V.i Αναφορά σε κατοικίες της Άνω Πόλης που αποτέλεσαν σύγχρονη εκδοχή της παράδοσης για την εποχή τους ………...…………………….…………………………………….σελ

V.i Αναφορά σε κατοικίες της Άνω Πόλης που αποτέλεσαν σύγχρονη εκδοχή της παράδοσης για την εποχή τους

Οι πραγματικές επιλογές της πολεοδομικής πολιτικής που υιοθετήθηκε στην Άνω Πόλη μετά το 1979, συνίσταται σε γενικές γραμμές στην εφαρμογή ενός ειδικού πολεοδομικού κανονισμού με αυξημένους συντελεστές δόμησης ώστε να ενθαρρύνεται η εκμετάλλευση των κατακερματισμένων οικοπέδων, στην ελαχιστοποίηση των ρυμοτομήσεων και στην ανέγερση οικοδομών με «νεοπαραδοσιακά» στοιχεία στην πρόσοψη. Η συνολική αποτίμηση της δεκάχρονης εφαρμογής του προγράμματος φανερώνει ότι πραγματικός στόχος δεν ήταν η προστασία του οικιστικού συνόλου, αλλά η ανοικοδόμηση της περιοχής60 .

Είναι γεγονός ότι η επιβολή νεοπαραδοσιακών προσόψεων σε κτίσματα που δεν υιοθετούν την αντίστοιχη τυπολογία στη συνολική τους οργάνωση, οδηγεί σε μία αλλοτριωμένη και επίπλαστη αναπαραγωγή παραδοσιακών μορφών. Όμως, η θέσπιση ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης ήταν επιβεβλημένη για την προστασία του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα της περιοχής. Το πρόβλημα εντοπίζεται κυρίως στη χαμηλή ποιότητα των μελετών και στους περιορισμούς που επιβάλλει ο τρόπος παραγωγής της καθημερινής αρχιτεκτονικής στην υπόλοιπη πόλη.

Λίγες είναι οι κατασκευές που είχαν υπερβεί συνειδητά τη στενή ερμηνεία του πολεοδομικού κανονισμού και είχαν επιχειρήσει μία σύγχρονη εκδοχή της παράδοσης, μία σημερινή «εντός των τειχών» αρχιτεκτονική. Παρακάτω ακολουθούν ορισμένα τέτοιου είδους παραδείγματα:

- Η κατοικία Κιντάπογλου στην οδό Δημητρίου Πολιορκητού, των αρχιτεκτόνων Δ. Δακή, Α. Κωτσιόπουλου, Δ. Νικολάου, και Ε. Σπάρτση (1987), επιτυγχάνει μία ισορροπία μεταξύ «λόγιων» και «παραδοσιακών» στοιχείων. Η πλαστική επεξεργασία της κύριας όψης του «εν σειρά» κτίσματος με τις αετωματικές προεξοχές, τις καφασωτές ξύλινες κατασκευές στον πρόβολο του ισογείου και στα υαλοστάσια των ορόφων, καθώς και την προβολή του κυλινδρικού κίονα, δημιουργεί μία πρωτότυπη σύνθεση αναβιώνοντας τα εκλεκτικά στοιχεία της νεώτερης φάσης της Άνω Πόλης. Η απλοποίηση ορισμένων μορφολογικών επεξεργασιών κατά την κατασκευή βοήθησε την ένταξη της κατοικίας στον αστικό περίγυρο61 .

Εικόνα 43: Η σημερινή εικόνα της κατοικίας.

60 Καλογήρου Ν., «Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία στη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη», Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 78. 61 Καλογήρου Ν., «Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία στη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη», Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 80.

Εικόνα 44: Διαφορετική οπτική γωνία της κατοικίας. Εικόνα 45: Άποψη της κατοικίας κατά την άνοδο του δρόμου. Εικόνα 46: Προοπτικό σκίτσο με ξυλομπογιά.

Εικόνα 47: Άποψη της κατοικίας ερχόμενη από την οδό Ιάσωνος. Εικόνα 48: Κοντινότερη λήψη των προεξοχών των όγκων στους ορόφους της κατοικίας.

Εικόνα 49: Η είσοδος της κατοικίας επιτυγχάνεται κάτω από ηµιυπαίθριο χώρο.

Εικόνα 50: Λεπτομέρεια των υαλοστασίων με την καφασωτή κατασκευή στο πάνω μέρος. τους. Καθένα από τα παραπάνω επιμέρους στοιχεία της κατοικίας που απεικονίζονται στις φωτογραφίες, μαρτυρούν τον σύγχρονο χαρακτήρα της παράδοσης ο οποίος μπορεί να αποδοθεί με συνέπεια, αρμονία και αξιόλογο χειρισμό σε ένα κτίριο κατοικίας που επιδιώκει να ενταχθεί ομαλά στο υπάρχον κτιριακό περιβάλλον του παραδοσιακού οικισμού της Άνω Πόλης.

Όσον αφορά τη διαμόρφωση των χώρων, στην κάτοψη ισογείου δημιουργείται εσωτερικός εξώστης µε θέση στάθμευσης κάτω από αυτόν, µία μικρή ομάδα από σαλοκουζίνα, WC και υπνοδωμάτιο, το οποίο λειτουργεί ανεξάρτητα. Στην κάτοψη του πρώτου ορόφου βρίσκονται οι κύριοι χώροι διημέρευσης, ενώ στην κάτοψη του δευτέρου ορόφου αναπτύσσονται οι χώροι υπνοδωματίων62 .

- Η κατοικία στην οδό Κόδρου, του αρχιτέκτονα Δ.Α. Φατούρου (1989), αντιμετωπίζει με ευαισθησία και ενότητα τη σύζευξη τοπικών και μοντέρνων στοιχείων. Η γωνιακή οικοδομή αναπτύσσεται σε πολλά επίπεδα, στο άμεσο περιβάλλον του αξιόλογου παραδοσιακού κτίσματος που στεγάζει την 4η Εφορία Νεωτέρων Μνημείων και του βυζαντινού ναού του Aγίου Νικολάου Ορφανού. Η επεξεργασία των όγκων και των ανοιγμάτων προς τη θέα, η διακριτική προβολή μοντέρνων στοιχείων, όπως οι κίονες που διατρέχουν τις όψεις και η χρήση σημερινών υλικών (μπετόν, αλουμίνιο), επιτυγχάνουν την ένταξη στο περιβάλλον, ενώ παράλληλα υποδηλώνουν τον σύγχρονο χαρακτήρα του κτίσματος63 .

Εικόνα 51: Κάτοψη ισογείου. Εικόνα 52: Κάτοψη πρώτου ορόφου. Εικόνα 53: Κάτοψη δευτέρου ορόφου.

Εικόνα 54: Η κατοικία του Δ.Α. Φατούρου, 1989. Εικόνα 55: Εξωτερική άποψη της κατοικίας σήμερα, ενταγμένη στο άμεσο περιβάλλον.

62 http://morfologia.arch.duth.gr/4o_etos/4o_exam_VII/neo_se_paradosiako.pdf 63 Καλογήρου Ν., «Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία στη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη», Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 80.

Εικόνα 56: Προοπτική λήψη πλάγιας - μπροστινής όψης. Εικόνα 57: Η νοτιοανατολική όψη της κατοικίας. Εικόνα 58: Η βορειοανατολική όψη της κατοικίας.

Εικόνα 59: Λεπτομέρεια του σαχνισί σε άνοψη. Εικόνα 60: Η είσοδος σύγχρονου χαρακτήρα της κατοικίας.

Εικόνα 62: Λεπτομέρεια μικρής προεξοχής μπαλκονιού. Εικόνα 63: Εσωτερική άποψη του καθιστικού σε διπλό ύψος. Εικόνα 61: Γωνιακό τμήμα των υαλοστασίων με μπλε κουφώματα.

Εικόνα 64: Εσωτερική άποψη του κλιμακοστασίου.

Εικόνα 65: Κάτοψη ισογείου. Εικόνα 66: Επιμήκης τομή Α. Εικόνα 67: Επιμήκης τομή Β.

Εικόνα 68: Κάτοψη ημιωρόφου. Εικόνα 69: Κάτοψη πρώτου ορόφου.

Εικόνα 70: Κάτοψη δευτέρου ορόφου. Το ενδιαφέρον της συγκεκριμένης κατοικίας συνεχίζει και στο εσωτερικό της, πέρα από τις όψεις του. Τα πολλά επίπεδα διασπούν τις καθημερινές χρήσεις των χώρων ανά όροφο με συνδετικό κρίκο την εσωτερική σκάλα και έτσι προκύπτει και η εκμετάλλευση του διπλού ύψους μεταξύ δυο ορόφων όπου αναπτύσσεται ο κύριος χώρος της κατοικίας, το καθιστικό.

- Στην ίδια περιοχή, σε ένα ιδιαίτερα δυσμενές οικόπεδο, οι αρχιτέκτονες Γ. Αθανασόπουλος και Σ. Τσιτιρίδου (1989), δημιουργούν μία εκλεκτική σύνθεση με πλαστικές αναζητήσεις που προκύπτουν από τις διαδοχικές προβολές των ορόφων, τη χρήση διαφορετικών συστοιχιών ανοιγμάτων και τη μεταλλική πλεγματική κατασκευή των εξωστών64 . Η κατανοµή των ανοιγμάτων στην όψη διαφοροποιείται από όροφο σε όροφο. Είναι συµπαγής στο ισόγειο, διάτρητος στον δεύτερο όροφο, ενώ ο ηµιυπαίθριος χώρος του κλειστού εξώστη είναι το μοναδικό μεγάλο άνοιγµα του κτιρίου.

64 Καλογήρου Ν., «Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία στη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη», Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 80.

Εικόνα 71: Άποψη των εξωστών του κτιρίου με τα ανοίγματα.

Εικόνα 72: Λεπτομέρεια μεταλλικής κατασκευής. Εικόνα 73 (αριστερά): Μακρινή άποψη της μονοκατοικίας, 1989.

Εικόνα 74: Κάτοψη υπογείου και ισογείου. Εικόνα 75: Κάτοψη 1ου και 2ου ορόφου.

Εικόνα 76: Ανατολική όψη. Εικόνα 77: Τομή Α-Α’. Εικόνα 78: Πρόπλασμα.

Η πολύπλοκη επεξεργασία της όψης έχει την κορύφωσή της στη μεταλλική κατασκευή που συνδέει και ταυτόχρονα στηρίζει τα δοµικά μεταλλικά στοιχεία των εξωστών µε το διάφανο στέγαστρο της σκεπής65 . Τόσο από τις όψεις όσο και από τις κατόψεις της κατοικίας αυτής, το χαρακτηριστικό που τροποποιείται μορφολογικά συγκριτικά με τα προηγούμενα παραδείγματα, είναι οι έντονες γωνίες και σπασίματα των επιφανειών των τοίχων και της μεταλλικής κατασκευής με άρρυθμο τρόπο, κάτι που δεν συναντάται στα κτίρια της «γνήσιας» μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής που μελετήσαμε στο δεύτερο κεφάλαιο. Ωστόσο στο συγκεκριμένο παράδειγμα ενσωματώνονται απόλυτα αρμονικά με την υπόλοιπη συνθετική ιδέα των σαχνισί και των λιτών γραμμών των ανοιγμάτων.

65 http://morfologia.arch.duth.gr/4o_etos/4o_exam_VII/neo_se_paradosiako.pdf

- Ενδιαφέρουσα είναι η μονοκατοικία των αρχιτεκτόνων Μ. Παπανικολάου, Θ. Παππά και Ε. Σακελλαρίδου (1987), (όπου και διαμένει η πρώτη εκ των τριών), στην οδό Μουσών, η οποία επιχειρεί την προσαρμογή στον ιστό με μετωπική συμμετρική επίλυση της όψης προς την πόλη, τονισμένη από τον κατακόρυφο κεντρικό άξονα που διασχίζει το κτίριο και καταλήγει σε υαλοσκέπαστο «θερμοκήπιο»66. Η μορφολογική δομή του με τη χρήση αρχιτεκτονικών προεξοχών, παραπέμπει στην αρχιτεκτονική των κατοικιών της Άνω Πόλης των παλαιότερων χρόνων, παρόλα αυτά, στοιχεία όπως τα μεγάλα υαλοστάσια, ο κατακόρυφος άξονας και η λιτότητα της κατασκευής της κατοικίας αυτής, προσδίδουν μία πιο σύγχρονη εικόνα που αντιπροσωπεύει τη σημερινή εποχή.

Το εσωτερικό της κατοικίας, βασισμένο σε ένα παιχνίδι εναλλαγής ύψους - φωτός, αναπτύσσεται ως εξής. Στον πρώτο όροφο διατάσσονται τα υπνοδωμάτια, ενώ οι χώροι καθημερινής ζωής στον δεύτερο. Ο δεύτερος όροφος αξιοποιεί το μέγιστο ύψος και οργανώνεται σε δύο επίπεδα με την προσθήκη εξώστη ελαφριάς κατασκευής. Το φως εκεί διαχέεται μέσα από υαλότοιχους και γυάλινα στέγαστρα, που προσφέρουν παράλληλα απεριόριστη θέα. Αντίθετα, στον πρώτο όροφο, τα υαλοστάσια αντικαθίστανται με παράθυρα μέσα από τα οποία η θέα προσφέρεται αποσπασματικά67 .

Εικόνα 79: Η κατοικία στην οδό Μουσών, 1989. Εικόνα 80: Η κατοικία στη σημερινή κατάσταση. Εικόνα 81: Η πλάγια όψη της κατοικίας.

Εικόνα 82: Σημερινή λήψη του καθιστικού στο εσωτερικό του δευτέρου ορόφου. Εικόνα 83: Ο χώρος της τραπεζαρίας δίπλα από το καθιστικό.

66 Καλογήρου Ν., «Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία στη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη», Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 80. 67 «Αρχιτεκτονικά θέματα, architecture in Greece 1993», Μονογραφίες ΙΙΙ: Δημήτρης και Τάσος Μπίρης, Τεύχος 27, σελ. 105.

Εικόνα 84: Άποψη του εξώστη ελαφριάς κατασκευής πάνω από το καθιστικό. Εικόνα 85: Η γωνιά της βιβλιοθήκης στον δεύτερο όροφο. Εικόνα 86: Αξονομετρικό σχέδιο με ξυλομπογιά.

Εικόνα 87: Κάτοψη πρώτου ορόφου. Εικόνα 88: Κάτοψη δευτέρου ορόφου.

Εικόνα 89: Νότια όψη. Εικόνα 90: Δυτική όψη. Εικόνα 91: Διαμήκης τομή.

Εικόνα 92: Φωτογραφίες από την περίοδο κατασκευής της κατοικίας το 1987.