mamakacis profili xuTsxivian gvirgvinSi.

Rv. marjvniv mimarTuli taxtze mjdomi qalis drapirebuli gamosaxuleba koSkura gvirgvinSi. marcxena xelSi mas sferos magvari sagani uWiravs, xolo marjvenaTi saWes eyrdnoba. gamosaxulebis orive mxares da qvemoT berZnuli legenda: sityva ARISTARCOU-is nacvlad Cans RISTARCO (ristarxo) amave sityvaSi grafema S (s) aqac gaugebrad aris aRbeWdili da qmnis

19. Koehne, Drachms of Aristarchos, 1 20. monetis fotos mowodebisTvis madlobas vuxdiT Julien olivies (berZnuli monetebis koleqciis kurators (antikuri monetebissa da medlebis departamenti).aseve, saqarTvelos erovnuli muzeumis TanamSromels, xelovnebaTmcodne nana liluaSvils. 21. Babelon, la collection Waddington au Cabinet des Médailles, 272, tableau I, 1.

laTinuri C-s STabeWdilebas, TOU EPI (TOU EPI-is (mmarTveli) nacvlad weria - OU EPI). KOLCIDOS (KOLCIDOS-s nacvlad weria KOLCIDO. aklia S (s). xolo sityva KOLCIDOS-s qvemoT - BI, grafema B – damaxinjebulia. aristarxe mmarTvelis monetebis aRwerilobebi garkveuli daskvnebis saSualebas iZleva. monetebze dakvirvebam mkafio gaxada siqebis mravalferovneba, ris gamoc Cndeba mosazreba maTi emisiis farTo masStabis Sesaxeb.

Cven SevecadeT tipologiurad dagvejgufebina aversebi da reversebi cal-calke, raTa maTi invariantuloba ufro aSkara gamxdariyo. Sedegad miviReT aseTi suraTi. aversebi: I jgufSi Sedis didi britaneTi (sur. 3); II jgufi - berlini (sur.1) da ermitaJi 1 (sur. 4); eSmoli (sur. 2.); III jgufi – parizi ( sur. 6), ermitaJi 2 (sur. 5), igoeTi (sur. 7). aversze gamosaxuli uwveruli mamakacis gamosaxulebebs Tu davakvirdebiT erTi SexedviT rCeba STabeWdileba, rom yvela monetaze saqme gvaqvs sxvadasxva personaJTan, magram maT aqvT saerTo Strixebi: xuTsxiviani gvirgvini, mkveTrad gamoyvanili reliefuri yeli, e.w. adamis borcviT da wamoweuli amovsebuli cxvir-Sublis naWdevi. calkeuli detalebis odnavi gansxvavebuloba mainc SeiniSneba, magaliTad: profili - I da II jgufebs erTnairi aqvT - odnav kexiani cxviriT, magram III jgufis mamakacebi gacilebiT Txeli da swori cxviriT gamoirCevian. umniSvnelo, Tumca gansxvaveba SeiniSneba saxis moyvanilobaSic, saxis ovali xan ufro Txelia, xan - tlanqi (msuqani). reversebi: I jgufi - didi britaneTi (sur. 4), ermitaJi 1 (sur. 5); II - berlini (sur.2), eSmoli (sur. 3.); III - parizi (sur. 7), ermitaJi 2 (sur. 6), igoeTi (sur. 8). gansakuTrebiT sainteresoa siqebis raodenoba. k. golenko Tvlida rom sul sami siqa iyo gamoyenebuli22, vfiqrobT Rvawlmosili mecnieri SecdomaSi TabaSiris anabeWdebma Seiyvana. mocemuli Svidi egzemplaris aversebidan, mxolod or monetaze SegviZlia vTqvaT, rom erTi da imave siqiTaa moWrili, igoeTi (sur. 8) da ermitaJi 2 (sur. 6). am SemTxvevaSic, dabejiTebiT mtkiceba vfiqrobT safrTxiloa, radgan sizustes gadaulaxav winaaRmdegobad eRobeba monetis reliefis cveTa. magaliTad ermitaJi 2-ze TariRi gacveTilia da B-s Tavi odnav Cans. danarCeni monetebis aversebze, miuxedavad tipologiuri siaxlovisa sxvadasxva siqaa, gamodis, rom arsebuli Svidi monetidan eqvsi (?) siqaa gamoyenebuli. rac Seexeba reverss, aq arc erTi ar meordeba da Svidive sxva da sxva siqiTaa moWrili. gamomdinare aqedan gvaqvs safuZveli vifiqroT, rom aristarxes vercxlis monetebis emisia, arc ise mcirea. am mosazrebas amyarebs monetebis ikonografiis, zedwerilebis TandaTanobiTi degradaciis sakmaod saintereso xazi. rogor xdeba samoneto ikonografiis da zedwerilebis gauareseba SegviZlia warmovidginoT Semdegnairad.

22. Голенко, Аристарх колхидский и его монеты, 107.

yvelaze adreuli da Sesabamisad srulyofili aris didi britaneTis cali (sur. 4), gamorCeuli ikonografiiT, yovelgvari Secdomis gareSe ganTavsebuli warweriT da TariRiT (BI - 12). berZnuli asoebis moxazuloba zustia da monetis reliefic sakmaod maRalia. tixe warmodgenilia yvela saWiro detalebiT: koSkura qudiT, saWiT da sferos magvari nivTiT xelSi.

Semdeg modis berlinis egzemplari, romelzec reversis mxares tixe odnav icvleba uaresobisken da ukve fiqsirdeba Secdoma. KOLCIDOS (kolxidos)-s nacvlad weria KOLCDOS-s. Secdomaa da aklia aso I (i). aRsaniSnavia, rom miuxedavad Secdomisa asoebis moxazuloba sworia, gansakuTrebiT es exeba sigmas (S), romelic TandaTanobiT kargavs formas da ukve ermitaJi 1-is SemTxvevaSi sityva ARISTARCOU-Si laTinuri C-s forma aqvs. eSmolis egzemplarze ukve garda imisa rom sigma (S) SecdomiTaa emateba grafema O (o)- s wertilebiT Canacvleba. amave monetaze ukve TvalSi sacemia TariRis _ (BI - 12) araswori ganTavseba. eSmolis Semdeg radikaluri cvlilebelia tipologiurad erTnair jgufSi, romelSic Sedis: igoeTi, ermitaJi 2, parizi. aqedan Cveni azriT SedarebiT reliefurwarweriani da TariRiani (odnav saxeSecvlili) axali, igoeTSi aRmoCenili egzemplaria. warwerebSi asoebs mwyobri ganlageba akliaT da qaosuria, Tumca maTi amokiTxva SesaZlebelia. ermitaJi 2-is calze igive saxis cvlilebebia, magram emateba TariRis detalis gacveTiloba. degradaciis bolo etaps Cveni azriT miekuTvneba parizis egzemplari, romelic gamoirCeva berZnuli warwerebis sqematurobiT, maT Soris araswori marTlweriT, dabali reliefiT da TariRis sruli ignorirebiT. aristarxe kolxelis monetebis degradaciis xazis bolo egzemplarebi: igoeTi, ermitaJi 2, parizi, garda zemoT aRniSnuli niuansebisa, Cvens yuradRebas iqcevs tixe fortunas xelSi arsebuli e.w. sferosmagvari sagani. unda iTqvas, rom danarCen monetebzec Cans es detali, ubralod am sam figurasTan mkafioa, radgan cota gabrtyelebulia da TvaliT gacilebiT kargad aRiqmeba.

Tu kargad davakvirdebiT tixes ikonografias aSkarad Cans, rom nivTi, rac xelT upyria mas, yvelaze naklebad warmosadgenia iyos sfero. msoflio numizmatikaSi mjdomare tixes ganTavseba monetebze sakmaod iSviaTia. Cven mivakvlieT publius septimius getas (189-211) monetas romelzec sakmaod mkafiod Cans tixe, romelsac xelSi uWiravs sfero (sur. 9) marTalia, am mmarTvelebs Soris sxvaoba TiTqmis sami saukunea, magram imis saprezentaciod Tu rogor unda gamoiyurebodes xelSi daWerili sfero vfiqrobT gamodgeba. msgavs ikonografiul detals aristarxes draqmaze gamosaxul tixeze Cven ver vxedavT. am erTi SexedviT mcire detalma, sakmaod didi polemika gamoiwvia samecniero wreebSi. j. jenkinsma CaTvala, rom es aris mcire zomis mrgvali WurWeli23. mosazreba ar iqna miRebuli d. kapanaZisa da i. Sengelias mier24. maTi dak-

23. Jenkins, Recent Acquisitions of Greek Coins, 32. 24. Капанадзе, Шенгелия. Триорфная Геката с колхидской дидрахмы Vв. До н. э., 157.

virvebiT es aris winwila, musikaluri sakravi, romelic rea-kibelas atributia da Sesabamisad CaTvales rom monetis reversze swored es RvTaebaa gamosaxuli. konkretul SemTxvevaSi ki faziseli rea, romlis Sesaxeb werda flavius ariane25. flavius arianes mixedviT, fazisis SesasvlelSi, marcxena sanapiroze idga fasisis RvTaeba, romelsac xelT epyra winwila. k. golenkom aRniSna, rom flavius arianes mier daxasiaTebul fazisi RvTaebas xelSi eWira winwila, magram amavdroulad taxtis gverdiT, marcxena da marjvena mxares isxdnen lomebi. es ukanaskneli detali aristarxes arc erT monetaze ar Cans. k. golenko aRniSnavs, rom britanul egzemplarze SedarebiT sustad, magram danarCenze kargad Cans, rom am sagans yelic ki aqvs26. Cven SegviZlia davamatoT, rom didi britaneTis, eSmolis da igoeTis calebze aSkarad Cans yeliani WurWeli. mecnieri am detals miiCnevs rogorc mdinaris RvTaebebis aucilebel atributs da mohyavs magaliTebi romaul periodis mcireaziuli monetebisa. ufro metic, fiqrobs, rom tixes gamosaxva kolxur draqmebze gulisxmobs im mdinaris RvTaebis ganTavsebas, razec dgas qalaqi, savaraudod kolxeTis dedaqalaqi. aseve man mianiSna, rom berlinis egzemplarze tixes fexebTan Cans mdinaris wylis nakadi, rac arc Tu ise iSviaTi damatebiTi gamosaxulebaa saqalaqo RvTaebasTan erTad. gamoTqvams varauds, rom SesaZloa es iyos an fazisi an dioskuria27. Cven savsebiT viziarebT am dakvirvebas, aSkaraa, rom es ucnauri talRismagvari xazebi Cans rogorc berlinis, asve eSmolis egzemplarzec. rac Seexeba sagans, romelic xelSi uWiravs tixes, veTanxmebiT k. golenkos, rom es ufro mcire zomis WurWelia. amaSi dagvarwmuna moZiebulma cifrulma fotoebma, amasTanave, igive detali araCveulebrivad Cans igoeTSi aRmoCenil axal egzemplarze. eWvs ar iwvevs aseve is garemoebac, rom RvTaeba, adgilobrivi warmomavlobisaa da kolxuri garemosTvis organulia. am mosazrebis marTebulobas adasturebs saqarTvelos erovnul muzeumSi daculi lisimaxes stateris minabaZi (sur. 10). monetis aversze gamosaxulia mamakacis marjvniv mimarTuli profili CitebiT (ixvebi?) ganTavsebuli gvirgviniT. reversze gamosaxulia tixe, romelic marjvena xeliT eyrdnoba saWes, xolo marcxenaSi uWiravs igive sagani. lisimaxes minabaZis adgilobrivi warmomavloba ukve dadasturebulia28 , aqedan gamomdinare reversze warmodgenili RvTaeba rom identuri SeiZleba iyos aristarxes monetebze aRbeWdili gamosaxulebis, arc es varaudi gveCveneba usafuZvlod. ufro metic, savsebiT logikurad migvaCnia mosazreba imasTan dakavSirebiT, rom es monetebi erTi da imave zarafxanaSi iWreboda29 . im SemTxvevaSic ki, Tu saqme gvaqvs sxvadasxva zarafxanis produqciaze, mTavari aris is, rom RvTaeba, romelic aq aris warmodgenili, organulia adgilobrivad moWrili monetebisTvis.

25. Флавий Арриан. Объезд Эвксинского Понта, II. Вестник древней истории, 1948, N1, Ст. 268 26. Голенко, Аристарх колхидский и его монеты, 109. 27. Голенко, Аристарх колхидский и его монеты, 109. 28. Гиорги Дундуа, Нумизматика античной грузии, Тбилиси 1987, 95 29. Голенко, Аристарх колхидский и его монеты, 107.

CvenTvis ara nakleb sainteresod gamoiyureba lisimaxes minabaZis aversis mxare. mamakacis Strixebi stilisturad, Sesrulebis maneriT Zalian gvagonebs aristarxes monetebis yvelaze metad gauaresebul calebs. saxis nakvTebi: cxviri, tuCebi, Tvali da warbi sqematuria da xazebiTaa warmodgenili. mxolod loyaa reliefuri da aseve mkafiod Cans gvirgvini Citebis figurebiT. saqme isaa, rom aristarxes parizis, igoeTis da ermitaJi 2-is calebzec nakvTebi aranaturalisturia, cxviri da tuCebi erTmaneTis paraleluri xazebiTaa naCvenebi, sqematuria Tvali da warbic, reliefuria mxolod loya da kiseri. aristarxes SemTxvevaSic TiTqmis ucvlelia xuTsxiviani gvirgvini.

Cven SemTxveviT ar gavamaxvileT yuradReba lisimaxes minabaZis da aristarxes monetebis aversebis Sedarebaze. stilisturi analizi gviCvenebs idealurad Sesrulebul calTan daSorebis dinamikas, rogor xdeba gamosaxuleba TandaTanobiT sqematuri da bolos viRebT sakmaod gansxvavebul ikonografias. Cven Sors varT im azrisgan, rom aristarxes parizis, igoeTis da ermitaJi 2-is calebs minabaZebi vuwodoT, amis saSualebas ar gvaZlevs aristarxes monetis reversze arsebuli warwera, romelic marTalia sakmaod qaoturia da bevri SecdomebiT, magram asoebis amokiTxva jer kidev SesaZlebelia. magram gamosaxulebis TandaTanobiTi degradacia da sqematurobisken wasvla gvafiqrebinebs, rom am monetebis emisia im drosac grZeldeba, roca oficialuri mmarTveli aristarxe aRar aris. amis mizezi Cveni varaudiT SeiZleba iyos adgilobrivi bazris moTxovna, romelic SeeCvia am fuls. aristarxes mmarTvelobis dasasrulad miRebulia Zv.w. 48 weli. rodesac bosforis mefe farnakma miTridate VI-is Svilma daiwyo brZola romaelebis winaaRmdeg, romlis drosac xelSi Caigdo kolxeTi. gamodis, rom aristarxe, romelic Zv.w. 52/51 wels Wris monetas 48 wlamde drois am mcire monakveTSi mxolod dRevandeli monacemebiT Svid invariantul siqas iyenebs. amas emateba monetebze cveTis kvali, rac maT aqtiur mimoqcevaze metyvelebs. yuradsaRebia agreTve monetis reversze datanili TariRis aRmniSvneli _ BI (12). es detali igoeTis caleze, damaxinjebulad aris naCvenebi, xolo parizisa da ermitaJi 2 -is SemTxvevaSi TiTqmis ugulvebelyofilia30. TariRis (BI - 12)) meorexarisxovan detalad gadatanac, Cveni azriT imis maniSnebelia, rom am monetebis Semdgomi moWra met-naklebad daSorebulia aristarxes mmarTvelobis periods. am sakiTxis win waweva, momavalSi vfiqrobT mxolod im egzemplars SeuZlia, romelsac arqeologiuri konteqsti eqneba Tanmxlebi artefaqtebiT. jer-jerobiT ki es mxolod frTxili varaudebia. oriod sityviT gvinda SevexoT, axali egzemplaris aRmoCenis garemoebas. rogorc ukve aRvniSneT moneta aRmoCnda igoeTSi. imis gaTvaliswinebiT, rom saqme gvaqvs SemTxveviT monapovarTan, mxolod erTi egzemplariT Znelia igoeTis mimdebare regioni, romelic savaraudod kolxeTis imJamindel teri-

30. marTalia B-s detali mkrTalad Cans, magram aSkarad igrZnoba, rom misi dafiqsireba momWrelisTvis aucileblobas aRar warmoadgens.

torias sakmaod daSorebulia am monetis gavrcelebis arealad CavTvaloT. aq win gveRobeba arqeologiuri Tanmxlebi masalis ar qona. amitomac am etapze aristarxes monetebis gavrcelebis arealis gazrda araseriozulad migvaCnia. mokled Tu SevajamebT Cvens mier Catarebeul kvlevas, SevecadeT zedmiwevniT srulad gadmogveca msoflios sxvadasxva muzeumebSi daculi aristarxe kolxelis monetebis aRweriloba Cvens mier moZiebuli fotopirebis saSualebiT. detalurma aRwerilobam saSualeba mogvca erTi mxriv axali Strixebi Segvetana am monetebis aRwerilobebSi da gadagvesinja dRemde samecniero publikaciebSi arsebuli aristarxes monetebis samoneto ikonografia. meore mxriv, am monetebis SedarebiTi-stilisturi analiziT, davinaxeT degradaciis dinamika da gamovavlineT siqebis mravalferovneba. xolo siqebis invariantulobiT vaCveneT am monetebis emisiis arc Tu mcire masStabi. agreTve SevecadeT dagvesva sakiTxi monetebis emisiis gaxangrZlivebaze. kerZod, Cven davuSviT varaudi, rom am monetebis moWra aristarxes mmarTvelobidan wasvlis Semdgomac grZeldeboda da es am fulisadmi adgilobrivi bazris moTxovnilebiT iyo ganpirobebuli. gamovaqveyneT da mimoqcevaSi gavuSviT axali, igoeTSi aRmoCenili egzemplari, romelic aristarxes monetebis mcirericxovnobis gaTvaliswinebiT umniSvnelovanesi SenaZenia mecnierebisTvis. bolos davsZenT, rom Cveni mizani, am samoneto jgufTan dakavSirebuli ramdenime aspeqtis win wamoweva iyo. Tumca, saboloo gadawyveta rigi sakiTxebis, am publikaciis farglebs cdeba. aristarxe kolxelis samoneto saqmis Seswavla samomavlod unda gagrZeldes, gansakuTrebiT xelovnebaTmcodneobiTi mimarTulebiT da Tu axali aRmoCenebic daemateba, vfiqrobT gacilebiT did informacias SeiZens saistorio mecniereba.

This article is from: