Insights Wonenbreburg by Goo Media

insights

WonenBreburg:

Er is veel meer ambitie in woningbouwproductie

Provincie Noord-Brabant:

Alle zeilen nieuwbouw bijzetten

Aedes:

Het draait om politieke wil

insights Insights is een uitgave van Goo Media T 071 - 70 70 161 E redactie@goomedia.nl I www.goomedia.nl

Productie Ellen van Vliet

Coördinatie Peter Molenaar

Tekstproductie BAK & BAKKER c.s. Journalisten

Realisatie Paula Meijer

Fotografie Arend van der Salm Fotografie

Vormgeving Rachelle de Boer

© Goo Media 2022 Niets in deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel bij de samenstelling van deze uitgave de grootst mogelijke zorgvuldigheid wordt betracht kunnen uitgever en auteurs geen aansprakelijkheid aanvaarden voor de gevolgen van eventuele onjuistheden of onvolledigheden.

Deze uitgave kwam tot stand dankzij de medewerking van: WonenBreburg T 088 - 496 00 00 I www.wonenbreburg.nl A.J. loots • Amendex • Balco Balkonsystemen • Bam Woningbouw Zuid • Bodima • Caspar de Haan • Cegeka-DSA • Constructif • Continu b.v. • Ennatuurlijk • Eteck Warmte Wobre • Gebroeders van der Plas • Hofkens Hig • Huybregts/Relou • Jansen Huybregts Onderhoud Renovatie • Janssen Aannemers • Lindhout schilder-vastgoedonderhoud • Mannaerts en Appels • Nederlandse Bouw Unie • Objectum • Orona • Q-Netics • Reco Lift Solutions B.V. • Schildersbedrijf Van de Looij • Schilderwerken Vergouwen • Stukadoorsbedrijf Timmers • Teleplaza Networks • Van Aarle Vastgoedonderhpud • Van Caam Asbestverwijdering en Sloopwerken • Van Mossel Autolease Zuid • Van Son Onderhoud & Schilderwerken • Van Vonderen Groep • Vandervalk+Degroot • VDA Geveltechniek • Wits Zuid

Deze uitgave i s CO2 neutraal geproduceerd

Inleiding Nederland zit in een woningcrisis. De vraag naar huizen is vele malen groter dan het aanbod. Het aantal dak- en thuislozen groeit. Prijzen van koopwoningen schieten door het plafond. Huurwoningen zijn eveneens schaars, met als gevolg ook daar oplopende prijzen. De Nederlandse woningmarkt zit in de knel op een manier zoals we die zelden hebben gezien in de naoorlogse periode, verwoordt algemeen directeur Zeno Winkel van de Woonbond het woningvraagstuk verderop in deze uitgave. Hij is een van de mensen die Insights heeft uitgenodigd zijn licht te laten schijnen op de hedendaagse problematiek. Over de oorzaken en oplossingsrichtingen zijn veel partijen het eens, getuige de 34 organisaties die zich onder leiding van corporatiekoepel Aedes verenigden in de Actieagenda Wonen. In het plan wordt de weg uit de crisis gewezen. Haalbaar? Zeker, zegt Aedes-kopstuk Martin van Rijn. “Maar uiteindelijk draait het om politieke wil.” Ondertussen lijkt het nieuwe kabinet de actieagenda voor een belangrijk deel te adopteren. Al deze ontwikkelingen zijn aanleiding voor het redactieteam van Insights om deze branche uitgebreid te belichten. Het resultaat leest u nu. Een informatieve uitgave, die inzicht geeft in een snel veranderende markt.

insights

Inhoud 4

r is veel meer ambitie in E woningbouwproductie

8 10

Mensen steeds meer op zichzelf gericht

12 16 19

Het draait om politieke wil

20 23

Komende decennium cruciaal

uybregts Relou en BAM Wonen: H Hier spreekt groot vertrouwen uit

Alle zeilen nieuwbouw bijzetten nnatuurlijk: Heel Nederland aardgasvrij, E begint in de Tilburgse Kruidenbuurt

NBU: We verbeteren de kwaliteit door elkaars kennis te benutten

24 28

Zoeken naar weg uit de wooncrisis

alco: Bouwkundige urgentie creëert kans B voor energietransitie

30 32

Perspectief bieden en kansen creëren

T eleplaza Networks: Toekomstbestendige telecommunicatie

34 36 39

Het gemeenschapsgevoel moet terug

40 45 46

rona: Korte lijnen zorgen voor tevreden O klanten

ECO Lift Solutions: R Oplossing op maat bij elk project

Scheefgroei is maatschappij-ontwrichtend ontinu Professionals: Arbeidsbemiddeling C op basis van groei, lef en vertrouwen Deze krachtenbundeling werkt onstructif zet de komende jaren in op C circulariteit Weer ruimte voor sociale bouw

insights

De nieuwe Woningwet uit 2015 en de verhuurdersheffing hebben dramatische gevolgen gehad voor de sociale woningbouw, ook in de Brabantse steden Breda en Tilburg. Maar na zeven magere jaren signaleert bestuursvoorzitter Hans Pars van WonenBreburg betere tijden, al blijven er volop uitdagingen. “Ik zie veel meer ambitie in de woningbouwproductie.” Hans Pars

Het begin is er. Met het afschaffen van de verhuurdersheffing vanaf 2023 – zoals in het nieuwe regeerakkoord is afgesproken – krijgen de corporaties financieel meer armslag. Die kwam de afgelopen jaren, mede door de forse verduurzamings opgave die uit het Klimaatakkoord voortvloeide, steeds verder onder druk te staan. Nagenoeg de volledige betaalbare nieuwbouw kwam ongecontroleerd hard tot stilstand, met alle gevolgen voor de woningmarkt van dien.

nieuwe Woningwet was dat de markt de middeninkomens zou gaan bedienen. Maar in de praktijk zag je dat de corporaties zich verplicht terugtrokken uit dat segment en dat de markt dat vervolgens niet invulde. Onze sector zou stoppen bij de liberalisatiegrens (dit jaar € 763,47, red.) en daar zou de markt het overpakken. Maar dat gebeurde niet. Dat marktaanbod begon pas bij huren van duizend euro per maand.” Knellen Dat het met het aanbod vandaag de dag ernstig knelt, is daarom geen wonder, zegt Pars. “Dat blijft het nog wel even doen ook, want de achterstand die is ontstaan halen we niet zomaar weer in. Er is na 2010 wel het nodige gebeurd in de vastgoedwereld. Het beeld zou heel anders zijn geweest als de corporaties waren blijven bouwen. Het schrappen van de verhuurdersheffing is een

“Het was een combinatie van factoren”, zegt Pars terugblikkend. “Het idee van de

insights

Bestuursvoorzitter WonenBreburg: de magere jaren zijn geweest

“Er is veel meer ambitie in woningbouwproductie”

beschikbaarheid en duurzaamheid. Pars: “Een goed voorbeeld: elke corporatie – wij ook – beschikt over woningen die niet aan de eisen van deze tijd voldoen, maar nog te goed zijn om te slopen. Het groot onderhoud daaraan – inclusief verduurzaming – gaat zo richting een ton per huis. Op een bezit van enkele tienduizenden woningen zijn dat natuurlijk gruwelijke bedragen. Begrijp me goed: aan ons zal het niet liggen. Maar dan moet je wel de middelen hebben. Als je corporaties dan financieel uitkleedt, dan helpt dat niet.”

“Zorgen heb ik vooral over de grotere sociaalmaatschappelijke vraagstukken”

noodzakelijke eerste stap om de corporaties weer enige adem te geven. Vergeet niet: het is niet alleen de verhuurdersheffing, we betalen tegenwoordig ook vennootschaps belasting. Er is veel regelgeving gemaakt waarvan corporaties niet zijn uitgezonderd. En op een gegeven moment zijn dingen niet meer te betalen.” Ondertussen blijft de investeringsnoodzaak groeien, deels gevoed door de stapeling van eisen aan vastgoed, zoals betaalbaarheid,

Wooncomfort WonenBreburg (350 medewerkers) heeft 27.000 woningen in bezit, door Pars omschreven als “een zeer diverse” voorraad, zowel qua leeftijd als qua energielabel. “Afgelopen jaar hebben we een analyse gemaakt van woningencomplexen met te hoge energiekosten. Dit blijken niet alleen E, F en G-label woningen te zijn. De geselecteerde complexen willen we versneld verduurzamen. Dit is boven op de aanpak van de E, F, en G-label woningen. Daar zitten bijvoorbeeld nog steeds woningen bij waar geen cv is, die moeten het doen met een moederhaard voor de woonkamer. Het zijn woningen waarvan de bewoners vaak met dikke truien aan bij de kachel zitten om energie te besparen. Die woningen gaan we isoleren en voorzien van cv. Per saldo gaan de energielasten niet omlaag, maar de bewoners gaan voor een betaalbare prijs veel meer wooncomfort ervaren. Dat is ook veel waard. De gasprijs kunnen we niet sturen, maar het wooncomfort hebben we natuurlijk wel in de hand.”

insights

van succes hangt daardoor in belangrijke mate van de overheid af. De Deltawerken zijn van de grond gekomen doordat de realisering een missie van de overheid zelf was, waarvoor alle beschikbare middelen werden ingezet. Bij de verduurzaming wordt vooralsnog erg naar de eigenaren van vastgoed gekeken. Maar die moeten écht worden verleid voordat ze in beweging gaan komen. Zeker op het niveau van de particuliere eigenaar is het financiële motief doorslaggevend.”

Hij noemt het de win-win van de verduurzaming: de connectie met betaalbaarheid en comfort. Tegelijkertijd is hij kritisch. “We hadden in Nederland al veel verder kunnen zijn. Zonnepanelen op het dak is wat mij betreft de grootste no-brainer, maar dubbel glas en spouwmuurisolatie hadden evenzeer veel grootschaliger kunnen worden toegepast. Vanuit de overheid is het nooit heel erg gestimuleerd. Dat energieverbruik een vorm van verspilling is, dringt nu pas langzaam door. Maar we doen nog steeds weinig om dat tegen te gaan. Als je ’s avonds over de Zuidas in Amsterdam rijdt, dan baden al die kantoren er in het licht. Heb ik altijd al vreemd gevonden, maar tegenwoordig is het ook bijna niet meer uit te leggen.”

Dynamiek Het zijn vraagstukken en uitdagingen die de huidige tijd tot een ongekend dynamische maken, vindt hij, zéker in de corporatiesector. “Corporaties zijn hybride organisaties: aan de ene kant maatschappelijke organisaties die mensgericht werken, aan de andere kant is er een zakelijk onderdeel in de vorm van vastgoed waarin veel geld omgaat. In Breda en Tilburg, waar wij opereren, is ongeveer een derde van de woningen van corporaties. Het gaat om gemiddeld ouder bezit, over het algemeen voor de inkomens tot modaal. En in een aantal wijken hebben we veel bezit, wat ons tot een zeer betrokken stakeholder maakt.”

“Er waait een wind met meer aandacht voor woningbouwproductie”

WonenBreburg pakt de maatschappelijke verantwoordelijkheid die daarbij hoort zonder meer op, benadrukt hij. “Een groot deel van de bewoners is kwetsbaar, denk aan ouderen, statushouders of mensen die vanuit beschermde woonomgevingen doorstromen. Daar zien we naar om. We zijn er niet alleen voor het verhuren en beheren van woningen. Wij hebben een fijnmazig netwerk met ogen en oren in de wijk, tot achter de

De komende jaren is er op het gebied van verduurzaming veel te winnen, maar dat proces vergt tegelijkertijd forse investeringen, benadrukt hij. “De mate

insights

voordeur, en kunnen een oogje in het zeil houden voor de mensen die kwetsbaar zijn. Als de gordijnen ergens een tijdje dicht zijn, dan bellen we toch echt even aan. Los daarvan proeven we groeiende behoefte aan collectiviteit en gemeenschappelijkheid. Daar proberen we een stimulerende rol in te vervullen. We zetten activiteiten op en betrekken bewoners daarbij of ondersteunen bewoners die activiteiten op touw willen zetten.” Tilburg en Breda konden zich de afgelopen jaren niet onttrekken aan de malaise in de bouwwereld. “Beide zijn geen Amsterdam, maar ook zeer gewilde woonsteden”, aldus Pars. “Het zijn ook twee steden die fors gaan groeien. De afgelopen jaren is de bouw van sociale huur huurwoningen achtergebleven, net als in de rest van Nederland. Wat meespeelt is dat in beide gemeenten twee vrij liberale colleges aan het roer staan, die de rem op sociale woningbouw hebben gezet. Er wordt hoofdzakelijk gebouwd voor hogere inkomens. Uitgangspunt is dat 20 procent van de woningbouw sociaal is. Dat is al niet veel,

maar daar komt bij dat veel grond in het bezit is van marktpartijen. Die willen geld verdienen. Zij gaan onder de liberalisatiegrens zitten en verhuren aan wie ze willen. Op die manier komt een deel van de schaarse nieuwe sociale huurwoningen niet terecht bij de mensen voor wie ze zijn bedoeld. Feitelijk wordt zo een situatie gecreëerd waarin weer ‘scheefwoners’ ontstaan. En de gemeenten werken eraan mee.” Ambitie Maar: goed nieuws is er ook, benadrukt hij. “We hebben zeven magere jaren achter de rug qua woningbouw. In Breda zagen we de afgelopen tijd een bouwversnelling – ook in proces- en proceduredoorlooptijd – en zit er veel meer ambitie op nieuw bouw dan de afgelopen periode. Datzelfde zien we gebeuren in Tilburg. Er waait een wind met meer aandacht voor woningbouw productie. En naar verwachting houdt dat nog wel even aan.” Over de toekomst is hij overwegend optimistisch gestemd: “De vastgoedmarkt is cyclisch, in die zin is wat we zien verklaarbaar. Op het gebied van verduurzaming liggen er veel uitdagingen, maar zie ik toch overwegend kansen. Datzelfde geldt specifiek kijkend naar onze eigen organisatie op het gebied van digitalisering, waarmee we klantvriendelijkheid én efficiency tegelijkertijd impulsen kunnen geven. Zorgen heb ik vooral over de grotere sociaal-maatschappelijke vraagstukken: de groeiende kloof tussen arm en rijk, grote verschillen tussen buurten en wijken, de afbrokkeling van de sociale cohesie, vereenzaming. Als samenleving moeten we daarvoor nieuwe oplossingen bedenken. En als corporatie staan we daar middenin. Dat is een kwestie waarin wij een belangrijke taak te vervullen hebben.”

insights

Huurdersbelangen: corporatie betrokken, huurders gestaag minder

“Mensen steeds meer op zichzelf gericht”

Wim Leerves

Steeds grotere vraagstukken en uitdagingen als het gaat om de woningen, steeds minder betrokkenheid van bewoners. Huurdersvertegenwoordiging anno 2022 is weerbarstig en vraagt veel inventiviteit, zegt voorzitter Wim Leerves van Stichting Huurdersbelangen van WonenBreburg. “Mensen trekken steeds vaker pas aan de bel als het te laat is.” Gepokt en gemazeld is hij in het werk wat hij doet. En gedreven. Een kwart eeuw geleden begon hij in Breda – toen nog bij Breda Wonen, een rechtsvoorganger van WonenBreburg – met het opkomen voor de belangen van de huurders. Inmiddels kent hij die wereld als zijn broekzak en weet hij hoe de hazen lopen. En het hart klopt nog steeds voor de collectieve zaak, ook al is de dynamiek sterk veranderd.

geïmplementeerd en daar is nooit mee gemarchandeerd. Als het gaat om de veranderde dynamiek, dan moeten we die vooral bij de huurders zoeken. Die zijn veel minder betrokken bij hun corporatie dan vroeger.” Individualisering Het is een ontwikkeling die hij vooral koppelt aan de nog steeds groeiende individualisering van de samenleving. “Overal zijn mensen meer op zichzelf gericht. Ze doppen hun eigen boontjes en roeren zich pas als iets gebeurt dat hen raakt. In de huurderswereld is het niet anders. Mensen trekken zich terug en laten pas van zich horen op het moment dat hun eigen leefomgeving wordt geraakt, denk bijvoorbeeld aan groot onderhoud.”

“Aan de wettelijke kant hebben we nooit zoveel hoeven doen”, zegt hij. “WonenBreburg is als het gaat om de medezeggenschap van huurders een voorbeeldige corporatie. Recht door zee en dat zien we om ons heen bepaald wel eens anders. Wetswijzigingen die ons meer zeggenschap gaven zijn altijd direct

insights

Het doet hem pijn, bekent hij, die afbladderende belangstelling voor de gemeenschappelijke zaak. Het maakt het bovendien moeilijker de huurdersvertegenwoordiging goed vorm te geven. “Het liefste wil je natuurlijk weten hoe de vlag erbij hangt.

wordt. “In die onderlinge verhouding is de input van huurders ongelooflijk belangrijk. Daarom zetten wij zo in op het in stand houden van die band. We zetten activiteiten op, houden vergaderingen en bijeenkomsten en sluiten aan bij manifestaties in de wijk. Vlak voor de coronapandemie zijn we begonnen met gerichte bezoeken aan wijken en buurten met specifieke problematieken. Dan belden we aan bij willekeurige woningen en probeerden we een gesprek aan te knopen. Vragen stellen. Hoe woont u hier? Wat zou u veranderd willen zien? Meestal kwam er dan wel een gesprek uit voort. Of kregen we zelf vragen, bijvoorbeeld of ze een buurtbarbeque mochten houden. Dan legden we uit dat die mogelijkheid er natuurlijk was, dat zij zelf het initiatief moesten nemen en wij ze konden ondersteunen.”

Wonen mensen plezierig? Zijn ze tevreden met hun huis? Met de omgeving? Is er overlast? Hebben ze ideeën om hun woonomgeving te verbeteren of te verfraaien? Hebben ze suggesties voor de publieke ruimte? Maar dat soort input krijgen we amper.”

“Als de mensen niet naar ons komen, dan moeten we maar naar hen toe” Meepraten Als voorbeeld noemt hij de grote verduurzamingsoperatie waarmee WonenBreburg is gestart. “Dat is een ingrijpende operatie, met veel impact op de bewoners. Huizen worden fors opgeknapt, het is veel werk en is ook niet in een dag afgerond. Je zou verwachten dat mensen daarover in een vroeg stadium willen meepraten, zodat ze nog wat inbreng hebben en kunnen bijsturen of met suggesties kunnen komen. Maar dat gebeurt nauwelijks. Je hoort mensen amper, tot op het laatste moment. Dan vragen ze bijvoorbeeld waarom bepaalde dingen ooit zo zijn afgesproken. Maar dan is het te laat om er nog wat aan te doen.” Hij noemt het een zorgwekkende ontwikkeling, met name doordat de afstand tussen corporatie en huurder steeds groter

insights

Belangrijk De coronapandemie zorgde ervoor dat de wijken huisbezoeken stil kwamen te liggen, maar Leerves is ervan overtuigd dat ze gewoon weer worden opgepakt. “Het kost wat inspanning, maar ik vind het ongelooflijk belangrijk dat we ons oor te luister leggen. Als je niet weet wat er speelt, kun je geen belangen behartigen. En als de mensen niet naar ons komen, dan moeten we maar naar hen toe. Het belang is gewoon groot. Daarom is het ook zo positief dat WonenBreburg door de organisatie in wijkteams en wijkkantoren zelf steeds dichter op de huurders komt te zitten.” Vol lof is hij over de corporatie. “Het is fantastisch hoe wij worden ondersteund. Beleidsmatig worden we overal bij betrokken. Als uitleg nodig is over geldzaken, dan komt de financieel directeur dat doen. De Raad van Commissarissen is zeer benaderbaar. Er is veel betrokkenheid en er wordt geluisterd. We denken mee en dragen oplossingen aan. Het duurzaamheids project de Warmtewissel (zie elders in deze editie, red.) hebben wij mede bedacht. We zitten echt samen aan het stuur en worden overal in meegenomen. Zo kunnen we ook echt van toegevoegde waarde zijn.”

Advertorial

Huybregts Relou en BAM Wonen vaste verduurzamingspartners WonenBreburg

“Hier spreekt groot vertrouwen uit” BAM Wonen en Huybregts Relou zijn vaste partners voor het groot onderhoud en de verduurzaming van 50% van alle woningen van WonenBreburg. Met de samenwerking gaat WonenBreburg een stap verder dan veel andere corporaties doen, zeggen de bouwbedrijven. “Er spreekt groot vertrouwen uit.” Veel woningcorporaties kennen vormen van samenwerking, maar er zijn er maar weinig die het net als WonenBreburg inmiddels al zo’n tien jaar hebben verankerd in de organisatie, zegt projectleider Mark van Diessen van Huybregts Relou. “Wat ik sterk aan deze aanpak vind, is dat WonenBreburg dit concept tot wasdom heeft gebracht en continuïteit heeft gegeven. Het is heus niet altijd zonder slag of stoot verlopen. Maar iets moet eerst schuren wil het glanzen. We leren voortdurend van elkaar.”

onderhoud te opteren voor samenwerking, aldus projectleider groot onderhoud Feicko Kooistra. “We wilden daar continuïteit in brengen”, zegt hij. “Met twee vaste partners hoopten we een treintje aan projecten te kunnen realiseren. Als het ene project klaar was, dan stond het volgende in de steigers om te worden opgepakt. Zo sloten we stagnatie zoveel mogelijk uit. Wij vonden het buitengewoon belangrijk dat het zou doorlopen. Aanbestedingen kunnen soms grillig verlopen, dan heb je die zekerheid niet.” Zekerheid Volgens projectleider Renovatie op Maat Yvo Franssen van BAM Wonen werpt die aanpak naar twee kanten vruchten af. “WonenBreburg heeft de zekerheid van continuïteit en een strakke doorloop, ook in een situatie als nu, met een krappe arbeidsmarkt. Maar dat geldt ook voor ons. Er is niet voortdurend alleen maar de focus op de prijs, maar op het

WonenBreburg besloot zo’n tien jaar geleden bij 50 procent van het groot

V.l.n.r.: Feicko Kooistra, Cristel Jacobs, Yvo Franssen, Mark van Diessen. (Bas van der Zande ontbreekt op de foto)

insights

Advertorial

integrale resultaat. We proeven het vertrouwen. Daardoor ontstaat een geheel andere manier van samenwerken. Je kent de kaders, daarbinnen kan iedereen zijn of haar expertise kwijt.” “Ik noem het bouwteam-plus”, vult zijn collega en projectmanager Renovatie op Maat Cristel Jacobs van BAM Wonen aan. “De zekerheid is prettig. Je kunt ver van tevoren voorbereiden en plannen. Zo zijn we nu bezig met een project dat in mei 2023 start. Dat geeft ook de gelegenheid onderaannemers goed in het traject mee te nemen. Dat niet alleen de prijs doorslaggevend is en je aan zoveel andere aspecten tijd en aandacht kunt geven, maakt ook dat je in alle opzichten veel meer bent gericht op kwaliteit. Het beste product, voor de beste prijs, met een hoge bewoners,- klanten teamtevredenheid.”

“Het is leren, leren, leren. Je pikt dingen op, krijgt kennis en begrip” Commitment Daar komt bij dat de aanpak richting onderaannemers nou nét dat beetje extra geeft om ze in tijden van hoogconjunctuur bij de les te houden, weet planontwikkelaar groot Onderhoud Bas van der Zanden van Huybregts Relou. “Het is in deze tijd van marktgekte, met een hausse aan opdrachten en een krappe arbeidsmarkt, bij tijd en wijle best lastig om alle partijen gemotiveerd te houden. Maar de zekerheid die WonenBreburg ons verschaft en die wij weer aan onze eigen partners kunnen bieden, creëert wél commitment. ‘Ah, WonenBreburg’. Dan gaan ze tóch even rechtop zitten, gaan ze tóch aan de slag om een goed plan te maken.” Het is samenwerken op basis van vertrouwen in plaats van wantrouwen, vult Mark van Diessen aan. “Het is een ongelooflijk plezierige manier van samen optrekken, waarin we onze toegevoegde waarde veel meer kunnen laten zien dan in projecten die worden aanbesteed. Dan ga je misschien eenmaal met een partij in zee en daarna nooit meer. Je bent weg voor je elkaar hebt leren kennen. Hier is het leren, leren, leren. Je pikt dingen op, krijgt kennis en begrip. Je ziet dingen waarmee je in de samenwerking met andere corporaties je voordeel weer kunt doen. Ik vind het prachtig. En ik ben trots dat we dit samen tot stand hebben gebracht.” Experimenteren Er is binnen de samenwerking bovendien ruimte om te experimenteren en daarmee ook om te innoveren, aldus Bas van der

insights

Zanden. “Als elk experiment een succes moet zijn, dan ga je nooit meer experimenteren. Wij leren hier dingen die we elders inzetten en waarmee we ook daar weer relaties versterken. We hebben in de keuken mogen kijken bij besluitvorming. Dat is iets volstrekt unieks. Bovendien getuigt het van ongelooflijk veel lef.” De samenwerking is dan ook beslist iets om te koesteren, om vast te houden, aldus Yvo Franssen. “Er is veel ruimte om dingen uit te proberen, je hoeft niet bang te zijn dat je je vingers brandt. En uiteindelijk betaalt zich dat ook weer uit.” Een absoluut pre is de actieve betrokkenheid van WonenBreburg bij de bewonerscommunicatie, zegt Cristel Jacobs. “Ook hierbij werken we als één team samen. Samen met het wijkteam van WonenBreburg begeleiden we de bewoners zowel in de voorbereiding als tijdens de realisatie van de werkzaamheden. Groot onderhoud in bewoonde staat heeft veel impact. Dankzij onze gezamenlijke aanpak zijn we telkens weer in staat een hoge bewonerstevredenheid te halen.” Voeling Die actieve betrokkenheid van de corporatie heeft een reden, zegt Feicko Kooistra: “Wij gebruiken het groot onderhoud graag om bij de huurders achter de voordeur te kijken. Zo hopen we de bewoners te leren kennen en voeling met ze te houden. Bovendien is het prettig om samen op te trekken. Als ergens op de lijn ruis ontstaat, dan kun je samen snel in actie komen.” Ook volgens hem heeft de samenwerking zich meer dan bewezen. “Natuurlijk, het blijft een zakelijke verstandhouding waar we kort op zitten in de vorm van directieen stuurgroepoverleg en inhoudelijke afstemming. Maar de conclusie is dat dit goed werkt en wij vinden dat belangrijk. Groot onderhoud, verduurzaming: het vraagt veel van onze huurders. Dan is het belangrijk dat er partners op zitten waarvan je weet dat je ervan op aan kunt en dat er zorgvuldig met onze klanten wordt omgesprongen.” Meer informatie: www.huybregts-relou.nl www.bamwonen.nl

Aedes-voorman Van Rijn: bal woningcrisis voor het inkoppen

“Het draait om politieke wil” Schaarste, torenhoge prijzen, verminderde leefbaarheid en verduurzaming die niet op gang komt. Nederland kampt met een breed scala aan problemen op woongebied. Het goede nieuws: de oplossingen liggen binnen handbereik. Dat stelt althans Martin van Rijn, voorzitter van corporatiekoepel Aedes. “Het draait allemaal om de politieke wil.” Nee, de situatie op de woonmarkt is momenteel verre van rooskleurig, bevestigt Martin van Rijn met veel gevoel voor understatement. “Ons land kampt met een enorme wooncrisis. Naast de bestaande groep dak- en thuislozen zien we dat mensen met middeninkomens steeds vaker in de knel komen na bijvoorbeeld een scheiding. De wachtlijsten voor sociale huurwoningen zijn enorm opgelopen. Tegelijkertijd stijgen de huurprijzen in de vrije sector en de prijzen van koopwoningen enorm. Gemiddeld kost een starterswoning in ons land inmiddels meer dan drie ton.”

“Voor het geld van de verhuurdersheffing kunnen heel wat betaalbare woningen worden gebouwd”

Actieagenda Om alle urgente vraagstukken en uitdagingen het hoofd te bieden, stelde Aedes samen met 33 instanties de Actieagenda Wonen op (zie kader). Een miljoen nieuwe woningen bijbouwen, wonen betaalbaar houden voor huurders en kopers, sneller alle woningen verduurzamen en wijken verbeteren (en vitaal en leefbaar houden) zijn de vier hoofdthema’s. “De voorstellen grijpen in elkaar. Allereerst ligt de sleutel in een groter aanbod, vooral in het middensegment. Er moet dus meer bijgebouwd worden. De hoge prijzen zijn grotendeels het gevolg van schaarste en een groter aanbod dempt de prijs stijgingen op termijn. Meer woningen betekent zodoende dus ook meer betaalbare woningen.” In de Actieagenda is een belangrijke rol weggelegd voor woningcorporaties. “Corporaties hebben te maken met een groeiend aantal mensen dat urgent een nieuwe betaalbare woning nodig heeft”, zegt Van Rijn. “We zien het aantal verhuisbewegingen nu steeds verder teruglopen. Dat beïnvloedt de levens van veel mensen op een nadelige manier. Een groter aanbod zorgt voor meer doorstroming op de markt en nieuw perspectief voor mensen die naar een andere woning verhuizen. Daarnaast hebben corporaties doelstellingen op het gebied van verduurzaming en leefbaarheid. Betaalbare woningen die duurzaam zijn en een gezond binnenklimaat hebben, dragen bij aan prettig wonen. Dit leidt tot leefbare wijken, waar mensen oog hebben voor elkaar en de omgeving.”

Door die ontwikkeling is er volgens Van Rijn steeds minder beweging op de woningmarkt. Minder mensen verhuizen, simpelweg omdat de volgende woning er niet is of onhaalbaar blijkt te zijn. “Dat heeft economische gevolgen, maar belangrijker nog zijn de effecten op de levens van veel mensen”, zegt hij. “Jonge mensen stellen het starten van een gezin uit en de leefbaarheid in veel wijken komt onder druk te staan. Juist mensen die kwetsbaar zijn, komen steeds verder in het nauw.”

insights

Eén cruciale maatregel is volgens Van Rijn glashelder. “Het is van groot belang dat in het nieuwe regeerakkoord is afgesproken dat de verhuurderheffing vanaf komend jaar in zijn geheel wordt afgeschaft. Nederland is het enige land dat zo’n ‘belasting op sociale huurwoningen’ kent.

Het neemt jaarlijks een hap ter grootte van 2 miljard euro uit de kas van de corporaties. Van dat geld kunnen heel wat betaalbare woningen worden gebouwd.”

Van Rijn noemt de woningcrisis na corona “de grootste uitdaging waar ons land voor staat. We komen nu al 300.000 woningen te kort. Omdat we de bouwdoelstellingen niet halen, loopt dat aantal elk jaar verder op. Daarom is het goed dat er een bewindspersoon is gekomen die de regie

Foto: Aedes/Phil Nijhuis

Regie Maar om de plannen uit de Actieagenda (zie kader) te realiseren, moeten meer zaken structureel veranderen, benadrukt Van Rijn. “Bij de woningmarkt zijn veel partijen betrokken: bouwers, ontwikkelaars, corporaties, provincies en gemeenten. Je ziet dat het terugdringen van het woningtekort niet snel genoeg gaat. Eerder is veel verantwoordelijkheid bij de markt gelegd. De afgelopen jaren blijkt dat dit niet werkt. Niets ten nadele van alle betrokkenen, maar de regie ontbreekt. Ook schort het nu aan daad kracht, omdat er niet één partij is die de soms lastige besluiten neemt.”

De 34 ondertekenaars van de Actieagenda Wonen Aannemersfederatie Nederland (AFNL), ActiZ, Aedes, ANBO, Centrum Hout, Energie-Nederland, De Bouwagenda, de Nederlandse ggz, Divosa, FME, G40, Interprovinciaal Overleg (IPO), Kences, Koninklijke Bouwend Nederland, Koninklijke Hibin, Koninklijke NLingenieurs, Koninklijke OnderhoudNL, Nederlandse Coöperatieve Vereniging van Makelaars en Taxateurs (NVM), Nederlandse Ondernemersvereniging voor Afbouwbedrijven (NOA), Nederlandse Vereniging van Banken, Nederlandse Vereniging Toeleverende Bouwmaterialenindustrie (NVTB), NEPROM, Netbeheer NL, Romazo Professionals, Sociaal Werk Nederland, Techniek Nederland, Valente, Vastgoedmanagement Nederland, Verbond van Verzekeraars, Vereniging Eigen Huis, Vereniging Nederlandse Gemeenten, Vereniging van Institutionele Beleggers in Vastgoed Nederland (IVBN), WoningBouwersNL, Woonbond. Martin van Rijn

insights

Kom meer te weten over duurzame warmte!

Bestaande warmte-installaties verduurzamen om nog meer impact te maken

CO2 50,7%

Intermezzo, Tilburg

Continu onderzoekt Eteck op projectniveau de verdere verduurzamingsmogelijkheden van (deels) duurzame installaties. Daarbij houden we onder andere rekening met het natuurlijke vervangingsmoment en de bschikbaarheid van lokale duurzame bronnen. Zo zorgen we samen voor betaalbaarheid, duurzaamheid, kansen en optimalisatie.

Reductie warmte & koeling: 226.583 kg CO2

CO2 67,9%

Dr. Struyckenplein, Breda

CO2 40%

Reductie warmte & koeling: 226.583 kg CO2

Nieuwe Heikant, Tilburg Reductie warmte & koeling: 126.515 kg CO2

Eteck Goo.indd 1

Hoe we dat doen? Graag delen wij onze kennis met gemeenten, woningcorporaties, projectontwikkelaars en VVE’s. Zo lukt het ons samen om te gaan naar 0. Nul gebruik van fossiele brandstoffen en nul CO2-uitstoot. Meer weten? eteck.nl

22-09-21 09:21

Al meer dan 100 jaar

Janssen Aannemers Samen met vakmensen binnen en buiten ons bouwbedrijf bouwen wij prachtige en functionele woningen, gebouwen en kantoorpanden. En daar zijn we heel trots op. Bouwt u met ons mee? projecten

vacatures

De Sonman 23, 5066 GJ Moergestel +31 13 513 36 04 info@janssenaannemers.nl janssenaannemers.nl

Janssen Goo.indd 1

06-12-21 09:22

“De wooncrisis heeft economische gevolgen, maar belangrijker nog zijn de effecten op de levens van veel mensen”

op de woningmarkt neemt. Iemand die locaties aanwijst waar snel kan worden gebouwd en die met betrokken markt partijen op basis van kennis en data besluit wát wordt gebouwd. Wij hebben de bal op de stip gelegd. De nieuwe minister van Wonen kan ‘m zo inschieten.”

woningmarkt vlot te trekken. De voorstellen zijn haalbaar. Wel moet het nieuwe kabinet actiever zijn en een aantal randvoorwaarden regelen. Dan denk ik vooral aan financiële steun, verbetering van de investeringscondities en enkele nieuwe beleidsmaatregelen.”

Actie! Van Rijn wil dat de politiek de wooncrisis concreet aanpakt. “Alle partijen hebben in hun verkiezingsprogramma’s over de woningmarkt gesproken, dus de politiek heeft dit wel degelijk op het netvlies.” Hij noemt de breed gedragen Actieagenda een prima beleidsbasis. “We hebben een veelomvattend plan geformuleerd om de

Dat een gedegen aanpak van de crisis essentieel is, staat volgens hem buiten kijf. “Wonen gaat alle inwoners en toekomstige inwoners van ons land aan. Wie nu thuis woont, wil over tien jaar op zichzelf kunnen. Dan moeten er wel woningen zijn die passend en vooral betaalbaar zijn.”

De belangrijkste voorstellen uit de Actieagenda Wonen • Woningbouw: ontwikkelaars, professionele beleggers en

• Ouderenwoningen: woningcorporaties bouwen in 15 jaar

woningcorporaties bouwen samen een miljoen nieuwe

50.000 woongelegenheden voor ouderen in geclusterde

woningen in de komende 10 jaar, in het sociale segment

woonvormen en investeren jaarlijks 40 miljoen in het

(1/3e), het middensegment (1/3e) en de vrije sector (1/3e).

levensloopbestendig maken van woningen. Ook

Rijk, provincies en gemeenten leveren tijdig voldoende

professionele beleggers investeren in nieuw

locaties tegen passende grondprijzen. Een minister voor

zorgvastgoed. De verpleeghuiscapaciteit breidt vóór 2025

Wonen coördineert het woningbouwprogramma op basis

uit met 25.000 plaatsen.

van afspraken in regionale investeringsagenda’s. • Verduurzaming woningvoorraad: er is een landelijk uitvoeringsprogramma met een lokale regierol voor

• Betaalbare woningen: corporaties en commerciële verhuurders houden bij toewijzing van huur- en

gemeenten. Bouwpartijen investeren in industrialisatie,

koopwoningen rekening met starters, doorstroom en

innovatie en schaalvergroting. De overheid ondersteunt

doelgroepen. De huur van sociale huurwoningen stijgt de

particulieren praktisch en financieel. Woningcorporaties

komende jaren met de inflatie. Ook de huurontwikkeling

maken tot 2030 zo’n 450.000 woningen aardgasvrij-ready

in het middeldure segment wordt gematigd. Banken

en verduurzamen met voorrang 285.000 woningen met

verstrekken hypotheken tot 100 procent van de

een laag energielabel.

woningwaarde. Huurtoeslag blijft bestaan als instrument • Financiën: het Rijk verbreedt de Woningbouwimpuls naar

van de overheid.

2 miljard euro per jaar. De verhuurderheffing verdwijnt in • Leefbare wijken en zorg voor bewoners: gemeenten,

ruil voor concrete afspraken. Het Volkshuisvestingsfonds

woningcorporaties en zorgen welzijnsorganisaties

wordt omgezet naar een structurele regeling van jaarlijks

werken intensiever samen met elkaar en bewoners. Zij

300 miljoen euro. Een Rijksontwikkelfonds en een

maken afspraken binnen een gebiedsgerichte aanpak

Koopstartfonds worden opgericht. In het regeerakkoord

onder regie van de gemeenten, die voldoende middelen

komen bindende afspraken over gemeentelijke financiën

binnen het sociaal domein krijgen en meer ruimte in regels

en betere interbestuurlijke verhoudingen.

en ontschotting van budgetten. Er is extra geld voor leefbaarheid en er komen meer wijkbeheerders.

insights

Gedeputeerde Noord-Brabant: tempo komende jaren omhoog

“Alle zeilen nieuwbouw bijzetten” In Brabant komen er momenteel jaarlijks zo’n 12.000 woningen bij. Een prima resultaat, waarmee de provincie op schema ligt om aan de behoefte te voldoen, aldus gedeputeerde Erik Ronnes. Toch ziet hij graag dat het tempo wordt opgevoerd om bestaande tekorten versneld weg te werken. Aan plannen voor de benodigde woningbouwproductie geen gebrek in Noord-Brabant, vertelt CDAgedeputeerde Erik Ronnes (portefeuille Ruimte en Wonen). Daar ligt de prioriteit dan ook niet, aldus de provinciaal bestuurder. “Gezien de woningbehoefte en de woningtekorten is het vooral zaak bestaande plannen daadwerkelijk uit te voeren en vooral ook een stuk sneller. Daar leggen we de eerstkomende jaren het accent op. We vragen gemeenten hun capaciteit daarop gericht in te zetten.”

groot deel hiervan, bijna 160.000 woningen, moet voor 2035 worden gerealiseerd en zo’n 120.000 al voor 2030. Met een benodigd gemiddelde van 12.000 per jaar ligt de provincie redelijk op schema. Nadat 2020 iets achterbleef vanwege de coronacrisis, kwamen er in 2021 zo’n 12.500 woningen bij. Dit jaar gaat het om een totaal van circa 12.750 woningen. Versnellen “Het is van belang dit bouwtempo de komende jaren tenminste vast te houden en het liefst nog wat te versnellen”, zegt Ronnes. “Het mogen er echt 1.000 tot 2.000 meer zijn dan het jaarlijkse gemiddelde van 12.000. Door versneld meer woningen te bouwen, lopen we de bestaande woningtekorten in Brabant sneller in. Dat is een wenselijke ontwikkeling. Wat mij betreft zetten we de eerstkomende jaren dus alle zeilen bij. Daar zijn onze provinciale inspanningen op gericht.” Uiteraard is het bouwtempo lang niet het enige aandachtspunt, legt Ronnes uit. “We focussen ook op een goed functionerende woningmarkt, een voldoende, flexibel en vraaggericht planaanbod én een aantrekkelijk woon-, leefen vestigings klimaat in onze provincie. Ook vragen wij aandacht om de

“Met een hoger bouwtempo lopen we de bestaande woningtekorten sneller in” Om de Brabantse woningvoorraad op peil te brengen en te houden, moeten er tot 2050 220.000 woningen bij komen. Een

insights

Foto: Wim Roefs

voorzien op een inbreidingslocatie. In de periode 2010-2020 werd van de feitelijke nieuwbouw ook al ruim 70 procent op een inbreidingslocatie gerealiseerd. Ondersteunen “De ervaring leert ons dat zich van jaar op jaar steeds weer nieuwe, vaak onvoorziene inbreidingsmogelijkheden, binnenstedelijke herstructurerings- en transformatieopgaven en leegstandsvraagstukken aandienen, soms ook in het buitengebied. Juist ook om te zorgen voor een aantrekkelijk woon-, leefen vestigingsklimaat en om de ruimtelijke kwaliteit van onze Brabantse steden en dorpen te versterken is de provincie voorstander van dergelijke ontwikkelingen en ondersteunt deze vaak stevig, soms ook financieel via ons provinciale ontwikkelbedrijf.” Erik Ronnes

Anno 2021 zijn er in de provincie plannen voor de bouw van in totaal bijna 165.000 woningen, waarmee de plancapaciteit 20.000 woningen groter is dan een jaar geleden en op het hoogste niveau ligt in tien jaar tijd. Ruim 60 procent van dit planaanbod is voorzien voor de jaren tot en met 2025. “Veel gemeenten hebben inderdaad genoeg plannen, al zijn er ook nog heel wat die achterblijven met de benodigde woningbouw”, zegt Ronnes. “Wat mij vooral zorgen baart, is de druk op gemeenten om de woningbouw plannen ook daadwerkelijk tot uitvoering te brengen. Daarom biedt de provincie ondersteuning via bijvoorbeeld een flexpoolregeling en subsidies voor flex woningen. Dit soort regelingen dragen bij aan het vasthouden en verhogen van het bouwtempo.”

woningvoorraad te verrijken door de juiste woningen te bouwen: betaalbare woningen dus, maar ook precies de juiste woningen voor de juiste doelgroepen.” Allerlei nieuwe woonvormen, zoals tiny houses, hebben daarbij de aandacht. “Samenhangend met de vergrijzing, het groeiend aantal alleenstaanden en de veranderende wijze waarop mensen willen samenwonen en samenleven, is er steeds meer behoefte aan dergelijke nieuwe, vaak ook collectieve woonvormen.” Versterking De provincie richt zich nadrukkelijk ook op een zorgvuldig gebruik van de ruimte. “Dit betekent dat onze inzet er vooral op is gericht om het woningbouwprogramma in Brabant – samen met gemeenten, maatschappelijke partners en marktpartijen – optimaal in te blijven zetten voor versterking van de ruimtelijke kwaliteiten in onze steden en dorpen en het herbestemmen van leegstaand vastgoed, soms ook in het buitengebied. Daarnaast zijn uitbreidingslocaties nodig voor een voldoende en voldoende gedifferentieerd planaanbod van woningen en woonmilieus.” De inzet van de provincie is gericht op de projecten “waar we echt een rol voor onszelf zien”, vervolgt Ronnes. “Het gaat dan om projecten waar de provincie een duidelijke maatschappelijke meerwaarde heeft, bijvoorbeeld bij lastige binnenstedelijke transformatieopgaven. Dit zijn regelmatig ook locaties waar vele opgaven samen komen en het – naast woningbouw – ook gaat om bijvoorbeeld leegstand, mobiliteit, betaalbaarheid van het wonen, sociale veerkracht en energie en klimaat.” Van het totale planaanbod voor woningbouw in Brabant heeft 67 procent betrekking op een binnenstedelijke locatie. Voor de korte termijn (tot en met 2025) is maar liefst 72 procent van de plancapaciteit

Vergeleken met andere provincies doet Brabant het prima met een bovengemiddelde groei van de woningvoorraad. Tot medio 2019 was Brabant zelfs koploper op dat gebied. In de afgelopen twee jaar staken Flevoland en Utrecht de provincie voorbij, maar Brabant scoort nog steeds goed. CBS-gegevens tonen aan dat de woningvoorraad vanaf 2012 groeide met 10,2 procent, ruim boven het landelijke gemiddelde van 8,4 procent.

insights

Advertorial

Jansen JansenHuybregts Huybregts

"Thuis bij JH" "Thuis bij JH"

Optimale tevredenheid van onze opdrachtgevers en hun huurders. Dat is waar Met ‘Thuis bij JH’ creëren we een centrale ontmoetingsplek voor Optimale tevredenheid van onze opdrachtgevers en hun huurders. Dat is waar Met ‘Thuis bij JH’ creëren we een centrale ontmoetingsplek voor we bij Jansen Huybregts elke dag voor gaan. Centraal in onze projecten staat bewoners. Dit is een plek waar iedereen kan ontspannen en onder het we bij Jansen Huybregts elke dag voor gaan. Centraal in onze projecten staat bewoners. Dit is een plek waar iedereen kan ontspannen en onder het een resultaatgerichte samenwerking met onze opdrachtgevers, een efficiënte genot van een kop koffie gastvrij ontvangen wordt. Een extra resultaatgerichte met onzemet opdrachtgevers, een efficiënte genot van een waskop enkoffie gastvrij ontvangen en een flexibele planning en samenwerking heldere communicatie de huurders. Kortom, informatiepunt, met een douchemogelijkheid. Hierdoorwordt. komenEen extra en flexibele planning en heldere communicatie met de huurders. Kortom, informatiepunt, met een wasen douchemogelijkheid. Hierdoor komen Jansen Huybregts is de specialist in onderhoud en renovatie, die zo efficiënt bewoners tot rust wat de sfeer op de bouw bevordert. In combinatie Jansen is delevert specialist in onderhoud renovatie, aandacht die zo efficiënt tot rust sfeer op dewillen bouw we bevordert. In combinatie mogelijk deHuybregts beste kwaliteit en hierbij individueel en en persoonlijk met de bewoners fijne instelling van wat onzedemedewerkers de huurders mogelijk de beste kwaliteit levert en hierbij individueel en persoonlijk aandacht met de fijne instelling van onze medewerkers willen we de huurders heeft voor belanghebbenden. een thuis-gevoel geven.

heeft voor belanghebbenden.

een thuis-gevoel geven.

Jansen Huybregts Goo.indd 1

01-11-21 10:47

De Run 4409 | 5503 LS VELDHOVEN | 040 - 253 27 50 | info@vandelooy.nl

www.vandelooy.nl

Volg ons ook op:

www.vandelooy.nl

Volg ons ook op:

www.vandelooy.nl

Volg ons ook op:

Van de Looy Goo.indd 1

19-01-22 10:48

insights

Advertorial

begint in de Tilburgse Kruidenbuurt

Heel Nederland aardgasvrij

Bestaande woningen van het aardgas halen is dé grote uitdaging in de energietransitie. Woningcorporatie WonenBreburg en warmtebedrijf Ennatuurlijk lopen daarin voorop in de Tilburgse Kruidenbuurt. De grondige renovatie van de sociale woningvoorraad in deze wijk zorgt voor momentum: 200 woningen krijgen dit jaar een aansluiting op het warmtenet van Ennatuurlijk.

Duurzaam In 2050 moet de bebouwde omgeving aardgasvrij zijn. Dirk Poelstra, projectmanager bij Ennatuurlijk: “Wij willen impact maken en de energietransitie versnellen. Dat doen we door samen met gemeentes, woningcorporaties, bedrijven en bewoners onze bestaande warmtenetten te verduurzamen: ons doel is 100% CO2neutraal in 2040. Ook willen we nieuwe en bestaande woningen, gebouwen en scholen voorzien van warmte. Een warmtenet is voor een deel van de bebouwde omgeving een comfortabel, betaalbaar en haalbaar alternatief voor verwarming en warm water. Via het warmtenet koppelen we buurten en wijken aan de duurzame warmtebron die er dichtbij te vinden is. Denk daarbij aan industriële restwarmte van lokale bedrijven of aardwarmte (geothermie).”

eigen specifieke aanpak. We beschikken daarom over lokale teams die de situatie ter plekke kennen en de aanpak afstemmen met lokale partners. In de Kruidenbuurt werkten we daarvoor nauw samen met WonenBreburg, de bewoners en de overige betrokken partijen, zoals gemeente, nutspartijen en aannemers. Samen zorgen we dat de werkzaamheden zo efficiënt mogelijk verlopen en dat de bewoners weten wat ze kunnen verwachten en zo min mogelijk overlast ondervinden.” Doorpakken Het traject van gas naar warmte in bestaande bouw is nog relatief nieuw. Poelstra: “De woningcorporaties fungeren als startmotor om de transitie in de bestaande bouw op gang te krijgen en WonenBreburg loopt met de Kruidenbuurt voorop. We zijn daar voortdurend aan het leren. Wat kan beter? Dat zoeken kost nu extra tijd. Maar dankzij deze lessen kunnen we straks op andere locaties doorpakken. Ons voordeel is dat we overal in Nederland werken, we zijn een lokale partner met landelijke slagkracht. Onze ervaring uit de Kruidenbuurt kunnen we gebruiken in bijvoorbeeld Enschede waar woningcorporaties ook renovatie en aardgasvrij gaan combineren. Terwijl we in Leeuwarden weer ervaring opdoen met aardwarmte, die we ook voor het warmtenet in de regio Tilburg kunnen gebruiken. Zo werken we samen stap voor stap aan de verduurzaming van Nederland.”

Dichtbij Ennatuurlijk heeft warmtenetten in 40 dorpen en steden door heel Nederland. Poelstra: “Elke gemeente, elke wijk en elke buurt is anders en vraagt dus een

Meer informatie: www.ennatuurlijk.nl

insights

Verduurzaming woningvoorraad komt op stoom

“Komende decennium cruciaal” De verduurzaming van de bestaande woningvoorraad bij WonenBreburg komt op stoom. Maar voortvarendh eid blijft geboden, zegt Perry van Happen, programmamanager duurzaamheid bij de Brabantse woningcorporatie. “Het komende decennium is écht cruciaal.”

Perry van Happen

“Kijk”, zegt Perry van Happen halverwege het gesprek, “verduurzaming is noodzakelijk. Tegelijkertijd gaat het voor een corporatie als WonenBreburg natuurlijk primair om betaalbaarheid. Het verlagen van energielasten is een belangrijke drijfveer en dus ligt de focus vooral op ingrepen waar de huurder wat aan heeft, in termen van besparing of comfort, zónder dat hij op extra kosten wordt gejaagd. Nu is dat nog niet zo ingewikkeld. We gaan energieverspilling te lijf en isoleren woningen. Maar er komt een moment dat we aan de slag moeten met complexere vraagstukken.”

“Mijn mazzel was dat ik al veel mensen kende, onder meer doordat ik hiervoor jarenlang verbonden was aan een andere corporatie in deze regio. Dat heeft ongelooflijk geholpen. Want thuis of niet: dit werk gaat door, in een ongekend tempo. En veel was toen nog onduidelijk. Er lag een Klimaatakkoord en er lag een verduurzamingsopgave, maar de vraag hoe we daarmee moesten omgaan met een ongelooflijk diverse voorraad van bijna 30.000 woningen was nog lang niet beantwoord.” Logisch Inmiddels ligt dat genuanceerder. Veel ambities zijn verwoord in plannen, die gestaag hun weg naar de uitvoeringsfase vinden. “Traditioneel doen en deden we ook ruim voor mijn komst al veel via groot onderhoud, een goed moment om woningen te voorzien van een isolatiepakket en van het aardgas af te halen. Daarnaast grijpen we momenten voor planmatig onderhoud meer aan voor het aanpassen van huizen. Zo breiden we het mutatie-onderhoud uit en proberen we individuele woningen in elk geval deels van het aardgas te halen als bijvoorbeeld een huurder een nieuw kooktoestel wil. Nieuwe laag bitumen op een dak? Dan meteen dakisolatie eronder. Zo proberen we logische combinaties te maken.”

Van Happen startte in februari 2020 bij WonenBreburg en zat er vijf weken toen Nederland in lockdown ging vanwege corona. In een organisatie waarin hij de weg nog nauwelijks wist, werkte hij vanaf dat moment vrijwel volledig vanuit huis.

insights

De uitdaging: Warmtewissel Lente. Zo heet het samenwerkingsverband van acht Brabantse corporaties die de CO2-uitstoot van hun woningen drastisch willen verlagen en samen jaarlijks de individuele CV-(combi)ketels in zo’n 5.000 woningen vervangen. In het project de WarmteWissel daagden zij in 2020 de markt uit een duurzaam alternatief voor deze ketels te ontwikkelen. Inmiddels worden drie winnende oplossingen getest in woningen van de corporaties, waaronder WonenBreburg. “We kijken wat de systemen kunnen en of het betaalbare oplossingen zijn met voldoende rendement voor onze woningen die uiteindelijk niet op het warmtenet passen”, zegt Perry van Happen. “Zo zoeken we actief naar nieuwe wegen en nemen we tegelijkertijd een voorschot op de transitievisies waar de gemeenten mee gaan komen.”

Tot nu toe verloopt dat proces soepel, zeker als het gaat om de isolatieslag en het omzetten van kookfuncties. “Maar een grote hobbel is bijvoorbeeld het vinden van een duurzame oplossing voor warm tapwater en de verwarmingsfunctie als vervanger van de CV-ketel”, zegt Van Happen. “Breda en Tilburg zijn beide aangesloten op het warmtenetwerk van de Amercentrale, maar dat kan lang niet alle woningen bedienen. Voor ons betekent het dat er voor meer dan 10.000 van onze woningen een andere oplossing moet komen: volledig elektrisch, biogas, waterstof of een combinatie daarvan.”

Klimaatadaptatie, circulariteit & biodiversiteit en energiekosten spelen óók nadrukkelijk mee als het gaat om verduurzaming. Op het punt van klimaatadaptatie maken gemeenten inmiddels programma’s en zie je dat ze met ons willen praten over de aanpassingen aan de woningen. Veel kan met onderhoud, maar biodiversiteit bijvoorbeeld moet je echt samen met bewoners oppakken. Zij beslissen of ze hun tuin volleggen met tegels en of ze hagen neerzetten in plaats van schuttingen. Die tuinen worden weer steeds crucialer voor hemelwaterafvoer. Alles grijpt in elkaar.”

Complexiteit Dat vraagstuk is er een van stevige complexiteit, niet in het minst door de kosten die ermee zijn gemoeid, het grote aantal partijen dat erbij is betrokken en soms conflicterende belangen, aldus Van Happen. “Het zijn echt uitdagingen van formaat en bovendien ben je er natuurlijk nog niet met alleen CO2-neutraliteit.

insights

Circulariteit is een al even weerbarstig thema, weet hij. “We hebben als corporatie een behoorlijk volume aan te bieden, maar de gebruikte materialen zijn op dit moment nog lastig te integreren in de bestaande bouwprocessen. Dat laat onverlet dat er ook op dat gebied enorm veel gaat veranderen. Over tien tot vijftien jaar zien de bouwketens er heel anders uit. Door hergebruik, maar ook de voortschrijdende prefab en de alsmaar groeiende rol van nieuwe technologie in woningen.”

“Wij hoeven ons de komende tien tot vijftien jaar niet te vervelen met de dingen die we zelf kunnen oppakken”

Urgentie Ten aanzien van de toekomst is hij optimistisch gestemd, zeker gezien het urgentiegevoel waarvan over een breed front sprake is. “Je ziet veel maatschappelijke veranderingen die meehelpen aan de beweging. Banken en pensioenfondsen passen beleggingen aan omdat ze bij de EU verantwoording moeten afleggen over de mate van duurzaamheid van de partijen waaraan ze geld lenen. Dat zijn dingen die echt wel helpen.” Natuurlijk zijn er tal van hobbels: de regelgeving is te traag, geld is een probleem en partijen verzetten zich tegen tal van plannen. “De tijd moet uitwijzen hoe dat uitpakt. Voor ons als corporatie geldt dat de opgave zo groot is, dat we ons de komende tien tot vijftien jaar niet hoeven te vervelen met de dingen die we zelf kunnen oppakken. Er is voldoende te doen. Of het op tijd en voldoende is, moet de toekomst uitwijzen. Maar het belang is groot. Het komende decennium wordt cruciaal als het gaat om het leefbaar houden van deze planeet.”

In close cooperation Door onze focus op de vastgoedmarkt verdiepen wij ons in de uitdagingen van onder andere WonenBreburg. In ons partnership met WonenBreburg ligt het accent op samenwerken en in nauwe samenwerking te kijken hoe onze innovatieve en concrete IT-oplossingen helpen bij het realiseren van de doelstellingen van WonenBreburg. Dit noemen wij ‘In close cooperation’.

Meer weten? Ga naar

www.cegeka-dsa.nl

Advertorial

NBU: “We verbeteren de kwaliteit door elkaars kennis te benutten”

Ontwikkelende bouwer met oog voor de stad Een wijk die wordt opgeknapt of een verouderd bedrijventerrein dat een totaal andere bestemming krijgt. De vakmensen van Nederlandse Bouw Unie (NBU) gaan uitdagingen nooit uit de weg en bouwen aan een betere woon- en leefomgeving. projectontwikkeling Séverine Blok. “We bouwen bijvoorbeeld ook winkels en realiseren parkeervoorzieningen als onderdeel van een gebiedsontwikkeling. Daarbij nemen we de openbare ruimte, de infrastructuur en het openbaar groen mee. Al onze projecten zijn een samenspel tussen bebouwing en omgeving. In Nederland is daar een tijdlang minder aandacht voor geweest, maar het belang van een goede leefomgeving wordt gelukkig steeds meer onderkend.” Voesenek werkt inmiddels veertig jaar bij NBU en heeft de bouwwereld in de loop van de jaren zien veranderen. “In de beginperiode was het veel meer ieder voor zich. Ontwikkelaars, bouwers en corporaties werkten minder samen en er was meer wantrouwen. Tegenwoordig zoeken we elkaar op. Zo verbeteren we de kwaliteit, door elkaars kennis te benutten.” Transformeren WonenBreburg is een van de partijen waarmee NBU samenwerkt, onder meer in de wijk Heuvel in Breda. “We zijn daar in 2006 begonnen. Het was best een opgave om van deze buurt weer een topwijk te maken. Eigenlijk zag niemand er brood in, maar wij zijn de uitdaging aangegaan. Samen met WonenBreburg hebben we de wijk getransformeerd tot een prettige plek om te wonen, met zowel koop- als huurwoningen. Het voelt heel fijn dat we op die manier wat voor de stad kunnen betekenen.” “Van huis uit zijn we echte bouwers”, zegt Jan Voesenek, algemeen directeur van Nederlandse Bouw Unie (NBU). Het bedrijf uit Etten-Leur is inmiddels 55 jaar actief in de bouwwereld. “We houden van de complexere projecten, vooral binnenstedelijk. Dat is een aparte tak van sport. Er is maar een select groepje bedrijven dat zich hiermee bezig kan en durft te houden. Hiermee kunnen we ons dus onderscheiden.”

“De samenwerking met WonenBreburg verloopt heel plezierig”, zegt Blok hierover. “We communiceren op een open manier en durven eventuele knelpunten te adresseren. Op die manier kun je slagvaardig zijn.” Voesenek vult aan: “Het is de cocktail van mensen waardoor het werkt. Het klikt gewoon. Samen willen we de stad beter maken, zodat het voor bewoners een waardevolle en toekomstbestendige plek is om te leven.” Meer informatie: www.nbu.nl

“Het belang van een goede leefomgeving wordt gelukkig steeds meer onderkend” Woningbouw en meer NBU koopt locaties, ontwerpt plannen en bouwt het vastgoed, voornamelijk in de provincies Noord-Brabant, Zuid-Holland en Zeeland. Naast de eigen projectontwikkelingen behoren woningcorporaties en vastgoedbeleggers tot de opdrachtgevers. “We richten ons primair op woningbouw, maar niet uitsluitend”, vertelt adjunct-directeur

Directie NBU v.l.n.r.: Roel Hommel, Séverine Blok, Jan Voesenek, Floor Verdoorn.

insights

Foto: Angeline Swinkels

“We willen geen splitsing tussen wijken met vrijstaande huizen en wijken met corporatiewoningen”

Oscar Dusschooten

insights

Gemeenten: samenwerking met corporaties van groot belang

Zoeken naar weg uit de wooncrisis Bouwen voor de goede doelgroepen en werken aan doorstroming. Woningcorporaties zijn niet alleen cruciaal in de uitvoering van het woonbeleid van gemeenten, stellen de wethouders wonen van Tilburg en Breda, ze zijn ook betrouwbare partners. “Het is een geruststellende gedachte dat het sociale deel van de woningbouw in goede handen is.”

“Net als in de rest van het land is hier dringend behoefte aan woningen”, zegt Oscar Dusschooten, wethouder wonen in Tilburg. “Wat bij ons meevalt, is de wachttijd voor wie actief op zoek is naar een sociale huurwoning. Evengoed zijn we druk aan het bouwen en zie je in de skyline overal bouwkranen. We bouwen tegen de klippen op, maar de vraag is dan ook enorm.”

komende jaren komen er zo’n 1.500 sociale huurwoningen bij”, vertelt Dusschooten. “Bij grote nieuwbouwprojecten is minimaal 20 procent sociale huur en 10 procent middenhuur.” Een sociaal stabiele, inclusieve stad is daarbij het uitgangspunt. “We streven naar homogene buurten in heterogene wijken. We willen geen splitsing tussen wijken met vrijstaande huizen en wijken met corporatiewoningen. Dat is het beste voor de leefbaarheid.” Koesteren Dusschooten koestert de relatie en samenwerking met de woningcorporaties. “Uit andere gemeenten komen wel eens geluiden dat het daar heel moeizaam gaat, maar dat beeld herken ik absoluut niet in Tilburg. We kunnen goed afspraken maken met de corporaties, bijvoorbeeld als het gaat om het behoud van woningen voor bepaalde doelgroepen. Dat is met marktpartijen die wél een winstoogmerk hebben veel moeilijker.

Een van de knelpunten op de Tilburgse woningmarkt is het grote aantal alleenstaande starters en senioren die vaak ongewild in rijtjeshuizen wonen. “Door meer appartementen te bouwen, kunnen een- en tweepersoons huishoudens doorstromen en ontstaat meer ruimte. Bij het bouwen van de juiste woningen spelen de woning corporaties een belangrijke rol. De

De Tilburgse corporaties zijn zich heel bewust van hun maatschappelijke taak. Het is voor ons als gemeente een geruststellende gedachte dat dit deel van de woningmarkt in goede handen is.”

insights

Bij sommige projecten lukt dit inderdaad en boeken we tijdswinst, zoals bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van stadswijk Backer+Rueb.” Een ander hulpmiddel zijn de gebiedsprofielen die Breda hanteert. “We hebben de hele stad in kaart op basis van lokale en landelijke data. Van elke wijk weten we welke woningen er staan, wat er nodig is en wat er daarvoor gebouwd moet worden. Ontwikkelaars en corporaties stemmen hun projecten hierop af.”

Voor de komende jaren is verduurzaming van het woningbestand een belangrijke opgave. “En niet alleen vanuit milieuoogpunt”, meent Dusschooten. “Een beter geïsoleerde sociale huurwoning is ook financieel belangrijk, zeker in deze tijd van stijgende energieprijzen, omdat bewoners dan permanent meer budget overhouden. Ik ben ook blij dat de verhuurdersheffing wordt afgeschaft. Dat geld hoort niet in de schatkist, maar bij de corporaties om de woonvoorraad te verduurzamen.”

Het aanpakken van de wooncrisis wordt weleens te simplistisch benaderd, meent Quaars. “Samen met de provincie hebben we het voormalige CSM-terrein aangekocht. Dat betekent niet dat je er meteen een lading woningen kunt laten neerzetten. Dan creëer je problemen. Je hebt te maken met verkeersbewegingen, infrastructuur, voorzieningen, enzovoorts. Je bent echt vijf tot tien jaar verder voordat je hier aan de slag kunt.” In dat kader steekt de wethouder het nodige op van de Bredase woningcorporaties. “Ik merk dat ze daar een brede visie hebben en naast woningen oog hebben voor leefbaarheid, bereikbaarheid en veiligheid.”

“Een woning is veel meer dan 4 muren en een dak” De gemeente doet zelf ook wat ze kan om de woningnood aan te pakken. “Er is veel geld in de markt. Dat leidt tot een prijsopdrijvend effect en hoge huren, waardoor veel mensen in de knel komen. Met een zelfbewoningsplicht voor huizen tot de NHG-grens willen we die ontwikkeling tegengaan. Sommigen zien dat misschien als inperking van vrijheid, maar wij vinden het recht op wonen belangrijker.”

Oplossingsgericht Over de samenwerking met de corporaties is de wethouder zeer te spreken. “Natuurlijk zijn er beren op de weg, maar die worden heel oplossingsgericht aan de kant geschoven.” In Breda is veel aandacht voor de combinatie wonen-zorg. “Naast de corporaties werken zorgverleners en verzekeraars mee aan plannen om iedereen bereikbare, betaalbare zorg te bieden en kwetsbare mensen een plek te geven. Breda loopt voorop bij dit soort ontwikkelingen.” Over de nabije toekomst is Quaars redelijk positief. “Ik denk dat we in de buurt komen van 6.000 nieuwe woningen in vier jaar tijd, waarbij de sector middelhuur en -koop een uitdaging blijft. Doorstroming is nog wel een punt van aandacht en een moeilijk thema. Aan de ene kant klopt het misschien dat alleenstaande ouderen beter kleiner kunnen gaan wonen. Aan de andere kant is een woning veel meer dan vier muren en een dak. Het is ook een plek waaraan mensen gehecht zijn en mijlpalen zoals geboortes beleefd hebben. Ik ben voorstander van een taskforce om te onderzoeken welke stappen we hier kunnen nemen en ook thema’s als flexibele vraag en nieuwe woonvormen uit te diepen.”

Tijdswinst Ook in Breda is de woningcrisis enorm, vertelt wethouder wonen Daan Quaars. “We doen er alles aan om eruit te komen. Het ‘loket makkelijke oplossingen’ is alleen gesloten, dus eenvoudig is het niet.” Het jaarlijkse streven is hier 1.500 nieuwe woningen. Een zogenoemd 100-dagentraject helpt daarbij. “Met ontwikkelaars en corporaties kijken we of we procedures sneller kunnen doorlopen.

insights

Daan Quaars

insights

Advertorial

Orona: expert in liften en roltrappen

Korte lijnen zorgen voor tevreden klanten Levering van nieuwe liften en roltrappen op maat en onderhoudswerk aan alle merken. Orona is van vele markten thuis en 24 uur per dag bereikbaar voor de klant. “Voor iedere markt en elke sector hebben wij een passende oplossing”, vertelt accountmanager Jurgen Brekelmans. “Of het nu gaat om woningbouw of kantoorpanden: met ons multifunctionele product bieden wij wat de klant wil.” De liften van Orona worden in Spanje gemaakt. Binnen Europa dus, in tegenstelling tot de meeste andere merken. “Vanuit duurzaamheidsoogpunt is dat positief. Een ander pluspunt is dat wij geen beursgenoteerd bedrijf zijn dat streeft naar een zo hoog mogelijke winst voor de aandeelhouders, maar een coöperatie. Dat sociale aspect zie je terug in onze bedrijfscultuur.” “De lijnen zijn kort en we komen snel in actie. Onze servicedesk is 24 uur per dag bereikbaar en we proberen de aanreistijd van de monteur zo kort mogelijk te houden. Mede omdat we een grote voorraad aan onderdelen hebben, lossen we elk probleem snel op. Onze klanten waarderen die proactieve houding.”

Specialist Naast leverancier is Orona specialist in reparatie en modernisering van bestaande liften en roltrappen. “We doen onderhoud aan alle merken voor een diverse groep klanten”, legt Brekelmans uit. Een van die klanten is WonenBreburg, waarvoor Orona in de regio Breda het liftonderhoud en planmatig werk uitvoert én als storingsdienst fungeert.”

Meer informatie: www.orona.nl

Professionals in installatie techniek

Orona Goo.indd 1

05-10-21 10:33

Gas, water, sanitair, energievoorziening, verwarming en luchtbehandeling

...met meer dan 10 jaar ervaring in warmtepompinstallaties KOMO-INSTAL

KOMO-INSTAL

Avignonlaan 14 ◆ 5627 GA Eindhoven ✆ (040) 243 09 10 ◆ info@ajloots.nl ◆ www.ajloots.nl AJ Loots Goo.indd 1

13-09-21 12:00

insights

Advertorial

Balco

Bouwkundige urgentie creëert kans voor energietransitie

De Mozartflat in Tilburg is na oplevering de grootste aardgasvrije flat in Nederland. Als onderdeel van de Proeftuin Aardgasvrije Wijken Tilburg, komen er zonnepanelen op het dak, komt er overal HR++ glas en worden de kopgevels beter geïsoleerd. Ook wordt de flat van een Balco klimaatgevel voorzien, een cruciaal onderdeel van het verduurzamingsproject. Bijzonder is dat de zestien verdiepingen tellende flat bestaat uit een mix van huurders én eigenaars. Woningcorporatie WonenBreburg is samen met VvE Mozartflat dit ‘Minder op de Meter’project aangegaan.

uitvoerbaar. Daarnaast zorgt het voor een verbetering op het gebied van verduurzaming, omdat de hele gevel voorzien wordt van een extra isolatieschil. Belangrijk, aangezien duurzaamheid één van de eisen is die het Nationaal Warmtefonds aan de lening stelt. Door het toepassen van een klimaatgevel, wordt er op energie en onderhoudskosten bespaard, én ontstaat er een verhoogd wooncomfort. Hierdoor is het draagvlak bij de bewoners en VvE bestuurders van de flat groot. De enorme expertise op het gebied van hoogbouw en een klimaatgevel met een dergelijke constructieve setting tegen een reële prijs, speelde mee bij de keuze voor Balco

“Samen stappen zetten naar een gezamenlijk doel” Complete flat aardgasvrij Het begon allemaal met de geconstateerde schade aan de consoles van de balkons in 2017. Reparatie en vervanging bleek fors in de kosten te gaan lopen. Door de bouwkundige urgentie te combineren met verduurzaming, bleek subsidie en financiering via het Nationaal Warmtefonds een mogelijkheid. De Mozartflat, gelegen op de grens van de wijk Quirijnstok, was de uitgelezen kans voor de gemeente om in één keer een complete flat -en daarmee 256 woningen- aardgasvrij te maken.

Jörgen Boegborn (Area Sales Manager bij Balco): “De verduurzaming van de Mozartflat in Tilburg is een mooi voorbeeld hoe een VvE en een woningcorporatie samen stappen hebben gezet in het bereiken van een gezamenlijk doel. Door het aangrijpen van een bouwkundige urgentie is er een ‘kans’ voor de energietransitie gecreëerd. Daarbij wil ik een groot compliment maken aan de woningeigenaars en de huurders, die de meerwaarde van de verbeteringen hebben ingezien. Het is gelukt om samen met de VvE kansen aan te grijpen om met een acceptabele stijging van woonlasten te komen tot het oplossen van een probleem, het verhogen van het wooncomfort, besparen op onderhoudskosten en het realiseren van een duurzame flat.”

Revolutionaire Balco ‘Clima Wall’ klimaatgevel De klimaatgevel bleek na onderzoek een reële oplossing voor de balkonproblematiek en technisch goed

Meer informatie: www.balco.nl

insights

“Kleine stapjes voorwaarts kunnen grote verbeteringen helpen realiseren”

Caroline Timmermans

Wijkontwikkeling: sociale vraagstukken koppelen aan ‘hardware’ wijk

Perspectief bieden en kansen creëren Een van de grote speerpunten van WonenBreburg is wijko ntwikkeling: het ‘revitaliseren’ van bestaande stadsdelen door een combinatie van renovatie, sloop en vervangende nieuwbouw, in nauwe samenhang met versterking van de sociale infrastructuur. Met de aanpak wil de corporatie helpen de wijken klaar te maken voor de toekomst. Het gesprek is nog maar net op gang als directeur-bestuurder Caroline Timmermans van WonenBreburg kort en bondig op tafel legt waar wijkontwikkeling in essentie om draait: het verbinden van sociale vraagstukken met de ‘hardware’ van de wijk. “Neem Tilburg, een stad met meer sociale woningbouw dan gemiddeld. Veel van de wijken zijn in de jaren vijftig, zestig en zeventig gebouwd. Ze bestaan uit een mix van eengezinswoningen en gestapelde bouw, destijds bestemd voor leraren, politiemannen, mensen met een gezin. Inmiddels zijn het multiculturele wijken. Er is een enorme dynamiek ontstaan en de populatie is radicaal veranderd, maar in fysieke structuur zijn deze wijken volledig blijven stilstaan.” De stadsdelen hebben impulsen nodig, moeten mee met de tijd. Gemakkelijker gezegd dan gedaan, erkent ze. “Alles draait om de

insights

vraag waar je naartoe wilt. Dat begint met een helder plan en de bereidheid langdurig te investeren. Maar het is veel meer dan dat. Het is ook samen optrekken. De PACT-aanpak waarvoor bijvoorbeeld in Tilburg is gekozen past daar naadloos in: People Acting in Community Together. Daarmee gaan we een stap verder dan we altijd deden. Het is ‘doendenken’, integraal aanpakken, langdurige verbindingen aangaan en vooral durven dingen anders te doen.” Leefbaarheid Verbetering van de leefbaarheid is voortdurend het uitgangspunt, haakt wijkteamleider Linda van den Bogaert in. “Dat voeden we van twee kanten: aan de ene kant is er de ‘hardware’, woningen die worden gerenoveerd of plaats maken voor nieuwbouw, anderzijds is er de sociale infrastructuur. En die twee elementen ontmoeten elkaar in nieuwe, eigentijdse woonvormen, waarin het individu zich wat meer in dienst plaatst van het collectief. Waarin je samen je best doet er iets moois van te maken.” En juist dat moet worden aangejaagd, aldus Caroline Timmermans. “De samenleving is individualistischer geworden, wonen is individualistischer

Doorbraakinitiatieven Caroline Timmermans knikt instemmend. “We kunnen veranderingen alleen in samenhang bewerkstelligen en alleen van binnenuit. In Tilburg-Noord zijn we gestart met zogenoemde Doorbraak initiatieven, allemaal gericht op het tot stand brengen van meer gemeenschapszin, op samen dingen doen. Inspelen op de ideeën die de bewoners zelf hebben. Mensen met bepaalde talenten proberen te laten slagen en doorgroeien. Het is een soort motor waarmee we zaken in beweging willen krijgen.”

geworden. Daar de collectiviteit in terugbrengen gaat niet vanzelf. En natuurlijk snappen we dat het in die stadsdelen om vaak kwetsbare groepen gaat. De afgelopen twintig jaar zijn de inkomens van onze huurders gedaald. Veel mensen staan in de overlevingsstand en hebben te maken met een stapeling van problemen die alle energie uit ze slaat. Maar we weten óók dat mensen prettig willen wonen, dat dat kan bijdragen aan een plezieriger leven. Bovendien móet het. We kunnen deze wijken niet loslaten. We voelen medeverantwoordelijkheid de ontwikkelkansen in die stadsdelen te vergroten en de schaduwkanten te verkleinen. Niet om ze gemiddeld te maken, maar om te werken aan een herkenbare, meer diverse en gedifferentieerde wijk, die bewoners perspectief en kansen biedt en ze daarmee in een betere uitgangspositie brengt.” Maar, benadrukt Linda van den Bogaert, “Wij kunnen het als WonenBreburg niet alleen, de bewoners kunnen het ook niet in hun eentje. We hebben elkaar nodig. Maar we kunnen als corporatie vanuit een gezamenlijke agenda wél meer de regie pakken. Dat gebeurt ook. In Breda hebben corporaties en de gemeente in een wijk met een zeer complexe sociale structuur gekeken naar een integrale benadering en daarop een plan van aanpak gemaakt. Vervolgens hebben we er gezamenlijk een integraal buurtpunt geopend. We zijn gewoon begonnen. Netwerkpartners vanuit zorg en welzijn zijn al aangesloten. Voor de bewoners is het een uitkomst. Zij hebben in de wijk een laagdrempelige voorziening, waar veel instanties onder één dak zitten. Kijkend naar de totale situatie in de wijk zorgt dit niet voor een aardverschuiving, maar samen kunnen veel kleine initiatieven uiteindelijk wel helpen het verschil te maken.”

“Wijkontwikkeling is vooral ook luisteren naar het geluid dat uit de wijk komt” Zo wordt onder meer ook geïnventari seerd of de 3.000 eengezinswoningen die WonenBreburg in Tilburg-Noord verhuurt nog voldoen aan de wensen van bewoners en hoe aanpassingen kunnen bijdragen aan een betere sociale infrastructuur. “Er wonen daar veel mensen alleen en tegelijkertijd kunnen jongeren vanuit hun ouderlijk huis moeilijk doorstromen naar een eigen woning. Een idee is bijvoorbeeld grotere woningen te splitsen in wooneenheden, zodat die doorstroming wel mogelijk wordt gemaakt. Ingrepen in ons vastgoed en de publieke ruimte kunnen bijdragen aan meer sociale samenhang en we staan daarvoor open.” Verbeteringen Het is een zaak van lange adem, zegt Linda van den Bogaert. “Het draait om het bieden van perspectief op meedoen en vooruitkomen en kansen creëren. Kleine stapjes voorwaarts kunnen grote verbeteringen helpen realiseren. Een buddy voor nieuwe statushouders om de integratie te bespoedigen. Samenwerking met scholen, jongerenwerkers en arbeids marktbemiddelaars is superbelangrijk, net als luisteren naar de mensen voor wie je dit doet. Wijkontwikkeling is vooral ook luisteren naar het geluid dat uit de wijk komt. Als jongeren graag een collectieve woonvorm willen, moet je daar serieus naar kijken. Uiteindelijk is het de samensmelting van de fysieke en de sociale component die een wijk vooruit krijgt.”

Linda van den Bogaert

insights

Advertorial

RECO Lift Solutions: tijdelijke liften bij onderhoud of calamiteit

Oplossing op maat bij elk project Als een lift buiten werking is, dient een gebouw toegankelijk te blijven voor alle bewoners en gebruikers. RECO Lift Solutions biedt uitkomst met de inzet van een tijdelijke voorziening. “We plaatsen tijdelijke liften bij renovaties, planmatig onderhoud of calamiteiten”, vertelt Mickel Wennekes, keyaccountmanager bij RECO Lift Solutions in Waddinxveen. “De bereikbaarheid en veiligheid mogen namelijk niet in het geding komen als de binnenlift voor korte of langere tijd buiten gebruik is. Bij het plaatsen van een tijdelijke lift kijken we altijd naar de specifieke behoeften in een bepaald wooncomplex. Een traplift volstaat meestal als de bewoners gemiddeld genomen nog redelijk ter been zijn. Is dit niet het geval, dan plaatsen we een buitenlift.” RECO Lift Solutions is in Europa marktleider op het gebied van de verhuur van tijdelijke liften. Tot de klanten behoren onder andere vve’s, zorgcentra en woningcorporaties, waaronder WonenBreburg. “Naast de inzet bij geplande werkzaamheden hebben wij ook een calamiteitenservice”, zegt Wennekes. “We zijn 24 uur per dag bereikbaar. Na een melding is binnen vier uur een gastheer ter plaatse, die de bewoners informeert en eventueel bijstaat met handen spandiensten. Binnen een werkdag bekijken we dan of er een tijdelijke voorziening moet

komen en in welke vorm. Uiteraard bieden we ook dan altijd de gewenste oplossing, op basis van de behoeften vanuit de bewoners en de opdrachtgever.”

Meer informatie: www.reco-lift.eu

Reco red. Goo.indd 1

05-10-21 08:45

LIFTHULP • Binnen 4 uur aanwezig • Behulpzaam • Dagelijkse bezigheden

Containerweg 2a 2742 RA Waddinxveen

TRAPLIFT

PERSONENLIFT

• Binnen 24 uur geplaatst • Veiligheid, beperkte uitval • 24/7-service

• Binnen 48 uur geplaatst • Waardige vervanger binnenlift • Drempelloze toegang

reco-lift.eu info@reco-lift.eu

Advertentie 184x124mm.indd 1 Reco Goo.indd 1

27-9-2021 10:47:40 28-09-21 10:04

insights

Advertorial

Teleplaza Networks: toekomstbestendige telecommunicatie

Specialist in inpandige netwerkdiensten Gigabit internet, tv-zenders naar keuze, gebouwgebonden diensten en meer. Teleplaza Networks levert via een hypermodern glasvezelnetwerk alle benodigde telecommunicatie in wooncomplexen en biedt service op maat. Totaalplaatje “We zijn specialist als het gaat om het aanbieden van inpandige netwerkdiensten in gestapelde bouw en leveren een breed pakket”, zegt directeur Robert Hesselman van Teleplaza. “Het gaat dan niet alleen om internet, tv en telefonie, maar ook om de gebouwgebonden systemen zoals de intercom. Dit totaalplaatje onderscheidt ons. Alles gaat via dezelfde glasvezelkabel, zodat er geen cluster aan kabels hoeft te liggen. Dat is goedkoper, efficiënter en duurzamer. Het energieverbruik is tot wel 95 procent minder.”

Teleplaza Networks realiseert en beheert ICT-infrastructuren voor verenigingen van eigenaren, projectontwikkelaars, gemeenten, het mkb en woningcorporaties. Het eerste contact met WonenBreburg ontstond 12 jaar geleden. “In een wooncomplex met 428 studenten was naar elke meterkast een glasvezelkabel aangelegd”, vertelt Rob Busman, vestigingsmanager Zuid-Nederland bij Teleplaza. “WonenBreburg benaderde ons om via dat netwerk alle diensten te leveren, zoals internettoegang. Dat hebben wij toen geregeld. Inmiddels verzorgen wij de telecommunicatie voor duizenden studenten en nog vele tienduizenden anderen.”

Teleplaza beschikt over een eigen redundante glasvezelring door Nederland waarop 14 datacenters verspreid over het land zijn aangesloten. “We leveren in heel het land, waarbij het zwaartepunt in het westen en zuiden ligt. We werken met eigen apparatuur en engineers. Zodoende hebben we controle over de gehele keten. In tegenstelling tot andere partijen hebben wij geen koperen kabels, maar is alles glasvezel. Dat maakt ons netwerk innovatiever en sterker. Opdrachtgevers hoeven niet te investeren in infrastructuur. Wij regelen alles op dat gebied.”

Teleplaza - ODASE

“Ons totaalplaatje is goedkoper, efficiënter en duurzamer” Maatwerk “Naast een toekomstbestendige infrastructuur bieden we uitgebreide service, zodat opdrachtgevers ook daar geen omkijken naar hebben”, vervolgt Hesselman. “Onze eerstelijns helpdesk is tweetalig: Nederlands en Engels. Dat is een sterk punt vanwege het groeiende aantal buitenlandse studenten in ons land. Daarmee ondersteunen we vooruitstrevende woningcorporaties die de studenten ontzorgen en regelen dat ze meteen internet hebben, zoals WonenBreburg. De infrastructuur is berekend op een groot aantal diensten van verschillende aanbieders. Iedere student heeft 1Gbps internet en kan daarnaast zelf kiezen uit alle mogelijke over-the-top diensten.”

Teleplaza - Intermezzo

Teleplaza - Startmotor

Naast studenten behoren senioren, zorgbehoevenden en statushouders tot de grootste groepen klanten. “Voor iedereen leveren we maatwerk”, legt Busman uit. “In een wooncomplex in Limburg is bijvoorbeeld behoefte aan een extra aantal Duitstalige tv-zenders, dus dan regelen wij dat. Statushouders willen vaak weer heel andere kanalen ontvangen. Dat regelen we dan ook, door het plaatsen van Gemeenschappelijke Satelliet Ontvangst Schotels die aangesloten worden op de glasvezels naar de bewoners.” Meer informatie: www.teleplaza.nl

insights

WonenBreburg: wijken, buurten en wooncomplexen sterker maken

Het gemeenschapsgevoel moet terug Netwerken bouwen die wijken, buurten en wooncomplexen sterker maken en zorgen dat iedereen een fijne plek krijgt om te wonen. Het is in het kort waarmee beleidsmedewerker wonen, welzijn en zorg Roy Stevens van WonenBreburg zich elke dag bezighoudt. “We willen het gemeenschapsgevoel terugbrengen.” Vroeger, zegt Roy Stevens, zorgden mensen voor elkaar. Ze keken naar elkaar om, hielden een oogje in het zeil. “Dat zijn we in de verzorgingsstaat die we lang zijn geweest verleerd. Wonen is een individueel ding geworden. Maar voor een fijne sfeer in de buurt en op straat zijn we wel sámen verantwoordelijk. Het gemeenschapsgevoel dat daarvoor nodig is proberen we nu actief terug te brengen, samen met gemeenten, maatschappelijke partners en bewoners.”

hebben, ouderen wonen langer thuis, er zijn meer en complexere zorgvragen en er zijn veel meer kleine huishoudens dan vroeger. Mensen kennen elkaar minder, er is meer anonimiteit. Het is een gezamenlijke uitdaging een inclusieve wijk te maken waar we allemaal een plekje kunnen vinden.”

Dat gebeurt in een wereld die niet meer is te vergelijken met die van pakweg twintig, dertig jaar geleden. “Wijken veranderen, huurders veranderen, omstandigheden veranderen. Er zijn veel meer nationaliteiten, er zijn meer mensen die begeleiding nodig

Complex Met de ambitie om wijken in sociaalmaatschappelijk opzicht sterker te maken heeft WonenBreburg daarin het Roy Stevens

insights

voortouw genomen. “Enerzijds is het weerbarstig en complex en kun je je afvragen wat we onszelf op de hals halen. Anderzijds is het niet alleen onze taak voor een woning te zorgen die aan alle moderne eisen voldoet. Het is óók onze taak na te denken over dat wat mensen nodig hebben als het gaat om voorzieningen op het gebied van welzijn en zorg en om ze de kans te geven ergens bij te horen en vooruit te komen.”

Samenwerking is daarbij het toverwoord, benadrukt hij. “Met zowel de bewoners als het maatschappelijk middenveld bouwen we aan sociale netwerken waarin mensen op hun eigen manier kunnen bijdragen. Helpen met boodschappen doen, een praatje maken met een eenzame buurman. Natuurlijk komen die netwerkjes niet vanzelf tot stand en is in het begin een zetje nodig. Wij willen dat graag faciliteren. Dat kan op diverse manieren, afhankelijk van de plaatselijke situatie. Zo is bijvoorbeeld in een seniorencomplex in Tilburg een Social App ontwikkeld waarmee bewoners elkaar kunnen benaderen om dingen samen te doen of dingen voor elkaar te doen.” Daarnaast zijn korte lijntjes tussen organisaties in de wijk belangrijk, zodat professionals in verschillende sectoren (wonen, welzijn en zorg) elkaar beter kunnen vinden. “Kleine teams die dingen samen kunnen oplossen en minder last hebben van de schotten tussen de sectoren. Dat is onze droom.”

“Het is en blijft onze opdracht ervoor te zorgen dat iedereen fijn woont” WonenBreburg is daarbij de spin in het web. De corporatie is geen zorgverlener, maar medewerkers komen vaak wél als enige achter de voordeur en kunnen wél de lijntjes leggen naar zorg en welzijn, vervolgt Stevens. “En ook als het gaat om stigma’s of vooroordelen tegenover bepaalde groepen willen we graag bijdragen aan oplossingen. In wijken of in een flat kan echt sprake zijn van weerstand. Maar vaak komt dat ook doordat onbekend onbemind maakt. Dus helpen we muren slechten: kennismaken met elkaar en elkaars verhaal kennen is dan vaak al een eerste stap als het gaat om fijn wonen en begrip voor elkaar opbrengen.”

Optimistisch Is hij optimistisch? “Ja. Het is een ambitieuze filosofie, maar op de langere termijn gaat dit vruchten afwerpen. Dit is onze poging weer iets terug te brengen van de sociale netwerken die vroeger zo vanzelfsprekend waren in de buurt, maar dan in het huidige tijdgewricht én met alle sociale dynamiek die daarbij hoort. We jagen dat actief aan. Onze maatschappelijke partners dagen we uit mee te denken over het concept en met de gemeenten wordt gesproken over noodzakelijke garanties voor begeleiding, zegt Stevens. “Het huisvesten van kwetsbare groepen in wijken is één. Maar ook we hebben natuurlijk ook een grote verantwoordelijkheid naar de mensen die er al wonen. Het is en blijft onze opdracht ervoor te zorgen dat iedereen fijn woont.”

Regie De nieuwe proactieve aanpak vraagt wel een andere benadering, zegt hij. “Nu zijn we er vaak te laat bij, hebben onze mensen vaak het gevoel dat ze vooral brandjes blussen. Dan zijn situaties al uit de hand gelopen. Wij willen meer de regie nemen. Daarom gaan we aan de voorkant investeren, in de hoop dat aan de achter kant het aantal calamiteiten afneemt.”

In de praktijk: Rijpstraat, Breda Een nieuwbouwcomplex met 53 appartementen voor gemengd wonen aan de Rijpstraat in Breda (geplande oplevering voorjaar 2023) staat model voor de nieuwe aanpak. Het gebouw is ontwikkeld in nauwe samenwerking met de gemeente Breda en vier zorgpartijen, die er elk vijf cliënten huisvesten. Voor de overige 33 appartementen geldt geen vrije instroom; er wordt nadrukkelijk ingestoken op het vormen van een woongemeenschap, waarin iedereen een bijdrage levert. “Een woongebouw waar mensen niet anoniem op hun eigen eilandje zitten, maar iedereen onderdeel is van het geheel”, zegt Roy Stevens. Een toetsingscommissie checkt of kandidaten bereid zijn te participeren in het concept en een zogenoemde ‘community builder’ gaat de samenwerking binnen de gemeenschap aanjagen en helpen vormgeven.

insights

Woonbond slaat alarm: integrale aanpak wooncrisis noodzaak

“Scheefgroei is maatschappij-ontwrichtend” De Nederlandse woningmarkt zit in de knel op een manier zoals we die zelden hebben gezien in de naoorlogse periode, zegt algemeen directeur Zeno Winkels van de Woonbond. Een integrale aanpak is volgens hem vereist. “De scheefgroei is maatschappij-ontwrichtend.”

Urgentie Als voorbeeld van een schrijnende situatie noemt hij de flexhuren. “Als je een kortlopend huurcontract hebt, dan kun je heel slecht klagen bij je verhuurder over een kapot raam of iets dergelijks. Dan geldt: voor jou tien anderen. Dat geeft een onveilig gevoel. Ook hebben we het over mensen die noodgedwongen tot hun dertigste bij hun ouders wonen of samen met vrienden een woonruimte huren, waardoor ze zichzelf niet voldoende als volwassenen kunnen ontplooien. De vertaalslag van allerlei indrukwekkende getallen naar dit soort leed wordt niet gemaakt. Het gevoel van urgentie ontbreekt. Ondertussen is 60 procent van Nederland huiseigenaar. Deze mensen zien de waarde van hun eigen woning momenteel dagelijks met 300 euro toenemen en hebben helemaal geen probleem. De scheefgroei die ontstaat is maatschappijontwrichtend. Er tekent zich een duidelijk onderscheid af tussen haves en have-nots.” Oneerlijk De eerste noodzakelijke stap om uit de problemen te komen is genomen: het afschaffen van de verhuurdersheffing met ingang van 2023. “Dat geld moet zo snel mogelijk terug naar de corporaties en huurders”, zegt Winkels. “Het zou een tijdelijke noodmaatregel zijn om tekorten in de schatkist aan te vullen. Het is onprettig en oneerlijk dat deze heffing er nog steeds is. Dit geld is voor hurend Nederland, om corporaties in hun kracht te laten functioneren.”

Zeno Winkels windt er geen doekjes om als het gaat om de wooncrisis. “De afgelopen jaren heeft het beleid gezorgd voor een kleinere, duurdere sociale huursector en een grotere commerciële huursector, waarin de rechten van huurders steeds meer onder druk staan. Het wringt op meerdere fronten. De wachttijden in de sociale sector zijn hoog, de vrije sector is veel te duur en voor starters is het onmogelijk een huis te kopen. Aan alle kanten zit het vast.”

Andere benodigde maatregelen zijn een puntensysteem voor de middenhuur en een bewoningsplicht, die in steeds meer gemeenten wordt ingevoerd. Ook een verhuurdervergunning kan bijdragen aan een betere woonmarkt, door huisjesmelkers de wind uit de zeilen te nemen. Er zijn ontwikkelingen in de goede richting, maar de directeur van de Woonbond plaatst wel een kanttekening. “In feite zijn dit nog maar kleine pleistertjes die slechts een beetje helpen. Wat op dit moment ontbreekt is beleid met een visie om echt grote stappen te maken. Denk bijvoorbeeld aan het op grote schaal bouwen van woningen voor ouderen, zodat de doorstroom op gang komt.”

“Het recht op wonen is een mensenrecht” De voorman van de landelijke spreekbuis van huurders noemt een integrale aanpak noodzakelijk om de problemen het hoofd te kunnen bieden. “Een ministerie van Wonen is een noodzaak in deze tijd. De afstand tussen het abstracte woonbeleid en de acute problemen op individueel niveau dient te verdwijnen. Er is nu veel te weinig besef en aandacht voor het persoonlijke leed van huurders. De meeste politieke partijen schermen met aantallen en budgetten, maar het gaat hier over mensen.”

insights

Productiemotor Met 33 andere instanties participeert de Woonbond in de Actieagenda Wonen om de wooncrisis nadrukkelijker op de agenda te krijgen in Den Haag. “We trekken naar tevredenheid samen op met de wooncorporaties en andere partijen. Een van de belangrijkste speerpunten naast de afschaffing van de verhuurdersheffing is versterking van de uitvoeringscapaciteit bij gemeenten. De productiemotor moet op gang komen en we

moeten voortvarend aan de slag met de verduurzaming, waarbij het belang van de bewoners het uitgangspunt is.” Om de wooncrisis nog meer onder de aandacht te brengen, waren er afgelopen najaar regelmatig woondemonstraties. “Voor de mensen die de dupe zijn van de crisis zijn stemmen en demonstreren eigenlijk de enige instrumenten om hun onvrede te laten blijken. Dat doen ze massaal. Het recht op wonen is een mensenrecht, maar helaas heeft dit niet geleid tot concrete stappen. De landelijke politiek blijft vooralsnog apathisch.” Massaal Ondanks de huidige situatie is Winkels niet negatief gestemd over de toekomst. “Ik verwacht dat de wal het schip uiteindelijk keert. Ik ben er zeker van dat er na het verdwijnen van de verhuurdersheffing een puntensysteem komt voor de vrije sector. Over twee tot drie jaar moeten de eerste effecten dan zichtbaar worden. Tot die tijd blijft de druk hoog en zijn noodoplossingen nodig. Als de politiek niet handelt, komt er ongetwijfeld een groter bezwaar vanuit de bevolking op gang, met waarschijnlijk nog veel massalere demons.”

De Woonbond is een landelijke vereniging voor huurders en heeft als doel de (rechts)positie van huurders te verstevigen. De organisatie maakt zich sterk voor betaalbare huren en goede woningen in leefbare wijken. De Woonbond ondersteunt zo’n 400 lokale huurders organisaties en overlegt op landelijk niveau met Aedes, de vereniging voor woningcorporaties. Daarnaast richt de Woonbond zich op juridische dienstverlening, verduur zaming en belangenbehartiging, zowel met politici in het parlement over wenselijk beleid als met ministeries, over de uitwerking en gevolgen van wetgeving. Zeno Winkels

insights

Standdaarbuitensedijk 3 4751 SG Oud-Gastel T +31 (0)165 311206 E info@vancaam.nl

www.vancaam.nl van Caam Goo.indd 1

28-09-21 12:48

Buitenom 255 - 2711 KB Zoetermeer www.objectum.nl Objectum Goo.indd 1

25-10-21 08:04

...vanzelfsprekend toegankelijk!

Voor al uw hang- en sluitwerk in kozijnen, deuren en ramen!

www.vda-geveltechniek.nl fl Wie is VDA-Geveltechniek BV?

Wij zijn een bedrijf met een ruime ervaring, gespecialiseerd in alles wat te maken heeft met aluminium, kunststof en houten ramen en deuren op het gebied van hang & sluitwerk, profielsystemen en aan verwante artikelen.

Wat doet VDA-Geveltechniek BV? Wij zijn gespecialiseerd in:

Klachten/storingen aan aluminium, kunststof en houten ramen, schuifpuien en deuren.

Leveren van hang & sluitwerk t.b.v. aluminium, kunststof en houten gevelelementen.

Onderhoud en advies voor aluminium, kunststof en houten ramen, schuifpuien en deuren.

Beweginsgvrijheid in en om de woning! Collectieve renovatie van wooncomplexen, individuele woningaanpassing of toegang tot (openbare) gebouwen? Wij denken graag met u mee!

Hang en sluitwerk

Met een magazijn van 2200 m2, kunnen we meer dan 16.000 verschillende artikelen uit voorraad leveren. Van meerpuntssluitingen tot scharnieren, van draaikiepbeslag tot schuifpuigrepen.

VDA-Geveltechniek heeft altijd een oplossing.

0162 - 51 17 20

VDA Goo.indd 1

Meerval 11 • 4941 SK • Raamsdonksveer www.vda-geveltechniek.nl info@vda-geveltechniek.nl

• Galerijverhogingen • Drempelhulpen • Balkonverhoging

14-09-21 Q-netics 11:51Goo.indd 1

• Scootmobielbergingen • Pakpaal • Diverse accessoires

www.q-netics.nl 21-10-21 07:51

Advertorial

Nick van Leeuwen – Adviseur Woningcorporaties bij Continu Professionals (r) Hans Goossens – P&O Adviseur bij WonenBreburg (l)

Continu Professionals: de beste professionals voor elke organisatie

Arbeidsbemiddeling op basis van groei, lef en vertrouwen Flexibel inzetbaar personeel dat zich als een vis in het water voelt bij een woningcorporatie. Continu Professionals detacheert hooggekwalificeerde professionals en zorgt dat het plaatje klopt voor zowel werkgever als werknemer. “Onze kracht ligt in het aanbieden van tijdelijk personeel, voor opdrachten van enkele weken tot projecten die meer dan een jaar duren”, vertelt Nick van Leeuwen, adviseur woningcorporaties bij Continu. De intermediair is werkzaam in een groot aantal sectoren en doet dit op basis van 26 jaar ervaring en een enorm netwerk. Continu heeft als uitgangspunt drie kernwaarden: groei, lef en vertrouwen.

goed bezet te houden. Om op pakkende wijze vacatures aan te bieden, gebruiken we applicaties als Videomyjob, met korte filmpjes over de functie. Dit is heel laagdrempelig, net als bijvoorbeeld Connect, een tool waarmee werkgevers kosteloos zelf een kijkje kunnen nemen in onze geanonimiseerde database met professionals. We bewandelen nieuwe paden om youngprofessionals warm te maken voor de woningcorporatiesector en investeren daarin, met succes.”

Groei “We willen werkgevers helpen hun dienstverlening te laten groeien, door middel van het snel aanbieden van kwalitatief goede interim-professionals”, legt Van Leeuwen uit. “Tegelijkertijd willen we de ambitie, kennis en kunde van die professionals naar een hoger niveau tillen. Dit doen we bijvoorbeeld door middel van traineeships. De wensen van de professional staan daarbij altijd centraal. De vraag voor hem of haar is: waar sta je en waar wil je naartoe? Soms is het dan helemaal niet nodig om een complete opleiding te volgen, maar bijvoorbeeld alleen enkele modules die bij specifieke behoeften aansluiten. Met maatwerk zorgen we ervoor dat iedereen uitdaging en plezier in het werk houdt.”

“We kennen elkaar door en door, zijn elkaars verlengstuk en kunnen snel schakelen” Vertrouwen Continu heeft een langdurige relatie met veel werkgevers, zoals WonenBreburg. Continu is hier inmiddels de voorkeursaanbieder van interim-professionals. “We kennen elkaar door en door, zijn elkaars verlengstuk en kunnen snel schakelen”, zegt Van Leeuwen. “Als adviseur heeft de corporatiesector voor mij geen geheimen. Ik denk altijd vanuit de mens en niet vanuit de commercie. Ik vind het belangrijk dat alle partijen tevreden zijn en blijven. Vertrouwen is essentieel bij zo’n relatie. WonenBreburg kan erop vertrouwen dat ik de juiste professionals aanbied. Wij kunnen erop vertrouwen dat WonenBreburg ze de juiste begeleiding en kansen geeft.”

Lef Om young-professionals aan te trekken, is lef nodig. “In coronatijd is het bij woningcorporaties in tegenstelling tot veel andere sectoren niet rustiger geworden, integendeel zelfs”, vertelt Van Leeuwen. “Toen veel mensen gingen thuiswerken, begonnen ook allerlei dingen aan hun woning op te vallen en werd er veel meer gebeld naar woningcorporaties. Daarom hebben we een studentenflexpool opgezet om de klantenservice

Meer informatie: www.continu.nl

insights

Frans Swinkels

Stadsmaken: gezonder en gelukkiger leven in Tilburg

“Deze krachtenbundeling werkt” Ondersteuning en versterking van lokale initiatieven om de woon- en leefomgeving in wijken naar een hoger niveau te brengen. In Tilburg werken gemeente, wooncorporaties, bouwbedrijven en diverse andere partijen al enkele jaren succesvol samen. Swinkels. “Doel is om iedereen zich meer verbonden te laten voelen bij de wijk en samen de stad én de bewoners verder te brengen, onder de noemer Stadsmaken. Dat doen we met zogenoemde doorbraakinitiatieven, belangrijke thema’s waarop we samen het verschil kunnen maken. Deze initiatieven worden vertaald in concrete projecten, die meestal ontstaan bij inwoners en wijkprofessionals.”

“Een tijd terug analyseerden we de sociale context van onze wijken”, vertelt directeur Frans Swinkels, lid van de concerndirectie van de gemeente Tilburg. “Het bleek dat in bepaalde stadsdelen flinke uitdagingen lagen op thema’s als armoede, volksgezondheid en jeugdproblematiek. We hebben dit toen nadrukkelijk op de agenda gezet en gezocht naar een passende aanpak.”

Communityschool De wijken waar het om gaat zijn Groenewoud, West en Noord. “In West is een basisschool uitgegroeid tot een echte communityschool, een centrum voor de wijk waar in samenwerking met de ouders activiteiten plaatsvinden om het beste in kinderen naar boven te brengen. Met succes, want het enthousiasme en de betrokkenheid zijn groot. Een voorbeeld vanuit Groenewoud is een huisartsenpraktijk die dreigde te verdwijnen, maar die door samenwerking kon worden herontwikkeld en steviger gepositioneerd.”

Dit bleek de PACT-aanpak te zijn: People Acting in Community Together. Daarin werkt de gemeente in een alliantie samen met onder meer het primair onderwijs, welzijnswerk, wooncorporaties, werkgevers én bewoners. “We zijn nu zo’n 3,5 jaar op deze manier bezig”, zegt

insights

“Oplossing in gebied zelf zoeken” “Afwentelen op andere gebieden was vroeger gangbaar bij de aanpak van wijken waarin de leefbaarheid te wensen overliet”, zegt Nina Viegers, manager vastgoedprojecten bij WonenBreburg. “In de PACT-aanpak zoeken we de oplossing juist binnen het gebied zelf. In plaats van een standaardoplossing, sloop en daarna nieuwbouw, kijken we naar welke toevoegingen op welke plek een meerwaarde hebben. In wijkarena’s zijn we in gesprek gegaan met bewoners en andere betrokkenen, om in kaart te brengen hoe zij de toekomst van de wijk zien en wat urgent is.” Dit leidde tot de doorbraakinitiatieven, zoals de portiekflats aan de Kapelmeesterlaan. “Er speelt daar van alles. Er is relatief veel criminaliteit, van de flatbewoners is circa 40 procent alleenstaande moeder, het ontbreekt aan echte ontmoetingsplekken en er zijn te weinig oren en ogen op straatniveau. Met een paar concrete ruimtelijke ingrepen willen we zowel de binnen- als buitenruimte verbeteren en de leefbaarheid verhogen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het creëren van plekken om elkaar te ontmoeten. Het grote aantal vierkante meters openbare ruimte rondom deze flats biedt de mogelijkheid om dit soort voorzieningen toe te voegen en - mede door het openbreken van de plinten - een semicollectieve buitenruimte te creëren. Daarmee ontstaat ook extra ruimte voor de realisatie van een aanvullend woonprogramma.” Een ander doorbraakinitiatief zijn de ‘Stempels’, rijtjes eengezinswoningen met allemaal dezelfde structuur. “Om die huizenblokken beter aan te sluiten bij de huidige bewoners is veel mogelijk, bijvoorbeeld woningsplitsing, gedeeltelijke sloop of herinrichting van de tuinen rond de huizen. We kijken op elke plek wat nodig is voor precies die groep die daar Nina Viegers

nu woont. Het is dus echt maatwerk.”

insights

WONINGCOMPLEX REINIGING SCHONER WORDT HET NIET Hofkens HIG Goo.indd 1

21-09-21 14:32

Bodima Goo.indd 1

28-09-21 10:30

Amendex Goo.indd 1

27-09-21 10:43

NIEUWBOUW • RENOVATIE ONDERHOUD • UTILITEITSBOUW VOOR AL UW AFBOUW WERKZAAMHEDEN De Diepteweg 26 5236 PV ‘s-Hertogenbosch T +31 630028945 Timmers Stukadoor Goo.indd 1

27-09-21 07:41

De bouwbedrijven BPD en VolkerWessels (verenigd in ACT!) werken net als WonenBreburg mee aan doorbraakinitiatieven om socialer wonen te realiseren, zoals in Tilburg-Noord. “In de portiekflats aan de Kapelmeesterlaan bleek uit cijfers dat mensen er minder gezond en minder lang leven”, legt Swinkels uit. “Er is veel sociaal isolement. Door hier wijkwerkplaatsen en ontmoetingsplekken te creëren ontstaat er meer sociale cohesie.”

“De energie die ontstaat is heel mooi en maakt trots” Huiskamerrestaurants In het Ypelaerpark komt een ‘Art Village’. “Dit is een omgeving voor sport, recreatie en cultuur, waarbij jongeren nadrukkelijk betrokken zijn én ook zelf met ideeën komen.” Aan de Mascagnilaan staat ‘food’ centraal. “Wie een hapje wil eten, gaat vaak snel richting de binnenstad, terwijl er dichter bij huis ook veel mogelijk is. In gesprekken met buurtbewoners bleek wat ze hier op dat gebied misten en dat leidde tot huiskamerrestaurants, een buurttuin en de mogelijkheid om samen te koken en te eten.” Swinkels vertelt enthousiast over alle ontplooide initiatieven. “De energie die ontstaat is heel mooi en maakt trots. Het zijn vaak ideeën die klein geboren worden en inhoud krijgen door ze samen verder te ontwikkelen. We helpen elkaar en proberen de zaken zo min mogelijk te

bureaucratiseren. In eerste instantie was er in gesprekken best weleens wat scepsis, maar dat sloeg al snel om in positiviteit en participatie. We weten dat deze methode van krachtenbundeling werkt en zijn ook nog lang niet klaar.”

“We doen dit met de mensen samen” “Wat PACT anders maakt, is de grotere betrokkenheid van de mensen”, zegt Caroline Timmermans, directeur-bestuurder van WonenBreburg. “Het is van belang dat de bewoners zich onderdeel voelen van de ontwikkelingen en zichzelf zien als medeeigenaar daarvan. We doen dit dus echt met de mensen samen. Daarbij gaat het niet om de gemiddelde behoefte, maar om wat er op elke specifieke plek gevraagd wordt. De bewoners zijn aan de ene kant enthousiast, maar vinden het aan de andere kant ook wel spannend en zijn soms sceptisch. Door samen met doorbraakinitiatieven aan de slag te gaan, krijgt dit een concrete invulling. Het is een langjarig traject van kleinere projecten met een grote potentie en een enorm effect. Het mooie is dat ook marktpartijen hieraan verbonden zijn vanuit een sociaal contract. Hoewel de weg soms best hobbelig kan zijn, is het einddoel voor iedereen helder. Daar werken we samen met veel geloof en vertrouwen naartoe.”

insights

VOOR MOBILITEIT, VOOR IED EREEN

Betrokken, gedreven en integer dat zijn de advocaten van MannaertsAppels Wij zijn een hedendaags advocatenkantoor in Tilburg en Breda waarin ondernemende advocaten samenwerken voor én met ondernemende cliënten. Gespecialiseerd in Huurrecht, Bouwrecht, Verduurzaming, Aanbestedingsrecht en offertetrajecten. Graag stellen wij advocaat Moniek de Cock voor. Heb je vragen over een van deze onderwerpen? Dan helpt Moniek je graag verder: m.decock@mannaertsappels.nl Kijk voor meer informatie op WWW.MANNAERTSAPPELS.NL

www.vanmossel.nl

MannaertsAppels Goo.indd 1

27-09-21 Van 08:14 Mossel Goo.indd 1 Adv. 1-4 pag. Voor mobiliteit.indd 1

13-09-21 08:38 30-07-2021 15:48

VAN HUISAANSLUITING TOT EN MET ASSETMANAGEMENT… Geen reinigings- of beheerprobleem is ons te groot. Krapte op de arbeidsmarkt, onderbezetting op de afdeling, te veel zaken die snel een oplossing vergen. Iedere beheerder van natte infrastructuur loopt wel eens tegen deze zaken op. Wij helpen u graag met kwalitatieve en snelle oplossingen. Of het nu gaat om huisaansluitingen, uitwerken van maatregelplannen of het maken van lange termijnplannen, vandervalk+degroot beheerst de hele keten van dienstverlening in het reinigen en onderhouden van natte infrastructuur. Of het nu om reinigen van straatkolken gaat, rioleringen, waterzuiveringsinstallaties of verkeerstunnels, met 11 vestigingen in Nederland zijn wij nooit ver weg. INTERESSE IN ONZE VOLLEDIGE SERVICE? Maak eens een afspraak met een van onze specialisten om te bespreken hoe we u van dienst kunnen zijn.

Een plafond heeft vaak meer invloed op een ruimte qua sfeer, thermisch of akoestisch dan verwacht. Dat was dé reden voor van Vonderen om ISOTEX® te ontwikkelen. Voor de EPS onderlaag bieden wij samen met onze leverancier Soprema Nederland een totaaloplossing. Bij de ontwikkeling van ISOTEX® is rekening gehouden met de wensen en eisen van architecten en opdrachtgevers. Enkele voordelen van ISOTEX®: ▼ Naadloos ▼ Akoestisch ▼ Brandveilig

▼ Thermisch hoogwaardige toepassing ▼ Budgetvriendelijk ▼ Snelle montage

ISOTEX® is zeer geschikt voor uiteenlopende gebouwen voor plafonds en wanden van kelders, parkeergarages, verkeersruimten en o.a. trappenhuizen. Kleuren; grijs, wit en zwart in grove en ﬁjnere structuur.

Einsteinstraat 8 • 5051 DR Goirle • tel. 013-5313500 info@valkdegroot.nl • www.valkdegroot.nl

Valk en deGroot Goo.indd 1

www.vanvonderen.nl

20-09-21 Van 09:29 Vonderen Goo.indd 1

13-09-21 11:20

Advertorial

Constructif zet de komende jaren in op circulariteit

“De toekomst is binnen handbereik” Als tendermanager heeft ze een winnaarsmentaliteit en is ze een echte teamplayer. Daarom is Solange Slootweg precies op haar plek bij Constructif in Dordrecht.

Constructif renoveert, verbouwt, transformeert, verduurzaamt en onderhoudt bestaand vastgoed voor zowel de woning- als de utiliteitsbouw. Het bedrijf is sterk in het efficiënt organiseren van beheer en

Solange Slootweg

onderhoud van (huur-)woningen. Daarnaast is het ervaren in het verbouwen, renoveren en transformeren

“Op een dag liep ik met mijn moeder in Maastricht en keek ik met een schuin oog naar de Sphinxpassage”, vertelt Solange Slootweg. “Geloof het of niet, die stond leeg. Ik kon alleen maar denken: wat een mogelijkheden!” Sindsdien wist ze het zeker en was haar studiekeuze gemaakt. Solange ging Built Environment studeren aan de Hogeschool Utrecht, met als specialisatie circulariteit. Ze vond een geweldige stage, waar ze werd geïntroduceerd in de fijne kneepjes van transformaties en tenders. “De tijd van mijn leven”, vertelt ze met een grote glimlach.

van bestaand vastgoed, zoals kantoren en scholen. De naam Constructif stamt van het Engelse ‘constructive’, wat constructief, opbouwend en dragend betekent.

Circulariteit biedt het antwoord: een wereld met zo min mogelijk afval. We hergebruiken materialen van een bestaand gebouw en nemen dat hergebruik mee in de nieuwe ontwerpen. Op die manier maak je effectiever gebruik van de grondstoffen die we nodig hebben.”

Transformeren Slootweg blonk uit in tenderprojecten en wordt daar nu binnen Constructif om geprezen. Zelf is ze er bescheiden over. “Het is voor mij de kunst om de vraag van de opdrachtgever om te zetten in een prachtig plan. Samen met een team van specialisten kijken we wat wordt verwacht. Zo kwam bijvoorbeeld woningcorporatie Stadlander bij ons met de vraag hoe we met biodiversiteit en circulariteit een betere leefomgeving voor zowel dier als mens kunnen realiseren, wordt in Den Haag een oude sigarettenfabriek compleet getransformeerd tot een prachtig bedrijvenpand en spelen we bij een project voor het Albeda College in op ‘educational return’. Als je het mij vraagt zijn dit alle drie bijzondere projecten.”

“Circulariteit begint met bewustwording en enthousiasmeren” Toekomst “Maar we maken ook gebruik van de rol van de bewoners binnen het concept van circulariteit”, vervolgt Solange. “Zo zijn er projecten waarbij banen worden gerealiseerd voor bewoners ten behoeve van het eindresultaat. We moeten gezamenlijk verder kijken naar een betere toekomst en niet alleen de problemen tackelen die nu spelen. Zo bouwen we niet alleen aan die betere toekomst, maar ook aan tevredenheid van alle betrokkenen.”

“Circulariteit begint met bewustwording en enthousiasmeren”, zo omschrijft Solange het thema van de komende jaren. “Het is hét onderwerp van nu. Voor 2050 moeten we grote stappen maken op het gebied van duurzaamheid en innovatie.

Meer informatie: www.constructif.nl

insights

Afschaffing verhuurdersheffing en speciale ‘woonminister’

Weer ruimte voor sociale bouw Een ‘woonminister’ en afschaffing van de verhuurdersheffing per 2023. Twee afspraken in het regeerakkoord van het kabinet Rutte IV waarvoor de handen op voorhand op elkaar gingen. Van beide maatregelen wordt veel verwacht in de zoektocht naar nieuw evenwicht op de geplaagde woningmarkt.

Een ‘woonminister’ en afschaffing van de verhuurdersheffing per 2023. Twee afspraken in het regeerakkoord van het kabinet Rutte IV waarvoor de handen op voorhand op elkaar gingen. Van beide maatregelen wordt veel verwacht in de zoektocht naar nieuw evenwicht op de geplaagde woningmarkt.

de maatschappelijke woningbouwers hardhandig tot de orde te roepen. Maar meer dan dat was het een heffing met een fatale bijwerking: de sociale nieuwbouw kwam nagenoeg stil te liggen. Prikkels Onderzoeksinstituut COELO concludeerde al in 2016 dat de heffing “anders dan een algemene onroerendezaakbelasting prikkels oproept die kunnen leiden tot gedragsreacties en dus economische verstoringen. De heffing kan immers worden ontweken als men het aantal sociale huurwoningen in bezit vermindert. Dit kan betekenen dat nieuwbouw van sociale huurwoningen terugvalt, of dat huren worden verhoogd tot boven de liberalisatiegrens”, zo luidde een van de conclusies. Daarnaast kwam uit de evaluatie naar voren dat onder invloed van de heffing sprake was van minder nieuwbouw en renovatie van betaalbare huurwoningen en meer verkoop van woningen.

De verhuurdersheffing; wie in de corporatiewereld iemand wil vinden die ooit iets heeft gezien in de maatregel, kan lang zoeken. Weerstand, afkeer en afschuw waren vanaf de eerste dag immens. De heffing werd ingevoerd in 2013, met als voornaamste doel het op orde brengen van de staatskas door corporaties belasting te laten betalen over de WOZ-waarde van hun woningen. Per jaar brachten de corporaties sindsdien honderden miljoen euro’s naar het Rijk. Bij ongewijzigd beleid zou dat in 2025 2,3 miljard euro zijn geworden, bleek vorig jaar tijdens de Algemene Beschouwingen.

“Een blok aan het been van de woningcorporaties, dat gelukkig helemaal verdwijnt”, zei voorzitter Martin van Rijn van corporatiekoepel Aedes in een eerste reactie op het jongste regeerakkoord. Volgens hem is het schrappen van de maatregel broodnodig om “meer werk te kunnen maken” van goede, betaalbare en energiezuinige woningen. “Het is belangrijk omdat zo weer ruimte ontstaat om te investeren in bouw, verduurzaming, leefbaarheid en betaalbaarheid”, zei hij.

“Dit is iets waarvoor wij jarenlang hebben gestreden”

Kelderen Ook volgens de Woonbond, die de belangen van huurders vertegenwoordigt, zijn veel van de huidige problemen op de woningmarkt terug te voeren op de verhuurdersheffing. De rond 2010 voorzichtig aangekondigde maatregel leidde ertoe dat de hoeveelheid sociale nieuwbouw vijf jaar later grosso modo was gehalveerd (van 30.000 naar 16.000 woningen) en dat de investeringen door de corporaties tussen 2012 en 2015 met meer dan 2 miljard euro daalden. In diezelfde periode kelderde de voorraad sociale huurwoningen bij corporaties met 262.000 huizen.

In corporatieland hebben velen de verhuurdersheffing omschreven als een ordinaire greep in de kas van de corporaties, waarbij excessen als die rond woningbouwverenigingen Vestia (dat 2 miljard euro het schip in ging met derivatenhandel), Woonbron (half miljard euro verlies met de aankoop van het schip SS Rotterdam) en Rochdale (miljoenenfraude) werden aangegrepen als excuus voor de noodzakelijke stap om

insights

De gemeenteraad van Amsterdam gaf het college van B en W door die gang van zaken vorig jaar zelfs opdracht een strategie uit

insights

hiermee de kans op een betaalbare woning voor iedereen wordt vergroot”, aldus NVM.

te werken voor het opkopen van sociale huurwoningen. De Amsterdamse corporaties zagen zich door de verhuurdersheffing genoodzaakt jaarlijks een deel van hun bezit te verkopen, waardoor het aantal sociale huurwoningen in de hoofdstad eerder af- dan toenam. De wethouder had het plan net uitgewerkt, toen bleek dat de heffing in 2023 wordt geschrapt. Met het verdwijnen van de noodzaak voor corporaties woningen te verkopen is er ook niet langer een noodzaak voor de gemeente woningen te kopen, zo schreef hij aan de gemeenteraad.

Ook de Woonbond is overwegend positief. “Dit is iets waarvoor wij jarenlang hebben gestreden”, aldus de huurdersbelangenorganisatie. Dat de corporaties in ruil daarvoor prestatieafspraken met de minister over verduurzaming en nieuwbouw is iets waarvoor de handen pas echt op elkaar gaan als er óók wordt ingezet op betaalbaarheid van de woningen. Anders, zo vreest de bond, blijft een grote groep woningzoekenden tot een verblijf aan de zijlijn van de woningmarkt veroordeeld. Stappen Het kabinet denkt dat het goede stappen heeft gezet om het nu nog beperkte (en dus dure) huuraanbod structureel uit te breiden met 100.000 nieuwe woningen per jaar. Minstens twee derde daarvan moet bestaan uit sociale huurwoningen en koopwoningen die onder de drempel van de Nationale Hypotheek Garantie (NHG) vallen. Voor de ontsluiting van al die huizen wordt de komende tien jaar 7,5 miljard euro klaargezet.

“Wij verwachten dat hiermee de kans op een betaalbare woning voor iedereen wordt vergroot”

Kersvers woonminister Hugo de Jonge liet eind januari in zijn eerste debat met de Tweede Kamer optekenen volkshuisvesting te zien als overheidstaak, zichzelf als regisseur, corporaties te beschouwen als partner en vooral aan de slag te willen. Wél waarschuwde hij voor een lange doorwerktijd van beleid: de woningmarkt is een veelkoppig monster, waarvoor geen quick-fix bestaat. Ook kondigde hij een Nationale Bouw- en Woonagenda aan. Daaronder komen zes actieprogramma’s, waaronder woningbouw, betaalbaar wonen, verduurzaming van de gebouwde omgeving en leefbare wijken. De aan de afschaffing van de verhuurdersheffing gekoppelde prestatieafspraken met de corporaties zouden wat hem betreft al op korte termijn moeten worden besproken met Aedes, Woonbond en VNG.

Ruimte Dat de corporaties door het schrappen van de heffing meer lucht krijgen, staat ook voor makelaarskoepel NVM als een paal boven water. “De investeringscapaciteit die hierdoor ontstaat maakt het mogelijk dat woningcorporaties weer ruimte krijgen om extra te bouwen in de sociale huursector en institutionele beleggers meer ruimte krijgen om te bouwen voor de vrije huursector. Wij verwachten dat

insights

Samen dragen we bij aan de leefbaarheid van wijken. Resultaatgericht samenwerken aan vastgoedonderhoud Als strategische gevelpartners dragen we bij aan de resultaatgerichte samenwerking met WonenBreburg. Dagelijks werken we met elkaar aan het geplande en incidentele onderhoud van de woningen en zorgen we voor de betaalbaarheid en duurzaamheid van het totale woningbezit. Door slim en effectief samen te werken geven we een positieve impuls aan leefbare wijken. Met tevreden klanten die Samen werken we aan • Schilderwerk en beglazing • Houtrotsanering • Geveltimmerwerk • Voegwerkreparatie • Spouwmuurisolatie

prettig wonen als resultaat!

Insights Wonenbreburg

Articles inside

Weer ruimte voor sociale bouw

Constructif zet de komende jaren in op circulariteit

Deze krachtenbundeling werkt

Scheefgroei is maatschappij-ontwrichtend

Perspectief bieden en kansen creëren

Teleplaza Networks: Toekomstbestendige telecommunicatie

Orona: Korte lijnen zorgen voor tevreden klanten

Continu Professionals: Arbeidsbemiddeling op basis van groei, lef en vertrouwen

Het gemeenschapsgevoel moet terug

RECO Lift Solutions Oplossing op maat bij elk project

Balco: Bouwkundige urgentie creëert kans voor energietransitie

Huybregts Relou en BAM Wonen Hier spreekt groot vertrouwen uit

NBU: We verbeteren de kwaliteit door elkaars kennis te benutten

Er is veel meer ambitie in woningbouwproductie

Alle zeilen nieuwbouw bijzetten

Zoeken naar weg uit de wooncrisis

Komende decennium cruciaal

Het draait om politieke wil

Mensen steeds meer op zichzelf gericht