UMHVERFISSKÝRSLA 2010
Yfirlýsing skoðunarmanns umhverfisskýrslu Landsvirkjunar EFLA verkfræðistofa hefur rýnt umhverfisskýrslu Landsvirkjunar 2010 og staðfestir hér með að skýrslan inniheldur upplýsingar um helstu áhrifaþætti í umhverfismálum Landsv irkjunar. Þessar upplýsingar eru í samræmi við niðurstöður vöktunar fyrirtækisins á lykiltölum í umhverfism álum. Einnig gerir umhverfisskýrslan grein fyrir þeim mæliniðurstöðum sem starfsleyfi fyrirtækisins kveða á um.
Helga Jóhanna Bjarnadóttir, sviðsstjóri umhverfissviðs EFLU verkfræðistofu
3
Efnisyfirlit BLS
YFIRLÝSING SKOÐUNARMANNS UMHVERFISSKÝRSLU LANDSVIRKJUNAR ÁVARP FORSTJÓRA
3 9
SAMANTEKT
10
ALMENNAR UPPLÝSINGAR
12
Umhverfisstjórnun Landsvirkjunar
14
Upplýsingar um raforkuvinnslu
17
VÖKTUN UMHVERFISÞÁTTA
18
Auðlindanotkun
20
- Nýting jarðhitaforðans
20
- Nýting vatnsforðans og vatnsstýring
24
- Eldsneyti — keypt magn
26
- Röskun lands og umgengni við náttúru og lífríki
31
- Rof og setmyndun
32
- Landgræðsla, skógrækt og kolefnisbinding
32
Losun út í vatn og jarðveg frá jarðvarmavirkjunum
38
Úrgangur
40
Hávaði
46
Umhverfisóhöpp
51
LOSUN ÚT Í ANDRÚMSLOFTIÐ OG GRÓÐURHÚSAÁHRIF
52
Gróðurhúsalofttegundir og kolefnisspor
54
Gróðurhúsaáhrif jarðvarmavirkjana og losun út í andrúmsloftið
56
Gróðurhúsaáhrif uppistöðulóna vatnsaflsvirkjana
59
Gróðurhúsaáhrif vegna brennslu jarðefnaeldsneytis og losunar frá rafbúnaði
62
Gróðurhúsaáhrif vegna urðunar og brennslu úrgangs
66
Samantekt á losun gróðurhúsalofttegunda frá starfsemi Landsvirkjunar
67
VIÐAUKI – TÖFLUR OG TÖLULEGAR UPPLÝSINGAR
72
Raforkuvinnsla
74
Nýting jarðhitaforðans
75
Eldsneyti – keypt magn
76
Landgræðsla og kolefnisbinding
77
Losun út í vatn og jarðveg frá jarðvarmavirkjunum
78
Úrgangur
80
Losun út í andrúmsloftið og gróðurhúsaáhrif
84
ÚTGEFNAR SKÝRSLUR UM UMHVERFISMÁL 2010
88
HEIMILDASKRÁ
90
4
Töfluskrá BLS
Tafla 1
„Margar hendur vinna létt verk“ - samstarfsaðilar og verkefni sumarsins 2010.
37
Tafla 2
Yfirlit yfir helstu magntölur í „Margar hendur vinna létt verk“.
37
Tafla 3
Jafngildishljóðstig á Kröflusvæðinu árin 2008-2010.
48
Tafla 4
Mælt hljóðstig við Bjarnarflag árin 2008–2010.
50
Tafla 5
Hlýnunarstuðull og líftími í andrúmslofti þeirra gróðurhúsalofttegunda sem loftslagssamningurinn tekur til.
55
Tafla 6
Reiknuð árleg losun gróðurhúsalofttegunda frá lónum vatnsaflsvirkjana Landsvirkjunar fyrir árið 2010.
61
Viðauki - Tafla 1
Samantekt yfir raforkuvinnslu Landsvirkjunar ásamt starfsmannafjölda árið 2010.
74
Viðauki - Tafla 2
Raforkuvinnsla Landsvirkjunar og heildarraforkuvinnsla á Íslandi árin 2008-2010.
74
Viðauki - Tafla 3
Nýting jarðhitaforðans við raforkuvinnslu Landsvirkjunar árin 2008-2010.
75
Viðauki - Tafla 4
Nýting jarðhitaforðans við rannsóknarboranir Landsvirkjunar árin 2008-2010.
75
Viðauki - Tafla 5
Notkun eldsneytis í starfsemi Landsvirkjunar árið 2010.
76
Viðauki - Tafla 6
Eldsneytisnotkun árin 2008-2010 og samanburður milli ára.
76
Viðauki - Tafla 7
Dreifing tilbúins áburðar, magn [t] og fjöldi gróðursettra plantna á vegum Landsvirkjunar árin 2008–2010.
77
Viðauki - Tafla 8
Fjöldi gróðursettra plantna á vegum samvinnuverkefnisins „Margar hendur vinna létt verk“ árin 2008–2010.
77
Viðauki - Tafla 9
Magn efna í þétti- og skiljuvatni (þungmálmar, næringarefni og gös) sem dælt er í jarðveg og losuð í yfirborðsvatn.
78
Viðauki - Tafla 10 Magn þungmálma og næringarefna vegna rannsóknarborana í Kröflu og Bjarnarflagi.
79
Viðauki - Tafla 11 Magn úrgangs eftir flokkum og meðhöndlun árin 2008–2010.
80
Viðauki - Tafla 12
81
- Magn úrgangs frá starfsstöðvum Landsvirkjunar árið 2010 skipt eftir flokkum og meðhöndlun.
Viðauki - Tafla 13 Samanburður á magni spilliefna eftir flokkum á árunum 2008-2010.
82
Viðauki - Tafla 14 Magn og tegund spilliefna í starfsemi Landsvirkjunar 2010.
83
Viðauki - Tafla 15 Losun gróðurhúsalofttegunda frá starfsemi Landsvirkjunar og samanburður milli ára.
84
Viðauki - Tafla 16 Losun lofttegunda út í andrúmsloftið og gróðurhúsaáhrif vegna starfsemi Landsvirkjunar árið 2010.
85
Viðauki - Tafla 17 Losun gróðurhúsalofttegunda á GWst, án útstreymis rannsóknarborana og samanburður milli ára.
86
Viðauki - Tafla 18 Samantekt yfir gróðurhúsaáhrif vegna orkuvinnslu vatnsaflsv irkjana og jarðvarmavirkjana Landsvirkjunar fyrir árið 2010, án útstreymis vegna rannsóknarborana.
87
5
Myndaskrá BLS
Mynd 1
Starfsemi Landsvirkjunar eins og hún er skilgreind fyrir umhverfisstjórnun fyrirtækisins.
16
Mynd 2
Lega starfsstöðva Landsvirkjunar og stærð einstakra aflstöðva.
16
Mynd 3
Raforkuvinnsla Landsvirkjunar árið 2010.
17
Mynd 4
Yfirlitsmynd af nýtingu jarðhita til raforkuvinnslu.
20
Mynd 5
Magn gufu og vatns sem nýtt var til raforkuvinnslu í jarðvarmavirkjunum Landsvirkjunar ásamt djúpförgun árin 2008–2010.
22
Mynd 6
Magn gufu og vatns sem nýtt var vegna rannsóknarborana á Mývatnssvæðinu á árunum 2008-2010.
23
Mynd 7
Áætlaður miðlunarforði rekstrarárið 2010 ásamt raungildi ársins.
24
Mynd 8
Lega Jökulsár í Fljótsdal.
25
Mynd 9
Sumarrennsli Jökulsár í Fljótsdal við Hól og Hrakstrandarfoss sumarið 2010.
25
Mynd 10 Notkun eldsneytis í starfsemi Landsvirkjunar árið 2010.
27
Mynd 11 Notkun dísilolíu í starfsemi Landsvirkjunar árið 2010, skipt eftir starfsstöðvum.
27
Mynd 12 Notkun bensíns í starfsemi Landsvirkjunar árið 2010, skipt eftir starfsstöðvum.
27
Mynd 13 Notkun jarðefnaeldsneytis í starfsemi Landsvirkjunar árin 2008–2010.
29
Mynd 14 Notkun dísilolíu í starfsemi Landsvirkjunar árin 2008-2010, skipt eftir starfsstöðvum.
29
Mynd 15 Ford Focus vetnisbíll og Mitsubishi i-MiEV rafbíll.
30
Mynd 16 Rafbíllinn á Sogssvæðinu ásamt sumarstarfsmönnum svæðisins.
30
Mynd 17 Bæklingur um kröfur og tilmæli Landsvirkjunar til verktaka og þjónustuaðila er varða umhverfis- og öryggismál.
31
Mynd 18 Stærð landgræðslusvæða [ha] eftir aflstöðvasvæðum Landsvirkjunar árið 2009.
33
Mynd 19 Stærð skógræktarsvæða [ha] eftir aflstöðvasvæðum Landsvirkjunar árið 2009.
33
Mynd 20 Gróðursetning plantna í nágrenni aflstöðva og gróðursetning plantna á vegum samstarfsverkefnisins ,,Margar hendur vinna létt verk“.
34
Mynd 21 Dreifing tilbúins áburðar [t] árin 2008–2010.
34
Mynd 22 Sumarstarfsmenn Landsvirkjunar.
36
Mynd 23 Grunnvatnsflæði og sýnatökustaðir þar sem fylgst er með áhrifum frá affallsvatni frá Kröflu- og Bjarnarflagsstöð.
39
Mynd 24 Styrkur arsens í sýnum við Vogaflóa og Langavog ásamt umhverfismörkum I og II.
39
Mynd 25 Magn úrgangs frá starfsemi Landsvirkjunar árið 2010, skipt eftir úrgangsflokkum.
40
Mynd 26 Hlutfallsleg skipting úrgangs í starfsemi Landsvirkjunar árið 2010, skipt eftir úrgangstegundum.
41
Mynd 27 Magn úrgangs frá starfsemi Landsvirkjunar á árunum 2008–2010, skipt eftir úrgangsflokkum.
42
6
BLS
Mynd 28 Magn almenns óflokkaðs úrgangs á starfsstöðvum Landsvirkjunar á árunum 2008–2010. Vegna sérstaks hreinsunarátaks hefur magn úrgangs frá Fljótsdalsstöð hækkað umtalsvert.
42
Mynd 29 Hlutfallsleg skipting helstu tegunda spilliefna sem til féllu í starfsemi Landsvirkjunar á árinu 2010.
43
Mynd 30 Úr handbók um sorpflokkun fyrir starfsemi Landsvirkjunar við Háaleitisbraut 68.
44
Mynd 31 Magn óflokkaðs og flokkaðs úrgangs á árunum 2008-2010 frá starfsstöð Landsvirkjunar við Háaleitisbraut 68 í Reykjavík. Góður árangur hefur orðið í aukinni flokkun úrgangs.
44
Mynd 32 Frá hreinsunarstarfi á fyrrum framkvæmdasvæði Kárahnjúkavirkjunar sumarið 2010.
45
Mynd 33 Yfirlitsmynd af Mývatnssvæðinu.
46
Mynd 34 Staðsetningar mælistaða við Kröflustöð. Skyggða svæðið sýnir iðnaðarsvæði Landsvirkjunar.
47
Mynd 35 Staðsetningar mælistaða í Bjarnarflagi. Iðnaðarsvæði Landsvirkjunar er skyggt.
49
Mynd 36 Hugmyndalíkan fyrir uppruna og streymi koltvísýrings frá eldvirkum háhitasvæðum.
56
Mynd 37 Útstreymi GHL vegna raforkuvinnslu Landsvirkjunar annars vegar og rannsóknarborana hins vegar árin 2008-2010.
57
Mynd 38 Útstreymi brennisteinsvetnis vegna raforkuvinnslu Landsvirkjunar annars vegar og rannsóknarborana hins vegar árin 2008–2010.
58
Mynd 39 Magn brennisteinsvetnis og koltvísýrings sem djúpfargað var á árunum 2008 – 2010.
58
Mynd 40 Helstu gerðir ferlis gróðurhúsalofttegunda á landi sem hefur farið undir vatn.
59
Mynd 41 Losun GHL frá lónum vatnsaflsvirkjana Landsvirkjunar árin 2008-2010.
60
Mynd 42 Hlutfallsleg losun GHL af völdum brennslu jarðefnaeldsneytis eftir flokkum losunar.
63
Mynd 43 Losun vegna notkunar jarðefnaeldsneytis í starfsemi Landsvirkjunar árin 2008–2010, skipt eftir flokkum losunar.
63
Mynd 44 Fjöldi flugferða starfsmanna Landsvirkjunar á árunum 2008–2010.
64
Mynd 45 Fjöldi flugferða milli Reykjavíkur og Egilsstaða annars vegar og Reykjavíkur og Akureyrar hins vegar.
65
Mynd 46 Fjöldi fjarfunda á mánuði árin 2009 og 2010.
65
Mynd 47 Losun GHL vegna förgunar almenns óflokkaðs úrgangs í starfsemi Landsvirkjunar árin 2008-2010.
66
Mynd 48 Hlutfall losunar gróðurhúsalofttegunda í starfsemi Landsvirkjunar árið 2010.
67
Mynd 49 Losun GHL í starfsemi Landsvirkjunar árin 2008-2010.
68
Mynd 50 Losun GHL frá starfsemi Landsvirkjunar 2008-2010 eftir uppsprettum losunar.
69
Mynd 51 Gróðurhúsaáhrif ólíkra orkugjafa Landsvirkjunar, vatnsafls og jarðvarma með og án kolefnisbindingar.
71
7
áva r p f o r s tj ó r a
Framtíðin felst í skynsamri nýtingu náttúruauðlinda
Landsvirkjun er fyrirtæki í eigu þjóðarinnar. Þjóðin hefur lagt traust sitt á okkur til að nýta sumar af okkar helstu náttúruauðlindum. Við tökum þetta traust mjög alvarlega og við rekstur fyrirtækisins leggjum við ríka áherslu á heildræna sýn sem tengir saman hagkvæmni, áreiðanleika og sambýli starf seminnar við umhverfi og samfélag.
Við þurfum að tryggja sjálfbærni auðlindarinnar. Tryggja að nýting viðkvæmra jarðhitasvæða skerði ekki vinnslugetu þeirra til framtíðar og lágmarka áhrif á umhverfið við hönnun og byggingu nýrra vatnsaflsvirkjana.
Okkar markmið er að vera í fararbroddi á Íslandi á sviði umhverfismála. Við leggjum þannig ríka Hlutverk Landsvirkjunar er skilgreint út frá hugtak áherslu á að þekkja umhverfisþætti starfsemi okkar inu um sjálfbæra þróun; að hámarka afrakstur af og draga úr þeim eftir megni. Til að ná stöðugt betri þeim orkulindum sem fyrirtækinu er trúað fyrir með árangri eru þýðingarmiklir umhverfisþættir vaktsjálfbæra nýtingu, verðmætasköpun og hagkvæmni aðir og stöðugt er unnið að endurbótum en um að leiðarljósi. Það er okkar mat að tækifærin sem við hverfisskýrslan er mikilvægur liður í því starfi. stöndum frammi fyrir til verðmætasköpunar fyrir Landsvirkjun er opið og gegnsætt fyrirtæki og við allt þjóðfélagið séu mikil. teljum það mikilvægt að kynna stefnu okkar í umhverfismálum opinberlega og gera grein fyrir Við trúum því að framtíðin felist í skynsamlegri árangri fyrirtækisins í um hverfismálum. Þannig nýtingu sem byggir á gegnsæju ferli og heiðarlegri stuðlum við að opinni og málefnalegri umræðu. og opinskárri umræðu. Óhjákvæmilegt er að virkjana- uppbygging valdi umhverfisraski og því er mikilvægt að stíga varlega til jarðar. Í okkar huga er nátt úra n verðmæt og því fylgir mikil ábyrgð að nýta náttúruauðlindir. Það er því okkar hlutverk að sýna Hörður Arnarson, fyllstu aðgát þegar unnið er með náttúruauðlindir. forstjóri Landsvirkjunar
9
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Samantekt
Heildarraforkuvinnsla Landsvirkjunar var 12.625 GWst á árinu 2010 sem er um 3% aukning frá fyrra ári. Aukning var bæði í vinnslu vatnsafls- og jarð varmavirkjana en hlutfallsleg skipting orkunnar er 96% vatnsorka og 4% jarðvarmaorka og er það sambærilegt við fyrri ár. Raforkuvinnsla Landsvirkju nar nam um 74% af heildarraforkuvinnslu á Íslandi árið 2010.
græðslu- og skógræktarsvæðum Lands v irkjunar hefur verið áætluð um 22 þúsund tonn á ári. Þar sem kolefnisbindingin er áætluð en ekki mæld gefa þessar tölur aðeins vísbendingu um umfang bind ingarinnar. Unnið er að mælingum á raunbindingu á landgræðslusvæðum Landsvirkjunar og er áætlað að þeim verði lokið árið 2012. Þá fæst réttara mat á kolefnisbindingu fyrirtækisins.
Vatnsbúskapur vatnsársins 2009–2010 var mjög góðu r í heild þó rennsli í einstöku m ám væri frem ur lítið meðal annars vegna lítillar úrkomu. Engin frávik frá settum viðmiðunarmörkum um vatns stýringu urðu á árinu, en verklag vegna tímabund inna rennslistakmarkana var endurskoðað fyrir Þjórsársvæðið vegna viðhalds Sultartangastíflu og tæmingar Sultartangalóns.
Affallsvatn frá Kröflu- og Bjarnaflagsstöð sem losað er í yfirborðsvatn inniheldur þungmálma og nær ingarefni og sé styrkur efnanna of mikill getur það haft áhrif á lífríki. Rannsóknir og mælingar sýna að ekki er talin hætta á umhverfisáhrifum þar sem áhrif affallsvatnsins hverfa fljótt og styrkur meng andi efna í vatninu er innan viðmiðunarmarka reglugerða þegar það berst í Mývatn.
Áhersla á endurvinnslu og endurnýtingu Það er markmið Landsvirkjunar að auka endur vinnslu og endurnýtingu og þar með draga úr magni almenns óflokkaðs úrgangs sem fer til urðunar og brennslu. Magn almenns óflokkaðs úrgangs hef ur dregist saman miðað við fyrri ár á öllum starfsstöðvum Landsvirkjunar utan Fljótsdalsstöðvar en þar var sérstakt hreinsunarátak á fyrr u m fram kvæmdarsvæði Kárahnjúkavirkjunar í gangi árið 2010. Heildarmagn úrgangs og spilliefna frá starf semi Landsvirkjunar er afar breytilegt milli ára og Notkun dísIlolíu dregst saman milli ára ræðst að miklu leyti af umfangi viðhaldsverkefna á Notkun dísilolíu hefur dregist saman um 34% frá ári hverju. Vegna hreinsunarstarfs í Fljótsdalsstöð árinu 2009 og um 12% miðað við árið 2008. Í starf og umfangs viðhaldsverkefna á árinu jókst heildar semi Landsvirkjunar er jarðefnaeldsneyti notað á magn úrgangs sem og magn spilliefna umtalsvert bifreiðar, vélar og ýmis tæki auk þess sem olía er miðað við fyrra ár. notuð til reksturs nokkurra lítilla dísilrafstöðva (ljósavéla). Mest er notað af dísilolíu en mun minna Hljóðstig er árlega mælt á vinnslusvæði Kröfluaf bensíni auk lítils magns vetnis. og Bjarnarflagsstöðva en svæðið er skilgreint sem iðnaðarsvæði. Samkvæmt reglugerð eru leyfileg Það land sem grætt hefur verið upp fyrir tilstilli hávaðamörk frá atvinnustarfsemi 70 dB(A) á lóðar Landsvirkjunar frá árinu 1968 til 2010 er um 140 mörkum iðnaðarsvæðis. Innan iðnaðar svæða í km 2 að flatarmáli. Binding koltvísýrings á land Mývatnssveit og í nágrenni þeirra eru vinsælir ferða-
Árið 2010 voru notuð 6.496 þúsund tonn af gufu og 5.142 þúsund tonn af vatni til framleiðslu 515 GWst af raforku og var aukning í notkun á bæði gufu og vatni vegna aukinnar raforkuvinnslu miðað við fyrra ár. Unnið er að því að auka djúpförgun á skiljuvatni með niðurdælingu í jarðhitageyminn við Kröflu en með því móti er mögulegt að draga úr um hverfisáhrifum vinnslunnar. Hlutfall djúpförgunar hefur aukist um tæp 9% frá síðasta ári og 57% frá árinu 2008.
10
Samantekt
mannastaðir, meðal annars Námaskarð, Jarðböðin og Víti. Því leitast Landsvirkjun við að halda hljóð stigi á þeim stöðum undir 50 dB(A), sem er jafn gildishljóðstig hávaðamarka á íbúðarsvæðum. Árið 2010 mældist hljóðstig á þremur stöðum á við kvæmum ferðamannasvæðum yfir 50 dB(A). Almennt hefur þó gengið ágætlega að halda hljóðstigi á ferðamannasvæðum innan þeirra marka sem Landsv irkjun hefur sett sér á árunum 2008-2010.
semi Landsvirkjunar eru um 1,2% af heildarlosun Íslands á ári og útstreymi gróðurhúsalofttegunda frá jarðvarmavinnslu Landsv irkjunar er um 25% af losun vegna jarðvarmavinnslu Íslands.
Talsverður munur er á losun gróðurhúsalofttegunda frá orkugjöfum Landsvirkjunar, það er jarðvarma annars vegar og vatnsafli hins vegar. Losun gróður húsalofttegunda á hverja framleidda GWst fyrir jarðvarmavirkjun er um 86 tonn CO2-ígildi/GWst i ns og Það er markmið Landsvirkjunar að starfsemin sé án tillits til kolefnisbindingar fyrirtækis án umhverfisóhappa. Árið 2010 urðu þó tvö um um 84 CO2-ígildi/GWst sé tekið tillit til kolefnis hverfisóhöpp, hið fyrra var þegar hávaði frá borholu bindingar. Hafa ber í huga að álitamál er hvort u nda frá í blæstri við Leirhnjúk í Mývatnssveit fór langt um líta beri á útstreymi gróðurhúsaloftteg fram leyfileg hávaðamörk og hið síðara var minni jarðvarmavirkjunum sem losun af mannavöld háttar olíuleki í Fljótsdalsstöð. Brugðist var við um eða náttúrulegt útstreymi frá svæðinu. Losun gróðurhúsaloft tegunda á hverja framleidda GWst báðum óhöppum og úrbætur gerðar. fyrir vatnsaflsvirkjun er aðeins um 1,4 tonn CO2ígildi/GWst án tillits til kolefnisbindingar og um Losun gróðurhúsalofttegunda dregst -0,38 CO2-ígildi/GWst sé tekið tillit til kolefnisbind saman milli ára Losun gróðurhúsalofttegunda frá starfsemi Lands ingar, það er að segja að fyrir hverja framleidda GWst virkjunar er að stærstum hluta vegna útstreymis frá með vatnsafli er hjá fyrirtækinu unnið að kolefnis jarðvarmavinnslu eða um 73% af losuninni og losun bindingu á um 0,38 tonnum af koltvísýringi. Þegar frá lónum vatnsaflsvirkjana sem nemur um 25% mælingum á raunbindingu á landgræðslusvæðum af losuninni. Þá vegur losun vegna brennslu eld- Landsvirkjunar verður lokið árið 2012 fæst réttara sneytis, flugferða og förgunar úrgangs samtals um mat á kolefnisbindingu fyrirtækisins og því réttara mat á kolefnisspor Landsvirkjunar. 2% af losun fyrirtækisins.
Losun gróðurhúsalofttegunda frá starfsemi Lands virkjunar árið 2010 var tæp 61.300 tonn CO2-ígilda og hefur losunin dregist saman um 1% miðað við árið 2009. Sé tekið tillit til kolefnisbindingar er kolefnis spor Landsvirkjunar fyrir árið 2010 um 39.300 tonn CO2-ígilda. Losun gróðurhúsalofttegunda frá starf
11
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Almennar upplýsinga�
Landsvirkjun er með vottað umhverfisstjórnunarkerfi samkvæmt alþjóðastaðlinum ISO 14001 frá árinu 2006 fyrir raforkuvinnslu fyrirtækisins og frá árinu 2009 fyrir fyrirtækið í heild. Fyrirtækið hefur því farið í gegnum ferli sem felur í sér stefnumótun á sviði um hverfismála og ítarlega skoðun á hvaða umhverfisáhrif starfsemi fyrirtækisins hefur. Landsvirkjun hefur sett sér markmið um hvernig draga megi úr mikilvægum umhverfis áhrifum starfseminnar en í ISO 14001 staðlinum eru kröfur um að markmiðum skuli náð og að sífelldar úrbætur eigi sér stað. Árið 2006 gerðist Landsvirkjun aðili að „Global Roundtable on Climate Change“ (GROCC) sem er alþjóðlegt samstarf um loftslagsbreytingar. Með aðild sinni skuldbindur Lands virkjun sig til að upplýsa um losun gróðurhúsalofttegunda frá eigin starfsemi. Í um hverfisstefnu Landsvirkjunar kemur fram að fyrirtækið ætli sér að vera í fararbroddi á sviði umhverfismála. Þá er það yfirlýst stefna Landsvirkjunar að verða kolefnishlutlaust fyrirtæki. Frá árinu 2006 hefur fyrirtækið gefið út umhverfisskýrslur þar sem ítarlega er fjallað um umhverfisstjórnunarkerfið, vöktun þýðingarmikilla umhverfisþátta og markmið fyrirtækisins í umhverfismálum. Í upphafi náðu umhverfisskýrslurnar einungis yfir raf orkuvinnslu Landsvirkjunar en frá árinu 2008 hafa þær náð yfir starfsemi fyrirtækisins í heild. Í umhverfisskýrslu Landsvirkjunar fyrir árið 2010 er að finna tölulegar upplýs ingar um umhverfismál fyrirtækisins og þróun mála frá árinu 2008. Fjallað er um þýð ingarmikla umhverfisþætti sem tengjast rekstri fyrirtækisins þar með talið betri nýt ingu auðlinda og losun gróðurhúsalofttegunda (GHL) út í andrúmsloftið. Kolefnisspor Landsvirkjunar er reiknað út en kolefnisspor er mælikvarði sem notaður er til að þess að sýna áhrif athafna mannsins á loftslagbreytingar. Þær tölur sem birtar eru í skýrslunni eru unnar upp úr bókhaldsforritum Landsvirkjunar, DynamicsAX, GB (grænu bókh aldi), mannauðskerfi, jarðvarmagrunninum ViewData sem er í umsjá Kemíu sf., gagnagrunni Landsnets um orkuvinnslu og samkvæmt Landnýtingargrunni og bindibókhaldi (LU LUCF) hjá Landbúnaðarháskólanum á Hvanneyri. Tölurnar eru ýmist rauntölur eða reiknaðar út frá mæligildum. Upplýsingar í þessari skýrslu eru gefnar samkvæmt bestu vitund og teljast réttar. Skýrslan er byggð upp með þeim hætti að í fyrsta hluta hennar er að finna almenna r upplýsingar um starfsemi Landsvirkjunar og umhverfisstjórnunarkerfið. Í næsta hluta er fjallað um vöktun og stýringu mikilvægra umhverfisþátta í starfsemi Landsvirkjunar anna rra en þeirra sem snúa að losun út í andrúmsloftið. Í þriðja hluta skýrslu nnar er fjallað um losun gróðurhúsalofttegunda, útblástur brennisteinsvetnis frá jarðvarmavirkjunu m og kolefnisspor fyrirtækisins. Að lokum er að finna í viðauka skýrslunnar töflur og ítar legri tölulegar upplýsingar um þau atriði sem fjallað er um í fyrri hlutum hennar.
12
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Umhverfisstjórnu� Landsvirkjunar
Landsvirkjun hefur markað sér stefnu í umhverfis m álum. Á grundvelli stefnun nar hafa markmið fyrirtækisins í umhverfismálum verið skilgreind. Út frá þeim skilgreina starfssviðin mælan leg markmið fyrir starfsemi sína. Þá hefur fyrirtækið skilgreint þýðingarmikla umhverfisþætti starfseminnar sem talið er nauðsynlegt að stýra og vakta svo halda megi neikvæðum umhverfisá hrifum í lágmarki en jafnframt að auka jákvæð áhrif starfseminnar. Umhverfisstefna Landsvirkjun er í fararbroddi á sviði umhverfismála og stuðlar að sjálfbærri þróun í samfélaginu. Landsvirkjun leggur áherslu á að þekkja umhverfisáhrif starfsemi sinnar og leitast við að draga úr þeim. Til þess að ná stöðugt betri árangri á þessu sviði eru þýðingarmiklir umhverfisþættir vaktaðir og markvisst unnið að umbótum. Landsvirkjun tryggir að öllum lagalegum kröfu m á sviði umhverfismála sé fullnægt og setur sér strangari kröfur eftir því sem við á. Landsvirkjun leggur áherslu á að starfsfólk fyrirtækisins og aðrir sem vinna fyrir það hafi yfir að ráða hæfni og þekkingu til að framfylgja þessari stefnu fyrirtækisins. Landsvirkjun kynnir stefnu sína í umhverfismálum opinberlega og gerir grein fyrir árangri fyrirtækisins í umhverfismálum og stuðlar þannig að opinni og málefnalegri umræðu. Markmið Markmið Landsvirkjunar í umhverfismálum: 1. Starfsemi án umhverfisóhappa. 2. Umgengni í sátt við lífríki og náttúru. 3. Betri nýting auðlinda. 4. Minni losun gróðurhúsalofttegunda. 5. Minni úrgangur.
14
a l m e n n a r u p p lý s i n g a r
Vöktun og stýring umhverfisþátta Til þess að ná fram stefnu og markmiðum Landsvirkjunar í umhverfismálum hafa þeir þættir sem taldir eru hafa umtalsverð áhrif á frammistöðu fyrirtækisins í umhverfismálum verið vaktaðir og skilgreint hefur verið verklag við stýringu þeirra. Umhverfisþættirnir eru sumir hverjir háðir gerð virkjunar, til dæmis tengist losun gróðurhúsaloft tegunda frá lónum og nýting vatnsforðans vatnsaflsvirkjunum en útstreymi á gasi, losun á þétti- og skiljuvatni og nýting jarðhitaforðans tengjast jarðvarmavirkjunum. Aðrir þættir, til dæmis notkun eldsneytis og varúðarmerktra efna ásamt förgun úrgangs tengjast almennr i starfsemi fyrirtækisins. Í þessari umhverfisskýrslu eru birtar upplýsingar um vöktun á eftirfarandi þáttum í starfsemi Landsvirkjunar á árinu 2010: > Auðlindanotkun: Nýting jarðhitaforðans, þétti- og skiljuvatn. Nýting vatnsforðans og vatnsstýring. Notkun jarðefnaeldsneytis. Röskun lands og umgengni við náttúru og lífríki. Landgræðsla og skógrækt. > Losun efna frá jarðvarmavirkjunum út í vatn og jarðveg: Þétti- og skiljuvatn. > Úrgangur: Almennur úrgangur, spilliefni og endurvinnsla. > Hávaði. > Umhverfisóhöpp í starfseminni. > Losun út í andrúmsloftið og gróðurhúsaáhrif: Útstreymi gass frá jarðvarmavirkjunum. Losun frá uppistöðulónum vatnsaflsvirkjana. Losun vegna brennslu jarðefnaeldsneytis og frá rafbúnaði. Losun vegna urðunar og brennslu úrgangs.
15
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Mynd 1 — Starfsemi Landsvirkjunar eins og hún er skilgreind fyrir umhverfisstjórnun fyrirtækisins.
Blöndustöð (OAB) Fljótsdalsstöð (OAK) Raforkuvinnsla Aflstöðvar
Mývatnssvæði (OAM) Sogssvæði (OAS)
Starfsstöðvar Landsvirkjunar
Þjórsársvæði (OAÞ)
Starfsstöðvar Reykjavík (RVK) Akureyri (AKU)
Mynd 2 — Lega starfsstöðva Landsvirkjunar og stærð einstakra aflstöðva.
Vatnsaflsstöðvar
MW
Jarðvarmastöðvar
690
8 Írafossstöð
48
14 Kröflustöð
2 Búrfellsstöð
270
9 Steingrímsstöð
26
15 Bjarnarflagsstöð
3 Hrauneyjafossstöð
210
4 Blöndustöð 5 Sigöldustöð 6 Sultartangastöð 7 Vatnsfellsstöð
16
MW
1 Fljótsdalsstöð
10 Ljósafossstöð
15
150
11 Laxárstöð III
14
150
12 Laxárstöð II
9
16 Reykjavík
120
13 Laxárstöð I
5
17 Akureyri
90
Starfsstöðvar
MW 60 3
a l m e n n a r u p p lý s i n g a r
Upplýsingar um raforkuvinnsl�
Starfsemi Landsvirkjunar skiptist í fjögur meginstarfssvið; orkusvið, þróunarsvið, fjármálasvið og markaðs- og viðskiptaþróunarsvið auk þjónustusviðanna; starfsmanna sviðs og upplýsingasviðs svo og skrifstofu forstjóra. Landsvirkjun Power (LVP) er dóttur fyrirtæki Landsvirkjunar sem vann meðal annars að almennum orkurannsóknu m og undirbúningi, hönnun og byggingu nýrra virkjana. Á árinu 2010 var ákveðið að megin hluti starfsemi LVP yrði færður yfir á nýtt svið, þróunarsvið Landsvirkjunar. Því er starfsemi LVP í þessari skýrslu tekin sem hluti af starfsemi Landsvirkjunar en sú starf semi fellur undir starfsstöðina í Reykjavík. Á mynd 1 má sjá starfsemi Landsvirkjunar eins og hún er skilgreind fyrir umhverfis stjórnun fyrirtækisins. Þar er starfseminni skipt annars vegar í raforkuvinnslu sem fram fer á aflstöðvum fyrirtækisins sem staðsettar eru á fimm svæðum; Sogssvæði (OAS), Mývatnssvæði (OAM-KRA og OAM-LAX) og Þjórsársvæði (OAÞ), Blöndustöð (OAB) og Fljótsdalsstöð (OAK) og hins vegar skrifstofur fyrirtækisins í Reykjavík (RVK) og á Akureyri (AKU) en þaðan er stýrt meðal annars rannsóknum og framkvæmda- og viðhaldsverkefnum. Legu starfsstöðva Landsvirkjunar og stærð einstakra aflstöðva má sjá af mynd 2. Raforkuvinnsla Landsvirkjunar á árinu 2010 var 12.625 GWst sem er aukning um 3,1% frá fyrra ári. Aukning varð bæði í vinnslu vatnsafls og jarðvarma. Hlutfallsleg skipt ing orkunnar er 96% vatnsorka og 4% jarðvarmaorka og er það sambærilegt við fyrri ár. Mynd 3 sýnir yfirlit yfir raforkuvinnslu Landsvirkjunar. Raforkuvinnsla Landsvirkjunar er um 74% af raforkuvinnslu á Íslandi. Ítarlegri tölulegar upplýsingar um raforkuvinnslu Landsvirkjunar má sjá í viðauka.
Mynd 3 — Raforkuvinnsla Landsvirkjunar árið 2010. GWst
%
841
7
5.013
40
Mývatnssvæði — Kröflu- og Bjarnarflagsstöð
515
4
Mývatnssvæði - Laxárstöðvar
166
1
Blöndustöð Fljótsdalsstöð
Sogssvæði Þjórsársvæði
466
4
5.624
44
17
Vöktun umhverfisþátt� Í þessum hluta er fjallað um vöktun og stýringu þeirra umhverfisþátta sem skilgreindir hafa verið í starfsemi Landsvirkjunar annarra en þeirra sem snúa að losun út í andrúmsloftið.
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Auðlindanotkun
Betri nýting auðlinda og minni losun gróðurhúsalofttegunda eru meðal markmiða Landsvirkjunar í umhverfismálum. Til helstu auðlinda við orkuvinnslu Landsvirkjunar telst jarðhitaforðinn, vatnsforðinn og eldsneyti en einnig landgræðsla og skógrækt ásamt umgengni við lífríki og náttúru. Við nýtingu jarðhitaforðans er vinnslunni stýrt þannig að hættu á að gengið sé á auð lindina sé haldið í lágmarki, þannig er einnig stuðlað að sjálfbærri jarðhitavinnslu. Tilhögun við nýtingu og miðlun vatnsforðans er vel skilgreind og henni stjórnað með það að markmiði að hámarka nýtingu vatnsmiðlana án þess að hafa neikvæð áhrif á jarðveg, lífríki og samfélag. Notkun eldsneytis er skráð og markmið sett um að draga úr notkun þess. Auk þess er upplýsingum safnað um þátttöku fyrirtækisins við land græðslu og skógrækt ásamt upplýsingum sem tengjast umgengni við lífríki og náttúru. Nýting jarðhitaforðans Það er markmið Landsvirkjunar að nýta jarðhitaauðlindir á sjálfbæran hátt, hámarka nýtingu jarðhitavökvans sem unninn er úr jarðhitakerfum og auka niðurdælingu. Við nýtingu jarðhita til raforkuvinnslu á háhitasvæðum kemur upp úr borholum jarð hitavökvi sem er blanda af gufu, vatni og gasi. Í rekstri er leitast við að nýta jarð hitavökvann sem tekinn er upp úr jarðhitakerfinu á sem hagkvæmastan hátt og farga honum aftur í jarðhitakerfið. Einföld yfirlitsmynd af nýtingu jarðhita til raforkuvinnslu er sýnd á mynd 4. Almennt eru helstu umhverfisáhrif við nýtingu jarðhita rask vegna mannvirkja á yfir borði, losun gass út í andrúmsloftið, losun efna út í yfirborðsvatn og breytingar á yfir
Mynd 4 — Yfirlitsmynd af nýtingu jarðhita til raforkuvinnslu.
„Byggðalína” 132 kV háspennulína
Vélarspennir
Gufa og gas
Hverfill
Rakaskilja
Rafali Hljóðdeyfir
Umframgufa Jarðhitavökvi Borhola
Jarðhitageymir
20
Eimsvali Gufuskilja
Þéttivatn
Skiljuvatn
Niðurdæling
Kæliturn
Yfirborðslosun
Yfirborðslosun
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA
borðsvirkni. Veruleg lækkun á hita grunnvatns og þrýstingi innan jarðhitasvæðis getur valdið breytingum á virkni yfirborðsjarðhita. Þá getur massataka úr jarðhitageymum valdið lítilsháttar landsigi innan nýtingarsvæðisins og aukningu á smáskjálftum í jarð hitageyminum. Landsvirkjun á og rekur tvær jarðvarmavirkjanir sem staðsettar eru á Mývatnssvæðinu, Kröflustöð og Bjarnarflagsstöð. Auk þess að framleiða raforku rekur Landsvirkjun varmaskiptastöð fyrir hitaveitu Reykjahlíðar og leggur til heitt vatn og gufu til baðlóns við Jarðbaðshóla og iðnaðar á svæðinu. Hlutfall orkuvinnslu með jarðvarma í starfsemi Landsvirkjunar er um 4%. Til þess að tryggja lámarks áhrif á auðlindina er fylgst með ástandi jarðhitakerfisins á Mývatnssvæðinu með reglubundnum hætti. Skráning á magni jarðhitavökva sem tekinn er upp úr jarðhitakerfinu er byggð á afkastamælingum einstakra borholna og blásturs tíma (notkunartíma) þeirra. Borholurnar eru almennt mældar einu sinni til tvisvar á ári og oftar ef nauðsyn krefur. Árleg vinnsla úr hverri holu er reiknuð út frá þessum mæl ingum og heildarvinnsla metin. Greint er á milli borhola sem eru í notkun og tengdar við virkjun og annarra sem heyra til rannsókna. Eftir að borholuvökvinn hefur farið í gegnum gufuskiljur er gufan nýtt til raforkuvinnslu en megninu af vatninu er þó dælt aftur niður í jarðhitageyminn. Magn þess vatns sem dælt er niður í jarðhitageyminn er áætlað út frá heildarvinnslunni á svæðinu en auk þess hefur niðurdælingin verið mæld með raunmælingu og hefur sýnt sig að áætluð gildi eru heldur lægri en mæld raungildi. Vermi borholuvökvans er að jafnaði reiknað út frá aflmælingum ásamt því að efnagrein ingar eru gerðar á jarðhitavökvanum. Efnamælingarnar eru ein meginundirstaða rekst urs jarðvarmavirkjana og fara ýmsar hönnunarforsendur algjörlega eftir efnainnihaldi vökvans og ber sérstaklega að nefna útfellingar- og tæringarhættu í vinnslurásinni. Fylgst er reglulega með ástandi hvera, leirskella og annarri yfirborðsvirkni á Mývatns svæðinu og eru ákveðnir staðir skoðaðir og ljósmyndaðir. Árið 2009 voru 70 staðir vakt aðir og gas úr fjórum gufuaugum rannsakað. Helstu breytingar frá árinu 2008 voru þær að á ákveðnum svæðum dregur frekar úr gufuvirkni á meðan aukning er á öðrum. Þá eru vísbendingar um gufu á nýjum stöðum (Jón Benjamínsson og Trausti Hauksson, 2010). Jarðhitalíkön Mývatnssvæðisins eru í stöðugri endurskoðun, árið 2009 var gefin út ítar leg skýrsla um endurskoðun á jarðhitakerfinu í Kröflu þar sem tilgangurinn var að bæta yfirsýn og auka þekkingu á kerfinu vegna hugmynda um að auka framleiðslu úr kerfinu um 150 MWe (Anette K. Mortensen o.fl., 2009). Allar tölur um vinnslu og losun GHL frá jarðvarmavirkjunum eru vistaðar í gagnagrunn inum ViewData. Á árinu 2010 og fram á ár 2011 var aðferðum við úrvinnslu þessara gagna breytt og samræmd aftur í tímann, meðal annars er nú fyrst greint á milli vinnslubor hola sem tengdar eru virkjun og því hluti af raforkuvinnslunni og rannsóknarbor hola. Allar tölur um nýtingu jarðhitaforðans í þessari skýrslu byggja á tölum úr þessum gagnag runni.
21
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Raforkuvinnsla Mynd 5 sýnir magn jarðhitavökvans (vatn og gufa) sem nýttur var til raforkuvinnslu og magn þess skiljuvatns sem dælt var niður í jarðhitageyminn á árunum 2008-2010. Af myndinni sést að notuð voru 6.496 þúsund tonn af gufu og 5.142 þúsund tonn af vatni til að framleiða 515 GWst árið 2010. Notkun á gufu hefur aukist miðað við fyrri ár en notkun á vatni sveiflast milli áranna 2008–2010. Helsta skýring á aukinni notkun gufu er aukin orkuvinnsla, þá hefur vermi borholna einnig áhrif á hlutfall þess vatns og gufu sem notað er en með lækkandi vermi minnkar orkuinnihald vökvans og meira vatn fellu r til. Hingað til hefur jarðhitavatninu (skiljuvatni) verið að mestu leyti fargað á yfirborði. Árið 2002 hófust tilraunir með djúpförgun á skiljuvatni með niðurdælingu en mikil vægt er áður en niðurdæling hefst að fullnægjandi þekkingar á jarðhitageyminum hafi verið aflað til að lágmarka hættu á að djúpförgun valdi óæskilegum áhrifum á jarðhita geyminn. Með niðurdælingu á skiljuvatni frá jarðvarmavirkjunum er mögulegt að draga úr umhverfisáhrifum vinnslunnar á yfirborði og styðja við sjálfbæra nýtingu jarðhitakerfisins. Með niðurdælingu er dregið úr magni mengandi efna, til dæmis þungmálma sem fara út í yfirborðsvatn. Rannsóknir á áhrifum niðurdælingar sýna hvort og þá hvernig megi draga úr áhrifum vinnslu á jarðhitakerfið hvað snertir þrýstingslækkun (niðurdrátt) og jafnvel efnasamsetningu jarðhitavökvans. Tilraunadæling á um 60 l/s á Kröflusvæðinu á árunum 2002–2008 virtist ekki hafa nein áhrif á afköst nálægra borhola. Mynd 5 — Magn gufu og vatns sem nýtt var til raforkuvinnslu í jarðvarmavirkjunum Landsvirkjunar ásamt djúpförgun árin 2008–2010. 2008
8000 þúsund tonn
2009
6000
4000
0 Gufa
22
Vatn
Djúpförgun
2.792
2.572
1.778
5.142
4.861
5.545
6.496
5.724
5.939
2000
2010
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA
Frá árinu 2008 hefur verið unnið að enn frekari styrkingu dælubúnaðar til niðurdælingar og hefur djúpförgunin aukist um 9% miðað við árið 2009 og 57% miðað við árið 2008. Landsvirkjun setti sér það markmið að auka djúpförgun um 40% milli áranna 2006 og 2010 en aukningin hefur verið rúm 90% á þessu tímabili. Á mynd 5 má sjá magn skiljuvatns sem dælt var niður í borholur á Kröflusvæðinu árin 2008-2010. Rannsóknir Á árunum 2006–2009 var talsvert um rannsóknarboranir á Mývatnssvæðinu vegna fyrirhugaðrar aukningar í virkjun jarðvarma á svæðinu. Umfang rannsóknanna er breytilegt milli ára og tengist ekki beint orkuvinnslu hvers árs. Mynd 6 sýnir magn jarð hitavökva sem nýttur var vegna rannsóknarborana á árunum 2008–2010. Magnið hefur farið minnkandi milli ára þar sem dregið hefur verið úr rannsóknum. Ekki er um neina djúpförgun að ræða vegna rannsóknarborana. Í þessari skýrslu eru ekki teknar með rannsóknir sem farið hafa fram á vegum dótturfélags Landsvirkjunar, Þeistarreykja ehf., þá eru ekki meðtaldar rannsóknir við Hágöngur en þær voru mjög takmarkaðar á árunum 2008-2010.
Mynd 6 — Magn gufu og vatns sem nýtt var vegna rannsóknarborana á Mývatnssvæðinu á árunum 2008-2010. 2008
800 þúsund tonn
2009
2010
600
400
0,4
171
408
284
535
567
200
0 Gufa
Vatn
23
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Nýting vatnsforðans og vatnsstýring Raforkuvinnslu í vatnsaflsvirkjunum er stjórnað með rennsli vatns gegnum vélar afl stöðva. Leitast er við að hámarka vatnsnýtingu vatnsforðans í miðlunarlónum en jafn framt að tryggja að hvorki verði óeðlilegar sveiflur á rennsli né snöggar vatnshæðar breytingar. Skyndilegar breytingar á lónhæð eða breytingar á rennsli áa getur haft neikvæð áhrif á lífríki, jarðveg og samfélag. Því hefur Landsvirkjun leitað leiða til að draga úr sveiflum í rennsli og minnka snöggar vatnshæðarbreytingar í samvinnu við sér f ræðinga og heimamenn á viðkomandi svæði. Í verklagsreglum um fastbundnar rekstrart akmarkanir er vatnsstýring allra vatnsaflsvirkjana Landsvirkjunar skilg reind. Auk þess eru settar tímabundnar takmarkanir um rennsli til dæmis vegna laxveiða og rennslis í fossum. Þá er í mati á umhverfisáhrifum vegna Kárahnjúkavirkjunar sett skilyrði um sumarrennsli í Jökulsá í Fljótsdal þegar fylling Hálslóns er tryggð. Til að uppfylla þetta skilyrði hefur Landsvirkjun sett skýrar reglur um hvernig staðið skuli að stýringu rennslis niður Jökulsá í Fljótsdal. Á mynd 7 er sýnd spá um vatnsforðann frá 02.03.2010 og út árið 2010 ásamt því hvernig nýtingu hans var háttað. Þar má sjá miðgildi sem er áætlað meðalgildi ásamt raungildi. Í heildina var vatnsbúskapur vatnsársins 2009-2010 mjög góður en vatnafar er almennt skilgreint út frá vatnsári sem er frá 1. september til 31. ágúst.
Mynd 7 — Áætlaður miðlunarforði rekstrarárið 2010 ásamt raungildi ársins. Raungildi 30-70%
5000 GWh
Miðgildi 10-90%
Varamiðlun 0-100%
September
Nóvember
4000
3000
2000
1000
0 Janúar
24
Mars
Maí
Júlí
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA
Lagarfljót
Mynd 8 — Lega Jökulsár í Fljótsdal.
ka a tífl rs rá
da
l
sja
Jö
Ke
ku
ld
uá
lsá
íF
ljó
ts
De
Ká
rah
njú
rdalss S auðá
Hóll
stí
tífla
fla
Fljótsdalsstöð
Hálslón
Hrakstrandarfoss Ufsarlón
Kelduárlón
Mynd 9 — Sumarrennsli Jökulsár í Fljótsdal við Hól og Hrakstrandarfoss sumarið 2010. Rennsli við Hól Meðalrennsli
300 m/s
Rennsli við Hrakstrandarfoss Lágmarks- og hámarksrennsli
250
200
150
100
50
0 Júní
Júlí
Ágúst
September
25
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Almennt hafa vatnsár frá 2002 verið góð og sérstaklega vatnsárið 2002/2003. Þrátt fyrir að vatnsárið 2009/2010 hafi verið gott í heildina var rennsli í einstökum ám fremur lágt. Til dæmis var rennsli Tungnaár inn í Sigöldulón lítið hluta ársins og rennsli í nóvember 2010 hefur ekki mælst minna síðan mælingar hófust þar árið 1988. Ástæðan fyrir litlu rennsli í nóvember er lág staða grunnvatns á vatnasviði Tungnaár enda er rennsli í Tungnaá að hluta lindavatn úr grunnvatni þótt hún sé einnig jökulá og dragá. Grunnvatnshæð var lág víða á Suðurlandi síðari hluta ársins vegna óvenju lítillar úrkomu og lindaár voru vatnslitlar síðari hluta ársins. Engin frávik frá settum viðmiðunarmörkum um vatnsstýringu urðu á árinu 2010 en verklag vegna tímabundinna rennslistakmarkana var endurskoðað fyrir Þjórsársvæðið vegna viðhalds Sultartangastíflu og tæmingar Sultartangalóns. Ekkert frávik frá settum viðmiðunarmörkun var árið 2009 en tvö tilvik voru skráð árið 2008. Í skilyrði umhverfisráðherra sem sett var í sambandi við mat á umhverfisáhrifum Kára hnjúkavirkjunar um rennsli í Jökulsá í Fljótsdal segir að Landsvirkjun skuli nýta yfir fallsvatn á skipulegan hátt á ferðamannatíma og leitast við að ná meðalrennsli í farveg Jökulsár í Fljótsdal og Kelduár í júlí og ágúst í góðum vatnsárum. Í lakari vatnsárum skal Landsvirkjun leggja áherslu á að hafa rennsli á ferðamannatíma í farvegi Jökulsár í Fljótsdal og síðan í Kelduá eftir því sem yfirfallsvatn dugar til. Lokað var fyrir rennsli um Jökulsárgöng 16. júlí til 21. september og því náttúrulegt rennsli í Jökulsá í Fljótsdal á þeim tíma. Legu árinnar má sjá á mynd 8. Mynd 9 sýnir sumarrennsli Jökulsár í Fljótsdal á tveimur stöðum sumarið 2010. Ljósbláa línan sýnir rennsli um yfirfall og botnrás Ufsarlóns rétt ofan við Hrakstrandarfoss sem er efsti foss inn í röð fossa í Fljótsdal. Rauða línan sýnir rennsli árinnar við Hól, ofan við Fljóts dalsstöð áður en Jökulsá í Fljótsdal sameinast útfalli aflstöðvarinnar. Dökkbláa línan sýnir áætlað meðalrennsli við Hrakstrandarfoss á árunum 1950-2004. Grái flöturinn í bakg runni sýnir áætlað hámarks- og lágmarksrennsli við Hrakstrandarfoss á árunum 1950-2004. Samkvæmt niðurstöðum sem sýndar eru á myndinni, er Jökulsá í Fljótsdal nána st alltaf innan náttúrulegra sveiflna, það er náttúrulegt rennsli var í fossum ári nnar á umræddum tíma. Eldsneyti – keypt magn Það er markmið Landsvirkjunar að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda og þar með að draga úr notkun jarðefnaeldsneytis. Við brennslu jarðefnaeldsneytis losna ýmsar lofttegundir, til dæmis gróðurhúsaloft tegundirnar koltvísýringur (CO2), metan (CH4) og glaðloft (N2O). Auk þess losnar kol mónoxíð (CO) og svifryk sem valda neikvæðum umhverfisáhrifum. Í starfsemi Landsvirkjunar er jarðefnaeldsneyti notað á bifreiðar, vélar og ýmis tæki auk þess sem dísilolía er notuð til reksturs nokkurra lítilla dísilrafstöðva sem meðal anna rs eru í hlutverki ljósavéla og notaðar til reksturs lokubúnaðar á hálendinu.
26
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA
Mynd 10 — Notkun eldsneytis í starfsemi Landsvirkjunar árið 2010. 92% - 235.759 l.
8% - 19.430 l.
Dísilolía
Bensín
Mynd 11 — Notkun dísilolíu í starfsemi Landsvirkjunar árið 2010, skipt eftir starfsstöðvum.
80.000 lítrar
60.000
17.367
24.142
47.731
20.740
65.141
60.638
40.000
Blöndust. (OAB)
Fljótsdalsst. (OAK)
Mývatnssv. (OAM)
Sogssvæði (OAS)
Þjórsársv. (OAÞ)
Starfsstöðvar (RVK) (AKU)
20.000
0
Mynd 12 — Notkun bensíns í starfsemi Landsvirkjunar árið 2010, skipt eftir starfsstöðvum.
10.000 lítrar 8.000 6.000
Mývatnssv. (OAM)
6.397
Fljótsdalsst. (OAK)
8.556
3.621
Blöndust. (OAB)
441
397
2.000
18
4.000
Þjórsársv. (OAÞ)
Starfsstöðvar (RVK) (AKU)
0 Sogssvæði (OAS)
27
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Haldið er utan um eldsneytisnotkunina í fjárhaldsbókhaldi fyrirtækisins en þar er magn eldsneytis skráð við innkaup. Eldsneytisnotkun er tekin saman annars vegar fyrir raforkuvinnsluna, það er einstök aflstöðvasvæði, og hins vegar starfsstöðvarnar í Reykjavík og á Akureyri. Mynd 10 sýnir eldsneytisnotkun Landsvirkjunar árið 2010, þar sést að mest er notað af dísilolíu (92%) en mun minna af bensíni (8%). Auk þess voru árið 2010 notuð rúmlega 200 kg af vetni á starfsstöð Landsvirkjunar í Reykjavík. Myndir 11 og 12 sýna eldsneytis notkun, annars vegar dísilolíu og hins vegar bensín eftir starfsstöðvum Landsvirkjunar á árinu. Á samanburði milli starfsstöðva sést að eldsneytisnotkun er mismikil og er ekki í beinu samhengi við raforkuvinnslu svæðisins. Mest er eldsneytisnotkun á Þjórsár svæðinu (OAÞ) sem jafnframt er með mestu orkuvinnsluna en til samanburðar er Fljóts dalsstöð (OAK) með litlu minni orkuvinnslu en mun minni eldsneytisnotkun. Þetta skýrist meðal annars af því að á Þjórsársvæðinu eru fimm aflstöðvar og víðáttumikið rekstrarsvæði en raforkuvinnslan í Fljótsdalsstöð er bundin við eina aflstöð og lagt var upp með við hönnun stöðvarinnar að lágmarka notkun eldsneytis við rekstur hennar. Mynd 13 sýnir heildarnotkun eldsneytis í starfsemi Landsvirkjunar árin 2008 – 2010 og samanburð milli ára. Þar sést að aukning varð í eldsneytisnotkun árið 2009 miðað við árið 2008 en árið 2010 dró heldur úr notkun eldsneytis miðað við fyrri tvö ár og munar þar mest um 34% samdrátt í dísilnotkun frá fyrra ári. Nokkrar ástæður eru fyrir þessu m breytileika í eldsneytisnotkun. Í fyrsta lagi hefur verið unnið markvisst á síðast liðnum árum í að draga úr eldsneytisnotkun hjá fyrirtækinu, meðal annars hefur dregið úr ferðu m starfsmanna innanlands, dregið hefur verið úr rekstri dísilvéla og við endurnýjun bifreiða er hugað að eyðslu þeirra. Í öðru lagi eru aðstæður breytilegar milli ára meðal annars vegna veðurfars og viðhaldsvinnu, sem leiðir af sér mismikla eldsneytis notkun. Umtalsverð viðhaldsvinna fór til dæmis fram á Þjórsársvæðinu á árinu 2009 en hún var ekki eins mikil árið 2010. Í þriðja lagi eru nokkrar af dísilvélum fyrirtækisins sem flestar eru staðsettar á Þjórsársvæðinu tengdar eldsneytistönkum sem í sumum tilfellum er fyllt á á nokkurra ára fresti, það árið sem fyllt er á einhvern þessara tanka, getur því magn keypts eldsneytis aukist umtalsvert. Í ljósi þessa er réttara að horfa til lengra tíma bils en eins árs þegar losun vegna brennslu jarðefnaeldsneytis er skoðuð. Mynd 14 sýnir notkun dísilolíu árin 2008 – 2010 skipt eftir starfsstöðvum. Í viðauka má sjá ítarlegar tölulegar upplýsingar um eldsneytisnotkun Landsvirkjunar á árunum 2008 - 2010.
28
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA
Mynd 13 — Notkun jarðefnaeldsneytis í starfsemi Landsvirkjunar árin 2008 – 2010.
2008
400.000 lítrar
2009
2010
300.000
235.759
356.407
269.260
19.430
100.000
24.216
22.392
200.000
0 Bensín
Dísilolía
Mynd 14 — Notkun dísilolíu í starfsemi Landsvirkjunar árin 2008 - 2010, skipt eftir starfsstöðvum.
2008
150.000 lítrar
2009
2010
120.000
90.000
60.638
87.306
130.952
65.141
99.912
61.011
30.537
20.740
33.368
58.335
47.731
55.875
18.596
24.142
13.480
17.367
18.075
30.000
18.219
60.000
0 Blöndust. (OAB)
Fljótsdalsst. (OAK)
Mývatnssv. (OAM)
Sogsvæði (OAS)
Þjórsársv. (OAÞ)
Starfsstöðvar (RVK) (AKU)
29
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Vistvænir bílar
Eitt af markmiðum Landsvirkjunar er að vera leiðandi í nýtingu endurnýjanlegra orkugjafa og hefur fyrirtækið því tekið þátt í ýmsum nýsköpunar- og þróunarverkefnum á því sviði. Meðal verkefna sem fyrirtækið hefur tekið þátt í er prófun raf- og vetnisbíla. Fyrirtækið hefur í nokkur ár haft vetnisbíla til afnota á starfsstöð Landsvirkjunar við Háaleitisbraut 68 í Reykjavík og sumar ið 2010 fékk fyrirtækið Mitsubishi i-MiEV rafbíl til afnota um mánaðarskeið. Rafbíllinn var til próf unar á Sogsstöðvunum og á Þjórsársvæðinu þar sem starfsmenn nýttu bílinn í daglegum verk efnum. Tilgangur verkefnisins var meðal annars að sjá hvernig rafbílar nýtast á starfsstöðvum Landsvirkjunar og til hvaða verkefna þeir henta best auk þess að styðja við tilraunir og þróun í málaflokknum. Bæði vetnis- og rafbílarnir hafa komið til Landsvirkjunar í samstarfi við fyrirtækið Íslenska NýOrku sem hefur verið leiðandi í rannsóknum á nýtingu vetnis sem orkugjafa hérlendis. Landsvirkjun fór árið 2010 með um 12% hlut í VistOrku sem er eignarhaldsfélag Íslenskrar NýOrku. Mynd 15 — Ford Focus vetnisbíll og Mitsubishi i-MiEV rafbíll. Mynd 16 — Rafbíllinn á Sogssvæðinu ásamt sumarstarfsmönnum svæðisins
30
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA
Röskun lands og umgengni við náttúru og lífríki Öllum stærri framkvæmdum Landsvirkjunar fylgir jarðrask sem getur haft áhrif á líf ríki og náttúru. Jarðrask verður meðal annars vegna gerðar uppistöðulóna, stíflna og veituleiða, lagningar vega og jarðstrengja, aðstöðusköpunar og vegna jarðborana. Efna mengun hvers konar sem berst í jarðveg eða vötn getur orðið vegna leka frá olíugeymum, farartækjum og ýmsum tækjabúnaði eða vegna meðhöndlunar spilliefna og úrgangs. Landsvirkjun hefur sett sér verklagsreglur til að draga úr áhrifum starfsemi sinnar á lífríki og náttúru. Þessar verklagsreglur eiga við á öllum starfssvæðum fyrirtækisins og þar sem unnið er að rannsóknum og framkvæmdum. Skortur á stýringu og upplýsingum til starfsmanna og verktaka um umgengni við lífríki og náttúru landsins geta valdið umhverfisáhættu. Ef eiturefni eða hættuleg efni eins og til dæmis olía eru flutt eða meðhöndluð á viðkvæmu svæði getur skapast umhverfis áhætta. Því er umhverfisáhætta metin í öllum verkefnum Landsvirkjunar og gripið til viðeigandi aðgerða til að draga úr líkum á að slík hætta skapist. Markmið Landsvirkjunar er að starfsmenn og aðrir þeir sem starfa á vegum fyrirtækis ins vinni eftir ákveðnu verklagi til þess að koma í veg fyrir neikvæð áhrif á náttúru og lífríki landsins. Frávik frá þessu eru skilgreind sem umhverfisóhöpp en Landsvirkjun hefur sett sér markmið um starfsemi án umhverfisóhappa. Nánar er fjallað um þetta í kaflanum umhverfisóhöpp. Á árinu endurskoðaði Landsvirkjun kröfur og tilmæli Landsvirkjunar til verktaka og þjónustuaðila er varða umhverfis- og öryggismál. Markmiðið með kröfunum er að sam hæfa vinnubrögð í umhverfis- og öryggismálum hjá þeim aðilum sem koma að starfsemi fyrirtækisins og ná þannig meiri og betri árangri. Hægt er að nálgast upplýsingabækling (sjá mynd 17) um kröfur og tilmæli Landsvirkjunar á heimasíðu fyrirtækisins.
Mynd 17 — Bæklingur um kröfur og tilmæli Landsvirkjunar til verktaka og þjónustuaðila er varða umhverfis- og öryggismál.
Varnaðarmerki fyrir eiturefni sem hætt verður að Varnaðarmerki nota 1. júní 2015 Tx
T
Xn
Ný varnaðarmerki fyrir eiturefni GHS01 – Sprengifimt. Haldið frá hita og logum. Notið hlífðargleraugu. Kynnið ykkur reglur um geymslu og förgun.
GHS02 – Eldfimt. Forðist hita og loga. Ekki reykja nálægt eldfimu efni. Haldið ílátinu vel lokuðu og geymið á höldum og vel loftræstum stað. Notið hlífðarhanska og hlífðargleraugu ef hætta er á slettum í augu.
C
Xi
E
GHS03 – Eldnærandi. Forðist hita og loga. Reykið ekki nálægt eldnærandi efnum. Geymið fjarri eldfimum efnum . Notið hlífðarhanska og hlífðargleraugu ef hætta er á slettum í augu.
GHS04 – Gas undir þrýstingi. Geymið á vel loftræstum stað sem varinn er gegn sólarljósi. Gangið úr skugga um að allar slöngur og tengihlutir séu þéttir. GHS05 – Ætandi. Klæðist hlífðarhönskum og hlífðargleraugum. Forðist innöndun.
Fx
F
O GHS06 – Bráð eituráhrif. Eiturefni verður að loka inni. Notið hlífðarhanska, hlífðargleraugu, sérstakan vinnufatnað og hugsanlega öndunarbúnað. GHS07 – Hættulegt heilsu. Öryggisráðstafanir fara eftir hættu hverju sinni. Notið hlífðarhanska og hlífðargleraugu ef hætta er á slettum í augu. Forðist innöndun ef hætta er á ertingu öndunarvegs, syfju eða svima.
N
GHS08 – Langvinn áhætta fyrir heilsu. Notið hlífðarhanska og hlífðargleraugu ef hætta er á slettum í augu. Forðist innöndun. Kynnið ykkur reglur um förgun innihalds og íláts. GHS09 – Hættulegt umhverfinu. Forðist losun út í umhverfið. Tæmið ekki í frárennsli, nema til þess sé ætlast. Kynnið ykkur reglur um förgun innihalds og íláts.
30
31
31
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Rof og setmyndun Vatnsstýring farvega og lóna auk álags frá vindi, öldu og vatni getur valdið rofi í farvegum áa og úr bökkum lóna. Setmyndun jökuláa getur leitt til þess að eyrar myndist í lónum og við strönd þeirra. Fylgst er með breytingum á vatnsfarvegum á öllum starfssvæðum að minnsta kosti árlega samkvæmt verklagsreglu þar um. Markmið með vöktuninni er að fylgjast með og kortleggja breytingar svo hægt sé að grípa til aðgerða ef þörf krefur. Ekki þurfti að grípa til neinna slíkra aðgerða á árinu. Landgr æðsla, skógr ækt og kolefnisbinding Landsvirkjun hefur frá árinu 1968 staðið fyrir umfangsmikilli landgræðslu og skógrækt í nágrenni virkjana bæði ein og í samstarfi við ýmsa aðila eins og Skógrækt ríkisins, Landgræðslu ríkisins, skógræktarfélög og heimamenn á viðkomandi svæðum. Tilgangur landgræðslunnar var í upphafi að sjá búfé fyrir beitarlandi vegna þess lands sem fór undir lón ásamt endurheimt landgæða eftir eldgos í Heklu, en síðan jafnframt að draga úr raski á gróðurlendum, stöðva jarðvegsrof og gróðureyðingu. Á síðari árum með auk inni meðvitund um loftslagsbreytingar hefur verið farið að horfa til landgræðslusvæða Landsvirkjunar með kolefnisbindingu í huga. Landsvirkjun hefur ekki sett sér mælanleg markmið varðandi landgræðslu en á árinu voru gerðar áætlanir um samvinnu við Land græðslu ríkisins og Skógrækt ríkisins um mælingar á kolefnisbindingu á landgræðslu svæðum fyrirtækisins. Í framhaldi af þeirri vinnu verða mælanleg markmið skilgreind. Landgræðsla og skógrækt á vegum Landsvirkjunar felst í uppgræðslu með áburðargjöf, sáningu grastegunda á lítt grónu landi og gróðursetningu trjáplantna. Í grænu bókhaldi er haldið saman upplýsingum um magn áburðar, frædreifingu og fjölda þeirra trjáa sem plantað er. Meðal helstu landgræðslusvæða Landsvirkjunar víðsvegar um landið má nefna Auðkúlu- og Eyvindarstaðaheiðar við Blöndustöð, Krákárbotna við Mývatnssvæði, upp græðslusvæði á svæði Fljótsdalsstöðvar í samvinnu við Landbótasjóð Norður Héraðs og Landbótasjóð Fljótsdalshrepps, skógrækt í nágrenni Sogsstöðva og skógrækt og upp græðslu á Þjórsár- og Tungnaársvæði (Hugrún Gunnarsdóttir, 2009). Af myndum 18 og 19 og má sjá stærð landgræðslu- og skógræktarsvæða eftir aflstöðvasvæðum eins og þau voru árið 2009. Á mynd 20 má sjá fjölda plantna sem gróðursettar hafa verið í nágrenni aflstöðva Lands virkjunar á árunum 2008–2010 en talsverð aukning hefur verið í gróðursetningu plantna, þar munar mest um aukningu í gróðursetningu á Þjórsársvæðinu sem unnin er í sam starfi við Skógrækt ríkisins. Á mynd 20 sést einnig fjöldi plantna sem gróðursettar hafa verið af sumarvinnuflokkum Landsvirkjunar í samstarfsverkefnum sem ganga undir nafninu „Margar hendur vinna létt verk“ árin 2008–2010. Umfang gróðursetningar innar á vegum „Margar hendur vinna létt verk“ er breytilegt milli ára enda breytilegt í hvaða samstarfsverkefnum Landsvirkjun tekur þátt á ári hverju. Sú kolefnisbinding sem hlýst af þessum verkefnum er þó ekki hluti af grænu bókhaldi Landsvirkjunar enda verkefnin ekki unnin fyrir Landsvirkjun. Gróðursetningin gagnast þó landi og þjóð jafnt í baráttunni við loftslagsbreytingar sem og uppgræðslu landsins.
32
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA
Mynd 18 — Stærð landgræðslusvæða [ha] eftir aflstöðvasvæðum Landsvirkjunar árið 2009.
5.000 hektarar
4.000
3.000
2.000
1.000
0 Blöndust. (OAB)
Fljótsdalsst. (OAK)
Mývatnssv. (OAM)
Sogsvæði (OAS)
Þjórsársv. (OAÞ)
Mynd 19 — Stærð skógræktarsvæða [ha] eftir aflstöðvasvæðum Landsvirkjunar árið 2009.
150 hektarar
120
90
60
30
0 Blöndust. (OAB)
Fljótsdalsst. (OAK)
Mývatnssv. (OAM)
Sogsvæði (OAS)
Þjórsársv. (OAÞ)
33
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Mynd 20 — Gróðursetning plantna í nágrenni aflstöðva og gróðursetning plantna á vegum samstarfsverkefnisins ,,Margar hendur vinna létt verk“. 2008
150.000 plöntur
2009
2010
2009
2010
120.000
90.000
60.000
30.000
0 Gróðursetning plantna á vegum „Margar hendur vinna létt verk.“
Gróðursetning plantna í nágrenni aflstöðva.
Mynd 21 — Dreifing tilbúins áburðar. Magn [t] árin 2008 – 2010.
2008
500 tonn
400
300
200
100
0 Áburðardreifing, tilbúinn áburður.
34
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA
Mynd 21 sýnir magn tilbúins áburðar sem hefur verið dreift, eða dreifing kostuð af Lands virkjun á árunum 2008 til 2010. Nokkuð misjafnt er hversu miklum áburði er dreift á ári hverju en notkun á tilbúnum áburði minnkar miðað við árið 2009 en eykst miðað við árið 2008. Auk gróðursetningar plantna og dreifingar tilbúins áburðar er garðaú rgangur sem til fellur á aflstöðvunum nýttur til landgræðslu auk þess sem litlu magni fræja og búfjáráburðar er dreift á hverju ári á vegum fyrirtækisins. Í viðauka má sjá helstu magntölur í landgræðslu og skógrækt á árunum 2008–2010 á vegu m Landsvirkjunar. Kolefnisbinding á landgræðslu- og skógræktarsvæðum Skógrækt ríkisins og Landgræðsla ríkisins eru um þessar mundir að vinna fyrstu úttekti r samkvæmt nýjum verkferlum til að telja fram kolefnisbindingu, sem gert er ráð fyrir að verði viðurkenndar af milliríkjanefnd (IPCC) sem fer með málefni loftslagssa mnings Sameinuðu þjóðanna. Samkvæmt loftslagssamningnum er gerð krafa um að raunbinding sé metin með úttekt á 5 ára fresti. Áætlað er að úttekt á landgræðslusvæðum Landsvirkjunar samkvæmt þessum nýju verkferlum verði lokið 2012. Vegna þessa var ákveðið að fara ekki í frekara mat á kolefnisbindingu á uppgræðslusvæðum Landsvirkju nar fyrir árið 2010 og því er stuðst við sama mat og fyrir árið 2008 og 2009 þegar binding var metin út frá stærð landgræðslusvæðis og stuðlum sem áætlaðir voru með rannsók num, sjá lýsingu á aðferðinni í skýrslum Landsvirkjunar LV-2009/064, Umhverfisskýrsla Landsvirkjunar 2008 og LV-2009/109, Vistheimt Landsvirkjunar og umhverfislegur ávinningur í kjölfar virkjana. Þegar mælingar á uppgræðslusvæðum Landsvirkjunar liggja fyrir er betur hægt að gera sér grein fyrir raunverulegri kolefnisbindingu fyrirtækisins. Land sem grætt hefur verið upp fyrir tilstilli Landsvirkjunar frá stofnun fyrirtækisins fram til ársins 2010 er um 140 km 2 að flatarmáli og áætluð kolefnisbinding þess um 22.000 tonn CO2-ígilda á ári.
35
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Margar hendur vinna létt verk
Landsvirkjun hefur um áratugi starfrækt sumarvinnuflokka ungs fólks. Hóparnir sinna viðhaldi, uppbyggingu og snyrtingu í starfsstöðvum Landsvirkjunar auk þess að vinna að ýmsum samstarfs verkefnum víða um land. Sumarið 2010 voru um 190 ungmenni að störfum hjá Landsvirkjun. Landsvirkjun hefur boðið fram vinnuframlag sumarvinnuflokka og flokkstjórn yfir þeim, í verkefninu „Margar hendur vinna létt verk“ þar sem helstu viðfangsefnin lúta að ræktun, hreinsun, viðhaldi og umhverfisbótum ásamt stígagerð og stikun gönguleiða. Hægt er að sækja um í „Margar hendur vinna létt verk“ á vori hverju á heimasíðu Landsvirkjunar. Fjölmörg sveitarfélög, félagasamtök og stofnanir hafa tekið þátt í þessu verkefni og hefur þessi samvinna skilað sér í auknum umhverfisgæðum og fjölmörgum dæmum um bætta aðstöðu til útivistar og ferðamennsku. Sumarið 2010 voru tekin fyrir fjölmörg viðfangsefni í gegnum verkefnið „Margar hendur vinna létt verk“ og má sjá yfirlit yfir samstarfsaðila og verkefnin sem fengist var við í töflu 1. Reynt hefur verið að halda utan um helstu magntölur þessara verkefna og má sjá þær í töflu 2. Þess ber þó að geta að magntölur hafa ekki fengist frá öllum samstarfsaðilum. Í töflunni kemur meðal annars fram að sumarvinnuflokkar Landsvirkjunar tóku þátt í að gróðursetja um 96.000 trjáplöntur sumarið 2010.
Mynd 22 — Sumarstarfsmenn Landsvirkjunar.
36
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA Tafla 1 — „Margar hendur vinna létt verk“ - samstarfsaðilar og verkefni sumarsins 2010. Samstarfsaðili
Viðfangsefni
Hallgerður ehf. Hrauneyjar
Sláttur, umhirða og snyrting á svæðinu.
Skeiða- og Gnúpverjahreppur
Stígagerð og þökulagning við Þjóðveldisbæinn Stöng.
Sankti Andrésar Stúkan Hekla
Borinn áburður á eldri plöntur.
Hekluskógar
Trjám plantað og áburðargjöf.
Skógrækt ríkisins
Unnið við niðursetningu, áburðargjöf og grisjun.
Húnavatnshreppur
Hirðing lóða, málningarvinna og þrif.
Kirkjugarðar að Auðkúlu, Bergsstöðum og Bólstaðarhlíð
Kirkjugarðar hirtir.
Dropinn, Styrktarfélag sykursjúkra barna
Aðstoð í sumarbúðum sykursjúkra barna.
Golfklúbburinn Ós, Blönduósi
Golfvöllur sleginn og hirtur.
Ungmennafélag Bólstaðahlíðahrepps
Íþróttavöllur við Húnaver var sleginn og hirtur.
Skógræktarfélag A-Húnvetninga
Trjám plantað, lagfæringar á göngustígum.
Brimnesskógar í Skagafirði
Trjám plantað.
Félagsheimilið Húnaver
Lóð umhverfis félagsheimilið slegin og snyrt.
Veiðifélagið í Svartárdal
Viðhaldsvinna.
Fljótsdalsgrund
Lagfæringar á lóð og tjaldstæði, trjám plantað og göngustígagerð.
Fljótsdalshreppur
Lagfæringar á göngustíg við Hengifoss.
Höttur Rekstrarfélag, Egilsstöðum
Hirðing og fegrun við íþróttaaðstöðu Hattar.
Hofteigskirkjugarður
Kirkjugarður sleginn og hirtur tvisvar sinnum yfir sumarið.
Valþjófsstaðakirkjugarður, Fljótsdal
Kirkjugarður sleginn og hirtur.
Kirkjubæjarkirkja, Hróarstungu
Málun grindverka, fegrun og snyrting göngustíga.
Umhverfisstofnun
Merking gönguleiða
Umhverfisstofnun
Eyðing skógarkerfils og lúpínu.
Rotaryklúbbur Akureyrar
Stígagerð, viðhald göngustíga og smíði göngubrúar í Botnsreiti í Eyjafirði.
Golfklúbbur Kiðjabergs
Aðstoð við undirbúning og framkvæmd Íslandsmeistaramóts.
Skógræktarfélag Reykjavíkur
Ýmis störf í Heiðmörk.
Skógræktarfélag Hafnarfjarðar
Ýmis garðyrkjustörf við gróðrarstöðina.
Golfklúbbur Vatnsleysustrandar, Reykjanesi
Ýmis störf hjá Golfklúbbnum.
Þjóðgarðurinn Þingvölum
Göngustígagerð.
Sólheimar SES
Ýmis verk, til dæmis sláttur, þrif, málun grindverka, og viðhald göngustíga.
Skógræktarfélag Kópavogs: Fossá í Hvalfirði
Vinna við göngustíga og grisjun.
Garðyrkjustjóri Mosfellsbæjar
Fjarlæging gamalla girðinga.
Íþróttafélagið FH, Hafnarfirði
Fegrun umhverfis íþróttasvæði FH í Kaplakrika.
Tafla 2 — Yfirlit yfir helstu magntölur í „Margar hendur vinna létt verk“. Verkefni
Magn
Gróðursetning
96.535 plöntur
Göngustígar, lagfærðir
2.650 m
Göngustígar, nýir
365 m
Girðingar, fjarlægðar
~ 5 km
Áburður á plöntur
2000 kg
Áburður til uppgræðslu
1200 kg
Verkefni
Magn
Grasfræ
100 kg
Kurl í göngustíga
2 tonn
Möl í göngustíga
80 tonn
Sláttur meðfram stígum
6 km
Sandur í gryfjur
3-4 tonn
37
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Losun út í vatn og jarðveg frá jarðvarmavirkjunum
Það er markmið Landsvirkjunar að nýta auðlindir á sem bestan hátt, auka niðurdælingu og minnka losun mengandi efna út í umhverfið. Þétti- og skiljuvatn (affallsvatn) frá jarðvarmavirkjunum inniheldur þungmálma og næringarefni sem að hluta til eiga uppruna sinn í borholuvökva, en hluti þeirra kemur til vegna tæringar frá vélbúnaði. Náttúrulegur styrkur þessara efna er breytilegur milli staða og er háður til dæmis eldvirkni og grunnvatnsrennsli. Sé styrkur efnanna of mikill getur það haft áhrif á lífríki. Affallsvatn frá Kröflustöð er að hluta til losað í yfirborðsvatn og að hluta dælt aftur niður í jarðhitageyminn til að draga úr umhverfisáhrifum. Vatn sem losað er á yfirborði rennur með frárennsli í nærliggjandi læk, Dallæk (Hlíðardalslæk). Affallsvatn frá Bjarnarflagi er allt losað á yfirborði í Bjarnarflagslón og rennur þaðan niður í grunnvatnið um sprungu vestast í lóninu. Efnasamsetning jarðhitavökvans er mæld árlega í öllum borholum og á nokkrum stöðum í vinnslurásinni. Samkvæmt starfsleyfi er heimild fyrir losun affalls vatns svo framarlega sem styrkur mengandi efna í vatninu er undir umhverfismörkum í flokki I þegar vatnið nær niður í Mývatn. Umhverfismörk eru skilgreind í reglugerð um varnir gegn mengun vatns númer 796/1999. Árlega eru gerðar mælingar af óháðum aðila til að vakta áhrif affallsvatnsins frá Kröfluog Bjarnarflagsstöð. Sýni eru tekin á skilgreindum mælistöðum (sjá mynd 23) og fylgst með styrk ákveðinna náttúrulegra efna á borð við arsen. Ekki er talin veruleg um hverfisáhætta vegna losunar affalsvatns frá Kröflu- og Bjarnarflagsstöð vegna þynn ingaráhrifa mikils grunnvatnsflæðis á svæðinu. Rannsóknir og mælingar hafa sýnt að áhrif affallsvatns hverfa fljótt og styrkur mengandi efna í vatninu er innan viðmiðunar marka reglugerða þegar vatnið berst í Mývatn (Halldór Ármannsson og Magnús Ólafs son, 2011 & Halldór Ármannsson og Magnús Ólafsson, 2002). Umhverfisstofnun er árlega send skýrsla með niðurstöðum mælinga og verði frávik eða óvæntar niðurstöður skal vöktunaráætlunin endurskoðuð í samvinnu við Umhverfisstofnun. Á mynd 24 má sjá styrk arsens í sýnum sem tekin voru á árunum 1997–2010 við Langavog og Vogaflóa (sjá mynd 23) en mælistaðirnir eru rétt við Mývatn. Af myndinni sést að styrkur arsens er vel innan umhverfismarka I á báðum stöðum öll árin. Í samræmi við endurskoðun á úrvinnslu gagna um vinnslu og losun GHL frá starfsemi jarðvarmavirkjana voru tölur um losun út í vatn og jarðveg einnig endurskoðaðar samanber umfjöllun í kafla um nýtingu jarðhitaforðans. Í viðauka má sjá ítarlegar tölulegar upplýsingar um losun út í vatn og jarðveg.
38
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA
Mynd 23 — Grunnvatnsflæði og sýnatökustaðir þar sem fylgst er með áhrifum frá affallsvatni frá Kröflu- og Bjarnarflagsstöð.
Laxá
Sandvatn Langivogur
Búrfellshraun
Grunnvatnsrennsli Sýnatökustaður Borhola
Mynd 24 — Styrkur arsens í sýnum við Vogaflóa og Langavog ásamt umhverfismörkum I og II. Heimild: Halldór Ármannsson og Magnús Ólafsson, 2011. Vogaflói Langivogur
0,006 Arsen [mg/l]
Umhverfismörk I Umhverfismörk II
0,005 0,004 0,003 0,002 0,001 0,000 -0,001 1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
39
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Úrgangur
Það er markmið Landsvirkjunar að auka endurvinnslu og þar með draga úr magni al menns óflokkaðs úrgangs sem fer til urðunar og brennslu. Magn og tegundir úrgangs Almennt hefur náðst góður árangur í flokkun og endurvinnslu úrgangs í starfsemi Landsvirkjunar. Magn almenns óflokkaðs úrgangs hefur enda dregist saman á öllum starfs stöðvum Landsvirkjunar nema í Fljótdalsstöð sem stafar af sérstöku hreinsu narátaki sem hófst þar árið 2010. Mynd 25 sýnir magn úrgangs, skipt eftir úrgangsflokkum, frá starfsemi Landsvirkju nar árið 2010. Þar kemur fram að um 46% úrgangs fer til endurvinnslu og endurnýtingar og 14% eru spilliefni sem send eru til sérstaks förgunaraðila. Um 17% af úrgangi fellu r í flokkinn almennur óflokkaður úrgangur sem fer til urðunar eða brennslu og 23% úrgangs er svokallaður óvirkur úrgangur sem fer til urðunar á þar til skilgreindum urðunarstöðum. Óvirkur úrgangur, til dæmis jarð- og steinefni, er ekki talinn valda neikvæðum umhverfisáhrifum. Heildarmagn úrgangs árið 2010 var rúmlega 369 tonn sem er talsverð aukning frá fyrra ári. Þar vegur þyngst úrgangstegundin jarð- og steinefni, gler og postulín eða um 84 tonn sem að stærstum hluta má rekja til viðhalds verkefna í Laxárstöð. Þá eru um 83 tonn af úrgangstegundinni málmar og ýmis búnaður sem að mestu leyti safnaðist í hreinsunarátaki Fljótsdalstöðvar en þar starfaði flokkur sumarstarfsmanna við hreinsun á víðáttumiklu svæði á hálendinu í nágrenni fyrrum
Mynd 25 — Magn úrgangs frá starfsemi Landsvirkjunar árið 2010, skipt eftir úrgangsflokkum.
Almennur ófl. úrgangur Úrgangur til endurvinnslu og endurnýtingar Óvirkur úrgangur Spilliefni Heild
40
kg
%
62.188
17
171.233
46
83.517
23
52.615
14
369.553
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA
framkvæmdasvæðis Kárahnjúkavirkjunar. Þetta mikla magn úrgangs veldur því að gögn um úrgang fyrir Fljótsdalsstöð milli ára eru ekki samanburðarhæf. Hlutfallslega skipt ingu eftir úrgangstegundum fyrir árið 2010 má sjá á mynd 26. Samanburð á magni úrgangs, skipt eftir úrgangsflokkum, frá starfsemi Landsvirkjunar á árunum 2008–2010 má sjá á mynd 27. Á myndinni sést að magn úrgangsflokka frá starfsemi Landsvirkjunar er allbreytilegt milli ára og skýrist það að miklu leyti af úrgangs myndun í viðhaldshaldsverkefnum. Sem dæmi má nefna að árið 2010, var vegna bilunar í spenni í Sultartangastöð, skilað til förgunar 34 tonnum af spennaolíu sem eykur heidarmagn spilliefna sem fargað er um nokkur hundruð prósent milli ára. Mikið magn timburúrgangs kom til á árinu 2008 vegna endurnýjunar á þaki kæliturns Kröflustöðvar. Þessar aðstæður valda því að erfitt hefur reynst að setja mælanleg markmið við að draga úr magni úrgangs í einstökum úrgangsflokkum og því leggur Landsvirkjun áherslu á að draga úr magni almenns óflokkaðs úrgangs sem fer til urðunar eða brennslu og að auka flokkun og skila til endurvinnslu og endurnýtingar. Flokkun er þó mismikil milli starfsstöðva og fer meðal annars eftir aðstæðum til móttöku og meðhöndlunar í viðkomandi sveitarfélögum. Á mynd 28 má sjá magn almenns óflokkaðs úrgangs á öllum starfsstöðvum Landsvirkjunar á árunum 2008–2010. Í viðauka má sjá ítarlegar tölulegar upplýsingar um magn úrgangs frá starfsstöðvum Landsvirkjunar á árunum 2008–2010.
Mynd 26 — Hlutfallsleg skipting úrgangs í starfsemi Landsvirkjunar árið 2010, skipt eftir úrgangstegundum. %
Almennur óflokkaður úrgangur til urðunar
16
Almennur óflokkaður úrgangur til brennslu
1
Lífrænn úrgangur
4
Málmar og ýmis búnaður
22
Pappír, pappi og umbúðir
3
Plast
1
Timbur
16
Jarð- og steinefni, gler og postulín
23
Spilliefni
14
Hjólbarðar
<1
Prenthylki
<1
41
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Mynd 27 — Magn úrgangs frá starfsemi Landsvirkjunar á árunum 2008–2010, skipt eftir úrgangsflokkum. 2008
250.000 kg
2009
2010
200.000
150.000
52.615
6.186
12.123
83.517
68.975
51.445
96.917
171.233
266.749
62.188
93.351
50.000
47.997
100.000
0 Almennur Úrgangur til endurvinnslu ófl. úrgangur og endurnýtingar
Óvirkur úrgangur
Spilliefni
Mynd 28 — Magn almenns óflokkaðs úrgangs á starfsstöðvum Landsvirkjunar á árunum 2008–2010. Vegna sérstaks hreinsunarátaks hefur magn úrgangs frá Fljótsdalsstöð hækkað umtalsvert. 2008
50.000 kg
2009
2010
40.000
30.000
14.139
42.042
20.822
10.104
7.290
14.470
3.501
4.140
19.315
920
908
1.401
1.890
5.190
11.190
31.470
802
2.702
4.131
2.978
10.000
4.131
20.000
0 Blöndust. (OAB)
42
Fljótsdalsst. Mývatnssv. Mývatnssv. Sogssvæði (OAK) (OAM-KRA) (OAM-LAX) (OAS)
Þjórsársv. Starfsstöðvar (OAÞ) (RVK) (AKU)
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA
Magn og tegundir spilliefna Magn spilliefna sem fellur til í starfsemi Landsvirkjunar ræðst líkt og annar úrgangur í starfseminni að miklu leyti af umfangi viðhaldsverkefna á ári hverju. Á árinu 2010 féllu til um 52 tonn af spilliefnum í starfsemi Landsvirkjunar sem er mikil aukning frá fyrri árum og skýrist nær eingöngu af aukningu í olíuúrgangi. Þar munar mest um förgu n 34 tonna af spennaolíu frá Sultartangastöð vegna bilunar í spenni auk aukningar í olíuú rgangi frá öðrum stöðvum en olíuúrgangur er ýmist endurnýttur eða sendur til förguna r. Mynd 29 sýnir hlutfallslega skiptingu helstu tegunda spilliefna sem féllu til í starfsemi Landsvirkjunar á árinu. Í viðauka má sjá ítarlegar tölulegar upplýsingar um magn spilliefna frá starfsstöðvum Landsvirkjunar á árunum 2008 - 2010.
Mynd 29 — Hlutfallsleg skipting helstu tegunda spilliefna sem til féllu í starfsemi Landsvirkjunar á árinu 2010. %
Olía
1
94
Rafhlöður
4
Ýmis spilliefni
1
1
1
Lífræn spilliefni
4
<1
Ólífræn spilliefni
9 4
<1
<1
Eiturefni
Spilliefnaumbúðir
43
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Sorpflokkun Landsvirkjunar
Flokkun úrgangs frá starfsemi Landsvirkjunar var innleidd á árunum 2004 til 2008 en síðan þá hefur magn alls úrgangs sem fellur til í starfseminni verið skráð í grænt bókhald fyrirtækisins. Áhugavert er að skoða þann árangur sem náðst hefur í flokkun úrgangs á starfsstöðinni í Reykjavík, hér er bæði um að ræða úrgang sem fellur til við skrifstofustarfsemi og viðhald hússins. Til að auðvelda starfsmönnum flokkunina var gefið út sérstakt leiðbeiningarit og eins komu starfsmenn Íslenska gámafélagsins í heimsókn, gengu um húsið, kynntu flokkunina nánar og svöruðu spurningum. Á mynd 31 sést að mjög góður árangur hefur náðst. Heildarmagn úrgangs hefur á tímabilinu farið úr tæplega 51 tonni árið 2008 í um 42 tonn árið 2010. Magn óflokkaðs úrgangs hefur minnkað úr um 42 tonnum árið 2008 í um 14 tonn árið 2010 eða um rúm 65%. Jafnframt hefur magn flokkaðs úrgangs rúmlega þrefaldast á tímabilinu, farið úr um 9 tonnum árið 2008 í um 28 tonn árið 2010.
Mynd 30 — Úr handbók um sorpflokkun fyrir starfsemi Landsvirkjunar við Háaleitisbraut 68.
Sorpflokkun Handbók fyrir starfsemi Landsvirkjunar Háaleitisbraut 68
Mynd 31 — Magn óflokkaðs og flokkaðs úrgangs á árunum 2008-2010 frá starfsstöð Landsvirkjunar við Háaleitisbraut 68 í Reykjavík. Góður árangur hefur náðst í aukinni flokkun úrgangs. Flokkaður úrgangur
50 tonn
Óflokkaður úrgangur
9 26 42
28
25 21 14 0 2008
44
2009
2010
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA
Hreinsunarstarf á fyrrum framkvæmdasvæði Kárahnjúkavirkjunar Á árinu 2010 tóku starfsmenn Fljótsdalsstöðvar að fullu við hreinsunarstarfi á fyrrum framk væmda svæði Kárahnjúkavirkjunar. Allmikið magn úrgangs sem féll til á framkvæmdatíma hefur dreifst um nærliggjandi svæði og ærið verk er framundan við hreinsun. Sumarið 2010 starfaði flokkur sumarstarfsmanna Fljótsdalsstöðvar við hreinsun á víðáttumiklu svæði á hálendinu. Magn þess úrgangs sem safnað var stendur fyrir stærstum hluta þess úrgangs sem myndaðist í starfsemi Fljótsdalsstöðvar á árinu, en úrgangur frá svæðinu var flokkaður eins og hægt var. Hreinsunarstarf mun halda áfram á næstu árum. Mynd 32 — Frá hreinsunarstarfi á fyrrum framkvæmdasvæði Kárahnjúkavirkjunar sumarið 2010.
45
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Hávaði
Allt vinnslusvæði Kröflu- og Bjarnarflagsstöðva er skilgreint sem iðnaðarsvæði. Hávaða mörk frá atvinnustarfsemi eru 70 dB(A) á lóðarmörkum iðnaðarsvæðisins samkvæmt reglugerð. Innan iðnaðarsvæða í Mývatnssveit og í nágrenni þeirra eru vinsælir ferða mannastaðir, þeirra á meðal Námaskarð, Jarðböðin við Mývatn og Víti. Því leitast Lands virkjun við að halda hljóðstigi á þeim stöðum undir 50 dB(A), sem er jafngildishljóðstig hávaðamarka á íbúðarsvæðum. Þetta gildi var valið þar sem engin mörk gilda um hávaða á útivistarsvæðum. Helstu hávaðavaldar við jarðvarmavinnslu eru vélar og búnaður aflstöðva og blástur á gufu út í andrúmsloftið við afkastamælingar á borholum. Hljóðstig fer nokkuð eftir veðri og rekstri stöðvarinnar hverju sinni, það er fjölda hola í blæstri og véla í vinnslu. Þá getur bílaumferð haft áhrif á mælingar og því getur hljóðstig verið breytilegt með tilliti til þessara atriða. Til þess að draga úr hávaða eru hljóðdeyfar á öllum borholum. Við afkastamælingar á borholum eru þær látnar blása út í andrúmsloftið í gegnum hljóðdeyfi en engu að síður getur hávaði frá þeim verið mikill. Hávaði frá blásandi borholum hef ur áhrif á nálæga byggð og rýfur kyrrð í náttúrunni. Hljóðstig er mælt árlega frá jarð varmavinnslu Landsvirkjunar á Mývatnssvæði á skilgreindum mælipunktum auk þess sem mælingar eru gerðar við borholur samhliða afkastamælingum. Hafa ber í huga að hér er um einstakar mælingar að ræða sem gefa vísbendingar um hljóðstig á svæðinu en útiloka ekki að hljóðstig geti verið hærra á öðrum tímum.
Mynd 33 — Yfirlitsmynd af Mývatnssvæðinu.
Víti
46
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA
Kröflustöð Yfirlit yfir mælistaði fyrir hljóðstig við Kröflustöð má sjá á mynd 34. Skyggða svæðið á myndinni sýnir iðnaðarsvæðið. Rauðir punktar sýna mælistaði þar sem árlegar hljóðstigsmælingar fara fram og gulir punktar sýna viðbótarmælistaði vegna sérstakra aðstæðna. Á töflu 3 má sjá mælt jafngildishljóðstig á Kröflusvæðinu fyrir árin 2008– 2010. Þeir mælistaðir sem staðsettir eru á viðkvæmum ferðamannasvæðum eða utan iðnaðarsvæðisins eru auðkenndir með grænum lit í töflunni og rauðmerkt gildi eru þar sem hávaði fór yfir 50 dB(A) á slíkum svæðum. Aðrir mælistaðir eru staðsettir innan iðnaðarsvæðisins. Grámerktir eru viðmótarmælistaðir. Þegar mælingar voru framkvæmdar árið 2008 var engin hola í blæstri. Hljóðstig mældist hærra árið 2009 en 2008 við einstaka holur en þá voru holur 22 og 37 í blæstri (mælistaðir 37 og 38 á mynd 34). Þegar mælingar fóru fram árið 2010 var hola 39 í blæstri (sjá mælistað 39 á mynd 34) og mældist hljóðstig 10 m frá henni 101 dB(A). Það hefur veruleg áhrif á hljóðstig í næsta nágrenni og veldur að öllum líkindum hærra hljóðstigi á mælistöðum þar í kring. Báðar vélar aflstöðvarinnar voru í rekstri árin 2008–2010 þegar mælingar fóru fram. Líkt og sést af töflu 3 fer enginn mælistaður yfir viðmiðunarmörk árið 2008, en tveir mælistaðir fara yfir viðmiðunarmörk árið 2009 og einn árið 2010.
Mynd 34 — Staðsetning mælistaða við Kröflustöð. Skyggða svæðið sýnir iðnaðarsvæði Landsvirkjunar.
12 40
Víti 13
10 11 8
9
14 6 7 1-5
15
39 16
38 17
19
18
20 37 21 22
47
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Tafla 3 — Jafngildishljóðstig á Kröflusvæðinu árin 2008-2010. Þeir mælistaðir sem staðsettir eru á viðkvæmum ferðamannasvæðum eða utan iðnaðarsvæðisins eru auðkenndir með grænum lit í töflunni og rauðmerkt gildi eru þar sem hávaði fór yfir 50 dB(A) á slíkum svæðum. Grámerktir eru viðbótarmælistaðir. Mælistaður
Krafla
08.og 11.02 2010
31.7.2009
5.8.2008
LAeq[dB(A)]
LAeq[dB(A)]
LAeq[dB(A)]
56
53,9
51,6
1
Stjórnherbergi Kröflu
2
Austan við vél 1
89,1
89,1
88,2
3
Austan við vél 2
89,5
89,9
90,8
4
Stöðvarhús
73,4
72
73,3
5
Skemma 1A
71,5
67,6
67,2
6
„Einbýli“ við Sigurboga
79,9
50
49,7
7
Við holu 6
81,8
55,5
51,8
8
Við holu 26
62,2
50
48
9
Við holu 35
-
-
30,8
13
Við holu 34
73,3
75
63,8
14
Við holu 19
61,9
68
66
15
Við holu 31
44,9
57
45,5
16
Við holu 14
48,0
52
42,9
17
Við holu 18
41,2
52
30,3
18
Við holu 1 – á SV svæði
38,6
42
31,9
19
Við bílastæði mötuneytis aflstöðvar
46,7
48
44,2
21
Við holu 21
41,7
48
42,2
37
Hola 22
-
Í blæstri
-
38
Hola 37
-
Í blæstri
-
39
Við holu 39
101
40*
IDDP djúpborunarholan
10
Við holu 8 á bílastæði við Saurbæ
11
Við holu 10 – útsýnisplan á dalbrún
12
Bílastæði á Vítisbarmi
>117
-
-
48
50
32
73,5
64
47,8
39
50
30
20
Við skilti á Kröfluvegi – nærri vatnsholuhúsi
37,8
51
37
22
Bílastæði hjá Skarðsseli
35,9
44
42
* IDDP djúpborunarholan var ekki mæld á sama tíma og aðrir mælistaðir. Mælir sem kvarðaður var í 117 dB(A) sló út í 10 metra fjarlægð frá holunni.
48
-
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA
Á árinu 2010 var Iceland Deep Drilling Project (IDDP) djúpborunarholan (mælistaður 40 á mynd 34) við Leirhnjúk í Mývatnssveit í tilraunablæstri, holan er öflug og um margt ólík öðrum borholum á svæðinu og hávaði frá henni gríðarlegur. Hljóðstig var mælt frá holunni og reyndist vera yfir 117 dB(A) en mælir sem kvarðaður var í 117 dB(A) sló út í 10 metra fjarlægð frá holunni. Þar sem holan er staðsett nálægt vinsælu ferðamannsvæði var brugðist við og farið í aðgerðir til að draga úr hávaðanum og telst atvikið til umhverfisóhapps, sjá nánari umfjöllun í kaflanum um umhverfisóhöpp. Bjarnarflagsstöð Yfirlit yfir mælistaði fyrir hljóðstig við Bjarnarflagsstöð má sjá af mynd 35, skyggða svæðið á myndinni táknar iðnaðarsvæðið. Á töflu 4 má sjá mælt jafngildishljóðstig í nágrenni Bjarnarflagsstöðvar fyrir árin 2008–2010. Þeir mælistaðir sem staðsettir eru á viðkvæmum ferðamannasvæðum eða utan iðnaðarsvæðisins eru auðkenndir með grænum lit í töflunni og rauðmerkt gildi eru þar sem hávaði fór yfir 50 dB(A) á slíkum svæðum. Aðrir mælistaðir eru staðsettir innan iðnaðarsvæðisins. Þegar mælingar voru framkvæmdar árið 2008 og 2009 var gufustöðin stopp. Árin 2008 og 2009 var hola 12 í blæstri (mælistaður 25) sem skýrir hærra hljóðstig við þá holu en árið 2010. Þegar mælt var árið 2010 var gufustöðin hins vegar í gangi og gufu hleypt út í hljóðdeyfi á holu 11 (mælistaður 24 á mynd 35). Þar fer hljóðstigið í 100 dB(A) sem er mun hærra en árin á undan.
Mynd 35 — Staðsetning mælistaða í Bjarnarflagi. Iðnaðarsvæði Landsvirkjunar er skyggt.
36
35
27 34 32
28
29
23
33 24
26
25 30 31
49
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Tafla 4 — Mælt hljóðstig við Bjarnarflag árin 2008–2010. Ferðamannsvæði eru auðkennd með grænum lit. Þeir mælistaðir sem staðsettir eru á viðkvæmum ferðamannasvæðum eða utan iðnaðarsvæðisins eru auðkenndir með grænum lit í töflunni og rauðmerkt gildi eru þar sem hávaði fór yfir 50 dB(A) á slíkum svæðum. 08. og 11.02 2010
31.7.2009
5.8.2008
LAeq[dB(A)]
LAeq[dB(A)]
LAeq[dB(A)]
100,1
40
62,4
Mælistaður
Bjarnarflag
24
Við holu 11
25
Við holu 12
77,2
90
84,7
27
Við gufustöð
84,8
48
81,8
28
Við holu 9
82,6
36
51
29
Varmaskiptastöð – töfluherbergi
77,1
66
62,5
32
Skiljustöð 1
84,1
69
61
33
Skiljustöð 2
83,0
56,7
70,8
34
Bílast. skrifstofu Grænna lausna
47,0
40
35
Á varnargarðshrygg
34,9
40
45,1
23
Útsýnisplan í Námaskarði
48,5
43
54,2
26
Upplýsingaplan – nærri gamla baðlóni
63,0
34
50,3
30
Bílastæði við móttöku baðfélags
46,7
43
48,3
31
Við nýju baðlónin
47,7
35
47,3
36
Skútahraun 6
35,5
40
38,5
Einstakir mælistaðir voru almennt hærri árið 2010 en fyrri ár. Líkt og sést á töflu 4 eru tveir mælistaðir yfir viðmiðunarmörkum (rauðir) árið 2008, enginn árið 2009 og einn árið 2010. Jarðböðin í Mývatnssveit eru staðsett mjög nálægt iðnaðarsvæðinu (sjá mælistaði 30 og 31 á mynd 35) og umferð ferðamanna mikil, samkvæmt þessum mælingum hefur tekist að halda hljóðstyrk þar innan við 50 dB(A) öll árin. Þá er einn mælistaður, númer 36, í Reykjahlíð og hefur hljóðstig þar verið innan við 50 dB(A) á tímabilinu. Ljóst er að blástur borholna hefur mikil áhrif á mælt hljóðstig á svæðinu og skýrir í flest um tilfellum breytingar á hljóðstigi milli ára. Ágætlega hefur gengið að halda hljóðstigi á vinsælum ferðamannasvæðum innan þeirra viðmiðunarmarka, 50 dB(A), sem Lands virkjun hefur sett sér.
50
V Ö KTUN UMHVERFIS Þ ÁTTA
Umhverfisóhöpp
Markmið Landsvirkjunar er starfsemi án umhverfisóhappa. Tvö umhverfisóhöpp urðu árið 2010, hið fyrra var þegar hávaði frá borholu í blæstri við Leirhnjúk í Mývatnssveit fór umfram leyfileg mörk og hið síðara var olíuleki í Fljóts dalsstöð. Hávaði í borholu Hávaði frá IDDP djúpborunarholu Landsvirkjunar við Leirhnjúk í Mývatnssveit fór yfir leyfileg mörk í maí. Um var að ræða tímabundinn tilraunablástur frá holunni en holan var alls í blæstri í tæpa þrjá mánuði á árinu. Holan er öflug og um margt ólík öðrum borholum á svæðinu. Hávaði frá holunni var mjög mikill, en hljóðstigsmælir sem kvarðaður var í 117 dB(A) sló út í 10 metra fjarlægð frá holunni. Holan er staðsett stutt frá mörkum iðnaðarsvæðisins þar sem leyfilegur hávaði samkvæmt reglugerð er 70 dB(A). Settur hafði verið upp hljóðdeyfir við holuna sambærilegur við þá hljóðdeyfa sem notast hefur verið við á Íslandi undanfarna áratugi. Hins vegar virkaði sá hljóðdeyfir ekki fyrir þessa aflmiklu holu. Þar sem svæðið er vinsæll ferðmannastaður olli þessi hávaði þó nokkurri truflun fyrir ferðamenn. Hannaður var nýr hljóðdeyfir og tókst með honum að draga úr hávaðanum. Auk þess var unnið að fyrirbyggjandi aðgerðum til að sambærilegar aðstæður kæmu ekki upp aftur. Til þess að setja hávaðann frá holunni í samhengi við annan hávaða er hægt að líta á viðmiðunarmörk fyrir einstaka og sérstaklega hávaðasama viðburði á stöðum sem eru sérstaklega ætlaðir til tónleikahalds samkvæmt sérstakri heimild í starfsleyfi. Þar eru viðmiðunarmörk samkvæmt reglugerð fyrir jafngildishljóðstig 102 dB(A) og hæsti hljóðtoppur 140 dB(C) samkvæmt reglugerð um hávaða nr. 724/2008, þá er miðað við 120 dB(A) sem sársaukamörk fyrir manninn. Olíuleki í Fljótsdalsstöð Olíuleki varð vegna bilunar í legu við aflvél í Fljótsdalsstöð sem varð til þess að 129 lítrar af olíu bárust út í fráveituvatn stöðvarinnar í september. Vegna mikils vatnsrennslis í gegnum stöðina var styrkur olíunnar í fráveituvatninu lágur eða 0,0025 ppm. Atvikið var tilkynnt Heilbrigðiseftirliti Austurlands (HAUST) og var það mat þeirra að ákvæði úr reglugerð um viðbrögð og tilkynningaskyldu hefðu að fullu verið uppfyllt. Umhverfis áhrif atviksins voru talin hverfandi.
51
Losun ú� í andrúmslofti� og gróðurhúsaáhrif Í þessum hluta er fjallað um losun gróðurhúsalofttegunda, útblástur brennisteinsvetnis frá jarðvarmavirkjunum og kolefnisspor Landsvirkjunar.
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Gróðurhúsalofttegundir og kolefnisspor
Aukinn styrkur gróðurhúsalofttegunda (GHL) í andrúmslofti veldur hlýnun jarðar, en aukningin er að mestu til komin vegna brennslu á kolum og olíu en líka vegna land búnaðar og ýmiskonar landnýtingar. Ísland er aðili að rammasamningi Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar, svokölluðum loftslagssamningi sem samþykktur var árið 1992. Með samningnum skuldbinda aðildarríki, þar á meðal Ísland, sig til að grípa til aðgerða til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda og auka bindingu kolefnis. Jafn framt skuldbinda þau sig til að veita Loftslagsstofnun Sameinuðu þjóðanna upplýsingar um árlega heildarlosun og bindingu og upplýsa hana um stefnumörkun og aðgerðir til að draga úr losun í svokölluðu losunarbókhaldi sem skilað er árlega. Þær gróðurhúsaloft tegundir sem loftslagssamningurinn tekur til og skylda er að veita upplýsingar um í losu narbókhaldinu eru koltvísýringur (CO2), glaðloft (N2O), metan (CH4), vetnisflúorkolefni (HFC), flúorkolefni (PFC) og brennisteinshexaflúoríð (SF6). Gróðurhúsalofttegundirnar sex hafa hver um sig mismunandi áhrif á geislun í andrúmsloftinu og þar með hitastig á jörðinni. Þegar heildarlosun gróðurhúsalofttegunda er metin er hverri lofttegund gefinn tiltekinn stuðull sem miðast við þessi ólíku áhrif. Þessi stuðull kallast hlýnunarstuðull (e. Global Warming Potential) og ræðst annars vegar af hlutfallslegum samanburði á áhrifum lofttegundarinnar á geislun og hins vegar af áhrifum koltvísýrings á 100 ára tímabili (Brynhildur Davíðsdóttir o.fl., 2009). Heildarlosun GHL er því reiknuð yfir í ígildi koltvísýrings, táknað CO2-ígildi. Í töflu 5 má sjá hlýnunarstuðul og líftíma í and rúmslofti fyrir þær gróðurhúsalofttegundir sem loftslagssamningurinn tekur á. Við raforkuvinnslu Landsvirkjunar losnar ákveðið magn gróðurhúsalofttegunda út í andrúmsloftið. Hér er bæði átt við losun vegna brennslu bifreiða og tækja á jarðefnaelds neyti, losun vegna flugferða, losun vegna brennslu og urðunar úrgangs en einnig losun sem tengist beint raforkuvinnslunni, til dæmis losun gróðurhúsalofttegunda frá lónum og útstreymi frá jarðvarmavirkjunum. Það er markmið Landsvirkjunar að draga úr losu n gróðurhúsalofttegunda. Ítarlega er fjallað um meginuppsprettur GHL í starfsemi fyrirtækisins, aðferðir við mat á losun og bindingu og mögulegar aðgerðir til að draga úr losun GHL á komandi árum, í nýlega útgefinni skýrslu Landsvirkjunar LV-2011-016, Loftslagsáhrif Landsvirkjunar — Samantekt og tillögur að aðgerðum. Þær gróðurhúsa lofttegundir sem myndast í starfsemi Landsvirkjunar eru koltvísýringur, metan, glaðloft og brennisteinshexaflúoríð.
54
Losun út í andrúmsloftið og gróðurhúsaáhrif
Tafla 5 — Hlýnunarstuðull og líftími í andrúmslofti þeirra gróðurhúsalofttegunda sem loftslagssamningurinn tekur til. Heimild: Umhverfisstofnun, e.d. Gróðurhúsalofttegundir Koltvísýringur (CO2) Glaðloft Metan
(N 2 O) (CH 4)
Vetnisflúorkolefni (HFC) Flúorkolefni (PFC) Brennisteinshexaflúoríð (SF 6)
Líftími í andrúmslofti (ár)
Hlýnunarstuðull (m.v. 100 ár)
Breytilegur
1
120
310
12,2 (Óvissa 25%)
21
2 - 250
140 - 11.700
3.200 - 50.000
6.500 - 9.200
3.200
23.900
Kolefnisspor er mælikvarði sem notaður er til þess að sýna áhrif athafna mannsins á loftslagsbreytingar. Í þessari skýrslu er notast við þá skilgreiningu að kolefnisspor lýsi árlegri losun gróðurhúsalofttegunda vegna starfsemi fyrirtækisins þegar dregin hef u r verið frá áætluð kolefnisbinding á vegum þess. Kolefnisspor Landsvirkjunar byggir á upplýsingum um losun gróðurhúsalofttegunda í starfsemi Landsvirkjunar fyrir árin 2008–2010. Í alþjóðlegum samanburði þegar borið er saman kolefnisspor ólíkra orkug jafa er kolefnissporið yfirleitt reiknað út frá vistferilgreiningu (e. Life Cycle Assessment, LCA) fyrir viðkomandi orkugjafa. Samhliða útgáfu þessarar skýrslu er unnið að fyrstu vistferilsgreiningu (LCA) fyrir vatnsorkuvinnslu á Íslandi þar sem orkuvinnslan frá Fljótsdalsstöð er tekin til skoðunar, sjá nánar skýrslu Landsvirkjunar LV-2011-086, Vistferilgreining raforkuvinnslu með vatnsafli: Fljótsdalsstöð.
55
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Gróðurhúsaáhrif jarðvarmavirkjana og losun út í andrúmsloftið
Háhitasvæði á Íslandi eru öll tengd virkum eldstöðvum og varmastreymi inn á svæðin kemu r úr fremur grunnstæðum kvikuinnskotum eða kvikuþróm. Kólnandi kviku innskot losa frá sér kvikugös, sem flest eru léttari en vatn og gufa og leita því upp að yfirborðinu. Mörg þeirra hvarfast við efni í jarðhitavatninu eða bergi og falla út sem útfellingar. Kvikugösin eru að stærstum hluta koltvísýringur, oft í kringum 60-95% af massah lutfalli gass, þá brennisteinsvetni (H 2S), sem getur verið frá 1-20%, en aðrar gastegu ndir eru í umtalsvert minna magni, þar á meðal er örlítið af gróðurhúsalofttegundinni metan (CH4). Hugmyndalíkan fyrir uppruna og streymi koltvísýrings frá eld virkum háhitasvæðum má sjá á mynd 36. Álitamál er hvort líta beri á útstreymi GHL frá jarðvarmavirkjunum sem losun af mannavöldum eða náttúrulegt útstreymi frá svæðinu, sjá nánari umfjöllun í skýrslum Landsvirkjunar LV-2011-016, Loftslagsáhrif Landsvirkju nar — Samantekt og tillögur að aðgerðum og LV-2011-017, Útstreymi koltvísýrings frá jarðvarmavirkjunum. Frá árinu 1991 hefur Orkustofnun safnað upplýsingum frá orkufyrirtækjum um streymi koltvísýrings og brennisteinsvetnis frá jarðvarmavirkjunum á Íslandi fyrir Umhverfisstofnun (áður Hollustuvernd ríkisins). Í ljósi þess hve styrkur kvikugasa í jarðhitavökva er háður hegðun viðkomandi jarðhitakerfis eru reglulegar mælingar á styrk gass í gufu mikilvægur þáttur í vinnslueftirliti. Til að mynda jókst verulega styrkur kvikugasa á Kröflusvæðinu á árum Kröfluelda, 1975-1984, en dróst síðan verulega saman eftir að jarðh ræringum lauk. Árlega eru gerðar sambærilegar mælingar
Mynd 36 — Hugmyndalíkan fyrir uppruna og streymi koltvísýrings frá eldvirkum háhitasvæðum.
CO2 úr borholum CO2 úr borholum
CO2 seytlar gegnum yfirborð og sprungur
CO2 seytlar gegnum yfirborð og sprungur
CO2 through bore holes
CO2 seepage to surface
CO2 blandast grunnvatni
2 blandast grunnvatni COCO 2 with effluent into groundwater
CaCO3 útfellingarkápa
CO2
CO2
Kvikuinnskot Kvikuinnskot
Magma Intrusion
56
CaCO3 útfellingarkápa CaCO3 Scaling Cap
CO2 uppleyst í jarðhitavatni 2 uppleyst í jarðhitavatni COCO 2 Dissolved in geothermal water
Losun út í andrúmsloftið og gróðurhúsaáhrif
á styrk gass í gufu og vatni frá borholum og virkjunum. Þessar mælingar, ásamt ýmsum rekstrargögnum, liggja jafnframt til grundvallar útreikningum á losunarbókhaldi fyrirtækisins frá jarðvarmavirkjunum. Á síðasta ári og í vetur var gagnasafn Landsvirkjunar frá Mývatnssvæðinu uppfært og endurreiknað, líkt og rætt hefur verið um í fyrri köflum, í þeim tilgangi að samræma upplýsingar frá Landsvirkjun og opinberum aðilum. Allar upplýsingar um útstreymi frá svæðinu koma nú frá þessu gagnasafni og þar með tölur sem gefnar eru upp af Umhverfis stofnun vegna losunarbókhalds Íslands sem skilað er til loftslagssamningsins. Mynd 37 sýnir útstreymi GHL vegna raforkuvinnslu með jarðvarma annars vegar og rannsóknarborana hins vegar árin 2008-2010. Á myndinni sést að útstreymi vegna rannsóknarborana hefur farið minnkandi á meðan útstreymi vegna raforkuvinnslun nar hefur aukist í samræmi við aukna raforkuvinnslu. Á mynd 38 má sjá útstreymi brennisteinsvetnis sem ekki er gróðurhúsalofttegund en hefur önnur mengandi áhrif á bæði fólk og lífríki. Líkt og gildir um útstreymi gróðurhúsalofttegunda hefur útstreymi vegna rannsóknarborana dregist saman en útstreymi vegna raforkuvinnslu með jarðvarma aukist. Á mynd 39 má sjá magn koltvísýrings og brennisteinsvetnis sem djúpfargað hefu r verið á árunum 2008–2010 og hefur djúpförgunin aukist á síðustu árum líkt og sést á myndinni. Með djúpförguninni er dregið úr losun þessara gastegunda út í andrúmsloftið.
Mynd 37 — Útstreymi GHL vegna raforkuvinnslu Landsvirkjunar annars vegar og rannsóknarborana hins vegar árin 2008 - 2010. Rannsóknarboranir
50.000 CO 2 -ígildi [tonn]
Raforkuvinnsla
567 40.000
4.254
3.874
41.719
41.292
2008
2009
44.121
30.000
20.000
10.000
0 2010
57
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Mynd 38 — Útstreymi brennisteinsvetnis vegna raforkuvinnslu Landsvirkjunar annars vegar og rannsóknarborana hins vegar árin 2008–2010. Rannsóknarboranir
8.000 tonn H 2 S
704
Raforkuvinnsla
89
6.000
499
6.097
5.710 5.139 4.000
2.000
0 2008
2009
2010
Mynd 39 — Magn brennisteinsvetnis og koltvísýrings sem djúpfargað var á árunum 2008 – 2010.
2008
150 tonn
120
90
137
139
53
131
121
84
60
30
0 Brennisteinsvetni
58
Koltvísýringur
2009
2010
Losun út í andrúmsloftið og gróðurhúsaáhrif
Gróðurhúsaáhrif uppistöðulóna vatnsaflsvirkjana
Við myndun uppistöðulóna fer gróður og jarðvegur undir vatn og við niðurbrot (rotnun) lífrænna efna í gróðri og jarðvegi myndast koltvísýringur, metan og glaðloft. Helstu ferli gróðurhúsalofttegunda á landi sem hefur farið undir vatn má sjá á mynd 40. Þar til nýlega hafa rannsóknir á þessum ferlum verið takmarkaðar og verklag og aðferðafræði við mælingar lítt skilgreindar. Þetta hefur valdið því að hugmyndir manna um losun frá lónum hafa verið nokkuð óljósar. Rannsóknir gefa til kynna að losun frá lónum sé mjög breytileg og að hún sé minni á norðlægum slóðum en á hitabeltissvæðum. Í Umhverfisskýrslum Landsvirkjunar árin 2008 og 2009 var lagt mat á losun frá lónum Fljótsdalsstöðvar út frá fyrri rannsóknum á lónum Blöndustöðvar og Þjórsársvæðisins. Á árinu 2010 var unnið úr rannsóknu m á jarðvegskjörnum úr Kelduárlónstæði sem er á rekstrarsvæði Fljótsdalsstöðvar, þar sem kolefnisinnihald gróðurlenda var svipað og í samsvarandi gróðurlendum við Hálslón og nýtt mat lagt á losun frá Hálslóni. Við þetta endurmat minnkar áður áætluð losun frá lónum Fljótsdalsstöðvar úr 14.340 tonnu m í 1.140 tonn og endurskoðun á losun frá öllum lónum Landsvirkjunar lækkar úr um 29.000 tonnum í um 15.500 tonn á ári, miðað við mat frá 2009. Meginástæða þessarar lækkunar er að þeir stuðlar sem notaðir voru fyrir hálfgróið land í Hálslóni byggðu á meðalstyrk kolefnis í mólendi við Blöndulón, sem var meira en tvöfalt hærri en meðal styrkur kolefnis í samsvarandi gróðurlendi Hálslóns, og fyrir algróið land var byggt á samsvarandi gróðurlendi við Gilsárlón sem var mýrlendi með meira en 20 sinnum hærri styrk en að meðaltali í gróðurlendi Hálslóns. Væntanlega felst hluti af skýringunni á þessum mun á kolefnisinnihaldi í því að gróðurlendi við Blöndu í 450 m hæð er
Mynd 40 — Helstu ferli gróðurhúsalofttegunda á landi sem hefur farið undir vatn. Heimild: Unnið upp úr Jón Guðmundsson og Hlynur Óskarsson, (2008).
Vatn
Jarðvegur Berggrunnur CO2 fjarlægt úr andrúmslofti með ljóstillífun (nýmyndun lífræns efnis)
Möguleg N2O losun úr lóni
CO2 myndað við öndun (niðurbrot lífræns efnis) og oxun CH4 og skilað til andrúmsloftsins
Metanlosun úr seti með loftbólum
Möguleg metanupptaka í móa
Oxun CH4 í vatnsbolnum yfir í CO2 Metanlosun úr lóni og seti (CH4)
59
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
mun öflugra en gróðurlendi við Hálslón sem er í um 600 m hæð. Nánar er fjallað um þetta viðfangsefni í skýrslu Landsvirkjunar LV-2011-016, Loftslagsáhrif Landsvirkjunar — Samantekt og tillögur að aðgerðum. Engin losun GHL frá lónum á sér stað meðan þau eru ísilögð. Hingað til hafa upplýsingar um fjölda íslausra daga á lónum verið byggðar á meðalgildi IPCC sem eru 215 íslausir dagar á ári. Landsvirkjun hefur hafið skráningu á fjölda daga sem ís er yfir lónum Lands virkjunar. Samkvæmt skráningu fyrir árið 2010 var fjöldi íslausra daga á Blöndulóni 161 en 168 á Gilsárlóni. Þetta eru nokkuð lægri gildi en meðalgildi IPCC og með tilliti til þessa eru líkur á að áætluð losun sé lægri en upp er gefið í töflu 6 en þar er stuðst við meðaltals gildi IPCC 215 daga. Mælingar á stærð lóna hafa í nokkrum tilvikum breyst frá upplýsingum í fyrri umhverfis skýrslum. Í upphafi var flatarmál metið eftir kortum sem voru misjöfn að gæðum. Það hefur einnig tíðkast að miða yfirborðsflatarmál lóna við svonefnda yfirfallshæð, það er við hæð yfirfalls. Í flóðum stendur vatn oft einum metra eða meira ofar en yfirfallið. Nákvæmast mat á raunflatarmáli lóna fæst því af loftmyndum þegar vatn er á yfirfalli. Við slíkar aðstæður er yfirfallshæð Þórisvatns í 578,9 m og fer flatarmál vatnsins þá úr 83,4 í 85,2 km 2 og er miðað við þá stærð í töflu 6. Við 626 m yfirfallshæð í Hálslóni fer flatarmál lónsins úr 57 í 62 km 2. Meirihluti stækkunar Hálslóns stafar af því að sporðu r Brúarjökuls hefur hopað upp úr lónstæðinu undanfarin ár. Í töflu 6 er miðað við að flatarm ál Hálslóns sé um 61 km 2, eins og það var þegar mælingar á losun fóru fram. Í töflu 6 má sjá losun GHL frá lónum vatnsaflsvirkjana Landsvirkjunar fyrir árið 2010 og mynd 41 sýnir þróun frá árinu 2008. Þar sem losun frá lónum byggir á sama fjölda íslausra daga fyrir öll árin er eina breytingin á tímabilinu vegna tilkomu Hraunaveitu við Fljóts dalsstöð á árinu 2009.
Mynd 41 — Losun GHL frá lónum vatnsaflsvirkjana Landsvirkjunar árin 2008 - 2010.
16.000 CO 2 -ígildi [tonn]
12.000
8.000 15.290
15.520
15.520
2008
2009
2010
4.000
0
60
Losun út í andrúmsloftið og gróðurhúsaáhrif
Tafla 6 — Reiknuð árleg losun gróðurhúsalofttegunda frá lónum vatnsaflsvirkjana Landsvirkjunar fyrir árið 2010.
Stöð/Veita
Lón/vatn
Blöndustöð
Flatarmál lóna [km 2]
Flatarmál lóna, notað til reikninga [km 2]
CO 2 íslaust CO 2 -ígildi [tonn]
CH 4 íslaust CO 2 -ígildi [tonn]
Gróðurhúsaáhrif alls CO 2 -ígildi [tonn]
70 (8)
62
7.110
6.080
13.190
Blöndustöð
Blöndulón
57
57
5.720
4.880
10.600
Blöndustöð
Gilsárlón
5
5
1.390
1.200
2.590
Blöndustöð
(Vötn á veituleið)
Fljótsdalsstöð
(8,2)
0
0
0
0
70 (4)
66
620
520
1.140
61 (2,6)
58,4
490
420
910
Fljótsdalsstöð
Hálslón
Fljótsdalsstöð
Kelduárlón
7,5 (1,1)
6,4
110
90
200
Fljótsdalsstöð
Ufsárlón
1,1 (0,14)
1,0
20
10
30
Fljótsdalsstöð
Grjótárlón
0,1 (0,02)
0,1
<1
<1
<1
Laxárstöðvar Laxárstöðvar
(Mývatn)
Sogssvæði
(38)
0
0
0
0
(38)
0
0
0
0
(86)
0
0
0
0
Sogsstöðvar
Úlfljótsvatn
(3)
0
0
0
0
Sogsstöðvar
Þingvallavatn
(83)
0
0
0
0
Þjórsársvæði
199 (70)
129
650
540
1.190
85,2 (70)
15,2
50
40
90
Sauðafellslón
4,5
4,5
20
10
30
Þórisvatnsmiðlun
Þórisvatn
Þórisvatnsmiðlun Sigöldustöð
Krókslón
14
14
70
60
130
Hrauneyjafossstöð
Hrauneyjalón
9
9
20
20
40
Búrfellsstöð
Bjarnalón
1
1
<10
<10
<10
Hágöngumiðlun
Hágöngulón
37
37
130
110
240
Kvíslaveita
Kvíslavatn
22
22
270
230
500
Kvíslaveita
Dratthalavatn
2
2
40
30
70
Kvíslaveita
Eyvindarlón
0,01
0,01
<1
<1
<1
Kvíslaveita
Hreysislón
0,1
0,1
<1
<1
<1
Kvíslaveita
Þjórsárlón
3,5
3,5
10
10
20
Vatnsfellsstöð
Vatnsfellslón
0,6
0,6
0
0
0
Sultartangastöð
Sultartangalón
20
20
40
30
70
339 (82)
257
8.380
7.140
15.520
Samtals
61
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Gróðurhúsaáhrif vegna brennslu jarðefnaeldsneytis og losunar frá rafbúnaði Losun GHL vegna brennslu jarðefnaeldsneytis er reiknuð út frá magni eldsneytis, því eru innkaup á öllu jarðefnaeldsneyti fyrir bifreiðar, tæki og dísilvélar skráð hjá Lands virkjun líkt og rætt er um í kaflanum um auðlindanotkun. Losunin er síðan reiknuð út frá skráðu magni og sértækum stuðlum sem fengnir eru frá Umhverfisstofnun og eru þeir sömu og notaðir eru vegna loftslagsbókhalds Íslands sem skilað er til loftslagssamnings Sameinuðu þjóðanna. Frá og með árinu 2010 koma gögn um fjölda innlendra flugferða starfsmanna Lands virkjunar beint frá flugfélögum. Losun GHL er síðan áætluð út frá fjölda flugferða og upp lýsingum meðal annars frá Orkuspárnefnd og flugfélögum. Skipulagningu á skráningu fjölda flugferða vegna millilandaflugs starfsmanna Landsvirkjunar er ólokið, þó hefur verið lagt gróf mat á umfang flugferðanna og losun fyrir árin 2008–2010 áætluð 250 tonn CO2-ígildi á ári. Losun frá rafbúnaði er vegna SF6 gass sem notað er sem einangrunarmiðill á háspennu búnað, það er afl- og skilrofa og á allan rof- og tengibúnað í GIS tengivirkjum („Gas Insu lated Switchgear”). Háspennubúnaður sem inniheldur SF6 er í aflstöðvum Landsvirkjuna r í Fljótsdalsstöð og á Þjórsársvæðinu. Losun GHL frá rafbúnaði hefur mælst einu sinni á síðustu þremur árum, árið 2009. Mynd 42 sýnir losun GHL af völdum brennslu jarðefnaeldsneytis, þar sést að losun vegna brennslu dísilolíu vegur þyngst eða um 63%. Mynd 43 sýnir þróun losunar á árunum 2008–2010 en samdráttur hefur verið í losun í öllum flokkum losunar árið 2010 miðað við fyrri ár nema vegna erlendra flugferða enda er þar um að ræða sama áætlaða gildið fyrir öll árin. Á árinu 2010 voru notuð 202 kg af vetni til að knýja ökutæki. Við notkun vetnisknúinna ökutækja spöruðust um 2.262 kg CO2-ígildi, sé miðað við meðal losun bensínknúins smábíls.
62
Losun út í andrúmsloftið og gróðurhúsaáhrif
Mynd 42 — Hlutfallsleg losun GHL af völdum brennslu jarðefnaeldsneytis eftir flokkum losunar. %
Brennsla dísilolíu
63
Brennsla bensíns
5 32
32
Flugferðir
63
5
Mynd 43 — Losun vegna notkunar jarðefnaeldsneytis í starfsemi Landsvirkjunar árin 2008–2010 skipt eftir flokkum losunar. 2008
1.000 CO 2 -ígildi [tonn]
2009
2010
800
600
96
72
127
250
250
250
48
60
56
642
971
734
400
200
0 Brennsla dísilolíu
Brennsla bensíns
Flugferðir erlendis
Flugferðir innanlands
63
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Innlendar flugferðir starfsmanna Landsvirkjunar
Talsvert hefur dregið úr fjölda innlendra flugferða á árunum 2008–2010. Á mynd 44 sést að innlendum flugferðum hefur fækkað úr um 2.000 ferðum 1 árið 2008 í um 1.200 ferðir árið 2010 sem er samdráttur um 40%. Flugferðir starfsmanna Landsvirkjunar innanlands eru nánast eingöngu milli Reykjavíkur og Akureyrar annars vegar og Reykjavíkur og Egilsstaða hins vegar. Ef horft er á samdrátt milli þess ara áfangastaða sést á mynd 45 að dregið hefur meira úr ferðum milli Reykjavíkur og Egilsstaða en þó er einnig vel marktækur samdráttur í ferðum milli Reykjavíkur og Akureyrar. Þennan samdrátt í notkun á innanlandsflugi má að hluta rekja til samdráttar í starfsemi Landsvirkjunar á Austurlandi eftir að framkvæmdum við Kárahnjúkavirkjun lauk en einnig aukinnar notkunar fjarfundabúnaðar. Fjarfundabúnaði hefur verið komið fyrir á öllum starfsstöðvum Landsvirkjunar og fer notkun hans vaxandi. Fjöldi fjarfunda árið 2009 var að meðaltali 0,67 hvern virkan dag en árið 2010 voru fundirnir orðnir 1,43. 1 ) Athugið að þegar talað er um ferð er átt við annan legginn það er að segja ef flogið er til dæmis Akureyri – Reykjavík og til baka Reykjavík – Akureyri er um tvær ferðir að ræða.
Mynd 44 — Fjöldi flugferða starfsmanna Landsvirkjunar á árunum 2008 – 2010.
2.000 flugferðir
1.500
1.000
500
0 2008
64
2009
2010
Losun út í andrúmsloftið og gróðurhúsaáhrif
Mynd 45 — Fjöldi flugferða milli Reykjavíkur og Egilsstaða annars vegar og Reykjavíkur og Akureyrar hins vegar. 2008
1.000 flugferðir
2009
2010
2009
2010
750
500
250
0 Reykjavík - Egilsstaðir
Reykjavík - Akureyri
Mynd 46 — Fjöldi fjarfunda á mánuði árin 2009 og 2010.
60 fjarfundir
45
30
15
Des
Nóv
Okt
Sep
Ágú
Júl
Jún
Maí
Apr
Mar
Feb
Jan
0
65
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Gróðurhúsaáhrif vegna urðunar og brennslu úrgangs
Helstu umhverfisáhrif vegna urðunar á úrgangi eru myndun hauggass vegna niðurbrots lífræns hluta úrgangsins og vegna mengaðs sigvatns sem getur lekið út í umhverfið og mengað grunn- og yfirborðsvatn. Hauggasið samanstendur af metani og koltvísýringi en einnig í litlum mæli af ýmsum rokgjörnum lífrænum efnum (VOC). Metan er um 50-60% af gasinu en koltvísýringurinn um 40-45%. Samsetningarhlutfallið breytist með aldri haugsins en áhrif metans eru mikilvirkust, þar sem metan er um 21 sinnum virkari gróðurhúsalofttegund en koltvísýringur. Stuðlar fyrir mat á losun GHL vegna urðunar og brennslu úrgangs hafa verið uppfærðir frá fyrri skýrslum. Losunin er nú reiknuð með stuðlum úr gagnagrunni GaBi hugbúnaðarins sem notaður er við gerð vistferlisgreininga (LCA) og var meðal annars notaður við gerð vistferilsgreiningar Fljótsdalsstöðvar. Stuðullinn fyrir urðun byggir á dæmigerðri sam setningu úrgangs í fimm Evrópulöndum þar sem hlutfall lífræns niðurbrjótanlegs úr gangs er alls um 60%. Stuðullinn tekur einnig tillit til losunar vegna rekstrar urðunarstaðarins, til dæmis losunar vegna þjöppunar úrgangs og gert er ráð fyrir söfnun metans og nýtingu á því. Stuðullinn fyrir brennslu úrgangs gerir ráð fyrir að hann sé brenndur og gufan sé nýtt til rafmagnsframleiðslu og/eða í öðrum iðnaðarferlum. Sá úrgangur sem brenndur er í starfsemi Landsvirkjunar fer til Sorpsamlags Þingeyinga á Húsavík, þar er ætlunin að nýta varma til raforkuframleiðslu og upphitunar. Vegna bilunar í búnaði hefur varminn þó eingöngu verið nýttur til upphitunar síðastliðin ár. Mynd 47 sýnir losun GHL vegna förgunar almenns óflokkaðs úrgangs í starfsemi Lands virkjunar árin 2008–2010. Aukning er milli áranna 2009 og 2010 orsakast eingöngu af hreinsunarátaki Fljótsdalsstöðvar.
Mynd 47 — Losun GHL vegna förgunar almenns óflokkaðs úrgangs í starfsemi Landsvirkjunar árin 2008 - 2010. 100 CO 2 -ígildi [tonn]
75
50 84
53
72
2008
2009
2010
25
0
66
Losun út í andrúmsloftið og gróðurhúsaáhrif
Samantekt á losun gróðurhúsalofttegunda frá starfsemi Landsvirkjunar Stærstu uppsprettur losunar í starfsemi Landsvirkjunar er útstreymi frá jarðvarma vinnslu (það er útstreymi frá jarðvarmavirkjunum og rannsóknarborunum) og losun frá lónum. Árið 2010 nam útstreymi frá jarðvarmavinnslu um 73% af losun fyrirtækisins og losun frá uppistöðulónum vatnsaflsvirkjana um 25%. Losun gróðurhúsalofttegunda vegna brennslu jarðefnaeldsneytis, flugferða, förgunar úrgangs og losunar frá rafbúnaði nam samtals um 2% af heildarlosuninni. Þessi hlutföll eru sambærileg miðað við fyrri ár. Á mynd 48 má sjá hlutfallslega skiptingu losunar GHL eftir uppsprettum losunar í starfsemi Landsvirkjunar árið 2010. Mynd 49 sýnir losun gróðurhúslofttegunda í starfsemi Landsvirkjunar á árunum 2008– 2010, ásamt kolefnisbindingu og kolefnisspori fyrirtækisins. Þar sést að losun GHL í starfsemi fyrirtækisins árið 2010 var um 61.300 tonn CO2-ígilda og hefur losunin dreg ist saman um 1% miðað við árið 2009 og um 2% miðað við árið 2008. Sé tekið tillit til kolefnisbindingar er losun Landsvirkjunar árið 2010 um 39.000 tonn CO2-ígildi og hefur dregist saman um 2% miðað við árið 2009 og um 8% sé miðað við árið 2008. Mynd 50 sýnir samantekt á losun GHL frá starfsemi Landsvirkjunar 2008-2010 eftir öllu m uppsprettum losunar hjá fyrirtækinu. Af henni sést vel stærðargráða hinna ólíku losunarflokka, þar sem útstreymi frá jarðvarmavinnslu og losun frá uppistöðulónum er umtalsvert meiri en losun frá annarri starfsemi. Þar sem útstreymi GHL frá jarð varmavinnslu er langstærsti hluti kolefnisspors Landsvirkjunar stjórnast breytingar á kolefnissporinu aðallega af breytingum í rekstri jarðavarmavirkjana og á umfangi
Mynd 48 — Hlutfall losunar gróðurhúsalofttegunda í starfsemi Landsvirkjunar árið 2010. %
Flugferðir
<1
Úrgangur
<1
<1
Brennsla bensíns
1
Brennsla dísilolíu
2
2
5
Annað
73
Jarðvarmavinnsla
2
73
25
Uppistöðulón vatnsaflvirkjana
67
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
rannsóknarborana. Á árunum 2008–2010 hefur dregið talsvert úr rannsóknarborunum á meðan orkuvinnsla hefur aukist. Sé losun á árinu 2010 borin saman við árið 2008 er samdráttur í losun GHL vegna brennslu á dísilolíu um 12%, vegna innanlandsflugs um 43% og vegna urðunar og brennslu úrgangs um 14%. Þar sem þessi losun er hlutfallslega miklu minni en útstreymi frá jarðvarmavinnslunni hefur það lítil áhrif á kolefnisspor fyrirtækisins. Sé losun GHL í starfsemi Landsvirkjunar 2010 reiknuð á framleiddar GWst á árinu fæst að losunin er um 4,8 tonn CO2-ígilda/GWst án tillits til kolefnisbindingar og 3,1 tonn CO2ígilda/GWst sé tekið tillit til kolefnisbindingar, því hefur kolefnisspor Landsvirkjunar aukist um 4% miðað við árið 2009 en stendur í stað miðað við árið 2008. Þegar losun GHL er reiknuð á framleiddar GWst er ekki tekið með útstreymi vegna rannsóknar borana því þær tengjast ekki beint orkuvinnslu viðkomandi árs. Skýrir það hækkun á kolefnisspori milli ára þegar miðað er við framleiddar GWst þar sem heldur dró úr út streymi frá rannsóknarborunum á meðan losun vegna orkuvinnslunnar jókst.
Mynd 49 — Losun GHL í starfsemi Landsvirkjunar árin 2008-2010.
Losun GHL
80.000 CO 2 -ígildi [tonn]
Kolefnisbinding
Kolefnisspor LV
22.000
20.000
22.000
60.000
39.293
61.293
40.129
62.129
42.513
62.513
40.000
20.000
0 2008
68
2009
2010
Losun út í andrúmsloftið og gróðurhúsaáhrif
Mynd 50 — Losun GHL frá starfsemi Landsvirkjunar 2008-2010 eftir uppsprettum losunar.
2008
50.000 CO 2 -ígildi [tonn]
2009
2010
40.000
30.000
0
0
12
53
72
84
1.012
1.167
15.520
15.520
15.290
44.688
45.167
45.973
10.000
B 1.377
A
20.000
0 Útstreymi frá jarðvarmav. og rannsóknarb.
Losun frá uppistöðul. vatnsaflsv.
Losun vegna jarðefna eldsneytis
Losun vegna förgunar úrgangs
Losun frá rafbúnaði
B
A
200
20
0
0
Losun vegna Losun vegna Losun vegna brennslu bensíns brennslu dísilolíu flugferða
Losun vegna förgunar úrgangs
0
0
12
72
84
322
346
377
642
40 971
400 734
60
60
600
48
80
56
800
53
100 CO₂ ígildi (tonn)
1000 CO₂ ígildi (tonn)
Losun frá rafbúnaði
69
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Áhugavert er að bera saman losun frá ólíkum orkugjöfum Landsvirkjunar. Raforku vinnsla Landsvirkjunar árið 2010 var 12.625 GWst, þar af rúmlega 96% með vatnsafli og tæplega 4% með jarðvarma. Við útreikninga á gróðurhúsaáhrifum eftir tegund orku vinnslu, það er vatnsafli og jarðvarma, er losun vegna þátta sem ekki er beint hægt að rekja til viðkomandi orkugjafa, skipt upp eftir vægi orkuvinnslunnar. Þetta á meðal ann ars við um losun vegna flugferða og úrgangs sem og kolefnisbindingu með landgræðslu. Líkt og áður er útstreymi vegna rannsóknarborana ekki tekið með þegar losun er reiknuð miðað við framleiddar GWst. Við þennan samanburð kemur í ljós að nokkuð mikill munur er á gróðurhúsaáhrifum jarðvarmavirkjana og vatnsaflsvirkjana. Ef skoðuð er losun GHL á hverja framleidda GWst fyrir jarðvarmavirkjun sést að losunin er 86,0 tonn CO2-ígildi/GWst án tillits til kolefnisbindingar og 84,2 CO2-ígildi/GWst sé tekið tillit til kolefnisbindingar. Á móti er losun GHL á hverja framleidda GWst fyrir vatnsaflsvirkjun 1,36 tonn CO2-ígildi/GWst án tillits til kolefnisbindingar og -0,38 CO2-ígildi/GWst sé tekið tillit til kolefnisbindingar. Það er að segja Landsvirkjun bindur um 0,38 tonn CO2ígilda fyrir hverja framleidda GWst af vatnsorku. Ítarlegar tölulegar upplýsingar um losu n GHL í starfsemi Landsvirkjunar má finna í viðauka. Mikilvægt er þó að hafa í huga þegar þessi samanburður er gerður að ekki er með öllu ljóst hvort að með virkjun jarðvarma sé verið að auka heildarútstreymi koltvísýrings frá jarðvarmasvæðinu eða hvort útstreymi frá jarðvarmavirkjunum sé í raun að einhverju eða jafnvel öllu leyti tilfærsla á náttúrulegu útstreymi. Horfa þarf til hvers svæðis fyrir sig þegar útstreymið er metið þar sem jarðhitasvæðin hegða sér með ólíkum hætti. Í dag er útstreymi frá öllum borholum í starfsemi Landsvirkjunar gefið upp í umhverfisskýrslu fyrirtækisins bæði þeim sem tengdar eru við virkjun og þeim sem tilheyra rannsóknum. Varðandi losun frá lónum hafa nýlegar rannsóknir á losun GHL frá Kelduárlónstæði sem yfirfærðar voru á Hálslón lækkað áður áætlaða losun frá lóninu umtalsvert. Hafa ber einnig í huga að binding frá landgræðslusvæðum Landsvirkjunar hefur verið áætluð en raunbinding hefur ekki enn verið metin. Þá er bindingin reiknuð út frá landgræðslu svæðum fyrirtækisins frá árinu 1968 til dagsins í dag. Þegar mælingum á raunbind ingu á landgræðslusvæðum Landsvirkjunar verður lokið á árinu 2012 fæst réttara mat á kolefnisbindingu fyrirtækisins. Losun gróðurhúsalofttegunda frá orkuvinnslu hérlendis er lítil miðað við önnur lönd enda er langstærsti hluti vinnslunnar frá vatnsafli og jarðvarma (Brynhildur Davíðs dóttir o.fl., 2009). Losun GHL frá starfsemi Landsvirkjunar eru um 1,2 % af heildarlosun Íslands á ári 2 sé tekið tillit til allra losunarflokka og án kolefnisbindingar. Þá er losun GHL frá jarðvarmavinnslu Landsvirkjunar um 25% af losun vegna jarðvarmavinnslu á Íslandi. 2 ) Hér er miðað við tölur úr (Birna Hallsdóttir o.fl., 2011). Það eru þær tölur sem skilað var inn til loftslagssamnings Sameinuðu þjóðanna um losun á Íslandi, þær upplýsingar voru fyrir árið 2009.
70
Losun út í andrúmsloftið og gróðurhúsaáhrif
Mynd 51 — Gróðurhúsaáhrif ólíkra orkugjafa Landsvirkjunar, vatnsafls og jarðvarma með og án kolefnisbindingar. Gróðurhúsaáhrif án kolefnisbindingar Gróðurhúsaáhrif með kolefnisbindingu
100 Tonn CO 2 -ígildi/GWst
80
60
84,24
-0,38
1,36 20
85,99
Sjá nánar fyrir neðan
40
0 Vatnsafl
Jarðvarmi
Gróðurhúsaáhrif án kolefnisbindingar Gróðurhúsaáhrif með kolefnisbindingu
2,0 Tonn CO 2 -ígildi/GWst
1,5
1,5
0
-0,38
1,36
1,0
-0,5 Vatnsafl
71
Viðauki – Töflu� og tölulegar upplýsinga� Í þessum hluta gefur að líta töflur og ítarlegri tölulegar upplýsingar um þau atriði sem fjallað er um í fyrri hlutum skýrslunnar.
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Raforkuvinnsla
Töflur 1 og 2 sýna yfirlit yfir raforkuvinnslu Landsvirkjunar. Í töflu 1 er gefin upp raforkuvinnsla Lands virkjunar án tillits til orkutapa og eigin notkunar í aflstöðvum en sá liður nemur um 90 GWst á ári. Þá sýnir tafla 1 einnig yfirlit yfir fjölda starfsmanna fyrirtækisins og tafla 2 hlutfall raforkuvinnslu Lands virkjunar af heildarraforkuvinnslu á Íslandi árin 2008–2010.
Viðauki - Tafla 1 — Samantekt yfir raforkuvinnslu Landsvirkjunar ásamt starfsmannafjölda árið 2010. Auðkenni
Orkug jafi
Fjöldi starfsmanna*
Afl (MW)
Raforkuvinnsla (GWst)
Hlutfall af heildarraforkuvinnslu (%)
RVK og AKU
-
122
-
-
-
Blöndustöð
OAB
Vatnsafl
13
150
841
7
Fljótsdalsstöð
OAK
Vatnsafl
12
690
5.013
40
OAM
Vatnsafl og jarðvarmi
25
91
681
5
- Mývatnssvæði Kröflustöð/Bjarnarflagsstöð
OAM-KRA
Jarðvarmi
(17)
(63)
(515)
(4)
- Mývatnssvæði Laxárstöðvar
OAM-LAX
Vatnsafl
(8)
(28)
(166)
(1)
Sogssvæðið
OAS
Vatnsafl
16
89
466
4
Þjórsársvæðið
OAÞ
Vatnsafl
39
840
5.624
44
Starfsstöðvar í Reykjavík og á Akureyri Aflstöðvar
Mývatnssvæði - alls
Landsvirkjun í heild - 2010
227
1.860
12.625
100
Landsvirkjun í heild - 2009
229
1.860
12.242
100
Landsvirkjun í heild - 2008
228
1.860
12.435
100
* Miðað er við fastráðna starfsmenn í lok árs.
Viðauki - Tafla 2 — Raforkuvinnsla Landsvirkjunar og heildarraforkuvinnsla á Íslandi árin 2008-2010. (Heimild: Upplýsingar fyrir landið í heild eru fengnar úr Ársskýrslum Orkustofnunar 2008-2010). Landsvirkjun
Landið í heild
2010
2009
2008
2010
2009
2008
Vatnsaflsvirkjanir
GWst
12.110
11.772
11.954
12.592
12.279
12.427
Jarðvarmavirkjanir
GWst
515
470
481
4.465
4.553
4.038
Eldsneyti
GWst
0
0
0
2
3
3
Alls
GWst
12.625
12.242
12.435
17.059
16.835
16.468
Vatnsaflsvirkjanir
%
96
96
96
74
73
75
Jarðvarmavirkjanir
%
4
4
4
26
27
25
Eldsneyti
%
0
0
0
<1
<1
<1
Alls
%
100
100
100
100
100
100
Töp og eigin notkun eru áætluð hlutfallslega fyrir vatnsafls- og jarðvarmavirkjanir Landsvirkjunar árin 2008 og 2009.
74
V i ð a u k i – Tö f l u r o g t ö l u l e g a r u p p l ý s i n g a r
Nýting jarðhitaforðans
Í töflu 3 má sjá tölulegar upplýsingar yfir nýtingu jarðhitaforðans við raforkuvinnslu Landsvirkjunar og nýting á framleidda orkueiningu á árunum 2008–2010 ásamt hlutfallslega breytingu milli ára. Í töflu 4 má sjá magn vatns og gufu vegna rannsóknarborana Landsvirkjunar árin 2008–2010 ásamt hlutfallslegri breytingu milli ára.
Viðauki - Tafla 3 — Nýting jarðhitaforðans við raforkuvinnslu Landsvirkjunar árin 2008–2010. 2010
2009
2008
Breyting m.v. 2009
Breyting m.v. 2008
5.724
5.939
+13%
+9%
Nýting í þúsundum tonna: Gufa
þús. tonn
6.496
Vatn
þús. tonn
5.142
4.861
5.545
+6%
-7%
Djúpförgun
Þús. tonn
2.792
2.572
1.778
+9%
+57%
Nýting á framleidda orkueiningu: Gufa
þús. tonn/GWst
12,6
12,2
12,3
+4%
+2%
Vatn
þús. tonn/GWst
10,0
10,3
11,5
-3%
-13%
Djúpförgun
þús. tonn/GWst
5,4
5,5
3,7
-1%
+47%
Viðauki - Tafla 4 — Nýting jarðhitaforðans við raforkuvinnslu Landsvirkjunar árin 2008–2010. 2010
2009
2008
Breyting m.v. 2009
Breyting m.v. 2008
Nýting í þúsundum tonna: Gufa
þús. tonn
284
535
567
-47%
-50%
Vatn
þús. tonn
0,4
171
408
-100%
-100%
75
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Eldsneyti – keypt magn
Í töflu 5 má sjá notkun eldsneytis í starfsemi Landsvirkjunar árið 2010 ásamt raforkuvinnslu skipt eftir starfsstöðvum, þá sýnir tafla 6 notkun eldsneytis í starfsemi Landsvirkjunar árin 2008–2010 og saman burð milli ára.
Viðauki - Tafla 5 — Notkun eldsneytis í starfsemi Landsvirkjunar árið 2010. Raforkuvinnsla
LV alls 2010
Blöndustöð OAB
Fljótsdalsstöð OAK
Mývatnssvæði OAM
Sogssvæði OAS
Þjórsársvæði OAÞ
Starfsstöðvar LV í RVK og AKU
Bensín
lítrar
19.430
18
397
3.621
441
8.556
6.397
Dísilolía
lítrar
235.759
17.367
24.142
47.731
20.740
65.141
60.638
Vetni
kg
202
-
-
-
-
-
202
Viðauki - Tafla 6 — Eldsneytisnotkun árin 2008-2010 og samanburður milli ára. 2010
2009
2008
Breyting m. v. 2009
Breyting m. v. 2008
Bensín
lítrar
19.430
24.216
22.392
-20%
-13%
Dísilolía
lítrar
235.759
356.407
269.260
-34%
-12%
Vetni
kg
202
217
241
-7%
-16%
76
V i ð a u k i – Tö f l u r o g t ö l u l e g a r u p p l ý s i n g a r
Landgræðsla og kolefnisbinding
Tafla 7 sýnir magn þess áburðar sem dreift var á vegum Landsvirkjunar ásamt fjölda plantna sem gróður settar voru í nágrenni aflstöðva. Tafla 8 sýnir fjölda gróðursettra plantna á vegum samvinnuverkefnisins „Margar hendur vinna létt verk“.
Viðauki - Tafla 7 — Dreifing tilbúins áburðar, magn [t] og fjöldi gróðursettra plantna á vegum Landsvirkjunar árin 2008–2010. 2010
2009
2008
Áburðardreifing, tilbúinn áburður*
tonn
455
493
361
Gróðursetning plantna í nágrenni aflstöðva
stk.
106.658
60.452
41.410
* þar með talin áburðardreifing Landbótasjóða Norður-Héraðs og Fljótsdalshrepps.
Viðauki - Tafla 8 — Fjöldi gróðursettra plantna á vegum samvinnuverkefnisins „Margar hendur vinna létt verk“ árin 2008–2010.
Gróðursetning plantna á vegum ,,Margar hendur vinna létt verk“
stk.
2010
2009
2008
96.535
111.488
116.835
77
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Losun út í vatn og jarðveg frá jarðvarmavirkjunum
Tafla 9 sýnir losun þétti- og skiljuvatns frá Kröflu- og Bjarnarflagsstöð ásamt losun þungmálma og nær ingarefna í vatn og jarðveg. Magn þungmálma er reiknað út frá mælingum á efnastyrk í þétti- og skilju vatni. Taflan sýnir að hlutfall þess magns þungmálma sem dælt er niður (djúpfargað) fylgir ekki hlut falli þess vatns sem dælt er niður. Það skýrist meðal annars af því að ákveðið magn þungmálma losnar við raforkuvinnslu til dæmis vegna tæringar vélbúnaðar. Þá sýnir taflan magn brennisteinsvetnis og koltvísýrings sem losað er í yfirborðsvatn eða djúpfargað en niðurdælingin dregur úr losun þessara gasa út í andrúmsloftið. Ekki eru skilgreind sérstök viðmið í starfsleyfi um losun þessara efna önnur en að styrkur sé undir umhverfismörkum í flokki I, samanber mynd 24. Tafla 10 sýnir magn þungmálma og næringar efna sem losnuðu í yfirborðsvatn vegna rannsóknaraborana á Mývatnssvæðinu. Umfang rannsókna hefur minnkað á þessu árabili og í samræmi við það hefur losun þungmálma og næringarefna í yfirborðsvatn farið minnkandi en magn þessara efna er tiltölulega lítið enda er prófunartími borholanna stuttur, vermi hátt og vatnsinnihald því lítið. Losun þungmálma og næringarefna í vatn og jarðveg vegna rannsókna hef ur verið hverfandi árin 2009 og 2010 og varla mælanleg. Engin niðurdæling er vegna rannsóknarborana.
Viðauki - Tafla 9 — Magn efna í þétti- og skiljuvatni (þungmálmar, næringarefni og gös) sem dælt er í jarðveg og losuð í yfirborðsvatn. Losun í yfirborðsvatn
Djúpförgun
2010
2009
2008
2010
2009
2008
4.507
4.223
5.745
2.792
2.572
1.778
Vatn - Vatn úr jarðvarmavirkjunum
þús. tonn
Þungmálmar - Arsen
kg
167
157
115
28
33
23
- Kopar
kg
2
1
2
0
0
1
- Króm
kg
3
6
2
0
0
0
- Nikkel
kg
2
12
2
1
0
1
- Sink
kg
15
8
8
2
2
3
kg
11
10
29
3
3
2
Næringarefni - Fosfór Annað Brennisteinsvetni
kg
117.000
64.000
186.000
131.000
121.000
84.000
Koltvísýringur
kg
225.000
212.000
328.000
137.000
139.000
53.000
78
V i ð a u k i – Tö f l u r o g t ö l u l e g a r u p p l ý s i n g a r
Viðauki - Tafla 10 — Magn þungmálma og næringarefna vegna rannsóknarborana í Kröflu og Bjarnarflagi. Losun í yfirborðsvatn 2010
2009
2008
Þungmálmar - Arsen
kg
0
1
3
- Blý
kg
0
0
1
- Króm
kg
0
0
3
- Nikkel
kg
0
0
1
- Sink
kg
0
0
1
kg
0
0
19
Næringarefni - Fosfór
79
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Úrgangur
Í töflu 11 má sjá magn úrgangs eftir flokkum og meðhöndlun árin 2008-2010. Í töflu 12 má sjá magn úrgangs frá starfsstöðvum Landsvirkjunar árið 2010 skipt eftir úrgangs tegundum, úrgangsflokkun og meðhöndlun. Í töflu 13 eru upplýsingar um magn og tegund spilliefna í starfssemi Landsvirkjunar árin 2008-2010 og í töflu 14 má sjá sundurliðun eftir starfsstöðvum árið 2010. Viðauki - Tafla 11 — Magn úrgangs eftir flokkum og meðhöndlun árin 2008–2010. 2010
2009
2008
Almennur óflokkaður úrgangur:
kg
62.188
47.997
93.351
til urðunar
kg
59.378
41.899
80.760
kg
2.810
6.098
12.591
Úrgangur til endurvinnslu og endurnýtingar:
kg
171.233
96.917
266.749
Hjólbarðar
kg
270
100
0
Lífrænn úrgangur
kg
13.132
8.148
5.359
Málmar og ýmis búnaður
kg
82.807
39.795
62.671
Pappír, pappi og umbúðir
kg
12.045
7.423
7.696
Plast*
kg
4.858
3.779
110
til brennslu*
Prenthylki
kg
95
100
7
Timbur*
kg
58.027
37.572
190.908
Óvirkur úrgangur:**
kg
83.517
68.975
51.445
Jarð- og steinefni, gler og postulín
kg
83.517
68.975
51.445
Spilliefni
kg
52.615
12.123
6.186
Úrgangur alls
kg
369.553
226.011
417.731
* Timbur og plast er flokkað frá og sent í brennslu á Húsavík þar sem ætlunin er að nýta varma til raforkuframleiðslu og upphitunar. Vegna bilunar í búnaði hefur varminn eingöngu verið nýttur til upphitunar sl. ár. ** Óvirkur úrgangur fer til urðunar á tipp.
80
95 5.800
4.858
95
58.027
kg
kg
kg
kg
kg
kg
kg
kg
kg
kg
kg
Lífrænn úrgangur
Málmar og ýmis búnaður
Pappír, pappi og umbúðir
Plast*
Prenthylki
Timbur*
Óvirkur úrgangur:**
Jarð- og steinefni, gler og postulín
Spilliefni
Úrgangur alls
270
7.618
113.476
401
14.170
14.170
19.380
3.783
519
42.873
880
67.435
32.512
699
174
174
11.600
1.047
19
16.903
180
29.749
79.043
4.732
65.770
65.770
7.050
15
87
379
90
7.621
8.751
2.437
13
13
887
361
1.552
2.800
86.007
43.013
11.610
1.874
18.480
3.740
35.704
42.146
246
3.390
3.390
13
8.386
1.566
8.512
24.372
* Timbur og plast er flokkað frá og sent í brennslu á Húsavík þar sem ætlunin er að nýta varma til raforkuframleiðslu og upphitunar. Vegna bilunar í búnaði hefur varminn eingöngu verið nýttur til upphitunar sl. ár. ** Óvirkur úrgangur fer til urðunar á tipp.
1.087
52.615
1.700
799
1.054
369.553
83.517
83.517
12.045
82.807
13.132
3.553
14.139
14.139
Hjólbarðar
171.233
920
7.290
7.290
kg
1.890
3.501
3.501
Starfsstöðvar LV í RVK og AKU
Úrgangur til endurv. og endurnýtingar:
2.810
31.470
920
Þjórsársvæði OAÞ
kg
2.978
1.890
Sogssvæði OAS
til brennslu*
59.378
31.470
Mývatnssvæði OAM - LAX
kg
2.978
Mývatnssvæði OAM - KRA
til urðunar
62.188
Fljótsdalsstöð OAK
kg
Blöndustöð OAB
Almennur óflokkaður úrgangur:
LV alls 2010
V i ð a u k i – Tö f l u r o g t ö l u l e g a r u p p l ý s i n g a r
Viðauki - Tafla 12 — Magn úrgangs frá starfsstöðvum Landsvirkjunar árið 2010 skipt eftir flokkum og meðhöndlun.
81
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Viðauki - Tafla 13 — Samanburður á magni spilliefna eftir flokkum á árunum 2008-2010. 2010
2009
2008
Spilliefni til förgunar:
kg
3.265
4.697
974
Asbest
kg
0
960
0
Eiturefni
kg
31
0
0
Lífræn spilliefni
kg
310
1.669
232
Kolasalli
kg
0
20
0
Rafhlöður
kg
2.002
1.078
540
Umbúðir af spilliefnum
kg
210
935
0
Ólífræn spilliefni
kg
79
10
14
Ýmis spilliefni
kg
633
25
188
Olíuúrgangur:
kg
49.350
7.426
5.212
Olía
kg
49.350
7.426
5.212
Spilliefni alls
kg
52.615
12.123
6.186
82
kg
kg
Olía
Spilliefni og olíu úrgangur alls
Olíuúrgangur:
kg
Ólífræn spilliefni
49.350 1.087
704 704
49.350
52.615
0 13
79
633
kg
Ýmis spilliefni
0
210
kg
Spilliefnaumbúðir
0
kg
370
kg
Lífræn spilliefni
Rafhlöður
0
31
310
kg
Eiturefni
383
3.265
Blöndustöð OAB
2.002
kg
Spilliefni til förgunar:
LV alls 2010
401
17
17
10
39
0
243
61
31
384
Fljótsdalsstöð OAK
699
396
396
13
39
0
226
25
0
303
Mývatnssvæði OAM - KRA
4.732
4.731
4.731
1
0
0
0
0
0
1
Mývatnssvæði OAM - LAX
2.437
1.879
1.879
284
1
0
49
224
0
558
Sogssvæði OAS
43.013
41.601
41.601
228
0
210
974
0
0
1.412
Þjórsársvæði OAÞ
246
22
22
84
0
0
140
0
0
224
Starfsstöðvar LV í RVK og AKU
V i ð a u k i – Tö f l u r o g t ö l u l e g a r u p p l ý s i n g a r
Viðauki - Tafla 14 — Magn og tegund spilliefna í starfsemi Landsvirkjunar 2010.
83
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Losun út í andrúmsloftið og gróðurhúsaáhrif
Tafla 15 sýnir losun gróðurhúsalofttegunda á árunum 2008-2010 og samanburð milli ára, þá sýnir tafla 16 losun út í andrúmsloftið og gróðurhúsaáhrif frá starfsemi Landsvirkjunar á árinu 2010, eftir uppsprett um losunar. Tafla 17 sýnir losu n gróðurhúsalofttegunda reiknaða á framleiddar GWst, án útstreymis rannsóknarborana og samanburður milli ára. Útstreymi vegna rannsóknarborana er ekki tekið með vegna þess að það tengist ekki beint orkuvinnslu viðkomandi árs. Að lokum sýnir tafla 18 samantekt á gróðurhúsaáhrifum orkuvinnslu Landsvirkjunar skipt eftir vatnsafli og jarðvarma árið 2010. Taflan sýnir magn losunar í CO2-ígildum og í CO2-ígildum á framleidda GWst.
Viðauki - Tafla 15 — Losun gróðurhúsalofttegunda frá starfsemi Landsvirkjunar og samanburður milli ára.
2010
2009
2008
Breyting milli 2010 og 2009
Breyting milli 2010 og 2008
Heildaráhrif - reiknað í tonn CO 2 -ígildi. Jarðvarmavirkjanir, heildarútstreymi
tonn CO 2 - ígildi
44.688
45.167
45.973
-1%
-3%
- þar af orkuvinnsla
tonn CO 2 - ígildi
44.121
41.292
41.719
+7%
+6%
- þar af rannsóknarboranir
tonn CO 2 - ígildi
567
3.874
4.254
-85%
-87%
Uppistöðulón vatnsaflsvirkjana
tonn CO 2 - ígildi
15.520
15.520
15.290
0%
+2%
Eldsneyti: Bensín á tæki og bifreiðar
tonn CO 2 - ígildi
48
60
56
-20%
-13%
Eldsneyti: Dísilolía á tæki og bifreiðar
tonn CO 2 - ígildi
642
971
734
-34%
-12%
Flugferðir, heildarlosun
tonn CO 2 - ígildi
322
346
377
-7%
-15%
- þar af innanlandsflug
tonn CO 2 - ígildi
72
96
127
-25%
-43%
- þar af millilandaflug
tonn CO 2 - ígildi
250
250
250
0%
0%
Úrgangur
tonn CO 2 - ígildi
72
53
84
+36%
-14%
Losun frá rafbúnaði
tonn CO 2 - ígildi
0
12
0
-100%
0%
Losun gróðurhúsalofttegunda
tonn CO 2 - ígildi
61.293
62.129
62.513
-1%
-2%
Kolefnisbinding
tonn CO 2 - ígildi
-22.000
-22.000
-20.000
0%
+10%
Kolefnisspor Landsvirkjunar
tonn CO 2 - ígildi
39.293
40.129
42.513
-2%
-8%
84
V i ð a u k i – Tö f l u r o g t ö l u l e g a r u p p l ý s i n g a r
Viðauki - Tafla 16 — Losun lofttegunda út í andrúmsloftið og gróðurhúsaáhrif vegna starfsemi Landsvirkjunar árið 2010. Notkun Uppsprettur losunar
Magn
Losun út í andrúmsloftið Magn [tonn]
Gróðurhúsaáhrif CO 2 -ígildi [kg]
Útstreymi frá jarðvarmavirkjunum Gufa frá jarðvarmavirkjunum 1
6.496.043 tonn
- útstreymi koltvísýrings
4.338.655 43.701
43.701.000
20
420.000
6.097
0
- útstreymi metans - útstreymi brennisteinsvetnis Útstreymi frá rannsóknarborunum Gufa frá rannsóknarborunum
284.349 tonn
- útstreymi koltvísýrings
284.349 567
567.000
- útstreymi metans
0
0
- útstreymi brennisteinsvetnis
89
0
- losun koltvísýrings
8380
8.380.000
- losun metans
340
7.140.000
45
44.738
Losun frá uppistöðulónum vatnsaflsvirkjana
Losun vegna eldsneytisnotkunar: Bensín á tæki og bifreiðar
19.430 lítrar
- losun koltvísýrings - losun metans
0,004
92
- losun glaðlofts
0,012
3.614
630
629.759
Losun vegna eldsneytisnotkunar: Dísilolía á tæki og bifreiðar
235.759 lítrar
- losun koltvísýrings - losun metans
0,016
333
- losun glaðlofts
0,040
12.278
- innanlandsflug, losun koltvísýrings
72,3
72.274
- millilandaflug, losun koltvísýrings
250,0
250.000
Losun vegna flugferða starfsmanna
Losun vegna förgunar úrgangs - urðun
59 tonn
42.455
- brennsla
23 tonn
29.481
Losun frá rafbúnaði - losun SF 6 Losun gróðurslofttegunda alls
0
0 61.293.024
1 ) Mismunur milli notkunar og magns sem losað er út í andrúmsloftið er vegna niðurdælingar.
85
u m h v e r f i s s k ý r s l a 2010
Viðauki - Tafla 17 — Losun gróðurhúsalofttegunda á GWst, án útstreymis rannsóknarborana og samanburður milli ára.
2010
2009
2008
Breyting milli 2010 og 2009
Breyting milli 2010 og 2008
Áhrif miðað við orkuvinnslu – reiknað í tonn CO2-ígildi/Gwst Jarðvarmavirkjanir, orkuvinnsla*
tonn CO 2 - ígildi/GWst
3,495
3,373
3,355
+4%
+4%
Uppistöðulón vatnsaflsvirkjana
tonn CO 2 - ígildi/GWst
1,229
1,268
1,230
-3%
0%
Eldsneyti: Bensín á tæki og bifreiðar
tonn CO 2 - ígildi/GWst
0,004
0,005
0,004
-22%
-15%
Eldsneyti: Dísilolía á tæki og bifreiðar
tonn CO 2 - ígildi/GWst
0,051
0,079
0,059
-36%
-14%
Flugferðir, heildarlosun
tonn CO 2 - ígildi/GWst
0,026
0,028
0,030
-10%
-16%
- þar af innanlandsflug
tonn CO 2 - ígildi/GWst
0,006
0,008
0,010
-27%
-44%
- þar af millilandaflug
tonn CO 2 - ígildi/GWst
0,020
0,020
0,020
-3%
-2%
Úrgangur
tonn CO 2 - ígildi/GWst
0,006
0,004
0,007
+32%
-15%
Losun frá rafbúnaði
tonn CO 2 - ígildi/GWst
0,000
0,001
0,000
-100%
0%
Losun gróðurhúsalofttegunda án rannsóknarborana
tonn CO 2 - ígildi/GWst
4,810
4,759
4,685
1%
3%
Kolefnisbinding
tonn CO 2 - ígildi/GWst
-1,743
-1,797
-1,608
-3%
+8%
Kolefnisspor Landsvirkjunar án rannsóknarborana
tonn CO 2 - ígildi/GWst
3,067
2,961
3,077
+4%
0%
* Hér er gerð grein fyrir útstreymi frá vinnsluborholum sem tengdar eru virkjuninni og því hluti af raforkuvinnslunni en ekki útstreymi rannsóknarborhola sem ekki teng jast raforkuvinnslu hvers árs.
86
V i ð a u k i – Tö f l u r o g t ö l u l e g a r u p p l ý s i n g a r
Viðauki - Tafla 18 — Samantekt yfir gróðurhúsaáhrif vegna orkuvinnslu vatnsaflsvirkjana og jarðvarmavirkjana Landsvirkjunar fyrir árið 2010, án útstreymis vegna rannsóknarborana. Vatnsaflsvirkjun
Jarðvarmavirkjun
Vatnsaflsvirkjun
Jarðvarmavirkjun
0,019
Brennsla bensíns
tonn CO 2 - ígildi
39
10
tonn CO 2 - ígildi/GWst
0,003
Brennsla dísilolíu
tonn CO 2 - ígildi
506
137
tonn CO 2 - ígildi/GWst
0,042
0,266
Jarðvarmavirkjanir
tonn CO 2 - ígildi
0
44.121
tonn CO 2 - ígildi/GWst
-
85,672
Lón vatnsaflsvirkjana
tonn CO 2 - ígildi
15.520
0
tonn CO 2 - ígildi/GWst
1,282
-
Flugferðir
tonn CO 2 - ígildi
309
13
tonn CO 2 - ígildi/GWst
0,026
0,026
Úrgangur
tonn CO 2 - ígildi
69
3
tonn CO 2 - ígildi/GWst
0,006
0,006
Losun frá rafbúnaði
tonn CO 2 - ígildi
0
0
tonn CO 2 - ígildi/GWst
-
-
Gróðurhúsahrif án útstreymis rannsóknarborana
tonn CO 2 - ígildi
16.442
44.284
tonn CO 2 - ígildi/GWst
1,358
85,987
Kolefnisbinding
tonn CO 2 - ígildi
-21.103
-897
tonn CO 2 - ígildi/GWst
-1,743
-1,743
Gróðurhúsaáhrif án útstreymis rannsóknarborana með kolefnisbindingu
tonn CO 2 - ígildi
-4.660
43.386
tonn CO 2 - ígildi/GWst
-0,3848
84,245
87
Útgefnar skýrslur um umhverfismál 2010
Á hverju ári eru gefnar út á vegum Landsvirkjunar fjöldi skýrslna um umhverfismál. Að neðan má sjá lista yfir skýrslur sem tengjast umhverfismálum og gefnar voru út árið 2010 af Landsvirkjun. Titill
Ritraðarnr.
Eftirlit með áhrifum af losun affallsvatns frá Kröflustöð og Bjarnarflagsstöð : vöktun og niðurstöður 2009
LV-2010/055
Eftirlit með laugum neðan Hálslóns 2006 og 2010
LV-2010/129
Eftirlitsmælingar í Kröflu og Bjarnarflagi 2010
LV-2010/104
Eftirlitsmælingar í Kröflu og Bjarnarflagi árin 2006-2009
LV-2010/078
Fiskrannsóknir í Sogi og þverám þess árið 2009
LV-2010/017
Fiskstofnar í vötnum á Auðkúluheiði : samanburður á ástandi innan og utan veituleiðar Blönduvirkjunar
LV-2010/126
Gasflæðimælingar um yfirborð í Námafjalli sumarið 2010
LV-2010/128
Gasflæðimælingar um yfirborð Kröflu sumarið 2010
LV-2010/113
Gróðurrannsóknir vegna hættu á áfoki frá Hálslóni
LV-2010/088
Gróðurvöktun á Vesturöræfum Kringilsárrana og Fljótsdalsheiði með notkun gervitunglamynda : samanburður milli ára 2002, 2007 og 2008
LV-2010/062
Grugg og gegnsæi í Lagarfljóti fyrir og eftir gangsetningu Kárahnjúkavirkjunar
LV-2010/123
Grunnvatnsrannsóknir í Norðurþingi 2007-2009
LV-2010/010
Hávellutalningar á Lagarfljóti og varpdreifing skúms á Úthéraði 2009
LV-2010/045
Kárahnjúkavirkjun : fallryksmælingar við Hálslón, á Brúaröræfum og í byggð á Fljótsdalshéraði sumarið 2009
LV-2010/043
Kortlagning burðarsvæða hreindýra á áhrifasvæðum Kárahnjúkavirkjunar vorið 2009
LV-2010/051
Kröflusvæði og Bjarnarflag : umhverfisvöktun 2009
LV-2010/110
Kröfluvirkjun II : allt að 150 MWe jarðhitavirkjun við Kröflu í Skútustaðahreppi : mat á umhverfisáhrifum : frummatsskýrsla
LV-2010/042
Kröfluvirkjun II : allt að 150 MWe jarðhitavirkjun við Kröflu í Skútustaðahreppi : mat á umhverfisáhrifum : matsskýrsla
LV-2010/077
Landsvirkjun's environmental report and carbon footprint 2009 [rafrænt]
LV-2010/064
Mælingar á vindrofi á Hólsfjöllum
LV-2010/011
Rannsóknaboranir í Gjástykki, Þingeyjarsveit : mat á umhverfisáhrifum : matsskýrsla
LV-2010/002
Rennslislykill L1 í Álftafitjakvísl
LV-2010/106
88
Titill
Ritraðarnr.
Rennslislykill L2 í Fossá við Hjálparfoss
LV-2010/025
Rennslislykill L3 í Þjórsá við Dynk
LV-2010/026
Rennslislykill L3.2 í Þjórsá við Dynk
LV-2010/114
Rennslislykill L5 í Tungnaá við Sigöldufoss
LV-2010/027
Skýrslur Landgræðslu ríkisins árin 2009 og 2010 : vegna rannsókna og framkvæmda tengdu Hálslóni
LV-2010/087
Staða rofvarna við Hálslón
LV-2010/049
Umhverfishópur Landsvirkjunar : skýrsla sumarvinnu 2010
LV-2010/103
Umhverfisskýrsla og kolefnisspor Landsvirkjunar 2009
LV-2010/063
Vatnamælingar vatnsárið 2007/2008 : Blöndusvæði
LV-2010/009
Vatnamælingar vatnsárið 2007/2008 : Kárahnjúkasvæði
LV-2010/005
Vatnamælingar vatnsárið 2007/2008 : Norð-Austurland
LV-2010/008
Vatnamælingar vatnsárið 2007/2008 : Skaftársvæði
LV-2010/010
Vatnamælingar vatnsárið 2007/2008 : Sogssvæði
LV-2010/007
Vatnamælingar vatnsárið 2007/2008 : Þjórsársvæði
LV-2010/006
Vatnamælingar vatnsárið 2008/2009 : Blöndusvæði
LV-2010/032
Vatnamælingar vatnsárið 2008/2009 : Kárahnjúkasvæði
LV-2010/028
Vatnamælingar vatnsárið 2008/2009 : Norð-Austurland :
LV-2010/031
Vatnamælingar vatnsárið 2008/2009 : Skaftársvæði
LV-2010/033
Vatnamælingar vatnsárið 2008/2009 : Sogssvæði
LV-2010/030
Vatnamælingar vatnsárið 2008/2009 : Þjórsársvæði
LV-2010/029
Vatnsbúskapur Landsvirkjunar 2002 - 2010
LV-2010/098
Þjórsá : fornleifarannsóknir 2009
LV-2010/003
Þjórsár - Tungnaársvæði : endurskoðun rennslislíkans
LV-2010/054
89
Heimildaskrá
Anette K. Mortensen, Ásgrímur Guðmundsson, Benedikt Steingrímsson, Freysteinn Sigmundsson, Guðni Axelsson, Halldór Ármannsson, Héðinn Björnsson, Kristján Ágústsson, Kristján Sæmundsson, Magnús Ólafsson, Ragna Karlsd óttir, Sæunn Halldórsdóttir og Trausti Hauksson. (2009). Jarðhitakerfið í Kröflu. Samantekt rannsókna á jarðhitakerfinu og endurskoðað hugmyndalíkan. Reykjavík: Landsvirkjun. LV-2009/111. Birna Sigrún Hallsdóttir, Ragnhildur Guðrún Finnbjörnsdóttir, Jón Guðmundsson, Arnór Snorrason og Jóhann Þórsson. (2011). Emissions of greenhouse gases in Iceland from 1990 to 2009 – National Inventory Report 2011. Reykjavík: Umhverfisstofnun, UST-2011:05. Bjarni Pálsson, Hákon Aðalsteinsson, Hildur Ríkharðsdóttir, Ragnheiður Ólafsdóttir og Sigurður Óli Guðmundsson. (2011). Loftslagsáhrif Landsvirkjunar - Samantekt og tillögur að aðgerðum. Reykjavík: Landsvirkjun. LV-2011-016. Brynhildur Davíðsdóttir, Ágústa Loftsdóttir, Birna Hallsdóttir, Bryndís Skúladóttir, Daði Már Kristófersson, Guðbergur Rúnarsson, Hreinn Haraldsson, Pétur Reimarsson, Stefán Einarsson, Þorsteinn Ingi Sigfússon. (2009). Möguleikar til að draga úr nettóútstreymi gróðurhúsalofttegunda á Íslandi. Skýrsla Sérfræðinganefndar, Umhverfisráðuneytið. Halldór Ármannsson og Magnús Ólafsson (2002). Efnarannsóknir á vatni úr holum, lindum og gjám í Búrfellshrauni og nágrenni: undirstöður vöktunar vegna affalls frá jarðhitavirkjunum, Kröflu og Námafjalli. Reykjavík: Orkustofnun. OS-2002/076. Halldór Ármannsson og Magnús Ólafsson. (2011). Eftirlit með áhrifum af losun affallsvatns frá Kröflustöð og Bjarnarflagsstöð: vöktun og niðurstöður 2010. Reykjavík: Landsvirkjun. LV-2011/027. Hugrún Gunnarsdóttir. (2009). Vistheimt Landsvirkjunar og umhverfislegur ávinningur í kjölfar virkjana. Reykjavík: Landsvirkjun. LV-2009/109. Jón Benjamínsson og Trausti Hauksson. (2010). Kröflusvæði og Bjarnarflag. Umhverfisvöktun 2009. Reykjavík: Landsvirkjun. LV-2010/110. Jón Guðmundsson og Hlynur Óskarsson. (2008). Gróðurhúsaáhrif uppistöðulóna – Rannsóknir við Gilsárlón 2003–2006. Reykjavík:Landsvirkjun, LV-2008/028. Orkustofnun. (2009). Ársskýrsla Orkustofnunar 2008. Reykjavík: Orkustofnun. Orkustofnun. (2010). Ársskýrsla Orkustofnunar 2009. Reykjavík: Orkustofnun. Orkustofnun. (2011). Ársskýrsla Orkustofnunar 2010. Reykjavík: Orkustofnun. Reglugerð um hávaða nr. 724/2008. Reglugerð um varnir gegn mengun vatns nr. 796/1999 með síðari breytingum. Sigurður Óli Guðmundsson og Bjarni Pálsson. (2011). Útstreymi koltvísýrings frá jarðvarmavirkjunum. Reykjavík: Landsvirkjun. LV-2011-017. Umhverfisstofnun. (e.d.). Gróðurhúsalofttegundir. Sótt þann 1. apríl 2011 á www.ust.is/einstaklingar/loftslagsbreytingar/grodurhusalofttegundir/ Verkfræðistofan EFLA. (2011). Vistferilgreining raforkuvinnslu með vatnsafli: Fljótsdalsstöð. LV-2011-086. Óútgefin.
90
91
Prentun umhverfisskýrslu Landsvirkjunar er Svansvottuð. Umhverfisskýrsla Landsvirkjunar 2010 er prentuð í litlu upplagi og fer dreifing hennar að mestu fram rafrænt, í þeim tilgangi að skilja eftir sem minnst vistspor. Pappírinn sem notaður er í skýrsluna hefur hlotið vottun frá norræna umhverfismerkinu Svaninum auk þess sem hann er merktur með FSC merkinu. FSC merkið er til marks um að viðurinn sem varan er unnin úr er upprunninn úr skógum þar sem nýjum trjám er plantað, í staðinn fyrir þau sem eru felld vegna framleiðslunnar. Fyrir vikið er framleiðslan sjálfbær. Eftirfarandi tegundir pappírs eru notaðar í skýrsluna: Arctic the Volume, 130 gr. Arctic the Volume, 300 gr. í kápu. Skýrslunúmer: LV-2011-090 Hönnun: Jónsson & Le’macks Prentun: Oddi, umhverfisvottuð prentsmiðja Upplag: 100 eintök Umsjón: Sigurður Óli Guðmundsson Ábyrgðarmaður: Ragnheiður Ólafsdóttir Skýrslur Landsvirkjunar um umhverfismál má finna á: http://www.landsvirkjun.is/umhverfismal/umhverfisstjornun
92
Háaleitisbraut 68 103 Reykjavík landsvirkjun.is
landsvirkjun@lv.is Sími: 515 90 00