Nongqai Vol 13 No 3

1 Nongqai Vol 13 No 3

PUBLISHER | UITGEWER

2 Nongqai Vol 13 No 3

Contents PUBLISHER | UITGEWER .............................................................................................................. 2 NONGQAI: OORSPRONG & OOGMERKE ..................................................................................... 7 NONGQAI: ROOTS & GOALS......................................................................................................... 8 Pastoor Koot Swanepoel .............................................................................................................. 9 DEEL 1: ‘N AFRIKAANSE SAMEVATTING VAN NONGQAI SE E-BOEK OOR DIE SAP-VT, WAT DIE STRYD IN HISTORIESE PERSPEKTIEF PLAAS .................................................................... 9 Dr. Willem Steenkamp ................................................................................................................ 10 POLISIEGESKIEDENIS | POLICE HISTORY ................................................................................ 53 TROU TOT DIE DOOD TOE.......................................................................................................... 53 Genl JV van der Merwe .............................................................................................................. 53 DIE ENTREPRENEUR IN DIE SELLE ........................................................................................... 55 Kol Wynand Schoeman .............................................................................................................. 55 NO 13163 1/SERS JOSEPH JOHANNES DE WITT: VICTORIA-WES ........................................ 60 PASSING ON OF LEGENDARY COLONEL RUNGASAMY (DICKEY) MUNSAMY ...................... 61 Adv Karen Pillay ......................................................................................................................... 61 NOTULES: STAATSVEILIGHEIDSRAAD: SAP 10-PUNT PLAN & JUSTISIE: DIE GEREGTELIKE PROSES ........................................................................................................................................ 62 Kol William Marshall (SANW) ..................................................................................................... 62 SA POLICE LEGENDS BID FAREWELL TO A LEGENDARY FORMER COLLEAGUE ............... 65 GLORIEJARE VAN DIE SA POLISIE: DIE HONDESKOOL .......................................................... 66 Kol. Dana Kruger ........................................................................................................................ 66 SPEURHONDAFDELING........................................................................................................... 67 SPRINGSTOFHONDE ............................................................................................................... 67 DWELMHONDE ......................................................................................................................... 68 SKOTSE SKAAPHONDE ........................................................................................................... 68 GOUDKONSENTRAAT-HONDE ................................................................................................ 68 TEELAFDELING ........................................................................................................................ 68 DIE VERTOONGROEP .............................................................................................................. 68 DIE MEDALJE VIR DAPPERHEID EN GETROUHEID .............................................................. 68 GLORIEJARE VAN DIE SA POLISIE: DIE POLISIERESERVISTE SE BRIG. J.B. WILLERS ...... 69 Sarie van Niekerk ....................................................................................................................... 69 GLORIEJARE VAN DIE SA POLISIE: ‘N POLISIERESERVIS MET GOUD IN SY ARE ............... 71 Johan Jacobs oor reservis Eric van de Venter ........................................................................... 71 1961: TROEP 26 (VOET)............................................................................................................... 73 Willem Du Plooij (VK) ................................................................................................................. 73 SO ONTHOU EK FRANS CONRADIE VAN KOEVOET ................................................................ 75 Kol JJ “Dieks” Dietrichsen .......................................................................................................... 75 Frans se aankoms by Koevoet ................................................................................................... 76 Frans tem ‘n Hippo se lawaai ..................................................................................................... 76 3 Nongqai Vol 13 No 3

Frans span Jaws se musiek in om terroriste te jag ..................................................................... 76 Gedissiplineerdheid dra by tot sukses ........................................................................................ 76 Frans se omgee vir sy Wambo-lede dwing respek af ................................................................. 76 Om ‘n goeie kryger te wees moet jy baie fiks wees .................................................................... 77 ‘n Casspir toegerus met ‘n 20 millimeter Lugafweerkanon ......................................................... 77 Hersteltydperk van Enjin-oorverhitting word verkort ................................................................... 77 Frans moes laksman se rol vervul : ‘n Onheldhaftige einde ...................................................... 78 Ek trap ‘n landmyn met Frans se Casspir ................................................................................... 79 Frans roep die hulp in van ‘n Impala vegvliegtuig ....................................................................... 81 Dragunov Sniper Rifle ................................................................................................................ 81 “Daar is nog nie ‘n AK-patroon met my naam op nie” ................................................................. 81 Frans se dood ............................................................................................................................ 82 WYLE ATTIE HATTINGH EN CHRIS KANTEWA .......................................................................... 82 CALUEQUE... ................................................................................................................................ 83 Kol Corrie Prinsloo ..................................................................................................................... 83 c1920 – 1930: BEREDEKONSTABEL FANIE OTTE ..................................................................... 84 MEDALJES: LT GENL JF KLEINHAUS [NO 1590F] ..................................................................... 85 Tom Gouws & Paul du Preez ..................................................................................................... 85 1979: PIETERMARIZBURG POLISIERUGBYKLUB ...................................................................... 89 Koos Diedericks ......................................................................................................................... 89 DOWN MEMORY LANE SAAM MET ADRIAAN VLOK ................................................................. 90 Sarie van Niekerk ....................................................................................................................... 90 DIE SPREEKWOORDELIKE SOUT EN SUUR VAN DIE LEWE AAN DIE GRENS SOOS GESIEN DEUR DIE LENS VAN DIE OOG VAN ‘N POLISIE-EGGENOOT ................................................. 94 Res(v)AO Francis Schoeman ..................................................................................................... 94 WAT ANDER SÊ | WHAT OTHERS ARE SAYING ....................................................................... 95 TEKORT AAN VOERTUIE KNIEHALTER POLISIE-EENHEDE IN MPUMALANGA ..................... 95 Werner Weber ............................................................................................................................ 96 AUDIT OF SAPS FIREARMS NEEDED TO DETERMINE NUMBER OF GUNS SUPPLIED TO CRIMINALS ................................................................................................................................... 96 Action Society............................................................................................................................. 96 VF PLUS EN GEMEENSKAPSLEDE BLUS SELF BRAND BY KRAG-SUBSTASIE IN BALFOUR ....................................................................................................................................................... 97 Carel Pienaar ............................................................................................................................. 97 VOORMALIGE BEVELVOERDER VAN NORWOOD-POLISIEKANTOOR MOET ONDERSOEK WORD OOR VERMISTE WAPENS ............................................................................................... 98 GRUSAAMHEID VAN PLAASMOORD, SOOS NOU WEER BY JAN KEMPDORP, BLY SKOKKEND ................................................................................................................................... 98 Dr. Wynand Boshoff ................................................................................................................... 99 SOUTH AFRICA SUFFERS FROM A CATASTROPHICALLY POOR SAFETY AND SECURITY SITUATION. ................................................................................................................................... 99 4 Nongqai Vol 13 No 3

Gideon Joubert ........................................................................................................................... 99 EFF CALLS FOR THE REMOVAL OF BHEKI CELE AS MINISTER OF POLICE FOR CASTING ASPERSIONS ON COMMISSIONER OF POLICE KHEHLA SITHOLE ...................................... 102 EEF .......................................................................................................................................... 102 GAUTENG IS NOT A SAFE PLACE FOR ITS RESIDENTS AS SHOCKING HIGH CRIME STATISTICS RAISE CONCERNS ............................................................................................... 103 Michael Shackleton .................................................................................................................. 103 POLISIESIELKUNDE: DIE WETSTOEPASSER EN EMOSIONELE BEHEER ........................... 105 Dr Coert Mommsen .................................................................................................................. 105 NONGQAI TRUST | IT 002701/2018(T)....................................................................................... 110 THANK YOU! | DANKIE! .............................................................................................................. 111 GESKIEDENIS SA SPOORWEGPOLISIE................................................................................... 112 MOORD OP DIE TREIN TUSSEN WALVISBAAI EN USAKOS. ................................................. 112 Brig Ronnie Beyl....................................................................................................................... 112 Moord op die Stasie kafee eienaar ........................................................................................... 112 ‘N LEWENSREIS: HOOFSTUK 15 .............................................................................................. 113 Brig Hannes Slabbert ............................................................................................................... 113 REMINISCENCES OF A RAILWAYS POLICEMAN .................................................................... 116 Keith Alfred Adolf Blake ............................................................................................................ 116 •

Graaf Graaf ........................................................................................................................ 116

•

"Shocked" Sergeant Stripes ............................................................................................... 116

•

Fishy Payback .................................................................................................................... 116

BOSPADDAS: ‘CHRIS & KOBUS’: MY JOURNEY ...................................................................... 117 Frans Bedford-Visser ............................................................................................................... 117 KRYGSGESKIEDENIS ................................................................................................................ 122 KOEVOET: NOTES BY LT-GEN DENNIS EARP SSA, SD, SOE, SM AND FORMER CHIEF OF THE SAAF [1984 – 1988]............................................................................................................. 122 Brig HB Heymans (SAP -Ret)................................................................................................... 122 Lt-Gen D Earp & Gen JJ Geldenhuys ...................................................................................... 124 PUBLISHED INTERVIEW ............................................................................................................ 126 AN APPEAL, FIRST IN AFRIKAANS, THEN IN ENGLISH: ......................................................... 127 Willem Ratte (Via Frans Bedford-Visser) .................................................................................. 127 THE CAMELS ARE ON THE HORIZON ...................................................................................... 129 Via Frans Bedford-Visser ......................................................................................................... 130 PRIMARY INTRODUCTION ....................................................................................................... 132 THE BEGINNING OF THE LIBERATION MOVEMENTS ............................................................ 132 IN PORTUGUESE AFRICAN COLONIES (SUMMARY) ............................................................. 132 Tony Fernandes ....................................................................................................................... 132 SOUTH AFRICANS’ COMMONWEALTH WAR CASUALTIES BURIED ACROSS THE WORLD: PART FOURTY NINE .................................................................................................................. 139 5 Nongqai Vol 13 No 3

Captain (SAN) Charles Ross (SA Navy Retired) ...................................................................... 139 •

Voi Cemetery: Kenya ......................................................................................................... 139

•

Castiglione South African Cemetery: Italy .......................................................................... 140

•

Ors British Cemetery: France ............................................................................................. 140

•

Iringa Cemetery: Tanzania ................................................................................................. 141

•

Beaurevoir Communal British Cemetery Extension: France .............................................. 141

POLICE INTERNATIONAL .......................................................................................................... 142 POLICE MUSEUM IN PORIRUA, WELLINGTON, NEW ZEALAND ............................................ 142 Jennifer Bosch.......................................................................................................................... 142 INTELLIGENCE | INTELLIGENSIE ............................................................................................. 152 VERSLAG BEVESTIG VF PLUS SE SIENING OOR DIE JULIE 2021-ONLUSTE ...................... 152 Dr Pieter Groenewald: VF Plus-leier ........................................................................................ 152 SENIOR OFFICIALS OF THE SSA HAVE NOT MADE FINANCIAL DISCLOSURES FOR 7 SOLID YEARS ......................................................................................................................................... 152 Mimmy Gondwe ....................................................................................................................... 152 DIE OORLOG IN OEKRAÏNE – ‘n INTELLIGENSIE-ANALISE.................................................... 154 Dr. Willem Steenkamp .............................................................................................................. 154 VAN DIE REDAKSIE ................................................................................................................... 170 •

OOGGETUIEVERSLAE VAN TERREURDADE GESOEK ................................................ 170

HUMOR IN UNIFORM …. BEAUFORT-WES EN DIE MECHANIC ............................................. 170 Brig Theo Kleynhans ................................................................................................................ 170 LETTERS | BRIEWE .................................................................................................................... 172 TAXIDRYWERS ARRESTEER POLISIEMANNE ........................................................................ 172 AP Stemmet ............................................................................................................................. 172 Van Wyksrust Tronk ..................................................................................................................... 173 Sarie du Toit ............................................................................................................................. 173 NAWOORD | AFTERWORD ........................................................................................................ 176 LIGDRAERS IN ‘N DONKER WÊRELD ....................................................................................... 176 Dr Willem Boshoff ..................................................................................................................... 176 SLOT | END ................................................................................................................................. 178

6 Nongqai Vol 13 No 3

NONGQAI: OORSPRONG & OOGMERKE

7 Nongqai Vol 13 No 3

NONGQAI: ROOTS & GOALS

8 Nongqai Vol 13 No 3

AAN WIE BEHOORT JY? Pastoor Koot Swanepoel •

“Ek het jou op jou naam geroep, jy is Myne” (Jes.43:1).

Elke mens wil behoort. Het jy dit al vir jouself uitgemaak aan wie jy behoort? Wie beheer jou lewe? Wie neem jou gedagtes, jou drome en ideale in beslag? Wie sit op die troon van jou hart?

Daar is baie antwoorde wat mens kan gee, maar daar is net een regte antwoord: “Ek behoort aan die HERE”. Hierdie antwoord gee vir jou rigting, dit bepaal jou koers, dit rig jou voetstappe, dit vul jou gedagtes, dit neem jou hele lewe in beslag, dit waarborg vir jou die ewigheid. Dit gee vir jou vrede in jou hart, blydskap in jou gemoed en rus in jou siel.

“As jy deur water moet gaan, is Ek by jou, deur riviere, hulle sal jou nie wegspoel nie; as jy deur vuur moet gaan, sal dit jou nie skroei nie, die vlamme sal jou nie brand nie, want Ek is die HERE jou God…” (Jes.43:2,3).

Skryf daarom vandag oor jou hart, jou huis en jou lewe: “Ek behoort aan die HERE!” Almal moet dit kan hoor, lees en kan sien.

DEEL 1: ‘N AFRIKAANSE SAMEVATTING VAN NONGQAI SE E-BOEK OOR DIE SAP-VT, WAT DIE STRYD IN HISTORIESE PERSPEKTIEF PLAAS 9 Nongqai Vol 13 No 3

Van onbeholpe, mislukte “gewapende stryders” na onbeholpe, mislukte, strydende regeerders: die wie, wat, waarom & wenners van SA se gewapende stryd; die nalatenskap daarvan, en die toekoms wat dit mag vooruitskadu...

Dr. Willem Steenkamp 1. Agtergrond: hoe pas hierdie artikels en die onlangse e-boek in mekaar?

Die Veiligheidstak van die destydse S.A. Polisie (SAP-VT) word in die media en in meeste geskiedskrywing – veral in Engels – enkel-dimensioneel uitgebeeld as rassistiese geweldenaars. Die lede word met Nazi’s vergelyk, en die “gewapende stryd” wat deur die bevrydingsbewegings gevoer is teen die “Apartheid-regering” word daarenteen as moreel-geregverdigd voorgehou.

Dit is ook algemeen dat die “enkel storie” te kenne gee dat die ANC die gewapende stryd teen die Blanke bewind gewen het, in die sin dat dit tog hulle is wat in 1994 die beheer oor die magshefbome van regering oorgeneem het.

Maar is die waarheid so eenvoudig soos wat hierdie “enkel storie” wil te kenne gee? Wat sê die onderskeie operasionele doktrines en die vergelykende statistiek oor die aard en omvang van die stryd, en oor wie “just cause” gehad het? Waarom is die gewapende stryd werklik gevoer? Wie het dit gewen, en teen wie, met welke gevolg? Watter impak het dit gehad op die oorgangsfase wat gevolg het? Ook op die afgelope “post-apartheid” dekades?

En – belangrikste – watter rol speel die dekade-oue klowe in die ANC steeds in die post-Apartheid landsregering? Faksie-klowe wat terugdateer na die vyftigerjare en eng verweef was met manipulasie deur die SA Kommunistiese Party, met lg. wat die oorgaan tot wapenstryd aangehits het; klowinge wat steeds bepaal, dit wat die afsienbare toekoms vir Suid-Afrika skyn in te hou...

NONGQAI se redakteurs het die ongebalanseerde “enkel storie” wat so wyd (en grootliks sonder teenspraak) sirkuleer, nou in detail aangespreek en in ware perspektief gestel. Vir die eerste keer kan u as leser, in u hand hou, die volle spektrum van feite, sodat u self, as “regter”, tot u eie bevinding kan kom. Ons het dit as ‘n gratis e-boek gepubliseer (Desember 2021 – u kan dit aflaai deur hier te KLIEK ). Om die inligting so wyd moontlik te kan versprei, is die e-boek in Engels geskryf.

2. Waarom is die e-boek geskryf, en vir wie?

Die e-boek is enersyds bedoel vir oud-lede van die SAP-VT (en lede van die destydse veiligheidsmagte in die algemeen) en, deur hulle, veel-al vir hulle nageslag en vriendekringe. Want dié wat nie daardie tye self beleef het nie, het (aan die hand van die gruwelike “enkel storie”) dikwels vrae oor wat werklik gedurende die stryd-era gebeur het. Dus, as u kinders of kleinkinders wonder wat Oupa of Ouma gedoen het (en waarom & met welke gevolg) is hierdie e-boek as gebalanseerde feite-opgaaf, ‘n ideale spreekbuis wat u aan hulle kan deurgee – u kan die aflaai-skakel na hartelus deel met wie u wil, heeltemal gratis. Eersdaags sal dit ook in drukvorm beskikbaar wees, as gedenk-boek wat u kan bestel.

Andersyds is die e-boek bedoel vir almal wat in die tema belang stel, en wat ‘n gebalanseerde geheelbeeld en begrip van die stryd-jare wil verkry. Daarom is die bronne wat gebruik is, merendeels dié van die ANC self (húlle statistiek, en die herinneringe, ontledings en menings van hulle eie oudstryders) sodat nie gesê kan word dat die e-boek eensydig gebaseer is op “fake news” van die Veiligheidsmagte se kant nie. Gegewe hoe belangrik die stryd was in die bepaal van die onderhandelinge en oorgangsfase, sowel as in die giet van die nuwe grondwetlike bestel en les-bes in die gang van die dekades wat gevolg het, is ‘n gebalanseerde, volledige begrip van hierdie vormende fase en sy faksies van kardinale belang vir die verstaan van die hede, asook vir die begryp van die interne ANC-magstryd en die strominge en drange wat die toekoms grootliks gaan bepaal...

10 Nongqai Vol 13 No 3

Die e-boek bestaan uit drie dele: die eerste gedeelte gee ‘n oorskou van die historiese agtergrond van die stryd-jare en van die ontstaan van die SAP-VT, plus die nasionale en internasionale politiesstrategiese kontekste waarbinne die stryd afgespeel het (die Boer/Brit politieke magstryd en die Koue Oorlog), gevolg deur die geskiedenis van die gewapende stryd self, met klem op wat die voer daarvan werklik motiveer het aan beide strydende kante, en wat hulle onderskeie operasionele doktrines en oogmerke was. Die tweede gedeelte gee die volledige statistiek van die gewapende aanslae in tabel-vorm, en deel drie bestaan uit ooggetuie-herinneringe en foto’s.

3. Wat is die doel van hierdie Afrikaanse artikels? (deel 1 in Maart, en deel 2 in April).

Hierdie reeks artikels (Deel 1 waarvan u nou nees), het op sy beurt ten doel om drie dinge te doen.

Die eerste is om, as agtergrond, u kortliks aan die inhoud van die e-boek bekend te stel, in Afrikaans – ‘n tipe “uitvoerende opsomming” van die e-boek dus, wat die basiese historiese feite soos daarin in detail geboekstaaf, hier bondig saamvat as fondasie vir dit wat Deel 2 van hierdie artikel dan in hoofsaak gaan doen. Want ons gaan dan volgende maand heelwat verder gaan as net die e-boek se inhoud in Afrikaans opsom (die 2 dele sal ook saam as ‘n spesiale uitgawe van Nongqai verskyn).

Met die feite rondom die “stryd-era” (soos in die e-boek weergegee) as anker, ondersoek ons in hierdie artikels die konteks en oorsprong, plus die nagevolge van die “armed struggle”. Want die determinante onderliggend aan daardie stryd (soos bv. die interne ANC-faksies) en die uitkoms daarvan, was en bly grootliks bepalend van die politiek van die afgelope post-Apartheid dekades.

Diengevolg, ook van die hede wat ons beleef – en meen ons dat dit sekerlik steeds bepalend sal bly wees van die ontplooiing van die landspolitiek, minstens vir die voorsienbare toekoms...

As u dus reeds die e-boek sou gelees het (en vervolgens uself nou af-vra: wat beteken dit alles vir vandag en môre se uitdagings), sal u vind dat hierdie artikels juis aanvul en konsentreer op die vertolking en verduideliking van daardie historiese feite, en die op-koppel daarvan met die hede en die toekoms. Eerstens deur die politieke nasleep van die stryd (die nuwe grondwet en die dekades wat gevolg het) in konteks te plaas; en vervolgens om dit wat die stryd ons leer oor die klowinge en opponerende faksies / doelwitte binne die ANC, uit te lig en in perspektief te stel – ter verduideliking van die hede en dit wat die toekoms mag inhou.

4. Die gewapende stryd (1960 – 1994) en die rol van die SAP-VT vs. ANC-MK 4.1 Wat was die omvang van die gewapende stryd, internasionaal-vergelykend gesien?

4.1.1 Dit was ‘n wêreldwye slagveld – hoe lyk Suid-Afrika se syfers, gemeet teen data van elders?

Die era na die 2e Wêreld-oorlog is gekenmerk deur wêreldwye dekolonisasie en oorloë van nasionale bevryding, wat dikwels impakteer is deur die Koue Oorlog tussen Moskou en die Weste.

Grootmoondhede het dit in hierdie konflikte meerendeels hotagter gekry, teen oënskynlik mindere strydkragte. Frankryk het bv. moes boedel oorgee in Algerië en Indo-Sjina (sodat hy toe ook maar die res van sy Afrika-kolonies laat vaar het). Die Britse Empire het binne drie dekades van die wêreld-kaart verdwyn. Selfs die supermoondhede, die VSA en die USSR, moes bes gee – die Yanks in Vietnam, en die USSR in Afghanistan (met die VSA en hulle NAVO-vennote wat pas ook weer Afghanistan onverrigte sake moes ontruim, na twintig jaar daar).

Soos aangetoon sal word in hierdie artikel, het die destydse Suid-Afrikaanse Veiligheidsmagte (SAVMe) onomwonde die gewapende stryd (as sodanig) gewen teen hulle kommunisties-gesteunde opponente. Die ANC se Umkhonto we Sizwe (MK) is bv. teen die laat-tagtigs verdryf tot noord van die ewenaar, met sy naaste basisse uiteindelik in Oeganda. Die ANC is geen ander keuse gelaat nie as om te onderhandel.

11 Nongqai Vol 13 No 3

Hoe vergelyk die uitdaging wat die SA-VM’e suksesvol deurstaan het, dus met dié wat groot lande laat vou het?

Die geografiese area en grense: Suid-Afrika se kuslyn beslaan 2, 850 km. Die landsgrense wat beveilig moes word teen insurgensie gedurende die heftigste fase van die Koue Oorlog (d.w.s., die grens van die RSA + SWA) het saam 6, 601km beslaan – wat meer as dubbel die afstand is van Parys, Frankryk, na Moskou, en ook dubbel die lengte van die VSA se hele grens met Meksiko, sowel as dubbel die totale landsgrens van die destydse Suid-Vietnam en meer as dubbel die lengte van die grens tussen Afghanistan en Pakistan. Die totale land-oppervlak van Suid-Afrika wat beveilig moes word, is 1, 220, 813 vk. km. – die wêreld se 24e grootste land, vyf keer groter as die Verenigde Koninkryk en twee keer groter as Afghanistan en meer as sewe keer groter as Suid-Vietnam.

Getalle veiligheidsmagte ontplooi, vergelyk: In Vietnam het die VSA op sy maksimum 543,000 soldate ontplooi gehad, ter ondersteuning van 600,000 Suid-Viëtnamese veiligheidsmagte – dus meer as 1.1 miljoen vir ‘n totale Suid-Viëtnamese bevolking van 16 miljoen (teenoor ‘n SuidAfrikaanse bevolking van digby 38 miljoen in die laat tagtigs). In Afghanistan het die plaaslike veiligheidsmagte uiteindelik 300,000 getel, met die VSA/NAVO wat ‘n verdere 85,000 troepe ge“surge” het soontoe (die huidige Afghaanse bevolking is so groot soos die RSA s’n in die 80s).

Die Suid-Afrikaanse Veiligheidsmagte se effektiewe ontplooibare magsvlakke in die laat-tagtigs was slegs maar 93,600 lede vir die SAP, en 82,400 vir die SAW Staande Mag (in nood kon ongeveer 140,000 Burgermaglede addisioneel mobiliseer word, maar slegs vir kort tydperke – soos bv. toe die Kubane in 1988 opgeruk het na die SWA-grens). In Ovamboland byvoorbeeld, het die tuiswag slegs 3, 000 getel. Koevoet se totale ontplooiing daar oor die jare heen het op ongeveer 3,000 te staan gekom. Die SAP-VT het nooit op enige moment meer as 3,000 lede landswyd getel nie.

Desondanks, kon die SA-VM’e die USSR / Kuba en hulle bondgenote na die onderhandelingstafel dwing, en ook binne Suid-Afrika die nodige stabiliteit handhaaf, sodat die ANC geen keuse gehad het nie – hy moes sy “armed struggle” laat vaar, sowel as sy droom van ‘n Marxistiese “people’s republic”, en moes by die onderhandelingstafel ‘n Westers-liberale demokratiese regstaat met ‘n vryemarkstelsel aanvaar.

4.1.2 Die getalle lieg nie - In die na-oorlogse tydsgewrig, wat gekenmerk is deur veroordeling van kolonialisme en rassisme (na wat die Nazi’s gedoen het), is Suid-Afrika se interne konflik propagandisties verhef tot oënskynlik die wêreld se grootste morele krisis – tot die punt dat Apartheid as ‘n misdaad teen die mensheid verklaar is.

Hoe vergelyk die skaal van die Suid-Afrikaanse konflik egter, wanneer dit gemeet word teen ander konflikte van die 20e eeu? Wat sê die koue feite, soos gereflekteer in die vergelykende statistiek?

Die volgende tabelle en grafiese voorstellings maak duidelik dat die interne konflik in Suid-Afrika tussen 1960 en 1994 statisties-gesproke ‘n vulletjie was, in vergelyking met wat gedurende die vorige eeu, en veral gedurende die Koue Oorlog, in die res van die wêreld aangegaan het (grafieke geneem uit ons e-boek): RELATIVE SCALE OF 20TH CENTURY IDEOLOGICAL, ETHNIC & IMPERIAL CONFLICTS: ESTIMATED TOTAL CIVILIAN & COMBATANT DEATHS, PLUS AS % OF THAT POPULATION. COUNTRY / IDEOLOGY ESTIMATED NUMBER OF DEATHS % of POPULATION Communist dictatorships 60,000,000 – 147,000,000 ?

Nazi extermination Jews WW2 6,000,000+ 68% Cambodia (Pol Pot) 2,400,000 33,3% nd ZAR / OFS 2 Anglo-Boer War 42,000 (incl. 28,000 women / children) 15% Rwanda (Hutu / Tutsi) 800,000 10% Chechnya (Russian Federation) 90,000 8,2% 12 Nongqai Vol 13 No 3

Guatemala (Central America) Bosnia (ex Yugoslavia) Algeria (independence France) Rhodesia / Zimbabwe South Africa (1960 – 1994)

200,000 200,000 300,000 60,000 20,500

5,3% 5% 3% 0,83% 0,05%

STATISTICAL COMPARISON OF ALL-CAUSE DEATHS IN SAP-SB DETENTION 1960 - 1990: ALL-CAUSE DEATHS IN DETENTION TIME SPAN WHERE AND WHO 80,000 Killed Dirty War: “Plan Condor” Cold War S America (incl 30,000 “disappeared”) 11,000 inmates and police detainees 2005 - 2020 State of Texas (total pop = ½ of S.A.) 900 +- admitted to by ANC in its camps 1960 - 1990 ANC cadres dead under ANC control 672 “Necklace” of opponents of UDF 1984 - 1987 Burned alive extra-judicially S. Africa 474 Aboriginal deaths in detention 1960 - 1990 Australia 214 Deaths in police detention 2019 only South Africa, custody of new SAPS 800 Black policemen assassinated 1990 - 1994 South Africa, mostly by ANC/UDF 67 all causes, in SAP-SB detention 1960 - 1990 South Africa Die grafiese voorstelling op die volgende bladsy maak die relatiewe skaal van die Suid-Afrikaanse konflik, gemeet teen wat internasionaal aan die gang was, baie sigbaar:

Die syfers in die grafiek hierbo toon nie die geraamde 100 – 147 miljoen siele wat dood is in die internasionale kommunisme se pogings om die wêreld te onderwerp aan hulle ideologie nie (dit insluit, sou die grafiek se skaal totaal verwring het). Ook toon dit nie die geraamde 140 miljoen slagoffers van Britse imperialisme oor die duur van die Empire nie...

Soos in die volgende grafiek aangedui, is dit ook kern-belangrik om te let daarop dat die oorweldigende meerderheid (3/4) van die sterftes oor die 34 jaar van Suid-Afrika se interne konflik, tussen 1990 en 1994 gebeur het – hoofsaaklik as swart-op-swart geweld: dus ná statutêre rassisme laat vaar is, die politieke bewegings ontban is, en veiligheids-aangehoudenes vrygelaat is.

13 Nongqai Vol 13 No 3

Van die 20,500 geraamde sterftes gedurende die konflik-era van meer as dertig jaar, het net 67 veiligheids-aangehoudenes a.g.v. “alle oorsake” (d.w.s., natuurlike oorsake, selfmoord ens.) gesterf tydens formele aanhouding deur die SAP-VT. Slegs vier van hierdie sterftes is tans wesentlik in dispuut, as sou dit moorde kon gewees het eerder as natuurlike oorsake of selfmoord, te wete Biko, Timol en drs. Haffajee en Aggett. Só vergelyk dit met sg. “all cause” sterftes in aanhouding elders:

Selfs sou sterftes in klandestiene (m.a.w., nie-formele) “aanhouding” deur die SAP-VT bygetel word, bly die syfer besonder laag: volgens getuienis voor die Waarheids- en Versoeningskommissie (WVK) was daar 21 sulke sterftes (weer a.g.v. “alle oorsake”, soos o.a. hartaanvalle). Dit sal die totaal dus neem na 88. As die 64 steeds-verdwene persone bygetel word waaromtrent daar maar die geringste vermoede bestaan dat die SAP-VT by hulle verdwyning betrokke mog gewees het (waarvan daar egter geen konkrete bewyse of bekentenisse is nie), dan is 152 die hoogs-moontlike getal alle-oorsaak sterftes wat aan die SAP-VT oor die 34-jaar van die stryd toegedig sou kon word.

Steeds sal daardie maksimum-moontlike 152 dus by verre die kleinste kolom op die grafiek wees – dis egter ondenkbaar dat al 64 van daardie steeds-verdwene persone doelbewus deur lede van die SAP-VT vermoor is, gegewe die swart-op-swart geweldsjare, uitwykings na gevaarlike streke en die feit dat SAP-VT lede amnestie sou kon verkry het deur te gebieg het (as hulle wél sodaniges 14 Nongqai Vol 13 No 3

sou vermoor en laat “verdwyn” het). Die WVK meld bv. dat ‘n verdere 117 persone a.g.v. die interne politieke onrus net spoorloos verdwyn het (61% van hulle tussen 1990-94); voorts is daar 59 persone wat onder ANC-beheer was in die buiteland, wat ook steeds sonder rekenskap vermis word).

Jaarlikse sterftes in formele aanhouding deur die nuwe SA Polisiediens is ook hoogs insiggewend (in vergelyking met die 67 oor 34 jaar heen, in SAP-VT aanhouding) soos getoon in hierdie tabel:

‘n Laaste basis van vergelyking, is met die ANC se eie syfers oor die getal ongevalle veroorsaak deur hulle “gewapende stryd” (soos deur hulle self voorgelê aan die WVK):

4.1.3 - Hoe geografies en demografies wyd verspreid was die konflik werklik? Die beperkte demografiese impak van Suid-Afrika se interne politieke magstryd tussen 1960 - 1994 (d.w.s., die klein persentasie van die verskillende bevolkingsgroepe wat aktief deelgeneem het daaraan, of selfs net kant gekies het) sowel as die beperkte geografiese verspreiding van die burgerlike onrus, is albei belangrike verdere aanwysers daarvan dat die Veiligheidsmagte suksesvol was daarin om die konflik te beperk tot ‘n relatief klein omvang, gemeet teen ander konflikte van die Koue Oorlog.

Die Internasionale Komitee van die Rooikruis (ICRC) het 'n gedetailleerde ondersoek onderneem, na afloop van die konflik. Hierdie belangrike studie, getiteld: Country Report South Africa (1999), verskaf betekenisvolle data wat 'n mens help om die aard van die konflik en die (beperkte) omvang daarvan beter te verstaan. Die ICRC het verteenwoordigende fokusgroepe van lede van die publiek saamgestel, waaruit betroubare ekstrapolasies gemaak kon word, wat die publiek in die algemeen se ervaring van die stryd weerspieël.

Hierdie ICRC-studie toon dat slegs 34% van die Swart bevolking kant gekies het, selfs net in hulle harte, tussen die Wit regering en die sg. bevrydingsbewegings.

15 Nongqai Vol 13 No 3

Verder het slegs 3% van Swart Suid-Afrikaners hulself beskou as aktief betrokke as werklike "vegters", in dit wat die ANC daarenteen as 'n gewilde massa-skaal "volksoorlog" uitgebeeld het.

Geografies-gesproke, het slegs 33% van Swartmense gemeld dat hulle enigsins naby 'n gebied gewoon het waar konflik werklik fisies plaasgevind het (met selfs daardie vlak wat eers bereik is tydens die uiteindelike swart-op-swart fase van die interne stryd om politieke mag, d.w.s. na 1990).

Twee-derdes van Swart woongebiede is dus nooit aangeraak deur die onrus nie (en slegs ‘n minuskule groepie Blankes is ooit direk geraak).

Die lae vlak van betrokkenheid by onrus en verset plus die beperkte geografiese omvang: Die ICRC het hulle bevindinge soos volg saamgevat: “…only pockets of the overall black population, and only a sliver of the white population, were directly and actively involved in the struggle. The low level of direct involvement with the conflict was in part a measure of the efficacy of the State’s actions ... Overall, the research suggests that most South Africans, blacks and whites, did not take a side in the struggle and did not have direct contact with the conflict. Comments from the participants in the focus groups and in-depth interviews give a sense of the remoteness of the conflict for many South Africans…”

Die ICRC-ondersoek toon ook dat die burgerlike bevolking, en veral Swartes in konflikgebiede, 'n merkbare toename in geweld ervaar het toe die magstryd na Swart-op-Swart verskuif het: For a large number of the participants in the consultation, the political violence among black South Africans was even more vividly horrifying than the struggle against the white regime. Participants in the consultation, many of whom were active in this later stage of the conflict, recall that this violence often included the shooting of women and children, rape, burning or bulldozing of buildings with civilians inside, and the infamous “necklacings” – placing a tyre around the neck of an opponent, filling it with gasoline (petrol), and setting it on fire. The comments of participants in the focus groups and in-depth interviews suggest that in these and other ways the limits broke down in the township clashes in a way that was both horrifying and bewildering.”

In vergelyking met die statistiek omtrent die bloedige omvang wat ander konflikte van die 20e eeu aangeneem het, is dit onteenseglik duidelik dat Suid-Afrika in die periode 1960 – 1994 in werklikheid (genadiglik) deur die Veiligheidsmagte grootskaalse lewensverlies en wydverspreide konflik gespaar is – dit, ongeag die aansprake wat deur voorstanders van die “gewapende stryd” gemaak is.

Vergelykend gesien, was dit ’n baie beperkte konflik, ondanks die eensydige weergawe van die “enkel storie”, wat dit verhef tot een van die 20e eeu se berugste “misdade teen die mensheid”.

4.2 Die Koue Oorlog as strategiese konteks van die stryd + die kommuniste se oogmerke 4.2.1 – Die SAKP se rol binne die ANC: As mens die onlangse verlede, plus die konflik van die hede sowel as die waarskynlike toekoms wil verstaan – bv. die hoekom en waarom van Julie 2021 se strooptogte – dan is sekerlik die saakmakendste deel van ons e-boek die baie gedetailleerde boekstawing van die interne konflik binne die ANC sedert die vroeg-vyftigerjare. Hierdie dekadesoue faksie-verdeling vind steeds neerslag in die ANC se huidige interne struwelinge en sal bly deurtrek die toekoms in. In besonder gaan dit oor die werklike beweegredes vir die SA Kommunistiese Party (SAKP) om die ANC “oor te geneem” het en toe in te gemanipuleer het in die loods van die “armed struggle”, met lg. wat beoog is in ‘n baie bepaalde vorm (nl. ‘n guerrilla-oorlog, wat die USSR dienstig moes wees in die konteks van die Koue Oorlog).

In die e-boek word vers-en-kapittel aangetoon dat die ANC onder leiding van Hoofman Albert Luthuli en sy voorgangers, nie begerig was om die ANC se lank-gevestigde beleid van nie-gewelddadige aksies te laat vaar nie. Uit die SAKP/ANC-dampkring se eie geskiedskrywing word dan aangetoon hoe die SAKP doelbewus die ANC gekaap het en hoe dit uitgeloop het op die skeuring van die laat-vyftigs met die wegbreek van die Pan Africanist Congress (PAC) se “Afrikaniste” wat nie die wit kommuniste se dominasie en hulle Kliptown-manifes wou gedoog nie.

Dit was hierdie kaping deur die SAKP wat in 1961 direk gelei het tot die oorgaan na “armed struggle”.

16 Nongqai Vol 13 No 3

4.2.2 – In die vroeg-twintigs was die SAKP gerig op die Wit werkersklas: Dit is gepas om in hierdie maand van Maart 2022 onsself te herinner aan die “Rooi Rewolusie” van presies 100 jaar gelede aan die Witwatersrand. Die destydse Kommunistiese Party het die Wit mynwerker-opstand teen die indiensneming van goedkoper Swart arbeid ge-kaap gehad, onder die slagspreuk van: “Workers of the World Unite to keep South Africa White!”. Toe ook is deur die kommuniste na die wapen gegryp, teen die Polisie en die Unie-Verdediginsgmag, en is “Sowjets” uitgeroep in Oos-Randse munisipaliteite. Genl. Jan Smuts en die destydse veiligheidsmagte het egter korte mette hiervan gemaak (sien ons Spesiale Uitgawe, Vol 13 No 3D, oor die “Red Revolt”: KLIEK HIER). Maar die kommunistiese ambisie om Suid-Afrika te omskep in ‘n Sowjet het nie met hierdie terugslag verdwyn nie. Net die strategiese fokus het aanstons verander gehad – van Wit na Swart – om beter in te pas by die USSR se oorhoofse strategie vir wêreld-oorheersing.

Synde dat die SAKP altoos deur Blankes gelei is, was dit seker natuurlik dat hulle aanvanklik die Blanke werkersklas sou teiken. Hulle het egter gou agtergekom dat hulle geen aanklank vind onder Blankes nie. Ook het die USSR se strategiese doelwitte in die twintigs en dertigs geskuif. Om die kapitalistiese Weste te ondermyn, sou hulle die Westerse koloniale imperiums moes breek – deur die inheemse bevolkings tot verset teen die koloniale oorheersers aan te hits. Duidelik sou ‘n proBlanke benadering in Suid-Afrika geensins hiermee akkordeer nie, en het die Komintern uit Moskou opdrag gegee dat die SAKP voortaan hom moes toespits op die infiltrasie van inheemse politieke bewegings. Die oudste Swart politieke beweging in Suid-Afrika was die ANC, wat sedert sy stigting in 1912 verbind was tot nie-gewelddadige politiek-voering.

4.2.3 – Moskou se strategiese fokus verander en die SAKP kry opdrag om die ANC te infiltreer: In die e-boek word die geskiedenis van die ANC se infiltrasie deur die SAKP in detail behandel, o.a. met kopieë van oorspronklike SAP-VT memoranda van die era, sowel as uit ANClede en hulle goedgesinde navorsers se eie mond, wat die kronologie en aksies onbetwisbaar staaf. Die gevolg van die toenemend leidende rol wat die Blanke SAKP-lede binne die ANC begin speel het, was die vervreemding van die Africanist vleuel, veral na die 2e Wêreld-oorlog en in die besonder na die aanvaarding in Junie 1955 van die “Freedom Charter” deur die Kliptown (Johannesburg) “Congress of the People” – ‘n dokument wat, volgens die Africanist groep, sy oorsprong gehad het in die “vodka-cocktail parties of Parktown and Lower Houghton”).

4.2.4 – Die PAC breek weg a.g.v. die Blanke kommuniste se invloed in die ANC: Die ANC se groeiende interne konflik het gelei tot die wegbreek van die PAC in April 1959. Die PAC het dadelik ‘n baie meer radikale en aksie-gerigte postuur ingeslaan, wat vroeg in 1960 uitgeloop het op die Sharpeville-tragedie. (Insiggewend is dat die ANC, in die verbete stryd om Swart aanhang wat dadelik tussen hom en die PAC ontstaan het, die PAC se beplande Sharpeville-aksie met alles tot sy beskikking probeer ondermyn het, soos die naweek direk voordat die insident plaasgevind het).

Die PAC, met sy slagspreuk van “Africa for the Africans” en sy afkeur in die Blanke kommuniste aan die Witwatersrand se dominasie van die ANC se leierskap, het (met die enorme media-dekking wat Sharpeville ontlok het), baie duidelik ‘n gevaarlike mededinger geword vir die ANC in die kompetisie vir steun onder die klein Swart aktiviste-klas van die era. Uit die veiligheidsverslae van daardie jare, 17 Nongqai Vol 13 No 3

sowel as Mnr. Nelson Mandela se eie geskrifte, is dit opvallend dat sy motivering om sy steun te gee vir die idee van gewapende aksie, was om die ANC relevant te probeer hou: “if we did not take the lead now, I said, we would become latecomers and followers in a movement we did not control.”

4.2.5 – Moskou druk die SAKP om die ANC tot “armed struggle” oor te haal: Ons e-boek gee, dag en datum en in interessante detail, die geheime vergaderings wat Randse kommuniste gehou het vanaf April 1960 ten einde die ANC te manipuleer om vreedsame metodes te laat vaar en ‘n gewapende stryd te loods. Hulle het heelwat teenstand ondervind, veral vanuit Natal – waar die ANC-president, hoofman Albert Luthuli, sterk ten gunste was die behoud van die verbintenis tot slegs nie-gewelddadige aksie. Hy is ondersteun deur Prins Mangosuthu Buthelezi (toe ‘n leidende lid van die ANC-jeugliga), die Durbanse SAKP-leier Rowley Arenstein, en Indiër-leiers soos Dr. Monty Naicker en JN Singh.

4.2.6 – Die ANC bereik ‘n interne kompromis oor gewapende vs. vreedsame metodes: Uiteindelik, in Junie 1961, is ‘n kompromis bereik tussen die ANC se strydende vleuels tydens ‘n vergadering by ‘n strandhuis naby Stanger aan die Natalse Noordkus: die ANC as sulks sou verbind bly tot vreedsame aksie, maar die Johannesburgse komplotters (die “Sophiatown gang” soos hulle deur Luthuli genoem is) is wel die groen lig gegee om Umkhonto WeSizwe (MK) op die been te bring om gewapende aksies te loods. Aksies wat streng selektief moes wees om geen lewensverlies te veroorsaak nie, en met MK wat duidelik identifiseer moes word as ‘n nuwe entiteit losstaande van die ANC as sulks, sodat die ANC in die openbaar verbind sou kon bly tot ‘n beleid van slegs vreedsame aktiwiteite. (Die kompromis m.b.t. vermyding van lewensverlies was in ooreenstemming met Mandela se visie, nl. dat die gewapende aksies in wese sabotasie-aanslae op infrastruktuur moes behels, as “gewapende propaganda” om publieke aandag te trek).

Luthuli en die Natallers – wat gewaarsku het dat geweld teenproduktief sou wees i.t.v. verloor van plaaslike en internasionale steun en in ieder geval geen kans op sukses had teen die mag van die staat nie – is algou na die kantlyn uitgeskuif, al het Luthuli nominaal ANC-president gebly. Tekenend van hierdie ignoreer van die kompromis en van Luthuli se leierskapsposisie is die feit dat, binne slegs ‘n week na Luthuli in Desember 1961 met media-fanfare die Nobel-prys vir vrede in Oslo in Noorweë in ontvangs geneem het, MK sy sabotasie-aanslag met ewe veel fanfare geloods het. MK is openlik deur die kommunistiese faksie as die “gewapende vleuel van die ANC” aan die wêreld bekend gestel, ondanks die akkoord dat dit nie as deel van die ANC presenteer moes word nie.

Kort voor lank is die ander been van die ANC se interne akkoord ook deur die SAKP-aanhitsers oorboord gegooi, naamlik dat gewapende aksies streng van so ’n aard moes wees dat dit nie lewensverlies tot gevolg sou hê nie. In ooreenstemming met die USSR se strategiese behoeftes in die konteks van die Koue Oorlog, is Operasie Mayibuye spoedig deur die Randse kommuniste beplan by MK se hoofkantoor in Rivonia (soos blootgelê toe die SAP-VT in Julie 1963 op Lilliesleaf Farm daar toegeslaan het). Mayibuye moes die speerpunt wees van ‘n guerrilla-oorlog wat in die landelike gebiede geloods sou word d.m.v. die aanvanklike infiltrasie van vier groepe van 30 guerrillas elk, per lug of see. Die opdrag vir die loods van hierdie landelike guerrilla-oorlog het direk gekom van Moskou (soos ons in die e-boek staaf) en het weinig te doen gehad met Suid-Afrikaanse realiteite, maar alles met Moskou se eie strategiese behoeftes. Die plan self is deur heelparty leidende lede van die SAKP (soos adv. Bram Fischer) verwerp; egter nie omdat dit afgewyk het van die akkoord vir nie-dodelike “gewapende propaganda” nie, maar omdat hulle dit as militêr-strategies belaglik beskou het – wat dit in wese was. Die guerrilla-idee is die sterkste gedruk deur diegene wat die naaste in kontak was met Moskou.

Waarom? Kan mens vra...

4.2.7 – Wat het Moskou en die SAKP motiveer om spesifiek guerrilla-oorlog te wil aanhits?: Om Moskou se rasionaal agter ‘n landelike guerrilla-kampanje te verstaan, moet mens terugkyk na die stand van die Koue Oorlog gedurende die sestigerjare. Soos reeds gesê, het die USSR ‘n geleentheid gesien om die kolonies teen hulle imperiale meesters te gebruik. Eerstens om hierdie 18 Nongqai Vol 13 No 3

gebiede los te skeur sodat die koloniale moondhede daardie grondstowwe, strategies-geleë basisse, ensomeer sou verloor. Tweedens omdat sulke nuut-onafhanklike “Derde Wêreld”-lande in internasionale forums soos die VN, dan hopelik teen die Weste sou stem. Veral egter, omdat enige pogings van die kant van die koloniale moondhede om met militêre mag hulle kolonies te behou, negatief deur die Derde Wêreld ervaar sou word en veral ook begroting-gewys baie duur vir so ‘n koloniale metropool sou wees – soos goed geïllustreer is deur bv. die Nederlanders se bloutjie met Indonesië, die Britte in Kenia, en die Franse in Algerië en Indo-Sjina (Vietnam).

Ook moet onthou word dat die USSR-leierskap kort tevore, in Oktober 1962, geruk is deur hoe na aan die rand van ‘n kernoorlog hulle gekom het met die VSA, tydens die Kubaanse missiel-krisis.

Dit het hulle oortuig daarvan dat direkte konfrontasie vermy moes word, ten gunste van indirekte stryd teen die Weste, by wyse van ondersteuning gee aan sulke anti-koloniale “oorloë van nasionale bevryding” (soos wat toe bv. baie goed vir hulle uitgewerk het in die geval van die VSA se ingryping in Vietnam).

Wat Suid-Afrika betref, met sy strategiese ligging, sy rykdom aan hulpbronne en die potensiaal vir Swart/Wit polarisasie (wat in die Derde Wêreld op die Weste sou boemerang, indien lg. gesien word om die Blanke bewind te steun), wou die USSR dus die Weste insleep in so ‘n duur, polariserende plaaslike guerrilla-konflik, op die patroon soos gesien is in Algerië, Kuba en Frans-Indo-Sjina .

Dit moet onthou word dat, voor Vietnam, die na-oorlogse dekoloniseringskonflikte nie altoos in Moskou se guns verloop gehad het nie. Daarom was Moskou tydens sy beleidshersiening gedurende die vroeg-sestigs, dus bang dat hulle in Suider-Afrika ook weer die bus kon mis.

Voorbeelde van werklike saakmakende de-kolonisering (m.a.w., van die grootste van die eensmalige kolonies) waar dinge nie vir die kommuniste uitgewerk het nie, is bv. Indië (waar Mahatma Gandhi se vreedsame druk ‘n bedingde magsoorhandiging en ‘n demokratiese bestel tot gevolg gehad het, sonder ‘n bevrydingsoorlog), sowel as Indonesië (waar plaaslike nasionaliste korte mette gemaak het van gepoogde kommunistiese insypeling) en Algerië (waar die wapen-hulp aan die plaaslike fedajien gekom het van Egipte, nie Moskou nie, en waar ‘n Arabies-nasionalistiese regering met sterk Moslem-onderbou na onafhanklikheid gevestig is).

Dwarsdeur Afrika het Swart Afrika-nasionalisme ook hoogty gevier, soos in die geval van Ghana, en was Moskou bevrees dat hierdie Afrikanistiese / Swart nasionalistiese gety ook in Suider-Afrika sou seëvier (of andersyds dalk die Gandhi-voorbeeld), as daar nie daadwerklike kommunistiese ingryping sou wees om die stryd hier in Moskou se belang te rig nie.

4.2.8 – Voer van ‘n gewapende stryd is afhanklik van wapens (en dus, van diegene wat dit gee): Die sleutel vir die vestig van kommunistiese invloed is gesien as die oortuig van die ANC om ‘n gewapende stryd aan te knoop. Want sonder wapens kan daar natuurlik nie gewapende stryd wees nie. En slegs maar Moskou sou as bron van sulke wapens kon dien, siende dat die Weste nie wapens sou lewer aan die bevrydingsbewegins nie. Deur die ANC te verbind tot “armed struggle” en dus afhanklik te maak van USSR-wapens, sou dit die plaaslike kommuniste die toegang en bedingingsmag gee om hierdie bewegings in effek te beheer en dienstig te maak aan Moskou se strategiese behoeftes.

In die e-boek haal ons vir Rowley Arenstein aan, waar hy vertel hoe Ruth First (SAKP-leier Joe Slovo se gade) hom in Durban die kop kom was het oor hy in 1960 aan die Pondo’s gesê het dat die ANC nie wapengeweld steun nie: “She came tearing down to Durban and was very angry. ‘How dare you tell them they can’t have guns? How can you take it upon yourself to deny them weapons?’

I was amazed and said: but non-violence is the official policy of both the SACP and the ANC. What else was I to tell them? Anyway, where on earth would we get guns from? She just laughed and said: ‘well, that might be the policy now but maybe not for much longer. And don’t worry, getting guns will be no problem’. I was staggered. It was the first sign that the Jo’burg clique was considering a turn towards armed struggle, towards violence. You see, Ruth was very struck by the fact that the 19 Nongqai Vol 13 No 3

Communist Parties of both Algeria and Cuba had opposed the turn to armed struggle and then got marginalised when the national movement successfully waged such a struggle. It was essential to prevent this happening in South Africa. By the sound of things, they must already have been in touch with the Russians over getting arms’.”

4.2.9 – Die gevolge vir die ANC (en vir die bevrydingsdroom) van in die bed klim met Moskou: Wat was die konsekwensies vir die ANC, van sy in die bed spring met Moskou en verbintenis om ‘n “people’s republic” op die Marxistiese model te probeer afdwing met guerrilla-oorlog? Net soos wat die Natallers hulle gewaarsku het, het dit die ANC aan die verkeerde kant van die draad geplaas, in die konteks van die Koue Oorlog (wat wêreldpolitiek op daardie stadium – en tot 1990 – absoluut oorheers het).

Voor Desember 1963 het die Weste hard gevry na die ANC. Hoofman Luthuli is bv. die Nobel Vredesprys toegeken. Sen. Robert Kennedy het hom kom besoek in Zoeloeland. (Foto regs: Sen. Kennedy land in Durban, met Nongqai se eie Hennie Heymans wat as jong konstabel na hom opkyk).

Die ANC se heul met die kommuniste het bv. vir die toevoortvlugtende Mnr. Mandela persoonlik tot gevolg gehad dat die Amerikaanse CIA die SAP-VT van operasionele inligting voorsien het wat dit moontlik gemaak het om Mandela by Howick, op pad van Durban na Johannesburg, te onderskep en in die tronk te laat sit tot 1990 (hy is eers in 2008 van die VSA se terreur-stoplys afgehaal).

Belangrikste egter, is dat die ANC se gekose strategie van kop-in-een-mus wees met die SAKP en Moskou, die Weste beweeg het om (al was dit onder die tafel) baie definitief en doelgerig daarvan seker te maak dat die Blanke regering – tot met die val van die USSR – al die nodige militêre samewerking ontvang het om ‘n gewapende aanslag suksesvol te kon afweer, selfs op die skaal van die USSR / Kubaanse kampanje in Angola. Want ewe min as die Blanke regering, wou die Weste ‘n Marxistiese, Moskou-aanhanklike “people’s republic” met die wapen in Suid-Afrika gevestig sien.

4.2.10 – Hoe het die “armed struggle” verloop: MK het reeds vroeg in die sestigs sy rieme styfgeloop met die sabotasie-veldtog, sodat daar van 1966 tot 1976 prakties geen gewapende aksies in SuidAfrika voorgekom het nie. Daarna het die die SAKP/ANC/MK steeds voort bly ploeter met hulle guerrilla-fantasie – dit, ondanks die Soweto-onluste en toe later die United Democratic Front (UDF) se veldtog vir die onregeerbaar maak van Swart stadsgebiede (wat insigself duidelik ‘n geheel ander rigting ingeslaan het as guerrilla-gefokusde “gewapende stryd”, deurdat dit burgerlike verset met massa-aksie voorop te gestel het). MK se enigste aanpassing was dat die guerrilla-stryd nou nie meer “landelik” hoef te gewees het nie, maar ook stedelik. Lawwe idees soos om Vietnam-styl tonnels onder Soweto te bou en daaruit te veg, is kwistig rondgegooi. In die praktyk, egter, was die “armed struggle” bloot terrorisme, eerder as guerrilla-oorlog: in hoofsaak gekenmerk deur die sporadiese plaas van terreur-bomme en landmyne teen siviele teikens – wat slegs maar Blanke motivering verhard het.

Teen die laat tagtigs het die Blanke regering se diplomasie en veiligheidsmag-optrede tot gevolg gehad dat die ANC deur die Frontlinie-state verbied is om vanuit hulle grondgebied terreur-aksies te loods, en MK se naaste kampe is tot noord van die ewenaar verdryf. Daar is selfs suksesvol deur Pretoria na die USSR uitgereik (deur die Nasionale Intelligensiediens, via die KGB) met die gevolg dat ANC-president Oliver Tambo nie meer persoonlike afsprake met Sowjet-leier Gorbatsjof kon kry 20 Nongqai Vol 13 No 3

nie, maar NI-hoof Dr. Niël Barnard kon wel (Moskou se steun aan die ANC se “armed struggle” het in feite dus verval gehad, nog voor die USSR ontbind het).

Dit is dus maklik te begryp waarom Mnr. Alfred Nzo, destyds waarnemende leier van die ANC, vroeg in 1990 teenoor die Amerikaanse media erken het dat die ANC geen ander keuse meer gehad het nie as om te begin onderhandel, want daar was in sy eie woorde net geen manier dat hulle die “armed struggle” teen die Veiligheidsmagte verder kon voer nie.

Maar voor mens te self-trots word oor die wen van die “armed struggle”, moet goed verstaan word dat die verslaan van die “onderdrukker” in suiwer militêre terme, nie is waaroor die “armed struggle” vir die kommunis gaan nie. Vir hulle is die aller-oorheersende oogmerk, die wen van politieke mag.

In tipiese kommunistiese tradisie, het die aanvang van die konstitusionele onderhandelinge in 1990 dus allermins die einde van wapengeweld beteken – trouens, dit het toe drievoudig verskerp (soos die voorgaande grafieke uitwys). As Swart-op-Swart geweld. Die “people’s war” op sy felste...

4.2.11 – “Political Power grows from the barrel of a gun”: Om die werklike rol te verstaan van die ANC se opneem van wapens in hulle uiteindelike wen van politieke mag in Suid-Afrika, moet mens besef dat “armed struggle” vir die kommuniste nie ten eerste gerig is op die verslaan van die aanvanklike maghebber (soos die Blanke regering) op die slagveld nie. Dit moet weer benadruk word dat, vir hulle, die wapen ‘n instrument is ter verkryging van uiteindelike politieke mag, nie van suiwer militêre superioriteit nie.

Dus dien sg. “armed propaganda” ter vestiging van ‘n publieke sterkmansbeeld en gee dit hefboomkrag in die 2e, beslissende fase van wedywering om mag, synde die fase ná die aanvanklike maghebber omvêr gewerp is, of (soos in Suid-Afrika) teruggestaan het.

Onthou dat die wapens van Marxistiese “gewapende stryders” die wêreld oor histories in werklikheid gedien het om vir hulle, as radikale minderheid, in staat te stel om met hulle wapens die politieke mag vir hulleself te kan op-eis in die onderlinge politieke kompetisie wat tipies volg na die aanvanklike mag-houer die mag verloor of prysgegee het – in kommunistiese terminologie, die sg. “tweede rewolusie”.

Dit is bv. gesien in Rusland self in 1917, na die Mensjewieke die tsaar met openbare verset tot ‘n val gebring het, maar Lenin se Bolsjewiste toe met hulle wapens kort daarna die politieke mag ondemokraties oorgeneem het by die Duma-parlement (wat die tsaar opgevolg het – die kommuniste het eenvoudig die Duma met masjiengewere beset).

Ook het dit gebeur in Kuba, na die breë nasionalistiese opstand daar vir die diktator Batista op die vlug laat slaan het en hy deur die Christen-demokraat Manuel Urrutia Lleó vervang is as president van Kuba (totdat die Marxiste Ché Guevara en Raul Castro met hulle wapen-mag vir Fidel Castro 159 dae later aan bewind gestel het). Of bv. in Angola, na die Portugese angelier-rewolusie die koloniale bewind tot ‘n val gebring het en Moskou + Havana se gewapende hulp die MPLA toe in “fase twee” teen UNITA en die FNLA laat seëvier het.

Soos Mao dit gestel het: “Elke kommunis moet besef dat politieke mag groei uit die loop van die geweer...”

21 Nongqai Vol 13 No 3

MK se “soldate” en hulle “people’s war” gemik op die vestiging van ‘n sg. “people’s republic”, met Operasie Vula se insypeling van wapens (waarvan die Veiligheidsmagte maar te deeglik bewus was, synde dat Vula volledig penetreer was) het dus sy hoogste politieke relevansie gehad daarin om die ANC na 1990 in die Swart-op-Swart konflik die “sterkmansbeeld” te gee, om só die politieke magstryd in die demografies-dominante Swart geledere mee te kon wen. Dít was die grondslag van daardie vier jaar se erg-verskerpte bloedvergieting, nié ‘n gewaande “derde mag” nie (soos geboekstaaf deur die SA Instituut vir Rasseverhoudinge se daarop-volgende navorsing, waaromtrent u meer kan lees in hulle publikasie hiernaas, sowel as in ons e-boek).

“The conventional wisdom is that they (the 20,500 dead of the Struggle) died at the hands of a state-backed Third Force, but the more accurate explanation is that they died as a result of the people's war the ANC unleashed… Since 1994, many books have been written on South Africa's political transition, but none deals adequately with the people's war. The Truth and Reconciliation Commission should have covered this, but largely overlooked it. This book shows the extraordinary success of people's war in giving the ANC a virtual monopoly on power. It also shows, in part at least, the great cost at which this was achieved.”

In ‘n latere gedeelte van hierdie artikel sal ons in meer detail die vraag behandel van wie die “armed struggle” as sodanig gewen het (soos onderskei van wie die uiteindelike politieke mag in die nuwe bedeling gewen het). Ten einde egter eers die vraag te antwoord of die enkel-dimensionele krasse uitbeelding van die SAP-VT geregverdig is, sal ons vervolgens vergelykend kyk na die operasionele doktrines en werklike motivering van die opponerende magte tydens die era van gewapende stryd.

4.3 Wat was die opponerende doktrines?

4.3.1 – Dis Koue Oorlog: vir die Weste sowel as Moskou, het die doel die middele geheilig: Dit is ‘n historiese feit dat geen kommunistiese party nog ooit, nêrens in die wêreld, deur ‘n vrye en eerlike demokratiese verkiesingsproses aan die bewind kon kom nie. Dit was dus skering-en-inslag van hulle wêreld-visie dat hulle deur rewolusie die mag sou oorneem, wapen in die hand. Hulle was dus gerig op die totale afbreek van die ou orde (in al sy fasette: ekonomies, sosiaal/godsdienstig en staatkundig/regstelsel). Hulle oogmerk was die algehele vervanging van dit wat was, met ‘n radikale nuwe bestel – wat aan hulle, as alleen-regeerders binne ‘n eenparty-stelsel, die totale, onbelemmerde diktatoriale mag moes gee oor alles en almal.

Om hierdie radikale doelwit te bereik, het die kommuniste alle middele as veroorloof ge-ag, en was alle verset teen hulle, “teen-rewolusionere” aktiwiteit deur “vyande van die volk” wat sonder skroom of billike regsproses weggemaak kon en moes word.

Dit is dus nie moeilik om te begryp nie dat die Weste die kommuniste bedreiging as ‘n eksistensiële een gesien het, dus letterlik vir hulle voortbestaan, want dit het die totale vernietiging van die Weste se bestaande stelsels ten doel gehad, gepaard met die ontneem van al hulle materiële besittings, hulle burgerregte en -vryhede – tot selfs die reg op geloof-uitoefening. Teen hierdie genadelose bedreiging het die Weste, en veral ook die VSA (aan die voorpunt van die anti-kommunistiese stryd gedurende die Koue Oorlog), self ook geneig tot ‘n onbeskroomde benadering van “die doel heilig die middele”.

Male sonder tal het die Amerikaners bv. staatsgrepe aangevoor oor die wêreld heen.

Konserwatiewe militêre diktature is aan bewind gestel en bewapen om teen kommunistiese uitbreiding wal te gooi, van Griekeland deur Afrika en die Amerikas tot in Asië. Die teen-insurgensie 22 Nongqai Vol 13 No 3

opleiding wat aan hierdie anti-kommunistiese magte gegee is by Amerikaanse militêre instellings soos bv. die “School of the Americas” in die destydse Panama kanaal-sone, het nie die Queensberry-reëls gepredik nie. Instruksie is gegee in martel-metodes en in die kragdadige onderdrukking van linkse politieke bewegings. Die gevolge daarvan was veel, veel erger as enigiets wat Suid-Afrika ooit beleef het. Die Latyns-Amerikaanse militêre diktature se “Plan Condor” en die sg. “vuil oorlog” wat daarkragtens gevoer is, het 50,000 sterftes in aanhouding meegebring en ‘n verdere 30,000 is maak “verdwyn”. Die burger-oorlog in ‘n klein landjie soos Guatemala (SentraalAmerika, met maar ‘n derde van Suid-Afrika se bevolking), het 200,000 sterftes tot gevolg gehad.

Hierdie “everything goes” benadering van die Amerikaners leef voort in hulle hantering van Islamistiese terreur. By Guantanamo-baai word verdagtes bv. nou al meer as twintig jaar sonder verhoor aangehou; in die “war on terror” is ‘n minimum van 22,000 (en moontlik soveel as 48,000) mense sedert 9/11 sonder enige magtigende regsproses deur die VSA-veiligheidsmagte gedood, deur middel van lug-aanvalle, in hoofsaak met afstandbeheerde vlieg-apparate (“drones”).

Nie net die VSA het hierdie harde benadering tot teen-insurgensie gevolg nie – in die onlangse verlede het die Nederlandse koning sowel as die Franse president formeel verskoning moes aanbied vir brutaliteite gepleeg deur hulle onderskeie veiligheidsmagte in Indonesië en Algerië. Die Britte is nie bekend vir apologie nie (hulle swyg dinge eerder dood) maar die waarheid van hulle metodes in konflikte soos Kenia is welbekend – kyk maar net na die artikel hiernaas.

23 Nongqai Vol 13 No 3

Het die SA-VMe, en die SAP-VT in besonder, ook so ‘n “die doel heilig die middele” beleid gevolg? Ten ene male – nee!

4.3.2 - Die SAP-VT se operasionele doktrine: Dit spreek vanself dat die “alle-oorsaak” sterfgevalle in aanhouding van die SAP-VT nie so werklik uitsonderlik laag sou kon gewees het nie (as wat dit in feite was – soos onbetwisbaar geïllustreer is in die voorgaande vergelykende data/grafieke) indien die SAVMe wel dieselfde doktrine van “veg vuur met vuur” sou gevolg het as wat die Amerikaners bv. gedurende die sg. “Dirty War” in LatynsAmerika gebruik het. Of dan die kommunistiese doktrine van die “doel heilig die middele”, wat die ANC in sy “people’s war” en in sy eie interne sekerheidsaksies gevolg het, bv. in sy kampe in die buiteland, soos die berugte Quatro in Angola.

Die besonder lae sterftes wat maar enigsins aan die SAP-VT roedigbaar was, getuig van die teenoorgestelde benadering. Eerstens van ‘n proses vierkant gebaseer in die reg en regstelsel. Tweedens van ‘n baie duidelike begrip aan die kant van SAP-VT bevelvoerders en personeel, dat die ANC se “gewapende stryd” aller-eers ‘n propagandaoorlog was, gemik daarop om die SA-VMe (as die linie van voorste verdedigers), in die swakste moontlike lig te stel – sodat hulle ten strengste moes waak teen enige dade wat vir die ANC as ammunisie kon dien in hulle propaganda-aanslag.

In ons e-boek, word hierdie baie ferm amptelike beleid met klinkklare eerstehandse bronne ge-boekstaaf (bv. oorspronklike geskrewe instruksies en transkripsies van veiligheidskonferensies). Hiermee dus net enkele voorbeelde, soos eerstens die ernstige vermaning waarmee Genl. “Lang Hendrik” van den Bergh sy openingsrede by die 2e veiligheidskonferensie (gehou in Pretoria op 8 & 9 Junie 1968) afgesluit het: Hy het beklemtoon dat die handhawing van die hoogste morele standaarde in beide die privaat en professionele lewe noodsaaklik is. Dissipline moes voorop staan – bowenal selfdissipline.

Geen SAP-VT-lede wat hulle skuldig maak aan morele oortredings in hul private of professionele lewens sou bevorder word nie, en hy het baie sterk gewaarsku dat senior offisiere wat probeer om oortredings deur hul ondergeskiktes weg te steek, gepenaliseer sal word. Wat aantygings van aanrandings op aangehoudenes betref, het Genl.

24 Nongqai Vol 13 No 3

Van den Bergh 'n beroep gedoen om samewerking “om dit tot nul te bring; ons moet (die beeld van) die Polisie opbou, sodat elke lid van die publiek kan aanvoel dat die polisieman werklik sy vriend is.”

Hierdie beleid is nie slegs op nasionale vlak gepredik nie – dit is ook op afdelingsvlak by personeel op die hart gedruk. ‘n Voorbeeld hiervan is die 12-bladsy instruksie wat die destydse bevelvoerder van Afdeling Port Natal (toe kolonel Frans Steenkamp, later bevelvoerende generaal van die Veiligheidstak landswyd) op 29 April 1977 gesirkuleer het.

Die inleidende verduideliking van die aard van die bedreiging is belangrik (op die eerste bladsy, hier gereproduseer, sodat u dit self kan lees). Dit is aanduidend van hoe deeglik begryp is dat die SAPVT die teiken was van ‘n intense propaganda-oorlog. Sodat, ten alle koste, eie optrede vermy moes word wat as ammunisie teen die SAP-VT kon dien in hierdie media-stryd.

Hier volg nou enkele aanhalings uit latere bladsye, wat illustreer hoe ondubbelsinnig die instruksies was waaronder lede van die Veiligheidstak hul taak verrig het: “…die tyd het aangebreek waar ons hand in eie boesem moet steek en eerlik en objektief moet nagaan of ons nie in en deur ons optrede, direk in ons vyande se hande gewerk het nie en self grootliks verantwoordelik is vir ons nederlae nie. Die saak moet positief benader word en ons optrede moet deurgaans so wees dat brûe vooraf gebou word oor die slote en struikelblokke wat ons vyande voorberei het.

Ons moet eenvoudig nou sorg, in al ons optrede, dat daar geen of so min as moontlik vatkans aan ons gekry kan word. Ons moet ons beeld herstel en uitbou in die volksoog. Indien ons nie daarin slaag nie, sal ons self verantwoordelik wees vir oneindige en moontlik onherroeplike skade aan ons land.

“Tree beskaafd maar ferm teenoor ‘n verdagte op: sodoende sal u sy respek bekom en behou.

25 Nongqai Vol 13 No 3

“Onthou deurgaans u is 'n polisieman, nie 'n politikus nie; u ondersoek ‘n strafsaak waar die land se wette verbreek is en dit is nie u taak of verantwoordelikheid om die reg of verkeerd van die wette te verdedig nie. Dink, dink en beplan voortdurend. Ons vyande voer hierdie stryd teen ons met die kop en ons moet hulle op dieselfde wyse beveg. Dit is die veiligste, doeltreffende en mees blywende in sy langtermyn effek. 'n Verstandelike, sielkundige oorwinning wek respek; ‘n fisiese, gewelddadige oorwinning bring mee ‘n blywende en groeiende haat, verset en begeerte tot vergelding op enige manier moontlik. Dit geld veral, en meer so, waar van sodanige verdagte later gebruik gemaak moet word as getuie. Sy respek vir u gaan verlore en u respek vir uself word ewe-eens beskadig.” 'n Baie goeie insig in hoe lede van die SAP-VT hulleself en hul wêreld gesien het, kan verkry word uit die embleem wat hulle vir hulself ontwerp het en bv. laat in-weef het op 'n eie kenmerkende das wat hulle laat maak het (sien foto). Dit was nie iets wat bedoel was om formeel heraldies as 'n amptelike eenheidswapen geregistreer te word nie, maar eerder 'n tipe eie “klub”-embleem. Nietemin is die simboliek daarvan baie duidelik en betekenisvol.

In stede van tipiese polisie-simbole soos knuppels of boeie, het hulle 'n skaakstuk gekies. Die ruiter. Dit illustreer dat hulle, in eie gemoed, professioneel gewikkel was in 'n intellektuele eerder as ‘n fisieke stryd, wat soos 'n skaakspel gelyk het. Die keuse van die ruiter slaan op idees van ridderlikheid en is ook gewortel in die feit dat die ruiter die mees ratse stuk op die skaakbord is – wat bv. in staat is om agter vyandelike linies in te spring – en nie net afhanklik is van reglynige brute krag nie. Die ander element van die embleem is die ster bo alles: volg die Lig en bly op koers, moenie van die ware pad afdwaal nie...

Die S.A. Polisie se eie Missie-stelling het dit ook baie duidelik gemaak dat die Mag dit as sy taak gesien het om die hele gemeenskap te dien en te beskerm teen kriminele verbreking van die regsorde (dus, bepaald nie om rassisties “Blanke superioriteit” of -belange te bevorder nie).

Dis tog kennelik só dat, enige plek ter wêreld, die rewolusionêre bedryf van die politiek met behulp van wapen-geweld (en dus strydig met die norme van enige demokratiese regsorde) gesien word as krimineel. Daarom dat alle polisiemagte, oral-oor, dit as funksie het om daarteen op te tree, ten einde wetmatigheid en die publieke orde te handhaaf. In die SAP se missie-stelling val ook op die verbintenis tot eerbiediging van die reg en gemeenskapsnorme, plus verantwoordbaarheid (dus, van altyd openbare rekenskap moet gee, sonder enige valse illusie aan polisie-kant omtrent onaantasbaar wees, of van bo die reg verhewe staan).

Die realiteit van enige rewolusionêre konflik is dat dit die rewolusionêre is wat só ‘n geweld-siklus inisieer, nié die polisie nie, want lg. se wetstoepassing-funksie is reaktief-verdedigend van aard.

26 Nongqai Vol 13 No 3

Enige só ‘n siklus van geweld word dus altyd doelbewus deur die rewolusionêre afgeskop (al het hulle altoos ‘n gros van redes gereed, wat hulle ter regverdiging aanvoer vir hoekom geweld dan hulle “enigste oorblywende uitweg” sou gewees het).

Die lede van die SAP-VT was maar alte goed bekend met die gevaar wat die kommunisme vir die samelewing inhou, soos onderstreep deur die wandade wat afgespeel het in die USSR se onderdrukking van die Hongare, van die Tsjeggo-Slowake en die miljoene gedood of in die Gulags opgesluit in die USSR self, of die brutaliteit van Mao se “kulturele rewolusie” in Sjina.

Net soos die res van die Weste, was die SAP-VT vasbeslote om die kommunistiese bedreiging teen te staan, wat met goeie rede deur SAP-VT lede as ‘n eksistensiële bedreiging ook vir Suid-Afrika beleef is. Dít was die Veiligheidstak se oorheersende dryfveer. Nié om, soos die “enkel storie” probeer wysmaak, “apostels en afdwingers van Apartheid” te wees nie (dit was tog duidelik nie hulle taak om hulself te behep met wetstoepassing t.o.v. maatreëls soos groepsgebiede, passe ens. nie).

In hulle amp-uitvoering was hulle polities-neutrale publieke amptenare – geregsdienaars – nie politici nie. Daarom dan dat die SAP-VT en die SA-VMe in die algemeen, ‘n sleutelrol gespeel in die handhawing van die stabiliteit wat absoluut essensieel was om die oorgang na ‘n nie-rassige demokrasie moontlik te gemaak het. Dit het hulle professioneel gedoen, ondanks dat hulle tog logies geweet het dat dit op ‘n Swart meerderheidsregering sou uitloop. Is dit wat geswore rassiste sou gedoen het? Daarom ook dat dit SAP-VT operasionele doktrine was om die politieke rigtingbepaling oor te laat aan die grondwetlik-daargestelde parlement / regering van die dag, en so ook die beregtiging van skuld of onskuld oor te laat aan die howe, waar dit tuis hoort. Bepaald nié om self óf politikus, óf ondersoeker + regter + laksman te speel nie (dus, baie anders as wat bv. in die Amerikaanse “dirty war” gebeur het).

Die SAP-VT het maar alte goed geweet dat hulle onderworpe was aan parlementêre toesig (met vrae wat verseker aan die Minister sou volg, die moment as enige ongerymdheid beweer sou word).

Ewe seer was hulle onderworpe aan die howe, aan wie verantwoording gedoen sou moes word (as voorbeeld – die geregtelike ondersoek na die selfmoord in aanhouding van Dr. Neil Aggett het vieren-veertig hofdae in beslag geneem van intense kruis-ondervraging van lede van die Veiligheidstak, deur van die land se top advokate). In Suid-Afrika was daar geen spesiale, geslote veiligheids-howe nie. Alle vervolgings moes in die normale ope hof bereg word. Daar is die beskuldigde onskuldig geag, met die las op die polisie-ondersoekbeamptes om klink-klare bewyse van skuld voor te lê (altyd binne die beperkinge, beskerminge en eise van die normale Strafprosesreg en onderwyl die beskuldigde die beste regsverteenwoordiging geniet het wat perkelose buitelandse geld kon koop). Met bewyse wat van so ‘n oortuigende aard moes wees, dat skuld bo redelike twyfel vasgestaan het. Dit alles, onder die oë van die publiek en die media.

Die SAP-VT het maar te goed geweet dat hulle deurentyd onder die valk-oog gestaan het van ‘n Engelstalige media wat grootliks vyandig was teenoor die regering-van-die-dag; ‘n realiteit wat, hand-aan-hand met die prioriteitsklem wat die ANC op sy propaganda-veldtog geplaas het, opsigtelik daartoe sou lei dat enige vermeende mis-stap maksimaal téén die SAP-VT en die Afrikaner-regering uitgebuit sou word.

Wetend al hierdie dinge, sou dit werklik ‘n stom-onnosel polisieman moes gewees het wat homself (en die beeld van sy Mag, plus die belang van die land wat hy onder eed gesweer het om te dien) sou blootgestel het aan soveel probleme deur homself willens en wetens skuldig te maak aan onregmatige vergrype – vergrype wat sy staande orders (soos dié hierbo gekwoteer) in ieder geval by hom ingedril gehad het, dat hy ten alle koste moes vermy vir die opsigtelike skade wat dit doen.

Dat daar so merkwaardig min “alle-oorsaak” sterftes oor 34 jaar heen in formele SAP-VT aanhouding voorgekom het – met net vier gevalle (Biko, Timol, Aggett en Haffajee) wat steeds werklik ernstig gedisputeer word – is ‘n getuigskrif vir hoe goed die SAP-VT die werklike aard van die aanslag begryp het en hoe gedissiplineerd en norm-getrou hulle optrede as ‘n reël was, ondanks enorme provokasie en dodelike aanvalle op hulle (in die vier jaar tussen 1990 – 94, is bv. meer as 27 Nongqai Vol 13 No 3

800 swart polisie-beamptes vermoor). Baie meer detail oor die uiters beproewende konteks waarbinne die lede van die S.A. Polisie gedurende die stryd-jare hulle taak moes verrig, is in ons gratis e-boek beskikbaar.

4.3.3 – Die ANC se operasionele doktrine: Die filosofie wat die ANC-MK se “stryd” onderlê het, was dié wat die internasionale kommunisme gekenmerk het. Ten eerste was daar die verbintenis tot gewelddadige rewolusie (in die najaag waarvan alle middele veroorloof was), soos geïllustreer deur Mao se stelling dat politieke mag met die geweer gevat moet word, ten einde die ou orde totaal te vernietig en in geheel te vervang met hulle diktatoriale utopie.

Tweedens, die feit dat hulle stryd gefokus was op die wen van die politieke mag, eerder as noodwendig ‘n militêre oorwinning, en dus grootliks klem geplaas het op propaganda. Daar was uiteraard faksie-verskille, met enersyds diegene soos oud-president Nelson Mandela wat vanuit die staanspoor ‘n gewapende stryd gesien het as meganisme om onderhandelinge mee te probeer afdwing, en aan die ander kant die radikales wat werklik geglo het daarin om die bestaande orde militêr te verslaan, sodat hulle daarna, sonder beperking of onderhandelde kompromie, hulle eie nuwe orde in volle omvang sou kon afdwing. Hierdie faksie-verskille duur tot vandag voort, en onderlê bv. die Radical Economic Transformation (RET) faksie se droom van ‘n tweede rewolusie, om die kompromis van 1994 te begrawe en hulle eie orde te kan vestig in die plek daarvan.

Die prioriteit wat propaganda geniet het in die SAKP/ANC se operasionele doktrine, spreek uit die volgende aanhalings uit die SAKP se “The South African Communist party in Exile, 1963 – 1990”, waar propaganda opsigtelik telkens voorop geplaas is in die ANC/SAKP se prioriteitsbepaling: “The SACP Politburo, at one of its meetings in 1981, established three subcommittees to focus on: propaganda; trade union work; and "internal" work in the forward areas and inside the country. …

Following the 6th Congress (Kabwe, Zambia, June 1985), the Politburo, given the new challenges, established subcommittees based on the following areas: propaganda; education, research and training; industrial work; internal reconstruction; work in mass organisations; military affairs; international work; and security and intelligence.”).

Derdens, in hulle diktatoriale handhawing van “interne orde”, was die ANC-MK se sekuriteitkomponent (die Mbokodo, of “rots wat vergruis”) geskool in en geskoei op die drakoniese doktrine vergestalt in die berugte artikel 58 van die USSR-strafkode, wat enige andersdenkendheid gebrandmerk het as “teen-rewolusionêre” gedrag van “vyande van die volk”, wat die ergste straf geregverdig het. In daardie kultuur was deur geen sprake van toesig deur onafhanklike howe of ‘n demokratiese parlement nie, en nog minder van krities-ondersoekende joernalisme. Geen begrip van “onskuldig, totdat skuld bo redelike twyfel bewys is nie”, geen verbod op martel-metodes en onmenslike “straf” soos teregstelling met die brandende “halssnoer" nie, en bepaald ook geen verbintenis tot openbare verantwoording doen nie.

Hierdie kultuur van “anything goes” sonder verantwoording, lê aan die wortel van talle van SuidAfrika se huidige en toekomstige probleme, wat ons in meer detail in Deel 2 van hierdie artikel-reeks sal behandel (in volgende maand se Nongqai). Dus sal ons hier volstaan met net die basiese, ten einde die onderskeid te kan deurtrek tussen die SAP-VT se doktrine en dié van die ANC-MK (soos voorheen gemeld, kan u baie meer detail hieromtrent lees in ons gratis e-boek).

Deur “gewapende stryd” te kies, volg onvermydelik fisieke konflik: Die SAKP/ANC se kies van “armed struggle” eerder as ‘n verbintenis tot slegs vreedsame metodes het – as onvermydelike konsekwensie – fisieke konflik tot gevolg gehad. Die keuse van gewapende stryd het die manier van politiek voer, weggestuur van vreedsame debat oor beleidsalternatiewe, na ‘n naakte fisieke stryd om mag.

Dat daar wél effektiewe opsies anders as guerrilla-oorlog was, is geïllustreer deur die massa-verset van die Soweto-jeug in 1976, die UDF se program in die 1980’s van sekere metropolitaanse 28 Nongqai Vol 13 No 3

townships onregeerbaar maak, plus die Anti-Apartheidsbeweging se kampanje vir internasionale isolasie. Indien die ANC werklik voor 1990 “oorweldigende populêre steun” geniet het, sou hulle ook bv. deur stakings die Blanke bewind sonder gewapende stryd tot ‘n val kon gebring het, want dit was duidelik só dat suksesvolle weerhouding van hulle arbeid deur ‘n meerderheid nie-blankes, die landsekonomie sou kon laat inplof het. “Armed struggle” was dus bepaald nie “die enigste opsie wat oorgebly het nie” en – soos later hierin aangetoon sal word – was ieder geval hoegenaamd nie effektief teen die Blanke bewind nie. Inteendeel!

Enersyds het “armed struggle” noodwendig gelei tot fisieke botsings met die Polisie, omdat lg. geswore was (soos hulle kollegas enige plek op aarde) om wet-en-orde te handhaaf teen enigeen wat geweld as hefboom probeer gebruik. Andersyds (en veel meer so as met die polisie) het die keuse van “armed struggle” uitgeloop op ‘n bloedige stryd wat die ANC gevoer het teen sy (Swart) politieke opponente, met wie hulle in kompetisie was vir die uiteindelike politieke mag – ‘n fisieke magstryd teen ander Swart partye soos Inkatha, wat (soos die syfers onweerlegbaar bewys) veel meer noodlottig was as die ANC se stryd teen die Blanke maghebbers. Veral gedurende die laaste oorgangsfase. Dit was in daardie laaste vier jaar dat ¾ van die totale aantal van 20,500 sterftes wat die konflik oor 34 jaar heen gekos het, opgeloop het – as Swart-op-Swart geweld.

Dit val bv. op hoe die SAKP/ANC se benadering tot die halssnoer-moorde verskil het van dié van die UDF – Winnie Mandela as top ANC-lid het dit openlik aangeprys as die middel waardeur die land “bevry” sou word, terwyl Aartsbiskop Desmond Tutu as UDF-leier, gedreig het om die land te abandoneer en te emigreer, as dié gruwel-praktyk nie gestop word nie.

Propaganda as essensiële deel van SAKP/ANC-doktrine: Deurgaans was propaganda die skering-en-inslag van die ANC-doktrine vir magsoorname (soos ons in besonderhede aandui in die e-boek, o.a. gebaseer op die kommuniste se geslaagde “armed propaganda” stryd in Vietnam). Die ANC se propaganda-veldtog het veral gefokus op die eenhede aan regeringskant wat vir die ANC die grootste bedreiging ingehou het – met bo-aan, opsigtelik die SAP-VT. Individuele aktiviste wat deur die SAP-VT aangekeer is, het ook hulle persoonlike redes gehad om veral die howe as platform te gebruik om propaganda te maak (waar hulle geweet het die media gereed gesit het om enige en alle bewerings prominent te rapporteer). Bewerings van marteling was ‘n logiese manier om jouself te verontskuldig vir inligting wat jy in aanhouding aan die SAP-VT uitgelap het oor kamerade. Dit was duidelik ook deel van die ANC se staande operasionele instruksies dat die howe maksimaal gebruik moes word (bowenal die reg om ‘n verklaring te maak wat nie deur die Staat aan kruisverhoor onderwerp kon word nie) om blatante leuens en verdraaiings via die media die wêreld in te stuur, ten einde die SAP-VT se beeld af te takel.

Die onbetwisbare sukses van die ANC se propaganda-aanslag is die grootste enkele rede hoekom daar so ‘n enorme gaping is tussen die drogbeeld geskets deur die “enkel storie”, en dit wat die vergelykende statistiek ondubbelsinnig konstateer oor hoe uiters min aktiviste in aanhouding van die SAP-VT gesterf het (wat aandui hoe korrek en omsigtig hulle dus in werklikheid behandel is, in vergelyking met ander lande – verwysend na die vorige grafieke). Ongetwyfeld het die ANC die propaganda-oorlog gewen. Dit kon hulle regkry, veral om twee redes: eerstens omdat hulle kon inspeel in die vooraf-bestaande vooroordele van die plaaslike Engelstalige media, wat die Afrikanerregering polities vyandig-gesind was (met die plaaslike Engelstalige beriggewing wat dan op sy beurt weer die wêreld-oorheersende Engelstalige internasionale joernalistiek, rigtinggewend kon beïnvloed).

Die tweede rede waarom die ANC die propaganda-oorlog so volledig gewen het, was dat die P.W. Botha-bewind (na die “staatsgreep” teen Adv. John Vorster, Genl. Van den Bergh en Dr. Eschel Rhoodie – leiers wat die aard en gevaar van die “armed propaganda”-aanslag goed verstaan het, en ‘n teenstrategie en -kapasiteit ontwikkel gehad het), strategies die bedreiging fundamenteel verkeerd gelees het. Botha het essensieel weggedoen met die ontluikende teen-strategie en veral 29 Nongqai Vol 13 No 3

met die kapasiteit wat daarvoor opgebou is (omdat diegene daarby betrokke, sy interne politieke opposisie was, vir wie hy nie kon duld nie).

Botha, net soos diegene binne die ANC (SAKP/MK-faksie) wat die “armed struggle” as insigself beslissend wou sien (eerder as om dit te verstaan as net maar nog ‘n hefboom in ‘n politieke magstryd wat rondom die onderhandelingstafel en uiteindelik die stembus beslis sou word) was ewe verkeerd met hulle militêr-gedomineerde analise. Vir die Staat, het dit gedurende die laat sewentigs en die tagtigs gelei tot ongebalanseerde prioritisering van duur militêre projekte gelei. Dit het uitgeloop op meer as net die ontman van die Staat se teenpropaganda-kapasiteit en van sy uitreikingsinisiatiewe na Afrika en die wêreld. Gegewe die krities-belangrike rol wat binnelandse stabiliteit in die tagtigerjare sou aanneem (soos opgeweeg teenoor ‘n buitelandse militêre bedreiging), het hierdie ongebalanseerde prioritiserings ook gelei tot die afskeep van die Polisiebegroting (dit, onderwyl die “dun blou lyn” die versekeraar moes wees van die aller-noodsaaklike binnelandse stabiliteit).

Dit was analitiese foute wat, saam met ‘n gelyklopende gebrek aan ‘n ontsluitende politieke visie en aan ‘n “game plan” vir hoe om effektief te kan meeding om die politieke mag in die nuwe bedeling waarheen die land duidelik op pad was, het op ‘n kritieke tydstip ‘n verlore dekade tot gevolg gehad. ‘n Dekade waartydens die (periferiese) militêre stryd weliswaar “gewen” is, maar waartydens die Afrikaner polities verdeel is en waartydens die mees wesentlike stryd verloor is, nl. die propagandaoorlog binnelands en internasionaal. Ook is nagelaat deur die regeringspolitici (uit vrees vir die Groot Krokodil?) om doelbewus te begin posisioneer vir effektief meedoen aan die toekomstige kompetisie om politieke mag – so asof dit ook weer die veilgheidsmagte se verantwoordelikheid sou wees...

Daardie verlore dekade onder Botha, waartydens die eens-dominante Afrikaner polities geskeur is (wat Vorster so hard probeer vermy het) en waar die som van Botha se politieke visie uiteindelik, gedurende die druk-jare van die laat-tagtigs, was dat dit lyk of “ons sal moet kies om hardegat onder te gaan”, is waar die grondslag gelê is vir die latere verloor van alle sinvolle deelname deur die Afrikaner (en ook die Blankes / nie-Bantoe) aan die uitoefening van politieke mag in die nuwe bedeling – met die tragiese praktiese gevolge vir landsadministrasie wat die afgelope drie dekades al hoe duideliker geword het.

President F.W. de Klerk kon in 1990 op die nippertjie wel ingryp en weer tydelik die politieke inisiatief herwin, maar die “verlore dekade” het beteken dat die nodige kapasiteit en “game plan” aan die kant van die Afrikaner-politici ontbreek het, om effektief mee te ding vir inspraak in die uiteindelike nuwe politieke magsbedeling (sien Nongqai Vol 12 No 7B p40 pdf vir ‘n insiggewende artikel, vanuit die kommunistiese hoek, oor die “verlore dekade” onder Botha; ons sal na hierdie tema terugkeer later in Deel 2 van hierdie artikel, wanneer die nagevolge enersyds van die faksieverdelings en die “armed struggle”, en aan die ander kant van ‘n eie “game plan”, in meer detail behandel sal word).

Stalinistiese doktrine m.b.t. interne sekuriteit: Die “ongeveer 900” alle-oorsaak sterftes in die buiteland onder ANC-beheer – soos deur hulle self gerapporteer aan die WVK – oortref met ‘n veelvoud van dertien die 67 alle-oorsaak sterftes in SAP-VT aanhouding oor 34 jaar heen. Die enorme aantal sterftes wat op die ANC se brood te smeer is, was grootliks te danke daaraan dat die ANC-MK se operasionele doktrine vir die handhawing van interne sekuriteit gebaseer was op die Sowjet-model – brutaal, sonder erkenning van basiese menseregte of regsproses, en sonder aanspreeklikheid of verantwoording. Dit is nie óns woorde nie, maar dié van instansies soos Amnesty International en Searchlight South Africa (beide alom bekend vir hulle kritiek teen die destydse Blanke regering). Om dus beskuldigings te verhoed van eie bevooroordeeldheid, haal ons hierdie bronne hier direk aan, in die oorspronklike Engels.

Amnesty International het bv. bevind daar was “…a long-standing pattern of torture, ill-treatment and execution of prisoners by the ANC's security department. It shows too that this pattern of gross 30 Nongqai Vol 13 No 3

abuse was allowed to go unchecked for many years, not only by the ANC's leadership in exile but also by the governments of the African front-line states…”

Die ANC was, as gevolg van hierdie buitensporighede teen sy eie aangehoudenes, polities verplig om 'n aantal “kommissies van ondersoek” aan te stel. Eerste was daar die Stuart-ondersoek van die middel-tagtigerjare. Dit is gevolg deur die Skweyiya-ondersoek van die vroeë negentigerjare (onderneem deur ANC-lede, wat hulle eie organisasie moes ondersoek). Die derde was die "onafhanklike" Motsuenyane-kommissie, wat in Augustus 1993 verslag gedoen het.

Searchlight South Africa het soos volg berig oor van die bevindinge: “…The (Skweyiya) Commission concluded that within the ANC in exile for the greater part of the 1980s, 'there existed a situation of extraordinary abuse of power and lack of accountability. It confessed to 'staggering’ brutality by the ANC security department.

“Revelations quoted from the Stuart report make it plain that ANC leaders imprisoned, tortured and executed the mutineers in full knowledge that they were innocent of the smear of being South African government agents. The Skweyiya report states that the Stuart Commission had 'clearly identified' the malaise of brutality in the ANC. It quotes the Stuart report as having stated that force had become 'the rule rather than the exception' and that coercion was 'indiscriminately used not only as a punishment but even when carrying out interviews and debriefings'.”

Dit is duidelik uit die Skweyiya-verslag dat die ANC se departement van intelligensie en sekuriteit (vir wie Skweyiya in hoofsaak vir die mishandeling geblameer het) geopereer het onder die doktrine van inligting uit aangehoudenes bekom “teen enige prys”. Dit is inderwaarheid deur die destydse DIS-hoof, Mzwai Piliso (Jacob Zuma se voorganger in daardie posisie), aan Skweyiya erken, in presies daardie woorde. Piliso het ook sonder skroom erken dat hy persoonlik aan marteling deelgeneem het. Teregstellings (na kangaroe-verhore) was ook uiters brutale openbare skouspele – van die veroordeeldes is met RPG-7 anti-tenk missiele aan flarde geskiet. Tot hede en vandag is niemand vir dié vergrype aanspreeklik gehou nie...

Daar was dus sigbaar geen vergelyking (of morele ekwivalensie) tussen die operasionele doktrines van die SAP-VT en die ANC-MK nie, met lg. se kultuur van onaantasbaarheid van leiers en gebrek aan aanspreeklikheid, wat vandag steeds nog neerslag vind in hedendaagse landsprobleme – waaroor later meer.

31 Nongqai Vol 13 No 3

4.4 Waarvoor is werklik geveg, aan die onderskeie kante?

4.4.1 Begryp die “skaakspel” van die mens se altyd dubbelslagtige besluitneming-oorwegings: Om te verstaan hoe die verskillende fasette van ons komplekse werklikheid ineen geskakel het, is dit nodig om eers te verstaan hoe en hoekom mense by sekere keuses uitkom, ook in die politieke sfeer. Slegs dan kan 'n mens werklik oordeel of 'n bepaalde keuse (en die optrede wat daaruit voortgevloei het), 'n “regverdige saak” (just cause) gedien het, of klaarblyklik onregverdig was.

Die denke hieroor gaan terug na die filosoof Immanuel Kant en sy teorieë oor die mate waarin ons as mense vryheid van optrede/keuse geniet – idees wat toe verder ontwikkel is deur Isaiah Berlin in die laat vyftigerjare. Berlin het ons vryheid van keuse as tweeledig gedefinieer: 'n negatiewe vryheid en 'n positiewe vryheid (of, soos latere filosowe dit ontwikkel het, as die intern-gedrewe keuses wat deur ons begeertes gemotiveer word, en die ekstern-gedrewe keuses wat gedikteer word deur die beperkings van ons operasionele omgewing). Die spel skaak is 'n uitstekende voorbeeld van wat hier bedoel word: 'n speler wil natuurlik wen (sy primêre interne begeerte), en moet daarom 'n strategie bedink om sy teenstander aan te val en te skaakmat. Maar (soos enige skaakspeler weet), kan 'n mens nie al jou besluitneming, jou elke beweging, uitsluitlik op jou aanval fokus, sonder om ook deurentyd jou verdedig te oorweeg nie – om af te weer dit wat jou teenstander van sy kant af aan jou probeer doen, gemotiveer deur sý begeerte om te wen en jou te skaakmat. 'n Mens kan dus nie 'n "eenhand"-benadering van slegs aanval volg nie - jy het 'n tweehandbenadering nodig, wat jou aanval en jou verdediging balanseer. Want op die ou end (soos in die werklike lewe) is dit dikwels belangriker om nie te verloor nie, as wat dit is om altyd te wen. Veral as 'n vermeende eksistensiële bedreiging jou in die gesig gestaar, waar verloor tot jou uitwissing sou lei. Om dan nie te verloor nie, is gewis belangriker as om heeltyd net te bly fokus daarop om jou eie begeertes te probeer laat seëvier.

In die geval van die Suid-Afrikaanse konflik, was die twee uiteindelike hoof-protagoniste (die ANC en die Blanke regering, voortspruitend uit die ras-verdeelde koloniale erfenis) albei enersyds gemotiveer deur staatkundige visies van wat hulle onderskeidelik, ideaal-gesproke, sou wou 32 Nongqai Vol 13 No 3

realiseer, maar andersyds was beide veel-al gemotiveer deur die eksistensiële bedreigings waarteen hulle elk onderskeidelik bereid was om te bly veg, tot die dood.

4.4.2 – Die ANC se oogmerke (aanvanklik, en na SAKP-infiltrasie en manipulasie): Die ANC is in 1912 gestig om, ten behoewe van die Swart bevolking, 'n rassistiese, diskriminerende koloniale stelsel teen te staan. ‘n Stelsel wat die ANC se volgelinge ernstig benadeel het – polities, ekonomies, sosiaal en in terme van respek vir hul menswaardigheid. Met ander woorde, koloniale rassisme was ongetwyfeld 'n eksistensiële bedreiging vir hulle en hul welstand. Om sulke rassediskriminasie teen te staan, was dus ongetwyfeld 'n "regverdige saak" (anders sou hulle mense dieselfde uitwissing wat die inheemse bevolkings in Noord-Amerika en Australië onder Angel-Saksiese bewind daar te beurt geval het, hier te lande kon beleef het).

Namate die ANC egter na sy effektiewe oorname deur die SAKP sy beleidsdoelwitte (synde die Marxistiese staatsmodel wat hulle gesê het hulle in “Apartheid” se plek wou stel) ontwikkel het, het dit waarvoor hulle geveg het, egter verstrengel geraak met die Koue Oorlog en internasionale kommunisme. Dit het daartoe gelei het dat dit hulle verklaarde oogmerk geword het om die bestaande orde met rewolusionêre geweld totaal uit te wis, ten einde dit heelhuids te vervang met 'n Marxistiese “volksrepubliek”, gevestig binne die Moskou-dampkring.

Namate die SAKP sy infiltrasie van die ANC-leierskap, en daarna sy beheer oor laasgenoemde se strategie gedurende die vyftiger- en sestigerjare verskerp het, het hulle nie net hierdie nuwe doelwit van 'n Marxistiese “volksrepubliek” in plek gestel nie, maar ook 'n fundamentele verandering in metodes. Hulle het nl. die eertydse trotse Afrika-nasionalistiese beweging nie net maar ideologies gekompromitteer en internasionaal in lyn gebring met die USSR se belange nie, maar die ANC ook gemanipuleer om sy lank-gevestigde verbintenis tot nie-gewelddadige metodes te laat vaar, ten gunste van die loods van 'n gewapende stryd. ‘n Konflik wat onder SAKP-aanhitsing algou geëskaleer en transformeer het van die sabotasie-veldtog van die sestigerjare (met geen sterftes bedoel nie, gemik op onderhandelinge afdwing), deur ‘n fantasmagoriese fase van Moskoudienstige “guerrilla-oorlog” heen, tot die traumatiese “volksoorlog” (“people’s war”) wat uiteindelik heelparty betwiste swart townships in vlamme, bloed en trane gelaat het – en dit, grootliks ná die rasse-kwessie effektief deur president F.W. de Klerk se Februarie 1990 verbintenis tot 'n nie-rassige demokrasie, finaal as strydpunt weggevee was.

4.4.3 – Die blanke regering se oogmerke: Van die kant van die blanke regering het die Nasionaliste (danksy die Afrikaner se eie ervaring van hul eie anti-imperiale stryd vir onafhanklikheid en gelykheid) verstaan dat die ou koloniale orde in die wêreld (wat gebaseer was op niks anders nie as wit rasse-oorheersing gerugsteun deur gewapende mag), nie in daardie gedaante sou kon of behoort voort te duur nie. Hulle het verstaan dat dit intellektueel en moreel onaanvaarbaar was om eenvoudig voort te gaan "soos dinge is". Dat nie maar net kon bly voort-doen nie, asof die koloniale rassistiese stelsel die “natuurlike orde” van menswees was; asof die status quo wat die NP in 1948 geërf het, gevolglik nou maar was en moes bly, as synde "hoe dinge altyd behoort te wees".

Anders as koloniale situasies elders (waar wit setlaars met alle mag probeer het om die "ou orde" onveranderd te bewaar – soos bv. die Franse "pied noirs" in Algerië, wat daartoe verbind was om daardie land as 'n integrale deel van Frankryk onder hul beheer te hou, of die wit Anglo-setlaars in Rhodesië – was die Nasionale Party daarenteen gekenmerk deur die feit dat dit self ‘n anti-imperiale “bevrydingsbeweging” was, 'n party dus van radikale verandering, bepaald nie van stasis nie. Net soos in bv. Indië en Ierland, het die Nasionale Party hom in die eerste plek beywer vir ‘n eie republiek, vir onafhanklikheid van Brittanje, en het dit op 31 Mei 1961, ná 'n referendum onder wit kiesers, behaal (dit is hierdie Boer/Brit-stryd wat die voedingsbron was vir die Engelstalige media se politieke antagonisme teen die Afrikaner-regering; ‘n politieke vyandskap wat die ANC goed en deeglik uitgebuit het in sy propaganda-aanslag).

33 Nongqai Vol 13 No 3

Meer egter as om bloot net “unie” met "republiek" te wil vervang, het die NP ook die radikale herkonfigurasie voorgestaan van die Suid-Afrikaanse geografies-staatkundige entiteit, om se ver as moontlik terug te keer na dit wat staatkundig bestaan het vóór Britse verowering van die Swart stamgebiede en die Boere-republieke. Die doel was om weg te doen met die ongedifferensieerde, unitêre bedeling wat in 1910 uit imperiale verowering gebore is (waarteen hul voorvaders so hard geveg het in die twee Anglo-Boere-oorloë). Eerste Minister Verwoerd het ag geslaan op die voorbeeld van Botswana, Lesotho en Swaziland (wat voor Uniewording reeds deur niks anders as Britse imperiale fiat uitgesluit is uit die Unie, en elk konstitueer is as ‘n stam-tuisland wat effektief binne Suid-Afrika se grense gevestig was, maar konstitusioneel daarbuite gestaan het; ‘n voorreg waarvan Transkei en Zoeloeland bv. destyds doelbewus uitgesluit was, omdat die Britte nie in die aanloop tot uniewording en in die aangesig van die destydse uitbreidings-ambisies van die Duitse Ryk, beheer oor enige kuslyn wou afstaan nie).

Verwoerd se visie was om die unitêre, koloniale Suid-Afrika in effek te ontbind, en om in die plek van ‘n eenheidstaat, terugwerkend 'n konstellasie van onafhanklike, etnies-gebaseerde stam-state daar te stel (lg. dus soortgelyk aan die BLS-lande). Só sou dan aan elke mens wel stemreg gegee word, maar streng binne sy eie stam/staatsverband. Asof jy 'n bord roereier neem en probeer die oorspronklike individuele eiers weer her-saamstel, teruggewerk binne nuwe doppe, maar wat ooreenstem met die oues wat eens daar was, voordat hulle verpletter is deur Britse militêre verowering en toe teen wil-en-dank saamgeklits is a.g.v. die Britse Ryk se daaropvolgende behoeftes i.t.v. sy eie ekonomiese en administratiewe doeltreffendheid. Hierdie visie van retroingenieurswese het dalk regverdig en moreel gelyk op papier (net soos kommunisme amper Bybels op papier lyk), maar dit was dodelik gebrekkig in praktiese gevolg en uitvoering. Omdat dit: • eerstens nie rekening gehou het met menslike natuur nie (dieselfde gebrek waaraan kommunisme ly) as gevolg van Blanke onwilligheid om die opofferings te gemaak het wat so 'n radikale herverdeling van die Suid-Afrikaanse grondgebied sou vereis het om lewensvatbaar en histories regverdigbaar te kon wees, sodat die ontluikende state-konstellasie uiteindelik bv. met twee aparte Xhosa-tuislande gesit het (aangesien die Oos-Londen korridor wat die twee skei, te veel opoffering sou veroorsaak het om uit te skakel) om nie te praat van hoeveel "Wit" grond onteien en oorhandig sou moes word nie, om te verseker dat die tuislande wel sou kon groei van blote gespikkelde vlekke op die landkaart (die eensmalige Britse “reservate”) tot betekenisvolle, ekonomies lewensvatbare entiteite; • tweedens, omdat die enorme belegging in geld wat nodig was vir behoorlike ontwikkeling eenvoudig nie daar was om die "konstellasie" uit te bou tot 'n lewensvatbare en billike werklikheid nie; • derdens omdat hierdie ideaal ieder geval teen die sestigerjare reeds agterhaal is deur die behoeftes en eise van die vinnig-groeiende Suid-Afrikaanse ekonomie en die gevolglike geïntegreerde demografiese en ruimtelike realiteite van die nuwe industriële metropole; en • vierdens, omdat die tuisland-beleid en sy “aparte maar gelyke stemreg” 'n intellektuele kopsmokkel was wat niemand geflous het nie – allermins vir die Swartes vir wie dit bedoel was om te dien, wat dit verwerp het (die fatale intellektuele fout, of dan inkonsekwente logika, was dat dit 'n konstellasie van aparte etnies-kulturele eenhede in die vooruitsig gestel het, met eie state vir elke Swart stam, maar dan 'n etnies-ongedifferensieerde "Wit" staat in die res van die land, waarvoor jy suiwer op grond van velkleur gekwalifiseer het; verder het dit geen logiese oplossing gebied om die sogenaamde Kleurlinge apart geografies te akkommodeer nie, en ook nie die Indiërs nie).

Dit waarna die Wit regering as sy ideaal gestreef het, was dus moreel en prakties net so 'n twyfelagtige saak as wat die ANC se Marxistiese "volksrepubliek" aan hulle kant was.

4.4.4 - Die een se droom was die ander se nagmerrie: die belangrikste ding om te verstaan was egter dat die een kant se veronderstelde “ideale oplossing” in werklikheid die ander kant se ergste nagmerrie was – die einste eksistensiële bedreiging waarteen hulle elkeen met hand en tand sou veg om te verhoed dat dit verwesenlik word. Die Swartes wou nie "Grand Apartheid" hê nie, punt.

34 Nongqai Vol 13 No 3

Die Blankes (maak nie saak, Boer of Brit nie) sou nooit die oplegging van 'n Marxistiese volksrepubliek aanvaar het nie en sou dit tot die einde beveg het, met kernwapens indien nodig.

Dit was die verdienste van Menere Mandela en De Klerk dat hulle albei uiteindelik hierdie werklikheid besef het, naamlik dat hulle partye se onderskeie gekoesterde modelle waarna hulle gestrewe het, elk insigself presies die eksistensiële bedreiging was waarteen die ander kant vir dood geveg het.

4.4.5 – Die teenstaan van ‘n rewolusionêre kommunistiese oorname was ‘n “regverdige saak”: Dit wat die Wit bevolking (en gematigdes van alle rasse) teëgestaan het, naamlik 'n kommunistiesgeleide ANC-oorname dienstig aan die USSR – ‘n magsoorname wat, na die revolusionêre vernietiging van die bestaande orde, 'n diktatoriale Marxistiese “volksrepubliek” wou afdwing – was onteenseglik 'n moreel-etiese geregverdigde verset. Dit kan maklik begryp word, aan die hand van hoe sulke diktatoriale “people’s republics” oral-oor gefaal het. Want moenie 'n fout maak nie: die Blankes het hulself onder 'n baie werklike eksistensiële bedreiging gevoel aan die suidpunt van die Afrika-kontinent waarheen die "winde van verandering" stormsterk gewaai het. Vir die Blankes was dit dus baie belangriker dat die Marxistiese volksrepubliek nie seëvier nie, as wat dit vir hulle was dat hulle eie fantasie-wêreldse beleidsmodel van ‘n state-konstellasie van tuislande sou wen.

Hierdie laaste punt is ruim geïllustreer deur hoe vinnig en oorweldigend die Wittes in die 1992referendum ten gunste van die onderhandeling van 'n nie-rassige bedeling gestem het, en daarmee dus sonder veel skynbare probleem of bekommernis die algehele skrapping van Verwoerd se droom van ‘n “Groot Apartheid” state-konstellasie goedgekeur het. Beide kante het dus morele regverdiging (just cause) gehad in dit waarteen hulle hulself verset het – die ANC teen rasse-diskriminasie, en die SA-VMe teen ‘n gewelddadige kommunistiese magsoorname.

Net soos wat veiligheidsmagte in die res van die wêreld wat kommunisme teengestaan het, duidelik in daardie oogmerk geregverdigd was, kon dit dus nie moreel verkeerd gewees het van SAP-VT lede om hulself daaraan toe te gewy het om te verseker dat 'n Marxistiese stelsel nie deur middel van 'n gewelddadige "volksoorlog" op Suid-Afrikaners afgedwing word nie. Hulle het hulself tog duidelik nie misgis nie, deur kommunisme as 'n eksistensiële bedreiging te beskou het – nie net vir hul eie minderheid nie, maar vir die hele nasie.

Op 17 Desember 1993 het die Verenigde State van Amerika se Kongres eenparig wetgewing goedgekeur, wat president Bill Clinton daarna as Wet 103-199 onderteken het. Dit het die oprigting van die Victims of Communism Foundation gemagtig as amptelike Amerikaanse entiteit wat toegewy is aan die herdenking van die meer as 100-miljoen mense wat wêreldwyd gesterf het onder kommunistiese bewind, en om openbare onderwys-inisiatiewe oor die gruwels van kommunisme te onderneem (kliek hier om toegang tot hul webblad te verkry: https://victimsofcommunism.org/ ) As deel van die wetgewing is 'n gedenkteken gewy aan die slagoffers van kommunisme in Washington DC opgerig. Dit lyk soos die vryheidsbeeld wat Chinese studente in 1989 op die Tiananmen-plein in Beijing opgerig het, voor die slagting daar. Die Gedenkteken se voorste voetstuk lees: "Aan die meer as honderd miljoen slagoffers van kommunisme en aan diegene wat vryheid liefhet." Dit is amptelik deur president George W. Bush ingewy. Dit is nie die enigste gedenkteken van sy soort in die wêreld nie. Hieronder is foto's van twee ander, in Praag en in Roemenië, saam met een van president Bush wat die gedenkteken in Washington D.C. onthul. Hierdie monumente is emosioneel evokatief, en illustreer baie goed die diep trauma en vernietiging van menselewens wat kommunisme meegebring het.

35 Nongqai Vol 13 No 3

Prague, Czech Republic

Washington DC

Romania

4.5 Wie het die gewapende stryd as sulks gewen? (en maak dit enigsins nog saak?)

4.5.1 – MK het onteenseglik teen die VMe verloor – wat sê die ANC se eie navorsers self hieroor?

Weer om enige bewerings van bevooroordeelde “fals feite” te vermy, gaan ons vervolgens senior ANC-lede sowel as navorsers uit hulle eie geledere, direk oor hierdie onderwerp aanhaal, in die oorspronklike Engels. ‘n Artikel in die Journal of Southern African Studies Vol 35 #2 van Junie 2009 deur Scott Everett Couper van die Universiteit van KwaZulu-Natal: “ ‘An Embarrassement to the Congresses’ The Silencing of Chief Albert Luthuli and the Production of ANC History” se inleidende opsomming lees: “This article … highlights the contrast between the present lionisation of Luthuli as a nationalist founding figure and the effective silencing of his stance on the shift to violence soon after the launch of Umkhonto we Sizwe (MK) in December 1961. I argue that a silence in the archives is not primarily a result of poor health, or the banning orders imposed on Luthuli, but rather of his embarrassingly persistent espousal of non-violent methods that led to his marginalisation as a leader of the ANC in the early 1960s… Luthuli's continued public advocacy of only non-violent methods discomfited many of his contemporaries. Consequently, his ability to lead the liberation movement was compromised and diminished significantly from 1961 until his death six years later. Narratives by former MK operatives affirm Luthuli's prescience regarding the strategic ineffectiveness of violence.” (bedoelende, dat Luthuli reg bewys is in sy waarskuwings dat geweld nie sal werk nie).

Hoofman Luthuli se Natalse bondgenoot, die SAKP-leier Rowley Arenstein, het in 1991 ‘n onderhoud gevoer met R.W. Johnson, wat in die London Review of Books gepubliseer is): Die artikel lees: “The concurrence of views between Arenstein and Buthelezi was based on their loyalty to the ‘old’ ANC. Both felt that the ANC had been hijacked by SACP exiles. ‘The adoption of the armed struggle was a sort of original sin,’ Arenstein says now: ‘It was always pointless – and worse. One should never forget that the Boers took on British imperialism at its height and fought it to a virtual standstill: MK was never going to be more than an irritant to a force like that. But what it could and did do was to encourage a belief in ‘legitimate political violence’, with results we see all around us. But you know the SACP never analysed the thing in proper Marxist terms. If you did, you realised that South Africa was never a fascist system, not even under Verwoerd. If it had been fascist, then I agree: all you could have done was fight it with arms. But it wasn’t. It was a form of racial capitalism, and you could always work within the system. In the end the expansion of the forces of production would force change. Which is what has happened. Now everybody agrees about negotiations. Even the SACP and ANC have given up the armed struggle now. They’ve come round to accepting what Buthelezi and I have been saying all the time’.”

Wyle Dr. Martin Legassick, ‘n Rhodes Scholar en voormalige lid van die Marxist Worker’s Tendency van die ANC, het in ‘n artikel getiteld “Armed Struggle and Democracy – The Case of South Africa” 36 Nongqai Vol 13 No 3

wat in 2002 gepubliseer is deur die Nordiska Afrikainstitutet in Uppsala, verklaar dat: “Rural guerrilla warfare; armed propaganda; ‘people’s war’—none of these were strategies in South Africa for the taking of state power by the masses. A strategy of armed insurrection was talked and written about but not seriously implemented. The ANC leaders had to fall back on the only strategy they in fact had: a negotiated settlement. This was not an ‘alternative’ to a mass revolutionary seizure of power, as Tom Lodge and other commentators of the 1980s put it. It was the only strategy open to the ANC leadership”. (Legassick’s own emphasis).

Die analise dat MK se besondere weergawe van Moskou-dienende “gewapende stryd” teen die Blanke bewind 'n totale mislukking was, word ook aangetref op die Nelson Mandela-stigting se webwerf (wat gebaseer is op die O'Malley-argief). Klik mens op die rubriek wat handel oor die “gewapende stryd” (in die webwerf se afdeling genaamd “Historiese Agtergrond”), kry mens die volgende evaluasie van die ANC NUK se verklaring van 8 Januarie 1985 oor die “onregeerbaar” maak van die land: “Once again the ANC rode on the crest of a wave (not) of its own making, envisaging a people’s war in circumstances where its military campaign remained stalled at the sabotage stage; its guerrilla war was a phantom of make-belief; one could hardly characterize the sporadic number of activities conducted within South Africa by MK units coming into the country from the forward areas and then retreating with no coordination between their activities or central management as the actions of a "small mobile force." Few bases were established, fewer still sustained. Contact with the political underground was minimal, and the MK units used them for maintenance, not as the bridgehead for an integrated politico-military structure. Nor did the objective conditions for a people's war exist.”

Dale McKinley se Umkhonto We Sizwe: A Critical Analysis of the Armed Struggle of the African National Congress (wat op 18 May 2018 aanlyn publiseer is), verklaar: “This paper offers a critical analysis of the ANC’s armed struggle. The core argument advanced is that the turn to armed struggle marked a strategic turn away from the masses, which was born out of a historical failure to organise and mobilise around the actual and potential militancy of the working/poor masses. The subsequent externalisation of the ANC, its alliance partners and MK situated the foundation of the liberation struggle, both in content and context, outside the mass of the movement’s own constituency. The political and practical result was that the armed struggle was prosecuted with minimal involvement of the oppressed sectors of the population, effectively side-lining specific working class struggle and organisation. In turn, armed struggle increasingly became largely an armed propaganda exercise; a pressure tactic for a larger accommodationist strategy that by necessity had to rely on international conditions and actors for sustenance. This trajectory was cemented by the specific lack of coordination of political and military aspects of the struggle which cumulatively meant that the way in which the ANC prosecuted the armed struggle ensured there would be no insurrectionary seizure of power.” Overgesegdsynde: die “armed struggle” was gebaseer op onvanpaste strategie, gedoem om teen die Blanke regering te misluk.

Howard Barrell (self ‘n voormalige ANC intelligensie-agent) het ‘n insiggewende evaluasie geskryf van die boek “Umkhonto we Sizwe: The ANC’s Armed Struggle” deur Thula Simpson van die Universiteit van Pretoria. Barrell se boek-oorsig het verskyn in The Conversation onder die titel: South Africa’s armed struggle: where the ANC’s ineptitude was a virtue” gepubliseer op 10 Julie 2016: “Whatever the virtues of South Africa’s governing African National Congress (ANC) – we are assured it still has a few – it was never any good at armed struggle. And no more comprehensive support for that judgment has been assembled than the valuable new book, “Umkhonto we Sizwe: The ANC’s Armed Struggle”, by the University of Pretoria’s Thula Simpson.

“South Africans can be grateful for this ineptitude. It may even count among the ANC’s greater virtues. For, had the ANC been militarily more capable, millions of South Africans might now be living in hell-holes of war such as those we see in Syria.

37 Nongqai Vol 13 No 3

“Instead, the ANC had the political imagination to reach an accommodation with apartheid’s masters who were, militarily, more powerful than it would ever be. The outcome was thus not a revolution in South Africa – although there have been far-reaching changes. Rather, both concluded they had more to gain from compromise than further confrontation...

“MK’s significance may, paradoxically, lie in its failure – in the ANC’s inability to persuade most South Africans that armed struggle was a plausible way to achieve regime change. I say this as someone who wrote scores of Aesopian newspaper articles and distributed thousands of ANC underground leaflets trying to convince South Africans that it was!” (Paradoksaal, kan dieselfde gesê word van die Botha-bewind se ewe opsigtelike beheptheid met militêre vermoë – die feit dat militêre mag as sodanig, uiteindelik so sigbaar onmagtig was om ‘n oplossing vir Suid-Afrika se werklike interne uitdagings mee te bring, het die Blankes ook uiteindelik teen die wapen as oplossing laat draai).

Barrell het ook op ander platforms die ANC-MK se gewapende stryd as ‘n strategiese mislukking afgemaak (minstens wat betref die omverwerping van die blanke bewind); in “Conscripts of their Age” (sien die O’Malley Archives, op die Nelson Mandela-Stigting se webwerf) sê hy byvoorbeeld: “There is no evidence to suggest that ANC armed activity ever achieved any significant degree of self-reliance inside South Africa. Had it done so, ANC armed activity might have had a substantially different, and greater, effect on outcomes in South Africa.”

Op die Nelson Mandela-Stigting se webwerf word die ANC se “armed struggle” in diepte behandel, in ‘n rubriek met daardie titel (klik hier). Dit bevat moontlik die mees verdoemende analise van MK se militêre resultate (of eintlik, gebrek aan enige) in soverre dit MK se aandurf van die SA-VMe betref.

Let asb. veral op hoe die oorsake van hierdie mislukkings kaalkop identifiseer word – swak en onvanpaste strategiese beplanning (baie praat, maar niks doen), uiters gebrekkige bevel en beheer, swak uitvoering, geen verantwoording – eienskappe van die MK-faksie in die ANC se modus operandi wat in later jare weer sou manifesteer toe daardie faksie onder Jacob Zuma die regering oorgeneem het (in DEEL 2 van hierdie artikel-reeks sal ons terugkeer na hierdie onderwerp van die gevolge van die faksie-verdeling en die era van wapenstryd in die bepaling van die hede en toekoms – maar knoop asb. solank die kritiese opmerkings wat u nou gaan lees, vas in u geheue).

Die Mandela-Stigting se webblad verdien dus omvattende aanhaling hier, ook omrede dit (met diepe insig) uitwys dat – alhoewel die “armed struggle” as militêre kampanje teen die blanke bewindhebber ‘n totale mislukking was – dit in die uiteindelike politieke magskonteks van groot belang was in die vestiging van die ANC se sterkmansbeeld en dus die wen van politieke mag: “The ANC resorted to armed struggle in December 1961 when Umkhonto we Siswe (MK) carried out its first acts of sabotage. In time, the ANC became addicted to the armed struggle. The more it failed, the more compulsive the addiction. It would only take one success – the armed struggle leading a mass insurrection of the people that would topple the apartheid – to justify all the failures.

Failures were not seen or analysed as such.

“However, although the armed struggle failed by almost every definition you want to use, it did succeed in an existential form. Because it continued to make the armed struggle the core of its identity, the fact that the ANC did manage to mount the occasional assault against the state, albeit with casualties that would normally cast doubt on the efficacy of the operations, gave armed struggle a mythical status among the masses, a status enhanced by the even more paltry attempts by the PAC to manage any offensive capacity. The sheer persistence on the part of the ANC against the most formidable odds gave the ANC a position of legitimacy among the people other liberation organizations could never claim. Thus, failure in itself was immaterial...

38 Nongqai Vol 13 No 3

“Ironically, while one can say that by every yardstick the armed struggle was a failure, it managed nevertheless to paralyze whites into believing that some imminent invasion of hordes of guerrillatrained communists was about to overwhelm them...

“Failure was particularly apparent in the case of armed struggle, the fulcrum of ANC operational strategic thinking. Umkhonto we Sizwe (MK) did not develop its armed activity beyond the sporadic, symbolic endeavour it was when the ANC first resumed attacks inside South Africa in 1976, despite numerous decisions and attempts to do so. The number of attacks which MK mounted did, indeed, increase considerably between 1976 and 1986 – but the number of guerrillas killed and captured by state security forces usually rose apace. On average, slightly more than two ANC guerrillas were killed or captured by security forces for every three of the 634 guerrilla attacks between 1976 and 1986 (almost all of which carried out by the ANC)…

“Since many, perhaps most, MK attacks can be classified as modest in their dimensions; this casualty rate indicates a high cost for what were minimal operational rewards. Until 1984, the largest single form of attack was sabotage and the largest single target category consisted of economic installations (of which railway lines, electricity transformers and power stations were among the most common). Sabotage predominated, notwithstanding repeated resolutions by the RC and PMC to move towards popular armed struggle, or 'people's war' in which state forces would become the primary targets. It was only in the 1985-1986 period that there was a marked change in target distribution. There was then a sharp increase in attacks against security forces and against civilians, while economic sabotage declined. But, after a fall in the MK casualty rate in 1985, it returned to a quite high level in 1986 and remained there for the two subsequent years. ANC guerrilla casualties between 1984 and 1986 totalled 294 killed or captured. On the other hand, 58 security force members were killed and 739 were injured in the course of popular unrest.

“Other statistics illustrate more starkly the weaknesses of the ANC armed activity. These are the rates of capture of the most common armament types used by ANC guerrillas. On average between 1976 and 1986, for each one of the 163 hand grenades thrown by guerrillas, more than nine were captured by security forces; for each of 150 limpet mines detonated, more than three were captured; and for each of 82 incidents in which a firearm was used, eight firearms were captured. Interestingly, the exception to this appalling capture rate is provided by land mines. For every two of the 33 land mines laid by guerrillas and subsequently detonated about three were neutralised by security forces.

It is reasonable to speculate that this low loss rate is explained by the fact that many land mines were laid only a few kilometres inside South African territory and were thus not long, if at all, at the mercy of the ANC's ordinance department or internal underground.

When combined, the statistics indicate that on average between 1976 and 1986, for every three insurgent attacks, which were usually modest sabotage actions, security forces killed or captured two ANC guerrillas, recovered seven insurgent hand grenades, captured three firearms and neutralised more than two limpet mines.

“Internal military self-reliance is an obvious desideratum of almost any revolutionary movement. It was, however, doubly desirable in the South African instance because the ANC had no prospect of secure rear bases in neighbouring states. Yet MK guerrillas evidently had little success in developing or linking up with the few support structures inside the country. Short-term cross-border incursions were the norm and guerrillas' periods of survival appear, on the whole, to have been extremely short.

Guerrillas who survived inside the country often remained dependent upon external command, ordinance and intelligence.

“The failure of its armed struggle to make real military progress defined almost all strategic questions the ANC asked itself between 1976 and 1986. Likewise, almost all the ANC's decision to change 39 Nongqai Vol 13 No 3

operational strategy and structures between 1976 and 1986 were designed to remedy this failure.

And a high proportion of these decisions were never implemented.

“But the ANC immersed in the nuances of revolutionary theory made little or no attempt to turn its theoretical discourses into practice, to examine the obstacles that were deterring implementation; to ascertain whether the obstacles were structural or might, by switch in tactics be surmountable.

No yardsticks were set to measure the extent to which the new policies were being downloaded to the MK commanders and through them communicated to the rank and file.

No voice said that the thrust of "Strategy and Tactics" was simply ignored by the leadership that commissioned the "new" thinking. In the manifesto that launched the MK, Mandela made it clear that the resort to violence was not to overthrow the state – minds were sober enough to realize that the overwhelming advantages the state enjoyed made this task improbable, but to use violence as a way of bringing the state to the negotiating table. Morogoro changed the emphasis. Henceforth the object of armed struggle was to overthrow the state. One could point to the Mao in China, to Castro in Cuba, to the FLN in Algeria.

The fact that the historical circumstances were different in each case seemed to be beside the point.

One simply accepted the theory and imposed it on reality. Even this might have achieved something: the realization that the theory of guerrilla warfare was not applicable to South Africa. That recognition alone might have gotten the leadership thinking: what forms of revolutionary warfare do apply to the country? But since no attempt was made to test the theory, the policies of the past remained even more staunchly in place, less challenged despite a record that indicated that these policies were not working.

From the onset, the MK, except for Special Operations, conducted its activities mostly in an amateurish way. Perhaps it operated on the premise that the best way to conduct clandestine activities in SA in the 1960s was to be as above board as possible, that the less you tried to hide things the less they were likely to be discovered. At the Rivonia farm, few attempts were made to secure the facility. Instead, there was a steady flow of visitors to the farm on a daily basis; even some of the High Command, Joe Slovo, for instance, commuted. The farm was waiting to be found and in retrospect the more we learn about how the ANC conducted its business the more likely we are to wonder how it took the security police so long to discover this nest bed of covert activity less than 15 miles from downtown Johannesburg.

But the lessons of Rivonia were never adequately absorbed. The state infiltrated almost at will.

In Move Your Shadow, Joseph Lelyveld recounts a meeting he had with General Coetsee, head of the Security Branch in Johannesburg in 1985. The general boasted, "I have [informers] all the way to Moscow." Any attempt by the ANC to recruit large numbers of Blacks inside SA would only heighten the risk of recruiting informers. When Lelyveld got to Lusaka he repeated Coetzee's boast to Oliver Tambo, expecting a rebuttal of sorts. But Tambo exclaimed, "He was right! He was right!

They've been giving us a rough time, making us work very hard. At one time there was a group of ten and only one of them was genuine. We've developed a technique and method of screening, we've improved it a great deal, but it still means it's awkward to have large groups come across because you can't be sure when they just come. Yes, it has given us a lot of work to screen them, and sometimes when you've done it, at a later stage you discover that they went through the screen, they were that carefully prepared. Sometimes this has happened to people who were highly respected in our ranks, who had behaved very well, were very disciplined and sounded very committed and certainly performed all their tasks very satisfactorily. Well, we've learned all that.'

Twenty-two years into the struggle and still learning not to make the most basic mistakes: that revolutionary movement was not a club where the right credentials would buy you a membership.

But did the ANC learn? In 1994, Gavin Evans, a journalist and secret ANC operative described the ANC's security apparatus in the 1980s and found it alarmingly inept…

40 Nongqai Vol 13 No 3

“Ronnie Kasrils, a member of the NEC, said in 1988: ‘Anything that relates to our fundamental strategy - seizure of power through force of arms - is a fundamental question for us all, and that includes the leadership and activists of our mass democratic movement at home as well as the various sectors of our movement abroad, whether military or political. The fact that we proclaimed our armed struggle on December 16th, 1961, and that it is still at an extremely low stage of development, must force us to examine the problem areas frankly and critically.

‘Yet, despite the tremendous upsurge of mass resistance over the past three years, we were not able to take full advantage of the favourable conditions that materialised. We were unable to deploy sufficient forces at home; our cadres still found big problems in basing themselves amongst our people; our underground failed to grow sufficiently, and our people were left to face the enemy and his vigilantes with sticks and stones. As a result, the incredible mass resistance and the strikes were not sufficiently reinforced by armed struggle. It is therefore clear that, though we have formulated theoretical positions such as ‘the armed struggle must complement the mass struggle’ and ‘the guerrilla must be rooted among the people’, and so on, it is one thing to state the theory and quite another to put it into practice...

‘The revolutionary army is not only the organ for building up the revolutionary forces and for seizing power; it also becomes the organ for defending and guaranteeing the revolution. If power came prematurely, through some negotiated formula imposed by circumstances beyond our control, and we had no revolutionary army at our disposal, we would find our people cheated of real power. So whatever way we look at it, the creation of a revolutionary army is our most crucial task.’

Six months later, in April 1989, the ANC had to close its military camps in Angola, a consequence of the Angola/Namibia peace accords. Trainees were flown across the continent to Tanzania. On 9 February, 1990, two days before the government released Mandela, Acting President of the ANC, Alfred Nzo told the New York Times, ’We do not have the capacity within our country to intensify the armed struggle in any meaningful way’."

Soos vroeër gesê, kan die voorafgaande analise op die webwerf van die Nelson Mandela-stigting gelees word onder die rubriek: "Historical Background: The Armed Struggle" (klik hier om na die oorspronklike geneem te word – dit lyk waarskynlik dat, aangesien Mnr. Mandela gekies het om te breek met die idee van gewapende stryd en eerder die pad van onderhandelinge te bewandel, die NMF gevoel het dat dit maar so 'n realistiese beoordeling kon publiseer oor waarop die "armed struggle" werklik neergekom het). Dit val op dat bogenoemde baie goed korreleer met wat die Internasionale Rooikruis gevind het, in hulle studie van Suid-Afrika se interne konflik (waarna vroeër verwys is), t.o.v. hoe beperk die deelname aan, en impak van die “gewapende stryd” werklik was.

Dit is duidelik uit die voorgaande ontledings (wat deur links-leunende navorsers gedoen is) dat dit 'n onbetwisbare feit is dat die gewapende stryd as sodanig glad nie daarin geslaag het om die Blanke regering tot onderhandelinge te beweeg nie. Aangesien harde koue feite toon dat dit in die praktyk eenvoudig nie gewerk het nie, selfs nie met die steun van die USSR nie, dan is dit nou logies om te konstateer dat mense soos Hoofman Luthuli, Prins Buthelezi en Rowley Arenstein korrek was toe hulle gewaarsku het dat dit nie sou werk nie, en dat dit dus nie eers as 'n opsie oorweeg behoort te gewees het nie. Want nie net het dit nie teen die Blanke bewind gewerk nie – in die konteks van die ANC vs. NP-regering magstryd, was die ANC se keuse om met Moskou in die bed te spring en ‘n “armed struggle” aan te knoop, uitermate teenproduktief vir die ANC se doelwit om die Blanke bewind omvêr te werp. In stede daarvan dat dit die rewolusionêre drie jaar sou neem om dit reg te kry (soos hulle in 1960 gespog het) kon hulle dit in dertig jaar nie naastenby regkry met wapens nie.

Wat die opneem van wapens egter wel vir die ANC vermag het (ongeag hoe onbekwaam en oneffektief dit ook al was i.t.v. die Blanke bewind omvêr werp), was om hulle te posisioneer om uiteindelik die politieke mag te wen, in die Swart-op-Swart stryd vir dominasie wat in veral die oorgangsjare gewoed het. Met ander woorde, toe ‘n een-mens-een-stem verkiesing noodwendig die etnies-demografiese realiteit van Swart getalle-dominasie van die Suid-Afrika se kieserskorps, 41 Nongqai Vol 13 No 3

die nuwe magsbepalende politieke swaartepunt gemaak het. Want die aanvaarding in 1990 van die beginsel van ‘n nie-rassige grondwet met inklusiewe, kleur-blinde verkiesings, het onherroeplik die determinasie van politieke maghebbing weggeskuif van die Blanke politiek (waar die swaartepunt sedert Uniewording gesetel was), na die vraag oor wie die Swart politiek sou domineer.

Want die wen van meerderheidsteun in die geledere van Swart kieserskorps, sou voortaan bepaal wie die land regeer.

Hierdie realiteit van in watter groepskonteks die politieke mag voortaan bepaal sou word, het die ANC politici maar alte goed verstaan – net soos wat hulle baie goed verstaan het dat, in daardie konteks, ‘n sterkmansbeeld wesentlik belangrik sou wees vir steunwerwing onder Swart kiesers. Dit is waar meesterskap van propaganda-oorlog voer, en die mites rondom “armed struggle” (plus die besit van wapens, en die bereidwilligheid om dit teen politieke opponente te gebruik) deurslaggewend sou wees...

4.5.2 – Die keuse van “armed struggle” voer, het waarskynlik die stryd vir rasse-gelykheid vertraag: In die praktyk het die SAKP/ANC se keuse om in 1961 tot gewapende stryd oor te gaan (met die verklaarde oogmerk destyds om binne drie jaar daarmee suksesvol te wees), het in werklikheid die teenoorgestelde gevolg gehad as wat hulle daarmee beoog gehad het. Eerder as om die Blanke bewind militêr omvêr te werp (of minstens na die onderhandelingstafel te dwing) het die ANC se keuse van ‘n Moskou-gesteunde guerrilla-oorlog te probeer voer, Westerse steun aan die blanke bewind wesentlik verleng, oor die hele duur van die Koue Oorlog heen. Want die ANC se “armed strugle” was so opsigtelik deur sy internasionalistiese SAKP-aanhitsers ontwerp om 'n proxy guerrilla-mag op die been te bring wat die belange van die USSR in die Koue Oorlog moes dien, dat dit in werklikheid aan die Wit regering ‘n ideale hefboom gegee het waarmee die Weste beweeg kon word om aan te hou om die Blanke bewind as bolwerk teen kommunistiese ekspansie te help paraat hou (alhoewel, in later jare, dit toenemend onder-die-tafel gedoen is).

Die rede hiervoor, was dat die versekering van die voortgesette paraatheid van die Blanke bewind, presies was wat die Weste gedurende die Koue Oorlog in sy eie strategiese belang geag het. Veral omrede die geo-strategiese en minerale-belang van Suider-Afrika. Want die Weste se strategiese denke is toe geheel gedomineer deur die noodsaak wat hulle gevoel het om die eksistensiële bedreiging wat die USSR vir hulle eie voortbestaan ingehou het, op elke terrein teen te staan – al was dit by wyse van die steun van militêre diktature in Latyns-Amerika en Suid-Europa, of dan die Blanke bewind in Suid-Afrika. (’n Dimensie van Suid-Afrika se konflik wat nog nie die aandag gekry het wat dit verdien nie, is presies hoe groot en wesentlik die konkrete Westerse steun vir die SuidAfrikaanse regering deurgaans was en gebly het, tot aan die einde van die Koue Oorlog – ten spyte van alle pretensies tot die teendeel). ‘n Baie geldige vraag om vandag te vra, is: wat sou gebeur het, as en indien die ANC in die 1960’s en daaropvolgende dekades eerder sy voorafgaande nie-gewelddadige strategie in stand gehou het en as swart Afrika-nasionaliste (m.a.w., nie as Moskou-lakeie nie) hulle op die Weste eerder as op die USSR beroep gehad het om druk op die Blanke bewind te plaas vir onderhandeling? As hulle hoof-fokus was, nie die “armed struggle” nie, maar wel die verskerping van internasionale isolasiedruk by wyse van publieke mobilisasie in die Weste (soos Thabo Mbeki en die Anti-Apartheid Movement dit suksesvol sonder wapens gedoen het) en die genereer van binnelandse druk by wyse van massa-verset (soos Soweto 1976, en die latere UDF-kampanje: weer sonder wapens)? Hoeveel verskerpte Westerse druk op Pretoria, ten gunste van só ‘n nasionalistiese ANC se oproep op erkenning van Swart menseregte, sou bes moontlik dan nie heelwat gouer gekom het nie? (Gegewe dat só ’n Afrika-nasionalistiese, Luthuli/Ghandi-tipe ANC se boodskap nie moreel-eties gekontamineer sou gewees het deur die erg negatiewe nasleep van terreur-bomme geplaas in openbare plekke soos restaurante nie, en ook nie geostrategies gekompliseer sou gewees het deur ‘n proxy te gewees het vir Moskou nie – sou dit nie veel vinniger op die uiteindelike veelpartyonderhandelinge uitgeloop het nie?).

42 Nongqai Vol 13 No 3

As mens bv. kyk na die voorbeeld van hoe die VSA na die 2e Wêreld-oorlog ontsaglike druk op die Nederlandse regering geplaas gehad het ten behoewe van die Indonesiese Nasionaliste (druk wat die Hollanders algou geen ander keuse gelaat het nie as om aan hulle eensmalige kolonie onafhanklikheid te gee) dan is dit bepaald ‘n geldige vraag om te vra: was die SAKP se manipulasies ten gunste van ‘n Moskou-dienstige “armed struggle”, nie in werklikheid ‘n albatros om die ANC se nek nie, deurdat dit die bereiking van ‘n nie-rassige onderhandelde skikking vertraag het en ‘n nasleep gelaat het van faksie-verdelings en onbevoegde regering sonder verantwoording, wat vandag (en vorentoe) die land se toekoms wesentlik bedreig.

4.5.3 - Wat het werklik die Blankes onderhandeling laat kies, bo voortgesette “totale weerstand”?: Dit wat die Blanke regering werklik tot gesprek beweeg het, was nie die ANC-MK se “gewapende aanslag” as sodanig nie. Benewens die sigbare mislukking en bewese praktiese on-uitvoerbaarheid van die tuisland-beleid, en die gevolglike groeiende kommer oor die moreel-etiese van die rassistiese koloniale erfenis wat onder Afrikaner intellektueles, kerk- en kultuurleiers begin groei het, was dit die UDF se eskalerende massa-verset binnelands, en die stygende druk van Thabo Mbeki se isolasie-veldtog buitelands, tesame met die ekonomiese implikasies wat hierdie binnelandse verset en buitelandse druk saam ingehou het, wat die Blankes se soeke na ‘n onderhandelde oplossing enersyds aangevuur het – nie die “armes struggle” nie! Andersyds was dit die besef dat die geo-strategiese konteks internasionaal snel aan’t verander was: met enersyds ‘n geleentheidsvenster, danksy die wegval van die militêre bedreiging wat die USSR in die verlede ingehou het (wat ook beteken het dat die ANC nou ontdaan was van sy belangrikste bron van wapens en steun), maar ook op die horison ‘n veel erger potensiële bedreiging as wat die USSR ooit kon wees. Laasgenoemde was die wete in 1989/90 dat die Weste se enigste werklike rede om die Blanke bewind te bly steun, verval het met die verbrokkeling van die USSR. Die Westerse lande se hoof-oorweging wat dus toekomstig hulle beleid jeens Suid-Afrika sou bepaal, sou voortaan hulle eie interne politieke dinamika wees, gekenmerk (veral in die VSA, as Westerse toon-setter) deur die snel-groeiende politieke relevansie van hulle eie nie-blanke bevolkings en ‘n stygende publieke afkeur in rassisme / kolonialisme.

Met ander woorde, dit is in Pretoria besef dat die feit dat die ANC teen 1989/90 ontdaan was van Sowjet-steun, en dat die ANC-MK as guerrilla-mag effektief geneutraliseer was, enersyds die potensiaal geskep het om die gematigdes in die ANC na die onderhandelingstafel te beweeg, maar dat dit andersyds ‘n einde gemaak het aan die “rooi gevaar” as beweegrede vir die Weste om die Blanke bewind te bly steun. ‘n Geleentheid vir onderhandeling het ontstaan, wat dus benut móés word, want anders sou die Wit regering aanstons deur ‘n baie gedugter vyand gekonfronteer word as die USSR, synde die Westerse alliansie self. (Suid-Afrika was nl. baie meer blootgestel aan die tipe ekonomiese druk wat van die Weste af sou kon kom, as wat die eensmalige Oosblok ooit kon toepas; ook sou die Weste ‘n veel meer gedugte militêre bedreiging kon vergestalt het as wat die USSR ooit ingehou het – siende dat die RSA se afskrik-wapens, soos die kern-arsenaal, nie denkbaar teen die Weste ingespan sou kon word nie).

Hierdie nuwe realiteit van Westerse bereidwilligheid tot militêre aktivisme in die post-Koue Oorlog era, is enkele jare later goed geïllustreer deur wat in die Balkan-lande gebeur het, toe die Weste nie geskroom het nie om vir die Serwiërs tande te wys, en hulle ook militêr baie seer gebyt en tot politieke oorgawe gedwing het. Want, na 1990 (met die eksistensiële bedreiging wat die USSR eens ingehou het, wat verdwyn het), is die Weste vervolgens gelei deur ander beleidsoorwegings, soos (in die geval van die Serwië) die Weste se belang om die Derde Wêreld (en veral die Moslemlande) te probeer oortuig van hulle goeie bedoelinge. Twee keer het NAVO in die 1990’s, met die Demokrate aan bewind in Washington, ‘n lug-oorlog in die Balkans geloods. Enigeen wat meen dat ‘n Clinton of Obama of Biden nie dieselfde sou doen teen Suid-Afrika nie (in die geval dat ‘n Blanke bewind steeds in Pretoria sou vasgeskop het), sou uiters naïef wees. Dit is dus goed om hier in herinnering te roep presies wat NAVO met die Serwiërs gedoen het, en mens self dan af te vra hoe Suid-Afrika so-iets sou kon hanteer het.

43 Nongqai Vol 13 No 3

Die eerste lug-oorlog, Operasie Deliberate Force, was 'n intensiewe bombarderingsveldtog wat in 1995 deur die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie (NAVO), in samewerking met die Verenigde Nasies se Beskermingsmag (UNPROFOR) gevoer is, om die militêre vermoë van die leër van Republika Srpska (VRS) te ondermyn, omdat lg. die VN-aangewysde "veilige gebiede" in Bosnië en Herzegowina aangeval het tydens die Bosniese Oorlog. Die operasie is tussen 30 Augustus en 20 September 1995 uitgevoer, met 400 vliegtuie en 5,000 personeellede van 15 nasies. In totaal is 3,515 vlugte geloods en 'n totaal van 1,026 bomme is op 338 Bosnies-Serwiese teikens in 48 komplekse gegooi. NAVO-vliegtuie het 97% van hul teikens getref en meer as 80% van hulle ernstig beskadig. 708 van die bomme was presisie-geleide ammunisie. Die vliegtuie wat by die veldtog betrokke was, het vanaf Italiaanse lugbasisse soos Aviano, en vanaf die Amerikaanse vliegdekskepe USS Theodore Roosevelt en USS America, en die Franse vliegdekskepe Foch en Clemenceau (roterend) in die Adriatiese See, opereer.

NAVO het tydens die Kosovo-konflik 'n tweede lug-oorlog in die Balkans, teen die Federale Republiek van Joego-Slawië (m.a.w., Serwië self), gevoer. Die lugaanvalle het van 24 Maart 1999 tot 10 Junie 1999 geduur, dus vir twee en ‘n half maande. Die veldtog het behels dat 1,000 vliegtuie vanaf lugbasisse in Italië en Duitsland opereer het, sowel as vanaf die vliegdekskip USS Theodore Roosevelt, wat in die Adriatiese See gevaar het. Gedurende die tien weke van die konflik het NAVOvliegtuie meer as 38 000 gevegsmissies gevlieg. F/A-18 Hornets van die Spaanse Lugmag was die eerste NAVO-vliegtuie wat Belgrado gebombardeer het. BGM-109 Tomahawk-kruismissiele is vanaf skepe en duikbote in die Adriatiese See afgevuur. ’n Groep ekonome van die G17 Plus het geraam dat die totale ekonomiese verliese as gevolg van die bomaanvalle, sowat $29,6 miljard bedra het. Die bomaanval het skade aan brûe, paaie en spoorweë veroorsaak, sowel as aan 25 000 huise, 69 skole en 176 kulturele monumente. Verder is 19 hospitale en 20 gesondheidsentrums beskadig. Die Joego-Slawiese Lugmag het ook ernstige skade gely, met 121 vliegtuie wat vernietig is (volgens NAVO). Verder is 93 tenks, 153 pantservoertuie, 339 ander voertuie en 389 artillerie-stelsels volgens NAVO met sekerheid ondiensbaar gemaak of vernietig...

Die voorgaande analise van waarom die regering van President F.W. de Klerk besluit het om te onderhandel, kan as bespiegelende ex post facto “wysheid” afgemaak word. Wat egter wel ‘n feit soos ‘n koei is, is dat die veldtogte wat die Blanke regering die meeste onder druk geplaas het (synde die ANC se internasionale isolasie-veldtog, destyds gelei deur Thabo Mbeki, en die binnelandse massa-verset in van die metropolitaanse gebiede, gelei deur die jeug en later deur Aartsbiskop Desmond Tutu en Eerwaarde Alan Boesak, onder die vaandel van die UDF) juis die tipe ongewapende kampanjes was wat die Natalse ANC-leiers destyds voorgestaan het, toe die SAKP die ANC begin in-manipuleer het in “armed struggle” in. Die ANC se gewapende stryd teen die blanke bewind was dus, as sodanig, nie net oneffektief en teenproduktief nie, maar ook onnodig – die UDF se interne massa-verset, en die ANC se eie Londense kantoor se isolasie-kampanje, was wat die saakmakende druk op die Blanke regering geplaas het. En dit het hulle nie met militêre wapentuig vermag nie, maar in werklikheid ondanks die albatros van die ANC-MK se terreur-dade en opsigtelike Moskou-dienstigheid.

4.5.4 – Wat het die Veiligheidsmagte se oorwinning oor die ANC-MK ten besluite vermag, indien enigiets? (siende dat die ANC tog wel uiteindelik die politieke mag bekom het?)

Die Suid-Afrikaanse Veiligheidsmagte was die onteenseglike oorwinnaars in die gewapende stryd wat in 1961 deur die ANC-MK teen hulle geïnisieer is (wenners, in die sin van die “armed struggle” as militêre konflik). Die Veiligheidsmagte het die “oorlog” gewen, beide op die grond in kontaksituasies, sowel as geo-strategies: as voorbeeld van lg., hoef mens bloot te meld dat ANC-president Oliver Tambo teen die laat-tagtigs nie meer persoonlike afsprake met die USSR se Michael Gorbatsjof kon kry nie, terwyl die Nasionale Intelligensiediens se Dr. Niël Barnard dit toe wel kon 44 Nongqai Vol 13 No 3

vermag het. Moskou het dus sy steun vir, en wapen-lewering aan die ANC se “armed struggle” laat vaar gehad, selfs voordat die USSR as sodanig verbrokkel het – wat logies sou beteken het dat (indien die ANC nie in 1990 sou ingestem het om te onderhandel nie, en die gewapende sou stryd probeer voortsit het) MK vorentoe nog erger die spit sou afgebyt het teen die SA-VMe. Want eweseer het die sg. Frontlinie-state die ANC-MK ook verbied gehad om van hulle grondgebied te opereer.

Spel is teen die USSR omgekeer: Wat die Weste reggekry het in Suider-Afrika en Afghanistan, was om die spel wat die USSR so suksesvol teen die Amerikaners gespeel het in Vietnam, in hierdie nuwe teaters van die Koue Oorlog teen Moskou self om te draai. In Vietnam het die USSR naamlik die VSA kon vasknoop in ‘n on-wenbare, skynbaar nimmereindigende proxy-oorlog wat boonop vir die Amerikaners uiters duur te staan gekom het i.t.v. geld, lewens, internasionale aansien, binnelandse stabiliteit in die VSA self, en Amerikaanse nasionale selfvertroue. Al wat dit die USSR gekos het, was wapen-lewering aan sy proxy-magte, die Noord-Viëtnamese leër en die Vietcong.

In Afghanistan en Suider-Afrika egter, was die rolle omgekeer. Die Weste kon terug sit en net wapens lewer – aan die Mujahidien in Afghanistan, en aan Suid-Afrika (met lg. wat nogal vir daardie wapens wat hy van buite nodige gehad het, betaal het – ‘n luukse wat nie die USSR te beurt geval het, van die kant van sý klante nie). In Afghanistan moes die Rooi Leër self die slagveld betree, net om aan eie lyf te voel hoe duur so ‘n on-wenbare, voortslepende konflik kan wees. In Suider-Afrika moes Moskou die Kubane betaal om namens hulle te veg, en was hulle wapen-hulp aan die MPLA se FAPLA en aan die ANC, ‘n bodemlose put sonder rendement en sonder realistiese hoop op uiteindelike, definitiewe militêre sukses. Die Weste, daarenteen, het in Suider-Afrika die SA-VMe as in werklikheid ‘n gratis proxy gehad (en daarby ‘n uiters effektiewe een).

Saam met die koste van die wapen-wedloop ontketen deur Ronald Reagan se “Star Wars” projek, het Afghanistan en Suider-Afrika grootliks bygedra tot Moskou se latere ontgogeling met die Bresjnef-era se militêre avonture in die Derde Wêreld, sowel as tot die uiteindelike inploffing van eers hulle ekonomie, en toe van die Sowjet-Unie self.

Die SA-VM’e se bydrae om die USSR te help bankrot maak, was egter nie die enigste, of die belangrikste, van dit wat die veiligheidsmagte geslaag het om te verwesenlik nie. Deurdat die SAKP/ANC deur die SA-VM’e verhoed is om die bestaande orde met rewolusionêre geweld militêr te verslaan en te vernietig (ten einde dit met hulle eie Marxistiese droom-maaksel te vervang het), was ‘n onderhandelde skikking uiteindelik die enigste moontlike pad vorentoe en is die ANC se radikale faksie gedwing om die gematigdes na die onderhandelingstafel te volg. Die realiteit dat die “armed struggle” oor drie dekades heen, so sigbaar maar geen vordering kon maak teen die SAVMe nie, het die hand gesterk van die ANC-faksie (onder die leiding van Mnr. Mandela) wat wou onderhandel eerder as om voort te veg.

Wat sê die “telbord” – wie se staatkundige model het gewen? Ook wanneer die uitkoms van die onderhandelinge geweeg word in die konteks van watter kant se staatkundige model in die nuwe grondwet verskans is, dan wys daardie “telbord” onteenseglik dat die ANC se eensmalige droommodel van ‘n diktatoriale “people’s republic” in geheel verwerp is. Die staatkundige model wat ten besluite om die onderhandelingstafel aanvaar is, is presies dit waarvoor die veiligheidsmagte hulle bloed en sweet gegee het, nl. dat Suid-Afrika ‘n Westers-liberale demokrasie met ‘n vryemark-stelsel en beskerming van regte sou bly. Danksy die SA-VMe se suksesse, was die magsbalans sodanig dat in die onderhandelinge akkoord gegaan is dat die bestaande “Apartheid” driekamer-parlement moes wees wat die nuwe grondwet goedgekeur en as sy uiteindelike wetlike maaksel uitvaardig het, ten einde wetmatige regsopeenvolging en staatsregtelike kontinuïteit te verseker (sodat die kontraktuele verpligtinge van die vorige bedeling respekteer en staatsdiens-pensioene bv. steeds betaal sou word). Die bestaande republiek is dus as sowerein en volkeregtelik legitiem erken, en sy parlement as die regmatige transformeringsmeganisme – in stede van dat ‘n rewolusionêre, heelhuidse vernietiging van die “ou orde” in Mao se woorde deur die “loop van die geweer” afgedwing kon word.

45 Nongqai Vol 13 No 3

Van net soveel belang as dít waarop die Veiligheidsmagte se oorwinning in die “armed struggle” pro-aktief uitgeloop het (nl., Suid-Afrika se onderhandelde, Westerse grondwet), is ook dit wat die SA-VMe se oorwinning in die gewapende stryd verhoed het. Dit word nie aldag besef presies hoe katastrofies ‘n n Marxistiese “people’s republic” sou gewees het nie. ‘n Goeie voorbeeld om mee te illustreer, is wat in Kuba gebeur het – ‘n pragtige land wat, voor die rewolusie daar, gespog het met van die beste infrastruktuur (snelweë ens.) in die westelike halfrond. Die bloedlustige Argentynse psigopaat en geswore Marxis, Ché Guevara (as “minister van alles”), het na die Castromagsoorname sy veldtog van “gelykstelling” begin deur te gelas dat die bestaande geldeenheid op ‘n gegewe datum nie meer as betaalmiddel mog dien nie en ook geen meer waarde sou hê nie. Dit sou dus nie ingeruil kon word vir die nuwe geldeenheid nie – nie in kontant, of as bank-saldo’s nie.

Die praktiese resultaat was dat mense letterlik die waardelose “ou” geld in hope verbrand het, en dat die land daarna sonder kapitaal en dus sonder inheemse beleggers gesit het. Vervolgens het Guevara alle privaat-eiendom genasionaliseer, sodat die landbou in duie gestort en die Amerikaners vurig ongelukkig geraak het oor die verlies van hulle suiker-raffinaderye, hotelle ensovoorts (wat gemaak het dat die CIA begin het om teen die Castro-bewind komplotte te smee).

Nog meer ingrypend was Guevara se beleid t.o.v. behuising. Hy het matematies die bestaande aantal woonkamers in die land ingedeel in die aantal mense op die eiland, wat hom ‘n kwota gegee het vir hoeveel mense voortaan elke kamer moes bewoon. As jy dus ‘n eie woning besit gehad het (ondertussen genasionaliseer) met bv. vier slaapkamers vir jou, jou vrou en drie kinders, maar die kwota bepaal dat elke kamer op die eiland bv. vier inwoners moet huisves, dan is jou gesin teruggedwing in een kamer in, en wat eensmalig jou ander drie kamers was, is toegedeel aan ‘n dosyn hawelose campesinos van die platteland af (vir wie jy nie van Adam af ken nie). Hierdie voorheen erg uitgebuite plaaswerkers het, ná die rewolusie, in groot getalle vanaf die Spaanse-styl feodale landgoede na die stede gestroom, en is onder dít wat eens jou dak was as jou medehuisbewoners ingedeel – met wie jou gesin gedwonge die res van die geriewe moes deel. (Hierdie maatreël, wat vandag nog geld, was een van die hoof-redes waarom soveel Kubaanse gesinne gevlug het na die VSA toe; sonder werklike eienaar, en só opgedeel tussen mense van verskillende stande en vermoëns, is dit geen wonder nie dat prakties alle geboue / huise in Kuba in ‘n staat van totale verwaarlosing verval het).

Dieselfde “kameraadskap-beginsel” geld vandag nog, wanneer jy jou in Kuba met een van die baie skaars motorvoertuig op die leë tussen-stedelike paaie waag – onder elke oorbrug staan daar ‘n groep hoopvolles en ‘n amptenaar in ‘n kenmerkende geel oorjas, met lg. wat vernaam en volmagtig in die pad spring, jou verplig stop en dan dwing om (onbetaald) jou mede-landgenote wat daar vir ‘n geleentheid wag aan boord te neem, sardien-styl ingepak, en gewoonlik net so geurig... ‘n “Landsdiens” wat jy nie mag weier nie. ‘n Mediese dokter in Kuba verdien die ekwivalent van US$15.00 per maand. Elke Kubaan het weliswaar teoreties werk, ook matematies toegedeel – maar van watse gehalte? (soos ‘n Kubaan by wie ek daar tuisgegaan het, aan my verduidelik het: “my werk-beurt is elke Donderdag-aand as kelner by ‘n gewoonlik leë restaurant, besit en bedryf deur die staat, met die staat wat voorgee om ons te betaal, en ons wat voorgee om te werk”).

Lede van die eensmalige Kubaanse veiligheidsmagte (dié wat nie destyds summier persoonlik deur die bloeddorstige Guevara tereggestel is nie, toe hy aan die hoof gestaan het van hulle internering en kangaroe-verhore in Havana se sportstadion), was uiters gelukkig om met hulle lewens daarvan af te kom – wat nog te sê van bv. ‘n vroeë ontslag-pakket te kon kies of hulle staatsdiens-pensioen te bly ontvang. Van ‘n WVK en amptelike amnestie was daar geen sprake nie – net emosie-gedrewe bloedige “vergelding”, sonder regsbeskerming of billike proses.

Dat só ‘n riller-situasie in Suid-Afrika verhoed is, was grootliks te danke aan die veiligheidsmagte se ondubbelsinnige oorwinning in die “armed struggle”, en daarna die handhawing van genoegsame stabiliteit vir die onderhandelinge en die oorgangsproses om suksesvol voltooi te kon word.

46 Nongqai Vol 13 No 3

4.5.5 – Hoe kon die ANC die “armed struggle” teen die Staat verloor, maar tog politieke mag wen?: Dit is maklik om mens te vergis rondom die “armed struggle” se werklike doel en rol. Want dit lyk amper vanselfsprekend (gebaseer op hoe hoog die destydse ANC-propaganda altoos opgegee het) dat die doel waarmee in Suid-Afrika tot “armed struggle” oorgegaan is, was om die Blanke bewind daarmee tot ‘n val te bring. Dis egter ‘n wêreldwye historiese realiteit dat, in weinig plekke waar die kommuniste die politieke mag verower het, dit húlle was wat die eensmalige aanvanklike maghebber verslaan het – soos vroeër verduidelik, was die kommuniste se fokus en forté altoos om, na ander die harde werk van die eerste rewolusie gedoen het, dan met wapengeweld in te spring en hulle tweede rewolusie deur te voer, om só die mag te gryp. Want vir hulle gaan die gebruik van rewolusionêre geweld oor die wen van politieke mag – nie oor die militêre verslaan van die ancien regime nie.

Die ANC het teen die Blanke regering die wapenstryd verloor, maar hy het (o.a. danksy sy wapens) die politieke stryd binne Swart geledere gewen – en dus uiteindelik die politieke mag – dit, ongeag die feit dat hy nie sy destydse ideaal-model van ‘n people’s republic om die onderhandelingstafel kon afdwing nie. Want wat die ANC kennelik beter verstaan het as die Blanke politici, was dat die saakmakende politieke strydperk in 1990 (met die aanvaarding van die beginsel van inklusiewe, nie-rassige verkiesings) onherroepelik en ingrypend her-definieer is.

Oor die voorgaande drie eeue heen, was dit die Blanke politieke strydperk wat bepaal het wie die politieke mag sou hou om owerheidsbesluite te neem. Vanaf 1990 egter (vanweë die demografiesstatistiese realiteite rondom die groep-samestelling van die Suid-Afrikaanse bevolking) sou die wie en wat van politieke magsuitoefening prakties uitsluitlik bepaal word deur wat in die Swart politieke strydperk sou gebeur. En dit is dáár waar die ANC gefokus het, o.a. deur sy beeld en vermoë as gewapende stryders te laat geld.

Van 1990 af het die voorafgaande konflik tussen die ANC-MK en die veiligheidsmagte in werklikheid insidenteel geword, en het die fokus verskuif na die Swart-op-Swart kompetisie vir politieke mag, want dit is dáár waar bepaal sou word wie die land voortaan sou regeer.

Wat Mnr. Mandela uiters effektief gedoen het met sy aanvalle op die De Klerk-regering oor die opgeblaasde “derde mag”, was om die Blankes daarvan af te skrik om hulle in te meng in hierdie Swart-op-Swart magstryd. Dit was ‘n boodskap van: “hou jou hier uit”, ondanks hoe bepalend die stoei in daardie strydperk sou wees vir wie sou regeer.

Die Blanke politici was gefokus daarop om die inhoud van die grondwet te onderhandel – met ander woorde, op die bepaal van “die reëls van die spel”. Asof die grondwet as sodanig, in die praktyk die manier waarop mag in die Nuwe Suid-Afrika uitgeoefen sou word, sou kon bepaal (soos wat die eerste dekades van die nuwe demokrasie goed illustreer het, toe een en dieselfde grondwet, regeringstyle so uiteenlopend soos dié van Mandela en van Zuma opgelewer het...)

Dit lyk bepaald asof dit nie genoegsaam besef is deur die Blanke politici nie, dat húlle voortaan in die skrum sou moes gaan druk (nie meer die veiligheidsmagte, vir hulle nie). Ewe belangrik, dat veral in ‘n land sonder ‘n lank-gevestigde kultuur van respek vir wetmatigheid en demokraties-etiese regerings-norme, dit nie die papier van die grondwet sou wees nie, maar wel die identiteit en ambisies van die mense wat daarkragtens die mag gewen het, wat sou bepaal wat die werklike regeringstyl en inhoud van owerheidsbesluite sou wees... Want as puntjie by paaltjie kom, dan is dit mense wat regeer, nie papier nie. Wat die papier hoogstens doen, is om in teorie die staatsregtelike eleksie-proses te omskryf waarkragtens verteenwoordigers van politieke partye die politieke mag wen (let wel, dit bepaal nié hoe onderskeie politieke partye te werk moet gaan om hulle nominasies te doen nie – dit geskied volgens die partye se eie interne konstitusies, met die “elective 47 Nongqai Vol 13 No 3

conferences” wat gevolglik die rofste en woeligste, maar ook saakmakendste politieke wedstryde oplewer).

Wat die blanke politici grootliks gedoen het deur die Swart strydperk te vermy en op die debatte rondom die onderhandelingstafel te konsentreer, was soos om jou vir ‘n rugbywedstryd te probeer voorberei deur kliphard op die reëls te fokus, sonder om ‘n spel-plan (“game plan”) te ontwikkel vir hoe om die werklike wedstryd op die speelveld te wen, waar dit tussen die spelers as mense beslis word... Die ANC, daarenteen, het maar te goed besef dat verreweg die belangrikste wedstryd (bepalend vir wie met die trofee sou wegstap) op die speelveld van die Swart politiek beslis sou word en dat hy dus móés in daardie skrum indons – vol-uit, met staal “studs” en “knuckle dusters”...

Daarom dat die “people’s war” (soos wat die ongevalle-statistiek baie duidelik aandui) uiteindelik in hoofsaak Swart-op-Swart geveg is. En veral is dit op sy bloedigste geveg gedurende daardie laaste jare voor die groot verkiesing – toe die “armed struggle” nie meer prinsipieel teen die blanke bewind gevoer is nie. As mens nou begryp dat die terrein van die Swart politiek onherroepelik die bepalende speelveld geword het vir die bepaling van wie politieke mag in Suid-Afrika hou, dan verstaan mens waarom die ANC die “armed struggle” so loshande teen die (blanke) veiligheidsmagte kon verloor, maar tog die uiteindelik politieke mag kon wen.

Eerstens was die “armed struggle” vir hulle in hoofsaak ‘n propaganda-oorlog gemik op ‘n politiek resultaat, veel meer as wat dit ‘n militêre kragmeting was – en onteenseglik het hulle die propaganda-stryd gewen, binnelands (veral in Swart geledere) sowel as buitelands. Tweedens, omdat hulle hele doel was om die uiteindelike politieke mag te wen, eerder as om met die militêre louere van die slagveld af te loop, het hulle besef dat die persepsie-stryd in Swart kiesersgeledere van deurslaggewende belang gaan wees. Dit was ‘n stryd wat hulle geweet het gewen sou word op grondslag van welke van die Swart politieke bewegings die suksesvolste ‘n sterkmansbeeld sou kon projekteer. Met ander woorde, wie die kiesvolk sou meen die verkiesing sou moes wen, om te verseker dat daar vrede sou wees (net soos wat SWAPO dit duidelik gemaak het dat, as hy nie sou wen nie, daar steeds nie vrede in Namibië sou wees nie).

In die Swart-op-Swart magstryd het stam-vooroordele en historiese vrese ook ‘n wesentlike rol gespeel – soos wat dit oral in die wêreld maar doen. Dit wat sosioloë “sosiale afstand”-peilings noem (m.a.w., hoe groepe mekaar sien) het lank voor die verkiesing al duidelik getoon hoeveel vrees en agterdog daar by ander stamme bestaan het jeens die Zoeloe. Daarom dat Mnr. Mandela baie doelbewus, met die derde mag-mite, die Inkatha-beweging en die Blanke regering aan mekaar opgekoppel het. Dit was ook waarom (soos Dr. Anthea Jeffery in haar boek oor die “peoples’ war” uitwys) die ANC so doelbewus die Inkatha-ondersteuners uitgetart en uitgelok het om oor te gaan tot wat in baie gevalle weerwraak-aanvalle was. Vermenigvuldig en emosioneel opgeblaas deur die ANC se propaganda-masjien, het die Swart-op-Swart geweld daardie eeue-oue vrese en agterdog help aanvuur by nie-Zoeloe Swart gemeenskappe, vir wie verenig onder die vaandel van die ANC as hulle sterkman beskermer, na hulle beste opsie gelyk het (wat die Zoeloes self betref, was daar ook die eeue-oue verdeling tussen die groepe Suid en Noord van die Tugela, met lg. wat die hart van Inkatha gevorm het, en baie van die ander Zoeloe-sprekendes, veral die verstedeliktes en dié in die Zoeloe-diaspora soos aan die Rand, wat die ANC teen Inkatha as synde hulle tradisionele vyande van Noord van die Tugela, gesteun het).

Alhoewel die ANC totaal gefaal het daarin om sy ideale weergawe van wat die spelreëls (grondwet en staatsmodel) moes wees, enigsins by die onderhandelinge te laat inslag vind, het hulle daarenteen uiters suksesvol ‘n “game plan” vir die wen van die werklike wedstryd (nl. dié om die politieke mag) ontwikkel en implementeer – ‘n plan waarin die “armed struggle” toe ‘n veel meer wesentlike en bloedige rol gespeel het as in die voorgaande jare se konflik teen die Blanke bewind.

Het die intelligesie-gemeenskap dan nie die noodsaak vir ‘n “game plan” ingesien nie? Mens kan nou vra of die veiligheidsmagte (en in die besonder die intelligensie-gemeenskap) dan nie hierdie realiteite tydig ingesien gehad het nie? Dit is ‘n baie geldige vraag, en het die antwoord heelwat fasette. Die eerste faset is dat die amptenare dit as die taak en funksie van die verkose 48 Nongqai Vol 13 No 3

politici gesien het om die “game plan” vir die toekomstige demokratiese, nie-rassige politieke magspel uit te ontwikkel en te implementeer – as amptenare, kon hulle slegs maar adviseer oor veiligheidsake, en nie direk in die aktiewe party-politiek inmeng nie. Die ter sake advies is wel gegee, nl. dat daar ideaal gemik moes word na ‘n sg. konsosiatiewe staatsmodel (m.a.w., van samewerkende regering tussen al die land se belangegroepe). Dit was presies waarheen die Regering van Nasionale Eenheid (TNE) waarop toe wel ooreen gekom is, wel gemik het – maar toe loop dros die Nasionale Party-politici by die eerste beste geleentheid uit die RNE uit... (wat ook nou nie heeltemal onverstaanbaar was nie, want a.g.v. die bepaalde regeer-styl van P.W. Botha was die groot meerderheid politici gedurende die “verlore dekade” nie werklik by die debat oor veiligheidsake betrokke, of werklik grondig omtrent die Swart politiek ingelig nie – en met die ontbinding van die ou intelligensie-strukture na die 1994-verkiesing, was die Blanke politici toe ook skielik ontdaan van die intellektuele onderbou en ondersteuning wat die intelligensie-gemeenskap vir sovele jare oor daardie onderwerpe aan hulle verskaf gehad het).

Waarvoor die intelligensie-gemeenskap wel deeglik ‘n “game plan” gehad het, was vir hoe om die veiligheidsbedreiging wat ‘n voortslepende interne konflik (met die gepaardgaande internasionale isolasie en ekonomiese druk) vir die land ingehou het, te besweer by wyse van die fasiliteer van ‘n proses van onderhandeling. In ons e-boek word verduidelik hoe veral die Nasionale Intelligensiediens, maar ook die SAP-VT, Buitelandse Sake en die Weermag, van die middel-tagtigs af op rekord gegaan het (in intelligensie-waarderings en memoranda), dat na onderhandeling vir ‘n inklusiewe bestel beweeg behoort te word. Dit word bv. in die e-boek onthul dat die nasionale vertolkers van die Sekretariaat van die Staatsveiligheidsraad, vir Mnr. P.W. Botha ernstig gewaarsku gehad het dat sy idee van ‘n driekamer-parlement wat die Swart bevolking sou uitsluit, sou uitloop op verskerpte binnelandse onrus. Dat eerder verder besin en gesprek gevoer moes word, ten einde so ‘n nuut-saamgestelde parlement inklusief te maak. Advies wat Botha afgewys het, met die voorspelde gevolge wat toe spoedig opgevlam het.

Dan ook, ten einde sinvol onderhandelinge te kon voer, moes die Wit regering natuurlik ‘n bereidwillige, geloofwaardige onderhandelingsvennoot oorkant die tafel hê. En om daardie praktiese noodsaak te ontmoet, het die intelligensie-gemeenskap wel deeglik ‘n effektiewe “game plan” gehad. Dit het gebou op die veiligheidsmagte se suksesse, wat vir die ANC illustreer het dat hulle ten ene male nie langs die weg van gewelddadige rewolusie die mag sou kon oorneem nie. Daar is ook suksesvol klandestien uitgereik na die USSR (wat in die e-boek uiteen gesit word), om Moskou te laat wegkeer van die ANC en gewapende stryd, ten einde die radikale ANC-faksie in MK só effektief weeskind te laat, sonder ‘n buitelandse bron vir wapen-hulp. Met ‘n mengsel van diplomasie en druk, is die Frontlinie-state voorts ook beweeg om aan MK op hulle grondgebied basisse en deurgang te ontsê. Alles, ten einde die gematigde faksie binne die ANC (rondom Mnre. Mandela en Mbeki) se posisie ten gunste van onderhandeling te sterk, en die Lusaka-valke binne die ANC te isoleer en te verplig om die onderhandelingsproses te aanvaar.

Die laaste faset was om op 2 Februarie 1990 (destyds heeltemal teen die ANC se verwagting in) die politieke inisiatief uit hulle hande te wring met die voorstelle vir geloofwaardige veelpartyonderhandelinge vir ‘n nuwe demokratiese en nie-rassige toekoms – ‘n inisiatief wat die ANC heeltemal onkant betrap het en in die posisie gelaat het dat, sou hulle die oproep tot onderhandeling van die hand gewys het, dit húlle sou gewees het wat voortaan internasionaal geïsoleerd sou gestaan het.

President De Klerk se aankondiging was nie ‘n sprong in die duisternis in nie, want die intelligensie-gemeenskap het eers baie deeglik seker gemaak dat Mnr. Mandela wel na vore sou tree om die ANC se toe-bestaande beleid, nl. om die blanke bewind met rewolusionêre geweld te wil vernietig, te laat vaar en eerder te onderhandel. Ook is by wyse van geheime ontmoetings met die ANC in die buiteland, eers seker gemaak dat die ANC se eksterne leierskap wel vir Mandela hierin sou steun, en dat met ‘n oop agenda onderhandel sou kon word vir ‘n demokratiese oplossing 49 Nongqai Vol 13 No 3

wat staatsregtelike kontinuïteit en beskerming van regte sou verseker (m.a.w., dat nie van ANCkant op ‘n “people’s republic” aangedring sou word nie).

Wat die “game plan” dus ten doel gehad het (en wat suksesvol vermag is) was om die ANC – en veral sy radikale Lusaka faksie – te isoleer van hulle eensmalige internasionale en regionale bondgenote. Wat die ANC se interne faksie-stryd betref, hoe om die radikales binne die ANC se greep op beleidsbepaling te verswak, sodat die gematigdes na vore sou kon tree en die ANC tot onderhandelinge verbind, terwyl hulle met geloofwaardigheid die res van die beweging met hulle saamvat, weg van die radikale beleidsposies af wat tevore die bo-toon gevoer het en so luid propageer is.

In vele opsigte was die ANC (mits die gematigdes gehelp sou kon word om in die interne verdelings te seëvier) die enigste lewensvatbare gespreksgenoot vir die Blanke regering, siende dat lg. uit die lesse van Rhodesië en Namibië geleer gehad het dat dit ‘n nodelose vermorsing van tyd en politieke kapitaal was, om met nie-geloofwaardige figure van Blanke keuse te probeer onderhandel. Met die UDF sou erg moeilik onderhandel kon word, vanweë die front se amorfe, ongestruktureerde aard, egoïstiese leiersfigure en die realiteit dat die UDF in ieder geval sigself genoop sou gevoel het om die ANC te ken m.b.t. enige onderhandelingsposisies. Met groeperings links van die ANC, soos die PAC, sou sinvolle gesprek prakties onmoontlik gewees het. Politieke bewegings en leiers verbind met die tuisland-stelsel (soos Inkatha) sou nie geloofwaardig namens die hele swart gemeenskap kon onderhandel nie en kon dus nie die rol van hoof-gepreksvennoot vervul nie. Slegs maar die ANC – en die mitiese Mnr. Mandela in besonder – het die internasionale sowel as plaaslike statuur gehad om deur sy deelname so ‘n veelparty-gesprekstafel geloofwaardig te maak.

Wat die ANC onder leiding van Mnr. Mandela die ideale gespreksgenoot gemaak het, was al die voornoemde faktore, maar ook dan die feit dat die ANC teen 1990 uiters verswak was. MK was teruggedryf tot in Noord van die ewenaar, met ‘n rekord van dertig jaar van onverrigte sake in die voer van sy sigbare onbeholpe, sukses-lose “armed struggle” en met sy anker-vennoot in die buiteland (die USSR) wat hom abandoneer het en toe self die kreeftegang gegaan het. Ook het De Klerk die politieke inisiatief binnelands en buitelands in die hand gehad, met die ANC wat moes reageer. Die ANC was dus allermins in ‘n posisie om sy voorkeure vir ‘n radikale staatsmodel by die onderhandelingstafel te probeer afdwing – sy leiers het dit maar alte goed geweet, en die Blanke regering het geweet dat hulle dit weet...

Om te verstaan hoekom die ANC dit kon regkry om die politieke mag te wen, al het hulle die “armed struggle” so sleg verloor, en so ook die stryd gedurende die onderhandelinge m.b.t. wie se staatsmodel die nuwe grondwet sou onderlê, moet dus verder gekyk word as bloot na hulle suksesse in die propaganda-oorlog en hulle vestiging van die sterkmansbeeld in die Swart politieke konteks. Addisioneel tot hulle propaganda-vaardigheid en sterkmansbeeld, was dit ook onteenseglik só dat die verwesenliking van die Blanke regering se ideale uitkoms (nl. ‘n internasionaal en plaaslikaanvaarde skikking wat ‘n einde sou maak aan die binnelandse konflik sowel as aan buitelandse druk, en wat ‘n Nuwe Suid-Afrika op ‘n staatsregtelike kontinuum sou daarstel as ‘n regstaat op die Westerse model, met ‘n vryemark-stelsel, prakties-gesproke) prakties-gesproke vereis het dat Mnr. Mandela die eerste swart president moes word. Sonder daardie spesifieke uitkoms, sou ‘n vreedsame oorgang moeilik voorsien kon word. Grootliks het Mnr. Mandela (meer hý, as die ANC as sulks) dus die politiek mag gewen, nie deur dit weg te geskeur het van die Blankes nie, maar omdat hulle ook ‘n Mandela-regering onderliggend gesien het as (indien nie die mees wenslike uitkoms nie) waarskynlik dan die mins-skadelike opsie in ‘n baie klein spektrum van praktieshaalbare moontlike resultate.

Van die Blankes se rol in die ANC se verkryging van die politieke mag gepraat: dit kan nie vergeet word nie dat die bestel wat bestem was om op die eerste verkiesing te volg (nl. ‘n regering van nasionale eenheid) in sigself beteken het dat geen enkele party of leier veronderstel was om die volle politieke mag te verkry nie. Dit moes op ‘n nasionale eenheidsbasis, in die kabinet 50 Nongqai Vol 13 No 3

proporsioneel gedeel word. Deur uit te gestap het uit die RNE (wat ‘n vise-presidentskap en ‘n halfdosyn ministersposte ingesluit gehad het) was dit dus die NP-politici self, wat uiteindelik effektief prakties alle politieke mag aan die ANC gegee het.

Die “game plan” om Mnr. Mandela in die posisie te plaas om die ANC en die Swart gemeenskap met hom saam te neem, weg van gewelddadige rewolusie en ‘n “people’s replublic” af, en om in effek in ‘n (ongesproke) vennootskap met hom die Nuwe Suid-Afrika met ‘n model-grondwet te vestig, het dus geslaag. Waarvoor daar kennelik egter nie van die begin af ‘n “game plan” was nie (want dit was die blanke politici se funksie om dit na die 1994-verkiesing uit te werk, en hulle het gedros) was: wat gebeur na Mandela?

Dit behoort vir almal wat die ANC se dekades van faksie-verskille geken het, duidelik te gewees het dat die onderhandelde skikking nie daardie faksie-verskille binne die ANC besweer het nie – verre daarvandaan. Die gematigdes mag die skikking en die nuwe nie-rassige grondwet gesien het as die verwesenliking van ‘n ideaal, as ‘n bestel wat nou in beton gegiet was, vir alle tye. Vir die radikales binne die ANC egter – hulle wat vir drie dekades die septer geswaai gehad het, en deur die nastreef van ‘n suksesvolle rewolusie die hele koek op hulle eie terme vir hulleself wou kon opgeëis het – was 1994 net die klassieke “eerste rewolusie” en dus net maar ‘n eerste trap-klip op die weg na hulle utopie. Allermins het hulle hul ideaal van ‘n tweede rewolusie prysgegee – die National Democratic Revolution – wat radikale ekonomiese transformasie moet bring...

Wat kennelik ook nie na behore ingesien is nie, is dat die spesifieke vorm van Westminster-regering waarvoor die nuwe grondwet voorsiening gemaak het, in feite beteken het dat die grootste faksie binne die meerderheidsparty, die president (en dus die regering) sou nomineer. Dit het beteken dat die landsregering gekaap kon word, deur die ANC se “elective conference” te kaap, wat op sy beurt gedoen kon word deur genoeg ANC-takke onder jou beheer te stig en die regionale en provinsiale strukture te kaap. Presies soos Mac Maharaj suksesvol gedoen het, om Thabo Mbeki te lig en Jacob Zuma as party-leier en vervolgens as president genomineer te kry.

Die Van Zyl Slabbert kommissie oor verkiesingshervorming het in 2003 aanbeveel gehad dat oorgegaan behoort te word na die direkte verkiesing van die president (iets wat 63% van die bevolking, oor alle groepsgrense heen, gesteun gehad het). Die inisiatief het nogal gelyk of dit op koers was om dalk werklikheid te word, totdat die ANC se interne faksie-verskille dit gekelder het.

President Thabo Mbeki, toe in sy tweede (en volgens die grondwet, dus laaste) termyn, het begin geluide maak dat, sou so ‘n nuwe bedeling aanvaar word, dan sou hou weer kon staan, want dan sou die direk-verkose presidentskap in effek ’n nuwe presidensie van weer twee termyne daarstel.

Dit was vir die anti-Mbeki ANC-faksie een te veel, en het die idee van ‘n direk-verkose president in die politieke dryfsand weggesink. Dit was nie die eerste, of die laaste keer nie, dat Suid-Afrika se politieke lot wesentlik deur die faksie-verskille binne die ANC impakteer is nie...

4.6 Die nagevolge van die “gewapende stryd” se kultuur-vestiging binne die ANC

51 Nongqai Vol 13 No 3

DEEL 2 van hierdie reeks van artikels sal in detail die impak van die “armed struggle” en die geassosieerde faksie-verdelings toe en nou in die ANC, onder die loep neem. Dit sal deurgetrek word, van die verlede, deur die hede na die toekoms, in volgende maand se Nongqai (en ook as ‘n spesiale uitgawe publiseer word, vir maklik deel met u kinders, familie en vriende).

Dit is paslik om DEEL 1 nou hier af te sluit (en die toon te stel vir DEEL 2) deur aan te haal wat die kunstenaar Luthando Dyasop (van die postSoweto generasie, wat self deur MK aangehou is by Quatro) sê in sy nuwe boek “Out of Quatro” (hiernaas) wat in Julie 2021 verskyn het: “What prompted me to write the memoir is my wish to shed light on the fact that the political and economic crisis we see playing itself out presently in South Africa has its foundation laid in exile. The ANC security department made sure that fear of them instilled in the general membership meant they could do anything with impunity; there was no accountability or transparency; and any dissenting voice was, at best, imprisoned or, at worst, would end up dead. Then elitism thrived; it was just a matter of waiting in the wings for the ultimate prize — being in power in a well-developed South Africa — to accommodate their expensive taste for finer material things. All at the detriment of the ideals enshrined in the Freedom Charter. “The ANC deviated from the right path while we were in exile: the foundation for a democratic society based on ethics, integrity and accountability was replaced by elitism, impunity, self-aggrandisement, greed and corruption. All these were detrimental to the struggle for the interests of the people of South Africa, yet they thrived in a space where criticism and dissent were met with brutal repression that left the membership paralysed with untold fear. The first casualty there was democracy.” (oorgeneem uit die Daily Maverick).

Tot volgende maand dan...

52 Nongqai Vol 13 No 3

POLISIEGESKIEDENIS | POLICE HISTORY

TROU TOT DIE DOOD TOE Genl JV van der Merwe Kapt. Nel het kol. Johan Viktor (later generaal), onder wie Vlakplaas geval het, by hoofkantoor gebel om die nodige reëlings te tref. Bewus daarvan dat die operasie op ’n konfrontasie met meer as een MK-lid kon afstuur, het kol. Viktor met die hoof van die veiligheidstak, brig. Coetzee, gereël dat taakmaglede onder bevel van brig. Bert Wandrag aan die operasie deelneem.

Mnisi het George in Swaziland gebel onder die voorwendsel dat hy hom dringend oor sekere operasies moet spreek en ʼn afspraak in Suid-Afrika naby die Swaziland- grens probeer reël. George wou egter nie die grens oorsteek nie en het Mnisi gevra om hom in Swaziland naby die grens te ontmoet. Daar is besluit dat hy in daardie geval in Swaziland aangekeer en na Suid-Afrika gebring sou word. Destyds het die plek van arrestasie geen rol gespeel as die beskuldigde in Suid-Afrika voor die hof gebring word nie vanweë die beslissing in die saak Abrahams v. Minister of Justice and Others 1963 (4) SA 542 (K).

Kapt. Nel, kapt. Visser en adjt.off. Philip Selepe het na die Swaziland-grens vertrek, waar hulle kol.

Schalk Visser, bevelvoerder van die veiligheidstakke in Oos-Transvaal, ontmoet het. Kol. Willem Schoon van hoofkantoor en brig. Wandrag en sy taakmaglede was ook teenwoordig.

Kapt. Visser, Mnisi en die taakmaglede, wat onder leiding van kol. Tienie Strydom (later generaal) die grypaksie sou uitvoer, is toe weg na die plek waar Mnisi afgespreek het om George te ontmoet.

Op die afgesproke tyd het hulle ’n voertuig hoor nader kom, stilhou, omdraai en wegry. Die manne het aanvaar dat die operasie skeefgeloop het en besluit om onverrigtersake na Pretoria terug te keer.

Kapt. Nel wou egter nie die saak gewonne gee nie en het op Carolina stilgehou, waar Mnisi vir George gebel het. Hy het George die kop gewas oor hy nie hul afspraak nagekom het nie en omgedraai het toe hy byna by hom (Mnisi) was. George het om verskoning gevra en verduidelik dat hy Mnisi nie gesien het nie en gedog het hy het hom dalk vergis met die ontmoetingsplek. Hulle het weer gepraat oor die plek waar hulle sou ontmoet en ooreengekom om mekaar later dieselfde nag daar te kry.

53 Nongqai Vol 13 No 3

Al die spanlede is teruggeroep en hulle het weer gaan stelling inneem. Kol. Strydom het gereël dat die taakmaglede só stelling inneem dat hulle ʼn wye gebied dek. Toe die voertuig op die afgesproke tyd opdaag, het van die taakmaglede nader beweeg om die insittendes te gryp. Hulle het gehoor hoe wapens oorgehaal word en op die voertuig gevuur. Twee MK-lede bekend as George en Brown is doodgeskiet.

Ek het op 1 April 1983 by die hoofkantoor van die veiligheidstak in Wachthuis, Pretoria, begin werk ná my dienstyd in Suidwes. Genl.maj. Frans Steenkamp was toe hoof van die veiligheidstak. Ek was tot aan die einde van 1983 persoonlike stafoffisier van genl. Steenkamp. Nadat brig. Piet Goosen met pensioen afgetree het, het ek tweede-in-bevel van die veiligheidstak gestaan. Net ’n paar maande vroeër, in Januarie 1983, het skokgolwe deur die Suid-Afrikaanse Weermag getrek toe kommandoor Dieter Gerhardt, bevelvoerder van die Simonstadse Vlootskeepswerf, in hegtenis geneem is nadat hy vir amper twintig jaar die Weermag se diepste geheime aan die Sowjet-Unie verklap het. Inligting van ʼn geheime agent in die Russiese ambassade in Londen het verklap dat Gerhardt inligting aan die Russe verskaf het. Aanvanklik is gedink dat sy spioenasiebedrywighede teen Amerika gemik was en die Amerikaanse Federale Speurdiens (FBI) is in kennis gestel. Toe Gerhardt ewe niksvermoedend Amerika aan die begin van Januarie 1983 besoek, het die FBI hom dadelik aangekeer. Tydens sy ondervraging – ’n poligraafmasjien is onder meer gebruik – is sy bedrywighede in die Suid-Afrikaanse Weermag blootgelê.

Die FBI het met Suid-Afrika se Nasionale Intelligensiediens gereël dat Gerhardt hierheen gestuur word. Lede van die veiligheidstak het hom op 20 Januarie 1983 op die lughawe in hegtenis geneem.

Gerhardt se vrou, Ruth, is op 23 Januarie 1983 in hul ampswoning in Simonstad aangekeer. Kol. Herman Stadler (later generaal) van die ondersoekafdeling van die veiligheidstak het aan die hoof van die ondersoekspan gestaan en is bygestaan deur kol. Hans Gloy (later generaal), kapt. Martin Naudé en lt. Denise Benson, wat hoofsaaklik na Ruth omgesien het. Brig. Ernst Nieuwoudt van Militêre Inligting was ook lid van die span.

Gerhardt het gou besef dat die getuienis teen hom verdoemend is en dat dit beter vir hom sou afloop as hy sy volle samewerking verleen. Tydens sy ondervraging het ʼn spioenasieverhaal uit die boonste rakke hom ontvou. Hy het in 1963 tydens ʼn gevorderde wapenkursus in Brittanje met senior lede van die SA Kommunisteparty kontak gemaak en aangebied om vir Sowjet-Rusland te spioeneer. Sy aanbod is egter nie opgevolg nie en dus meld hy hom aan die begin van 1964 by die Sowjet-Unie se ambassade in Londen aan en bied sy dienste aan. Weer is daar geen reaksie nie.

Desperaat maak Gerhardt toe met ene Egerof, nuusredakteur van die Russiese Tassnuusagentskap in Engeland, kontak. Hy oorhandig sy volledige curriculum vitae, asook ʼn verslag oor die Britse seekatmissiel, aan Egerof en herhaal sy aanbod. Ná ʼn maand waarin niks gebeur nie, gaan Gerhardt na die Sowjet-ambassade in Kensington Gardens. Hier staan ʼn man met die kodenaam Paul hom te woord. Ná deeglike ondervraging word verdere ontmoetings gereël.

Uiteindelik begin Gerhardt se loopbaan as spioen en hy kry die kodenaam Felix.

Gerhardt word deeglik in al die basiese spioenasietegnieke opgelei, waaronder radio-uitsendings, kodeboodskappe, geheime skrif, fotografie en die vervaardiging van vals paspoorte. Hy het toegang tot al die inligting oor die krygsbehoeftes en vermoëns van die Vloot gehad. Hy het ook waardevolle inligting oor Suid-Afrika se kernontwikkeling bekom en aan sy hanteerder verskaf.

Gerhardt het langer as 18 jaar hoogs geheime en uiters waardevolle inligting aan die GRU, die buitelandse militêre inligtingsdiens van Rusland, verstrek. Hy het sy vrou Ruth by sy spioenasiebedrywighede betrek en sy het hom op verskeie maniere bygestaan. Gerhardt is in Desember 1983 weens hoogverraad tot lewenslange gevangenisstraf gevonnis en Ruth tot tien jaar.

54 Nongqai Vol 13 No 3

DIE ENTREPRENEUR IN DIE SELLE Kol Wynand Schoeman Dit was, as ek reg kan onthou, so teen die lente van 1977 toe ek dié betrokke dag na Jeppe Polisiestasie ry om vir die middagskof aan te meld. Met my aankoms lees ek in die Informasieboek dat ek die Stasiebevelvoerder se klerk dringend moes gaan spreek. Dié boodskap word ook mondeling aan my oorgedra en dit voel of almal opsoek was na my. Dit was natuurlik die dae lank voor selfone en as jy nie bereik kon word nie, kon jy nie bereik word nie. Ek was op rusdae en het vir 3 dae geen kontak met die stasie gehad nie. Die Stasiebevelvoerdersklerk deel my, net so, sonder enige seremonie of waarskuwing om my bietjie voor te berei, mee dat ek na John Vorsterplein verplaas is en so gou as moontlik, indien nie onmiddellik nie, daar moes gaan rapporteer. Eintlik moes ek al daar gewees het. Die verplasingsbrief word ook sommer dadelik in my hande gestop. Ek probeer nog uitvind hoekom en waarom maar niemand weet eintlik nie, behalwe dat daar prisoniers uit die John Vorsterplein-selle ontsnap het én dat die verplasing daarmee in verband kan staan. Ek ry terug na ons woonstel en wonder wie nou die manne is wat jou sommer net so, met ‘n handtekening kan verplaas sonder om jou darem minstens in die saak te ken. Gelukkig is dit ‘n verplasing binne die Johannesburgkonteks of Polisiedistrik en was dit nie nodig om te verhuis nie. My gesin word nie geraak of ontwrig nie en was dit net ek wat van standplaas sou verander.

Ek rapporteer die volgende oggend net na seweuur al by John Vorsterplein aan diens. Op daardie tydstip die grootste polisiestasie in Suid-Afrika. Die aanklagtekantoor is tamaai groot en lyk vir my eerder na die vertreksaal van ‘n middelslag lughawe. Gelukkig ken ek die stasiewyk redelik goed want ek het ‘n aantal jare in die John Vorsterplein enkelkwartiere direk langsaan gewoon. Ek word deur die Stasiebevelvoerder, Kolonel van der Westhuizen ingelig dat ek die dag-tot-dag administrasie, inspeksies en beheer van die selle moet oorneem. ‘n Maandag tot Vrydag pos. Die 24 uur ontvangs-, inboek-, deursoeking- en fisiese hantering van die prisoniers was egter die taak van ander selpersoneellede wat in skofte ingedeel was. Prisoniers word in groot getalle van die howe ontvang of daarheen uitgeboek. Daar was ontsnappings en gepaardgaande verplasings en ek is een van dié lede wat na John Vorsterplein verplaas is om diegene wat verplaas is te vervang.

Die selle by John Vorsterplein beslaan 3 vloere. Die eerste vloer was vir die gewone dag-tot-dag arrestasies op klagtes van meer geringe aard, dié prisoniers wat die eerskomende hofdag na die howe sal gaan en moontlik as sulks weer ontvang sou word. Die 2de vloer was in totaliteit toegeken aan Misdaadintelligensie vir hul uitsluitlike gebruik. Die 3de vloer was vir misdadigers of prisoniers wat vir meer ernstige dade aangekla was. Daar was ook ‘n seksie vir onwettige immigrante in afwagting van hul deportasies. Die drie vloere saam kon maklik 350- 450 of meer prisoniers huisves met ‘n gemiddelde van 150 tot 200 prisoniers of meer per dag.

So kry ek sommer op my 2de besoek aan die selle te doene met ‘n verbode immigrant, volgens hom, vanaf Mogadisjoe (Mogadishu) in Somalië, in die sogenaamde “Horing van Afrika”. Hy het ‘n naam en van wat niemand kon uitspreek nie en nog minder met die intrapslag korrek kon spel. Sy naam en van lyk vir my sommer na ’n klomp letters wat bymekaar gegooi is. Dit lyk na enigiets tussen Russies, Arabies, Spaans en Grieks. Of ‘n kombinasie daarvan. As jy jou verbeelding bietjie kon gebruik kon jy moontlik ook ‘n klompie hiërogliewe uit die vervloë Egiptiese tydperk identifiseer.

Dié man lyk definitief ook nie eintlik na ‘n gewone Afrikaan in die suidpunt van Afrika nie, maar meer 55 Nongqai Vol 13 No 3

van Noord-Afrika of Midde-Oosterse afkoms. Hy is lank, bitter lank. So lank dat hy maklik vir die Springbokke op slot sou kon uitdraf (maar daarvoor was hy te maer). Hy is so lank, dat as ‘n haker die bal by die lynstaan sou ingooi, hy eerder sou moes buk om die bal te vang as om te spring.

Daarby was hy skraal en plankdun. Hy was so maer en skraal dat sy wangbene soos ‘n Volkswagen Kewer se modderskerms eintlik weg van sy gesig gestaan het. As hy van Mogadisjoe was, het hy seer sekerlik vir ‘n jaar nie kos gekry nie. Hy lyk vir my so dun dat hy, as hy wou ontsnap, hy sommer deur die sleutelgat van die seldeur sou kon klim. Sy gesig was skraal met ‘n spits ken en bokbaardjie.

Sy gelaat was baie ligter as ‘n gewone Afrikaan en meer geelkleurig van gelaat. Inderdaad lyk hy vir my net soos die destyds bekende en voormalige Keiser Haile Selassie wat vanaf 1930 tot 1974 (44 jaar lank), in Ethiopië aan bewind was. Haile Selassie was net baie korter maar ook met ‘n skraal en skerp gesig. Dan was daar sy wegstaan rastafarian haarstyl waardeur jy geen ordentlike kam getrek sou kry nie. Selassie het net meer vleis en spek in sy gesig gehad, het en jy kon darem sy van spel en uitspreek sonder om met ‘n tongknoper vas te haak. Hy het te kenne gegee dat hy nie eintlik Engels magtig was nie en net hier en daar ‘n woord verstaan. Ek het egter oor baie vinnig agtergekom dat hy meer van Engels verstaan en gepraat het as wat hy wou voorgee. Met sy kamtige gebreklike Engels kon hy my darem vertel dat hy as gevolg van politieke onrus in Somalië so 24 maande terug, met ‘n Somaliese vissersboot tot by Durban gereis het as ‘n sjef aanboord. In Durban het hy van die boot gesluip en besluit om by sy oom in Soweto te gaan kuier. Hy het in sy oom se spaza-winkeltjie begin werk waar hy so jaar terug as verbode immigrant gearresteer is. Uiteraard het hy geen paspoort of identiteitsdokument aan hom gehad nie en bitter min persoonlike besittings besit. Sy gebrek aan ’n identiteitsdokument sou hom uiteindelik baie duur aan persoonlike vryheid laat inboet en lank in die selle laat deurbring. Keiser Haile Selassie het op sy dae ook bekend gestaan as die “Leeu van Juda” vanweë sy beweerde Joodse afkoms vanaf die Koningshuis van Dawid en Salomo. Met dit in gedagte wou ek hom ‘n naam gee wat almal verstaan en belangrik, almal weet van wie ek praat as daar na hom verwys word. Alhoewel hiérdie Somaliër vir my so baie gelyk het soos Haile Selassie, wou ek hom egter nie die naam “leeu” gee nie, maar noem ek hom toe sommer die “Tier van Mogadisjoe” en staan hy sommer gou in die selle as “Tiger” bekend omdat niemand sy werklike naam kon uitspreek nie. Dit is dan ook die naam wat ek verder vir hom in dié dokument sal gebruik.

So 14 dae nadat ek by John Vorsterplein-selle beheer oorgeneem het, noem ‘n “fluitjieblaser” aan my dat Tiger ‘n televisiestel het en gereeld in sy sel televisie kyk en vra of ek daarvan bewus is.

Natuurlik weet ek nie daarvan nie. Ek is uit die veld geslaan want ‘n televisiestel is tog ‘n groot affêre wat jy nie maklik in die selle kan wegsteek nie en ook nie daar behoort te wees nie. Jy het ook ‘n kragpunt daarvoor nodig. Ek stel ondersoek in en laat Tiger en die ander 24 verbode immigrante aantree. Ek is verbaas toe ek sien dat hul vanself baie netjies drie-drie agtermekaar inval soos ‘n militêre parade asof elke ou sy spesifieke plek het, en sou ek later vasstel dat Tiger hul nogal geleer het om so aan te tree vir die daaglikse nagaan van die sel-teenwoordigheidslys, (meer daaroor later). Ek kyk hul bietjie deur maar sien ook niks suspisieus in die sel nie. Inderdaad lyk alles reg en baie netjies, ordelik en skoon. Ek vra Tiger of hy televisie in sy sel sit en kyk. Tot my verbasing antwoord hy dadelik positief met ‘n kopknik en ek vra dat hy dit moet uithaal. Sonder om te huiwer loop hy na sy netjies opgerolde selmat teen die muur en haal vanuit die binnekant ‘n toestel uit wat vir my net soos ‘n gewone, maar effens langwerpige, draagbare radio met ‘n gewone antenna lyk.

Dit het egter ook ‘n klein ingeboude, vierkantige, so 8 sentimeter x 8 sentimeter skermpie wat inderdaad ‘n televisieskermpie is. Ek het nog nooit so iets in Suid-Afrika gesien nie en sou hoor dat hy dit uit Mogadisjoe saamgebring het. Hy skakel dit aan en onmiddellik is daar ‘n flikkerige, dog duidelike swart en wit beeld van een van die SAUK (SABC) se televisieuitsaaikanale. ’n Eksterne antenna is nie nodig nie. ‘n Handige toestel. Jy kan dus ‘n SAUK- TV- uitsending kyk terwyl jy na die radio-uitsending luister. So stel ek vas dat Tiger en sy mede prisoniers naweke, Saterdae en Sondae, na die SAUK- se sport- en veral sokkeruitsending op radio luister terwyl hul na dieselfde wedstryd se beelduitsending kyk as daar is. Tiger praat van Kaizer Chiefs en Orlando Pirates terwyl een van die ander prisoniers noem dat hy weer Moroka Swallows ondersteun. Terselfdertyd stel ek toe sommer vas dat Tiger die klompie verbode immigrante se spreekbuis is en nie so onkundig met Engels is soos hy wou voorgee nie. Ek neem die TV-radio in beslag en handig dit in die SAP 22 56 Nongqai Vol 13 No 3

register as prisonierseiendom in. Natuurlik is dit te groot vir die SAP 22 prisonierssakkie en word dit behoorlik geëtiketteer en in ‘n stoorkamer met ander prisonierseiendom wat te groot vir die gewone sakkie is, agter slot en grendel toegesluit. Tiger vra na ‘n dag of twee om my te sien en ek laat hom na my kantoor bring. Hy verduidelik toe aan my dat hy feitlik alreeds 12 maande in die selle sit en dit sy (en sy mede gevangenes in die sel), van wie al 5 maande daar sit, se enigste afleiding is.

Hulle het geen of min kontak met die buite wêreld nie. Min van hulle het familie in die RSA. Behalwe homself wat van Somalië afkomstig is, is daar onder andere, as ek reg kan onthou, ‘n Filippyn, twee broers van die Soedan en die res almal uit Afrika. Die TV-radio is ook ‘n saambindende faktor in die sel want almal wil graag sport kyk en help om hul besig te hou. Daarbenewens betaal elke selmaat ‘n bedrag van R1 per maand sodat hy batterye vir die TV-radiostelsel kan koop. Dit is hulle grootste afleiding oor naweke. Die TV-radio het ook ‘n kragpunt maar natuurlik is daar nie kragpunte in die selle nie maar wel in die oefenlokaal voor die selle. Die TV-radio word dan ook gereeld, by die oefenlokaal ingeprop om na die sportuitsending te kyk. Ek deel Tiger mee dat ek sy versoek sal oorweeg en besluit later dat ek hul wel sal toelaat om soms na die TV te kyk indien hy sal sorg dat orde en dissipline in sy selblok gehandhaaf word. Hulle sou dit dus moes “verdien”, (nadat ek die situasie deurdink het, is hierdie vergunninkie later ingetrek). Dit sou my ook so stil-stil kans gee om agter te kom hoe die toestel in sy selblok beland het want volgens logika moes dit in die bewaarkamer agter slot en grendel gewees het. So stel ek vas dat van die lede wat verplaas is op goeie voet met Tiger was en dan naweke die TV-radio uit die bewaarkamer gehaal het sodat hulle oor die naweek na die sportuitsendings kon kyk en luister. Op elke skof het hul iemand gehad wat hul in die verband behulpsaam was. Dat geen inspekterende offisier met selinspeksies op die toestel afgekom het nie, was ‘n raaisel maar ek het gou vasgestel dat selbesoeke oor naweke op sekere tye en sekere volgorde geskied het en het Tiger en sy selmaats betyds geweet, deur onder andere na die krasgeluid van selsleutes in slotte te luister, wanneer om ‘n inspeksie te verwag en die toestel dus betyds kon afskakel en in ‘n selkombers kon toedraai. Daarbenewens het gewone selbesoeke, veral na-ure en oor naweke, daarop gefokus om seker te maak dat die getal prisoniers klop met die selregister op hande. Met soms honderde prisoniers in die selle was dit die hooffokus. Ek stel toe sommer ook vas dat Tiger met hierdie TV-sessies dan sommer ook versnaperinge soos skyfies aan sy selmaats beskikbaar gestel het om ‘n heel gesellige atmosfeer binne die selle te skep. Natuurlik het sy selvriende so iets daartoe bygedra en het iemand op die skof aan diens dit vir hulle by die Chinees se winkeltjie oorkant die straat gaan koop. Dit sou ek hard poog om te stop want as jy eetgoed spesiaal vir prisoniers sou gaan aankoop, kon jy enigiets die selle insmokkel. Dit sou ‘n rukkie vat om dit heeltemal, tot my bevrediging, uit te sorteer.

Tiger was nie werklik die “soet seun” wat hy altyd as sulks wou voorgee nie alhoewel hy goeie dissipline as “senior gevangene” tussen sy selgroep gehandhaaf het. Die wegneem van die TVradio was nie die einde van Tiger se manewales nie. So ses weke na my aankoms by John Vorsterplein besluit ek op een Saterdag, terwyl ek van diens af was, om onverwags die selle te gaan besoek. Met hierdie besoek sou ek op ‘n ander ongehoorde inisiatief of onderneming van Tiger afkom wat my hare laat rys het, naamlik om ‘n gekookte maaltyd oor naweke, gewoonlik op Saterdae voor die sportuitsending, alhoewel in beperkte mate, en net aan sy selmaats in sy seksie op sy betrokke vloer, te verskaf. As entrepreneur was hy besig om gekookte etes wat hyself, sommer in die selle, sou kook en voorberei, aan sy mede gevangenes te verkwansel. Ek daag onverwags die Saterdag by die selle op. Terwyl ek die gang op die 3de vloer afstap na Tiger se seksie, ruik ek die geur van gebraaide uie, stowevleis en speserye wat iewers vandaan kom. Ek wonder nogal of dit van die menasie langsaan afkomstig was. So betrap ek Tiger op heterdaad met ‘n 2- plaat elektriese stofie waar hy besig was om ‘n maaltyd in die oefenblok voor te berei. Op die stofie was twee kastrolle aan die kook. Regte potjiekosdisse. Langs hom in ‘n sakkie was ‘n messie met nog uie en dan ook aartappeltjies en tamaties wat hy besig was om in blokkies te sny en dan by sy dis te voeg.

Dit het lekker geruik en hy was nie verniet ‘n kok op ‘n vistreiler soos hy my vertel het nie, as dit waar was. Dit was die einde van Tiger se gekokery in die selle en hy sou in my dienstyd nie weer sy stofie sien nie. Dit was in totaliteit ontoelaatbaar en ‘n brandgevaar. Die Polisie was ‘n trotse Departement wat bekend was vir sy streng dissipline. As jy die Staande Orders, Regulasies en Stasie- voorskrifte willens en wetens sou verontagsaam moes jy verwag om die gelag te betaal.

57 Nongqai Vol 13 No 3

Daar was streng voorskrifte dat hoegenaamd niks in die selle toegelaat sou word sonder my uitdruklike toestemming nie, met die uitsondering van medikasie wat deur ‘n geneesheer voorgeskryf is. Dit was noodsaaklik met selle wat 3 vloere beslaan en meer as 350 prisoniers kon huisves. Die insmokkel van saaglemme, dagga en ander dwelms was ‘n wesenlike moontlikheid wat ten alle tye voorkom moes word. Die lede op die betrokke skof wat vir hom die vleis en groente aangekoop het en hul toesighouer op die skof is aangekla en kry summier die trekpas. Tiger word ook voorlopig na ‘n kleiner sel oorgeplaas om oor sy sondes na te dink. Die volgende week vra Tiger of hy my kan kom sien. Sy smeekbede was dat hy as verbode immigrant, al langer as 12 maande in die selle in aanhouding is en van sy selmaats al 5 maande of langer en dat hul basies net pap en soms toebroodjies te ete kry, van iets gebalanseerd, gegewe hul tydperk in aanhouding, was daar nie sprake nie. Ek onderhandel met die menasie om vir die langtermyn- gevangenes iets meer voedsaam voor te berei.

Ek stel vas dat Tiger so stil-stil sommer ‘n hele bedryf in die selle van stapel gestuur het. ‘n Minibesigheid wat vir hom selfs ‘n inkomste, alhoewel klein, voorsien het. Hy tree as middelman op en die prisoniers in sy blok kon deur hom feitlik alles van buite (teen ‘n fooitjie) bestel wat hul nodig gehad het of waarvoor hul lus was, van hoender- en pap van die Chinees oorkant die pad, tot vrugte, lekkernye en hoofpynpoeiers. As middelman het hy weer ’n ongeskrewe “ooreenkoms’’ met van die personeel gehad om dit op sy wenslysie te gaan aanskaf. Daar was duidelik ‘n ongesonde verhouding tussen Tiger en van die lede op die skofte. Tiger se selmat word nagegaan en kry ek in ‘n gleufie in die mat ingevulde en skoon perdeweddenskapstrokkies wat daarop dui dat hy selfs vanuit die selle op perdewedrenne verwed het en dat enkele skoflede dan die strokies na die perdeagentskap (“tattersalls’) om die hoek geneem het om dit namens hom te verwed. Dat hy daarmee soms suksesvol was, was ook duidelik. In die mat kry ek ook sowat R 500.00 in kontant wat hy so “verdien” het. Dat van die lede uit Tiger se winste gebaat het kon ek nie bewys nie maar daar was genoeg skietgoed om nog ‘n paar manne op die skofte aan te kla en kry hul eweneens die trekpas. Tiger was hierna maar stillerig en sy sel-manewales “gesnoeker”. Hy was vantevore die skoflede behulpsaam om etes aan die prisoniers uit te deel en dit is ook gestaak. Hy sou voortaan merendeels in sy sel bly.

Ek tree met die Immigrasiebeampte in verbinding wat Tiger se geval hanteer om vas te stel wanneer hy dan gedeporteer sou word. Ek word ingelig dat Tiger op daardie stadium nog “identiteitloos” en “staatloos” was. Alhoewel dit seker was dat hy in Mogadisjoe op die vissersboot geklim het, kon sy ware identiteit en burgerskap nog nie bepaal word nie. Dit was ‘n uitdagende probleem. Sy naam soos deur hom opgegee was klaarblyklik korrek want dit is ook die besonderhede waaroor die vissersboot se kaptein beskik het. Maar dit is nog nie as sulks bevestig nie. Suid-Afrika het nie op daardie stadium (vanweë sanksies teen die RSA) enige diplomatieke verbintenis met Somalië gehad nie en daar moes deur middel van ‘n land wat die RSA simpatiekgesind was (klaarblyklik Israel) gewerk word om die navraag langs daardie kanale te hanteer. Die moontlikheid was egter daar dat Binnelandse Sake aan Tiger ‘n verblyfpermit en identiteitsdokument sou uitreik wat hom dan in staat sou stel om in die RSA te woon en werk. Die feit dat hy wel ‘n familielid in die RSA gehad het, het in sy guns getel.

Die immigrasiebeampte deel my mee dat hy ook vermoed dat Tiger iewers ‘n vorm van militêre opleiding deurloop het maar dat sy antwoorde op hierdie vraag baie vaag is. Dit het vir my heeltemal sin gemaak want Tiger hanteer sy mede selmaats soos ‘n wafferse Weermagkorporaal en laat hulle in militêre styl aantree, in ‘n ry langs mekaar en in drieë agtermekaar. Hy kap sy hakke teen mekaar soos ‘n regte Korporaal en blaf “instruksies” uit soos “’Attention”, “Right dress”, “Stand at ease’’ en “Dismissed”. Niemand weet wie hom gevra het om so “bevel” van sy selmaats te neem nie en blykbaar iets wat hy homself toegeëien het. Iewers moes hy dit geleer het. Verbasend het sy selmaats na hom geluister en gedoen wat hy sê. Meer verbasend vir my was sy verhouding met sommige van die lede op die skofte en dat hy klaarblyklik een of ander houvas op hul gehad het om oor ‘n konstante en lang tydperk vir hom proviand te gaan aankoop vir sy “potjiekosdisse” soos hy dit benodig het en ander benodigdhede waarvoor hy selfs ‘n behoeftelysie opgestel het.

58 Nongqai Vol 13 No 3

Sekuriteit wat die selle betref was hoog op die daaglikse agenda. Die ontsnapping van prisoniers het juis daartoe gelei dat ek na John Vorsterplein verplaas is om beheer van die daaglikse administrasie van die selle te neem. Seltralies is daagliks nagegaan om seker te maak dat daar nie aan die tralies gesaag is nie. Dit is gedoen deur elke tralie daagliks met ‘n ysterstafie te tik en dan na die klank te luister. ‘n “Holklank” sou aandui dat daar moontlik met die tralie gepeuter is en het onmiddellik verdere aandag geverg met ‘n deeglike inspeksie. ‘n Tik met die staffie wat ‘n klank meebring wat “sing” en “dra” sou op ‘n heel tralie dui. Dit was ‘n langdradige proses. Uit ervaring het ek geweet dat prisoniers wat aan tralies gesaag het, die gleufies met pap of broodkorsies wat in water gedoop is, toegesmeer en gevul het en dit dan met swart skoenpolitoer bedek het. Jy moes mooi kyk om die verskil met ‘n tralie wat heel was, raak te sien. Tralies is gewoonlik nie heeltemal deurgesaag nie maar aan die bo- en onderkant is gewoonlik ‘n dun strokie metaal gelaat waaraan die betrokke tralie nog kon hang. Met die dag van ontsnapping is die tralies dan net uitgestamp.

Saaglemme of korter stukkies lemme is soms versteek in prisoniers se kleredrag ingesmokkel. Daar was ook gevalle waar saaglemme versteek in brood of binne houertjies melk of lemoensap versteek is, en sodoende gepoog is om die lemme in te smokkel. Die foeliedoppie aan die bokant van melkhouertjies is byvoorbeeld versigtig verwyder, die saaglem in die houertjie geplaas waarna die foeliedoppie terug geplaas is. Op dieselfde wyse is daar gepoog om dagga en ander dwelms die selle binne te smokkel. Die Stasiebevelvoerder het persoonlik ‘n punt daarvan gemaak om met sy daaglikse selbesoek, wat sonder uitsondering geskied het, met sy ysterstafie teen die tralies te tik om na die klank te luister. Hy was ‘n polisieman wat uit ‘n harde leerskool gekom het waar dissipline aan die orde van die dag was en het dieselfde van sy personeel vereis. Dit was dan ook een van die redes waarom absoluut niks in die selle binnegelaat is nie en waarom daar streng teen oortreders wat hul nie daaraan gesteur het nie, opgetree is. Dit het egter nie verhoed dat daar gepoog is om goed die selle in te smokkel nie. Prisoniers is nie engeltjies nie en was nie in aanhouding omdat hul die melk by ‘n Sondagskoolpartytjie omgestamp het nie. Hulle was geharde karakters wat net in hul eie belang opgetree het.

Inspekterende offisiere was streng en het hul kant met selinspeksies deeglik en nougeset gebring maar niemand kon verwag dat ‘n prisonier in die selle televisie sou kyk, gekookte etes sou kook of inderdaad ‘n besigheid bedryf nie. Dit het dan selfs vir my ‘n rukkie geneem om alles uit te loop en dan net omdat dit onder andere my spesifieke dagtaak was en ek dus makliker enigiets suspisieus kon optel. Met honderde prisoniers in die selle wat kom en gaan was dit nie maklik om tred te hou van elkeen se doen en late nie. As daar dan nog lede was wat inderdaad die betrokke prisonier se doen en late oogluikend toegelaat het en saamgewerk het was dit nog moeiliker om agter die kap van die byl te kom. In hierdie geval was die inspekterende offisiere se aandag waarskynlik ook meer gerig op die groter groep prisoniers en nie op ‘n klein groepie verbode immigrante, waar alles netjies en ordelik gelyk het nie.

Met my verplasing (met bevordering) vanaf John Vorsterplein teen die einde van 1978 was Tiger nog in die selle. Ek weet dus nie wat uiteindelik van Tiger geword het nie maar het maar net gehoop dat hy hom in ‘n posisie sou bevind waar hy sy kreatiwiteit en sy aanvoeling vir besigheid op ‘n positiewe manier kon aanwend om vir hom ‘n toekoms te verseker.

59 Nongqai Vol 13 No 3

NO 13163 1/SERS JOSEPH JOHANNES DE WITT: VICTORIA-WES

60 Nongqai Vol 13 No 3

PASSING ON OF LEGENDARY COLONEL RUNGASAMY (DICKEY) MUNSAMY Adv Karen Pillay

Colonel Rungasamy Munsamy Born: 15 May 1942 Passed on: 27 January 2022 Age: 79 years Husband to his beloved wife: Mrs Saras Munsamy.

Doting father to his children, Adv Karen Pillay, Brigadier Daron Rungasamy, Ms Lezzane Rungasamy.

Father- in- law to Brigadier Deven Pillay, Mr Metesh Naran, Mrs Yashni Rungasamy and loving Grandfather to Karilyn, Kristin, Deiondre and Aditi.

Colonel Munsamy joined the South African Police Force in 1963-09-04 and trained as a young Constable at Wentworth Police Training College. He was promoted to the rank of Sergeant in 1968, senior sergeant - 1971, Warrant Officer - 1976. He was commissioned to the rank of Lieutenant in 1979.

61 Nongqai Vol 13 No 3

During his tenure he served at various police stations in the country, namely - Wentworth, Isipingo, Durban North, Greenwood Park, Clairwood, Ladysmith, Smith Street, Cato Manor, District Headquarters, Brighton Beach, Phoenix Police Station and SAP College, Chatsworth. He ended his career at Phoenix Police Station at age 56 - proceeding on a medical board.

Colonel Munsamy was well known and respected by his seniors, many peers and subordinates.

He grew through the ranks competing for various posts and qualified as a seasoned Police officer due his progressive outlook. Throughout his career he completed various courses and served his country by protecting the national borders and conducting counter-insurgency duties.

During his illustrious career he received many commendations from the then Ministers of Police, high ranking officers, members of government, etc. Colonel Munsamy was appointed into various senior management roles such as, Station Commander at various Police stations nationally, Acting District Commissioner, Commanding Officer of the Police Training College, etc.

He was one of the first Indian Police Officers to obtain a Bachelor’s degree in Police Science (UNISA), amidst the many other qualifications he acquired prior. His passion was to professionalise the police and promote a good image of the Force.

After 34years of dedicated service to the Police Force, Colonel Munsamy proceeded to enjoy his retirement and focused on his family.

He will be remembered amongst many, for his high standards, unselfish contributions, diverse thinking and impeccable performance.

Officers of his calibre contributed to transforming the SAPS and added to the history books in their own way. I was so chuffed to read the many messages, tributes and stories shared by many officers who encountered him. I knew he was a great police officer and a leader, but I only learnt now that he had such a large impact on so many individuals.

Karen Pillay (Advocate)

NOTULES: STAATSVEILIGHEIDSRAAD: SAP 10-PUNT PLAN & JUSTISIE: DIE GEREGTELIKE PROSES Kol William Marshall (SANW)

62 Nongqai Vol 13 No 3

63 Nongqai Vol 13 No 3

64 Nongqai Vol 13 No 3

SA POLICE LEGENDS BID FAREWELL TO A LEGENDARY FORMER COLLEAGUE Col Logan Govender South African Police legends of Chatsworth (old station Unit 2, Chatsworth) in the 1970's recently attended the recent funeral service at Kharwastan, Civic Hall, Chatsworth, Durban of another legendary former colleague, late Lieutenant-Colonel Rungasamy (Dickey) Munsamy, former Station Commander at Isipingo, Chatsworth and Commanding Officer of SA Police, Training College, Wentworth and Chatsworth.

In the photograph from left to right, Captain Donan Martin Etienne Lazarus (Support Services, SA Police, Training College, Chatsworth) Major General Danny Pillay, (former National Head: Vehicle Fleet Management); Warrant Officer S Chinna (SA Police, Erasmia; Chatsworth; Isipingo and Radio Control, Durban.

Lieutenant-Colonel Rungasamy (Dickey) Munsamy, late, former Station Commander at Isipingo, Chatsworth and Commanding Officer of SA Police, Training College, Wentworth and Chatsworth.

Logan Govender

65 Nongqai Vol 13 No 3

GLORIEJARE VAN DIE SA POLISIE: DIE HONDESKOOL Kol. Dana Kruger Die mens se beste vriend en die mens se beste beskermer, die hond, speel ‘n uiters belangrike rol in polisiëring in Suid-Afrika. Die destydse Natal Police was die eerste agentskap wat, so ver terug as 1909, reeds polisiehonde gebruik het. Twee jaar later het die hondeskool op Irene, onder leiding van mnr. Cornelius Kuyper, met die opleiding van speurhonde begin.

As gevolg van die gewildheid van die honde is daar met ‘n teelprogram begin om meer geskikte honde te kry. Met die teelprogram is daar begin om die Dobermann-Pinscher, Rottweiler en die Engelse bloedhond, elk met hul eie uitstaande sterkpunte, te kruis en so die tipiese Suid-Afrikaanse polisiehond met groot sukses te teel.

Konst. Terblanche van Pietersburg (vandag Polokwane) skryf oor ‘n voorval met betrekking tot ‘n saak wat reeds in 1912 plaasgevind het: Met hul aankoms by die misdaadtoneel het hy enkele spore aan die hondemeester uitgewys. Hy het sy hond ‘reuk gegee’ (hy het sy hond die reuk van die verdagte laat optel) en begin om die spoor te volg. Ná ongeveer ses myl (sowat 9 km) het die hond gaan stilstaan by ‘n groep mense, na die middel van die groep gestap en ‘n man in die middel uitgewys as die vermeende verdagte. Die polisie het velle en vleis op die toneel gevind wat die polisie gehelp het om die hoofverdagte en vier van sy vermeende meelopers daar in hegtenis te neem en van die diefstal van die skape aan te kla.

Die vyf beskuldigdes is later skuldig bevind en tot gevangenisstraf van nege maande elk gevonnis.

In 1913 het ‘n Dobermann-teef die spoor van ‘n vermeende verdagte vir ongeveer agt myl (sowat 12 km) gevolg. Die spore was toe reeds sowat 22 uur oud. Sy het nogtans die verdagte opgespoor, maar dié het selfmoord gepleeg voor hy verhoor kon word. Dit is weer ‘n bewys van die uitstekende resultate weens honde se reuksintuie.

In 1911 het Kuyper die eerste drie speurhonde in Suid-Afrika bekendgestel. Daar is reeds sedert 1911 van speurhonde gebruik gemaak as hulpmiddel in die bekamping en ondersoek van misdaad.

Sedertdien was daar aansienlike uitbreiding en ontwikkeling op hierdie gebied en vandag word polisiehonde vir verskeie doeleindes in die bekamping en ondersoek van gebruik. Die hondeskool bied reeds sedert sy beginjare hulp aan verskeie lande met die opleiding van hul polisiehonde. Van die lande wat reeds deur die polisie gehelp is met die opleiding van hul honde, is: Indië in 1939, Eritrea in 1945, Kenia in 1948, Italië in 1969, Taiwan in 1984, Israel in 1989, Noord- en SuidRhodesië en Palestina in 1943.

Die hondeskool het in die tagtigerjare uitgebrei toe die plaas te Appingendam naby Potgietersrus (nou Mokopane) aangekoop is waar gevorderde opleidingskursusse, soos TIN-, spoorsny- en opleidingskursusse vir polisiehonde aangebied is. Die plaasterrein was ideaal vir die opleiding van polisiehonde waar die wye terrein heelwat uitdagings aan kursusgangers en honde op kursus gebied het. Ongelukkig het politieke veranderinge in die polisie daartoe gelei dat die plaas gesluit is en die opleiding daar gestaak is.

Vanweë die feit dat die hondeskool te Kwaggaspoort nie meer die groot volume van kursusgangers kon hanteer nie, is ‘n terrein by Roodeplaat bekom waar opleiding met gemak voortgesit kon word.

Ná voltooiing en suksesvolle aflegging van die verskillende hondekursusse word ‘n hond en sy geleider uitgeplaas na een van verskeie sentra in die land, waar hulle dan as span in die bekamping en ondersoek van misdaad aangewend word.

In 1984 was daar ‘n grootskaalse toename in die gebruik van polisiehonde en daar is derhalwe besluit om die groter honde-eenhede soos Durban, Kaapstad en Roodepoort ook as opleidingsentra te gebruik.

In die hondeskool is daar verskeie afdelings wat elkeen verantwoordelik is vir ‘n spesifieke taak.

66 Nongqai Vol 13 No 3

SPEURHONDAFDELING Die speurhondafdeling is die oudste afdeling in die hondeskool en speurhonde word reeds sedert 1911, nog voor die amptelike totstandkoming van die polisie, opgelei en aangewend. Cornelius Kuyper het drie honde op die passasierskip Saxon van Nederland na Suid-Afrika gebring.

Onder die honde was een van die baie bekende honde in die polisie, Maxim. Kuyper se opleidingstegnieke word steeds vandag gebruik. Die speurhond word hoofsaaklik gebruik om die spoor van voortvlugtige misdadigers vanaf ‘n misdaadtoneel te volg en word hoofsaaklik op die platteland gebruik. Speurhonde word ook gebruik by uitkenningsparades om vas te stel of ‘n reukdraende voorwerp, wat op ‘n misdaadtoneel gevind is, aan ‘n verdagte persoon behoort.

Speurhonde is ook voorheen in ‘n mindere mate gebruik in die opsporing van springstof.

Mense wat die honde hanteer staan as hondemeesters bekend en is aan die speurtak verbonde.

Gedurende die opleiding van ses maande ontvang die hondemeester ook opleiding in die neem van vingerafdrukke en die maak van gipsgietsels. Die proses is al oor die laaste paar jaar aangepas om tred te hou met nuwe tegnieke en wetgewing. Ná afloop van die kursus deurloop die hondemeester ‘n proeftydperk waarna hy as volwaardige hondemeester uitgeplaas word. Die trotse verhaal van Sauer, die speurhond wat in 1925 ‘n veedief ongeveer 100 myl (meer as 200 km) agtervolg en help aankeer het, is van die hoogtepunte in die hondeskool se geskiedenis. Dié merkwaardige prestasie is in die boek Guiness World Records opgeneem.

Die patrolliehond is die mees algemene en bekendste polisiehond. Hierdie honde, wat uitsluitlik Duitse herdershonde is, word sedert 1962 deur die polisie gebruik. Sedertdien word verskeie honderasse as patrolliehonde opgelei. Die patrolliehond word gebruik om voortvlugtige misdadigers te agtervolg en aan te hou, om ‘n bos of gebou te deursoek vir ‘n misdadiger wat wegkruip en om na reukdraende voorwerpe op ‘n misdaadtoneel te soek wat later as bewysstukke gebruik kan word, om skares te beheer en om bomme en springstof uit te ruik.

Die persone wat saam met hierdie honde opgelei word staan as patrolliehondegeleiders bekend en is verbonde aan die uniformtak. Na afloop van die kursus word hond en geleider uitgeplaas na die verskillende honde-eenhede in die land.

Die eerste patrolliehondeenheid is in 1962 by die honde-eenheid in Durban gestig. Die afgelope 50 jaar het die eenheid baie veranderinge ondergaan waaronder verbeterde opleidingstegnieke en nuwe wetgewing.

SPRINGSTOFHONDE Hierdie afdeling is verantwoordelik vir die afrigting van honde in die opsporing en uitwysing van bomme en ander springstowwe.

Springstofhonde word sedert 1978 met groot sukses gebruik en is in die tydperk voor 1994 met groot sukses gebruik in die terreuraanslag wat in ons land gewoed het. Die honde was van onskatbare waarde in die aanslag en word veral aangewend om verdagte voorwerpe te identifiseer sodat vasgestel kan word of dit enige springstof bevat.

Springstofhonde is ook met groot sukses gebruik by grensposte, waar voertuie wat die land ingekom of verlaat het, deursoek moes word. Die honde wat vir hierdie doel opgelei word, is hoofsaaklik patrolliehonde, hoewel speurhonde ook vroeër hiervoor gebruik is.

Hierdie honde beskik oor die nodige eienskappe wat hulle geskik maak vir die opleidingskursus.

Die kursus duur sowat twee maande. Die dubbeldoel-funksie van die patrollie/springstofhond maak dit ‘n goeie kombinasie in die bekamping en ondersoek van misdaad en bespaar mannekrag. Daar 67 Nongqai Vol 13 No 3

word ook suiwer springstofhonde opgelei wat hoofsaaklik op lughawens, in hawegebiede en wageenhede gebruik word.

DWELMHONDE Hierdie eenheid is verantwoordelik vir die opsporing van verskeie soorte dwelms. As gevolg van die groot probleem met die onwettige handel in en gebruik van dwelmmiddels is daar in 1968 besluit om honde vir dié doel op te lei. Hulle word met groot sukses gebruik en het ‘n onmiskenbare hulpmiddel in die bekamping van ‘n enorme dwelmprobleem geword. Verskeie tipe honderasse soos die Duitse herdershond, Skotse skaaphond en ander kleiner honderasse word met sukses hier gebruik.

SKOTSE SKAAPHONDE Die Skotse skaaphondafeling het in 1982 tot stand gekom. Die veediefstaleenhede maak veral ruimskoots gebruik van hierdie honde. Die honde word hoofsaaklik vir die bymekaar maak en tel van skape gebruik.

GOUDKONSENTRAAT-HONDE Daar is in die vroeë 1990’s ‘n projek begin om drie polisiehonde op te lei om goudkonsentraat uit te snuffel. Die honde is ná opleiding in Welkom in die Vrystaat gestasioneer. Verskeie probleme in die praktyk het egter die projek gekelder en die opleiding van dié honde is gestaak.

TEELAFDELING Die polisie was vir baie jare slegs afhanklik van honde-skenkings vir opleiding. Daar was egter verskeie probleme, waaronder mediese probleme soos heupdisplasie, onder skenkingshonde. Die teelafdeling het in 1979 tot stand gekom en is ‘n afdeling waarsonder die hondeskool nie kan funksioneer nie. Daar is egter ook steeds gebruik gemaak van skenkinghonde ten einde die beste moontlike honde vir opleiding te bekom. Die lede verbonde aan hierdie afdeling is nie net verantwoordelik vir die teel van honde nie, maar ook vir die voorbereiding van jong honde vir opleiding. Jong honde moet sodanig voorberei word dat hulle, wanneer hulle met opleiding begin, reeds gewoond is aan verkeer, mense, geboue, ensovoorts. Dit is ‘n hoogs gespesialiseerde taak en daar word van moderne metodes gebruik gemaak. In 1990 is die teelafdeling by Roodeplaat voortgesit.

Die hondeskool het sy eie moderne en goed toegeruste hospitaal wat bykans selfonderhoudend is en waar voltydse veeartse en verpleegpersoneel omsien na die welstand van die honde.

DIE VERTOONGROEP Duitse herdershonde, Skotse skaaphonde en kruistelings tussen bloedhonde en rottweilers tel onder die honde wat oor etlike jare deel vorm van die polisie se hondevertoongroep. Die groep is ‘n permanente instelling en is by die hondeskool in Pretoria gestasioneer waar dissipline, gehoorsaamheid en ‘n goeie verstandhouding tussen hond en geleider, ten alle tye voorrang geniet.

Hierdie vertoongroep is landwyd by landboutentoonstellings, sportbyeenkomste, kermisse, skole en ander soortgelyke geleenthede baie gewild en altyd ‘n hoogtepunt op die program.

Sommige van die honde se toertjies is nog nêrens elders geëwenaar nie. Daar word ook getoon hoe die honde in die praktyk aangewend word. Polisiehonde en hul geleiders speel ‘n gerespekteerde en deurslaggewende rol in misdaadbekamping. Die opleiding, spanwerk en toewyding is ook insiggewend.

DIE MEDALJE VIR DAPPERHEID EN GETROUHEID Medaljes vir die onbaatsugtige werk verrig deur polisiehonde, is oor etlike jare sedert 1963 toegeken aan vele van die viervoetige polisiebeamptes wat tydens hul diens dood of beseer is terwyl hulle diens van uitstaande gehalte gelewer het.

68 Nongqai Vol 13 No 3

Onder die baie duisende besoekers wat gereeld die hondeskool besoek, tel die Britse koningsgesin, waaronder die huidige koningin van Brittanje, toe hulle in 1947 ‘n besoek aan die land gebring het.

GLORIEJARE VAN DIE SA POLISIE: DIE POLISIERESERVISTE SE BRIG. J.B. WILLERS Sarie van Niekerk Vir baie mense is die reserviste sommer maar net ‘n groep mense wat daarvan hou om polisieman te speel. Vir party lede van die Mag is die reserviste mense wat vrywillig hulp verleen, maar vir ander is hulle selfs ‘n groep mense wat sommer net in die pad van die opgeleide polisiebeamptes is. ‘n Besoek aan die bekendste oudreservis in die land, het my egter met ‘n totale ander beeld van die reserviste laat wegstap. Hierdie manne en vroue verrig ‘n ongelooflike waardevolle rol in die polisie.

Brig. J.B. Willers het aanvanklik in 1957 as voltydse lid by die polisie aangesluit en was vasbeslote om dit sy roeping te maak. Na ‘n tydperk by die Pretoria-sentraal-polisiestasie word hy na polisiehoofkantoor in Wachthuis verplaas waar hy saam met die latere genls. Mulder van Eyk, Manie van Zyl en Van Niekerk gewerk het. Hoewel hy sy alles aan die polisie gegee het, was dit ‘n gebrek aan geld, wat hom laat besluit het om uit die polisie te bedank. “Teen die tyd dat ek besluit het om te loop, het ek ‘n maandelikse salaris van net £12.10 gekry. Ek kon eenvoudig nie daarop leef nie.”

Hy vertel verder toe die 1960-onluste opgevlam het, het die destydse genl. Keevy hom eendag geroep vir ‘n vriendelike gesprek. “Genl. Keevy sê toe vir my hy kry daagliks versoeke van lede van die gemeenskap om die polisie te help om die onluste te bekamp, maar dat dit ‘n ongeorganiseerde affêre is. Dáár is die idee van ‘n reserwemag of reserviste gebore. Ons het begin mense werf as reserviste. Ek het in 1961 lid van die reservistemag geword en was die 39ste reservis in die land.

Die Suid-Afrikaanse Reserwepolisiemag is amptelik in 1962 gestig. Aanvanklik was dit maar deurmekaar. Genl. Frans van Rooyen, onder wie se bevel die reserviste geval het, het aanvanklik net notas uitgestuur oor wat gedoen mag en wat nie gedoen mag word nie.”

Hy sê dit het egter noodsaaklik geword dat daar orde in die reserviste moes kom en hy en genl. Van Rooyen het die eerste magsorder vir reserviste saamgestel. Teen die tyd dat magsorder 1(a) van 1974 die lig gesien het, was daar reeds 63 reserviste en toe reeds redelik georganiseerd. Die reserviste het aanvanklik in gewone klere gewerk, maar dit was nie goed genoeg vir JB nie. Hy het begin veg daarvoor dat reserviste ook uniforms dra. Aanvanklik het hulle die destydse kakieuniforms wat die polisie toe gebruik het gedra en later die bekende blou polisie uniform. Hy was boonop die heel eerste reservis wat die eer gehad het om die uniform aan te trek. JB vertel binne die eerste maand na die amptelike stigting, het die reserwemag reeds uit 2 000 lede gestaan.

In die 47 jaar wat JB in die reserwemag gedien het, het die woord eerstes soos ‘n goue draadjie deur sy lewe geloop. Naas die feit dat hy die eerste reservis was om die blou uniform te dra, was hy ook die eerste reservis wat lid geword het van die geslote offisiersklub op hoofkantoor, die eerste wat as lid van die afdelingsoffisiersklub toegelaat is en ook die eerste reservis wat bestuursmagtiging vir polisievoertuie gehad het.

“Nie enigiemand kon sommer maar net instap en ‘n reservis word nie. Aansoekers is aan baie streng keuring onderwerp. Ons het mense uit alle sektore van die samelewing gekry. Daar was onderwysers, predikante, prokureurs, dokters, advokate en ons het op ‘n stadium tot ‘n regter gehad wat as reservis gedien het. Hy het net so hard soos al die ander reserviste gewerk. Reserviste het ook nie sommer net ingestap en sommerso reserviste geword nie. Hulle moes deeglike opleiding ondergaan. Professionele mense kon hul opleiding oor drie maande op Saterdae doen. Ek was die stigter van die keuringskomitee op hoofkantoor en het ook sitting op die komitee gehad.”

Maar wat dryf ‘n man wat die polisie verlaat het omdat die geld te min was, om só baie van sy eie tyd as sakeman aan die polisie te gee as reservis? “My liefde vir my land het my gedryf om ‘n 69 Nongqai Vol 13 No 3

reservis te word. Ek het ook bitter hard baklei om die name van reserviste wat aan diens dood is, op die gedenkmonument by die Uniegebou te laat graveer. Die aanvanklike belangstelling in die reserviste was baie goed. Hulle het mettertyd die bynaam van ‘kyk-polisiemanne’ gekry, want hulle was op baie gebiede die polisie se oë. Onthou, reserviste is ‘n liefdadigheidswerk en omdat hierdie mense almal in ander sektore beweeg, het hulle baie keer dinge gesien wat die polisie kon help.”

Toe die destydse genl. Hennie de Witt, toe nog hoofadjunk-kommissaris, op ‘n dag by JB laat val dat die polisie nie bydraes kry vir die weduwee- en weesfonds nie, was dit so in sy kraal. Hy het aan die werk gespring en ‘n prestige dan gereël soos wat lanklaas in die polisie gesien is. “Ek het die stadsaal van die destydse stadsraad van Pretoria gehuur vir net R5. Dit was ‘n reuse sukses! Die reserviste van Pretoria het met daai dans R12 000 vir die fonds ingesamel.”

Hiermee was hy egter nie tevrede nie en hy gaan toe voort en reël ‘n musiekaand wat in die ouditorium by die Universiteit van Suid-Afrika (Unisa) aangebied is. Die universiteit het die ouditorium aan die reserviste geskenk vir die aand, so al die wins kon fonds toe gaan. Genl. Jannie Geldenhuys, voormalige hoof van die weermag, was een van die gaste.

“Na afloop van die aand het genl. Geldenhuys aan my gesê ‘mense, wat julle vanaand hier aangebied het, kan ons nie aanbied nie. Dit was puik.’ Ek was ook die eerste reservis wat toestemming gehad het om die sogenaamde bobbejaanpak (aanddrag vir offisiere, wat intussen afgeskaf is) te dra. Mens, ek het daai bobbejaanpak met groot trots gedra.”

Aanvanklik het die reserviste nie range gehad nie. Daar is eenvoudig verwys na reservis, reservissersant en hoofreservis. Later het die hoofreservis se titel na reservis-adjudantoffisier verander. Maar dít het ook verander en tot vandag toe het reserviste dieselfde range as voltydse polisielede.

Hy lag heerlik as hy die verhaal vertel van ene Duvenhage wat op ‘n toneel gekom het waar ‘n persoon gedreig het om selfmoord te pleeg. Die persoon het met ‘n vuurwapen in sy hand gesit en gedreig om homself te skiet. “Om die spanning te breek, haak Duvenhage af en sê vir die ou ‘jou vuurwapen is vuil, as jy jou skiet, gaan jy ‘n siekte optel.’ Hy druk ‘n stukkie papier voor die ou en sê ‘teken hier dan skiet ek jou sommer.’ Dit was die einde van die ou se dreigemente om selfmoord te pleeg.”

Hy vra eendag die SAUK om ‘n program te maak oor die werk van die reserviste. Terwyl hulle besig was met die opnames vir die program, het daar ‘n berig oor die polisieradio gekom van vyf voertuie wat in ‘n botsing betrokke was en ‘n klomp mense wat in die ongeluk beseer is. Daar jaag die reserviste toe sommer na die toneel met die SAUK agterna. Die waardigheid en deernis waarmee die reserviste die mense op die toneel behandel het, het ‘n geweldige indruk op die SAUK-span gemaak en hulle het ‘n baie goeie program oor die reserviste gemaak.

Die destydse reserviste het die polisie op elke terrein aangevul. Nog voor die polisie ‘n duikeenheid gehad het, het duikers uit die reserviste se geledere gehelp om lyke in damme of riviere op te spoor.

Die reserviste met privaat vliegtuie het ook nie geskroom om die vliegtuie te gebruik om die polisie by te staan tydens optredes nie. Daar was volgens JB daai jare uitstekende samewerking tussen die polisie en die reserviste. “Daar was nie ‘n klas reservis nie, daar was net reserviste.”

Hy vertel met smaak van die dag toe genl. De Witt in ‘n padblokkade wat oor ‘n naweek gehou is en waaraan die reserviste deelgeneem het, ‘n kommandant van die weermag se voertuig gestop het vir inspeksie. Toe die enjinnommer nagegaan is, kom dit uit die enjinnommer behoort aan ‘n gesteelde voertuig. “Mensig, maar die kommandant het tekere gegaan. Al wat ons vir hom gesê het is eenvoudig gee net jou naam en magsnommer vir ons en ons sal die probleem Maandag uitsorteer.

Toe kom die verdere skok. Dit blyk toe dat die voertuig se enjin tydens ‘n diens deur die weermag se eie motorhawe omgeruil is met dié van ‘n gesteelde voertuig. Verdere ondersoek het nog 30 70 Nongqai Vol 13 No 3

weermagvoertuie opgelewer waarvan die enjins op dieselfde wyse omgeruil is. Ons het dus 30 voertuie vir die weermag teruggevind.”

In nog ‘n padblokkade wat deur reserviste beman is, is daar ook afgekom op drukkersplate om geld te vervals. Dit blyk toe dit was ‘n voertuig van ‘n sindikaat wat nie alleen R50-note vervals het nie, maar ook vervalste derdepartyskyfies gedruk het. Die sindikaat is as gevolg van die goeie werk deur die reserviste aangekeer en verhoor.

“Eendag het ons ook paddiens gedoen toe daar ‘n voertuig aangekom het wat nie alleen gejaag het nie, maar omtrent oor die pad geslinger het. Ons het die voertuig afgetrek en die bestuurder sê toe hy is ‘n chirurg van Bloemfontein wat vir 48 uur nie geslaap het weens ‘n noodgeval nie. Ek het sy sleutel afgeneem en hy en sy vrou het die nag by die polisiestasie geslaap. ‘n Maand later bel die dokter my eendag en sê vir my dat hy baie vies is omdat daar nie voor ons padblokkade mense was wat hom van die pad kon aftrek nie, want ons het waarskynlik hul en dalk ander motoriste, se lewens gered deur sy sleutels af te neem en te weier dat hulle verder ry voordat hulle geslaap het.”

Wat seker bitter min mense in die polisie geweet het, is dat wyle genl.maj. Manie van Zyl aan engtevrees gelei het. Hieroor vertel JB die volgende verhaal: “Ons is eendag genooi om saam met die mynbestuurder van Western Deep Level-myn ondergronds te gaan. Alles het goed gegaan, maar toe ons in die hysbak klim wat ons in die diepte van die aarde in sou vat, het genl. Manie my aan die arm vasgehou. Ek kon sien hy is vreeslik beangs. Hy sê toe ek moet tog net asseblief by hom bly, waar ons ook al gaan, want hy ly aan engtevrees. Omdat ek seker maar toe gelyk het na die grootkop, het die indoena my as generaal aangespreek. Ons het maar stilgebly. Toe ons huis toe ry sê genl. Manie hy dink hulle het my as generaal aangespreek omdat ek mooier aangetrek was as hy.”

Die reserwemag het ook grensdiens gedoen. Hulle het hul eie basis gehad. JB self was 32 keer op die grens. Die reserviste het uitstekende diens gelewer. Hulle het alles gedoen wat die polisie gedoen het en was net so toegewyd soos die voltydse polisie, sê JB. Hy het later weens gesondheidredes uitgetree.

In nog eerstes in JB se loopbaan as reservis was hy die eerste reservis wat lid was van die Internasionale Polisievereniging (IPA) op hoofkantoor en afdeling Noord-Transvaal. Hy was ook die eerste lid van die reserwemag wat opgelei is in onlustebeheer, die eerste reservis wat met ‘n amptelike polisieradio en –motor uitgereik is. Hy was ook die eerste reservis wat as akteur opgetree het tydens vier misdaadvoorkomingsprogramme wat die SAUK destyds aangebied het. Totdat hy verbied is om die jaarlikse gedenkdiens by die gedenkteken by die Uniegebou by te woon, het hy jaarliks uit sy eie sak ‘n krans gekoop om daar ter ere van die gesneuwelde reserviste te lê. Hy en sy vrou het ook alle begrafnisse van reserviste wat aan diens gesterf het, bygewoon.

Hy is vir sy onbaatsugtige diens beloon toe die SAP-ster vir verdienste, die medalje vir getroue diens, die ster vir getroue diens en die 75ste feesmedalje aan hom toegeken is. ‘n Baie spesiale saluut aan hierdie uitsonderlike man wat 47 jaar van sy eie tyd vrywilliglik aan die Suid-Afrikaanse Polisie gegee het!

GLORIEJARE VAN DIE SA POLISIE: ‘N POLISIERESERVIS MET GOUD IN SY ARE Johan Jacobs oor reservis Eric van de Venter

71 Nongqai Vol 13 No 3

Dit is nog donker as hy die huis verlaat en na sy werkplek ry. Nadat hy in die kleedkamers sy oorpak en gumboots aangetrek en sy helmet op sy kop gesit het, stap hy saam met kollegas na die head gear van ERP-myn (East Rand Propriertary Mine) in Boksburg.

Om presies 06:00 sak hulle met die hoist na die binnekant van die aarde tot 15 km diep. Vanaf ‘n level stasie stap en ry hy met ‘n treintjie nog etlike kilometers na sy werkplek onder verskeie dorpe aan die Oos-Rand (Ekurhuleni) om goud te bewerk wat Suid Afrika dié ekonomiese reus gemaak het wat die land eens was. Laat middag surface hy vanaf die warm hel en na ‘n verfrissende stort in die kleedkamers, kom hy voor die son sak by die huis aan. Vir 32 jaar het hy as ‘n myner goud uit die aarde gehaal en van sy maats het hom altyd gespot en gesê hy kruip gat vir sy salaris.

In 1970 sluit Eric van de Venter in Boksburg-Noord as reservis by die polisie aan. Gereeld, elke Saterdagoggend, verruil hy sy mynoorpak vir die blou uniform van die polisie en verander hy van ‘n myner na ‘n polisieman. Konst. Van de Venter se gunsteling diensure was in die sakegebied van Boksburg-Noord. Daar het hy gereeld polisiëring per voet gedoen in die omgewing van die sakekern rondom Trichardtstraat en Casonweg. Hy het ‘n wye gebied patrolleer en sy teenwoordigheid was ‘n aanwins vir sakelui en besoekers, maar ‘n doring in die vlees van misdadigers in daardie geweste.

Eric het die sakelui sowel as die omgewing geken en die misdadigers het ligvoet geloop omdat hulle geweet het dat ‘n polisieman in die omgewing is. Hy is menigmaal voorgekeer deur besoekers wat hom wou bedank. Baie van die swart mense wat dié area besoek het, was myners en omdat hy die myntaal Fanakalô kon praat, kon hy maklik met hulle praat.

Selfs in sy siviele werk daar diep onder die aarde en die feit dat hy ‘n reservis was, het respek by almal afgedwing. Tydens sy beat het hy by verskeie besighede ‘n draai gemaak sodat die sakelui net kon sien hy was in die gebied bedrywig. Daar was Checkers wat later OK Bazaar geword het.

Die bestuurders van die winkels het by verskeie geleenthede gesê shoplifting het skerp afgeneem op Eric se beat. Daar was ook Bird’s se snoekerklub waar hy soms geskille moes opklaar tussen die spelers. Bentels se fietswinkel was ‘n bekende sakeonderneming en ‘n gewilde plek vir diewe om fietse en onderdele te steel. Die sakkerollers was ook versigtig vir hierdie konstabel, want hy was fiks en kon vinnig hardloop.

Op die hoek van Trichardtstraat en Casonweg is die Boksburg-Noord Hotel, berug vir sy gevegte onder drinkebroers. Hier moes hy menige aangeklamde ouens tot bedaring bring wat gestry het oor vrouens, perderesies, motors, rugby en nog wat.

Gedurende Eric se 15 jaar as reservis het hy saam met verskeie bevelvoerders en kollegas gewerk.

Hy kan nou net ‘n paar manne se name onthou soos reservis Piet van der Westhuizen, wat soms saam met hom beat gestap het. Sers. Jan Coetzee en konst. (later sersant) George Nortje, was van die permanente lede. George was later die stasiebevelvoerder van Boksburg. Eric se lojaliteit teenoor die polisie het ook duidelik na vore gekom waar hy soms in die middel van die week met sy afdae, kinders na plekke van veiligheid geneem het.

In 1985, met die veiligheidsituasie wat in die land vererger het, het ERPM hul myners gevra om by die mynsekuriteit as reserviste aan te sluit. Eric het met groot hartseer as polisiereservis bedank en by die mynsekuriteitsdienste aangesluit. Hy het in Langlaagte by mynwese se opleidingsentrum opleiding in onlustebeheer ondergaan en het verskeie kere by die myn as reservis diens gedoen.

Hy is ook verskeie kere by onluste op die myn aangewend en het ook by die myn se compounds diens gedoen. Hier het sy ondervinding as polisieman baie gehelp, tot voordeel van die myn.

Ek is reeds byna 40 jaar vriende met Eric en het geweet van sy lojaliteit as reservis in die polisie en later by die myn. As ‘n siviele persoon is ek bewus van die belangrike rol wat polisiëring speel en weet dat sigbaarheid van ‘n polisiebeampte misdaad voorkom. Eric het dít juis gedoen en daarom het ek hierdie artikel oor hom geskryf want ek weet dat sy teenwoordigheid daar in Boksburg-Noord, baie misdaad voorkom het en die beeld van die polisie met trots uitgedra het. Ek dink ook aan die 72 Nongqai Vol 13 No 3

ander polisiereserviste, nie net in Boksburg nie maar oor die hele Suid-Afrika, ook diegene wat hulle lewe opgeoffer het vir die bestryding van misdaad. Saluut!

Eric is nou reeds 15 jaar op pension. Hy het egter ernstige hart- en longprobleme waarvoor hy reeds verskeie kere in die hospitaal behandel is. Hy is nou opsigter by ‘n veiligheidskompleks in Witfield, Boksburg, waar hulle woon. Selfs hier speel sy ondervinding wat hy as reservis opgedoen het ‘n belangrike rol ten opsigte van die veiligheid van die kompleks. Eric ek salueer jou!

1961: TROEP 26 (VOET) Willem Du Plooij (VK) Willem vertel sy vader is nr. 38261E konst. W du Plooy – afgetree as sersant.

73 Nongqai Vol 13 No 3

Ook op die photo is genl-maj HV Haynes en brig SE Gillham

.

74 Nongqai Vol 13 No 3

SO ONTHOU EK FRANS CONRADIE VAN KOEVOET Kol JJ “Dieks” Dietrichsen

Die datum van Frans se aankoms by Koevoet kan ek nie onthou nie maar dit was laat in 1979 – September of Oktober. Met die eerste kennismaking het hy my beïndruk as ‘n nederige, gedissiplineerde jong man met oorvloedige energie.

Wyle Frans en Adrie Conradie 75 Nongqai Vol 13 No 3

Frans se aankoms by Koevoet

Ek is meegedeel dat Frans ‘n lid van die Verkenningskommando van die Weermag was. Hy het egter ‘n rugbesering aan diens opgedoen waarop hy kennis gekry het dat hy, as gevolg van die ernstigheid van sy besering, nie vir operasionele diens geskik was nie en dus ge-ground is om administratiewe werk te verrig. Frans het nie vir kantoorwerk kans gesien nie en het gevolglik Generaal Sterk Hans Dreyer van Koevoet (destyds nog ‘n Kolonel) genader met versoek om by Koevoet aan te sluit mits hy toegelaat sou word om operasioneel aangewend te word. Generaal Dreyer se antwoord was dat, as Frans kans sien vir die uitdagings van ‘n gevegspan by Koevoet, hy welkom is om terug te kom polisie toe. So het Frans lid van Koevoet geword. Aanvanklik het Frans saam met Eugene de Kock uit gegaan veld toe maar sommer gou sy eie gevegspan gekry waar hy spanleier was met die roepsein: Zulu-Foxtrot.

Frans tem ‘n Hippo se lawaai Frans het al gou sy wil om ‘n sukses van sy loopbaan by Koevoet te maak, getoon. Die Hippo wat aan hom uitgereik was om opvolg op terroristespore te doen, was te raserig na sy sin. Die gedreun van die enjin was in die bosse ver hoorbaar wat terroriste voortydig gewaarsku het dat hulle spore gevolg word. Frans het derhalwe daarvoor ‘n plan gehad. ‘n Tweede silencer (knaldemper) is in Onaimwandi-basis in die uitlaatstelsel ingesweis. Die gevolg was dat die dreuning van die Hippo baie meer gedemp was wat Frans in staat gestel het om veel nader aan die terroriste te kom voordat die Hippo gehoor is.

Frans span Jaws se musiek in om terroriste te jag

Frans het nog ‘n plan gehad. Hy het ‘n PA System (Public Address System – luidsprekertoestel) in die Hippo ingebou. ‘n Opname van die opruiende musiek wat vroeër jare in die welbekende fliek Jaws gespeel is net voordat die haai op ‘n prooi toegeslaan het, is gemaak en tydens ‘n opvolg op terroristespore oor die luidsprekertoestel gespeel. Terselfdertyd het ‘n Ovambo in hul eie taal oor die luidsprekertoestel die voortvlugtendes meegedeel: “Koevoet kom jou haal.” Ek was nooit self in so opvolg saam met Frans se span betrokke nie. Frans het geglo dat die voormelde aksie deels bygedra het tot sy sukses met die opsporing en kontak met terroriste. Frans se span was die eerste Koevoet-gevegspan wat ‘n honderd uitgeskakelde terroriste op sy kerfstok gehad het.

Gedissiplineerdheid dra by tot sukses Die Koevoet-gevegspanne is in twee groepe verdeel. Die een groep het vir ‘n week veld toe gegaan terwyl die ander groep vir daardie week basisgebonde was sodat hul in staat kon wees om hul voertuie te diens en herstelwerk te doen wat nodig was. Hulle moes in daardie week alles regkry – dit sluit in wapens skoonmaak, ammunisie en kosvoorraad gereed kry vir die daaropvolgende week se operasionele diens in die bos. Frans was een van die spanleiers wat baie getrou na sy hulpmiddels – voertuie, wapens, ammunisie, kosvoorrade, mediese voorrade – se gereedheid vir operasionele diens om te sien. Dit het hy sommer die eerste dag of twee nadat die groep waarvan hy lid was, uit die bosse terug gekeer het aan die werk gespring om gereed te maak vir sy volgende week se diensbeurt in die bos. As daar werk aan sy voertuie gedoen moes word wat hyself nie kon doen nie, het hy vir hulp daarvoor aangeklop by my in Onaimwandi-basis of by die polisiemotorhawe. Ek het dikwels aan sy voertuie hoofsaaklik sweiswerk gedoen. Vir olie tap of ander meganiese werk, is sy voertuie by die polisiemotorhawe gediens.

Frans se omgee vir sy Wambo-lede dwing respek af Frans het as leier goed omgesien na sy spanlede. Sy Ovambo’s het groot respek vir hom gehad en hulle het hom aanvaar as ‘n leier. Daarvoor moes hy homself onder hulle bewys. Sy lojaliteit 76 Nongqai Vol 13 No 3

teenoor sy Ovambo’s het hy een aand bewys tydens ‘n mortier-aanval op die Koevoet-basis te Ongwediva waar die Ovambo’s van Koevoet se tuiste was. Ek en my gesin het in die heel weste kant van Oshakati langs die Oshakati Laerskool gewoon. Frans en sy gesin het een straatblok oos van ons gewoon. Een aand laat het ons bomme hoor ontplof in die rigting van Ongwediva wat ongeveer 7 kilometer van Oshakati af was in die rigting van Ondangwa. Ek het uit die huis uit gegaan om die ontploffings beter te kon hoor. Pas buite gekom, toe hoor ek Frans se Hippo wat hy by sy huis gestoor gehad het, start en daar trek Frans, man alleen in die Hippo, weg oppad Ongwediva toe. Daar was gelukkig geen ongevalle onder die Ovambo’s nie. Gelukkig ook vir hulle, het van die lede van die Spesiale Taakmag van die Suid-Afrikaanse Polisie wat getaak was met opleiding van die Ovambo’s om oorlog te voer, ook in Ongwediva-basis geslaap. Hulle het die mortieraanval van die terroriste met ‘n teenaanval begroet – ook met 60mm mortiere en masjiengeweervuur. Daar was ook nie ongevalle deur die terroriste gely nie. Frans se aankoms op Ongwediva is volgens die Taakmaglede met groot agting deur die Ovambo’s begroet.

Om ‘n goeie kryger te wees moet jy baie fiks wees

Frans was baie fiks. Dikwels gedurende die weke wat hy nie in die bos was nie, het hy by Onaimwandi-basis aangedoen en polisiemanne wat TIN-diens (Teeninsurgensiediens) in Onaimwandi-basis verrig het, versoek om saam met hom te gaan draf. Ek het self ‘n paar keer saam met hom en die ander vrywilligers om Oshakati gaan draf. Daar was roetes tussen 6 en 11 kilometer. As ons na so drafsessie terug gekom het by Onaimwandi-basis – poegaai, uitgeput en dors – het Frans saam met ons kantien toe gegaan. Daar het hy ‘n bier of twee vinnig weggesluk en voor die sweet afgekoel was, ‘n tweede rondte om Oshakati gedraf. Ek het nie vir die tweede rondte kans gesien nie. Van die TIN-manne wat nie die eerste rondte saam gedraf het nie, het saam met Frans sy tweede rondte gedoen. As daar niemand was om hom te vergesel nie, het hy die tweede rondte alleen gedoen.

‘n Casspir toegerus met ‘n 20 millimeter Lugafweerkanon Frans het as gevolg van sy diens in die Weermag goeie verhoudinge gehad met baie Weermaglede.

So het hy met behulp van sy kontakte in die Weermag in besit gekom van ‘n 20mm lugafweerkanon.

Op ‘n dag het Frans vir my gevra of ek hom sal help om die 20 millimeter lugafweerkanon op sy Casspir te monteer. Daarvoor moes die bestaande gemonteerde turret vir die LMG’s (Light Mashine Gun) verwyder word. Ons het soveel as moontlik van die bestaande LMG-monteerstukke behou en ysters afgesny en ander aangesweis om die 20-mil te maak pas en maak werk. Die loop was egter baie lank en het onprakties op die Casspir gelyk. Frans het daarvoor ook ‘n plan gehad. Met die hulp van die gun tiffies van die Weermag is die loop stuk-stuk korter gemaak en die gaatjie op die loop vir die recoil-aksie telkemale groter geboor totdat, na vele toetsskote, die 20-mil na Frans se smaak reg gewerk het. Ek was egter nie die enigste persoon wat met die bou van die 20-mil se montering te doen gehad het nie. Frans het ook hulp van ander kundiges gehad wat ek waargeneem het as ek nog iets aan die montering moes doen voordat dit finaal reg na sy sin gewerk het.

Hersteltydperk van Enjin-oorverhitting word verkort ‘n Probleem wat menige gevegspanleier nagmerries gegee het was oorverhitting van die Casspirs as gevolg van roosters wat in die na-somer deur grassade toegepak is. Die Casspirs was toegerus met ‘n sif tussen die rooster voor op die neus van die Casspir en die verkoeler. Die sif het na bo uitgeskuif. Die grassade is uit die verkoeler gehou maar die rooster het so dig toegepak dat lugvloei heeltemal beperk was en onvoldoende was om die enjin op werktemperatuur te hou. Die Casspir se enjinrooster was gemaak van ‘n aantal hoekysters wat horisontaal gelê het met die hoeke na bo.

Die grassade het aan die enjin-kant van die hoekysters teen die sif saamgepak en kon met die beperkte spasie tussen die verkoeler en die rooster nie maklik bereik word om skoon te maak nie.

77 Nongqai Vol 13 No 3

Selfs as die sif na bo uitgetrek is, moes die grassade wat as’t ware teen die sif gekompakteer het, uitgekrap word. Frans het na my toe gekom met ‘n moontlike oplossing. Dit was om die rooster los te sny van die bakwerk van die Casspir af sodat daar makliker van die agterkant tot die rooster toegang verkry kon word om dit skoon te maak. Ons het egter besef dat die rooster deel vorm van die struktuur van die Casspir en die twee sykante op die regte afstand van mekaar hou. Om die rooster uit te sny, moes ons iets in sy plek inbou om die Casspir steeds sterk genoeg te hou om die kragte wat op in hom ingewerk het, te weerstaan soos die rooster gedoen het. Na oorweging van die voor- en nadele van so stap, het ons besluit om met die projek voort te gaan. Frans het onderneem om die gedrag van die Casspir deurentyd te moniteer en as dit sou blyk dat die aanpassing nie werk nie, of die Casspir onveilig sou maak, ons die rooster weer op sy oorspronklike plek sou in sweis. Ons het eers twee vertikale snitte aan die bokant van die rooster gemaak. Daarna het ons ‘n stuk staal tussen die rooster en die verkoeler horisontaal in gesweis om die werk van die rooster as spasiëerder van die sykante van die Casspir, oor te neem. Die volgende stap was om twee snitte aan die een kant van die rooster te sny waar die skarniere daarna vasgesweis is. Met die skarniere in plek gesweis, het ons aan die ander kant van die rooster twee vertikale snitte gemaak waar die knippe wat die rooster toegehou het, vasgesweis is. Met die knippe in plek, het ons die res van die rooster losgesny van die bakwerk af. Die gevolg was ‘n rooster wat soos ‘n deur oopgeswaai kon word om van die agterkant skoongemaak te word. Frans het later aan my gerapporteer dat die patent uitstekend werk en dat hy sy ander Casspirs ook so gaan maak. Ek het net die een Casspir van Frans so verander. Hoeveel ander so verander is, weet ek nie. Van die nuwer modelle het later so van die fabriek af by ons aangekom.

Frans moes laksman se rol vervul : ‘n Onheldhaftige einde Een oggend so teen 10:00 iewers in 1983 was ek in die kantoor besig met administratiewe werk.

Adri Conradie, wyle Frans se vrou, was ‘n administratiewe klerk by Onaimwandi-basis. Sy het die kantoor met my gedeel. Ons lessenaars het teenoor mekaar gestaan met Adri se lessenaar regoor die deur na buite op haar regterkant. Frans en Adri se seuntjie, Klein Frans, het op die mat tussen die twee lessenaars gespeel.

Daar was skielik ‘n geskree van iemand buite die kantoor. Die volgende oomblik het George die bobbejaanmannetjie by die kantoor ingestorm. Hy het vlugtig na agter by die deur uitgekyk asof na iemand wat hom jaag. Op daardie stadium was hy reeds so een en ‘n halwe meter in die kantoor regoor Adri se lessenaar se regter voorste hoek. Dis toe George sy aandag toespits op wat voor hom aangaan en reageer op my geskree: “George buite !!!!” dat hy Klein Frans hier voor hom sien.

Ek het intussen agter my lessenaar uitgespring en op George afgestorm. George het hom nie aan my gesteur nie. Hy het sy lippe opgetrek en tande gewys, sy hare om sy nek het regop gestaan en hy het ‘n paar harde stampe met sy voorpote op die vloer gegee. Op daardie stadium was Klein Frans direk tussen ons. Adri het haar kop met albei hande vasgegryp en gegil. George het met sy agterlyf in ‘n gehurkte posisie gesak. Ek het besef hy maak gereed om op Klein Frans te spring. Ek het vorentoe oor Klein Frans gespring om tussen George en Klein Frans te kom. George se paraatheid om te spring het ‘n wyle verswak. Hy het effens geretireer en toe so vermakerige sywaartse stap gegee soos iemand wat ‘n kompetisie gewen het. Deur hierdie hele aksie het Klein Frans kalm op die mat gesit en alles grootoog gade geslaan – waarskynlik te verbaas oor die snaakse manewales wat die oom en bobbejaan hier voor hom uitvoer. Maar George was nog nie klaar met sy planne nie. Sy ongeërgde sywaartse stap was ‘n poging om agter my verby te kom om wel by Klein Frans uit te kom. Ek het heeltyd gesorg dat ek tussen George en Klein Frans is maar wou nie buk om Frans op te tel nie uit vrees dat George die kans sou benut om ons albei aan te val wat my dan in ‘n swakker posisie sou plaas om George se aanval af te weer. Ek het baie met George gestoei en het geweet waartoe hy in staat was. Ek het vir Adri gesê om versigtig nader te kom en Frans op te tel. Sy was egter soos blits by Klein Frans, het hom opgetel en het weer agter haar lessenaar ingestap. Klein Frans het toe begin huil. George het steeds tussen ons lessenaars sy “oorlogsritueel” 78 Nongqai Vol 13 No 3

uitgevoer met tande wat hy kort-kort gewys het, twee tot drie vinnig opeenvolgende stampe met sy een voorpoot op die vloer gegee, sy oë een oomblik op fyn skrefies getrek en die volgende oomblik groot gerek soos uiloë, en nekhare wat orent staan wat hom veel groter laat lyk het as wat hy was. Skielik was die speelsheid in sy oë wat hy altyd gehad het as ek met hom gespeel het vervang met ‘n uitdrukking van haat, wroeging en veglus wat ek nooit tevore by hom waargeneem het nie. Daardie dag het die vriendskapsband wat tussen ons bestaan het, geen betekenis gehad nie. Ek weet tot vandag toe nie wat het direk vooraf gebeur dat hy so aggressief geraak het nie.

Met Klein Frans nog huilend op Adri se arms en ek en George in die middel van die kantoor teenoor mekaar soos twee stoeiers wat mekaar meet voordat tot die geveg oorgegaan word, het Frans by die kantoor ingestap om Adri te kom groet voordat hy vir ‘n week lank veld toe gegaan het om oorlog teen terroriste te maak. Frans wou dadelik weet wat aangaan. Ek het hom kortliks ingelig dat George vir Klein Frans wou aanval en dat dit tyd is om van George ontslae te raak omdat hy gevaarlik geraak het. Frans het dadelik sy pistool getrek en op George gerig. Eienaardig het George dadelik besef hier het hy met iets buitengewoon gevaarlik te doen. Hy het skreeuend by Frans verby by die deur uitgestorm en in die boom geklim wat reg by die kantoor se hoek naaste aan die deur regoor Adri se lessenaar was. Frans het weereens na my gekyk en ongelowig gevra : “Moet ek hom regtig skiet?” Ek het bevestigend geantwoord en bygevoeg ‘n volgende keer mag ons dalk nie so gelukkig wees om suksesvol tussenbeide te tree as George vir Klein Frans of iemand anders wil aanval nie. Frans het uitgestap tot onder die boom. Met die sewende skoot, voorafgegaan deur ‘n bloedstollende geskree van George, het hy voor Frans se voete geval.

Ek was verlig maar terselfdertyd baie hartseer. ‘n Einde van ‘n era in die lewe van ‘n bobbejaanvriend moes gemaak word en Frans was die persoon wat daardie daad teensinnig moes uitvoer.

Generaal Dreyer het George vroeg in 1980 vir R40 by ‘n Wamboman gekoop om ‘n maat vir Willemien, die jong bobbejaanwyfie, te wees. Ons het Willemien in Januarie 1980 by Waterwese se mense van Oshakati met haar hok gekry. George het agter op ‘n trapfiets se carrier gery en met sy arms om die Wamboman se lyf vasgehou. Dit was op die teerpad tussen Oshakati en Ongwediva.

George het soos ‘n waardige BBP (Baie Belangrike Persoon) op die agterste sitplek van generaal Dreyer se kar tot in Onaimwandi-basis gery.

Ek trap ‘n landmyn met Frans se Casspir Gedurende die tweede helfte van Augustus 1982 is Frans vir ‘n week met die Flossie Republiek van Suid-Afrika toe. Generaal Dreyer het opdrag gegee dat ek vir daardie week as spanleier vir Frans se span, Zulu-Foxtrot, moes optree.

Ons het in Eenhana-wyk in die Ooste van Ovamboland ontplooi om te soek vir terroriste. Ons het saans tuis gegaan in die Weermag-basis te Eenhana waar Kommandant Bornman die bevelvoerder was.

Ons het een middag Suidoos van Eenhana vyf spore van terroriste opgetel wat in ‘n suidoostelike rigting gestap het. Ons het die spore vir ‘n ent gevolg maar hulle het waarskynlik agter gekom dat hulle agtervolg word en het op gesplit in groepe van drie en twee onderskeidelik. Ons het die drie spore gevolg en later kontak met hulle gemaak en al drie doodgeskiet. Ons het hulle op die Casspirs gelaai en teruggekeer Eenhana-basis toe waar ons net na sononder aangekom het.

Ons het die nag in Eenhana-basis van die Weermag geslaap. Die volgende oggend is ons terug na die plek waar die groep van vyf op gesplit het. Ons het die spore van die twee gekry waar hulle ook in ‘n suidoostelike rigting beweeg het. Die Wambo’s het aangedui dat ons maar kan aanstoot 79 Nongqai Vol 13 No 3

sodat ons hulle verder vorentoe kan inhaal. Ek het met Frans se Casspir voor gery in ‘n tweespoor paadjie gevolg deur die ander Casspirs. Daar was nie Wambo-spoorsnyers op die grond nie.

Ons het nie ver gevorder nie toe die Casspir wat ek bestuur het met ‘n geweldige slag agter in die lug in geruk is. Dit het gevoel of ons met die agter wiele oor ‘n baie groot stomp gery het. ‘n Reuse stofwolk het tydelik die wêreld om ons in skemerte gehul. Ek het dadelik besef ons het ‘n landmyn getrap. Ek het gelukkig die tweerigting-radio se oorfone op gehad om met die ander Casspirs te kon kommunikeer. Die ontploffing het dus nie ‘n effek op my ore gehad nie.

Een van die Wambo-spoorsnyers wat agter op die dak van die Casspir gesit het en sy bene in die romp van die Casspir laat hang het, is die lug in geslinger. Met die afkomslag het hy met sy maag oor ‘n dik tak van ‘n boom wat horisontaal oor die twee-spoor paadjie gegroei het, beland wat sy wind uit geslaan het en sy ribbes beseer het. Ek het vir hom ‘n drup opgesit wat die regte uitwerking op hom gehad het.

Met ondersoek van die skade aan die regter agter wiel van die Casspir wat die landmyn gedetoneer het, het ek gesien dat ons die spaarwiel sal kan opsit as ons die boute van die beskadigde rim kan afsaag. Radiokontak is met die Opskamer te Okave-basis van Koevoet in Oshakati gemaak. Die landmyn-insident is aangemeld en ek het gevra vir boute, moere, ‘n ystersaag met ekstra lemmetjies, ‘n hamer en ysterbeitel. Die opskamer het onderneem om te reël dat die items soos versoek per vliegtuig by ons ruitverwysing afgegooi sou word.

In afwagting vir die gevraagde items het ek besluit dat ons intussen die boute van die beskadigde wiel kan afsaag met ‘n klein ystersagie wat ek in my toolbox gehad het. Ons het beurte gemaak om die saagwerk te doen. Frank McCarter wat een van Frans sy spanlede was, het die meeste saagwerk gedoen.

In afwagting vir die boute, moere en gereedskap het ons aangegaan met die afsaag van die boute.

Frank was besig om die laaste bout te saag toe die gevraagde items met ‘n Bosbok-vliegtuig in ‘n seilsak by ons afgegooi is. Toe ons die groot ystersaag wou gebruik is gevind dat die saaglem dikker as die klein sagie s’n is. Die groot saag se lem het vasgeknyp in die snit wat die klein sagie reeds in die bout gemaak het. Die gevolg was dat daardie laaste bout ook met die klein sagie afgesaag moes word.

Ons het die spaarwiel met die nuwe boute vasgesit en baie trots op ons prestasie in die Casspir geklim en verder gery….. om die twee terroriste in te haal. Ons het nie ver gevorder nie toe val daardie wiel heeltemal af. Wat ons nie aanvanklik waargeneem het nie was dat die as van die Casspir gebuig was aan die buitekant van die veer. Met die ryery het die wiel gewabbel en die as het toe heeltemal afgebreek as gevolg van metaaluitputting (metal fatigue). Waar dit gebeur het was in ‘n redelike oop area waar die Casspirs van ver af sigbaar was. Ons was in ‘n baie slegte posisie waar ons maklik die teiken van terroriste mortieraanval kon wees. Frans se Wambolede het in geen onduidelike taal aan my verduidelik dat ek hulle nou blootstel aan ‘n situasie waarmee hulle glad nie geneë is nie. Ek het hul bekommernis gedeel en besef dat ons uit daardie omgewing moet wegkom. Ons kon egter nie die Casspir daar agter laat en met die ander Casspirs na ‘n beter posisie beweeg nie.

Nie ver van waar ons gestrand was nie, was Wambo’s besig om bome te kap om ‘n kraalheining te bou. Hulle het ‘n lekker groot byl by hulle gehad. Ek het gesien die byl is net die regte gereedskap wat gebruik kan word om ons uit ons penarie te help. Ek het na hulle toe gestap en die byl by hulle geleen. Uit ‘n dik stuk boomstam het ons ‘n slee gekap om in die plek van die wiel wat afgeval het, te gebruik. ‘n Vee is in die stam gekap waarin die Casspir se as laat sak is. ‘n Nylon tou wat ek 80 Nongqai Vol 13 No 3

altyd in my kit gehou het, is aan die voorpunt van die slee vasgemaak en styf getrek en aan die oordraratkas vasgemaak. Dit was net om seker te maak dat die slee nie onder die as van die Casspir uittrek nie. Hierdie hele aksie is slegs deur myself en die ander blanke lede van Frans se span gedoen. Die Wambo’s het ons op ‘n afstand met ongeloof en afkeuring dopgehou.

Toe ons seker was dat die nodige voorbereidings om die Casspir met sukses uit die risikogebied te sleep, is die ander twee Casspirs met die sleepstange voor die kruppel Casspir ingespan om ‘n trein te vorm en uit die gebied te beweeg. Toe ons in beweging gekom het, het die Wambo’s langs die kruppel Casspir gedraf met glimlagte op hul gesigte en hande geklap. ‘n Mengsel van ongeloof, verwondering en dankbaarheid was op hul gesigte gelees. Ons het tot in digte bebosde gebied beweeg waar halt geroep is en ons die nag geslaap het. Die Wambo’s het self onder hulle gereel vir wagdiens daardie nag. Die volgende dag is die Casspir met die insleepvoertuig Oshakati toe gesleep.

By Onaimwandi-basis aangekom het ek met my normale take daar aangegaan. Die middag het Frans se leier Wambo-spanlid met ‘n kas bier by my kantoor opgedaag. Hy het my meegedeel dat die bier van die Wambo’s af kom. Daarmee sê hulle dankie vir die plan wat ek gemaak het om uit die gevaargebied te kon kom en dat ek te enige tyd weer as spanleier saam met hulle kan bos toe gaan. Vir my was dit ‘n groot eer om daardie erkenning van die Wambo’s te kry.

Ek het nog ‘n ander bekommernis gehad. Onder die indruk dat ek die eerste landmyn gedetoneer het met Frans se Casspir en dan ook ‘n eerste landmyn vir sy span het so bietjie aan my gevreet…… want Frans het altyd gesê proffesionals trap nie myne nie. Dit na aanleiding van omtrent al die ander Koevoet-spanne wat al landmyne afgetrap het. Ek het egter wel later verneem dat Frank McCarter en Frans self elk al ‘n landmyn voor my insident afgetrap het. Dit het my so bietjie beter laat voel hoewel dit nie lekker was nie om te weet dat die eerste keer wat ek as ‘n spanleier vir Frans se span opgetree het, dit my lot sou wees om ‘n myn te trap.

Frans roep die hulp in van ‘n Impala vegvliegtuig Sover ek kan onthou was Frans die enigste lid van Koevoet wat die hulp van ‘n Impala vegvliegtuig ingeroep het om op terroriste te help skiet wie se spore deur Frans se gevegspan gevolg is. Dit het besondere kennis geverg om die korrekte ruitverwysing met die korrekte radiokommunikasie met die vlieënier te voer om so operasie suksesvol uit te voer. Hier het Frans se betrokkenheid by die Verkenningskommando ‘n deurslaggewende rol gespeel.

Dragunov Sniper Rifle

Frans het op ‘n stadium ‘n Dragunov Sniper Rifle met ‘n teleskoop op in sy Casspir gehou. Hy het my vertel dat, as die omstandighede en geleentheid gunstig was om die Dragunov te gebruik in ‘n kontaksituasie, hy dit wel gedoen het. Ek weet nie hoeveel terroriste hy met die Dragunov uitgeskakel het nie.

“Daar is nog nie ‘n AK-patroon met my naam op nie”

Hoewel ek nooit saam met Frans se gevegspan operasioneel betrokke was nie, was dit algemeen onder Koevoet-lede bekend dat Frans in ‘n kontaksituasie nie binne in die Casspir skuiling gesoek het as ‘n kontak geslaan is nie. Hy het regop agter sy 20 millimeter kanon of masjiengewere stelling ingeneem en uit daardie posisie op die terroriste losgebrand. Daardie manhaftige houding het eendag in die kantien in Onaimwandi-basis ter sprake gekom na ‘n suksesvolle week waar Frans se span terroriste geskiet het. Daar het hy verklaar dat daar nog nie ‘n AK-patoon gemaak is waarop 81 Nongqai Vol 13 No 3

sy naam staan nie. Dit het soms by my opgekom dat daar wel so patroon mag bestaan maar dat Frans net nie daarvan bewus was nie.

Frans se dood Ek was met my gesin Windhoek toe om aankope te doen vir die basisbouery. Die aand van 23 September 1983 was ons in die karavaanpark van Windhoek. Ek het gewoonlik ‘n ou karavaan wat op blokke staan gemaak is, daar gehuur om in tuis te gaan as die verblyf in Windhoek meer as ‘n dag geduur het. Dit was reeds donker toe ek waargeneem het dat ‘n polisiepatrolliewa in die karavaanpark rondry en by verskeie karavane stilgehou het om met inwoners te gesels. Toe die patrolliewa naby ons karavaan gekom het het ek nader gestap en die bestuurder gevra of ek dalk kan help. Hy het my meegedeel dat hulle op soek is na ‘n Kaptein Dietrichsen van Oshakati. Ek het hom meegedeel dat hy met die regte man praat. Hy het my meegedeel dat hy die draer van slegte nuus is…. dat Luitenant Frans Conradie van Koevoet oorlede is. Ek het van ‘n publieke telefoonhokkie af Generaal Dreyer geskakel wat my toe meegedeel het dat Frans in Oshakati in ‘n motorongeluk oorlede is. Dit was vir my ‘n groot skok. Die werklikheid daarvan kon nie tot my deurdring nie. As ek meegedeel sou word dat Frans in ‘n kontak met terroriste gesterf het, sou dit vir my meer realisties gewees het.

Ek het die voorreg gehad om Frans se begrafnis in Rustenburg by te woon. Met die sak van die kis in die graf het ek teruggedink aan Frans se woorde: “Daar is nog nie ‘n AK-patroon gemaak met my naam op nie!” Ek het berusting gevind in die wete dat SWAPO nie die voorreg gehad het om ‘n held met die naam Frans Conradie om die lewe te bring nie.

Ek salueer ‘n dapper kryger!

WYLE ATTIE HATTINGH EN CHRIS KANTEWA

Links - Attie Hattingh destyds van Koevoet en regs - Chris Kantewa – ‘n SWAPO Detachment Commander afgeneem in Pretoria. Foto Chris Kantewa 82 Nongqai Vol 13 No 3

CALUEQUE...

Kol Corrie Prinsloo

Die damwal, soos vanuit 'n westelike rigting vanaf die brug gesien. Op die suid oewer, aan die regterkant van die foto, is 'n gawe sandbank waar ek en kollega Kobus (Oubaas) Meyer met die gevegspan oor periode 'n paar keer oornag het. Ons het teenaan die rivier geslaap, meer gepla oor die muskiete as die krokodille! Natuurlik met die medewete van die Bruin Vriende op die damwal...ons was nie lus om mekaar se kuiwe verkeerd om te vryf nie.

Ek onthou die heel eerste keer toe ons oor daardie brug noordoos gery het. Dit was voordat ons die gevegspan op die been gebring het. Ons het net die een Casspir gehad - die eerste weergawe...met die spaarwiel aan die sy en die enkel LMG wat van binne af beheer en afgevuur is. Ek en Oubaas het toe nog self bestuur, ons buddies was nog rou en onervare. Hulle sou later die kern van 'n baie suksesvolle gevegspan vorm. Toe ons oor die brug moes ry om 'n taking 'n paar kilometer verder noord te gaan uitvoer, het die brug skielik baie nou gelyk...

Ek het eers te voet oorgestap. Toe die dooie hoek vanaf die stuurwiel en die regtervoorwiel mooi memoriseer, my sommetjies gemaak, 'n skietgebedjie opgesê en ‘opgestart’. Met geen bemanning nie...hulle het veiliger op die suid oewer gevoel! Oubaas het vooruitgeloop, en ek en die Casspir agterna. Halfpad, en Oubaas reken ek sal dit maak en klim op die enjinkap. En toe heelhuids anderkant uit, onder luide toejuiging van die klomp banggatte op die suid oewer... en wraggies, hulle stap oor die brug, klim in en sê ons moet ry, daar is nie tyd om te mors nie. Met die terugkeer, dieselfde episode. Hulle stap oor, ek en Oubaas volg met die Casspir en hulle spring weer in aan die oorkant...

Al vyf die hoofdrywers (bestuurders - HBH) van die gevegspan later was groentjies op daardie eerste oorgang op Calueque se brug. Later was hulle so bedrewe dat ons die brug met 'n redelike maar 83 Nongqai Vol 13 No 3

steeds veilige snelheid kon oorgaan, en selfs 'n rat wissel tussendeur. En tog, almal wie oor daardie brug met 'n Casspir bestuur het, sal kan getuig dat dit nie speletjies was nie...

Ons is die laaste keer oor die brug by Calueque toe ek die Mig 23's se aanvalstoneel ná die 27 Junie 1988- lugaanval gaan bekyk het. Toe ek oor die brug suid gaan en terugkyk, het ek geweet dat ek Calueque nie weer sou sien nie. En die brug gegroet, waaroor ek en die span 'n paar dosyn kere oor was, en weer veilig teruggekruis het...

(Foto, met dankbaarheid geleen by my Swaer en bloedbroer Bertie Steyn).

c1920 – 1930: BEREDEKONSTABEL FANIE OTTE Hierdie foto is onder aandag gebring deur Dr Henry Abbott. Let op die uniform: Kakie helm (op grond), blou tuniek, kaphandskoene en kakie rybroek en kamaste met spore.

Ek skat die foto is gedurende die 1930’s geneem.

Na navraag met dank aan Eddie Otte van Pretoria.

84 Nongqai Vol 13 No 3

MEDALJES: LT GENL JF KLEINHAUS [NO 1590F] Tom Gouws & Paul du Preez Ek het op 5 Februarie 2021 ‘n foto geplaas van die opening van die parlement in 1978. Dit was van die hoofde van alle magte in SA. My oorlede skoonvader, Lt Genl J F Kleinhaus was ook op die foto.

Paul Du Preez het kommentaar gelewer dat hy in besit is van die medaljes van Lt Genl Kleinhaus.

Agtergrond Lt Genl Kleinhaus is oorlede in 2007. My skoonma was in besit van sy medaljes. Sy was op daardie stadium reeds 86 jaar oud.

Sy het besoek ontvang van ‘n onbekende dame wat navraag gedoen het oor medaljes van oudlede.

Die vrou het haar oortuig om die medaljes aan haar te verkoop vir R600.00. Dit kon dalk R800.00 gewees het.

Dieselfde aand het my skoonma my gekontak en was baie hartseer oor die verkope.

Ek het aanbeveel dat sy die vrou kontak sodat ons dit kon terugkry. Die vrou het ingestem om die medaljes terug te bring, maar het verdwyn. My skoonma is in 2020 oorlede.

Volgens Paul Du Preez het hy die medaljes op E-Bay gekoop vir R5 000.00. Hy het gevoel dat die medaljes by die familie hoort. Hy het alle pogings aangewend om die familie op te spoor, maar sonder sukses.

Ek het Paul Du Preez die 4de November 2021 by die Randse Lughawe ontmoet en hy het die medaljes aan my oorhandig. Hy wou geen vergoeding aanvaar nie. Ek het ‘n unieke medalje van die 75ste bestaansjaar met die generale embleem op, aan hom gegee, maar ook dit het hy gevoel moet saam met die ander medaljes by die familie bly.

Die gebaar van Paul Du Preez is ongelooflik Ons sal hom altyd dankbaar bly. Ek plaas ‘n paar foto’s van die Generaal. Sy magsnommer was 1590F. Hy was die hoof van die Speurtak met sy aftrede in 1979.

Paul du Preez oorhandig die medaljes aan Tom Gouws.

85 Nongqai Vol 13 No 3

Genl Kleinhaus as voetkonstabel in die SAP Depot

86 Nongqai Vol 13 No 3

Genl Kleinhaus as konstabel in Johannesburg met neknommer J487 – let op die fluitjie-ketting.

87 Nongqai Vol 13 No 3

Genl Mike Geldenhuys, minister Jimmy Kruger, genl Kleinhaus en genl Onbekend – waarskynlik genl D Kriel.

88 Nongqai Vol 13 No 3

Genl’s Venter, Geldenhuys , Kleinhaus, Prinsloo, Kriel, McCarthy, Van Onselen en PW Kruger

1979: PIETERMARIZBURG POLISIERUGBYKLUB Koos Diedericks

89 Nongqai Vol 13 No 3

DOWN MEMORY LANE SAAM MET ADRIAAN VLOK Sarie van Niekerk By hierdie historiese geleentheid wil ek graag my vriendskap van bykans 40 jaar met Adriaan Vlok, die destydse minister van Wet en Orde, deel. In die bykans vier dekades het daar ‘n ongekende vriendskap tussen my, Adriaan en sy oorlede vrou, Corrie ontstaan.

Adriaan was en is steeds, vir my ‘n vaderfiguur, hoewel daar nie ‘n groot verskil in ouderdom tussen ons is nie, is hy nog al die jare in baie opsigte my mentor, hy en Corrie was by tye my vertroosters, maar ook sommer net my vriende met wie ek so baie dinge gedeel het, dat dit al ‘n gewoonte tussen ons twee geword het om by tye ‘n slag sulke lekker láng wandelings down memory lane te neem, net lekker te sit en gesels oor dinge wat ons saam deurgemaak het. Vandag gaan ek en my ou vriend, wat die laaste jare baie met sy gesondheid sukkel, weer bietjie ‘n slag een van hierdie wandelinge van ons onderneem.

Waar het ek hom die eerste keer ontmoet? Om eerlik te wees, nie een van ons kan regtig onthou presies hoe dit gebeur het nie, maar dit het net eenvoudig gebeur. Dalk in sy kantoor, of “nee” sê hy vinnig, “dalk was dit by een of ander funksie, maar wat maak dit saak hoe en waar ons ontmoet het.”

Kom sit gerus en neem saam met ons ‘n denkbeeldige wandeling op die verlede se verlore, maar nooit vergete, paaie nie.

“Adriaan, kan jy onthou die tye wat ons ure lank in jou kantoor gesit en gesels het? Sommer oor alles en nog wat, oor koeitjies en kalfies, oor ons kinderjare, ons ouers, ons eie kinders of oor werksaangeleenthede?”

“Haai Sarie, weet jy, kan jy onthou die dag toe ons nóg ‘n gesoekte terroris toegesluit het? Onthou jy hoe opgewonde ons was? Onthou jy die dag toe ons ‘n voormalige president se pa vir beweerde terroristiese bedrywighede toegesluit het? Nog ‘n gevaar vir ons land was veilig agter tralies, al het ons geweet dit sal net vir ‘n dag of twee wees, maar ons moet hulle so bietjie skrik maak.”

“Weet jy my ou maat, onthou jy die dag toe jy, met die begin van die druiwepluk-seisoen, broekspype opgerol, skoene en kouse uitgetrek en druiwe in ‘n druiwevat getrap het dat die sop sommer so 90 Nongqai Vol 13 No 3

gespat het. Ek weet net nie of daar meer getrap as gelag was nie. Dit was soveel pret en een van die beste foto’s wat ek in ‘n baie lang tyd geneem het.” Ons bars sommer opnuut weer uit van die lag, want daardie prentjie kan mens nie vergeet nie.

Ons drink eers ‘n koppie of twee tee en eet ‘n paar koekies tussendeur, voor ons weer ons wandeling down memory lane aanpak en wéér ‘n slag in die verlede vergete raak.

“Corrie was so bly toe sy jou nou die ander dag op die polisiefunksie ontmoet het. Vir haar was dit ‘n straf om in die openbaar te praat, sy was dae voor die tyd al op haar senuwees. Sy het na die funksie vir my gesê sy het so ‘n kalmte ondervind met jou daar naby haar terwyl sy gepraat het, dat sy heeltemal vergeet het van die mense wat sy moes toespreek, sy het met jou gepraat.”

“Jong jy het die pragtigste vrou, so fyntjies en saggeaard, mens kan nie help as om vir haar lief te wees nie. Ons is van plan om sommer nog baie van mekaar te sien, om nog kopstukke te kuier.”

Ongelukkig kan ons nie baie lank so in die verlede verlore raak nie. Daar is werk ook om te doen.

Toe ek as joernalis by Beeld gewerk het, was dit dan ook nie snaaks om ‘n oproep van Adriaan se woordvoerder te ontvang met die boodskap, “die minister wil jou sien. Hy het iets om met jou te bespreek.” Dié opdrag om die minister te gaan spreek het dan ook gewoonlik op een of ander baie interessante, eksklusiewe koerantberig uitgeloop. Ai dit was darem lekker om so ‘n kontak te hê.

“Onthou jy die een so ‘n storie was die een van ‘n groot kinderpornografie se ring wat oopgevlek is.

Groot name was daarby betrokke. Ondermeer is ‘n bekende van die destydse SAUK die Saterdagmiddag in hegtenis geneem terwyl ek gestaan en toekyk het. Maar weet jy, die hoogtepunt van dáái storie, was die video’s wat ek die volgende oggend in jou kantoor kon sit en kyk van hoe die ondersoek verloop het tot die punt van arrestasie. Daar was baie skokkende tonele, maar sjoe, dankie my ou maat jy het my weer eens gehelp om ‘n volledige storie met die regte inligting te kry.

Ek was so gewild toe ek by Beeld se hoofkantoor instap met dié inligting, want die baas was net besig om die misdaadjoernalis wat die naweek aan diens was uit te trap omdat daar ‘n storie in Rapport was en Beeld het nog niks geweet van die hele ding af nie.”

Adriaan was bekend by polisiehoofkantoor of die parlementêre kantore in die Kaap as die minister wat altyd ‘n glimlag op sy gesig gehad het, wat altyd tyd gevind het om almal soggens met sy aankoms by die werk met die hand te groet. Om op tonele waar hy moes optree sommer tussen die skare in te stap en mense met die hand te groet en ‘n geselsie aan te knoop, partykeer terwyl sy lyfwagte en privaatsekretaris staan en kook van haastigheid. Hy was die mense se minister.

Memory lane bly roep. Kom, stap gerus verder saam met ons. Terwyl Adriaan minister van Wet en Orde was, het ek elke jaar my uitnodiging na die sesmaandelikse uitpaseringsparade gekry. “Weet jy, my ou maat dit was so lekker om van kop tot tone op te tof, hoed, skoene, rok, handskoene en handsak alles spesiaal gekoop vir die geleentheid want daardie jare was uitpasseringsparades mos nog vreeslike deftige geleenthede gewees.”

“Jy is reg Sarie, dit was die hoogtepunt van die jaar. Die dames het behóórlik uitgehang vir by dié geleenthede. Daar is darem niks mooier as ‘n vrou wat pragtig versorg is en pragtig aangetrek is nie. Dit is altyd so lekker om saam met jou te kuier. Jou stemmetjie sal ek oral ken, wie kan die pragtige stem vergeet. Van die lekkerste tye waar ons groepie saam was, was die jaarlikse grensbesoeke. Hulle wat ons beskerm het terwyl hulle die vyande uit ons land moes uithou. Dit was altyd so lekker as jy saam gegaan het, want dan het Corrie ook lekker geselskap gehad. Ons het elke jaar so uitgesien na daardie dae waar ons geskenkies aan die manne kon gaan gee en hulle weer bietjie moet kon inpraat,” laat Adriaan hoor met ‘n kraak in sy stem, ‘n ver blik in sy oë. Dit is dié dinge wat hom gevang het. Die polisiemanne en -vroue, maak nie saak onder watter omstandighede, wat hul lewens opgeoffer het vir Suid-Afrika. Hulle wat in ‘n kis, toegedraai in die landsvlag, van die grens af teruggekom het.

91 Nongqai Vol 13 No 3

“Ja, onthou jy die dag toe die helikopter die kragdrade by Verdrag naelskraaps gemis het toe ons daar opgestyg het na ons besoek daar,” kom dit vinnig van Adriaan.

Die gesprekke was darem nie net alles hartseer en harde werk nie, baie was sommer lekkerlag wandelinge ook. Een van hierdie lekkerlag wandelinge was die aand in 1988, toe die SuidAfrikaanse Polisiemag 75 jaar oud geword het. Dit was ‘n jaar van feesvieringe gewees wat hoogte en laagtepunte opgelewer het.

“Adriaan, my ou maat, onthou jy die aand toe ek vir Corrie ‘n rok moes neem wat vir haar gemaak is vir ‘n Victoriaanse teeparty wat die volgende dag in Johannesburg gehou is. Daardie tyd was daar toe mos nog nie selfone nie, maar wie het omgegee en ek was mos toe al ‘n hele paar keer vantevore in jou huis, al was dit ookal in die dag. Ek was doodseker dat ek presies weet hoe hom daar uit te kom. Wat ‘n verrassing het op my gewag! Ek het tot in my glory in verdwaal en eers ná twee ure se rondry in sirkels in jou woonbuurt, uiteindelik by jou huis uitgekom. Jy wou al die polisie stuur om my te gaan soek en het my sommer lekker uitgetrap omdat ek alleen laataand rond gery het. Dit was vreeslik snaaks!”

“Nee Saar, dit was nie snaaks nie, dit was angswekkend, ek was regtig gereed om die polisie en die verkeerspolisie te stuur om die gebied te deurkruis om na jou te soek. Ek moet darem sê Corrie het so pragtig gelyk in daai rooibok van haar, so uit die Victoriaanse tydperk uit!”

So het ons dikwels deur die jare langs memory lane afgestap en dinge onthou soos die dag toe ek daar was toe Adriaan ‘n besoek aan Maleoskop gebring het. Dit was my eerste keer ooit dat ek daar gekom het en soos gewoonlik was ek van kop tot tone opgetof vir die besoek, want ons gaan mos net vir die opening van die nuwe gedenkteken daarheen. Of altans dit is wat ek gedink het. Na die verrigtinge by die gedenkteken besluit wyle brigadier Bert Wandrag dit is bietjie tyd vir die besoekers om te sien hoe Maleoskop werklik lyk.

Adriaan bars skielik uit van die lag toe ek hierdie dag ophaal “Yip”, kom daai skelm glimlag van sy kant af en hy lag alte lekker. “Ek het darem nie gedink die brigadier gaan julle so teen die koppies uitjaag nie, ek het gesê hy moet maar net bietjie vir julle wys hoe die manne gedril word om fiks te word.” Ek moes geweet het iets is vooraf gereël. Behalwe van die splinternuwe paar skoene wat ek moes weggooi, was dit tog een van die lekker wandelings down memory lane.

As julle verder wil saamstap, is julle welkom maar ons is nog lank nie klaar nie. Ek dink aan die tyd toe my moeder oor maande lank ‘n stryd teen kanker gevoer het. Daar het nie ‘n dag omgegaan dat ek nie van Corrie of Adriaan gehoor het nie. “Ai my vriend ek dink nie julle besef na al hierdie jare wat julle bystand vir my beteken het nie. Sjoe, en daardie pragtige ruiker wat julle vir die begrafnis gestuur het! Toe ons by die graf kom en ons almal daardie pragtige, reuse pienk ruiker sien en niemand geweet het wie dit gestuur het nie, totdat ons die graf begin toegooi en die kaartjie daarop sien. Adriaan en Corrie Vlok. My familie en ek was stomgeslaan, maar dit het ‘n reuse stuk pyn sommer baie beter laat voel.”

“Saartjie daar was darem oomblikke wat ons so lekker saam gelag en gekuier het, dat dit tot vandag nog van die dinge bly wat ek so duidelik kan onthou. Onthou jy die dag toe ek jou genooi het om saam te gaan toe ek die destydse Randse skou moes gaan open het?”.

“Sal ek dit ooit vergeet!! Dit was ‘n ondervinding waaroor ons vandag nog gereeld lag as ons ‘n slag so langs memory lane af wandel. Ek het nogal vroeg van my huis af gery Pretoria toe, want ek moes ‘n sekere tyd by Adriaan se huis wees. Centurion bly maar vir my een van die moeilikste gebiede om rigting in te hou. Ek het weer iewers verkeerd gery en daar weer vir ure al in die rondte gery. Die tyd het nader gekruip waarop ons moes ry Johannesburg toe en ek sit al in trane in my motor. Onthou jy ek het later vir jou gesê ek het geweet almal sal darem seker weet waar jy bly. Toe 92 Nongqai Vol 13 No 3

ek dus ‘n verkeersbeampte sien was ek so bly dat ek sommer voor hom ingery het sodat hy my nie kon miskyk nie. Ek vra hy moet asseblief net vir my verduidelik hoe om by jou huis uit te kom. Nee, toe het hy ‘n beter idee hy klim op sy motorfiets en sê ‘volg my’. Daar kom ek toe so op die nippertjie met ‘n verkeersbeampte met skreeuende sirenes en flikkerende blou lig, by jou huis aan. Julle almal het net vir my gestaan en wag. Dit is die grap van die eeu.”

“Jis my ou maat ek kan regtig nie die volgende deel van ons wandeling van die lang pad van vriendskap uitlaat nie. Die aand toe ek gehoor het dat Corrie oorlede is. Ek sal daardie verslaentheid in jou stem nooit vergeet toe jy gelate vir my sê ‘my vriendin sy is weg. Ons sal haar nooit weer sien nie’. As joernalis was dit my plig om ‘n berig daaroor te skryf maar die verslaentheid, soos ‘n outomatiese robot, waarmee jy al my vra beantwoord het was skokkend. Ek het iets gedoen wat ‘n joernalis nie veronderstel is om te doen tydens enige onderhoud nie, kliphard saam met jou gehuil.

Dit was een van die moeilikste onderhoude in my lewe. Kon dit eenvoudig nie glo nie, sy en ek het nog ‘n week of wat vroeër heerlik gaan saam uitgeëet, toe was sy so gelukkig en kalm. Die dag met die begrafnis, jy daar langs die oop graf met hangende skouers en ‘n wit sakdoek in jou hand wat die trane probeer keer, bly in my geheue ingekerf. Jy het geruk soos jy gehuil het toe ek jou daar langs die graf omhels het, my skouer was sopnat gehuil.”

“Ai ou Saartjie daar het darem so baie dinge in ons bykans 40 jaar se vriendskap gebeur, dat ons wandelpaadjie in die verlede nog baie ver van ‘n einde af is. Daar was nog baie gelukkige en vrolike tye. Soos die dag toe ek en Antoinette du Plessis ‘n klompie jare later getroud is. Die een gesiggie wat ek gehoop het daar sou wees, wás toe daar, toe ek so opkyk toe sien ek daar sit Saartjie en Natasja.”

Ons neem nog gereeld ons wandelinge op eergister se paaie, maar deesdae is dit maar per telefoon, want my ou maat het oud geword. Die laaste klompie jare het hom nie baie goed behandel nie. Hy het Altzheimers, hy moes al twee keer breinoperasie ondergaan, hy kan nie loop sonder die hulp van ‘n loopstok, sy hande raak kromgetrek, maar ons kan nog heerlik gesels terwyl ons maar oor die telefoon deur ons lang wandelpaadjie van die verlede stap.

In 2021, met sy 84ste verjaarsdag, het ‘n groepie van ons, onder leiding van Lettie Stander, besluit om vir hom ‘n video-opname te maak met verjaarsdagboodskappies en foto’s van ons almal se tye daarop as verjaarsdaggeskenk. Dit is op die oggend van sy verjaarsdag saam met lekker eetgoed by sy woning afgelewer.

“Mens, julle het die wind totaal uit my seile geneem. Ek het geen benul gehad wat aangaan totdat ek die video gekyk het nie. Ek het die hele tyd gesit en huil, net ek en my dogter Annemarie op die bank. Weet julle hoeveel dit vir my beteken? Ek kan nie in woorde beskryf nie,” het jy gesê, toe ek jou net nadat jy dit gekyk het gebel het om jou geluk te wens.

Ons stap nog weekliks so stadig voort op ons wandelpaadjie met die gesels en die ‘onthou jy dit’ en ‘onthou jy dat’, kry net geen einde nie.

“Dankie my ou maat vir hierdie wonderlike vriendskap van vier dekades. Wie sê nog ‘n getroude man en ongetroude vrou kan nie net vriende wees nie? Ek bid ons Hemelse Vader dat Hy nog die een groot geleentheid waarvoor ons nog ‘n afspraak het, jou nog vir my sal spaar. Onthou, ons het nog ‘n afspraak vir Sondag 20 Maart 2022 om as my eregas die eerste 50 jaar van vroue in die polisie te gedenk. Ek sal jou kom haal met rolstoel en al maar ek bid elke aand dat ek ook jou gesig daar sal sien.”

Tot ons volgende wandeling my vriend. Liefde, groete en God se seën en genade vir jou!

93 Nongqai Vol 13 No 3

DIE SPREEKWOORDELIKE SOUT EN SUUR VAN DIE LEWE AAN DIE GRENS SOOS GESIEN DEUR DIE LENS VAN DIE OOG VAN ‘N POLISIE-EGGENOOT Res(v)AO Francis Schoeman Enige eggenoot van ‘n polisieman het haar eie verhaal van die spreekwoordelike sout en suur waardeur hul as gesin moes gaan met verplasings wat ‘n integrale deel van haar eggenoot se loopbaan en dus ook haar lewe was. Daar is baie verhale van die spreekwoordelike pyn en natuurlik probleme wat deel van die pakket was. Hierdie klompie gedagtes werp so skynsel lig op my storie toe my eggenoot in die lente van 1978 vanaf Johannesburg na Katima Mulilo in die Oos Caprivi verplaas is en ons tydperk aldaar. Ons kon nie ons meubels saamneem nie omdat die “Golden Highway” tussen die Oos en Wes Caprivi nog in aanbou was en ons meubels in stukkies daar sou aankom. As agtergrond, ons meubels is na ‘n staatspakhuis in die Wes Kaap gestuur en kon ons basies net breekgoed, kombuisware, linne en klere na die Caprivi neem wat vooraf gekrat en per Flossie aangestuur is. Soos die ander getroude egpare in die Caprivi sou ons ‘n gemeubileerde huis ontvang. Ons eie huis moes ons verhuur en ons motor verkoop. Ons verhuising is egter nie die einde van my verhaal nie maar die begin van ‘n ervaring waarvoor ek baie keer hare op my tande sou moes hê, maar vir niks sou wou mis nie.

Omdat die vorige Stasiebevelvoerder reeds die stasie verlaat het, is my eggenoot gevra om reeds voor Kersfees op sy nuwe standplaas te wees om die Minister van Polisie, (meneer Louis la Grange) en ‘n Generalestaf- besoekgroep, wat Kerspakkies aan die manne kom uitdeel het, te ontvang. Dit sou maar ‘n anti-klimaks wees as die Stasiebevelvoerder nie teenwoordig was nie. So vertrek my eggenote reeds in die tweede week van Desember 1978 na sy nuwe standplaas. Dit is noodgedwonge aan my oorgelaat om na die finale reëlings vir die verskuiwing van ons meubels, die verhuur van ons woning en alternatiewe akkommodasie vir myself om te sien. Kersfees 1978 loop my planne skeef. Met my man op Katima Mulilo sou ek dié dag na vriende gaan maar het ‘n verkeerde telefoonnommer en kan hul nie kontak nie. Hulle weet ook nie waar ek tuis is nie en bring ek Kersfees alleen in ‘n hotelkamer (sonder ‘n Kersmaaltyd) deur. Dit was beslis ’n laagtepunt en deel van die suur van die lewe, om Kersdag stoksielalleen sonder jou geliefdes of vriende te wees.

My man stuur vir my ‘n telegram om ‘n elektriese braaipan aan te koop en saam te bring wanneer ek sou vlieg om by hom aan te sluit. Hierdie braaipan sou baie keer my enigste uitweg wees om etes, nie net vir onsself nie, maar ook vir besoekers voor te berei. Daar was ‘n gasstoof maar gasvoorsiening wisselvallig. Ek moes ‘n maand kennis werk en kon nie saam met my eggenoot in Desember na sy nuwe standplaas vertrek nie. So maak ek ‘n maand later kennis met die Flossie en die berugte spiraalduik met ons landing op Mpacha lughawe. Die Caprivi hitte slaan my onderstebo maar ‘n heel nuwe wêreld gaan vir my oop, wat ek seer sekerlik nie sou gesien het as my eggenoot nie daarheen verplaas is nie. Ons woning is baie naby aan die Zambezirivier. Tot die natuur is anders met ander tipe plantegroei, onder andere kremetartbome en ander voëllewe soos die visvangertjies. Olifante het in hul natuurlike staat in die bos rondbeweeg. Dan was daar die los wit sand wat vir my ‘n nuutjie was. Alles was anders as die stad waaraan ons gewoond was. Ek leer vinnig dat produkte soos meel, rys, pasta en selfs koffie, vanweë die hitte, in ‘n vrieskas geberg moes word, om te voorkom dat die goggas oorneem. Ek kom ook baie gou agter dat die kombuistoerusting in die woning maar baie basies en onvoldoende was. Uit nood uit koop ek later ook ‘n prutpot, kostrollie om disse warm te hou en ‘n skottelgoedwaser aan wat met die vriendelike samewerking van die Lugmag na die Caprivi gevlieg is. My skoonsuster koop vir my bykomende eetgerei by Makro aan wat ook via die Lugmag hul weg na die Caprivi vind. Die plaaslike supermark was maar basies en nêrens plek waar vars groente aangekoop kon word nie. Skaapvleis was nie beskikbaar nie en die plaaslike beesvleis so taai soos rubber. Dit was nie eers vir biltong geskik nie.

94 Nongqai Vol 13 No 3

Die plaaslik hoendertjies (met hul eienaardige lang en maer nekke en dun beentjies) wat in die statte rondgedraf het, was ook nie ‘n opsie nie. Onder daardie vlerkies was daar gans te min vleis en het hul nie naastenby gelyk soos hul hoender-eweknie in die RSA nie. Ek bevind my kort na my aankoms skielik in ‘n situasie waar ek gaste vir ete moes ontvang maar nie oor die nodige proviand beskik het nie. Die polisie- eggenotes kom tot my redding en ons sou mekaar gereeld hiermee moes help. Die een kan ‘n blikkie boontjies skenk, nog een ‘n blikkie tamaties, nog een ‘n blikkie perskes vir nagereg en iemand help my met 4 aartappels. Met ‘n groep besoekers sou ons almal hande vat en help met vleis en groente, advies, idees, disse, tafelvoorbereiding, bediening en alles wat daarmee saamgaan. Noodgedwonge moes my eggenoot soms van vleis tot groente (via Polisiehoofkantoor) bestel wat ons benodig het om amptelike besoekgroepe te trakteer. ‘n Kapelaan het ook die Caprivi maandeliks besoek en aan huis tuisgegaan.

My gesondheid het begin haper en ek reis rondom Augustus 1979 na Johannesburg om ‘n spesialis te spreek. Hy doen toetse en ek word dieselfde middag in die destydse Rand Clinic opgeneem en later na die nuwe Johannesburg Hospitaal se kankerafdeling oorgeplaas, wat vir lang rukke en soms kort-kort my tuiste sou wees. Ek word met ‘n outo-imuunsiekte gediagnoseer waarvan die mediese wetenskap op daardie stadium maar min van geweet het. Die behandeling destyds was maar baie onseker en soortgelyk as kankerbehandeling en ek ontvang bloedoortappings tot chemoterapie.

Tussendeur is ek huistoe gestuur. Dit was erg ontwrigtend en die hoofrede hoekom my eggenoot na bykans 3 jaar gevra het vir ‘n terugverplasing na die RSA. By meer as een geleentheid is ek as noodgeval per vliegtuig na die Waterkloof afgevoer en dan per ambulans na die Johannesburg Hospitaal vervoer. My eggenoot kon my maar min besoek. Hy kon soms op Vrydae middae die Flossie haal en het dan in ons Volkswagen Kewertjie (wat permanent op Waterkloof gestaan het), gespring en my kom besoek. Ek onthou die betrokke Vrydag middag wat my eggenoot my besoek het. Nadat ek hom gegroet het, het ek aan hom gesê dat ek honger is. Net daar het hy in die Volksie gespring en 9 kilometer na die naaste Kentucky Fried Chicken gejaag om vir my braaihoender te koop. Dit was omtrent ‘n hoenderfees in die hospitaal! Die dokters wat toe om my bed gestaan het, het gelag en hulself vir eers verskoon sodat ek my fees kan geniet. Agterna kon ons baie keer daaroor lag maar is iets kosbaar tussen ons wat ons nooit sal vergeet nie. So bring ek onderandere Kersfees 1979 in die hospitaal deur. Ons sal ook altyd dankbaar bly teenoor die Lugmag, wat my, nieteenstaande operasionele behoeftes, op gereelde basis na die RSA kon vervoer vir mediese behandeling. Eweneens sê ons ook dankie vir die Polisie se mediese fonds wat destyds alle onkostes gedek het.

Tussendeur moes ek nog al my verantwoordelikhede nakom. As ek kon het ek die manne bederf.

As ek dit nie kon doen nie, het van die ander dames ingestaan. ‘n Groot dankie aan die dames wat so getrou gehelp het. Ek onthou die kuiergeleenthede en die braai langs die Zambezi. Oorkant die water was Shesheke in Zambië en dink ek terug aan die Zambiërs se tromslannery tot laat in die oggendure. Soms moes ek die bomskuiling versigtigheidshalwe opsoek en het altyd ‘n sak met noodvoorrade vir dié doel gereed gehad. Dit was, nieteenstaande my situasie, lekker tye en ek sal altyd daaraan terugdink en my herinneringe vertroetel.

WAT ANDER SÊ | WHAT OTHERS ARE SAYING

TEKORT AAN VOERTUIE KNIEHALTER POLISIE-EENHEDE IN MPUMALANGA 95 Nongqai Vol 13 No 3

Mediaverklaring uitgereik deur:

Werner Weber VF Plus-LPW en provinsiale leier: Mpumalanga 8 Februarie 2022 Die eenheid vir gesinsgeweld, kinderbeskerming en seksuele misdrywe in die Mbombela-plaaslike munisipaliteit se werksaamhede word ernstig gekniehalter deur ʼn tekort aan voertuie.

Dié eenheid, wat al verskeie kere as die beste in die provinsie aangewys is, het van die begin van 2022 slegs twee voertuie om vyf dorpe te bedien.

Verlede week was daar geen voertuig beskikbaar om sake mee te gaan ondersoek nie weens herstelwerk wat dit moes ondergaan.

Die premier van Mpumalanga, Refilwe Mtsweni-Tsipane, het verlede jaar in haar provinsiale openingsrede beloof om veral geweld teen kinders en vroue te beveg, maar tog het die eenheid wat dit die nodigste het, nie die nodige toerusting om dit te doen nie.

Die VF Plus het reeds in 2021 vrae oor die tekort aan polisievoertuie aan die LUR vir gemeenskapsveiligheid, Vusi Shongwe, gerig. Die vrae is nooit beantwoord nie.

Dit is moeilik om ná jare van leë beloftes, woorde en papierplanne, nie sinies te staan teenoor die ANC-regering se erns om daadwerklik op te tree teen geweld teen vroue en kinders nie.

Die VF Plus sal die saak ook opneem in die wetgewerkomitee vir gemeenskapsveiligheid en daarop aandring dat die provinsiale polisiekommissaris, lt.genl. Semakaleng Daphney Manamela, kom verduidelik hoe sy die probleem gaan aanspreek.

Daar kan nie langer water getrap word terwyl die lys van slagoffers van hierdie soort geweldsmisdaad daagliks aangroei nie.

AUDIT OF SAPS FIREARMS NEEDED TO DETERMINE NUMBER OF GUNS SUPPLIED TO CRIMINALS Action Society “One must ask whether the South African Police Service is turning into the largest supplier of illicit firearms to criminals in South Africa. Whether willingly or not, it is an absolute shame that South Africa is at this point where the police themselves are leading the way in arming criminals in the country”, said Ian Cameron from Action Society.

96 Nongqai Vol 13 No 3

Action Society has called for a national police firearm audit to be conducted. The request comes after further investigations revealed an increase in firearms stolen from the Norwood Police Station.

Earlier today it was reported the number of firearms stolen increased from 158 to 175.

“The South African Police Service (SAPS) currently has no way of knowing exactly how many of their own firearms are still under their control and possession. The Firearm Permit System is still off and has been for almost two years. Cops currently book out firearms and ammunition manually for shifts, that obviously leaves major room for human error, but even more so, criminal opportunity”, added Cameron.

Since March 2021, SAPS’ internal gun ownership permit system had been switched off due to nonpayment. This led to the Firearm Permit System (FPS) being switched off.

In addition to the audit, Action Society is requesting that the existing FPS be paid and switched on immediately.

In 2014, 112 assault rifles, handguns, commercial explosives and detonators were seized from a house belonging to an elderly Ukrainian couple in Norwood. It was discovered that the seized firearms were removed from the station’s evidence storeroom. These firearms were handed in to be destroyed by civilians, some were police firearms and others were stolen from evidence room. This is a clear indication that this illegal practice within the station is still at work.

ISSUED BY: Action Society DATE: 3 February 2022.

VF PLUS EN GEMEENSKAPSLEDE BLUS SELF BRAND BY KRAGSUBSTASIE IN BALFOUR Mediaverklaring uitgereik deur:

Carel Pienaar VF Plus-raadslid: Dipaleseng-plaaslike munisipaliteit 3 Februarie 2022 'n Brand by die hoof-kragsubstasie in Balfour moes vanoggend deur die gemeenskap self, met die hulp van VF Plus-lede, geblus word aangesien die plaaslike brandweer nie ‘n voertuig beskikbaar het nie.

Die VF Plus was eerste op die toneel en het die Dipaleseng-brandweer ontbied, maar daar was geen voertuig beskikbaar om uit te stuur na die toneel nie.

Brandweerpersoneel wat aan diens was, was nie ook bereid om sonder voertuie te kom help nie.

Lede van die gemeenskap moes toe noodgedwonge self inspring om te keer dat die substasie heeltemal vernietig word in die brand.

Balfour is sonder enige krag gelaat en dis onseker wanneer dit herstel sal word.

Die brandweervoertuie wat die drie dorpe Balfour, Greylingstad en Grootvlei in die Dipelasengplaaslike munisipaliteit moet bedien, is al vir sowat drie jaar nie in ʼn werkende toestand nie.

97 Nongqai Vol 13 No 3

Die VF Plus het voorheen die brandweerkwessie onder die munisipaliteit se aandag gebring en het gewaarsku dat die wanfunksionele brandweerdiens onaanvaarbaar is en tot onnodige lewens- en eiendomsverliesse kan lei.

Die VF Plus het ook ʼn skrywe gerig aan Mpumalanga se waarnemende LUR vir samewerkende regering en tradisionele sake (Cogta), Busisiwe Shiba, om die aangeleentheid te ondersoek en toe te sien dat die brandweerstasie funksioneer om inwoners te beskerm.

Die VF Plus sal nie sy druk op die munisipaliteit verslap om sy grondwetlike plig na te kom deur ʼn behoorlike diens aan inwoners te verskaf nie.

VOORMALIGE BEVELVOERDER VAN NORWOOD-POLISIEKANTOOR MOET ONDERSOEK WORD OOR VERMISTE WAPENS Mediaverklaring uitgereik deur: Kobus Hoffman VF Plus-LPW: Gauteng 3 Februarie 2022 Die VF Plus dring daarop aan dat die voormalige bevelvoerder van die Norwood-polisiekantoor, kol.

Phetole Mahasha, strafregtelik verantwoordelik gehou word indien die Valke se ondersoek daarop dui dat hy by vuurwapendiefstal by dié polisiekantoor betrokke is.

Sy bedanking mag hom nie vrywaar van verantwoordbaarheid nie.

Onder kol. Mahasha se bevel het 175 vuurwapens tussen 2014 en 2020 weggeraak waarvan 134 bewysstukke in misdaad en 41 amnestie-vuurwapens is. Suksesvolle vervolging is direk hierdeur in die wiele gery.

Die VF Plus was gister deel van ʼn oorsigbesoek aan die Norwood-polisiekantoor en het gevra dat ʼn behoorlike vuurwapenoudit uitgevoer word, nie net by die betrokke polisiekantoor nie, maar ook by alle polisiekantore in Gauteng om vas te stel of dieselfde tendens nie elders voorkom nie.

Dit gebeur te veel dat vuurwapens wat by ʼn polisiekantoor wegraak, in hande van bendelede beland en dan in misdaad gebruik word. ʼn Polisiebeampte is met een van dié vermiste Norwood-vuurwapens gewond tydens ʼn skietery tussen die polisie en gewapende rowers terwyl ʼn ander in ʼn misdaad in Mooinooi gebruik is.

Indien die Valke se ondersoek, wat nog nie afgehandel is nie, bevind dat ander polisiebeamptes ook betrokke is by aangeleentheid, moet hulle strafregtelik vervolg word. ʼn Sterk boodskap moet aan polisiebeamptes gestuur word dat hulle nie bo die wet verhewe is nie.

GRUSAAMHEID VAN PLAASMOORD, SOOS NOU WEER BY JAN KEMPDORP, BLY SKOKKEND Mediaverklaring uitgereik deur: 98 Nongqai Vol 13 No 3

Dr. Wynand Boshoff VF Plus-LP en provinsiale leier: Noord-Kaap 14 Februarie 2022 Hoewel plaasmoorde dikwels voorkom en die regering dit nie as prioriteitsmisdaad beskou nie, bly dit skokkend en onnodig.

In die jongste voorval is mnr. Ernst Human oor die naweek by Jan Kempdorp in die Vaalharts-gebied vermoor.

Mnr. Human was deel van 'n plaasbeveiligingsgroep wat per radio met mekaar verbind is. Ander groeplede het ondersoek ingestel nadat hy nie op sy radiogroep gereageer het nie.

Die voorval beklemtoon opnuut die kwesbaarheid van mense op plase en in landelike gebiede, selfs binne veiligheidsgroepe.

Die VF Plus se gebede vergesel mnr. Human se geliefdes.

SOUTH AFRICA SUFFERS FROM A CATASTROPHICALLY POOR SAFETY AND SECURITY SITUATION. Violent confrontational crime has increased for at least a decade; between 2011 and 2021 our homicide rate has increased by over 20%, from 29.8 murders per 100 000 population to a staggering 35.8.

Gideon Joubert This places South Africa with the second highest murder rate in the world for countries with a population of over 10 million people. Our rape and sexual violence statistics are even worse.

Pathetically low conviction rates add further insult to injury – with a mere 9% of sexual assaults successfully prosecuted, and only 15% of homicides.

Broken and Leaderless Policing Instead of reforming the dysfunctional South African Police Service (SAPS) and purging its incompetent (and corrupt) management, the government implemented a series of significant budget cuts, starting in 2019. These cuts would amount to a massive R20-billion spread over three years – or approximately 20% of the total policing budget.

The government exacerbated this already unsustainable situation further last year by slashing the Visible Policing budget by 7%, whilst simultaneously increasing the VIP protection budget to R1,7billion. This resulted in fewer police officers than ever before patrolling our streets, while SAPS top management burns through a R1-billion annual salary bill.

Perversely, government VIPs now enjoy increased police protection, whereas ordinary citizens are simply left to fend for themselves. Considering that policing has been practically non-existent in many communities for some time already – most of them bitterly poor – this is disgraceful.

Yet the abysmal state of the SAPS is neither a new nor an unreported scandal. The National Commissioner in October 2018 already admitted to Parliament that the SAPS are “overstretched” and that it is “impossible” for the service to fulfil its constitutional mandate. By the time this admission 99 Nongqai Vol 13 No 3

was forthcoming, the Institute of Race Relations had already written and published three Broken Blue Line reports detailing SAPS dysfunction.

Therefore, policing has been broken and leaderless for over a decade. And the latest announcement of further SAPS budget cuts amounting to R26-billion over the next three years, which will eliminate 24 000 posts, indicates that the situation is rapidly worsening.

The Flames of July 2021 The entire brutal reality struck home hard in July 2021. One of the most destructive outbreaks of rioting and looting in South African history [CH1] not only caught the authorities completely offguard, but also overwhelmed their ability to contain the unrest – or to even respond meaningfully to it. Across five metros, rioters and looters set businesses and neighbourhoods ablaze for eight days, resulting in over 340 deaths and costing the economy R50-billion in losses.

The authorities responded to the unrest poorly, incompetently, and ineffectively. Some units ran out of ammunition within the first few days, and had to rely on civilians donating their private stocks. In many communities law enforcement was entirely absent, and residents were abandoned to their fate. Shocking allegations circulated in the media of police ordered not to intervene while businesses went up in flames.

In the midst of this chaos, ordinary citizens mobilised their existing security structures to protect their neighbourhoods and businesses, and to fill the security vacuum left by the absent authorities. Armed residents collaborated with private security firms to form defensive lines to keep rioters and looters from overrunning their communities. They also created networks to distribute food, water, and medical assistance to those who needed it.

It was for the most part a mad scramble. But it was clear from the beginning that affected communities weren’t simply going to accept what was happening to them. Instead, they chose to proactively act in ways to secure themselves. And as a result, you can find numerous examples of incredible heroism and a staunch determination to prevail in nearly every affected community.

Citizens rally where the authorities are absent In Durban a small group of armed civilians and a handful of on- and off-duty police officers worked together to secure Westville Hospital. This plucky band successfully fended off over 1000 rioters who repeatedly tried to overrun the hospital grounds. Throughout a long, perilous night these brave individuals held their positions until they were relieved by none other than the SAPS Special Task Force the next morning.

In other parts of Durban and KwaZulu-Natal, local neighbourhood watch groups teamed up with taxi operators to secure businesses and suburbs. Residents from neighbouring townships offered their assistance to more affluent suburbs in order to protect shops. South Africans of all races and socioeconomic backgrounds united against chaos and criminality – a practical example of the real Rainbow Nation at work.

Roughly 500 kilometres away in Soweto, the local community mobilised itself in defence of residences and businesses. A large group of armed civilians successfully protected Maponya Mall, a vital part of the township’s economy, from looters and rioters for several days.

100 Nongqai Vol 13 No 3

Similar scenes played out across other parts of Gauteng and KwaZulu-Natal.

Wherever the authorities left a vacuum, residents tried their best to fill it. And fortunately in many cases, did so with great success. If it weren’t for these ordinary civilians – many of whom were armed – who put themselves at risk to protect their neighbourhoods and businesses, the situation would undoubtedly have been markedly worse. Unfortunately, irrationally preventing citizens from protecting themselves, and outlawing their most effective means of doing so, is exactly what the government is trying to do.

The threat of civilian disarmament The July Riots came hot on the heels of government’s latest proposed Firearms Control Act Amendment Bill. Among other far-reaching amendments, the Bill sought to outlaw the ownership and use of firearms for purposes of self-defence. The consequence hereof would be that only the police (obviously including VIP protection units) and the military would be allowed guns to protect themselves.

In writing this amendment bill the government not only ignored its own commissioned research by the Wits School of Governance, which strongly advised the authorities to “stop misplaced, unconditional faith in the ability of the FCA to solve crime” and “rather concentrate on policing”, but hid the paper from public view for six years – and only released it after being assailed by PAIA requests.

The Civilian Secretariat of Police (CSP) then manufactured a socioeconomic impact assessment (SEIA) to support its position. The SEIA report was poorly reasoned, amateurishly written, and outright deceitful in its treatment of data. Yet it formed the foundation for the government’s latest attempt to disarm the citizenry.

The public, however, would have none of it. The overwhelming majority of submissions tendered during the public participation process completely and viciously rejected the proposed Bill. After widespread outcry in the media, the situation was becoming untenable for the Minister of Police, especially with a Parliamentary Portfolio Committee that was becoming increasingly impatient with SAPS dysfunction.

The July Riots were perhaps the final nail in the Bill’s coffin. When the authorities demonstrated catastrophic failure to maintain law and order they irreversibly dispelled the illusion that the State could protect its citizens. It thus surprised no one when the Portfolio Committee announced the decision to hold the Bill back for further consultation.

Citizens are on their own The July Riots merely demonstrated what any observant person already knew – that the SAPS is wholly incapable of protecting the citizens of the Republic; a reality that is unlikely to change. Hence the citizens are on their own and must become the first responders to their personal emergencies.

Fortunately, this is something our nation is rather good at – another thing proved by the July Riots.

The issue involves much more than gun ownership. Yet without firearms in lawful civilian hands our ability to protect ourselves and our loved ones is diminished. This is precisely why civil society must continue to guard against, and staunchly resist, any further attempts at civilian disarmament through 101 Nongqai Vol 13 No 3

stricter gun control legislation. Because if Minister of Police Bheki Cele had earlier got his way in taking away citizens’ firearms, last year’s riots would have been far more destructive and deadly.

The views of the writer are not necessarily the views of the Daily Friend or the IRR. Gideon Joubert is the owner and editor of Paratus, an online resource pertaining to lawful firearm ownership, as well as an independent security consultant.

Published with permission dated 15 Feb 2022 from Sara Gon of the DAILY FRIEND: “Certainly, just attribute us.”

EFF CALLS FOR THE REMOVAL OF BHEKI CELE AS MINISTER OF POLICE FOR CASTING ASPERSIONS ON COMMISSIONER OF POLICE KHEHLA SITHOLE EEF Tuesday, 15 February 2022 The EFF calls for the immediate removal of Bheki Cele for lying, unprovoked and casting aspersions on his own Commissioner of Police Khehla Sithole. This comes after Cele had to withdraw his nonsensical claim in Parliament, that the Commander in Chief and President of the EFF Julius Malema met with Sithole, to plot his removal.

In an idiotic statement, that came from a place of low self-esteem, Cele presented gossip to a house full of Parliamentarians, as if it was intelligence, by accusing the Commissioner of Police of conspiring with a leader of the opposition for his removal. Such an accusation is tantamount to treason.

The verbal diarrhoea Cele uttered came after a mere suggestion that a resolution to the conflict between him and the Commissioner, may be that he be moved to a different role within the State. Since Cele is obsessed with the position he holds, and thinks of it as a personal inheritance, he decided to embarrass himself by gossiping to the country.

Cele is the perfect example of exactly what is wrong with our Security cluster. He is a factionalist who could not stomach a peaceful resolution to a conflict that has led to an increase in crime, and has rendered the police force incompetent to protect the most vulnerable people in society.

Their war has meant women and children are abused even when they go to report Gender-Based Violence to the Police, it has led to an increase in cash-in-transit heists and violent crime in general. This is because the centre is not holding and Police have no authority guiding them.

Cele and Sithole's conflict has confused and split the police force, resulting in factions within a unit that should express the highest form of discipline. How can Police be disciplined and efficient in executing their duties, when their superior gossips when he takes a public platform, under oath?

Cele has shown he has no capacity or integrity to keep the position he holds, and if Ramaphosa wants to stabilise crime in this country, the removal of Bheki Cele is non-negotiable.

He is a delusional and self-obsessed individual, who cannot control his tongue, and has put the entire police force and government into disrepute. He belongs in a shebeen where he can gossip in peace without being challenged.

Statement issued by EFF, 15 February 2022 https://www.politicsweb.co.za/politics/bheki-cele-must-go-for-this-eff?utm_source=Politicsweb+Daily+Headlines&utm_campaign=1dbf8148f0EMAIL_CAMPAIGN_2022_02_16_06_14&utm_medium=email&utm_term=0_a86f25db99-1dbf8148f0130042309

102 Nongqai Vol 13 No 3

GAUTENG IS NOT A SAFE PLACE FOR ITS RESIDENTS AS SHOCKING HIGH CRIME STATISTICS RAISE CONCERNS Michael Shackleton 23 February 2022

Gauteng is no longer a safe place for its residents and their belongings according to the recently released crime statistics. This raises great concern about our resident's safety while at home and walking or driving on roads. There has been a shocking increase in the following Gauteng crime stats; murder, robbery at residential premises, kidnapping, carjacking, truck hijacking, attempted murder, bank robbery, theft of a motor vehicle/motorcycle and commercial crimes.

This is a clear indication that the lives of Gauteng residents are in danger and law enforcement agencies are unable to ensure their safety and to prevent crime.

This information was revealed in the SAPS crime statistics for the third quarter of the 2021/22 financial year.

According to the crime stats, murder cases have increased drastically by 243 cases in Gauteng from 1327 in the third quarter for the 2020/21 financial year to 1570 in the third quarter of the 2021/22 financial year. Attempted murder has also increased from 1323 in the third quarter of the 2020/21 financial year to 1397 in the third quarter of the 2021/22 financial year.

Carjackings have also increased by 478 cases to 2824 compared to 2346 in the third quarter of the 2020/21 financial year. There is also an increase in robberies at residential premises in Gauteng, up by 51 cases from 1941 in the third quarter of the previous financial year to 1992 in the third quarter of the 2021/22 financial year.

Kidnapping cases have doubled in Gauteng from 568 in the third quarter of the previous financial year to 1200 in the third quarter of the 2021/22 financial year.

These crime statistics are worrying and clearly indicates that Gauteng lacks adequate policing and police visibility putting the lives of innocent residents at serious risk.

Furthermore, in terms of top 30 stations of community-reported serious crimes, Gauteng is the second on the list with Honeydew police station, number three is Johannesburg Central police station, number nine is Temba and number 10 is Randfontein police station. The Honeydew police station is also leading in Gauteng in terms of a high number of cases of robberies at residential premises.

Gauteng’s Johannesburg Central police station is leading in terms of the top 30 police stations nationally for reported contact crimes. This police station has had a huge increase in contact crime cases of 1079 - an increase of 57 cases compared to the period October to December of the 2020/21 financial year which had 1022 cases. Alexandra police station is at number two with 985 cases and has increased by 107 cases compared to the third quarter of the 2020/21 financial year.

Alexandra police station is also leading in Gauteng in terms of police stations with top murder cases and sits at number eight nationally. Despite a slight decrease in rape cases in Gauteng, the Alexandra police station has recorded a huge increase in rape cases from 39 cases in the third quarter of the previous financial year to 59 in the current financial year.

The only alternative solution to ensure the safety of our residents is to adopt DA’s Community Safety Oversight Bill to improve police intelligence, to fight and prevent crime.

103 Nongqai Vol 13 No 3

The DA demands that both the Gauteng MEC for Community Safety, Faith Mazibuko and SAPS Gauteng Provincial Commissioner, Lieutenant General Elias Mawela intervene in the police stations that have recorded an increase in serious crimes such as Alexandra, Honeydew and Johannesburg central to ensure that these police stations are adequately equipped to prevent and fight crime. They should also equip the crime intelligence unit working on serious crimes with resources and more personnel.

Issued by Michael Shackleton, DA Gauteng Shadow MEC for Community Safety, 23 February 2022 https://www.politicsweb.co.za/politics/gauteng-is-not-a-safe-place-for-its-residents-mic?utm_source=Politicsweb+Daily+Headlines&utm_campaign=9f19c393a5EMAIL_CAMPAIGN_2022_02_23_10_19&utm_medium=email&utm_term=0_a86f25db999f19c393a5-130042309

104 Nongqai Vol 13 No 3

POLISIESIELKUNDE: DIE WETSTOEPASSER EN EMOSIONELE BEHEER Dr Coert Mommsen Die wetstoepasser en Emosionele Beheer Volgens Dr. Kendra Cherry het die sielkundige Paul Eckman gedurende die 1970’s ses basiese emosies geïdentifiseer wat, volgens hom, universeel is aan alle menslike kultuurgroepe. Die emosies wat hy uitgewys het was geluk, hartseer, walging, vrees, verrassing en woede.” The 6 Types of Basic Emotions and Their Effect on Human Behavior Cherry,K., https://www.verywellmind.com/an-overview-of-the-types-of-emotions-4163976 5 April 2021.

Die volgende is die emosies wat Eckman geïdentifiseer het asook die reaksies wat aan elkeen gekoppel word: VREUGDE: Dit gaan gewoonlik gepaard met gesigsuitdrukkings soos glimlag en ʼn ontspanne liggaamshouding.

VERDRIET: Verdriet is ʼn emosie wat dikwels omskryf word as ʼn oorganklike emosionele toestand wat gekenmerk word aan gevoelens van teleurstelling, hartseer, hopeloosheid, belangeloosheid en gedempte gemoed. gedrag wat hiermee geassosieer word is stilte en onttrekking.

VREES: Fisiologiese veranderinge wat hiermee verband hou is jou spiere wat saamtrek, en jou asemhalingspoed wat verhoog en waaksaamheid wat toeneem. Hierdie reaksies maak jou liggaam gereed om van die situasie te weg vlug of te bly en te veg.

WALGING: Fisiese reaksies sluit in: Opgooi of vomeer of opgooi-refleks.

WOEDE: Sodra ʼn bedreiging gevoelens van woede ontlok, word, mag dit lei tot ʼn reaksie om gevaar af te weer en jouself of jou reputasie te beskerm. Woede en die gevolge daarvan kan veral vir die wetstoepasser, katastrofale gevolge inhou. Dit kan ontlok word deur verskeie situasies en stimuli (nie net in die uitvoering van pligte nie, maar ook binne ʼn gewone of toksiese werksopset).

Doelbewuste uittarting, beledigings of manipulasie is sekerlik van die mees algemene sondebokke.

Woede manifesteer dikwels deurdat jy gluur of frons of hard praat of gil of aggressiewe gedrag soos slaan, skop of objekte rondgooi.

VERRASSING: Dit is gewoonlik kortstondig en word vergesel van ʼn skrik- respons wat volg op iets onverwags. Die reaksie kan positief wees, negatief of neutraal.

Tye wanneer die wetstoepasser veral op sy/haar hoede moet wees vir emosionele beheer is wanneer sy/hy in ʼn onverwagte of onvoorsiene situasie beland.

Deur die emosie wat mens ervaar te ui te ken, kan jou help hoe om dit korrek te verstaan en te reg te hanteer.

Wat is emosionele beheer of regulering?

Die woordeboek van die Amerikaanse Sielkunde Vereniging omskryf Emosionele beheer as volg: Emosionele beheer is die vermoë van ʼn individu om een of meer emosies te 1. reguleer of aan te pas. Dit (emosionele beheer) vereis 2.bewuste bestuur deur middel van die gebruik van tegnieke soos om te 3.leer oor hoe om situasies op verskillende maniere te bestudeer 4.ten einde hulle beter 105 Nongqai Vol 13 No 3

te beheer en die doelwit van ʼn teiken te verander (bv. Woede) 5. op ʼn wyse wat waarskynlik ʼn meer positiewe uitkoms tot gevolg sal hê.

Die omskrywing omlyn daaropvolgende eienskappe van emosionele beheer: Implisiete emosionele beheer vind sonder doelbewuste monitering plaas en “dit temper die robuustheid of ontwikkeling van ʼn emosionele reaksie sonder om merkbaar daarvan bewus te wees en; die beheer van emosie neem in die algemeen toe namate ʼn mens ouer word. Daar word ook na verwys as emosionele regulasie. https://dictionary.apa.org/emotion-regulation Die Wikipedia woordeboek bied twee definisies vir emosionele regulering: “(Dit is) die vermoë om te reageer op voortgesette eise van die belewenis van ʼn reeks van emosies op ʼn manier wat sosiaal aanvaarbaar is en toereikend buigbaar is om spontane reaksies toe te laat asook die vermoë om spontane reaksies uit te stel soos nodig”. https://en.wikipedia.org/wiki/Emotional_self-regulation Emosionele self-regulering word verder omskryf as: “Ekstrinsieke en intrinsieke prosesse wat verantwoordelik is vir die kontrolering, evaluering en aanpassing van emosionele reaksies.”

Wikipedia koppel die volgende eienskappe aan hulle omskrywing: “Emosionele self-regulering maak deel uit van ʼn breër stel van emosionele beheerprosesse wat die regulering van die individu se gevoelens asook die regulering van ander se gevoelens insluit.”

Emosionele self-regulering word verder deur Wiki omskryf as: “Ekstrinsieke en intrinsieke prosesse wat verantwoordelik is vir die kontrolering, evaluering en aanpassing van emosionele reaksies.” https://en.wikipedia.org/wiki/Emotional_self-regulation Samevatting en toeligting van omskrywings Die definisies van emosionele regulering kan as volg uiteengesit word, te wete: Emosionele beheer is die vermoë van ʼn individu om een of meer emosies te reguleer of aan te pas. Dit (emosionele beheer) vereis bewuste bestuur deur middel van die gebruik van tegnieke soos om te leer oor hoe om situasies op verskillende maniere te bestudeer (“lees”) ten einde hulle beter te beheer en die doelwit van ʼn teiken te verander (bv. Woede) op ʼn wyse wat waarskynlik ʼn meer positiewe uitkoms tot gevolg sal hê. Die omskrywing beskryf die eienskappe van emosionele beheer verder as volg: “Implisiete emosionele beheer vind sonder doelbewuste kontrolering plaas” en “Dit dissiplineer die taaiheid of ontwikkeling van ʼn emosionele reaksie sonder besondere bewuste oplettendheid. Die beheer van emosies neem in die algemeen toe namate ʼn mens ouer word. Daar word ook na emosionele beheer verwys as emosionele regulasie. https://dictionary.apa.org/emotion-regulation Die Wikipedia woordeboek bied twee definisies vir emosionele regulering: “(emosionele regulering) is: die vermoë om te reageer op voortgesette eise van ervaring van ʼn reeks van emosies op ʼn manier wat sosiaal aanvaarbaar is en toereikend buigbaar is om spontane reaksies toe te laat asook die vermoë om spontane reaksies uit te stel soos nodig”. Emosionele self-regulering word verder omskryf as: “Ekstrinsieke en intrinsieke prosesse wat verantwoordelik is vir die kontrolering, evaluering en aanpassing van emosionele reaksies.”

Wikipedia koppel die volgende eienskappe aan hul omskrywing: “Emosionele self-regulering maak deel uit van ʼn breër stel van emosionele reguleringsprosesse wat die regulering van die individu se gevoelens asook die regulering van ander se gevoelens.” https://en.wikipedia.org/wiki/Emotional_self-regulation Kern elemente van emosionele regulering 106 Nongqai Vol 13 No 3

Volgens die webtuiste www.betterup.com is daar twee breë kategorieë van emosionele beheer: Die eerste is herevaluering: verandering van die manier waarop ons oor iets dink ten einde ons reaksie by die situasie aan te pas. Die tweede is onderdrukking. Dit hou verband met negatiewe gevolge.

Navorsing dui daarop dat ontkenning van ons emosies verbind kan word aan ontevredenheid en swak welsyn. https://www.betterup.com/blog/emotional-regulation-skills Uit die voorafgaande kan die volgende afgelei word nl. emosionele regulering hou verband met aanpassing (Afrikaanse sinonieme vir aanpassing kan wees: verander, wysig, modifiseer, hervorm, herorganiseer, van foute suiwer, reformeer, ontfout en regstel) gevoelens (Afrikaanse sinonieme vir gevoelens kan wees: sensasie, emosie, kontrolering (Afrikaanse sinonieme vir kontrolering kan wees: verstelling, regstelling, instelling, verandering, oorskakeling, omskakeling, beheersing, selfoorwinning, gelykmoedigheid, rustigheid en selfbedwang) reageer/reaksie (Afrikaanse sinonieme vir reaksie kan wees: terugslaan respondeer 'n reaksie toon, antwoord, erken, beantwoord) evaluering (Afrikaanse sinonieme vir evaluering kan wees: toets, skat, waardeer, eksamineer, 'n oordeel vorm, ondersoek, 'n oordeel vorm en beoordeel) Proses (Afrikaanse sinonieme vir prosedure kan wees: sisteem, metode en samestel. Die meeste mense het die een of ander tyd ʼn belediging ervaar. Wanneer jy aan die spesifieke situasie terugdink, sal jy waarskynlik onthou die volgende het gebeur: Jy het ʼn sterk emosie ervaar; (Sensasie) Jy het gedink wat om hieromtrent te doen (proses). Jy het gedink aan wat die belediger se motief kon wees (evaluering).

Jy het gedink aan wat om te doen (modifisering) Jy het verskillende reaksies oorweeg (waardering) Jy het verskillende gevolge van jou reaksies oorweeg (ondersoek). Jy het besluit op ʼn reaksie (aanpassing). Jy het iets gedoen (Reageer).

Alhoewel alles baie vinnig gebeur het, is dit uiters belangrik dat mens met erns moet let op die prosesse van emosionele regulering aangesien dit baie ernstige gevolge kan hê, beide vir jouself én vir die ander persoon.

Crystal Raypole van die webblad https://www.healthline.com/health/how-to-control-your-emotions# orden in haar artikel getiteld How to Become the Boss of Your Emotions die volgende kernpunte met betrekking tot die beheer van jou emosies: Oorweeg die gevolge, reguleer jou gevoelens; noem jou gevoelens (gee hulle name); aanvaar jou gevoelens; hou ʼn dagboek; haal reg asem; lees die vertrek; kry ʼn bietjie ruimte; beheer jou stres; kry terapie”.

Raypole, C., 28 April 2020 How to control your emotions https://www.healthline.com/health/howto-control-your-emotions#therapy Sy meen verder:” The ability to experience and express emotions is more important than you might realize.”

Raypole, C., 28 April 2020 How to control your emotions https://www.healthline.com/health/how-to-control-your-emotions#therapy Raypole lig haar kernpunte as volg toe: Oorweeg die gevolge van jou emosies. Stel jou visier op beheer, nie onderdrukking nie. (As jy jou emosies onderdruk of opsy stoot, verhoed jy dat jy emosies ervaar en uitdrukking aan jou gevoelens te gee. Dit kan bewustelik gebeur (onderdrukking) of onbewustelik (miskenning). Beide hierdie (onderdrukking en miskenning) kan aanleiding gee tot geestelike én fisiese gesondheidsprobleme insluitend: angs, depressie, slaap probleme, spierspanning en pyn, probleme met die hantering van stres, middel misbruik identifiseer. Wat dit is wat jy voel? Jy raak skielik ontstoke. Sonder om te dink, gooi jy die telefoon na die anderkant van die kantoor, stamp die snippermandjie stukkend, skop jou lessenaar en verstuit jou toon. Val jouself nou in die rede en vra: wat spesifiek, is dit wat ek op die oomblik voel? (Teleurstelling? verwardheid? woede?). Is daar ʼn verduideliking vir die situasie wat sin maak? (Miskien is hy/sy/hulle siek en (het hy/sy persoonlikheidsprobleme (Narsissisme? of antisosiale gedrag)? stres? fisiese siekte? of miskien is hulle op die oomblik benoud en besig met iets wat hulle nie kan oorvertel nie. (Miskien beplan hulle om te verduidelik sodra dit geleë is.) Wat wil ek met hierdie gevoelens doen? (Gil, goeters rondgooi? ʼn ongeskikte teksboodskap stuur?)

107 Nongqai Vol 13 No 3

Is daar ʼn beter manier om die situasie met hulle te hanteer? Byvoorbeeld: vra of alles in orde is. vra wanneer hulle weer kan praat. Stap ʼn ent of gaan draf. Deur verskeie alternatiewes te oorweeg of jou gedagtes te herformuleer, kan jou help om jou reaksie aan te pas.

Aanvaar jou emosies – elkeen van hulle Deur jou emosies te aanvaar soos hulle kom, raak mens meer gemaklik met hulle. Deur meer gemaklik te wees in die teenwoordigheid van hierdie emosies, sal jy hulle ten volle beleef sonder om te oorreageer op destruktiewe wyses. Ten einde die aanvaarding van emosies te oefen, probeer om hulle te beskou as boodskappers, - hulle is nie noodwendig “goed” of “sleg” nie. Hulle is neutraal.

Alhoewel hulle soms onaangename gevoelens ontlok, gee hulle nog belangrike inligting wat jy kan gebruik. Hou ʼn stemmings dagboek.

Dis soms nodig om jou emosies na te spoor deur middel van jou denke. Wanneer mens gedagtes op papier sit is dit moontlik om in diepte hieroor na te dink.

Haal diep asem Volgende keer wanneer dit voel asof jou emosies die oorhand kry: haal stadig asem. Diep asem kom vanuit die midderif. Dit mag help om te visualiseer hoe jou asem laag vanuit jou maag na bo beweeg. Hou jou asem op. Hou dit op vir drie tellings. Laat dit dan stadig uit.

Weet wanneer om jou sê te sê. Daar’s ‘n tyd en plek vir elke ding, insluitend intense emosies.

Onbeheerste hartseer is byvoorbeeld ‘n algemene reaksie op die verlies van ‘n geliefde. Deur in jou kussing te skree of dit met jou vuiste by te dam mag help woede te ontlaai wanneer jy afgesê is.

Ander situasies egter, vereis meer beheer. Ongeag van hoe gefrustreerd jy mag wees, deur te gil op jou baas oor ‘n onregverdige dissiplinêre aksie, sal nie help nie.

Gee jouself meer ruimte Deur afstand tussen jou en jou gevoelens te verkry verseker dat jy op ʼn meer redelike wyse hierop reageer. Afstand kan fisies wees deurdat jy die ontstellende situasie byvoorbeeld kan verlaat. Jy kan egter ook geestelike afstand skep deur jou aandag af te lei.

Oorweeg van die volgende: • Stap ʼn ent; • Kyk ʼn snaakse video; • Gesels met ʼn geliefde; en • Bring ʼn tydjie met jou troeteldiere deur.

Bly in beheer van stres Wanneer jy onder baie stres verkeer kan die beheer van emosies moeiliker raak. Selfs mense wat normaalweg hulle emosies goed kan beheer, vind dit moeilik in tye van stres. Deur stres te verminder en maniere te vind om dit te hanteer kan dit help om jou emosies meer hanteerbaar te maak.

Praat met ʼn terapeut. Indien jou emosies voortduur en jy oorweldig voel, mag dit tyd wees om vir professionele hulp aan te klop.

Vir noodnommers in Suid Afrika kan jy die volgende oorweeg: 0800 20 50 26 ///// 0800 70 80 90 of: maak kontak met Die Suid Afrikaanse Angs en Depressie Groep: Google:https://www.sadag.org/images/pdf/sphere 108 Nongqai Vol 13 No 3

Ten slotte die volgende belangrike punte: “Buiten die negatiewe effek wat dit op ons verhoudings kan hê, kan die onvermoë om ons emosies te beheer ook onsself skade berokken. Die belewenis van oorweldigende hartseer kan ons welstand ondermyn. Indien mens met onbegrensde vrees saamleef kan dit in die weg staan van ons vermoë om berekende risiko’s te neem en nuwe lewenservarings te ondervind.” https://www.betterup.com/blog/emotional-regulation-skills Volgens die webtuiste www.betterup.com is daar “twee breë kategorieë van emosionele beheer: • •

Die eerste is herevaluering: Deur die manier waarop ons oor iets dink te verander, kan ons ons reaksie te verander/ aanpas.

Die tweede is onderdrukking. Onderdrukking hou verband met negatiewe gevolge.

Navorsing dui daarop dat ontkenning van ons emosies gekoppel kan word aan ontevredenheid en swak welsyn.” https://www.betterup.com/blog/emotional-regulation-skills

Ter opsomming is die volgende faktore soos uitgewys deur Cristal Raypole in haar artikel getiteld How to become Boss of your emotions van groot belang: • Oorweeg die impak • Reguleer • Noem hulle/gee jou emosies name.

• Aanvaar hulle • Hou ʼn dagboek • Haal beheersd asem.

• Lees die vertrek.

• Kry afstand.

• Beheer stres.

• Kry terapie https://www.healthline.com/health/how-to-control-your-emotions#therapy Hierdie artikel is geskryf, vryelik vertaal en saamgestel deur Coert Mommsen, Phil., M.A. Kliniese Sielkunde en EEG Tegnikus, Dinsdag 7 Februarie 2022. 15:33.

109 Nongqai Vol 13 No 3

NONGQAI TRUST | IT 002701/2018(T)

110 Nongqai Vol 13 No 3

THANK YOU! | DANKIE!

111 Nongqai Vol 13 No 3

GESKIEDENIS SA SPOORWEGPOLISIE

MOORD OP DIE TREIN TUSSEN WALVISBAAI EN USAKOS. Brig Ronnie Beyl Twee blanke kondukteurs het op die gemengde trein vanaf Walvisbaai na Usakos diens gedoen. Onderweg, terwyl hulle die kaartjies van die passasiers nagegaan het, het ʼn rusie tussen hulle en een van die Ovambo passasiers ontstaan wat later in ʼn hand geveg ontwikkel het. Die twee kondukteurs het die passasier na die kondukteurswa geneem waar hulle hom met ʼn roomkan oor die kop geslaan het. Sy kopvel was van voor sy kop tot agter by sy ore losgeskeur. By ʼn geleentheid het hulle die passasier in die hondehok in die kondukteurswa geprop. Toe hulle sien hoe ernstig die passasier beseer was, het hulle besluit om van hom ontslae te raak deur hom by die deur van die kondukteurswa uit te gooi. Hulle bedoeling was dat die passasier tussen die aangrensende treinspore moes val sodat, wanneer ʼn trein op die trajek verbyry, die trein die passasier sou vermink en hulle dan sodoende van alle blaam sou onthef gewees het. Dit het egter toe nie so gebeur nie. Die passasier het op die gedeelte tussen die twee spoorlyne te lande gekom en ʼn trein wat in die teenoorgestelde rigting op pad na Walvisbaai was, het gerapporteer dat daar ʼn liggaam tussen die spoorlyne gelê het. Speurder-sersant Pankop Smit was die ondersoekbeampte.

Hy het my geskakel en versoek dat ek die kondukteurswa met die aankoms van die trein in Windhoek, vir bloedspatsels moes ondersoek. Ek het die trein in die goederewerf ingewag en die kondukteur wat op Usakos oorgeneem het, het ʼn inskrywing in sy reisjoernaal gemaak dat hy die wa met die bloedspatsels by die vorige kondukteurs oorgeneem het. Met die ondersoek van die wa was dit duidelik dat hulle ʼn poging aangewend het om die bloed met water te verwyder. Hulle het nie daarin geslaag nie en ʼn groot gemors daarvan gemaak. Ek het die Vrydag op Usakos aangekom om foto’s van die toneel te neem en die plan waar die liggaam gevind was, op te stel. Met die terugreis na Windhoek het die amptelike voertuig waarmee ek gery het, ongeveer 30 km vanaf Windhoek, die gees gegee. Dit was ʼn langnaweek en daar het ek in die vlakte gestaan en aanskou hoe opgewonde die mense was wat vir die langnaweek oppad na Swakopmund was om die naweek daar te gaan geniet. Beide die kondukteurs was van moord aangekla en hulle was elk tot 18 jaar gevangenisstraf gevonnis. (Apie Van Lill)

Moord op die Stasie kafee eienaar Terwyl ek op Upington was, was ek een aand by die huis geskakel met die boodskap dat Mnr. Louw wat die eienaar van die Stasie kafee was, met ʼn skerp voorwerp in die bors gesteek was en dat hy per ambulans na die hospitaal afgevoer was. Met my aankoms by die hospitaal was Mnr. Louw reeds as dood verklaar. Daardie jare was daar nog aparte bedieningstoonbanke in die kafee; een vir die blankes aan die voorkant van die kafee en die ander een vir die nie-blankes aan die agterkant.

Mnr. Louw het by die nie- blanke kant bedien en sy vrou aan die voorkant by die blankes. Dié 112 Nongqai Vol 13 No 3

betrokke aand was die stasie baie besig; passasiers het gewag op die gemengde trein wat na De Aar sou vertrek. As gevolg van die stadige diens aan die nie-blanke kant het die mense oproerig begin raak want hulle wou iets koop voordat die trein arriveer het. ʼn Groot, fris kleurling man het vorentoe gestorm en bo - oor die mense wat voor hom gestaan het, vir Mnr. Louw met ʼn skerp voorwerp in die bors gesteek. Chaos het toe uitgebreek en die kleurling man het tussen die omstanders verdwyn. Die mense in die winkel het Mnr. Louw buite op die trappies laat lê en op die ambulans gewag. Toe die ambulans by die hospitaal opdaag, het sy familielede agtergekom dat sy beursie en horlosie vermis was. Ek en my getroue kollega, kleurling konstabel Karel George, het vir vyf dae dag en nag na inligting oor die aand se gebeure gesoek. Op die sesde dag was ek en Karel in Joslingstraat en uit moedeloosheid het ons by ʼn kleurlingvrou stilgehou wat op die sypaadjie gesit het. Ons vra toe of sy dalk die aand by die stasie was toe die voorval plaasgevind het. Sy het gesê dat sy gehoor het dat die verdagte ʼn kleurling man was wat die dag voor die voorval uit die gevangenis ontslaan was. Met navraag by die gevangenis was ons meegedeel dat, op die betrokke dag, ʼn hele aantal prisoniers vrygelaat was. Twee van hulle was op parool en was werksaam by Mnr. Botha, die redakteur van die plaaslike koerant. Ons het ʼn besoek by die kantoor van die koerant afgelê en, terwyl ek met Oom Abie gestaan en praat het, sê hy vir my: “Daar staan en bou die twee.” Ons het hulle ondervra, maar hulle het alles ontken. Die twee het ons na hulle kamer vergesel waar hulle gewoon het. Met die deursoeking van die kamer het ek ʼn bebloede skroewedraaier onder Johannes de Bruin se kopkussing gevind. Onderweg na die polisiestasie het ek in die truspieël van die motor opgemerk dat een van hulle vorentoe gebuk het ten einde iets onder die sitplek van die motor weg te steek. Ons het die twee verdagtes van mekaar geskei en kort voor lank het Johannes gebieg dat hulle by die moord betrokke was, waarna ons die motor gaan deursoek het. Hy het mnr. Louw se arm horlosie onder die sitplek van die motor weggesteek.

Die ander verdagte het staatsgetuie gedraai en teen Johannes getuig. Johannes was aan moord en roof met verswarende omstandighede skuldig bevind en het ʼn galgdood gesterf. (Apie Van Lill)

‘N LEWENSREIS: HOOFSTUK 15 Brig Hannes Slabbert Op 1 November 1979 neem ek amptelik oor as die speuroffisier van die spoorwegpolisie in die Oos Kaap. Port Elizabeth het onder Kaap Middellande geval.

Ek ontmoet van my personeel. Ek ken darem ‘n paar wat ook skuts is. Ek is nou ‘n senioroffisier met baie verantwoordelikheid. Kolonel Baird is ‘n ervare leier en lig my in oor wat ek te wagte kan wees. Ek kry blyplek in die spoorweghostel wat loopafstand van my kantoor is.

Behalwe die speurders in Oos-Londen is daar ook speurders in Queenstown, King Williams Town, Sterkstroom, Burgersdorp, Umtata en Butterworth.

Ek besoek al hierdie stasies en maak kennis met die personeel. Dis opmerklik dat die oorgrote meerderheid lede Engelssprekend is - iets wat ek eintlik verwelkom om sodoende my Engels wat nie waffers is nie op te knap.

Ek kan onmoontlik nie alles vertel wat gebeur het nie en volstaan met enkele voorvalle.

Een more kry ons n berig dat ‘n patrollieman wat die spoorlyn patrolleer n verdagte voorwerp onder die treinspore gesien het. Dit is juis in die tydperk toe terroriste gereeld springstof gebruik het om die spore te beskadig sodat treine ontspoor het. Kaptein Ronnie Coetzee en ek is opgeleide springstof-inspekteurs en kry dadelik ons uitrusting reg en vertrek na die toneel. Kolonel Baird en ander lede gaan ook soontoe om beskerminsgwerk te doen.

113 Nongqai Vol 13 No 3

‘n Passasierstrein wat op pad is word op ‘n vorige stasie teruggehou. Ronnie en ek gaan in die rigting wat aangedui word. Ons vind iets wat soos n ou hemp lyk en onder die spoorlyn ingedruk is maar dadelik sien ons elektriese draadjies wat van n ander voorwerp af loop. Dadelik weet ons dis ‘n tuis-geprakseerde bom. Uit ondervinding en die deeglike opleiding wat ons ontvang het weet ons presies wat om te doen. Ons ondersoek wys ook ‘n horlosie wat aan die toestel gekoppel is en daarvolgens kan die bom oor ‘n paar minute ontplof. Ronnie neem oor en ontkoppel die horlosie.

Binne die hemp is meer as ‘n kilogram springstof wat erge skade sou veroorsaak het as dit ontplof het. Sending suksesvol voltooi.

Nie lank daarna nie ontplof daar toe wel springstof op ‘n ander spoorlyn en die treinspore word erg beskadig. Die swart-speurders kry inligting dat daar vroeër ‘n motorkar in die omgewing gesien is wat deur ‘n swartman bestuur is. Verdere inligting het ons na die eienaar van die kar gelei. Hy was ‘n kreupele wat volgens inligting noue bande met terroris gehad het. Hy is vir ondervraging aangehou maar na ‘n paar dae losgelaat omdat daar geen bewyse teen hom gevind kon word nie.

Ek is nou nog oortuig dat hy wel die skuldige was.

Kolonel Baird het ingestem dat ek kan voortgaan met skiet-bedrywighede en in 1981 was ek in beheer van die span wat na Bloemfontein gereis het. Ons was ‘n sterk span wat ook in Port Elizabeth en Oudtshoorn gaan skiet en baie sukses behaal het.

Op ‘n Saterdagmore terwyl ek in die tuin werk, kom oom Pottie Potgieter en Ron Mynhardt daar aangery. Hulle is grootkaliberskuts wat op pad is skietbaan toe en nooi my om saam te gaan en ‘n paar skote te skiet. Nodeloos om te sê ek het dit so geniet dat ek daar en dan een van oom Pottie se gewere gekoop het. Later die jaar het ek in Bloemfontein gaan skiet tydens die S.A. kampioenskap en dit terdeë geniet. Daar het ook my eerste medalje in grootkaliberskiet gekry.

Kort na my aankoms in Oos-Londen gaan kyk ek na huise wat in die mark is en besluit op ‘n huis te Gillmoreweg 13, Sunnyridge. Dis ‘n groot plek met ‘n uitsig oor die see.

In 1979 skryf Charles matriek. Marina vorder na graad 10. Net na die skool sluit word ons meubels in Despatch gelaai en ons trek vir die 10de keer. Ma is gelukkig met die huis wat op ‘n baie groot erf staan. Weereens het ons goeie bure en ons woon naby die kerk en winkelsentrums. Ons en die van der Merwe’s kuier oor en weer en ons voel redelik tuis. In Despatch was almal wat ons geken het Afrikaanssprekend en nou is die meeste Engelssprekend. Ons ry vir ‘n naweek Despatch toe om te kuier. Duidelik mis my ouers ons en veral die kinders.

Ons huis in Despatch word in die mark gesit en baie gou verkoop teen n redelike wins. Ons gebruik van die geld om op ons huis in Oos-Londen af te betaal.

Charles sluit by die spoorwegpolisie aan en begin met opleiding in die kollege te Esselenpark. Ons is bevoorreg om sy voorstellingsparade by te woon en hy gelukkig om n pos by Cambridge in OosLonden te kry. Hy geniet sy werk en kort voor lank word hy na die speurdiens oorgeplaas. Hy begin met studies om deel te neem aan die eksamen vir bevordering na sersant en in 1981 slaag hy die eksamen. Beleid is egter dat ‘n lid twee jaar diens moet hê voor hy of sy bevorder kan word.

Een middag kry ons die slegte nuus dat my pa ‘n beroerteaanval gehad het en in die hospitaal is.

My suster deel ons mee dat hy ernstig maar stabiel is. Toe ons in Despatch kom is hy al tuis maar kan nie praat nie. Dit waarvoor hy so lief is, is hom ontneem. Deur gebare te gebruik en notas te skryf kan ons darem kommunikeer.

Kolonel Baird word bevorder en na Bloemfontein verplaas. Ons sit een middag en gesels toe hy uit die bloute vertel dat Frans Loots wat in Windhoek is en vroeër in Oos-Londen was terugverplaas word. My hoop om vir Baird op te volg verdwyn soos mis voor die son.

114 Nongqai Vol 13 No 3

Daar ontstaan vakatures vir luitenant-kolonel in Bloemfontein (speurderspos) en in Windhoek. Ek besef dat Eddie Gerber van Johannesburg voor my is en seker Bloemfontein sal aanvaar. Ons is goed bevriend en ek bel hom. Hy deel mee dat hy glad nie belangstel om na Bloemfontein te gaan nie aangesien daar ‘n maand of wat later ‘n pos in Johannesburg sal wees Op my vraag of hy ernstig is sê hy dat hy op n Bybel sal sweer hy aanvaar nie die pos nie.

Ek aanvaar nominasie net vir Bloemfontein vas onder die indruk dat Gerber nie die pos aanvaar nie. ‘n Dag of wat later bel ‘n goeie vriend uit Hoofkantoor en vra of ek weet dat Gerber die pos in Bloemfontein aanvaar het. Ek is erg geskok en besef dadelik dat iemand na my nou nominasie kan kry vir die pos in Windhoek.

Gelukkig hanteer Frans Kleingeld wat toe ook ‘n luitenant-kolonel is die bevorderings. Ek bel hom dadelik en vra of ek my nominasie kan wysig waartoe hy instem en ek aanvaar dadelik die pos in Windhoek. Dit is nie wat ek wou gehad het nie want met my pa wat siek is, is Bloemfontein darem so naby dat ek vir n naweek hom kan gaan besoek.

Ek bel vir Gerber en die gesprek was nie baie vriendelik nie. Hy vertel dat hy deur die kommissaris, generaal Claassen ingeroep is en omtrent verplig is om die pos in Bloemfontein te aanvaar. Hy word egter toegelaat om elke naweek huistoe te gaan. Toe leer ek nog ‘n keer dat mense wat aan sekere organisasies behoort na hulle vriende omsien.G erber het, as ek reg is net drie maande daar gewerk voor hy terug is Johannesburg toe.

Frans Loots neem by Baird oor en loop en vertel hoe lekker dit dan in Windhoek is totdat ek hom vra waarom hy dan teruggekom het. Ek sê liewer niks verder hieroor nie behalwe dat die generaal in Windhoek besoek afgelê het en deur Frans en sy vrou onthaal is. Hy het selfs een nag by hulle oorgebly.

Ek word bevorder en die ritueel wat daarmee saamgaan speel hom nog n slag af. Ek het die 7de trappie op die bevorderingsleer gehaal.

Marina is in graad nege maar dis duidelik die skuiwery deur die jare het sy tol begin eis. Ma onderneem om in Oos-Londen aan te bly tot na Marina eksamen geskryf het. Charles doen aansoek vir ‘n oorplasing na Windhoek se speurafdeling en word oorgeplaas.

Louwtjie in intussen getroud met Veronica Moolman van Despatch. Hy is baie gelukkig in sy werk en dit tel baie.

Die naweek voor ek na Windhoek vertrek besoek ons my ouers in Despatch. Dit gaan beter met my pa en hy kan darem al ‘n paar woorde sê. Dit is ‘n hartseer oomblik toe ons groet. Ons kan hoor hy sê dis die laaste keer. Hy was baie erg oor Charles en die twee het maar swaar afskeid geneem.

Uiteindelik sit ek in ‘n kompartement van die trein wat my na Windhoek sal neem. Ma, Charles en Marina is daar en ook een of wat van die offisiere. Dis Donderdag en ek sal, as dit goed gaan eers Sondagmôre in Windhoek aankom. Daar is darem die blye afwagting dat ek binnekort weer in OosLonden sal wees want en moet getuienis lewer in ‘n hofsaak.

Die trein begin beweeg en daarmee saam kom nog ‘n hoofstuk in my bevorderingsreis ten einde.

Die kort tydperk in Oos-Londen was baie aangenaam, ek het baie geleer en is reg om die nuwe hoofstuk in te gaan.

115 Nongqai Vol 13 No 3

REMINISCENCES OF A RAILWAYS POLICEMAN Keith Alfred Adolf Blake • Graaf Graaf Whenever I see a spade, I think of an old fisherman with a croaky voice Ben Khoa who was a fisherman/watchman on a local fishing boat at the Vismark Table Bay Harbour. I’m talking now about the early 1980's and Ben and I became friends and I also knew but did not see that for extra income he had a silent shebeen running from his boss's boat.

There were two reasons for my "blindness" regarding Ben; one he was a great source of information. The second was when one Sunday a huge black African drunk fisherman grabbed me by my safari jacket and was about to pos me with extreme violence when all of a sudden, I heard this loud "klank" sound. This modern-day version of Goliath eyes suddenly rolled over, he released his vice grip hold of my uniform and in a straight back flip fell onto his back, knocked out cold. I first thought it was my invisible guardian angel who rushed to my aid after frantic SOS prayers but no, there was Ben with a spade in his hand. He had knocked the attacker or rather Goliath lights out to save me and as the man lay there, he said the following words in his croaky voice. and I quote 'JY RAAK NIE AAN MY SERSANT NIE EK SAL JOU VREK SLAAN" Thankfully, the Goliath was "nie vrek geslaan nie" or then just maybe I would have been an accomplice to a burial with a graaf.

• "Shocked" Sergeant Stripes Late 1980 early 1981 I passed my sergeant exams but due to non-driver’s licence I was promoted to Lance Sergeant and was tasked to command a vehicle with "remissie". I was very proud and very nervous and watched my late mother in-law fixed my sergeant stripes to my uniform. At that stage Tina and myself were staying in a block of flats called Ransom Court right opposite my work place to whit Johannesburg Station.

That very first morning I put on my uniform, looked in the mirror and walked proudly in my flat with Tina and my mother in-law as audiences. My wife then asked me to change the electric bulb in the lounge. I in full uniform stood on a chair and asked my mother in-law if the switch was off. I never forgot her response with her finger on the switch. "Keith die switch is af, sal ek nou toelaat dat jy jou skok". The bulb holder was facing the ceiling, so I tried to put the bulb in but it would not fit. Now I had to put my finger into the bulb to see if it was a screw or the bayonet connection. I before implementing this dangerous exercise asked my mother in-law if she was dead sure the switch was off. "Ja my kind dit is af".

With those gentle words of encouragement, I placed my finger into the bulb holder. At that moment I felt as if an enraged lion had bit my finger and was at the same time trying to pull me into the bulb holder. I fell of the chair and landed in full uniform on my back. There was a numbness in my hand and all thoughts of promotion flew out the door. I got up and thank goodness no injuries. I went to the switch and yes, my dear mother in-law OFF was in reality ON. Still shocked but kept to myself Lance Sergeant Blake reported on duty. I SINCE THAT DAY HAVE NEVER WORKED ON ELECTRICITY AGAIN DUE TO THAT PROMOTIONAL SHOCK.

• Fishy Payback I had the privilege of being a good friend and colleague of the late Hannes Geldenhuys lovingly called OOM GELLIE. He was a true Christian and we all had the utmost respect for him.

116 Nongqai Vol 13 No 3

He was also naughty and would tell jokes and would play practical jokes on colleagues e.g. we use to receive the Cape Times free every morning at the Charge Office downstairs at Eberth and numerous times when I got home with the paper and lay in my bed then from page three onwards will be an old Die Burger or some old Times paper and the I would smile and knew Oom Gellie had won another round. He always later performed charge office duties and would park his Nissan 1400 bakkie with an enclosed sail in the downstairs garage. One day we had just finished morning shift when Oom Gellie told me to watch him as he drove away as he wanted to show me something.

Puzzled I waited and he reversed out of the garage and as he drove, he shouted 'Watch me!"

I waited and kept an eye on the departing bakkie wondering what must I watch out for. Then quite a distance the bakkie stopped and Oom Gellie climbed out and opened the sail partly of the bakkie, placed his hand in took out a big box of fish, placed it on the ground, took out another box of fish, placed it on the ground and lo and behold he took out a third box, held it in the air and one by one placed the boxes back into the bakkie. I shouted at the top of my voice that he must share some of the fish. He indicated by hand signals that he cannot hear me and drove off.

The next day I confronted him and told asked him why he did not share and with that naughty grin told me I SHOULD HAVE ASKED but he stated he never heard me. I told him that one day I will play the same trick on him. Many months later my friend Dawie Muller and I were on patrol and at J berth we saw this net full of fish hanging in the air over a Japanese fishing vessel. A Japanese shipping agent approached us and asked if we wanted the fish in the net. We said yes and all the fish was loaded into the back of the patrol van. We went to the garage and these fish of all sizes were all similar and looked like Steenbras and they all had red lips. Dawie said that we must share with Oom Gellie and I said no it was payback time for what he had done with the 3 x boxes of fish.

We divided the fish and we each received exactly 44 fish I went upstairs and went to oom Gellie and I let him smell my fishy hands and he asked where is his and I told him that we had no fish but had touched fish being loaded on the quayside. The next day I told him the story of the 88 fish and he was shocked that from that 88 he did not get a share and I responded 'Oom Gellie it was my plan but I forgot because the memory of three boxes of fish kept making me forget"

BOSPADDAS: ‘CHRIS & KOBUS’: MY JOURNEY Frans Bedford-Visser In 1978 I was in the SAR Police training college at Esselen Park, when towards the end of our course a strange and exciting-looking armoured car was introduced to the public at Kaalfontein Station, and also shown to us at the college.

Here was an innovative vehicle which could drive not only on the road, but also on the railway tracks, just like a train. It had two-foot ends, each with its own driver console, which meant that whilst on the tracks one did not need to look for a railway siding or leave the tracks to turn around, the driver simply swapped seats and could be heading in the opposite direction at up to 70 km p/h in seconds.

As the vehicle was to be used primarily as an escort vehicle for trains, this feature was potentially a lifesaver should it encounter an ambush. It had sloping armour, and a V-shaped hull which made it not only impervious to direct fire, but also mine-proof. There were two side doors, one on either side, and two roof hatches, again placed one on either side, to facilitate not only access, but escape should the crew require it. Whilst on the road it could only be driven from one of the driver consoles, which in addition to standard train controls, also had a steering wheel and normal road driver controls.

Ingenious! I was keen to have a go on this amazing machine, and early in 1979 I got my chance when a course was offered for potential drivers. I duly applied and was informed I had been 117 Nongqai Vol 13 No 3

successful. My joining instructions told me to export to Esselen Park, which, in addition to housing the Police Training College, was also the training facility for all SAR personnel, train drivers included.

The course itself was hosted in the civilian section of the college, and all that was familiar to me was the dining hall which was shared by all trainees. Soon began a round of fascinating classroom and practical lessons where I and eleven other candidates were taught the finer arts of driving a train.

The full course lasted three months, with the first two months concentrated on train driving, however, most of us had only ever driven a car or van up until then. If successful we would be let loose on a 12-tonne armoured beast, which was officially in road parlance, an E-HGV or Extra-Heavy Goods Vehicle!

One of our number, the late Frans du Plessis, had yet to even got his driving license, let alone learn to drive an HGV! The mind boggles! However, having successfully passed out of the train driver section of the very first course of its kind, the 12 of us, clad now in our distinctive and unique green combat fatigues instead of the smart civvies we had worn in the college in order to blend in, reported to the motor transport depot at Braamfontein Station, where we were introduced to our training vehicle for the next month, one of the famous rust-red SAS-SAR buses.

Our two instructors took us through the controls and explained the art of double-declutching so as not to damage the vehicle’s clutch, and then we were off, tutored under the vigilant eyes of our two very able instructors.

On one such trip Duppie was at the wheel, and as we approached the dogleg in the road next to Braamfontein Station, where a bakkie (or LDV) was precariously parked right on the corner in front 118 Nongqai Vol 13 No 3

of a butchery, two wheels on and two wheels off the pavement, Duppie miscalculated the length of the bus. A grinding, tearing noise was heard, and the bakkie bucked and bounced about as the side of our bus ripped along it! A rather large fellow, the butcher, who I seem to remember being of Portuguese origin, came running out on the pavement, screaming loudly “My bakkie, my bakkie”, and demanding that someone call the police!

At that, 12 uniformed constables stepped out of the bus, proclaiming: “We are the police”, causing the butcher’s jaw to drop in amazement! He was a trifle upset, however was soon calmed when our instructors noted his details and assured him the damage would be made good at no cost to him.

And what of our bus? Well, it had a long tear all along the nearside, from wheel arch to wheel arch, and was returned to the MT depot to be exchanged for a fresh one. During this time, we also paid several visits to the SAS-SAR Langlaagte Engineering Works where we met the Works Manger, Oom Chris van der Merwe, who had designed the armoured car we so aspired to drive. With no degree or formal qualifications other than working his way up to his position, Oom Chris had come up with the concept, and hand-drawn the technical drawings and driver’s manual, mainly on his kitchen table in the evenings according to his daughter, Heleen, whom I met some years later.

The vehicle was entirely built at Langlaagte, and the bullet-proof glass obtained from Armscor, but fitted at Langlaagte. Truly amazing vehicles, one of which (now situated in Namibia at the Transnamib Museum in Windhoek) was to be named after him. The other was named after Mr HC “Kobus” Loubser, the then General Manager of the S.A. Railways.

Our course soon came to an end, culminating in a traditional South African braai, hosted at Florida Lake in the West Rand by our instructors whose names I sadly no longer remember. A fine day was had and as we had all been transported there by bus, each with its own driver, we had plenty of opportunity to enjoy not only the fare, but also the Castle Lager all supplied by our hosts.

119 Nongqai Vol 13 No 3

Later courses had official photographs taken at the imposing front entrance of Esselen Park, but we only had a few informal photos taken at the culminating braai. Following the course, we all went our separate ways, but were soon recalled to participate in test-driving Chris and Kobus between Langlaagte and Magaliesberg, quite a decent journey, and had the misfortune to push one or the other during teething troubles. Testing the vehicles also gave us valuable insight into their handling, and how to position the vehicle, by now dubbed “Bospaddas” by the press, when entering and leaving the train tracks. Quite an experience for an 18/19-year-old, and one which I will treasure forever.

Frans Bedford-Visser, former SAR Policeman, Force Number R2052 and 12561.

Rooikranse – Foto: HBH

120 Nongqai Vol 13 No 3

121 Nongqai Vol 13 No 3

KRYGSGESKIEDENIS

KOEVOET: NOTES BY LT-GEN DENNIS EARP SSA, SD, SOE, SM AND FORMER CHIEF OF THE SAAF [1984 – 1988] Brig HB Heymans (SAP -Ret)

122 Nongqai Vol 13 No 3

123 Nongqai Vol 13 No 3

Lt-Gen D Earp & Gen JJ Geldenhuys

Photo: Hennie Heymans 124 Nongqai Vol 13 No 3

125 Nongqai Vol 13 No 3

PUBLISHED INTERVIEW During the 1950’s I was a fighter pilot with 2 Squadron SAAF, in Korea serving with the UN Forces. (See photo left.) We were in total 826 servicemen who served there while we suffered 36 fatal casualties. Later serving as flight commander, I was shot down over North Korea on 27th of September 1951. I bailed out of my burning fighter while they shot at me from the ground with 50 calibres; my canopy got hit several times however I landed safely. After a while I was captured and detained in the worst possible conditions – some of my fellow POW’s did not survive the harsh conditions.

I was released from the communist North Korean POW camp on 30 th August 1953. I spent nearly two harrowing years in their camps – it was both a traumatic and tormenting experience. For this purpose, it is sufficed to say I learnt at first hand a lot from the communists! The soundest way to defeat any enemy is to know him and his language! I understood my enemy from personal experience and I devoted a large part of my life continuing to study and to understand him!

The communists sure give other meaning to words; take the word “peace” for instance there is no “peace”, even in Korea to-day! They also give different meanings to “Democracy” and to “Freedom” – take our own Freedom Park as an example – there is no freedom and there is no democracy in the party!

126 Nongqai Vol 13 No 3

When I listen to people talking, they say: “All this Apartheid was a total nonsense and a disaster – and there were no communists! I can only think: “I am sorry – they were probably not in the same part of the country that I was in! In Africa don’t look for a Communist under a bed – you will probably find four!”

After re-joining the South African Defence Force, I was later sent to serve with General “Pop” Frazer and I made an intensive study of how to combat Counter Insurgency. From experience I know the Police are part of COIN and from the early 1960’s our police learnt to co-operate with the air force and vice versa. The police and the air force understood the concept of no “front”. According to our doctrine the SAAF had to prepare for both the classic conventional threat and for the low intensity insurgency. We had learnt from the Portuguese in Angola and Mozambique and from the Rhodesians.

When our insurgency became a reality in South West Africa from 1966 onwards, we were prepared!

One small thing I as Chief of the SAAF propagated was combat-shooting and everybody in the SAAF had to become proficient! I think this sensitised my men and women to have a good fighting spirit – we also defended our own installations!

When Koevoet was established, our gunships were experts at combat and our crews loved to support Koevoet in battle because we knew when Koevoet called us out: there would be kills! I trusted my pilots and crews and they trusted the top hierarchy of the SAAF as we regularly flew with them in combat. Police generals also flew with our gunships so the morale was high all over. Also our training was very good. My pilots and gunship crew knew our doctrine; they wanted to fly and they could fly! They knew what they had to do and how to do it! They also knew that they had our full support and there was mutual respect!

Many of my pilots (Photo left as CSAAF) were young but plucky, cheeky and they had fighting spirit and above all the will to fight! Some were a bit “naughty” - that I understood when I looked back to when we were young! I did not want them otherwise! I put my money where my mouth was - my only son Michael John was a chopper pilot who lost his life in combat over Angolan territory. We in the SAAF had to improvise and our leadership, training and equipment were the best in the world!

I know Koevoet also improvised and I know they acquired some of my heavy machine guns for their purpose! Our pilots just loved fighting with Koevoet – their combat intelligence was good! These SAAFKoevoet – teams could be raked with the best the world has to offer – that old fighting spirit never let us down!

The cooperation between the police and the air force was very good and I salute all men and women who played a part so that our strategy could succeed - No man died in Vain! (Various interviews with Gen Earp – 2011).

AN APPEAL, FIRST IN AFRIKAANS, THEN IN ENGLISH: Willem Ratte (Via Frans Bedford-Visser) Die geskiedenis van ons generasie se suidelike Afrika, van ons volk, van ons verlede met al sy mense, is belangrik genoeg om vas te hou vir ons nageslag. Maar ook, glo ek, vir die wêreld en diegene wat waarde daaraan heg dat dit nie verdraai en skeefgetrek word nie, maar dat dit wat in 127 Nongqai Vol 13 No 3

die toekoms gelees en gehoor word, die waarheid is, sover menslik moontlik. Boeke speel hier seker die grootste rol en, ja, ek weet wat sommige vir my sal sê, ‘kyk na jouself‘, waarop ek net kan antwoord ek probeer, dit vat net bietjie langer, want ek wil darem ook nie net sommer iets aanmekaarflans nie. Maar hier gaan dit vir my oor die ‚hoor‘, die luister, die stemme van ons geslag se manne en vroue wat nou wegraak en oor so tien, twintig jaar nie meer op hierdie aarde sal wees om te self praat nie. En terwyl boeke belangrik is, is elkeen van ons tydgenote, die eerstehandse getuies, die wat kan se „ek was daar!“, ook relevant. Trouens, uniek en eenmalig. Het julle al agtergekom hoedat mens se stem nooit verander nie? Ek maak soms kontak met ou kamerade, wie ek dertig, veertig jaar laas gesien en gehoor het. En die oomblik dat hy sy mond oopmaak, weet ek dis hy (of sy). Die stem bly presies dieselfde van jongs af tot mens se oudag. Maar as ons eers weg is, dan’s ons weg. Gone. Never to be heard again.

Lang inleiding, korte sin: Ek wil graag ‘n beroep doen op ons veterane wat hierdie lees om dit te oorweeg om te praat oor hulle lewe, die lewe in ‘n tydperk wat vir altyd verby is, maar ‘n tydperk wat uniek was en die moeite werd is om vas te hou op oudio ook. Daar is ander kanale en moontlikhede, meestal met video by, en meeste, indien nie almal nie, is goed. Ek kan net praat oor ons eie Kampvuur-program by Koepel Stereo, waar ons al ‘n hele klompie opnames gemaak het met diegene wie ek sover op een of ander manier raakgeloop het. Baie opnames is reeds gebêre by ‘Soundcloud Koepel Stereo‘, waar mens daarna kan luister. Niemand is perfek nie, en ons maak seker soms foute, maar ek verstout my om te sê dat daar ‘n hoë graad van waarskynlikheid dat dit wat mens daar hoor regtig gebeur het en die waarheid is. En dis die doel van die oefening en die rede hoekom ek met die program voortgaan, hoewel dit nogal bietjie van my tyd vat: Om ons eie unieke stemme, ons eie unieke geskiedenis te laat vashou vir die nageslag. Maak nie saak of jy dink jy is slim of dom, dik of dun, kort of lank, mooi of lelik, of jy by die ‘rekkies’ was of by die sjefs, voor by die front of agter by die logistiek, of jy elke dag ‘n kontak geslaan het of nooit die vyand gesien het nie. Soos ek al so baie ‘n stuiwer in die armbeurs gegooi het: Ons was almal deel van SAW en Seuns (of die Rhodesiese en Portugese magte) en ons het almal ‘n rol gespeel en ons was elkeen belangrik in sy of haar eie reg.

Stadig kom ek tot ‘n einde van my persoonlike kennisse en hierdie oproep is ‘n poging om die net wyer te span. Diegene wat wil help met wat ons sien as ‘n diens aan ons saak en bereid is om op Kampvuur te gesels met my, maak kontak, dis so maklik as om aan my ‘n boodskap te stuur op ‘messenger’. Ek glo oor die algemeen was ons gaste tevrede met hulle opnames. En ek glo ook ek het darem bietjie ondervinding van wat werklik gebeur het om te kan oordeel wat is die moeite werd om oor te praat en wat nie.

128 Nongqai Vol 13 No 3

The history of our generation’s southern Africa, of our nations, of our past with all our people, is important to keep and preserve for the future. It`s also important, I believe, for those who want this history to be accurate and truthful, as far as humanly possible looking back and remembering. Books play a major role in this, yes, but this is about our voices, the voices of the generation soon to be lost forever. The voices of eye-witnesses’ future generations can then listen to. Those who can say: “I was there”. Have you noticed how a voice is unique and it remains the same, from the days of our youth to old age? Whenever I make contact with someone, I last saw thirty, forty years ago during the bush war, I would walk right past him without recognizing him, - but the moment he opens his mouth, the memory comes flooding back. And these our voices will soon be gone. Never to be heard again…

Maybe you know where this is going: I would like to appeal to our veterans who read this, those who haven’t done so already, to consider talking about their lives, about their times in the bush and on the border, about a time which is gone forever, - but which, methinks, was unique and worth keeping not only in our own minds, but also in those of our children and grandchildren etc. There are other means to do this, I can only speak for the little program we have been running for a few years now on Koepel Stereo called ‘Om die Kampvuur’, round the campfire. Many of the recordings (audio only) are already stored on ‘Soundcloud Koepel Stereo’ and one can listen to them. Mainly of guests I have personally encountered over the years. However, this pool is drying up and there are so many others with worthwhile stories to tell, you’ll most likely agree. We do it for a cause, the cause we fought for, and that’s why I am trying to continue doing it, even though it does take up time and there is no physical gain. Nothing is perfect, mistakes do happen, but so far, we have, I believe, achieved a relatively high standard re interest and accuracy. With some welcome humour every now and again, in among the emotions and occasional tears. Which most, if not all, of us shared and share.

No matter who you are, where and how and when you served, if you want to help us preserve this specific aspect of our history and have a story to tell, I would be chuffed to hear from you. It’s easy to make contact on Messenger and I will try my best to answer everyone. As you might have deduced from comments of mine over the years, I respect all ranks and everyone, who did his or her duty to protect our people against the threat we saw endangering our people and our countries.

Big or small, clever or not so clever, ugly or handsome, Africa-born or from wherever, Audy Murphy or Joe Average, if you have a story to tell, I’d like to hear from you, before we all ride off into the sunset. Methinks I have a bit of experience to be able to see what is likely to be of interest and true.

- Image of troopie and meerkat thanks to Keith Radford.

THE CAMELS ARE ON THE HORIZON The founder of Dubai, Sheik Rashid, was asked about the future of his country, and he replied: “My grandfather rode a camel, I ride a Mercedes, my son rides a Land Rover, and my grandson is going to ride a Land Rover …. but my great-grandson is going to have to ride a camel again.”

“Why is that he was asked?”

And his reply was: “Hard times create strong men. Strong men create easy times. Easy times create weak men. Weak men create difficult times. Many will not understand it, but you have to raise warriors, not parasites.”

Add to that the historic reality that all great empires … the Persians, the Trojans, the Egyptians, the Greeks, the Romans, and in later years, the British … all rose and perished within 240 years.

They were not concurred by external enemies, they rotted from within.

129 Nongqai Vol 13 No 3

America has now passed that 240-year mark, and the rot is starting to be visible and is accelerating – not just America … it is applicable to the western world.

We are past the Mercedes and Land Rover years and the camels are on the horizon.

The greatest generation consisted of 18-year-old kids storming the beaches at Normandy.

And now, two generations later, some 18-year-old kids want to hide in safe rooms when they hear words that hurt their feelings.

They also want free stuff from government because they are entitled to it.

The camels are on the horizon for sure.

Something to ponder? History has a way of repeating itself.

ANCRE SOMME ASSOCIATION: WF FAULDS VC MC Via Frans Bedford-Visser Today we remember William Frederick Faulds VC MC. Faulds was a South African soldier, and recipient of the Victoria Cross, the highest and most prestigious award for gallantry in the face of the enemy that can be awarded to British and Commonwealth forces. He was the first South African-born man serving with South African Forces to be awarded the VC. Faulds was born 19th February 1895. When he was 21 years old, and a private in 1st Regiment, 1st South African Infantry Brigade during the First World War, he was awarded the Victoria Cross for his actions on 18th July 1916 at Delville Wood, France.

The citation reads as follows: For most conspicuous bravery and devotion to duty. A bombing party under Lieut. Craig attempted to rush across 40 yards of ground which lay between the British and enemy trenches. Coming under very heavy rifle and machine gun fire the officer and the majority of the party were killed or wounded.

Unable to move, Lieut. Craig lay midway between the two lines of trench, the ground being quite open.

130 Nongqai Vol 13 No 3

"In full daylight Pte. Faulds, accompanied by two other men, climbed over the parapet, ran out, picked up the officer, and carried him back, one man being severely wounded in so doing.

Two days later Private Faulds again showed most conspicuous bravery in going out alone to bring in a wounded man, and carrying him nearly half a mile to a dressing-station, subsequently rejoining his platoon. The artillery fire was at the time so intense that stretcher-bearers and others considered that any attempt to bring in the wounded men meant certain death. This risk Private Faulds faced unflinchingly, and his bravery was crowned with success.

As a temporary Lieutenant, Faulds was also awarded the Military Cross for actions at Hedicourton 22nd March 1918. This citation, for the Military Cross reads: In the retirement from the line east of Hendicourt, 22nd March 1918, he was commanding one of the platoons which formed the rear-guard. He handled his men most ably, and exposed himself freely. Though the enemy pressed hard, he, by his fearless and able leadership, checked them, and enabled the remainder of the battalion to withdraw with slight loss.

He later achieved the rank of captain. He served in the Second World War in Italian Somaliland and Abyssinia with Rhodesian forces. He died on the 16th February 1950 and was buried in Pioneer Cemetery, Harare, Zimbabwe.

Other medals awarded to Faulds were the 1914-1915 Star, the British War Medal 1914-1920, the Allied Victory Medal 1914-1918 (South African issue), the 1939-1945 Star, the Africa Star, the Defence Medal 1939-1945, the War Medal 1939-1945, the Africa Service Medal and the King George VI Coronation Medal 1937.

Today we remember him.

John 15:13 “Greater love hath no man than this, that a man lay down his life for his friends” #WeWillRememberThem #AncreSomme2022 #RibbonOfPoppiesUK #RibbonOfPoppiesCommonwealth #diversity #youth #engage #inspire #education #remembrance #heritage #legacy #tolerance #respect #oursharedhistory #RibbonOfPoppies

131 Nongqai Vol 13 No 3

PRIMARY INTRODUCTION THE BEGINNING OF THE LIBERATION MOVEMENTS IN PORTUGUESE AFRICAN COLONIES (SUMMARY) Tony Fernandes Dictatorial Rule by Prime Minister António De Oliveira Salazar – The Silent Citizens and the Colonial Wars continuation – 1961 to 1974 In 1961, all male citizens of Portugal, all its islands and local colonies, were conscripted from the age of 20 years, into the Portuguese Armed Forces or they immediately faced arrest and imprisonment. They and all civilians, in actual fact, were the silent citizens; i.e. the greater White population, Coloured, and the Black educated population in these Portuguese Colonies, - who lived in harmony together, went to school together, played sport together, socialised together, and where interracial marriages took place, had no hang-ups, no political affiliation, and there were no free elections, due to the strict dictatorship, of Prime Minister António De Oliveira Salazar in Portugal.

If anyone was caught speaking-out, against the politics of the country, he or she, immediately faced interrogation by P.I.D.E. (Security Police) and could have faced imprisonment.

Conscription Avoidance Some young men, who avoided conscription and were willing to suffer the consequences, decided to leave Portugal or the Colony they were living in.

Some of these men that fled Portugal or their Colony where they lived, could not ask for help from the West and alternatively, sought help from the Communist World. In the Communist World, there was no democracy, just like the dictatorship of Portugal and Spain. Portugal’s Prime Minister António De Oliveira Salazar, was the right-wing dictatorship for the “Rich”; (class segregation existed at the time).

The Soviet Union exploited the situation and some of the men that fled Portugal or the Colonies, to avoid conscription, for political reasons, went to Russia. Russia, the enemy of the West, gave the men who fled the Colonies, all the support they needed. They formed Liberation Movements in each Portuguese Colony, such as, the M.P.L.A. in Angola, P.A.I.G.C. in Guinea-Bissau and F.R.E.L.I.M.O. in Mozambique. All these men were later trained militarily and politically supported or indoctrinated by the Eastern Bloc Countries; including arms, transport, money, accommodation, etc. (There was an acute awareness and increase of Black African Nationalism – it was the desire for Independence in Angola, Guinea-Bissau and Mozambique).

132 Nongqai Vol 13 No 3

Some neighbouring countries, surrounding the Portuguese Colonies, (particularly the Congo, Zambia, Senegal, Guinea-Conakry and Tanzania) offered them operational bases, inside their countries. Thus, the Colonial Wars broke out, on the 15th March 1961 in Angola, 23rd January 1963 in Guinea-Bissau and the 25th September 1964 in Mozambique.

The Silent Citizens (Guinea-Bissau) and the War that lasted from 1963 to 1974 The majority of silent citizens in the Portuguese Colonies (Black, Coloured and White), wanted the peaceful route, but they were caught between Prime Minister António De Oliveira Salazar’s dictatorship (the “Rich”) and the Liberation Movements which followed Communist policies; one Party Dictatorship. They did not have a voice; they were not organised and they had no one to speak on their behalf.

Only one-man, General António De Spinóla, who served on the Northern Angolan front from 1961 to 1964, recognised the problem. He spoke to the local farmers, businessmen and population, in Northern Angola during the war and saw for himself, the way to solve the colonial problem for Portugal. He found himself, though, caught between two enemies; Prime Minister António De Oliveira Salazar and the Liberation Movements with Communist ideals, and saw no hope for the silent citizens.

The Colonial Wars meanwhile, continued to rage on until Prime Minister António De Oliviera Salazar died on the 27th July 1970. Dr Marcello Caetano was then appointed Prime Minister in 1970, who had more liberal ideas and became very friendly with General António De Spinóla.

On the 22nd November 1970, in an operation called, ‘Mar Verde’, or ‘Green Sea’, General António De Spinóla, and Naval Marine Commander, Alpoim Calvaõ together with a Commando Battalion and “Fuzileiros” (Portuguese Special Naval Marines), commanded a raid at the P.A.I.G.C. Military Headquarters in Conakry, Guinea, successfully releasing, all Portuguese prisoners of war (P.O.W.’S) and the capture of arms, etc.

Their intentions were to arrest the P.A.I.G.C. Leader, Amilcar Cabral but he had already fled, and to destroy Russian M.I.G 17 Fighters, but they had been transferred and hidden elsewhere, ultimately suspending this operation.

General António de Spinóla, became extremely popular with all the Portuguese Armed Forces and these actions, boosted their morale.

Lack of Military Discipline in the Armed Forces – 1972 The situation militarily (in 1972), meanwhile, became worse in Guinea-Bissau, due to lack of military discipline in the Armed Forces; the Conscript Military Officers formed in Portuguese Universities, had been indoctrinated by leftist Portuguese University Professors, who were against the Colonial Wars. When these students joined the Portuguese Armed Forces, they automatically attained ranks of Lieutenants and were sent with the Portuguese Armed Forces to Guinea-Bissau, as well as to other Portuguese Colonies.

This is where some discipline in the Armed Forces was lacking in Guinea-Bissau. Some officers, did not perform their duties as ordered correctly in the bush, and were slowly losing the war, as well as, regular P.A.I.G.C. base attacks which led to the demoralisation of the Armed Forces.

Dr Marcello Caetano, immediately sent General António De Spinóla as Governor General of Guinea-Bissau and as Commander-in-Chief of the Armed Forces, to sort-out the Armed Forces’ discipline problem. General António De Spinóla then inspected each and every army base in Guinea-Bissau and their proof of performance, duties, as well as, disciplining those officers 133 Nongqai Vol 13 No 3

found guilty. Some Officers and their troops were caught cheating, for example; they had left their base camps and were supposed to be doing patrol duties, but had merely set-up another small camp, only a few kilometres away (from their bases), relaxing, having barbecues (braais), etc., and remained there, carrying out no duties, for the rest of their service period.

For punishment, General António De Spinóla reprimanded these Officers and troops, gave them only two rounds each for their rifles and route-marched them back to another distant base camp.

After sorting-out these and other disciplinary problems, he again lifted the morale of the Armed Forces, as well as the local civilian population, who all rallied behind him.

The Loss of Air Supremacy - 1973 However, from the 20th March 1973, within two weeks, the Portuguese Air Force lost six (6) of their Fiat (G-91) Fighter Jets, including four (4) of their top Air Force pilots. They were shot down by new Russian heat-seeking, ‘Strella 1 and 2, (Star 1 and 2) missiles’, or Sam 7 missiles.

This changed the war completely in the P.A.I.G.C.’s favour, as previously, they could not fight the superiority and effectiveness of the Portuguese Air Force. The P.A.I.G.C. then intensified their attacks on Portuguese Armed Forces’ bases.

For a couple of months, the Portuguese Air Force ceased flying altogether, (including light planes, helicopters, etc.), leaving their bases, only when absolutely necessary, to collect emergency supplies, injured servicemen, etc.

The Portuguese Air Force, however, after carefully studying captured Sam 7 missiles capabilities, soon (confidently) took to the air again, flying either, very low or very high, in support of their ground forces’ operations. The Portuguese Fiat (G-91) Fighter Jets, were also painted with an anti-radiation substance, to limit the reaction of Strella 1 and 2 missiles.

During this period (1973), due to the threat of conventional warfare of new Russian, lethal, heatseeking missiles (the Sam 7), which could be simply fired with short bazookas over the shoulder, against the Portuguese Air Force, by P.A.I.G.C. Forces, an operation called “Ametista Real”, took place on the 19th and 20th May 1973, which was commanded by Major Almeida Bruno. Together with 450 African Commandos near Guidaje, Senegal, they attacked the main base of the P.A.I.G.C. called “Cumbamori”, in marine launches, and man-to-man combat, using Fiat G-91 Fighter Jets at midnight resulting in the successful destruction of large caches of arms, including Strella 1 and 2 missiles (or Sam 7 missiles).

The Offer of Independence (1973) General António De Spinóla then returned to Bissau in 1973and tried to resolve the political situation of Guinea-Bissau, in conjunction with the Black and White population. Some leaders of the population gave General António De Spinóla advice to meet with President Leopold Senghor of Senegal (northern bordering country of Guinea-Bissau). President Leopold Senghor was anti-communist and this gave General Anónio De Spinóla an idea to meet with him. After the two had met, they found the best solution for the people, (the silent citizens) – the Offer of Independence.

General António De Spinóla soon returned to Portugal to speak to Prime Minister Dr Marcello Caetano, about his trip to Senegal and the offer put on the table by President Leopold Senghor.

Dr Marcello Caetano first consulted with his government (and the “Rich”), which then had full control of the Government, but the offer was finally rejected.

134 Nongqai Vol 13 No 3

Dr Marcello Caetano, who was not a strong politician, was intimidated by the “Rich Class”, and had to turn-down General António De Spinóla’s offer. Once again, the silent citizens of Guinea-Bissau lost the final opportunity to solve the political problem of Guinea-Bissau and in 1973 General António De Spinóla was then replaced as Governor General.

Mozambique – The War that lasted from 1964 to 1974, including the War Fronts – 1964 to 1974 On the 25th September 1964, at Chai, in the Cabo Delgado Province (Region) and Cobué in the Niassa Province (Region), of Northern Mozambique, new war-fronts led by F.R.E.L.I.M.O. leader, Eduardo Mondlane, against the Portuguese armed forces, were launched from Dar-Es-Salaam in Tanzania. Between 1964 to 1965, approximately, 11 000 Portuguese troops, were deployed in Northern Mozambique.

Portuguese troops encountered daily contacts, snipers, ambushes, against F.R.E.L.I.M.O., who came across the border from Tanzania and (later) from Zambia, with deadly Russian and Chinese anti-personnel mines, booby traps, etc., lying indiscrimately, on most roads – landmines.

At first, these Portuguese soldiers would walk slowly, probing for mines with ‘picas’, (a sharppointed pole), until later, when landmine detectors became available, but then as they were lifted, they had to be cautious not to detonate, sometimes, a connected (underneath) hand-grenade, resulting in an immediate explosion. These and other landmines made movement, always very difficult and slow for patrolling Portuguese units.

The Constant War-Fronts Besides the Cabo Delgado Province (Region) of Northern Mozambique and the Niassa Province (Region), nicknamed – the Landmine Regions, between 1964 and 1969, which claimed many lives, (military and civilian), between 1969 until 1974, four other war-fronts or military regions, opened in the Téte (at Cabora Bassa Dam), Zambezia, Sofala and Manica (Regions) of Central Mozambique.

The Téte Province (Region), was the most difficult theatre of war operations in Mozambique.

Landmines and the Cabora Bassa Dam Project – 1969 until 1974 In October 1969, the construction of the giant Hydro-Electric scheme at Cabora Bassa, (now Cahora Bassa), in the Téte region of Mozambique, began.

In late 1969, the Rhodesians became concerned – if F.R.E.L.I.M.O. managed to cut the road and rail links, between Umtali (now Mutare) and the Port of Beira, Rhodesia’s trade – already suffering from the then U.N. Mandatory sanctions – was at great risk and jeopardy.

On the 3rd September 1971, Rhodesian Army units, then commenced operating in the Téte Province of Mozambique, in support of the Portuguese Armed Forces and the Cabora Bassa Dam.

By Janaury 1972, Rhodesian units involved in anti-F.R.E.L.I.M.O. operations in Mozambique were, regular units, such as the S.A.S. (Rhodesian – Special Air Service Regiment), the Rhodesian Light Infantry (R.L.I.), the Rhodesian African rifles, the Elite-Selous Scout and the Rhodesian Air Force.

The Cabora Bassa Dam, was repeatedly attacked and always posed a threat to the Portuguese Armed Forces, which numbered approximately 4 000 (four thousand) for the security of the project, in that hundreds of insurgents of F.R.E.L.I.M.O., who infiltrated from Zambia and came across the Zambezi River nightly, tried on many occasions, to disrupt and sabotage the project.

When the Rhodesian Security Forces entered the conflict in 1971 in Mozambique, they certainly supported and assisted the Portuguese Armed Forces, (until early 1974), who were under intense pressure and were battling to cope at the time, with their daily operations, against hundreds of very 135 Nongqai Vol 13 No 3

active F.R.E.L.I.M.O. insurgents. A handful of Rhodesian Security Force troops, were also killed in skirmishes against F.R.E.L.I.M.O. Finally, in December 1974, after the completion of the Cabora Bassa Dam, it began to fill, signifying for Portugal and all its partners, nothing short of a miracle, after a very difficult four-year period (1971 – 1974) of security problems, building this project.

The Silent Citizens (Mozambique) Eduardo Chivambo Mondlane, who was President of F.R.E.L.I.M.O. of Mozambique from 25th June 1962 until 3rd February 1969, had liberal ideas, but not Communist ones. He was educated, first in a Methodist Mozambican Private School, studied at Johannesburg’s Wits University until the South African Government expelled him. He then studied in Swaziland; later at Lisbon University and lastly in the United States of America, where he graduated, met and married a White American woman, named Jeannette Johnson and had three (3) children.

Due to his liberal ideas, the Soviet Union (Russia), did not trust him. This caused a rift between the Communist and Liberal Forces, within F.R.E.L.I.M.O., which ultimately, (it is believed), caused his death, from a bomb placed in a book, which was sent to him at F.R.E.L.I.M.O. Headquarters in Dar Es Salaam, Tanzania.

At the time, F.R.E.L.I.M.O. blamed the Portuguese Secret Police, P.I.D.E. for his assassination.

Before Eduardo Mondlane’s death, he had contacts with some Liberal Forces in Mozambique, namely, engineer Jorge Jardim; one of the wealthiest businessmen in Mozambique, who had liberal ideas, to sort-out the political and economic future of Mozambique, which the Communist Forces inside F.R.E.L.I.M.O. did not like. Possibly it was Russian influence, which killed him.

Jeannette, Eduardo Mondlane’s widow, later strongly believed that F.R.E.L.I.M.O. themselves had something to do with her husband’s death.

Samora Machel, an ex-male nurse at the Miguel Bombarda Hospital in Lourenço Marques before he joined F.R.E.L.I.M.O., assumed the Presidency in 1970 and on the 25th June 1975, became Independent Mozambique’s first un-elected President. The silent citizens, (before Mozambique’s independence), then lost their last opportunity to sort-out the political solution in Mozambique, resulting in the start of the mass exodus of Portuguese Nationals on the 7th September 1974, (after the coup d’ état on the 25th April 1974).

Angola – The War that lasted from 1961 until 1975, including the War-Fronts: 1961 to 1975 The War in Northern Angola, on a 300km wide front, by about 5 000 (five thousand) U.P.A. insurgents, broke-out on the 15th March 1961. It took the form of vicious farm attacks, particularly on coffee plantations in the Nambuangongo and Quitexe areas of Northern Angola, whereby hacking took place with ‘Catanas’, (or Pangas), and burnings – killing about 7 000 (seven thousand) farmers, farm labourers and their families. These attacks were launched from Leopoldville, (now Kinshasa), in the Belgian Congo, (now D.R.C.), by U.P.A., (later F.N.L.A.) insurgents, under leadership of Holden Roberto.

The Constant War-Fronts Various armed Guerilla Forces clashed, but were often easily contained by Portuguese counterinsurgency troops who, later mobilised their troops, (a total distance in area of approximately 3 800km), on four different war-fronts (between 1961 to 1975) in Angola, including: *

The Northern Dembos forests and North-Eastern Lunda Norte Province of Angola, against U.P.A. in 1961 to 1962, from Leopoldville in the Belgian Congo, and from 1962, against the F.N.L.A. – Angola’s main theatre of war from 1962 to 1966; (mainly unconventional, as you could 136 Nongqai Vol 13 No 3

not see the enemy in hiding), and very importantly, always to protect the city of Luanda. This war, however, continued from 1966 to 1975, as some of the insurgents even came from the townships of Luanda. *

North-West in the Cabinda Province or enclave in the Equatorial Forests, from 1964 to 1974, against the M.P.L.A., and also protected the Cabinda Oil installations and off-shore wells, (by Portuguese Naval Marines until 1975). These insurgents came from the townships of Cabinda.

*

Along the north-east of Angola, in the Lunda Sul Province, launched from Capanga (now Kabungu) in the Belgian Congo (now D.R.C.), against U.N.I.T.A. from 1966 until 1975. These insurgents came from the Bailundo and other central Angolan tribes. They operated mainly in the central and eastern Angolan regions.

*

Along the east in the Moxico Province from 1966 until 1974, against the M.P.L.A., launched from Zambia, eastern Angola, was Angola’s main theatre of war from 1967 until 1974, (mainly intense counter Guerrilla warfare). In December 1971, 20 700 Portuguese troops were deployed in this eastern Military zone (Z.M.L.).

‘Portuguese Vietnam’ – similar to the Vietnam War The Portuguese Armed Forces, although trained to fight conventionally, Guerrilla warfare in the dense, impenetrable Equatorial forests however, was totally different and most difficult – due to the wars being conducted all on foot, without vehicles, tanks, air force, etc., and with the chance of snipers, ambushes, anti-personnel mines and booby-traps laid all around.

The M.P.L.A. and ‘The Agostinho Neto Route’ – also known as ‘The Ho Chi Minh Trail’ In April 1966, a large group of M.P.L.A. insurgents entered Eastern Angola through Cazombo, from the Zambian border, for the formation of, ‘The Faulha Detachment’, to prepare, ‘The Agostinho Neto Route, or the Ho Chi Minh Trail’. Operations on ‘The Agostinho Neto Route’, were planned by the M.P.L.A. to link its (Z.M.L.) Eastern Military Zone (Region) No. 3, at Cazombo, to the (Z.M.N.) Northern Military Zone (Region) No. 1, in the Dembos forests and then onto Luanda.

However, this route, due to its extreme distance, was not successful, as many M.P.L.A. insurgents were contained (or caught) by Portuguese counter-insurgency troops, trying to reach Luanda.

The Silent Citizens (Angola) When General António De Spinóla was President of Portugal, (from the 25th April 1974 to 30th September 1974), he tried to talk to the Democratic Republic of Congo (D.R.C.), President General Mobuto, about the situation in Angola, as he was also anti-Communist and also an F.N.L.A.’ supporter of Holden Roberto. The two Parties, U.N.I.T.A and F.N.L.A., came to an agreement, but the M.P.L.A. refused the terms. General António De Spinóla and General Mobuto then made a suggestion to utilise, Daniel Chipenda, who was Second-in-Command of the M.P.L.A., to get rid of Agostinho Neto; to realise free and fair elections in Angola.

This secret accord between General António De Spinóla and General Mobuto, was without approval of the Armed Forces Movement (M.F.A.), that had been involved in the 25th April 1974 revolution. Somewhere, somehow, the Armed Forces Movement discovered this secret accord and General António De Spinóla’s nightmare started.

General António De Spinóla who was then President of the Country, however, did not have administerial powers. Those powers were in the hands of the Prime Minister and the Armed Forces Movement (M.F.A.). They then replaced the Governor General of Angola, with Admiral Rosa Coutinho, (a brother-in-law of President Agostinho Neto). Admiral Rosa Coutinho, did 137 Nongqai Vol 13 No 3

all in his power to help the M.P.L.A., to take control of Luanda, the stronghold of the M.P.L.A. This started panic amongst the White and Black population in Angola – the silent citizens and the catastrophic sad, tragic consequences that later took place, (during late 1975, early 1976), was that of the mass exodus of Portuguese Nationals, throughout Angola.

Conclusion The Portuguese Colonial Wars in Africa were fought, not as intensely or as complex as what transpired with American troops in Vietnam – however, thousands of people, died in these three Colonial Wars.

The insurgency campaign in all three theatres of war and in the three Portuguese African colonies, continued simultaneously, unabated, whereby these colonies found themselves the target of a total onslaught. (During the early 1970’s, the Wars in the colonies were absorbing roughly 40% (forty per cent) of the Portuguese National Budget). For approximately thirteen (13) years (1961 to 1974), it was, thanks to the diligent calibre of the Portuguese Armed Forces, who gave incredible service, dedication, enormous personal extra-ordinary sacrifices and who defended, (under difficult circumstances), not only the frontlines of their Colonies, but also kept their villages, towns and cities, peaceful and safe at all times, from guerrilla warfare.

The Portuguese Armed Forces, during this period (1961 to 1975), also contributed to relative peace in the whole Southern African region; including all its neighbours, acting as buffer zones to the rest of the Southern African continent.

FACT: South Africa’s buffer zones (states) were important at the time for South Africa’s safety; during the Portuguese Colonial Wars (1961 – 1974) South Africa and Rhodesia, who were clearly threatened, began to accelerate their military preparedness, programme, arsenal, and also co-operated with Portugal.

Narrated by Sargento (Sergeant) ‘Tony Boné’. (Nom De Guerre) Compiled by Tony Fernandes.

Kind Reference Os Anos Da Guerra Colonial - 1961 Até 1975 - Coronel Aniceto Afonso & Coronel Carlos De Matos Gomes The Colonial War Years – 1961 to 1975

- Colonel Aniceto Afonso & Colonel Carlos De Matos Gomes (Published by Quidnovi – 2010)

138 Nongqai Vol 13 No 3

SOUTH AFRICANS’ COMMONWEALTH WAR CASUALTIES BURIED ACROSS THE WORLD: PART FOURTY NINE Captain (SAN) Charles Ross (SA Navy Retired) South Africans took part in almost every theatre of war during both the First and Second World Wars. According to the Commonwealth War Graves Commission Casualty Data Base 7 290 (includes 607 unknown) First World War casualties and 9 986 (includes 84 unknown) Second World War casualties are buried in 1 207 cemeteries while 2 959 First World War and 2 005 Second World War casualties are commemorated on 48 memorials. This does not include the 1 750 members of the South African Native Labour Corps and the 306 from the South African Book of Remembrance, whose names are in the process of being added to the Commonwealth War Graves Commission’s Casualty Data Base.

With South Africans having served far and wide, it is not surprising that you would find single or small group graves in cemeteries across the world. Here are some of those cemeteries where one or a tiny group of South Africans are buried.

• Voi Cemetery: Kenya Voi became a hospital centre early in 1916.

In the period August 1915 to December 1917, 100 burials were made in the cemetery and after the Armistice, a further 37 graves were brought in from Bura Military Cemetery (14 graves of the 2nd Loyal North Lancs, 29 September 1915), Maktau Military Cemetery (17 graves, largely 3 September 1915) and Tsavo Military Cemetery (six graves).

The origin of the cemetery can be traced back to the burial of a civilian engineer (Mr. O'Hara) in 1899, who was killed by one of the famous 'Man-eaters of Tsavo'. It now contains 137 Commonwealth burials of the First World War, one of which is unidentified. The Commission also has responsibility for six non-war burials in the cemetery.

There are 74 (73 known and one unknown) South African casualties from World War One buried in the cemetery.

139 Nongqai Vol 13 No 3

• Castiglione South African Cemetery: Italy On 3 September 1943 the Allies invaded the Italian mainland, the invasion coinciding with an armistice made with the Italians who then re-entered the war on the Allied side.

Following the fall of Rome to the Allies in June 1944, the German retreat became ordered and successive stands were made on a series of defensive lines. In the northern Appenine mountains the last of these, the Gothic Line, was breached by the Allies during the Autumn campaign and the front inched forward as far as Ravenna in the Adratic sector, but with divisions transferred to support the new offensive in France, and the Germans dug in to a number of key defensive positions, the advance stalled as winter set in.

Castiglione South African Cemetery was started in October 1944 by the 6th South African Armoured Division, which had entered Castiglione at the end of September and remained in the neighbourhood until the following April. Many of the burials were made direct from the battlefields of the Apennines, where during that winter South African troops held positions some 8 kilometres north of Castiglione.

The majority of those buried in this cemetery were South Africans, the remainder belonging mostly to the 24th Guards Brigade, which was under command of the 6th South African Armoured Division.

In the cemetery there is a memorial building originally erected by South African troops, which contains two tablets unveiled by Field-Marshal Smuts; they bear the inscription in English and Afrikaans: TO SAVE MANKIND YOURSELVES YOU SCORNED TO SAVE OM DIE MENSDOM TE DIEN HET JUL VEILIGHEID VERSMAAD The cemetery contains 502 Commonwealth burials of the Second World War. There are 401 South African casualties from World War Two buried in the cemetery.

• Ors British Cemetery: France Ors was in German hands for much of the First World War but was cleared by the 6th Division on 1 November 1918.

Ors British Cemetery was begun in November 1918 and a number of the Highland Light Infantry and Royal Engineers graves are due to the crossing of the canal near the cemetery on 4 November 1918. It was enlarged after the Armistice by the concentration of 60 graves from CHATEAU SEYDOUX BRITISH CEMETERY, LE CATEAU (where 41 South African soldiers and one R.A.F. officer were buried in October 1918), FLAUMONT CHURCHYARD, JENLAIN CHURCHYARD and ST. PYTHON COMMUNAL CEMETERY. The cemetery contains 107 Commonwealth burials of the First World War, six of which are unidentified.

There are 41 South African casualties from World War One buried in the cemetery.

140 Nongqai Vol 13 No 3

• Iringa Cemetery: Tanzania At the outbreak of the First World War Tanzania was the core of German East Africa. From the invasion of April 1915, Commonwealth forces fought a protracted and difficult campaign against a relatively small but highly skilled German force under the command of General von Lettow-Vorbeck.

When the Germans finally surrendered on 23 November 1918, twelve days after the European armistice, their numbers had been reduced to 155 European and 1,168 African troops. Iringa was captured in September 1916 and an officers' hospital was posted in the town.

Twelve burials were made in Iringa Cemetery from May 1916, to December 1917, and after the Armistice 135 graves were brought in from other burial grounds. Iringa Cemetery now contains 131 Commonwealth burials of the First World War and one from the Second World War. The Commission also cares for 16 German war burials within the cemetery.

There are 81 (80 known and one unknown) South African casualties from World War One buried in the cemetery.

• Beaurevoir Communal British Cemetery Extension: France The village of Beaurevoir was attacked by the 2nd Australian Division on the 3rd October, 1918, and taken by the 25th Division on the 5th.

The Communal Cemetery British Extension was made by the 25th Division in October, 1918.

There are now nearly 100, 1914-18 war casualties commemorated in this site. Of these, over 10 are unidentified. The British Extension covers an area of 578 square metres and is enclosed on three sides by a low brick wall and on the fourth by the high brick wall of the Communal Cemetery.

There are ten South African casualties from World War One buried in the cemetery.

141 Nongqai Vol 13 No 3

POLICE INTERNATIONAL

POLICE MUSEUM IN PORIRUA, WELLINGTON, NEW ZEALAND Jennifer Bosch In 2019 while visiting family in Wellington, New Zealand we paid a visit to the Police Museum which is located on the campus of the Royal New Zealand Police College in Porirua. The Museum provides education programmes to all ages, using examples of policing excellence and telling the stories of some of the countries more infamous crimes.

The Police Act 1886 established New Zealand's first national, civil, police force. The force was generally unarmed. Sergeant John Nash was New Zealand's first non-commissioned police officer.

As you arrive, this preserved 1879 police station ‘greets’ you. It was once the Hastings station and opened in 1879

142 Nongqai Vol 13 No 3

< New Zealand’s 'policeman number one' - Sergeant John Nash The Police Act 1886 established New Zealand's first national, civil, police force. The force was generally unarmed. Sergeant John Nash was New Zealand's first non-commissioned police officer. He had the number '1' displayed prominently on his headgear.

In 1875 Nash complained of his policeman's lot to the Superintendent of Nelson, saying that his 160 pounds a year was inadequate because: "At the present time I am on duty from 7PM to 7AM and in addition to this I have to Summon Jurors for Coroners Inquests, attend the same and also the Criminal sittings of the Supreme Court without any remuneration". His application was denied.

Nash was discharged on superannuation in 1887 after 30 years’ service, a recipient of the newly struck New Zealand Police Long Service and Good Conduct Medal. [https://www.police.govt.nz/about-us/history/establishment] TOOLS OF THE TRADE DISPLAY

•

“Nipper” or “Come Along” handcuffs, Hiatt & Co., circa 1900.

143 Nongqai Vol 13 No 3

• • • • • • • • • • • •

Whistle on chain, J Hudson & Co., late nineteenth century.

Leg irons, early to mid-nineteenth century & Darby leg irons, Hlatt & Co, 1890s.

Bull’s eye dark lantern, DIETZ, nineteenth century.

Commissioner R C shearman's armed constabulary shoulder belt with ammunition pouch 1870.

Bullet making tools -Gunpowder tin, Curtiss & Harvey, 1860s Otago Armed Constabulary cartouche (Ammunition) pouch, 1860s Adjustable powder / shot measure, James Dixon & Sons, 1860 .45 calibre hollow base bullet mould, 1860s & Nipple key and picker for percussion revolver, 1860s Hat and Horses – Replica New Zealand Police shako from 1886-1913, 1986 Horse snaffle bit, nineteenth century Horse mouthing bit, nineteenth century, Piece of Horse tack, nineteenth century.

Policing Aotearoa New Zealand - 19th century (installed in the original Hastings Police Station building.)

< 1850’s - St John Branigan, Otago Provincial Police Commissioner, 1861. New Zealand Police Museum Collection

144 Nongqai Vol 13 No 3

Left: 1850’s Inspector Albert G Barsham, Canterbury Provincial Police, 1864. New Zealand Police Museum Collection.

Right: 1860s Native Constable, 1860s. New Zealand Police Museum Collection

< 1860s Mounted Constabulary Officers, 1860s. New Zealand Police Museum Collection

< 1870s Mounted Constabulary Officer, 1870s. New Zealand Police Museum Collection

145 Nongqai Vol 13 No 3

<1870’s Sub Lieutenant Andrew Thompson, Oamaru Police, 1879. Toitū Otago Settlers Museum

< Parihaka Taranaki peaceful resistance led by Te Whiti and Tohu. 1880’s Taare Waitara with children from Parihaka Pā, 1881.

Alexander Turnbull Library

146 Nongqai Vol 13 No 3

<1880s New Zealand Police Commissioner Sir George Whitmore, 1886. New Zealand Police Museum Collection.

< 1890s Group of militias during the Dog Tax Rebellion at Rawene, Hokianga, 1898. Fenwick Barrett: Alexander Turnbull Library

147 Nongqai Vol 13 No 3

Selection of offensive weapons from the collection of the New Zealand Police Museum

Model of the 1880s Lyttleton Police Station 148 Nongqai Vol 13 No 3

Interactive and hands-on displays

Left: Hands-on detective work for the youngsters Right: Dress up

149 Nongqai Vol 13 No 3

THE SPRINGBOK RUGBY TOUR PROTESTS OF 1981 Just over 40 years ago, in September, the 1981 Springbok Rugby Tour was over. Operation Rugby was of national and international significance and is forever inscribed in the histories of New Zealand and of South Africa

Display board

Video footage of protesters EXTRACT FROM THE DISPLAY BOARD’S TEXT ON THE SPRINGBOK’S RUGBY TOUR PROTESTS 150 Nongqai Vol 13 No 3

At a meeting at Gleneagles, Scotland, Commonwealth presidents and prime ministers agreed to discourage contact or competition with South African sporting organisations, teams and individuals from South Africa. The agreement was part of an international campaign against apartheid.

In 1980, the New Zealand Rugby Union invited the South African rugby team - the Springboks - to tour New Zealand the following year. The All Blacks had accepted an invitation to tour South Africa in 1976 causing damage to New Zealand's international reputation. However, Prime Minister Robert Muldoon approved the 1981 tour, declaring "politics should stay out of sport."

Many New Zealanders disagreed. Those against the tour stated New Zealand was condoning apartheid by allowing contact with South Africa. Others supported the tour, and the Prime Minister's view that politics and sport shouldn't mix. Some argued multicultural New Zealand could be a good example for South Africa.

With these divided views as the backdrop, the 1981 Springbok Tour took place.

151 Nongqai Vol 13 No 3

INTELLIGENCE | INTELLIGENSIE

VERSLAG BEVESTIG VF PLUS SE SIENING OOR DIE JULIE 2021ONLUSTE Dr Pieter Groenewald: VF Plus-leier Die verslag oor die onluste in Julie verlede jaar in KwaZulu-Natal en Gauteng, bevestig wat die VF Plus toé daaroor gesê het, naamlik dat die intelligensiedienste nie hul werk gedoen het nie en vas aan die slaap gevang is.

Dit sluit alle intelligensiedienste in; die staatsveiligheidsagentskap (SVA), misdaadintelligensie asook Militêre Inligting (MI).

Dit kom daarop neer dat hierdie dienste toegelaat het dat daar ’n ernstige bedreiging ontstaan teen Suid-Afrika en sy mense. President Cyril Ramaphosa moet die volle verantwoordelikheid hiervoor neem.

Daar moet ook baie streng opgetree word teen die persone wat nie hul werk gedoen het in die aanloop tot die onluste nie en koppe moet rol.

Dit is duidelik dat die gevolge nou gesien is van faksiegevegte binne die ANC en teen hierdie agtergrond is die uitsprake van president Ramaphosa dat hy alles sal doen vir die ANC, baie kommerwekkend.

Die president van Suid-Afrika se eerste verantwoordelikheid is teenoor die land en sy mense.

Die swak verhouding tussen die minister van polisie, Bheki Cele en die nasionale kommissaris van polisie, genl. Kehla Sitole, word ook duidelik deur die gebeure weerspieël.

Dit is bekend dat dié twee nie om dieselfde vuur sit nie en eindelik is dit die mense van Suid-Afrika wat die prys daarvoor moet betaal, veral wat gewone misdaad aanbetref.

Hierdie situasie kan nie so voortduur nie en die president sal nou moet optree.

•

VF Plus-nuusbrief gedateer 11 Februarie 2022.

SENIOR OFFICIALS OF THE SSA HAVE NOT MADE FINANCIAL DISCLOSURES FOR 7 SOLID YEARS Mimmy Gondwe 16 February 2022 As at 31 May 2021, 124 senior officials of the State Security Agency (SSA) did not make financial disclosures for the 2020/21 financial year. It also emerged that senior officials of the SSA have not 152 Nongqai Vol 13 No 3

made financial disclosures for the past 7 years i.e. since the 2014/15 financial year up until the 2020/21 financial year.

These revelations were made in a report of the Public Service Commission (PSC) tabled in Parliament last week, in respect of its activities and the performance of its functions, including any finding it may have made and advice or directions it may have provided.

Regulation 18 of the Public Service Regulations of 2016, requires all (not some) senior officials within the public service, namely Senior Management Service members (SMS members), to disclose particulars or details of their financial interests on an annual basis.

The DA has consistently maintained that the Regulations are intended to apply to all public servants (not some) and Regulation 18 is no exception.

The DA has also maintained that senior officials within the SSA should not be exempt from making financial disclosures as such disclosures are purely personal in their nature and have absolutely no bearing on the functioning and workings of the SSA. The financial disclosures that senior officials, within the public service, are required to make on an annual basis, pertain to amongst other things, disclosures on ownership of immoveable property; disclosures on ownership of motor vehicles; and disclosures on directorships in companies and other corporate entities governed by law. As such, these disclosures cannot, in any way or manner, compromise the work done by the SSA let alone the security of the country for the simple reason that have no bearing on or relationship with the work of senior officials within the SSA. The DA, has today, submitted a number of Parliamentary written questions to the Minister in the Presidency, Hon M Gugubele, in an attempt to establish the rationale behind this continued noncompliance by senior officials of the SSA with Regulation 18 of the Regulations.

The DA has also taken the added liberty of writing to the Chairperson of the Portfolio Committee on Public Service and Administration and expressed our concerns, in this regard, and further requested that the Committee summon the Minister in the Presidency and the Acting Director General of the SSA, Mr G Msimang, to appear before the Committee and explain this baseless flouting and disregard of the Regulations by senior officials of the SSA. The DA strongly rejects the notion or argument that financial disclosures by senior officials of the SSA will, in one way or another, compromise the security of our country and calls on the Minister in the Presidency to prevent a further 7 years of senior officials of the SSA evading transparency under the guise of “national security”.

Issued by Mimmy Gondwe, DA Shadow Deputy Minister of Public Service and Administration, 16 February 2022 https://www.politicsweb.co.za/politics/ssa-officials-have-not-made-financial-disclosures?utm_source=Politicsweb+Daily+Headlines&utm_campaign=1dbf8148f0EMAIL_CAMPAIGN_2022_02_16_06_14&utm_medium=email&utm_term=0_a86f25db991dbf8148f0-130042309

153 Nongqai Vol 13 No 3

DIE OORLOG IN OEKRAÏNE – ‘n INTELLIGENSIE-ANALISE Dr. Willem Steenkamp Oorloë (en die aanloop daartoe) is tipies tragie-komedies van foute. Die waarheid raak ook heel gou verswelg in propaganda. En ook verwring deur emosie – veral gedrewe deur testosteroon en adrenalien. Die “roepstem van die bloed”, van nasie en afkoms en van die eie ego van leiers, maak dat die “objektiewe werklikheid” deur die protagoniste betrokke by die stryd, gesien word deur fundamenteel verskillende lense. Die koelkop, passielose verstaan van die kille realiteite van die feitestel op hande, van die werklike magsbalans wat die konflik onderlê, en van die onvoorsiene en onbedoelde gevolge wat kan vloei uit die inisieer van die ketting van aksie en reaksie – dit wat situasiebewustheid (“situational awareness”) genoem word, en realisties moet wees – is gewoonlik die eerste slagoffer, wanneer die oorlogswolke begin saampak.

Elke strydende kop “is sy eie wêreldjie” (soos die Spaanse spreuk sê). Daar’s dus by uitset tipies nie onder die strydendes een gedeelde bewustheid rondom dit wat die situasie regtig vergestalt nie. Elk glo in sy eie, dikwels wyd-verskillende interpretasie van wat die realiteit eintlik is, gebaseer op subjektief-gevormde persepsies omtrent die dispuut en hoe hulle elk meen dit gaan uitspeel.

Wat oorlog dan by uitstek doen, is om die wrede werklikhede hard tuis te bring – soms vinnig, soms egter uitmergelend langsaam. Uiteindelik egter, kristalliseer oorlog die koste en risiko’s gekoppel aan die onderskeie motiverende illusies en ongefundeerde eie verwagtinge – sodat daar vervolgens met meerdere realisme onderhandel kan word vir ‘n skikking van die dispuut. Vir gee en neem, en kompromis. Met dit wat werklik haalbaar is, plus wat die prys daarvan gaan wees, wat vir eens opgeklaar is, in die flits van staal en neergepen in bloed. Want, soos Clausewitz tereg geskryf het, is en bly oorlog politiek, net maar gevoer met ander middele (en die politiek behels in die moderne era prakties altyd die onderhandelde balanseer van konflikterende belange, eerder as die volledige onderwerping van een kant, deur die ander – die laaste voorbeeld van so ‘n uitsonderlike “alles of niks” benadering van volle, onvoorwaardelike oorgawe eis, was die geallieerdes se onversetlike aandrang teen Nazi Duitsland). Ook hierdie huidige konflik tussen Rusland en Oekraïne sal dus bykans verseker deur gesprek beëindig word, eerder as deur totale verowering en onderwerping.

Die vraag is: hoe lank gaan dit neem, hoeveel bloed en geld gaan dit kos, en watse nagevolge gaan dit laat? Nie net vir Oekraïne nie, maar vir die wêreld-orde, en les bes vir Suid-Afrika?

In ‘n snel-globaliserende wêreld waarin die vloei van inligting via die pers en sosiale media enorm vermenigvuldig het, is die probleem van “vals feite” en propaganda vandag veel groter as tevore.

Almal kan in reële tyd mee-leef met die trauma en drama wat vandag in Oekraïne afspeel, en dus subjektief betrek word by ‘n propaganda-oorlog wat op die punt staan om sg. “realiteit-TV” te word.

Die gevolg is dat die objektiewe, emosioneel-neutrale uitsif van die feite en die gebalanseerde analise van die implikasies, enersyds moeilik te kry is en andersyds in werklikheid soveel belangriker 154 Nongqai Vol 13 No 3

is as ooit tevore. Veral wanneer die konflik so ‘n wye en moontlik drastiese impak-potensiaal het as die huidige geskil tussen die Weste en Oekraïne aan die een kant, en Rusland aan die ander.

Hierdie artikel gaan poog om vir u, in Nongqai se tradisie van “veiligheid-geskiedskrywing sonder kwaadwilligheid”, so ‘n neutrale, feite-gebaseerde analise te bied, sonder om op hierdie stadium – in die midde van die stryd – bv. blaam te probeer toedig (na afloop, sal die internasionale reg hopelik sy gang kan neem). ‘n Poging tot ‘n objektiewe, feitlike analise en opklaring van die multi-fasetlike realiteit is wat nou nodig is, want die situasie het bepaald implikasies vir die wêreld en Suid-Afrika.

Die struktuur waarbinne ons dit vir u gaan uiteen sit, is om eerstens kortliks die streek se hedebepalende geskiedenis te behandel (as noodsaaklike agtergrond vir begrip). Tweedens sal ons dan kyk na elk van die partye betrokke – hoe en wat hulle elk is: i.t.v. samestelling, sterkte, persepsies omtrent die konflik, die eiebelang-determinante van hulle onderskeie posisies, die doelwitte wat hulle wil bereik, en die strategie wat elk skyn te wil volg (met hoeveel kans dit waarskynlik het op sukses, sowel as op onvoorsiene gevolge ontketen). Laastens sal ons dan oorweeg, watter implikasies die verskillende moontlike uitkoms-scenario’s inhou vir daardie streek self, die magsbalans in Europa en die wêreld, en les bes vir Suid-Afrika.

1. DIE HISTORIESE AGTERGROND Die eerste verwysing in die opgetekende geskiedenis na vandag se strydende partye was rondom 850nc, toe die versameling Oos-Slawiese stamgroepe wat die gebied tussen die Baltiese See in die Noorde, en die Swart See in die Suide bewoon het, beskryf is as die “Kiëfse Rus”. Die rede vir dié naam, was dat Kiëf op daardie stadium die belangrikste setel was in die geheel-gebied wat deur die “Rus” bewoon is. Die stad was in werklikheid die bakermat van Russiese kultuur, en ook van die Russies-Ortodokse Kerk (die Oekraïniese ambassadeur in Londen het bv. op 27 Februarie 2022 op die BBC gekla dat Rusland eintlik die naam “Rus” by hulle gesteel het – die Russiese Primêre Kroniek van 1113nc, die eerste eie geskrif van die Russe oor hulle oorsprong, het sigself bv. in die inleidende sin soos volg beskryf: “Hierdie is die vertellings van vervloë jare, aangaande die oorsprong van die land Rus, die eerste prinse van Kiëf, en uit watter ontstaansbron die land Rus sy begin gehad het.").

Hierdie politieke dominasie van Kiëf oor die Russiese domein het geduur totdat die invallende Mongoolse Hordes in 1240 die stad gelyk gemaak het, en die mag-swaartepunt binne Rus-geledere verskuif het na die prinsdom gesetel in Moskou. Kiëf se kulturele invloed, en ook veral op kerklike gebied in die konteks van die Russies-Ortodokse Kerk (wat in 988nc in Kiëf tot stand gekom het met die kerstening van Prins Vladimir), het egter vir lank daarna voortgeduur, al het die stad vir ‘n wyle gedurende die Middel-eeue, geval onder dominasie van die Pools-Litause Gemenebes met sy Katolieke inslag. Juis om te ontsnap aan die dominasie van die Pole, het die Kosakke wat in die sewentiende eeu die area rondom Kiëf lokaal beheer het, die Tsaar in Moskou genader vir ‘n formele akkoord om deel te word van die Tsaristiese Ryk, welke akkoord in 1654 geteken is. Van daardie datum af was die area om Kiëf dus weer formeel ‘n integrale deel van groter Rusland, onder gesag van Moskou.

Die Krim-skiereiland is in 1774 deur Katarina die Grote afgeneem by die Ottomaanse Ryk (Turkye) en in 1783 direk geannekseer deur Moskou – dus nie streeksgewys geassosieer met Kiëf nie. Met die totstandkoming van die Sowjet-Unie (USSR) in 1922, het die Krim ‘n aparte Sowjet-Republiek geword, in eie reg lid van die USSR (Unie van Sowjet Sosialistiese Republieke), met die belangrike Russiese vloot-basis Sewastopol (die tuis-hawe van hulle Swart See vloot) ‘n outonome federale stad van die USSR. Die eerste lokaal-outonome entiteit onder die naam Oekraïne het sy ontstaan te danke gehad aan Lenin se beleid om die verskillende komponent-gemeenskappe van die nuwe Sowjet-Unie (in teorie, en slegs maar as skyn) groter erkenning van eie identiteit te gee as wat hulle onder die Tsaar geniet het – in die praktyk was hulle egter almal onder die hiel van die kommunistiese diktatuur in die Kremlin. Só het die Oekraïniese Sowjet-Republiek (OSR) in 1922 tot stand gekom as een van die deel-republieke van die USSR, met sy hoofstad eers in Kharkof en van 1934 in Kiëf. Die naam 155 Nongqai Vol 13 No 3

Oekraïne kom van die Slawiese woord “okraina” wat grensland beteken. Die area het altyd as buffer gedien tussen Moskou en aanvallers uit die Weste, soos Napoleon Bonaparte en Adolf Hitler.

Die OSR se grense het oor die jare vele keer verander; na die 2e Wêreld-Oorlog het Stalin bv. dele van die eensmalige Tsjeggo-Slowakye, Pole en Hongarye aan die westekant toegevoeg. ‘n Belangrike deel van die hedendaagse dispuut het sy oorsprong in daardie na-oorlogse tydvak gehad, in ‘n geskil tussen die USSR en die Britse Gemenebes oor stemreg in die nuwe Verenigde Nasies Organisasie – Moskou het geargumenteer dat dit onbillik was dat lidlande van die Britse Gemenebes (wat almal onder dieselfde staatshoof gestaan het, in die persoon van die Britse vors) aparte lidmaatskap van en stemreg in die VN kon kry; om dié kwessie te besleg, is twee van die USSR se deel-republieke, Oekraïne en Belo-Rusland, toe (maak nie saak hoe fiktief) as soewereine staats-akteurs geag en ook as volwaardige lidlande van die VN aanvaar en met stemreg beklee.

Soos wat die Kremlin ook bv. in die geval van die Georgiese deel-republiek van die USSR gedoen het (en Tito ook in die geval van die grense van deelstate van die eensmalige Joego-Slawië) is hierdie komponent-state se grense kunsmatig wyer her-trek om vir hulle gemengde etniese bevolking-samestellings te bewerkstellig (in die geval van die USSR, om te sorg dat elk van hierdie deel-republieke ook ‘n effektiewe blok-stemgroep van etniese Russe sou bevat, sodat die gewaande “outonomie” nie na die plaaslikes se koppe sou kon gaan nie). Dit het bv. in die geval van Georgië uitgeloop op die insluiting van die tradisioneel Russiese streke Suid-Ossetië en Abchasië (wat in November 2008 uitgeloop het op die kort oorlog tussen Rusland en Georgië, toe die Russiese Federasie die twee onafhanklike republieke wat Russiese separatiste in die twee wegbreek-streke geskep het, formeel erken en militêr ondersteun het – ‘n situasie wat steeds voortduur). In die geval van Oekraïne, het die Kremlin die Russies-sprekende gedeeltes van die Donbasstreek in die Ooste en die Krim in die Suide, by Oekraïne ingesluit – die oorsprong dus van vandag se separatiste-probleem daar ook, want na die val van die USSR, wou hulle weer Russe wees.

In die geval van die Krim, het Moskou die streek in 1954 aan die Oekraïniese Sowjet-Republiek “geskenk” as deel van die vieringe van die akkoord van ewige broederskap wat 300 jaar tevore deur die Kosakke geteken is met die Tsaar – ongeag dat die skiereiland etnies oorweldigend Russies was. Die kaart hiernaas toon die verspreiding aan in Oekraïne van Russies-sprekendes.

Van die totale bevolking van sowat 40 miljoen praat 67.5% as huistaal Oekraïens en 29.6% praat Russies (die twee tale is beide van oorsprong OosSlawies, en dus baie nou verwant).

Die volgende kaart toon die oorspronklike grense van die OSR, wat aandui dat die Krim en die huidig gedisputeerde Donbas in die Ooste van Oekraïne nie aanvanklik deel daarvan was nie.

156 Nongqai Vol 13 No 3

(New York Times: 17 February 1918)

Na die verbrokkeling van die USSR het Oekraïne homself in 1991 soewerein onafhanklik verklaar.

Baie belangrik (as synde geografies ‘n buffer-land) het Oekraïne sigself toe neutraal verklaar, tussen die Weste en Rusland. Die nuwe land het 'n beperkte militêre vennootskap met Rusland en die ander Moskou-geassosieerde lidlande van die Gemeenskap van Onafhanklike State (oudrepublieke van die USSR) gevorm, onderwyl dit ook in 1994 'n vennootskap (maar nie lidmaatskap) met NAVO gevestig het. Opeenvolgende regerings in Kiëf het versigtig gepoog om ‘n ewehandige buitelandse beleid te handhaaf wat nie die delikate binnelandse etniese balans of verhoudinge met hetsy Moskou of die Weste sou versteur nie. Die meerderheidsgroep etniese Oekraïniërs, met hulle proksimiteit aan die Weste en ekonomiese aspirasies, het egter toenemend nasionalisties begin voorspraak maak vir nouer bande met die Europese Unie, en vir uiteindelike aansluiting by NAVO. In 2013, nadat die demokraties-verkose regering van president Viktor Yanukovych (wat as proRussies gesien is) onder druk van Moskou besluit het om nie die beginsel-ooreenkoms vir OekraïneEuropese Unie Vereniging in werking te laat tree nie, maar eerder Moskou se aanbod vanUS$13 biljoen in finansiële aansporingsmaatreëls te aanvaar en nouer ekonomiese bande met Rusland te soek, het 'n paar maande lange golf van betogings bekend as die Euromaidan in Kiëf begin, wat later op die sg. Revolusie van Waardigheid uitgeloop het. Dit het gelei tot die omverwerping van Yanukovych en die vestiging van 'n nuwe, Pro-Westerse en nasionalisties-Oekraïniese regering.

Hierdie gebeure het die rasionaal gevorm vir die her-anneksasie van die Krim deur Rusland in Maart 2014 en toe in April van daardie jaar, die uitbreek van ‘n lae-intensiteit gewapende konflik in die Oostelike, Russies-sprekende Donbas-streek – 'n uitgerekte konflik met Russies-gesteunde 157 Nongqai Vol 13 No 3

separatiste in Donetsk en Luhansk. Hierdie konflik was die onderwerp van die sg. Minsk ll-akkoord wat in 2015 met Franse en Duitse hulp bemiddel is, maar wat nooit volledig deur Oekraïne of die separatiste implementeer is nie (dit het voorsiening gemaak vir ‘n graad van outonomie aan die separatiste-gebiede, en sou ‘n effektiewe veto aan hulle verleen oor Oekraïniese buitelandse betrekkinge rakende aspekte wat hulle sou voel hulle mag benadeel – soos bv. enige nouer bande met Europa en NAVO, ten koste van betrekkinge met Rusland.

Oekraïniese nasionalisme het na die Russiese her-anneksasie van die Krim en die konflik in die Donbas, bly groei en toenemend in regeringsbesluite gemanifesteer. Van die eensmalige versigtiggebalanseerde neutrale benadering was nie meer sprake nie. Oekraïne het vervolgens in 2016 aansoek gedoen vir implementering van die ekonomiese komponent van ‘n sg. Diep en Omvattende Vryhandelsgebied met die Europese Unie. Oekraïne het ook die kanaal wat water lewer aan die Krim-skiereiland afgesper. Op kerklike gebied het Kiëf weggebreek van die Moskou-beheerde Russies-Ortodokse Kerk en aansoek gedoen by die hoofkantoor van die Ortodokse Kerk in Konstantinopel vir onafhanklike statuur as die Oekraïniese Ortodokse kerk, wat toegestaan is – tot groot ontsteltenis van die Russies-Ortodokse Kerk.

Soos gesê, het Oekraïne nie die vergunnings wat in die Minsk ll-akkoord ten behoewe van die Russies-sprekende streke beding is, implementeer nie. Daarenteen het hulle in 2019 wysigings aan die Grondwet van die Oekraïne aangebring, wat die on-omkeerbaarheid van die land se strategiese keuses ten gunste van die soek van EU- en NAVO-lidmaatskap, konstitusioneel verskans het. Die Oekraïniese konstitusionele hof het ook in 2018 wetgewing ongeldig verklaar wat aan plaaslike owerhede die reg gegee het om lokaal tweetaligheid in te stel, waar ‘n genoegsame persentasie van ‘n distrik se bevolking ‘n ander taal as Oekraïnies praat – sodat Oekraïnies vervolgens die enigste amptelike taal was. Soos wat Oekraïne se woordestryd met Rusland in felheid begin toeneem het, het hulle ook groeiende militêre samewerking met die Weste gekultiveer, wat hoofsaaklik verleen is in die vorm van opleiding en beperkte lewering van defensiewe wapens. ‘n Oorsig van die historiese agtergrond tot die huidige gewapende konflik, sou nie volledig wees nie sonder vermelding van Rusland / Moskou se ervaring van twee grootskaalse militêre invalle wat sy voortbestaan eksistensieel bedreig het – dié deur Napoleon Bonaparte in 1812, en deur Adolf Hitler gedurende die 2e Wêreld-Oorlog. In beide gevalle, was Moskou se redding te danke aan die feit dat hy beskik het oor ‘n massiewe buffer-strook tussen die Weste (waarvandaan die invallers gekom het) en sy Russiese hartland. ‘n Buffer wat die invallers eers vegtend moes oorsteek, en waaroor hulle dan lang logistieke lyne in stand moes hou, blootgestel aan die Russiese winters. In die Russiese gemoed was en is die instandhou van so ‘n buffer-strook tussen hulle en die Weste (gedurende die Koue Oorlog, in die vorm van die eensmalige Warskou Pakt-lande) dus van die opperste geo-strategiese belang, om die NAVO-alliansie van hulle eie hartland af weg te hou.

In die persepsie van die Russe, sou Oekraïne se resente ambisie vir NAVO-lidmaatskap (indien dit toegestaan sou word) die potensiële Westerse vyand dus logistieke basisse bied, sowel as die geleentheid om gevegseenhede en missiele te ontplooi, reg teen die Russiese hartland. Vir hulle, dus analoog aan die VSA se sterk optrede in 1962 oor die ontplooi van USSR-missiele in Kuba...

2. DIE MILITÊRE MAGSBALANS Die militêre vermoë van onderskeidelik Rusland en Oekraïne, sien grafies soos volg daar uit:

158 Nongqai Vol 13 No 3

Aktiewe diens (x 100,000) Reserwe-magte (x 100,000) Tenks (x 1,000) Artillerie (x 1,000) Grond-tot-grond missiel-stelsels (x 10) Gevegsvliegtuie (x 100) Vloot-vaartuie (in Swart See alleen) (Internasionale Instituut vir Strategiese Studies, Nov. 2020)

Vir die “spesiale militêre operasie” teen Oekraïne wat President Vladimir Poetin op 24 Februarie 2022 geloods het, is ‘n mag van na bewering tussen 150,000 en 180,000 man byeen gebring, onder dekking van militêre oefeninge in Belo-Rusland, die Swart See / Krim en Suid-Ooste van Rusland.

Oekraïne se bevolking tel ongeveer 40 miljoen, terwyl Rusland s’n meer as 140 miljoen is.

Die jaarlikse nasionale begroting van Oekraïne is US$63 miljard, terwyl dié van Rusland vier keer groter is, synde US$416 miljard (lg. soos teen die amptelike wisselkoers omgesit). Dit moet egter onthou word dat, selfs voor die jongste krisis, die Russiese Roebel die wêreld se mees onderwaardeerde geldeenheid was. Gemeet volgens die Financial Times se “Big Mac Index” is die ware koopkrag van die Roebel, en dus reële grootte van die Russiese ekonomie, 3.4 keer groter as wat die amptelike wisselkoers soos in VSA-dollar uitgedruk, voorgee. Die dikwels-gehoorde vergelyking dat Rusland se ekonomie maar om-en-by so groot is as dié van Italië, hou dus nie werklik water nie.

Rusland is ook die wêreld se 2e grootste petroleum-produsent.

3. DIE PARTYE TOT DIE HUIDIGE STRYD: hulle aard, stand, dryfvere en strategieë Daar is drie hoof-partye tot die huidige stryd: die twee vegtendes (Rusland en Oekraïne) en dan die Westerse Alliansies (NAVO en die Europese Unie) waarin die VSA ‘n leidende rol speel. Uiteraard is daar ook die oorhoofse geostrategiese en ekonomiese kontekste in die wyer wêreld wat invloed uitoefen, veral dan die posisie wat Sjina inneem en – tot mindere mate – Rusland se ander ekonomiese vennote in BRICS (in die besonder Indië en Brasilië, maar ook Suid-Afrika).

3.1 Die Russiese Federasie 3.1.1 Die determinante van die Russiese persepsie van die strategiese situasie: Bepalende faktore in die Russiese persepsie van die strategiese situasie, is hulle traumatiese belewenis van die Duitse inval gedurende die 2e Wêreld-Oorlog (WO2), en tweedens die chaos waardeur hulle gegaan het na die ontbinding van die USSR. Derdens is die daaropvolgende Westerse beleid jeens Rusland, veral vermeende klandestiene aksies, wat deur die Russe gesien word as steeds aktief bedreigend / ondermynend (al was die Koue Oorlog iets van die verlede en het Rusland bv. vir die Weste wesentlik militêr gehelp gehad na 9/11, deur bv. basisse beskikbaar te stel). Stelselmatig het Rusland dus begin glo dat die Weste sy aanvanklike soeke na toenadering verwerp, nie sy belange erken en hom ook nie respekteer nie, en steeds Rusland aktief ondermyn, in die streek sowel in Rusland self, deur klandestiene steun aan opponente van die Kremlin. Hulle konklusie dus: Rusland benodig steeds, teen alle koste, ‘n buffer-gebied wat hom kan beskerm teen invalle wat toekomstig steeds weer vanuit die Weste kan kom.

3.1.2 Vladimir Poetin se rol as Russiese leier: In die bestuur en beheer van die huidige konflik geniet Rusland reeds vir meer as twee dekades leierskap-kontinuïteit, in die persoon van sy outokratiese huidige president, Vladimir Poetin. Anders 159 Nongqai Vol 13 No 3

as die kort-kort wisselende politieke leierskapsituasie in bv. die VSA en in Oekraïne self, het Poetin die hele ontplooiing van die aanloop tot die konflik persoonlik as leier beleef. Hy kon dus ‘n langtermyn-strategie ontwikkel en sistematies al die nodige vir die uitvoering daarvan, in plek kry.

Wat nou aan’t gebeur is m.b.t. Oekraïne is dus nié, van Russiese kant, iets wat op die ingewing van die oomblik aanmekaar getimmer is nie, en het ook nie bloot kort-termyn oogmerke nie. Dit moet dus begryp word dat Poetin besig is met ‘n “lang spel”, waar tyd skyn aan sy kant te wees en die ontplooiing van die militêre aspek daarvan, nie onder tydsdruk staan nie.

Poetin se professionele ervaringswêreld is nasionale veiligheid – hy was ‘n KGB-offisier (het in Dresden in Oos-Duitsland diens gedoen) en is later aangestel as hoof van die FSB, die KGB se opvolger na die val van die USSR. Hy word dikwels aangehaal waar hy gesê het dat die ondergang van die Sowjetunie die grootste geopolitieke katastrofe was van die 20e eeu, merendeels sonder dat die media dan kwoteer hoe hy op daardie stelling uitgebrei het. Hy het nl. gesê dat: “enigiemand wat nie nostalgies is oor die afsterwe van die Sowjetunie nie, het geen hart nie; maar enigiemand wat die USSR wil herstel, het egter geen brein nie”. (Die ouer garde Suid-Afrikaners sal aanklank vind by die nostalgie-opmerking: dis onvermydelik om bv. met heimwee terug te dink aan gedeelde ervaringe tydens diensplig, die kameraderie in die Magte ensomeer – maar weinig sou nou die herstel van Apartheid voorstaan).

As boorling van St. Petersburg (die eensmalige Leningrad) kon Poetin in sy jeug die nasleep sien van die traumatiese beleg van daardie stad gedurende WO2. Die chaos na die val van die USSR het hy eerstehands beleef. Hy is bo alles ‘n Russiese nasionalis. Daarby is hy nie-ideologies, praktyk-gerig en van nature ‘n deurdag-versigtige beoefenaar van real-politiek, in die styl van Machiavelli en die “yster-kanselier” Otto von Bismarck. Hy is nie bekend vir morele voorbehoude of skroomvalligheid oor metodes nie – hy sal doen wat hy effektief en werkbaar ag om sy doel te verwesenlik, ongeag die menslike koste daarvan. Wat hy bo alles op prys stel, is stabiliteit – veel meer as demokratiese legitimiteit. Dit is nie vir hom ‘n prioriteit om geliefd te wees nie, solank daar respek is (en in geval van nie, dan minstens vrees).

As self ‘n Russiese nasionalis, is dit Poetin se siening (soos bv. geartikuleer in sy toespraak waartydens hy sy redes vir die loods van die huidige “spesiale militêre operasie” teen Oekraïne uiteen gesit het) dat Oekraïne nie histories aparte bestaansreg het nie – dit is Russies, was en is dit vir eeue reeds, en was inderwaarheid die bakermat van Russiese kultuur en godsdiens-identiteit.

Voorts ook is en was Oekraïne altyd die essensiële broodmandjie van Rusland, met sy graanproduksie op die steppe. Veral binne die kunsmatig-manipulatiewe grense wat die kommuniste getrek het, sien Poetin die idee van Oekraïne as ‘n aparte, soewerein-onafhanklike land as ‘n gevaarlike aberrasie en ‘n eksistensiële bedreiging vir die nasionale veiligheid van Rusland – veral gegewe die toenadering wat Oekraïniese nasionaliste jongslede soek tot die Weste. Vir Poetin is hierdie nasionaliste, in sy woordeskat neo-Nazis (dit sal onthou word dat “Nazi” ‘n afkorting is vir nasionaal-sosialiste, terwyl die kommuniste hulleself beskryf het as “wetenskaplike sosialiste”).

As ‘n geskoolde veiligheidspraktisyn, besef Poetin dat die uitgestrekte, multi-etniese Russiese Federasie net so maklik as die USSR kan inplof, as daar nie sigbaar en daadkragtig stabiliteit gehandhaaf sou word nie. Vir hom is dit dus noodsaaklik dat die Kremlin ‘n sterkmansbeeld moet hê, en glo hy kennelik nie dat hy kan bekostig dat Oekraïne (gegewe sy uiters-sensitiewe strategiese ligging as buffer-gebied) deur andere gesien kan word om weg te kom met rammetjie-uitnek wees nie. Veral nie omrede die politiek wat Kiëf jongslede bedryf, in Poetin se oë grootliks die gevolg is van inmenging deur die VSA in die besonder, ten einde Rusland te ondermyn. Die Kremlin glo dat die VSA se geheime dienste grootliks aandadig was daaraan dat die sg. Maidan-proteste en die “waardigheidsrewolusie” die demokraties-verkose (maar erg korrupte) regering van die proRussiese leier Yanukovich omvêr kon gooi, in wat Moskou as ‘n staatsgreep gesien het. Uit vrees vir nog meer intense sulke klandestiene Westerse / VSA-inmenging in die interne politiek van Rusland – veral in die geval dat NAVO formeel veilige hawe gebied sou word in Oekraïne – is die regering in Kiëf se toenadering tot die Weste nie iets wat Poetin glo hy enigsins kan gedoog nie.

160 Nongqai Vol 13 No 3

Vir Poetin sal oorwegings van nasionale belang en -veiligheid, real-polities gesien altyd enige teoretiese konsepte van hoe tussenstaatlike betrekkinge moreel-eties kwansuis bedryf behoort te word, vêr oortref, en sal hy nie skroom nie om Rusland (en etniese Russe, waar hulle ook al mag woon) se belange eerste te stel en met enige metodes, skoon of vuil, te beveilig en bevorder.

3.1.3 Wat wil Rusland bereik met Poetin se “spesiale militêre operasie” teen Oekraïne?

Dit word met reg gesê dat oorlogsplanne tipies nie die klap van die eerste skote oorleef nie. Omdat Poetin opsigtelik sedert 2014 reeds beplan hoe om die huidige toedrag van sake in Oekraïne te hanteer, kan aanvaar word dat hy nie maar net een, enkel-dimensionele doelwit en plan het nie, maar waarskynlik ‘n spektrum van terugval-posisies ook, ooreenkomstig hoe die situasie op die grond ontwikkel.

Wat Poetin bowe-al wil bereik, is dat die grondgebied van Oekraïne nie tot die Weste se beskikking sal kom as direkte afspringplek teen Rusland, digby lg. se hartland nie. Hy wil sy buffer terug hê.

Dit kan in beginsel op ‘n paar verskillende wyses verwesenlik word. Een sou wees dat Oekraïne nie verder opgekerf word nie, maar deur Kiëf self formeel neutraal verklaar word (as buffer-gebied dus), met ondernemings deur die Weste en Rusland om Oekraïne se neutraliteit te respekteer – essensieel wat die Franse president Macron onlangs wou aanvoor, aan die hand van die Finse voorbeeld (maar wat die VSA toe vinnig gekelder het, op die teoretiese grondslag dat lande nie die vrye reg om aansoek te doen om NAVO-lidmaatskap ontneem behoort te word nie – maar in werklikheid omdat dit vir die politici in Washington dienstig was om Rusland in die kollig te hou en ook ‘n krisis in Oos-Europa te hê om die aandag af te trek van hulle interne politieke probleme). ‘n Ander manier sou wees om eenvoudig Oekraïne militêr tot oorgawe te dwing, te beset en weer holus-bolus by die Russiese Federasie in te lyf – maar wat egter noodwendig sal beteken dat die so-vergrote Rusland met nog meer NAVO-lande as nou, direk skouer sal skuur op gedeelde grense (bv. dan ook met Pole, Hongarye, Slowakye en Roemenië) eerder as om fisies ‘n buffer-gebied tussen Rusland en NAVO te hê. ‘n Derde stel moontlikhede sou permutasies van die voorgaande twee opsies behels, waar dele van Oekraïne se grondgebied terugkeer na Moeder Rusland (soos die Krim en die suidelike kus-strook plus die Donbas, of selfs alles Oos van die Dnieper-rivier), met die oorblywende westelike hartland van sprekers van die Oekraïniese taal, wat dan wel as só ‘n neutrale buffer-gebied met die NAVOlande dien en hulle nasionalisme na hartelus kan uitleef.

Kiëf en Moskou moet praat: Met die uitsondering van die tweede opsie van totale oorgawe en onderwerping, behels elk van die ander twee opsies (en die vele moontlike permutasies / kombinasies daarvan) onvermydelik dat Kiëf en Moskou sal moet onderhandel en ‘n akkoord bereik, plus dit ook dan implementeer – en nie, soos met die Minsk-akkoorde, dit net by praat laat nie...

Die uitdaging vir Moskou was dus: hoe om vir Kiëf te “oorreed” (in ander woorde, te intimideer) om ‘n akkoord wat Moskou se minimum-vereistes waarborg, te sluit?

Die Kremlin het kennelik tot die konklusie gekom dat Kiëf nie sal onderhandel nie, tensy dat hulle oortuig kan word van drie onomstootlike werklikhede: • Dat die geskil vir Rusland so fundamenteel belangrik is, dat hy heeltemal bereid en in staat is om grootskaalse militêre operasies teen Oekraïne te loods; • Dat die Weste, wanneer puntjie by paaltjie kom, vir Oekraïne nie tasbaar sal help nie – net maar “vir hulle sal bid” en vir Rusland sal probeer ekonomies skaad en in slegte lig stel internasionaal – en dat Oekraïne dus geheel alleen sal staan op die slagveld; en • Dat alleen, Oekraïne nie militêr opgewasse is teen die mag van Rusland nie.

Gegewe hierdie realiteite, sou Oekraïne dan moes insien dat die enigste manier om volledige militêre onderwerping te vermy, sal wees om te begin onderhandel vir ‘n skikking – so hoekom nie die skade beperk deur vroeër eerder as later daarmee te begin nie?

161 Nongqai Vol 13 No 3

3.1.4 Rusland kom tot die konklusie dat hy ‘n militêre inkursie in Oekraïne in sal moet loods.

Uit die Russe se oogpunt gesien, kon hierdie werklikhede slegs op een manier konkreet demonstreer word, nl. deur ‘n daadwerklike, grootskaalse militêre inkursie in Oekraïne in te loods, wat Kiëf sal laat besef dat hulle oorlewing wesentlik op die spel is, as hulle nie vir Rusland sou gee wat hy wil hê nie. Só ‘n militêre operasie, het die Russe vanuit die staanspoor besef, sou hoogs waarskynlik tot Westerse teenmaatreëls lei. Waarvoor hulle dan ook sigbaar jare gelede reeds begin beplan en voorberei het – deur ‘n behoorlike analise te doen van hulle eie kwesbaarhede (veral op tegnologiese en ekonomiese gebied), en vervolgens deur stappe te doen om hulself pro-aktief te beskerm en om die Weste te kan afskrik daarvan om militêr aan die kant van Kiëf in te meng.

Voorbereidings op ekonomiese terrein: Voorbeelde van hierdie bedreigingsontleding was die identifikasie van moontlike uitsluiting uit die Westers-beheerde SWIFT-bankoorplasingstelsel, waarvoor Rusland in 2014 reeds begin sy eie alternatief (die SPFS) ontwikkel het, en ook met Sjina en die ander BRICS-lande begin saamwerk het vir die gebruik van die Sjinese se eie alternatief vir SWIFT, bekend as CIPS. Ook om uit die VSA-dollar te begin beweeg vir internasionale betalings.

Hierdie samewerking met Sjina m.b.t. internasionale finansiële stelsels is in 2019 verskerp, en dit is sprekend dat op 11 Januarie 2022, slegs ses weke voor die inval, verdere hoëvlakse akkoorde gesluit is hieroor, tussen Moskou en Beijing. Ook het Rusland enorme buitelandse kapitaal-reserwes begin opbou, wat huidiglik op sowat US$630 miljard te staan kom, en sy buitelandse skuld-vlakke begin verminder, sodat dit tans minder as 20% van BBP bedra (terwyl die Westerse norm meer as 100% is). Moskou se behoefte aan geld leen by wyse van uitgifte van effekte is tans dus baie klein, en 90% van sulke staat-skuld word in ieder geval deur Russiese beleggers self opgeneem – sodat slegs 10% daarvan van buitelandse geld afhanklik is.

Voorts het Poetin reeds in 2014 voedsel-selfversorgendheid begin aanspoor deur die invoer van vleis, vrugte, groente en suiwel uit die Weste te verbied. Rusland se belangrikste uitvoere is petroleum-produkte (gas en olie). Voor 2014 het prakties alles na Europa gegaan (vandag nog lewer Rusland 40% van Europa se olie en steenkool, en 20% van sy gas). In 2014 is ‘n ooreenkoms gesluit met Sjina vir die konstruksie van 'n gas-pyplyn tussen die twee lande, wat in 2019 geopen het, en is reeds goedkeuring gegee vir die bou van ‘n tweede so ‘n pyplyn.

Op wapen-gebied het Rusland ook as ‘n wêreld-leier na vore getree in die ontwikkeling en ontplooiing van hipersoniese wapenstelsels, vêr voor die VSA. Hierdie nuwe arsenaal bevat missiele wat tot Mach 10 (meer as 12,000 km per uur) kan haal en nie deur bestaande anti-missielstelsels afgeskiet kan word nie. Voorts beskik Rusland uiteraard oor een van die wêreld se grootste kernarsenale, met die nodige afleweringsmiddele, wat as sy hoof-waarborg dien teen Westerse toetrede tot die huidige militêre konflik met Oekraïne, en ‘n moderne lugmag en lugafweer-stelsels, sodat dit baie moeilik en riskant sou wees vir die Weste om ‘n “geen vlieg”-sone oor Oekraïne te probeer afdwing.

3.1.5 Hoe vêr het Rusland gevorder daarmee om Oekraïne te intimideer om te onderhandel?

Voor die loods van Moskou se “spesiale militêre operasie” op 24 Februarie 2022 om Oekraïne te “de-militariseer en de-Nazifiseer” het Kiëf kennelik nie geglo gehad dat die Kremlin werklik tot so ‘n drastiese stap sou oorgaan nie (ondanks weke van waarskuwings deur die Weste, wat nie anders kon nie as om die enorme magsopbou te gesien het nie). Die ontplooiing van Russiese magte oor die grens heen op 24 Februarie, het dus baie konkreet daarin geslaag om vir Kiëf te oortuig dat die geskilpunte vir Moskou so wesentlik belangrik is, dat hy so ‘n uiterste stap sou onderneem ten einde die vordering te kry wat die Minsk-akkoorde nie kon bring nie.

Die Westerse reaksie (wanneer dit gestroop word van politieke spin) het vervolgens ook baie duidelik vir Kiëf bevestig dat Oekraïne nie enige konkrete militêre hulp van die Weste kon verwag nie – die Weste sou die situasie eksploiteer om Rusland se beeld soveel moontlik skade aan te doen, en so ook sy ekonomie, sonder egter om self enige militêre of ekonomiese risiko’s te loop.

162 Nongqai Vol 13 No 3

Reeds op die eerste dag het President Zelensky diengevolg begin aandui dat Oekraïne nou bereid is om te praat, ook oor neutraliteit (dus, sonder voorwaardes). Op Dag 2 het Moskou sy magte se voorwaartse progressie vir ‘n aantal ure gestop en aangedui dat dit slegs hervat sou word as daar nie konkrete vordering sou kom met die aanlê van formele onderhandelinge nie. Poetin het toe reeds ‘n afvaardiging na Belo-Rusland ontplooi, vir daardie doel (dit was vir Rusland van groot belang dat die onderhandelinge moet plaasvind direk tussen Kiëf en Moskou, sonder enige betrokkenheid deur die Weste, en bepaald nie op die grondgebied van enige Westerse land nie).

Zelensky was eers lugtig vir onderhandelinge in Belo-Rusland, maar op die derde dag is gerapporteer dat ooreen gekom is om dit wel af te skop die grens tussen Oekraïne en Belo-Rusland.

Die eerste formele gesprek het toe wel op Dag 4 daar plaasgevind. Die feit dat dit bilateraal tussen Rusland en Oekraïne is, sonder enige buitelandse bemiddeling of betrokkenheid, en op grondgebied van Poetin se keuse (sy geallieerde) is ‘n diplomatieke oorwinning vir Rusland en is aanduidend van Oekraïne se beperkte hefboomkrag in die onderhandelinge.

Sukses in die bereik van ‘n formele akkoord het na slegs vier dae van militêre operasies uiteraard nog nie gerealiseer nie, maar minstens is op 28 Februarie reeds op rekord geplaas dat beide partye saamstem om die proses so spoedig moontlik voort te sit (volgens berig word, op 2 Maart). Soos hierdie dinge gaan, was die afskop van onderhandelinge beslis blits-snel (vergelyk die geskiedenis se beroemdste voorbeeld van Blitzkrieg, nl. die val van Frankryk in WO2, wat oor ‘n veel kleiner grondgebied heen ontplooi het as die uitgestrekte Oekraïne – dit het 35 dae geneem van die loods van die aanval tot die binne-marsjeer van Parys, en ‘n verdere 8 dae tot die teken van ‘n vredesooreenkoms; die VSA se “shock and awe” inval in Irak in 2003 het geduur van 19 Maart tot 1 Mei).

Die laaste punt waarvan Oekraïne oortuig sou moes word ten einde hom suksesvol te intimideer om na Rusland se wense te onderhandel, is die gemelde demonstrasie dat Oekraïne op sy eie, alleen, nie militêr teen Rusland opgewasse is nie en dus eerder moet onderhandel en skik op ‘n kompromis, as om die risiko te loop om totaal verslaan en tot ‘n onvoorwaardelike oorgawe gedwing te word – ‘n neerlaag wat tot die totale wegmaak van Oekraïne as land sou kon lei (soos wat Poetin onsubtiel gedreig gehad het, toe hy gesê het dat Oekraïne in sy oë, nie histories bestaansreg het buite Rusland nie).

Aanduidings is (weer, wanneer deur die propaganda heen gepenetreer kan word na die realiteite) dat Oekraïne hierdie onafwendbare werklikheid begin insien – vandaar dat hulle so vinnig was om te begin praat, veral dan ten eerste met die oog op ‘n skietstaking. Die huidige stand van die militêre kragmeting sal nou bespreek word, aan die hande van die onderskeie strategieë wat mens sien uitspeel.

3.1.6 Wat is die Russe se militêre strategie in werklikheid?

Die eerste punt om hier te maak, is wat die Russiese militêre inkursie nie is nie. Dit is nie ‘n Blitzkriegstyl “shock and awe” aanslag met drie dae van intense voorafgaande bombardering (soos in Irak), en dan ‘n resies na die stede, wat stormgeloop en oorgevat moet word nie (en dan op ‘n uitgerekte insurgensie-stryd uitloop, omdat die bevolking nog nie oortuig is dat verset nutteloos is nie).

Die Russiese plan is duidelik gebaseer op intimidasie eerder as okkupasie. Om die harde werklikhede deeglik in te vryf, sodat uiteindelik gelate aanvaarding sal intree, en die Oekraïniërs sal instem om die Russe te gee wat hulle wil hê. Dit stem veel meer ooreen met die Pruisiese leër se veldtog teen Frankryk in 1870, eerder as die Nazi’s se blits-veldtog in 1940 – Hitler wou die glorie en wraak van ‘n dramatiese vernedering van Frankryk hê, terwyl Bismarck die militêre kampanje gesien het as ‘n middel om vir Pruise die respek en geo-strategiese winste te gee wat hy wou hê, soos die vereniging van die Duitse state as die eerste Duitse Ryk onder die Pruisiese koning as keiser.

Die Russe is soos die Mafia-ekstorsiebendes wat jou ongenooi in jou huis kom opsoek, en nie gaan loop nie tensy jy betaal. Die Oekraïniërs weet nou dat hulle óf die Russe met teen-geweld gaan moet uitgooi (as hulle kan), of anders gedwonge sal wees om die Russe te betaal dit wat hulle wil hê, eerdat hulle hul loop sal kry.

163 Nongqai Vol 13 No 3

Wat hierdie mafia-analogie probeer verduidelik, is dat dit ‘n foutiewe lees van die situasie is om te dink dat die Russe dit as noodwendige militêre uitdaging voor hulle het om die Oekraïniese stede stormerhand te verower. Met die uitsondering van die hawestede, en die sielkundige belang van Kiëf as hoofstad, het die ander stede nie werklik as sodanig militêr-strategiese belang vir Rusland nie. Al wat die Russe nodig het om te doen, is om hierdie stede te omsingel, van die essensiële infrastruktuur (soos ligte en water) onder hulle beheer te kry, en dan te sit en wag om te kyk hoe lank die bevolking sal kan uithou in die metro-tonnels. Want die inwoners gaan weet dat hulle lewens nie na normaal gaan kan terugkeer nie (al het die Russe nie die stede fisies okkupeer nie), solank as wat die Russe daar buite vir hulle sit en kyk en elke dan en wan – so ter herinnering – ‘n skoot aftrek of ‘n voeler-penetrasie loods, of begin rondspeel met die krag, gas en water, en/of die voedseltoevoer.

Die Russe weet baie goed wat die koste sal wees van stedelike oorlogvoering. Die geskiedenis van Stalingrad en Leningrad is uiteraard goed aan hulle bekend. Veel eerder dan (soos wat die Pruise in 1870 gedoen het met Parys en Metz), hoef hulle maar net die stede te beleër en bombardeer, en dan gade te slaan hoe die publieke orde en wil tot verset daarbinne in-plof, soos wat kos en water opraak en die koue sy tol eis, sonder krag of gas.

Wat nie sê dat die Russe nooit sal poog om ‘n stad te beset nie, of nie doelbewus sal poog om die Oekraïniese weermag te elimineer nie. Die eliminasie van die Oekraïniese weermag, sal Rusland waarskynlik egter nie ter aanvang wil probeer verwesentlik op terrein gekies deur die Oekraïniërs nie (m.a.w., hulle stede). Rusland sal self die “killing”grounds wil kies waar hy die Oekraïniese weermag-eenhede kan elimineer, wat sal wees deur hulle op die plat Steppe af te sny, op te breek in pakkette en te vergruis (as hulle nie oorgee nie) – weer soos wat die Pruise met Napoleon lll gedoen het, buite Sedan... Die feit dat mens op TV kan sien hoe massiewe kolonne Russiese soldate en wapentuig vryelik oor Oekraïniese grondgebied kan beweeg, sonder klaarblyklik enige gevaar van interdiksie deur die Oekraïniese magte, dui aan dat al die voorvereistes reeds in plek is vir die Russe om so ‘n oorlog van beweging, om-flanking en strategiese eleksie van slagvelde van hulle keuse, te kan voer – sonder dat die Oekraïniers effektief in staat sal wees om hulle teen te gaan.

Die volgende kaart wys die Russiese troepe-ontplooiings in Oekraïne soos op die aand van 27 Februarie.

Dit val dadelik op dat die Russe dusver nié vanuit die Donbas in die Ooste, die hoof-magskonsentrasie van Oekraïniese troepe (wat Noord-Suid ontplooi is langs die Donetsk-Luhansk front), probeer weswaarts terugdruk het nie - dit is bekend dat die Oekraïniese weermag sy magsvlakke aan daardie front verhoog het, in die dae aanlopend tot die eskalering van die konflik. Dis asof die Russe die Oekraïniese magte wat daar ontplooi is, in plek wil hou, sodat hulle dan agter die Oekraïniërs om (d.w.s., aan die Westekant) vir hulle kan afsny van die res van Oekraïne d.m.v. opruk vanuit die brughoofde wat hulle gevestig het in die Noorde en die Suide (soos my rooi pyle antisipeer), en só dan 164 Nongqai Vol 13 No 3

op die plat Steppe-vlaktes, met hulle oorweldigende Russiese voorsprong in swaar wapentuig, ‘n groot gedeelte van die Oekraïniese weermag tot oorgawe kan dwing of vernietig. Daar is ingeligte bespiegeling dat dit vrees was hiervoor, wat die Oekraïniese regering aangespoor het om by vandag (28 Februarie) se onderhandelinge te druk vir ‘n skietstilstand. Dieselfde flankende afsny-taktiek sal waarskynlik in die Suid-Weste gevolg word ten einde Odessa te isoleer (dit skyn logies te wees dat die Russe die strategies-belangrike suidelike kus – wat histories en etnies-linguisties Russies is – sal wil inpalm, om Oekraïne af te sny van enige logistieke voorsieningsmoontlikheid van oor die Swart See. Daar is ‘n paar werklikhede wat aanduidend daarvan kan wees dat hierdie vir die Russe hulle beste strategie sal wees. Eerstens is dit ‘n bekende werklikheid dat stedelike oorlogvoering tipies ‘n vyfteen-een getalsvoordeel aan die aanvaller se kant verg, om suksesvol te wees. Dis uitermate vernietigend en bloedig, en die Russe het geen rede om óf alles wat hulle hoop om te erf plat te skiet nie, óf om die bevolking verder te antagoniseer nie – veral nie aangesien die okkupeer van die stede, in sigself nie enige strategiese wins vir hulle sal meebring nie, en daar in ieder geval baie makliker psigologiese maniere is om ‘n stedelike bevolking te kry om vir sy politieke leiers te sê om te gaan onderhandel.

Tweedens dui die bestaande ontplooiings van die Russe (soos op die kaart aangedui) daarop dat dit wel goed moontlik hulle plan mag wees om bloot strategies-geleë areas van buite-stedelike terrein te okkupeer, en daarmee in effek die Oekraïniërs uit te daag om uit die stede te kom en hulle aan te vat, as die Oekraïniërs hulle land en hulle normale lewens wil terug-hê. Hierdie aanname word versterk deur die feit dat die Russiese magte tot dusver nié die stede met alle mag begin bombardeer of binnestorm het nie.

Derdens is daar die realiteit van vlugtelinge. Binne die eerste vier dae reeds het meer as ‘n halfmiljoen Oekraïniërs na die weste gevlug. Dit pas opsigtelik die Russe, en hulle het dusver nie die hoofweë of treinspore vir hierdie mense probeer afsny nie. Hierdie Oekraïniërs vlug, enersyds omrede hulle die Russe vrees, andersyds omdat hulle besef hulle het nou ‘n gulde geleentheid (wat nie voorheen vir hulle bestaan het nie) om hulle in die ryk Wes-Europa of Noord-Amerika te kan vestig, maar ook vlug hulle omdat hulle opsigtelik nie vertroue het in hulle eie regering se vermoë om hulle te beskerm nie. Die VN-agentskappe verwag dat miljoene Oekraïniërs aanstons weswaarts op die vlug sal wees. Vir die Russe pas dié uittog, omdat dit hulle met minder potensiële opponente laat, tweedens omdat dit wis en seker aanstons die Weste onder groot druk gaan plaas, maar ook vanweë die sielkundige effek op dié wat agterbly se moreel.

Die vierde realiteit is wat in en om die stede self, soos veral dan Kiëf, aan die gang is. Onder ‘n klokreël, skuil talle mense in die metro-tonnels. Hoe lank gaan dit wees voordat daardie tipe bestaan, hulle gaan laat vra of die kool die sous werd is? Die Russe beset reeds belangrike buite-stedelike infrastruktuur, soos die Chernobyl-kragsentrale (nie omdat hulle ‘n radio-aktiewe afvalhoop wil hê nie, maar omdat die ander deel van die kragsentrale – m.a.w., die deel wat nie gesmelt het nie – steeds een van Oekraïne se belangrikste bronne van elektriese krag is, en hulle dit wil beheer).

Die vyfde realiteit is dat die Oekraïniërs lig gewapen is, sonder lug-superioriteit, en dus nie werklik kan waag om die swaar-gewapende Russiese magte wat in die platteland ontplooi is, oor daardie plat terrein heen te probeer konvensioneel-militêr aanval nie. Gegewe hulle tipe wapentuig, moet hulle logies eintlik as insurgente veg – veral ook omdat hulle nie beskik oor logistieke reserwes en toevoer-lyne nie, wat hulle sal kan her-voorsien wanneer hulle ammunisie en voorraad kort voor lank deur grootskaalse konvensionele botsings uitgeput sou wees. Die enigste “oerwoud” in daardie landstreek waaruit hulle as insurgente sal kan veg, is in werklikheid die beton-oerwoude van die stede. En die Russe weet dit alles, so waarom hulleself gaan blootstel? (Wat nie sê dat Rusland nooit gaan stede okkupeer nie – net maar dat dit nie die maatstaf kan wees vir beoordeel of die Russiese operasies dusvêr suksesvol is, al dan nie; dit skyn of hulle konsentreer op die sielkundig165 Nongqai Vol 13 No 3

belangrike stede van Kiëf en Kharkof, om ‘n tipe domino-effek daarmee af te skop, maar tipiesRussies, doen hulle dit stelselmatig, met eers enorme magsopbou).

Dit skyn dus asof die nuusberiggewing as sou die Russiese kampanje “in die moeilikheid wees” omrede hulle nie op Dag 1 al die stede kon okkupeer het nie, propaganda eerder as feit is – of andersins gebaseer is op ‘n verkeerde aannames oor die werklike Russiese militêre strategie. So asof strooipop-teikens vir die Russe identifiseer word, en as hulle dit dan nie verwesenlik nie, dan kan gesê word hulle het misluk (so ietwat soos wat die Kubane gedoen het met die mite van Cuito Cuinavale).

In my beskeie analise, sal die beslissende veldslae geveg word nie in die stede nie, maar wel wanneer die Russe kort voor lank die Oekraïniese eenhede wat ontplooi is op die Donbas-front, afsny en in pakkette opbreek, om een vir een vernietig te word wanneer die Russe hulle tenks, grofgeskut en lug-vermoë op hulle loslaat, op terrein van Russiese keuse, wat sulke swaar wapentuig en styl van oorlogvoering bevoordeel.

3.1.7 Wat is die geostrategiese uitkoms wat die Russe waarskynlik wil verwesenlik?

Dit is realisties om te verwag dat die Russe ‘n spektrum van uitkomste sal hê wat hulle as aanvaarbaar sal ag, afhangende van die prys wat elkeen sal blyk te dra in die altyd moeilikvoorspelbare eb en vloei van die realiteite op die grond, in oorlogsituasies.

Die minimum aanvaarbare uitkoms vir Rusland, sal waarskynlik ‘n akkoord wees wat Oekraïniese neutraliteit en buffer-status waarborg, die her-anneksasie van die Krim regtens erken, en so ook die afskeiding van die gedeeltes van die Donetsk en Luhansk oblasts wat voor die inkursie reeds onder separatiste-beheer was. So ‘n uitkoms sou ook geen werklike verlies van nuwe grondgebied (anders as dit wat hulle reeds in feite tog verloor gehad het) vir Oekraïne beteken nie. As dit die maksimum haalbare sou blyk te wees, sal Poetin dit waarskynlik as ‘n oorwinning kan verkoop. ‘n Ietwat ryker prys vir die Russe om te wen, sou wees as die gehele Donetsk en Luhansk oblasts (m.a.w., nie net dié dele daarvan voorheen reeds onder separatiste-beheer) toegelaat sou word om af te skei en by die Russiese Federasie aan te sluit, en so ook die kusstrook Oos en Wes van die Krim, langs die Swart See (wat ook tradisioneel en linguisties Russies was).

Dit is moontlik dat die Russe mag mik om die hele gebied Oos van die Dnieper-rivier in te palm, plus die gemelde Swart See-kusstrook. Waarskynlik egter is anneksasie van groot gedeeltes bykomende grondgebied nie vir hulle so strategies-belangrik as om ‘n gewaarborgde neutrale buffer-gebied te verkry nie.

Dit blyk ook onwaarskynlik dat die Russe op die kort termyn werklik “regime change” in Kiëf in die oog het. Hulle prioriteit is duidelik om te kan onderhandel vir die realisering van hulle strategiese oogmerke, en daarvoor sal hulle ‘n geloofwaardige gespreksgenoot nodig hê. ‘n Zelensky sal kan geloofwaardig die tipe akkoord teken wat die Russe soek, en sy aanvanklike verset sal dit moontlik maak om te verduidelik dat dit ten besluite die beste beskikbare kompromis was, ten einde nie alles te verloor nie. ‘n Strooipop-leier wat deur die Russe in sy plek geplaas word, sal daarenteen nie die realiteit kan oorkom nie dat enige akkoord wat so-iemand sou teken, die opsigtelike produk van intimidasie en ekstorsie was. (Dit is goed moontlik dat die Zelensky-regering – wat voor die krisis reeds nie alte gewild was nie – daarna ieder geval deur Oekraïniërs self tot ‘n val gebring sal word, vir hulle verkeerd-lees van die masgrealiteite; daar is reeds duidelik geluide onder Oekraïniërs soos: watse tipe gek is dit wat in die see in neuk sonder dat hy weet hoe om te swem? (bedoelende, hoekom enigsins die beer provokeer het, as jy behoort te geweet het jy het geensins die middele om sy argwaan dan mee te kan afweer nie, en dat niemand gaan waag om jou te kom help nie).

Wat vir my duidelik is, is dat tyd teen die Oekraïniërs gaan werk, nie teen die Russe nie. Hoe langer hierdie situasie voortduur, hoe hagliker gaan die burgerlikes se lot in die stede word, en hoe 166 Nongqai Vol 13 No 3

moeiliker gaan die logistieke posisie van Oekraïniese soldate word (wat nie aanvullings-lyne het nie). Hoe meer tyd die Russe het om oor daardie groot land heen te ontplooi en Oekraïniese eenhede af te sny, hoe groter gaan die gevaar word dat Oekraïne swaar militêre verliese mag ly.

Die publieke persepsie wat die Westerse media wil kweek dat dinge al hoe slegter begin gaan vir Poetin hoe langer “hy nie daarin slaag om die stede oor te neem nie”, skyn dus vir my ongefundeerd te wees. Tyd is dus eintlik aan sy kant, want hy het opsigtelik reeds dinge soos die negatiewe publisiteit en isolasie-aksies op sport- en ekonomiese gebied, verdiskonteer gehad in sy beplanning en risiko-analise.

Ervaring die wêreld oor het ook geleer dat ekonomiese sanksies meer simbolies/psigolies van impak is, as reël. Dit is nog nooit suksesvol teen ‘n land so groot soos Rusland toegepas nie, en nog selde was ‘n land vooraf so goed voorberei daarteen soos juis Rusland, wat dit duidelik antisipeer het. Dit is ook baie sprekend dat die Weste so versigtig alle moontlike impak op die energie-sektor uitgeweer het uit die sanksie-pakket (wetend hoe afhanklik hulle self is van Russiese olie, gas en steenkool).

Dusver het Rusland nog geen teken daarvan gegee om hierdie magtige potensiële wapen teen die Weste te gebruik nie (want die styging in die petroleum-pryse, bring daagliks vir Moskou meer geld in). Dit is egter eintlik klugtig van die Weste om te wil voorgee dat hulle alles doen om Rusland ekonomies te skaad, as hulle die kern van die Russiese ekonomie (nl. petroleum-uitvoere) so versigtig in eie belang uitsluit uit enige strafmaatreëls.

As Poetin hierdie skrille posturering deur die Weste oorleef en wegstap met suksesse behaal om die onderhandelingstafel, alles danksy sy blatante militêre intimidasie-operasie, gaan hy veel gewen het in sterkman-aansien tuis, in sy streek en in die res van die wêreld (buite die Weste – met selfs die Weste wat hom waarskynlik dan sal moet respekteer, indien nie vrees nie).

3.2 Oekraïne Oekraïne is gekonfronteer met ‘n aantal realiteite wat dit voorwaar ‘n wonderwerk sal maak as hy as oorwinnaar uit hierdie stryd kan tree (ongeag hoe dapper van sy vegters mag wees, of hoe regverdig sy saak op papier).

Hierdie realiteite is bekend aan die meerderheid van sy eie inwoners. Dit verhoog die kompleksiteit van sy uiteenlopende bevolkingsamestelling, wat nie net taal-gewys verdeeld is nie, maar wat ook nou verdere verdelingsfaktore begin manifesteer, onder sy Oekraïniese bevolking self. Overgesegd synde – die land is reeds gekonfronteer met die probleem dat ‘n substantiewe deel van sy bevolking wat taal- en kultuurgewys identifiseer met die invaller; nou kom nog boonop klowinge voor onder die Oekraïnies-sprekendes self. Belangrikste hiervan is dat reeds meer as ‘n halfmiljoen van hulle binne die eerste vier dae van konflik land-uit gevlug het (met nog miljoene wat verwag word in hulle spore gaan volg). Gewis is daar die oorweging dat baie van hulle dit as ‘n eenmalige geleentheid mag sien om verblyfreg in die Westerse lande te verkry, maar fundamenteel sien hulle die skrif aan die muur wat die magsrealiteite betref, en het hulle nie vertroue in hulle regering se vermoë om as oorwinnaars uit die stryd te tree nie. ‘n Ander groot groep onder veral die stedelike bevolking, is diegene wat in effek neutraal staan en skuiling soek (soos in die metro-tonnels) en ‘n wag-en-sien houding inneem. Dit is dus (ondanks die propaganda tot die teendeel) ‘n getalsgewys relatiewe klein groep wat besig is om aktief die wapen op te neem om teen die Rusland te veg.

Wat militêre kapasiteit betref, is die Oekraïniese gewapende magte in die algemeen bewapen met verouderde toerusting, en het waarskynlik elk net proviand en ammunisie vir tien dae. Hierdie magte dra nou (met die Russe reeds binne hulle grense in groot getalle), die militêr-strategiese las om die indringer / intimideerder op die Steppe te gaan aanvat en uit hulle land uit te probeer gooi (want as die Russe nie aanstons daadwerklik gaan probeer om die stede te okkupeer nie, swaai die rolle van verdediger en aanvaller om). Dit is natuurlik logisties baie makliker vir ‘n mag ontplooi buite die stede, as wat dit is vir een wat saam met die hele bevolking daar vasgekeer is en niemand weet 167 Nongqai Vol 13 No 3

waar jou kos en water vandaan gaan kom as jou eerste voorraad op is nie. Daarby is die land so groot, dat die Oekraïniërs eenvoudig nie die getalle en die middele het om orals gate toe te stop nie, as die Russe begin met ‘n oorlog van maneuver en beweging oor die uitgestrekte platteland heen – ‘n terrein wat die Russe se swaar wapentuig sal pas (wat die Oekraïniërs net het nie) en waar lugsuperioriteit essensieel sal wees.

Satelliet-fotos wat kilometer-lange konvooie van Russiese voertuie toon, buffer teen buffer en dikwels in dubbel en drie-dubbel rye onderweg na hulle afspringpunte, illustreer dat Oekraïne oor geen noemenswaardige lugaanval-kapasiteit meer beskik nie – anders sou dit vir vegterbomwerpers kinderspeletjies gewees het om hierdie dig saamgepakte konvooie te vernietig.

Die feit dat hulle wapentuig nie opweeg teen die Russe s’n nie, verplig in werklikheid die Oekraïniërs om as insurgente te veg – maar hulle plat landskap leen sigself nie eintlik daartoe nie. Dit is ook so dat verstedelikte Westerlinge gewoond aan supermarkte en moderne infrastruktuur, dit nie so maklik vind om in te pas in daardie rol van insurgent nie (anders as bv. iemand wat gewoond is om van bokmelk te leef in ‘n grot in die berge, sonder om dit as ontbering te voel). Daarby het Poetin genadeloos bewys in die oorloë in Tsjetsjnië, dat hy ‘n insurgensie-stryd kan wen, al is dit by wyse van ‘n meedoënlose, uitgerekte proses van seermaak, om magsrealiteite in te vryf en só sielkundig gelate onderwerping te bewerkstellig.

Die grootste probleem wat egter binne die volgende week of wat vir die Oekraïniërs gaan konfronteer, is hoe en waarmee hulle hul voorrade aangevul gaan kry – hetsy proviand of ammunisie – siende dat die Russe waarskynlik alle buitelandse toevoer sal kan afsny.

Militêre realiteit sal waarskynlik dus dikteer dat die formele Oekraïniese weermag-eenhede intplooi in die Ooste (die swaartepunt van die Russiese inval) sal moet begin onttrek na die Weste van die land, ten einde te verhoed dat hulle in die Ooste en Suide afgesny en stuk-stuk vernietig kan word; ook sodat hulle hulle fronte en geografiese gebied van verantwoordelikheid kan inkort, en ook nader kan kom aan die grense met vriendelike Westerse lande, in die hoop dat van daar af voorraad ingebring sal kan word. ‘n Terugtrekking wat dan – synde dat dit in ieder geval op die grond nuwe geografiese begrensings sal skep – die vraag na die oppervlak sal dwing: hoekom nie langs daardie lyne onderhandel vir ‘n meer hanteerbare ruimtelike werklikheid vir ‘n Oekraïne ingestel op nominale oorlewing? (‘n strategie wat die verskil kan maak tussen iets red of alles verloor...).

Die ongelukkig werklikheid van ekstorsie en intimidasie, is dat min dit regkry om die Mafiosi met teen-geweld uit hulle huise gegooi te kry – dit geskied gewoonlik net teen die betaal van ‘n prys...

3.3 Weste Die Weste, en veral die VSA en VK, is deur die krisis ontbloot vir hulle siniese manipulasie van ‘n inherent swak en weerlose land (vir wie hulle baie goed weet hulle nie kan of wil toelaat as NAVOlid nie). ‘n Spel wat nie primêr moes dien om Oekraïne te help nie, maar eerder om Rusland skade aan te doen en hulle eie interne party-politieke behoeftes te dien – in die geval van Biden en Johnson, om o.a. die publieke aandag af te trek van hulle eie hoëprofiel-probleme en ongewildheid van die moment.

Die Weste gee hoog-heilig op oor die sg. beginsel van die onskendbaarheid van die na-oorlogse grense. Maak nie saak hoe kunsmatig of manipulatief daardie grense getrek is nie, of hoe dit uit pas is met die plaaslike inwoners se voorkeure, en hoe direk dit dus verantwoordelik is vir bloedige konflikte nie. Totdat hierdie “beginsel” nie hulle as Weste se eie agendas pas nie. Soos wat in die voormalige Joego-Slawië gebeur het, met die grense van Serwië in die geval van Kosovo – Kosovo wat die historiese bakermat was van Serwië, die geboorte-grond van die Serwiese koninkryk en kultuur, maar oor die eeue toenemend bevolk is deur Moslems van aanliggende Albanië, sodat etniese Serwiërs teen die einde van die vorige eeu net 10% van die streek se bevolking uitgemaak het. Op grond van die bevolking se voorkeure soos geartikuleer deur Moslem-separatiste, het die 168 Nongqai Vol 13 No 3

Weste Kosovo se eensydige verklaring van onafhanklikheid van Serwië in 2008 erken, ongeag die “onskendbaarheid” van sulke grense.

Die erkenning van plaaslike inwoners se voorkeure, soos in Kosovo, geld egter nie vir die Donbas nie, of vir die Krim (waar dit per referendum oorweldigend bewys is) en was nou direk aanleidend tot die uitbreek van Europa se tweede groot oorlog na WO2 (die eerste synde die NAVO-oorlog teen die Serwiërs, juis oor Kosovo).

Hierdie opmerkings dien nie om Poetin se skroomtelose gryp na wapengeweld as oplossing vir tussen-staatlike probleme, enigsins goed te praat nie – dis egter ‘n feit soos ‘n koei dat NAVO ook nie VN-magtiging gehad het vir sý oorlog teen Serwië nie.

Die angstigheid merkbaar in Westerse media dat Poetin nie moet slaag nie, wys op die wesentlike gevaar dat – as hy dit wél sou regkry – die Weste nog meer ontbloot sal staan as impotent en onbetroubaar as bondgenoot. Daar is ook ‘n ewe wesentlike risiko dat die isolasie-maatreëls teen Poetin en Rusland, ‘n hupstoot gaan gee aan alternatiewe stelsels soos dié van die Sjinese, in internasionale geldmarkte. In die groter konteks van die Weste se groeiende kompetisie met ‘n snelopkomende Sjina, dus alles onvoorsiene gevolge wat die Weste se posisie in die nuwe internasionale magsbalans, wesentlik sal verswak.

As slotsom, is dit moeilik om te sien hoe enigiets goeds vir die Weste gaan voortvloei uit hierdie debakel – wat die vraag opdwing na waarom enigsins begin is om Oekraïne aan te hits en Rusland te provokeer, as enige behoorlike vooraf uitspeel van waarskynlike gevolge, behoort uit te gewys het watter boemerang-resultate dit kon hê.

Presies dus die Weste se kritiek destyds teen die USSR onder Kroestjof, oor waarom hy in 1962 begin neuk het met kernwapens te wil plaas op die eiland van Kuba, slegs 160km van Florida se kus...

3.4 BRICS / Sjina Die BRICS-handelsblok bestaan uit vyf groot ekonomieë – Brasilië, Rusland, Indië, China en SuidAfrika. Gesamentlik verteenwoordig hierdie groep ongeveer 42% van die wêreld se bevolking en ongeveer 23% van die wêreld se BBP. Met inagneming van sodanige omvang, is daar dus beslis potensiaal vir hierdie groep om eie lewensvatbare alternatiewe vir Westerse stelsels soos SWIFT uit te bou. Dit val dan ook op dat Indië nie in die VN-veiligheidsraad teen Rusland se militêre optrede gestem het nie (Sjina ook nie) en dat Brasilië en Suid-Afrika ook nie bereid was om onverbloem te verdoem nie. Om dus voor te gee dat Rusland totaal ekonomies en polities geïsoleer gaan staan, is nie realisties nie.

Die vooruitsig dat hierdie konflik kan lei tot ‘n veel nouer en hartliker samewerkingsverhouding tussen Sjina en Rusland (met die res van die BRICS daarby in hulle dampkring) behoort vir die Weste tot groot kommer te stem.

Wat vir Suid-Afrika van belang is (gegewe sy eie uitdagings), is dat sukses vir Rusland die minder demokratiese elemente in die plaaslike politieke spektrum kan oortuig daarvan dat mens sal kan wegkom met anti-demokratiese en ongrondwetlike politieke magsuitoefening. As sulke faksies (soos die ANC se RET’s met hulle ambisie van ‘n tweede rewolusie) die mag in die hande sou kry, sal hulle meen te kan reken op steun van die Poetin / Xi-dampkring om in effek as regeerders te maak soos hulle wil, en sal dit baie moeilik wees om hulle dan eendag weer uit die kussings te lig.

Op die kort termyn, sal ekonomiese impakte op Suid-Afrika die wesentlikste gevoel word in die vorm van versnelde inflasie (wat reeds hoog neig) deur die styging van internasionale brandstofpryse.

Die goudprys sal deur die onsekerheid hoër neig, maar weens die kreeftegang van die SuidAfrikaanse mynbou-sektor, sal dit nie genoegsaam wees om saakmakend te help nie.

169 Nongqai Vol 13 No 3

4. KONSEKWENSIES Poetin se leuse met sy militêre optrede kon maklik wees: “Ek maak die wêreld veilig vir diktature”.

As hy ongestraf en ongeskonde wegkom daarmee om Oekraïne onbeskaamd militêr te geïntimideer het om aan sy eise te voldoen (wat tans goed moontlik lyk) dan sal ondemokratiese lande gewis lesse hieruit leer. Eerstens dat “mag is reg” – mits jy genoeg pyn kan uitdeel sodat almal afgeskrik is daarvan om jou te probeer fisies aanvat (soos by uitstek, deur eie kernwapens te hê).

Lande wat hulleself ernstig sal moet begin afvra of hulle kernwapens kort, is Taiwan en Suid-Korea.

Die ander les wat dringend hieruit te leer is, is dat die wêreld ‘n billike volkeregtelike formule sal moet ontwikkel waarmee alle grensverskille wat spruit uit lukrake koloniale afbakenings en politieke manipulasies, vreedsaam opgelos kan word. Veral Afrika en Sentraal-Europa kan andersins gebuk gaan onder eindelose destabilisering. Die beginsel dat plaaslike bevolkings toegelaat moet word om self te bepaal waar hulle tuis voel, by wyse van vrye en regverdige referendums gehou tot op die laagste vlak van lokale bestuur, behoort konsekwent toegepas te word.

Die laaste, altyd-teenwoordige konsekwensie van hierdie tipe situasie, is dat dit die gewone man, vrou en kind is wat die meeste gaan ly. Mens se hart gaan uit na hulle – mag koel koppe en realistiese situasie-bewustheid, aanstons ‘n skikking bring wat ‘n werklike, waardige vrede inlui.

VAN DIE REDAKSIE

• OOGGETUIEVERSLAE VAN TERREURDADE GESOEK Help asseblief: So baie van ons lede en lesers was ooggetuies van terreurdade gedurende die rewolusionêre oorlog. Ons is op soek na ooggetuieverslae van ons oudlede. En statistiek. Soos die ou Anglo Boere-oorlog wat meer as 100 jaar gelede plaasgevind het, steeds interessant bly – so het ons rewolusionêre-oorlog van 16 Des 1961 tot 1994 geduur – selfs na die bekende “2 Februarie 1990”-toespraak van mnr FW de Klerk het die stryd eintlik feller voortgeduur veral tussen die ANC en Inkatha en tussen “Hostel dwellers” en “Residents”. Op die foto is majoor Dolf Odendaal nadat ‘n handgranaat na hom gegooi is.

HUMOR IN UNIFORM …. BEAUFORT-WES EN DIE MECHANIC Brig Theo Kleynhans Soos dit die gebruik was in die goeie ou dae, het die Staatsadvokaat en die ondersoekbeampte onderhoude gaan voer met die voornemende staatsgetuies alvorens die verhoor in die Hooggeregshof begin het. Daardeur kon die advokaat die sterk en swak punte van elke getuie bepaal. Dit het as “pre-trial conferences” bekend gestaan.

So het ek en Adv. Fanie Schnetler, SC, die pad gevat om voornemende getuies in Kaapstad, Oos Londen en Durban te spreek.

170 Nongqai Vol 13 No 3

Soos gebruiklik stop ons eers by my ouers in Bloemfontein vir so ‘n wyle, net om dag te sê, ‘n koppie tee of so te drink en dan weer aan te skuif tot minstens by Beaufort-Wes waar ons altyd oornag het.

Die Kaap was te ver om vanaf Johannesburg regdeur te ry, as dit nie absoluut nodig was nie.

Reël 2 was dat daar nie gedrink sal word voordat ons by my ouers op Bloemfontein weg is nie.

Ons het voor ons Bloemfontein verlaat het ‘n box bier, skaapribbetjie en wors gekoop om die aand

by Young se Kamers op Beaufort-Wes te braai.

Reël 3 was dat daar op ‘n Saterdag met die rit begin sal word, op Beaufort-Wes oor geslaap sal word. Om die Sondag na Kaapstad te ry sodat jy die Maandag vroeg en vars in die Kaap kan wees en kan begin werk.

Nodeloos om te sê, toe ons laat die Saterdagmiddag op Beaufort-Wes aanland, was ons bier op. In daardie dae het Bottelstoor nog een uur op ‘n Saterdag gesluit om eers weer die Maandag oop te maak.

Nadat ons by Young se Kamers in geboek het sê ek vir Fanie hy moet net bietjie wagstaan ek gaan kyk of ek ‘n bottel Brandewyn by die Hotel se kroeg kan koop. Al is dit teen kroeg pryse.

As ‘n man dors is, is hy dors. So gesê, so gedaan.

Ek is daar weg en klop ewe korrek aan die kroeg se deur. ‘n Man wat later die kroegman blyk te wees kom uit en ek sê vir hom wie ek is, saam met wie ek op reis is, ek vertel hom wat ons probleem is en ek stel dit baie duidelik dat ek hom nie wil “trap” nie, ek wil net ‘n bottel Brandewyn teen kroeg pryse by hom koop, want ons bly by Young se Kamers en ons wil vleis braai en ‘n mens kan nie op ‘n leë maag dit doen nie. As jy verstaan wat ek bedoel.

“Wag” sê die oom en weg is hy. Ek wag maar geduldig, want ek was nie ‘n inwoner by die Hotel nie en kon dus nie die “Resident’s Bar” binne gaan nie.

Na ‘n rukkie kom daar ‘n jong gorilla uit: “Ek is Sersant van der Merwe. Wie de xxx is jy en wat wil jy hê?” vra hy.

Weereens verduidelik ek wie ek is, saam met wie ek op reis is, ek vertel hom wat ons probleem is en ek stel dit baie duidelik dat ek nie die oom wil “trap” nie, ek wil net ‘n bottel Brandewyn teen kroeg pryse by hom koop, want ons bly by Young se Kamers en ons wil vleis braai en ‘n mens kan nie op ‘n leë maag dit doen nie.

“Watse vleis wil julle braai? “ vra hy. Ek verduidelik dat ons lekker wors en ‘n skaapribbetjie in Bloemfontein gekoop het en dit saam gebring het.

“Ons eet net Karoo skape hier, nie daardie xxx wat julle in Bloemfontein gekoop het nie” gaan hy voort.

“Waar is die Advokaatjie?” vra hy. “By Young se Kamers. Hy wag vir my,” sê ek.

“Gaan haal hom,” sê die sersant wat duidelik reeds voor in die koor was.” Ek wil hom sien.”

Ewe gedwee het ek terug gestap en vir Fanie loop haal en toe ons terug kom by die Hotel se kroeg, toe wag die klomp vir ons. Sersant van der Merwe en drie van sy drinke broers. Elkeen met ‘n bottel onder die arm. Gelukkig wou hulle nie baklei nie.

171 Nongqai Vol 13 No 3

“Kom”, sê die sersant “ons gaan ordentlike skaapvleis by my huis braai. Ons braai nie xxx nie.”

So is ek en Fanie daar weg na sy huis toe. Ons ses het ‘n hele halwe skaap opgeëet en die vier bottels brandewyn “gepolish.”

Hoe later hoe kwater. Ek vind toe uit sersant van der Merwe was die “mechanic” by Polisie se motorhawe op Beaufort-Wes. Die Skyline waarmee ek en Fanie gery het, sou juis in die Kaap gediens moes geword het. Dan was nog ‘n dag in sy kanon in.

Ek vra toe vir die sersant of hy nie sy weg oop sien om my kar môre-oggend (Sondag) te diens voordat ek Kaapstad toe vertrek nie.

“Ja” sê hy “net nie te vroeg nie.” Ons kom ooreen dat hy 8 uur met die diens sal begin.

Ons was al voor 8 by die Polisiestasie want ons was eintlik van plan om vroeg in die Kaap te wees.

“Beggars can’t be choosers.”

Stiptelik om 8 uur kom sersant van der Merwe op sy Harley Davidson daar aan.

Hy begin dadelik om die kar te diens. Tap die olie af en sit skones in. Ghries waar daar te ghries is.

Vervang die “plugs” ens. die groot xxx het gekom toe hy die punte wou vervang.

Hy bewe egter so kwaai dat hy die skroewedraaier se punt met die linkerhand tot in die gleuf moet “guide.” Dit dan vasdruk en begin draai. Punte losmaak, was maklik.

Ek en Fanie het in angs gewag om te sien hoe die hel hy die nuwe stel punte se skroefie in die gaatjie gaan in bewe. Wel hy het en nadat hy die punte se gaping gestel het, ons strokie as bewys van diens voltooi het is ons daar weg met ‘n: “Bring tog volgende keer ordentlike vleis en genoeg drank saam.”

Ongelukkig het sersant van der Merwe dood verongeluk voor ek weer oor Beaufort-Wes gery het.

LETTERS | BRIEWE TAXIDRYWERS ARRESTEER POLISIEMANNE AP Stemmet Mnr Stemmet skryf: 172 Nongqai Vol 13 No 3

https://www.timeslive.co.za/news/south-africa/2022-02-12-taxi-drivers-apprehend-cops-fordealing-in-dagga/ Taxidrywers arresteer polisiemanne vir handel in dagga !! Wragtig !

Cry the beloved police force! ' n Mens se hart bloei.

Wanneer kom julle " ou " manne in opstand ! Met groot respek en agting: Moet die Generaalsklub en Bond nie die leiding neem en hul stem hard laat hoor nie? Die land sal julle steun. Julle het ‘n trots om te verdedig. Doen dit asb.

Adamus P Stemmet (AP) Durbanville

Van Wyksrust Tronk Sarie du Toit

Good morning, Hennie I have just found your email on Nongqai’s website.

I lived in the old jail in Van Wyksrust in the 50’s as a little girl. My parents rented the property after losing all they had in a fire in Potchefstroom.

We lived in Van Wyksrust for 10 years and I have very fond memories of those years.

I now live in New Zealand and we went to look at it in early 1990s but it was mostly in ruins.

I am wondering if there are any photographs of the jail that I may access?

My mother is now 96 years old and lives with me. She recalls an artist requesting permission to paint the old jail when we lived there, but never saw the paintings and also can’t remember who he was.

173 Nongqai Vol 13 No 3

I would very much appreciate any information you may have.

Please contact me at this email address.

I look forward to hearing from you.

Kind regards, Sarie du Toit.

Hallo Hennie.

Thank you so very much for your email. I was delighted to receive it.

Our family lived in Potchefstroom, where my parents had a road café with our house attached to it. The café burnt down one night and we were lucky to escape with our lives. My father found work at the Cianide factory, about 10 miles from Van Wyksrust and worked shifts. We did not own a motor vehicle at the time and initially he had to walk work.

We moved into, what I believe, to have been the main warden’s house in 1953 and lived there for 9 years. At the time there was no plumbing, and of course, no electricity. We had an old-fashioned pump which I can recall my brother pumping as I was too small to do it myself. My father soon arranged for plumbing to get water into the house but we never got electricity and we did our homework by candlelight.

The windowsills were very deep and I loved sitting there to play or read as a little girl. There were several outbuildings within the walls with a number of buildings on the outside, at the back, where some workers from nearby farms lived. We were poor, but very happy. The walls around the buildings were 20’ high and 3’ thick. There were some buildings built from some kind of sandstone against the back wall that had fallen in and my brother, then 9, fashioned the remains into narrow steps to get onto the wall. We had a Doberman who followed him up and they ran along the wall quite often. There were also holes in the top part of the wall, not very big, but big enough for ‘nonnetjies’ owls to breed. I recall my brother bringing a little owl into the house one evening so we could look at it. My parents immediately told him to take it back, but I can still remember my amazement at the beauty of it. There was a wonderful fruit orchard next to the entrance from the road. We had cherries, a variety of apricots and peaches, pears, apples, figs and plums.

In front of our house was a long green ‘stoep’ the length of the house, where we polished the stoep with socks on our feet, sliding up and down for fun. It was framed with a grapevine, which sometimes got huge fat green caterpillars (and of course, grapes – ‘glippertjies’ and others. I had a pet duck, called Mapierie, who loved them and I used to feed the caterpillars to him.

The second house was at the entrance on the photo, and at one stage my mum’s sister and her family lived there for about a year when they fell on hard times and then moved to town for work. For the rest of the time, we had many a family wedding there. However, we seldom spent time there as it was known as a ‘spookhuis’. ‘Spookstories’ surrounding the ‘ou tronk’ were rife and we often spent evenings telling and listening to the stories, which of course, gave me nightmares and made me really fearful, especially when I needed to use the longdrop at night time!

We kept a cow for milk and chickens for eggs and sometimes had a pig or two. We caught the school bus to Danie Theron primary school in Eikenhof. I had cousins at the next bus stop (my aunt had 12 children, 9 boys and 3 girls!) and we all went on the same bus. The boys were, typical of boys at the time, very naughty. They would set 6” nails in cow dung on the road early in the morning so it could puncture the bus tyre and we would be late for school.

174 Nongqai Vol 13 No 3

It was an incredible childhood and a wonderful privilege to grow up in the old tronk, as it was known. The poverty was never an issue for me or my siblings and things got better over time as both my parents were good, hardworking people and we had lots of family, mostly with little money but lots of heart. I do really have wonderful memories and am just really sad that the buildings were not maintained.

Should you ever come across any more photos, I would love to see them.

Living in New Zealand now, it feels like a dream. My children came here when they were 11 and 13 and have now been in NZ for longer than what they lived in South Africa. I can’t wait to show them the photos and tell them some of the stories, they cannot possibly imagine what it was like. How life has changed!

Wishing you only the very best.

Kind regards Sarie Thank you, Hennie, I would be interested to get any information that may come to hand.

Best wishes Sarie

175 Nongqai Vol 13 No 3

NAWOORD | AFTERWORD LIGDRAERS IN ‘N DONKER WÊRELD Dr Willem Boshoff Ons basis-teks vir 2022 is Gal 5:6 “Al wat van belang is, is geloof wat deur die liefde tot dade oorgaan.”

In hierdie tyd en plek waar ons leef, voel mens dikwels as Christen dat jy teen die stroom swem. Daar is ‘n diep stroom van misdadigheid, minagting van die wet, korrupsie en verkeerdhede in ons samelewing.

•

Kom ons spel ‘n paar maniere uit waarop ‘n Christen NIE moet reageer nie: • Inval by die oënskynlike meerderheid se verkeerde optrede.

• Niks doen. Daar is ‘n goeie rede vir die spreuk wat lui dat al wat nodig is vir die kwaad om oor te neem, is dat die goeie mense niks doen nie.

Handdoek ingooi tov groter gemeenskapskwessies en jou onttrek in ‘n klein, privaat lewe, waar jy nie meer omgee wat daar buite gebeur nie.

Die Bybel leer ons dat dit dikwels nodig is om teen die samelewingstroom te swem.

Luister na Filippense 2:15: “Sorg dat julle bo alle verdenking staan en opreg bly, onberispelike kinders van God te midde van ontaarde en korrupte mense”.

Filippi was die eerste Christelike gemeente op Europese bodem. Dit was ‘n belangrike en besige stad van die Romeinse provinsie Masedonië. Die stad bestaan nie meer vandag nie, maar dit was naby aan die moderne stad Kavala in noord-Griekeland. Die stad was ‘n Romeinse kolonie, wat beteken het daar was ‘n groot klomp Romeine wat daar gewoon het. Ons kan aanvaar al die Romeinse gode is daar aanbid, asook al die Griekse gode. Onsedelikheid en allerlei verkeerde praktyke was aan die orde van die dag. Die stad se mense was vyandig teenoor die handjievol Christene. Ons lees in Handelinge 16 van die behandeling wat Paulus en Silas in Filippi gekry het: Hulle klere is van hulle lywe afgeskeur en hulle het lyfstraf gekry, in opdrag van die stadsbestuur (vs 22). Hulle is baie geslaan en toe nakend in die tronk gegooi (vs 23).

As Paulus die inwoners van Filippi as “ontaard en korrup” beskryf, is dit uit eerstehandse kennis van die mense! Sy opdrag is duidelik: Doen jy wat reg is, al doen almal rondom jou verkeerd! Swem teen die stroom! Tree in ‘n donker wêreld op as ligdraers en hou aan om die woord van die lewe uit te dra!

Presies dít is ons uitdaging en roeping as Christene in Suid-Afrika in 2022.

176 Nongqai Vol 13 No 3

BR REKENMEESTERS

177 Nongqai Vol 13 No 3

SLOT | END

178 Nongqai Vol 13 No 3