คือแม่

หนังสือที่ระลึกเนื่องในโอกาสทำบุญ ๑๐๐ วัน คุณแมคลี่ สังขพันธานนท ๒๙ - ๓๐ กรกฎาคม ๒๕๖๕

คือแม หนังสือที่ระลึกเนื่องในโอกาสทำบุญ ๑๐๐ วัน คุณแมคลี่ สังขพันธานนท

พิมพครั้งแรก บรรณาธิการ ศิลปกรรม

: กรกฎาคม ๒๕๖๕ : ธัญญา สังขพันธานนท : ณัฐวุฒิ นลินรัตนกุล

ฉันและแม่ แมไหลผานสูตัวฉัน ฉันไหลผานสูตัวแม เลือดของเราหลอมรวมเปนแมน้ำ กอนไหลสูหวงสมุทรแหงชีวิต เคลื่อนคลื่นแหงความหวังมิสิ้นสุด นั่น...เด็กนอย นั่งกอกองทราย ไพฑูรย ธัญญา เขียน : ๑๑ มิถุนายน ๒๕๖๓ วันที่มาเฝาไขแม ณ โรงพยาบาล จ.พัทลุง เผยแพรครั้งแรก : เฟชบุกสวนตัว เมื่อ ๑๑ มิ.ย.๖๓

คำบอกกล่าว แมจากพวกเราไปเมือ่ วันที่ ๑๔ เมษายน ๒๕๖๕ หลังจากไปนอนรักษา ตัวที่โรงพยาบาลไดสองสามวัน มันเปนชวงที่โควิด 19 กำลังระบาดหนักอีก ระลอก หลังจากผมขึ้นกลับจากไปเยี่ยมแมได ไมนาน ในชวงเวลานั้นเจาเชื้อโรค รายกำลังไลตอนปดลอมอยูทุกที่ แมอายุมากแลว ป ๒๕๖๕ เปนปที่สังขารของ แมรว งโรยอยางเห็นไดชดั พวกเรารูด วี า แมเปราะบางเต็มทีแลว อาจอยูไ ดไมทนั ขามป แตขาวรายก็มาถึงไวเกินคาด เจาโรครายมันไมยอมเวนแมไปสักคน ผมอยูบ า นทีส่ โุ ขทัย รับรูข า วของแมผา นไลนกลุม ของครอบครัว โลกยุค ดิจิทัลทำใหเรารับรูขาวดี – รายขามมิติของสถานที่และเวลา เราไดสวดมนตให แมพรอมกันกอนถึงนาทีสุดทาย เพียงแตคนอยูไกลไมอาจลัดฟาไปหาไดทัน ทวงที ผมหลั่งน้ำตาเมื่อพี่บอกวา แมจากพวกเราไปแลว กอนจมตัวอยูในความ เงียบงัน ยาวนาน ตามเงือ่ นไขและแนวปฏิบตั ขิ องกระทรวงสาธารณสุข เมือ่ ใครก็ตามเสีย ชีวิตดวยติดเชื้อโควิด 19 พิธีฌาปนกิจจะตองทำอยางรวดเร็วในเวลาไมกี่ชั่วโมง ในเวลานั้นไมมีใครตั้งตัวติด แตทุกอยางก็สามารถจัดการอยางทันทวงที รางไร วิญญาณของแมคงถูกหอหุมอยางมิดชิด กอนเคลื่อนจากโรงพยาบาลบางแกว ไปยังวัดรัตนวราราม หรือวัดโคกยานาง พระสงฆไดรบั นิมนตมาพรอมสำหรับพิธี อีกครัง้ ทีผ่ มมองเห็นเหตุการณและความเปนไปผานการไลฟสดของหลาน ๆ ทุกคน อยูพ รอมกันหมด นองขูทอ่ี ยูป ต ตานีตะบึงรถมาทันเวลา ยกเวนผมเพียงคนเดียว ที่ตอใหเหาะได ก็คงไปไมทัน แมคงไมนอยใจผมหรอกนะ แมเสียตอนเวลา ๑๖.๓๐ น และฌาปนกิจเวลาทุมกวา เพื่อนฝูง ญาติ พี่นอง พอรูขาวก็ไดแตแสดงความเสียใจ หลายคนอยากรวมทำบุญอุทิศใหแม แตเราจะทำอยางไรได ศพแมเผาไปแลว จะมาบอกบุญก็คงไมเหมาะ เลยไดแต บอกไปวา หากอยากรวมทำบุญใหแม ขอใหรวมทำบุญครบรอยวันก็แลวกัน

แตหากเปนสถานการณปกติ งานศพของแมคงคลำคล่ำไปดวยลูกหลาน ญาติพี่ นองและมิตรสหายของลูก ๆ หลาน ๆ เต็มบริเวณงาน แมคงไมเสียใจ ที่ลูก ๆ ไมสามารถทำพิธีที่ควรจะเปนได เมื่อถึงเดือนกรกฎาคม ๒๕๖๕ ก็เปนเวลาครบกำหนดที่จะทำบุญครบ รอยวันใหแม พี่นองทั้งเจ็ดคน และหลาน ๆ ตางปรึกษาหารือกัน และเตรียม จัดงานใหดีที่สุดเทาที่จะทำได ผมรับหนาที่ทำหนังสือที่ระลึกใหแม ในใจคิดวา คงเขียนเรือ่ งราวประวัตขิ องแมเพือ่ ใหลกู ๆ หลาน เหลนไดอา นและรำลึกถึงเปน สำคัญ จะวาแลวก็คงเปนประวัตขิ องคนในครอบครัวมากกวาทีจ่ ะแจกจายใหใคร จึงตั้งใจทำมาเพียงไมมากเลม จะวาเวลาจำกัดก็ไมได จะแกตัววาไมมีเวลาก็ฟง ไมขึ้น เอาเปนวาหนังสือเลมนี้ ไมมีเนื้อหาอะไรมากไปกวา เขียนประวัติของแม ตามแบบของผม เพราะพี่นองตางมอบภาระนี้ใหผม มีคำไวอาลัยและรำลึกถึง ยา ยาย ของหลานสามสีค่ นเปนตัวแทน มีรปู ของแมในชวงวันเวลาตาง ๆ ทีแ่ ต ละคนไดบันทึกไว เลือกมาลงพอใหหายคิดถึง และผมมีแผนผังสาแหรกของคน ในวงศตระกูล ทีต่ ง้ั ใจบันทึกไวเพือ่ ประโยชนในการ “สาวยาน” ในภายภาคหนา วาลูกของพอชู – แมคลี่ สังขพันธานนทมใี ครบาง มีลกู หลาน เหลนกีค่ น สวนใคร จะมีเพิ่ม ขยับขยายไป ก็ขอใหมาเติมกันเอาเองในโอกาสตอไป ขออำนาจคุณพระศรีรัตนตรัย สิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั่วสากล และพลานุภาพ ของ “ตาหมอเทพ” สิ่งศักดิ์สิทธิ์ประจำหมูบานหูแรที่แมนับถือ จงดลบันดาลให ลูก หลาน เหลนและญาติพี่นอง ตลอดจนมิตรสหายที่มารวมบำเพ็ญบุญอุทิศให คุณแมคลี่ สังขพันธานนท จงประสบแตความสุข ความเจริญโดยทั่วหนากัน กราบขอบพระคุณทุกทานในนามเจาภาพ ธัญญา สังขพันธานนท (ไพฑูรย) กรกฎาคม ๒๕๖๕

สารบัญ ฉันและแม คำบอกกลาว เรื่องของแม

๑

เรื่องแมเลา

๒๓

ดวยรักและอาลัย

๔๒

ลูกหลานวานเครือ

๕๘

รูปเงา เราและแม

๗๐

เรื่องของแม่

เรื่องของแม

àÃ×èͧ¢Í§áÁ‹

ธัญญา สังขพันธานนท (ไพฑูรย ธัญญา)

(๑) ผมไดรบั มอบหมายจากพีน่ อ งทุกคนวา ถาจะทำหนังสือเพือ่ เปนอนุสรณ สำหรับแมผูลวงลับไปแลว ขอใหผมเปนคนเรียบเรียงเขียนประวัติของแมเพียง คนเดียว อาจเปนเพราะพี่ ๆ นอง ๆ เห็นวาผมเปนนักเขียนและเปนคนทีช่ อบฟง เรือ่ งเลาของแมมาก ผมนาจะถายทอดเรือ่ งราวของแมไดดกี วาคนอืน่ นัน่ เปนสิง่ ทีผ่ มไมปฏิเสธ แมวา เมือ่ โตขึน้ มีงานมีการทำ ผมจะจากแมไปนานหลายปตามวิถี ทางของตัวเอง แตผมก็กลับมาเยี่ยมแมเสมอ เรียกวากลับมาหาพอกับแมแทบ ทุกปกว็ า ได พอกับแมกลายเปนสิง่ ยึดเหนีย่ วและศูนยรวมของลูก ๆ พีน่ อ งคนอืน่ ๆ นัน้ ไมมปี ญ  หา เพราะอยูใ กลชดิ แมมากกวาผม ในบรรดาลูกทัง้ แปดคนของแมผม เหมือนลูกไมทด่ี ดี ตัวเองออกไปไกลแสนไกล จากตนพอตนแม แตระยะทางและ วันเวลาไมอาจทำใหผมลืมพอแมและบานเกิดไดสกั ครัง้ เดียว เมือ่ สิน้ พอไป ก็เหลือ แตแม แมจงึ เปนศูนยรวมของลูก ๆ และหลาน ๆ เพียงคนเดียว ผมจะไมลมื เลย วา ในบัน้ ปลายชีวติ ของแม พีต่ อ ย พีท่ พิ ย พีณ ่ ี พีช่ ยั และนองทำนูลและฉวีวรรณ รวมทัง้ หลาน ๆ ตางคอยดูแลปรนนิบตั แิ มอยางดีทส่ี ดุ เหมือนทีพ่ วกเขาเคยดูแล พอ โดยเฉพาะพีต่ อ ย พีท่ พิ ยและพีช่ ยั นัน้ ตางอุทศิ ตัวดูแลแมอยางดีทส่ี ดุ เทาทีจ่ ะ ทำได ตราบวันสุดทายที่แมจากไป ผมจะไมพยายามพรรณนาถึงความรูสึกสวนตัวที่มีตอแม แมผมอาจมี ความรูส กึ ลึก ๆ หลายอยางทีอ่ ยากเลาระบาย นัน่ เปนเรือ่ งสวนตัว แตตอนนีผ้ ม อยากเขียนเรื่องราวชีวประวัติของแมเพื่อใหพี่นองและลูก หลาน เหลนของแม ไดอา นและเรียนรู จดจำแมไปนานแสนนาน เรือ่ งของแมนน้ั เลาเทาไหรกไ็ มหมด เหมือนเปนนิยายชีวติ หลายตอนจบ ทีเ่ ต็มไปดวยสีสนั และรสชาติ ทุกข สุข สมหวัง ผิดหวัง คละเคลากันไป เชนเดียวกับชีวติ ของมนุษยปถุ ชุ นทัว่ ไป แมคอื แมพระใน ชีวิตของลูก ผมไมรูวาแมทำอยางไร เหน็ดเหนื่อยมากแคไหน ที่ใหกำเนิดเลี้ยงดู ๑

เรื่องของแม

บุตรหญิงชายถึง ๘ คน ลูกของแมทุกคนเติบโต แข็งแรง และยังมีชีวิตอยูพรอม หนาจนถึงทุกวันนี้ ยกเวนพี่สาวคนที่สอง พี่รสสุคนธที่ดวนจากเราไปกอนเมื่อ หลายปที่ผานมา ในสำเนาบัตรประชาชนของทางราชการ แมเกิดวันที่ ๒๐ เดือนมิถนุ ายน พ.ศ. ๒๔๖๙ ตามประวัตทิ แ่ี มเลาใหฟง เมือ่ ป พ.ศ.๒๕๖๑ และผมไดบนั ทึกเปน คลิบเสียงไวในโทรศัพทมือถือ แมลืมตาดูโลกที่บานดอน จังหวัดสุราษฎรธานี ตอนที่แมถือกำเนิดนั้น แมของแมกับกงเพิ่งกลับมาจากเมืองจีน หลังจากที่ยาย อุม ทองแมนง่ั เรือกลับมาจากบานของกงทีเ่ มืองจีนไมนาน นัน่ เองทีท่ ำใหครอบครัว ของแม อันประกอบดวยยาย กง ปาเหงพี​ี่สาวของแมและแมตองพำนักอยูที่ บานดอนระยะหนึ่ง จากนั้นจึงคอยกลับมายังบานจงเก ปจจุบันอยูในเขต ตำบล จองถนน อำเภอเขาชัยสน จังหวัดพัทลุง ซึง่ เปนบานเกิดของยายและญาติพน่ี อ ง สวนใหญของแม ชีวิตในวัยเด็กของแมชางสนุกสนาน เต็มไปดวยสีสันและระทมขมขื่น พอของแมชอ่ื เหง เปนชาวจีนโพนทะเลทีเ่ ดินทางมาจากมณฑลไหหลำ (ไหหนาน) ประเทศจีนแผนดินใหญ มาแตงงานอยูก นิ กับสาวชาวบานจงเก ชือ่ ฉีด แมมพี น่ี อ ง ทองเดียวกันสีค่ น คนแรกคือลุงอัว้ (ลุงอัว้ เปลีย่ นสวาง นามสกุลเดิม ขวัญสวาง) คนที่สองเปนผูหญิงชื่อปาเหง และคนที่สามเปนผูชายเสียชีวิตตั้งแตวัยเยาว คนสุดทองเปนแม ซึ่งมีชื่อในบัตรประชาชนวา “คลี่” แตทุกคนเรียกแมวา “ที่” กันทัง้ นัน้ ผมไมรวู า ชือ่ “ที”่ นีแ่ ปลวาอะไร เปนภาษาจีนหรือไม แตนน่ั แหละคือ แมของเรา กง หรือพอของแมเปนนักเผชิญโชค มีอาชีพคาขาย โดยรับซือ้ แพซุงจาก ชาวบานทีอ่ ยูท างเหนือ แลวลองลงมาตามคลองหูแรมาไปจนถึงวัดเขียนบางแกว หรือทีเ่ ราเรียกกันวา “บางแกวใต” พอแมอายุไดไมทนั สิบขวบ ยายก็เสียชีวติ ลง ทำใหแมกับพี่นองอีกสองคนกลายเปนลูกกำพราแม ฝายพอซึ่งเปนนักเดินทาง คาขายก็ไมคอ ยอยูก บั ทีเ่ ปนหลักเปนแหลงนาน ๆ แมกบั พีน่ อ งจึงตองมาอยูก บั ยาย ๒

เรื่องของแม

หรือทีแ่ มเรียกติดปากวา “แมเฒา” จนกระทัง่ เหลือสัน้ ๆ วา “แม” ในทีส่ ดุ เวลา แมเลาเรื่องประวัติชีวิตตัวเองใหฟง พวกเราจึงมักสับสนวา ระหวางแมเฒาหรือ ยาย กับแมผใู หกำเนิด ใครเปนแมกนั แน เพราะแมเรียกแมเฒาวา “แม” และเรียก ตาหรือพอเฒาวา “พอ” ในขณะที่เรียกพอผูใหกำเนิดวา “เด” ตามภาษาจีน ไหหลำซึ่งเปนเชื้อชาติของกง ยายของแมชื่อละเอียด ซึ่งเปนทวดของเรา (ตอไปนี้ผมจะเรียกวา ทวดเอียด) พื้นเพเปนคนบานจงเก แตงงานกับ “ทวดเรือง” ชายหนุมที่หนี ญาติพี่นองจากบานทานางหอม จังหวัดสงขลามากับคณะหนังตะลุง ชีวิตใน วัยเด็ก แมจึงอยูกับทวดเรืองและทวดเอียดมากกวาอยูกับกงดังที่กลาวมาแลว (เรือ่ งราวของทวดเรืองและเรือ่ งของกงนัน้ ผมแยกเลาไวตา งหาก ในตอนทีช่ อ่ื วา “เรื่องแมเลา”) ในตอนนี้จึงขอเลาแตเรื่องของแมมากกวาเรื่องของคนอื่น ๆ เมื่อทวดเรืองผูชอบสันโดษพาครอบครัวยายจากบานจงเกที่อยูติด ทะเลสาบสงขลาขึน้ เหนือไปบุกเบิกจับจองพืน้ ทีท่ บ่ี า นหูแร (ในปจจุบนั ) แมกบั พี่ นองทั้งสองคนก็ตองติดตามทวดเรืองกับทวดเอียดซึ่งมีศักดิ์เปนตาและยาย มาอยูด ว ย ในเวลานัน้ บานเมืองยังไมเจริญ ไมมถี นนหนทางสะดวกสบายเหมือน ปจจุบนั การเดินทางจากจงเกมายังหูแรนน้ั ตองเดินลัดเลาะมาตามเสนทางโบราณ ผานมาทางบานชางทอง บางทามะเดือ่ บานสังเหยา (สังเขยา) ขึน้ มาถึงบานแกน คงจนมาถึงบานหูแรใชเวลาเปนวันเปนคืน ทวดเรืองมาบุกเบิกหักรางถางพง จับจองที่ดินปลูกสรางขนำลงหลักปกฐาน ปลูกสวนยาง ทำนา ตอมา ทานได ชักชวนญาติพน่ี อ งฝายทวดเอียดจากจงเกติดตามมาอยูด ว ย เพือ่ จะไดเปนเพือ่ น ดูแลกันและกัน จึงไมผิดหรอกที่จะพูดวา บรรพบุรุษของคนหูแรรุนแรก ๆ ลวน แลวแตมาจากบานจงเกทั้งสิ้น แมจะเปนลูกกำพราแม และไมคอยไดอยูกับพอพรอมหนาพรอมตา แตจากเรื่องเลาของแม เรารูวานั่นคือชวงชีวิตที่มีความสุขและแสนสนุกของแม เรื่องราวของเด็กหญิงคนหนึ่ง ที่จากหมูบานจงเกอันเปนชุมชนใหญ มาอยูใน ๓

เรื่องของแม

สถานทีแ่ หงใหมบา นปา บานดง มีเพือ่ นบานไมกม่ี ากนอย เต็มไปดวยความทรจำ ที่ดี ทวดเรืองนั้นรักและเมตตาหลานสาวคนนี้เปนพิเศษ ดวยเห็นใจวาเปนลูก ไมมแี ม ทีน่ เ่ี อง ความรัก ความผูกพันอันลึกซึง้ ระหวางแมกบั ทวดเรืองก็กอ เกิดขึน้ ทวดเรืองนัน้ เหมือนพอคนหนึง่ ของแม แมจดจำเรือ่ งราว พฤติกรรมและวีรกรรม ของทวดเรืองไดดกี วาใคร ไมวา จะเปนนิสยั ใจคออันเด็ดเดีย่ ว เด็ดขาด ความขยัน หมั่นเพียรในการทำงาน ความไมสุงสิงกับพวกเฮฮาไรสาระ เกลียดแมกระทั่ง ความรื่นเริงบันเทิงใจจากศิลปนหนังตะลุงและโนรา แตเปนคนใจคอกวางขวาง ชอบชวยเหลือเกื้อกูลเพื่อนบาน ถึงกับยอมแบงปนที่ดินที่เคยจับจองเปนของ ตัวเองใหญาติพี่นองและเพื่อนบานไดทำมาหากิน ชีวิตเด็กบานปาของแมอยู ทามกลางการดูแลของทวดทั้งสอง จนไมคิดอยากจะไปไหนไกลจากทวดอีกเลย โดยเฉพาะการไปอยูก บั เด ซึง่ เปนพอของตัวเอง เพราะกลัวเดจะพาไปอยูเ มือจีน เหมือนๆ กับลุงอัว้ พีช่ าย ทีเ่ คยวิง่ หนีตอนทีเ่ ดพานองสาวกับแมเดินทางไปเมืองจีน จนกระทัง่ วันหนึง่ กงมาหาแมทบ่ี า นของทวด กงบอกวาทีม่ านีเ่ พราะอยากพาแม ไปเรียนหนังสือ เมื่อแมไดยินดังนั้นก็แทบจะกระโดดผลุงตามเดไปทันที เพราะ แมอยากเรียนหนังสือ แมเคยเลาวา ตอนอยูก บั ทวดเรือง แมไปนอนเฝาตากลอม เปนคืน ๆ ตากลอมนั้นเปนสามีของยายเสน ซึ่งเปนนาของแม และเปนพอของ นาหลวงเรียง แกเปนโนราและเลนลิเกปา จึงรูหนังสือดีถึงขั้นชอบแตงกลอน โนราไวแสดงและบันทึกเหตุการณบา นเมืองลงในสมุดเปนเลมๆ ทุกคืนแมจะคอย คะยัน้ คะยอใหตากลอมอานหนังสือกลอนสวดใหฟง แมคอยนัง่ เขีย่ ขีไ้ ตไมใหมอด ดับ จนตากลอมงวงแลวงวงอีก แมก็ยังอยากใหแกอานกลอนสวดใหฟงอยูร่ำไป แมจดจำทุกเรือ่ งทีต่ ากลอมอานใหฟง จนถึงขัน้ ทองได บางทีกต็ ง้ั คำถามซอกแซก จนตา กลอมรำคาญ พอกงบอกวาจะพาไปเรียนหนังสือที่จงเก แมก็ตามแกมา งาย ๆ

๔

เรื่องของแม

ที่บานจงเกในเวลานั้น นาจะประมาณชวงหลังการเปลี่ยนแปลงการ ปกครอง ๒๔๗๕ ยังไมมีโรงเรียน ถาจะเรียนหนังสือตองมาเรียนที่วัดเขียน บางแกวหรือบางแกวใต เพราะเปนวัดใหญและมีพระภิกษุคอยสอนหนังสือ ตอนทีแ่ มมาอยูก บั กงทีบ่ างแกวใตนน้ั ก็มาอยูก บั กงซึง่ ตัง้ โรงแปรรูปไมอยูร มิ คลอง ขางวัด แมเลาวากงจะรับซือ้ แพซุงทีพ่ วกทางเหนือผูกลองแพลงมาขาย แลวจาง คนงานเลือ่ ยแปรรูปเอาไวขายพวกชาวทาออกทีจ่ ะมาซือ้ ไปสรางบาน เพราะแถว ทาออก อ.สะทิงพระ สิงหนครจนถึงระโนดในเวลานัน้ เปนทุง นามีแตตน ตาลโตนด ไมมีปาไมเหมือนทางฝงตะวันตกอันเปนพื้นที่ของจังหวัดพัทลุง จึงตองนั่งเรือ ขึ้นมาซื้อไมถึงฝงพัทลุง คนสองฝงทะเลจึงติดตอไปมาหาสูทำการคาขายกันมา ชานาน ที่วัดบางแกวใต แมไดเรียนหนังสือสมใจปรารถนา ดวยความเปนเด็ก ฉลาด หัวดี แมสามารถอานหนังสือไดคลองและชอบไปซื้อหนังสือมาเก็บสะสม ไว เพราะกงใหเงินแมไวใชไมขาดมือ แมวา หนังสือบางเลมก็ยงั อานไมออก เวลา ใครไปใครมา กงก็จะอวดหนังสือของแมใหดู พรอมบอกวานี่เปนหนังสือของ ลูกสาว กงภูมิใจในตัวแมมาก นอกจากเรียนหนังสือแลว ชีวิตในวัยเด็กของแม ตอนอยูกับกงที่บางแกวใต เต็มไปดวยความสนุกสนาน บางวันก็มีเรื่องชกตอย กับเด็กผูช าย แมเลาใหฟง วาเคยตอยเด็กผูช ายคนหนึง่ ตกศาลาริมคลอง ครัง้ หนึง่ เมื่อผมพาแมไปไหวพระที่วัดเขียนบางแกว แมยังชี้ใหดูศาลาหลังที่วา การมาเรียนหนังสือที่วัดบางแกวใต ทำใหแมไดเจอกับพอ ในเวลานั้น พอบวชเปนสามเณร ตอมาก็ไดมาสอนหนังสือใหแม พอเปนคนบานทุงแซะ เปนลูกกำพราแมเหมือนกัน เรือ่ งราวตอจากนัน้ แมไมคอ ยเลาใหฟง มากนัก เวลา แมเลาเรือ่ งตัวเอง แมมกั จะเลาแตตอนอยูก บั ทวดเรืองและอยูก บั กงเสียมากกวา เลาจนลูก ๆ จำไดดี แตเรือ่ งราวเหตุการณหลายอยางทีเ่ ปนประสบการณรา ย ๆ ชวนขมขื่น แมเลี่ยงที่จะเลาใหฟง ดังเชนตอนที่เริ่มโตเปนวัยรุน ปาเหงซึ่งเปน ๕

เรื่องของแม

พี่สาวของแมแตงงานมีครอบครัวแลวไปอยูที่สงขลา ปาไดพาแมไปอยูดวย ที่สงขลาแมไดรูจักโลกกวางมากขึ้น แมเลาวาในสมัยนั้น สงขลาเปนเมืองของ พวกทหารเรือ เวลาทหารเรือขึ้นฝงแตละครั้ง พวกชาวบานที่มีลูกสาวก็จะปด ประตู หามลูก ๆ ออกนอกบาน เพราะกลัวพวกทหารเรือจะมาลวนลาม แมอยู สงขลากับพีส่ าวไดพกั ใหญ ตองชวยพีท่ ำงานบาน และเลีย้ งนองซึง่ เปนลูกของปา แมงานจะหนัก แตแมก็อดทนเพราะแมเปนคนรักพี่นอง แตครั้งหนึ่งเมื่อแมปวย เปนฝขน้ึ ตามตัว ก็ไมไดรบั การดูแลรักษา แมคงนอยใจพีส่ าว จึงออกจากบานมา พักอยูก บั ครอบครัวของคนใจบุญ ในบานหลังใหญ จากทีแ่ มเลา ผูใ หญใจดีคนนัน้ นาจะเปนครอบครัวผูดีของเมืองสงขลา มีตำแหนงเปนถึงคุณพระ ทานเปนคนมี เมตตา รับเด็ก ๆ มาใหความอุปการะเลีย้ งดูหลายคน ทีบ่ า นหลังใหญของคุณพระ แมจะไมใชญาติพี่นอง แตแมก็ไดรับความรัก ความเมตตาเปนอยางมาก แมได เรียนรูว ชิ าการบานการเรือน เย็บปกถักรอยและการทำอาหารแบบผูด เี มืองสงขลา ซึ่งตอมาก็ไดกลายเปนวิชาติดตัวของแม จึงไมแปลกที่แมทำกับขาวหลายอยาง ไดอรอยและเปนอาหารแบบคนสงขลา แมพักอยูบานของคุณพระผูใจดีอยูพักใหญ กระทั่งวันหนึ่ง ทวดเรือง เกิดคิดถึงหลานสาวขึ้นมา แกมาหาแมที่บานของปา พรอมซื้อเสื้อผาไปฝาก แต เมื่อรูความจริงวา แมตองกลับไปอยูกับบานของคนอื่น ทวดเรืองไมพอใจมากจึง พาแมกลับบานในที่สุด เรื่องนี้ก็เปนอีกเรื่องที่ฝงอยูในความทรงจำของแม ตอนทีผ่ มกลับมาบานในป พ.ศ. ๒๕๖๑ แมอายุมากแลว แตความจำยัง ดี พวกเรา มีผม พี่ณี พี่ทิพย และพี่ตอยขอรองใหแมเลาเรื่องใหฟงเพื่อจะเก็บไว เปนประวัติในขณะที่แมยังไมหลงลืม ผมอัดคลิบบันทึกเสียงเลาของแมไวหลาย ตอน แตนา เสียดายทีบ่ างตอนผมสะเพราลืมกดบันทึกเสียงไว ทำใหเรือ่ งทีแ่ มเลา ขาดหายไป เมื่อมานั่งคนหาเพื่อเรียบเรียงเขียนประวัติแม ผมไดแตโมโหตัวเองที่ ทำผิดพลาดอยางใหญ เรื่องราวเหลานั้น ไมอาจเรียกคืนมาไดอีก ๖

เรื่องของแม

(๒) ตอนที่แมแตงงานกับพอ นาจะเปนตอนที่แมไมคอยเลาใหฟงมากนัก เรารูแ ตวา เมือ่ พอสึกจากพระทีว่ ดั บางแกวใต พอก็ไดเปนครูสอนหนังสือในโรงเรียน ประชาบาลที่โรงเรียนวัดแตระและไดสอนแมดวย แตแมเรียนหนังสือไดแคชั้น ประถมปที่สองก็หยุดเรียน กระนั้นดวยความที่เปนคนหัวดี มีความจำเปนเลิศ แมกลับอานออกเขียนไดคลองแคลว ผมลองมานึกเลน ๆ วา หากแมมีโอกาส มากกวานั้น และไดเรียนหนังสือสูง ๆ เหมือนเด็กที่เกิดและเติบโตในครอบครัว ที่มีฐานะ มีโอกาสไดรับการศึกษา ชีวิตแมจะเปนอยางไร หลังจากแตงงาน แมก็คงอยูที่บานจงเก เพราะพอยังสอนหนังสืออยูที่ โรงเรียนวัดแตระ ทั้งแมและพอก็มีญาติพี่นองเปนคนจงเก ทุงแซะและวัดแตระ จนถึงบางแกวใต กอนจะยายกลับไปอยูห แู ร ปลูกบานอยูใ นสวนยางใกลกบั บาน ของลุงอัว้ ผูเ ปนพีช่ าย ซึง่ เปนสมบัตติ กทอดทีท่ วดเรืองแบงให สวนกงก็คงตระเวน ทำมาคาขายตามวิสัยของทาน ผมไมแนชัดวาชีวิตในบั้นปลายของกงทานไดอยู กับลูกคนไหน สมัยที่พอกับแมกลับมาอยูบานหูแรนั้น นาจะเปนชวง ประมาณ พ.ศ. ๒๔๘๐ ไปแลว เพราะแมเลาวา ตอนนั้นแมมีลูกคนแรกคือพี่ณี หรือพี่สุพาณี ก็อยูใ นระหวางสงครามโลกครัง้ ทีส่ อง หรือทีเ่ ราเรียกกันวา “เหตุการณญป่ี นุ ขึน้ ” ในเวลานั้น สงครามโลกขยายไปทั่วโลก ประเทศไทยภายใตรัฐบาลหลวงพิบูล สงคราม หรือจอมพล ป.พิบูลสงคราม ไดเลือกขางยินยอมใหญี่ปุนยกพลขึ้นบก เพือ่ เปนทางผานไปรบกับอังกฤษทีพ่ มา ทำใหทหารญีป่ นุ เขามาเต็มประเทศไทย และเกิดเหตุการณตาง ๆ ขึ้นมากมาย ผลกระทบของสงครามทำใหคนไทยตอง ใชชีวิตอยางลำบาก ขาวยากหมากแพง ขาดแคลนเสื้อผาอาหาร ชาวบานตอง ทอผาใชเองจากใยสับปะรด เวลากลางคืนก็ไมกลาจุดตะเกียง เพราะทางการให ทุกคนพรางไฟ เพราะกลัวทหารอังกฤษจะมาทิง้ ระเบิด ทหารซามูไรก็เดินเพนพาน ไปทัว่ แมเคยเลาใหฟง วา เวลามีตลาดนัดทีบ่ างแกว พวกทหารญีป่ นุ จะมาซือ้ ผัก ๗

เรื่องของแม

ผลไม ดวยความรังเกียจทหารญี่ปุน ทำใหชาวบานบางคนกลั่นแกลงหลอกขาย พลูใหญป่ี นุ เอาไปกินแทนตนชะพลู ขายตนอุดตะพิดใหญป่ี นุ แลวหลอกวาเปนตน ออดิบ พวกญี่ปุนไมรูจักก็เอาไปกิน จนปากบวมไปตาม ๆ กัน เรียกวาวิธีไหน ก็ตามที่นึกจะแกลงทหารญี่ปุนได คนไทยก็จะทำ เพราะการเขามาของญี่ปุนนั้น ชาวไทยสวนใหญไมรอู โิ หนอเิ หนและไมเห็นดีเห็นงามไปกับจอมพล ป. แตอยางใด หลังสงครามโลกใหม ๆ บานเมืองก็เขาสูยุคเข็ญ เศรษฐกิจตกต่ำ เกิด ขาวยากหมากแพงและโจรผูร า ยชุกชุม เมืองพัทลุงนัน้ ไดชอ่ื วาเมืองโจร มีขนุ โจร สำคัญ ๆ เกิดขึน้ มากมาย ไมวา จะเปนโจรแพร หัวดำ เสือฝาย เสือนัน่ เสือนี่ ถึงจะ ไมเกิดสงครามโลกเมืองลุงก็เต็มไปดวยโจรชือ่ ดัง จนทำใหมอื ปราบอยางขุนพันธ หรือ ” ขุนพันธรักษราชเดช” จากเมืองนคร ตองปลอมตัวมาสืบหาเบาะแส พวกโจร แมยังเคยเลาวา ตอนเด็ก ๆ ก็ไดเจอชุนพันธกับเขาเหมือนกัน ตอนนั้น ทานขุนปลอมตัวเปนเจกซื้อขวด เพื่อหาขาวพวกเสือราย แถวบานหูแรและหมูบานใกลเคียงในเวลานั้นก็ถูกโจรผูรายบุกปลน ชาวบานไมเวนแตละวัน คนใตเรียกโจรปลนวา “โจรอุก” ใครมีเงินมีทองหยอง ก็ตองเอาไปฝงดิน ตกกลางคืนก็ตองหลบไปนอนในปาขางบานเพราะกลัวโจร เหตุการณเชนนี้ดำเนินไปหลายป จนพอกับแมพากันวิตก กลัววาจะถูกโจรปลน ทำรายถึงชีวติ โดยเฉพาะตอนนัน้ พอกับแมมลี กู แลวคนหนึง่ คือพีณ ่ ี พอจึงตัดสินใจ ขายบานใหกับลุงอั้ว แลวยายครอบครัวไปอยูที่หลังสถานีรถไฟบางแกว ซึ่งเปน ชุมชนเล็ก ๆ ที่ทุกวันนี้กลายเปนยานที่อยูของพี่นองมุสลิมเปนสวนใหญ ชีวิตครอบครัวของแมกับพอจึงเริ่มตนใหมอีกครั้งที่หลังสถานีรถไฟ บางแกว ถึงจะไมเจริญเหมือนปจจุบันแตในเวลานั้นก็ถือวาอยูในเขตตลาด สุขาภิบาล มีความเปนเมืองมากกวาแถวบานหูแร แกนคงและวังหลัก พอตอง เดินเทาจากบางแกวไปสอนหนังสือทีโ่ รงเรียนบานหูแรทกุ วัน ระยะทางในเวลานัน้ ไปกลับก็เกือบ ๘ กิโลเมตร แตพอก็ไมเคยยอทอ ๘

เรื่องของแม

ที่บานหลังสถานีรถไฟบางแกวนี้เอง พวกเราทุกคนยกเวนพี่ณีก็เกิดที่นี่ ทัง้ นัน้ พวกเราจึงเกิดและโตมาเปนเด็กบางแกว ความทรงจำมากมายของพวกเรา อยูที่นี่ ชีวิตที่บางแกวสะดวกสบายกวาบานปาอยางหูแร การตัดสินใจยายบาน ของพอกับแมกค็ งคำนึงถึงอนาคตของพวกลูก ๆ แมพอ กับแมจะมีทด่ี นิ ทัง้ สวนยาง และทีน่ าอันเปนมรดกตกทอด ก็ตอ งปลอยใหคนอืน่ ชวยทำไปกอน มีญาติของพอ และแมหลายคนอยูท น่ี น่ั พอเองก็ยงั เปนครูสอนทีโ่ รงเรียนบานหูแร เวลามีตลาดนัด ที่ตลาดบางแกวซึ่งตรงกับวันพุธและวันเสาร พวกชาวบานหูแรก็จะออกมาจาย ตลาด เอาสินคามาขายและซื้อของกินของใชกลับบาน บานของเราที่หลังสถานี รถไฟ ก็เปนสถานที่ที่พี่นองจากหูแรแวะเวียนมาไมขาด เวลาใครจะเดินทางไกล ไปไหนมาไหน ก็ตองมานอนพักที่บานของเรา เพื่อรอขึ้นรถไฟโดยสาร ในเวลานัน้ ตลาดสุขาภิบาลบางแกวถือวาเปนชุมทางการคาขาย เพราะ มีสถานีรถไฟซึง่ ถือวาเปนสถานีใหญ ชุมชนจะตัง้ อยูส องฟากถนนรถไฟ ดานหนา สถานีรถไฟเปนตลาดและหองแถวของคนจีน คนไทย มีตลาดสุขาภิบาลเล็ก ๆ ซึง่ ก็คอื ตลาดทีเ่ ห็นในปจจุบนั เลยจากตลาดบางแกวไปทางทิศตะวันออก เปนทุง ราบและที่นาที่คนจีนมาเชาทำ คนจีนที่บางแกวมีมาก พวกเขาทำนาแปลงใหญ มีการทำฝายหรือทำนบทดน้ำจากคลองหูแร โดยขุดเหมืองขนาดใหญเปนคลอง สงน้ำไปยังเขตทำนาขนาดใหญซึ่งเปนทุงราบอยูระหวางบางแกวไปจนถึงบาน ควนโหมด และบานหาดไขเตา เหมืองทีค่ นจีนขุดเราเรียกกันวา “เหมืองจีน” ซึง่ ทุกวันนี้คงแทบไมมีรองรอยใหเห็นแลว ในตลาดสุขาภิบาลบางแกวมีโรงสีไฟขนาดใหญของเถาแกชาวจีน ไวรบั ซือ้ ขาวเปลือกจากพืน้ ทีใ่ กลเคียง แลวแปรรูปเปนขาวสารสงขึน้ รถไฟไปขายยังเมือง ตาง ๆ ในเวลานัน้ ขาวสารบางแกวขึน้ ชือ่ ลือชากลายเปนสินคาสำคัญของทองถิน่ พอ ๆ กับ “ไกมนั ” หรือ “ไกตอน” ทีเ่ ลีย้ งโดยคนจีนซึง่ ก็เปนสินคาสงออกทีข่ น้ึ ชือ่ ของบางแกวอีกอยางหนึ่ง ๙

เรื่องของแม

ฟากตะวันตกของสถานีรถไฟบางแกว ไมมตี ลาดและไมเจริญเทาฟากฝง ตลาดสุขาภิบาล มีชาวไทยปลูกบานหองแถว อยูร ว มกับคนจีนและพีน่ อ งทีน่ บั ถือ ศาสนาอิสลาม มีถนนจากบางแกวผานบานโคกสัก ควนจงไปจรดถนนยุทธศาสตร หรือถนนเพชรเกษม (ถนนเอเชียในปจจุบัน) ไปจนถึงตลาดแมขรี ที่ตอนนั้นยัง ไมเจริญเทาบางแกว บางแกวจึงเปนชุมชนใหญ เปนศูนยกลางการคาขายและมี โรงภาพยนตร (วิก) ไวฉายหนังแทบทุกคืน บานของเราอยูต รงหองแถวหลังสถานี รถไฟนี่เอง การตัดสินใจยายจากหูแรมาอยูหลังสถานีรถไฟบางแกวของพอกับแม นัน้ มาจากการทีท่ า นทัง้ สองคำนึงถึงชีวติ ในอนาคตของลูก ๆ ทีบ่ างแกวสุขศาลา และรานหมอ มีโรงเรียนใหญ ๆ ใหลูกเรียนหนังสือ ทั้งโรงเรียนบางแกว (เพียร คุณปู ถัมภ) หรือทีส่ มัยนัน้ เรียกวา “โรงเรียนสามัญ” เพราะเปดสอนถึงชัน้ ประถม ศึกษาตอนปลาย ทีร่ องรับนักเรียนทีจ่ บการศึกษาภาคบังคับ ชัน้ ประถมปทส่ี ่ี จาก โรงเรียนรอบ ๆ ในตำบลทามะเดือ่ มีโรงเรียนประถมตนทีว่ ดั โคกยานาง คือโรงเรียน วัดรัตนวราราม แถมยังมีโรงเรียนราษฎรเปดสอนดวยคือโรงเรียนบูรณพัทธศึกษา (โรงเรียน บ.พ.) ของนายรัง หนูสง นอกจากพี่ณีแลว ลูกคนตอ ๆ มา คือพี่คนธ (รสสุคนธ) ที่ทิพย (ชลทิพย) พี่ตอย (นงเยาว) ลวนแลวแตเรียนตอชั้นประถม ปลายที่โรงเรียนสามัญกันทั้งนั้น ชีวิตของแมในตอนนี้ก็เปนแมบานเต็มตัว เนื่อง จากมีลกู หลายคน แมตอ งทำงานหนัก ดูแลลุก ๆ และดูแลพอทีต่ อ งเดินเทาไปกลับ จากหูแรมาบางแกวทุกๆ วัน แมเปนแมบา นทีด่ ี เลีย้ งลูกทกคนอยางเอาใจใส และ ดูแลพอสมกับเปนแมบานที่ดี เมือ่ ลูก ๆ โตขึน้ ก็ไดเรียนหนังสือ แตรายไดของครอบครัวก็มาจากเงินเดือน ครูประชาบาลของพอเปนหลัก คำวา “ลูกมากจะยากจน” นัน้ ไมผดิ ไปจากความ จริงนัก แมพอ ปรารถนาจะใหลกู ทุกคนไดเรียนหนังสือสูง ๆ แตฐานะการเงินก็เปน ปญหา หลายครั้งตองกูหนี้ยืมสินมาแกปญหาในครอบครัว สงผลกระทบตอการ ๑๐

เรื่องของแม

เรียนของลูก ๆ ไปดวย พีณ ่ ซี ง่ึ เปนพีส่ าวคนโตก็ไมไดเรียนหนังสือในชัน้ ทีส่ งู กวา ชัน้ ประถม ทัง้ ทีเ่ ปนคนหัวดีไมแพพน่ี อ งคนอืน่ ๆ พอพีณ ่ โี ตขึน้ พอก็สง ใหไปเรียน เสริมสวย เพื่อจะไดมีงานการทำในอนาคต สวนพี่คนธ พี่ทิพยก็ไดเรียนแคชั้น ประถมศึกษาปที่ ๗ ก็ตองออกมาชวยพอแมทำงานแบงเบาภาระ ตอนนั้นผมจำความไดดีแลว ผมมีอายุได ๘ ป ถึงเกณฑที่จะตองเรียน หนังสือ เปนชวงเวลาที่ครอบครัวของเรายากลำบาก แมตัดสินใจใหผมเดินตาม ไปเรียนหนังสือกับพอทีโ่ รงเรียนบานหูแร ชางสวนทางกับชีวติ ทีแ่ มกบั พอตองการ เหลือเกิน ในปนน้ั เองทีแ่ มไดใหกำเนิดนองสาวคนสุดทอง คือนองหวี หรือฉวีวรรณ เธอเปนคนเดียวทีเ่ กิดมาในตอนทีค่ รอบครัวของเรายากลำบาก ผมเดินตามพอไป โรงเรียนหูแรไดไมนาน พอก็ปลูกขนำขึ้นมาหนึ่งหลังตรงที่ดินติดกับวัดหูแร และ ใหพค่ี นธมาอยูด แู ลผมกับพอ จากเด็กตลาดบางแกว ผมก็กลายมาเปนเด็กบาน ๆ ชาวหูแรเต็มตัวในปลายปนั้นเอง หลังจากฉวีวรรณคลอดไดไมนาน แมกต็ ดั สินใจยายกลับมาอยูท ห่ี แู รอกี ครั้งหนึ่ง คราวนี้พาลูก ๆ ทุกคนมาดวย ยกเวนพี่ตอยที่ตองอยูเรียนหนังสือที่ บางแกวในบานหลังสถานีรถไฟ แมกลับมาทำนา หลังจากที่เพิ่งขายสวนยางไป ไมนาน ตอนนั้นเรายังมีที่นาหลายไร แมจะเปนเด็ก ๆ เราก็ชวยกันทำนาตัวเปน เกลียว เพือ่ แบงเบาภาระของครอบครัว พีณ ่ ตี อ งไปทำงานตางจังหวัด ตอมาพีท่ พิ ย ก็ดำเนินรอยตามพีณ ่ ี ไปอยูท ำงานกับเจเหนีย่ วลูกสาวปาเหงทีป่ ต ตานี เพือ่ สงเงิน มาใหนอง ๆ เรียนหนังสือ แบงเบาภาระของพอและแม ทีห่ แู ร แมทำงานหนักมากกวาเดิม ทัง้ ทำนา ขุดตอหักรางทีป่ า พวกลูก ๆ ก็ชวยกันทำงานตามกำลังที่จะชวยได เราชวยแมดำนำ ไถนา เก็บ (เกี่ยว) ขาว ปลูกผัก เลี้ยงหมูเลี้ยงไก ทำงานรับจาง ทำทุกอยางเทาที่ลูกชาวบานจะทำได เพือ่ ใหลกู ๆ ไดเรียนหนังสือ เมือ่ หาเงินไมทนั แมกบั พอตองเฉือนทีน่ าขายไปทีละ แปลง ๆ จนเหลืออยูไมกี่ไร ในเวลานั้นลูกหลานของทวดเรืองผูบุกเบิกบานหูแร ๑๑

เรื่องของแม

และมีทด่ี นิ กวางใหญไพศาลจนถึงกับแบงปนใหเพือ่ นบาน ตองมาขายทีด่ นิ ทำกิน ใหกับคนอื่น มันชางนาอดสูเสียจริง ๆ ผมรูดีวา คนที่เจ็บปวดและกล้ำกลืนมาก ที่สุดก็คือแม แตแมก็ยอมทน ทนเพื่อลูก ในชีวิตแมไมมีอะไรสำคัญกวานี้อีกแลว นอกจากใหลูกทั้ง ๘ คน เติบโต ไดเรียนหนังสือและมีงานการทำในอนาคต ผม ไมรจู ะเลาเรือ่ งตรงนีอ้ ยางไรดี พูดไดแตวา ความยากจนนัน้ ชางเลวราย พวกเรา รูจักมันดีอยางที่สุด แตมันทำใหเราเขมแข็ง รักและผูกพันกันอยางลึกซึ้งในหมู พี่นอง และถึงอยางไรเราก็ผานมันมาจนได.... (๓) ตลอดชีวติ ของแม ในชวงวัยอันยาวนาน ชวงเวลาทีแ่ มตอ งเหน็ดเหนือ่ ย และตรากตรำอยางมากคงไมพนชวงเวลาที่แมมีครอบครัว มีลูกหลายคน ซึ่งกิน เวลายาวนานคอนชีวติ ของแม ในความเปนแมทต่ี อ งใหกำเนิด เลีย้ งดู อบรมสัง่ สอน ลูก ๆ แมทำหนาที่ของแมอยางสมบูรณแบบไมขาดตกบกพรอง ทำเทาที่แม คนหนึง่ จะทำได ทามกลางปญหาทีร่ มุ เราและขอจำกัดนานาประการ ไมเพียงแต เลี้ยงดูลูก แตการทำงานหนักทั้งในบานนอกบานมายาวนาน ก็เปนภาระหนึ่งที่ แมตองเผชิญกับมันอยางขันแข็งและเด็ดเดี่ยว ผลพวงจากงานหนักที่สะสมมา ยาวนาน สงผลตอสุขภาพของแมอยูไมนอย แมมักเจ็บปวยออด ๆ แอด ๆ ดวย โรคปวดหัว ปวดหลัง แมเคยติดยาทัมใจอยูพักใหญ เพราะปวดหัวเรื้อรัง บางที นัน่ อาจเปนชวงทีแ่ มเครียดจากปญหาตาง ๆ ทีป่ ระดังประเดเขามา สวนโรคปวดหลัง นั้น อยูกับแมยาวนานไมแพกัน แมจะโอดครวญติดปากวา “เจ็บเอว” อยูเสมอ นัน่ อาจเปนเพราะตอนวัยเด็ก ดวยความซุกซนผิดเด็กหญิงทัว่ ไป แมเคยประสบ อุบัติเหตุตกจากตนไม ทำใหกระดูกสันหลังของแมมีปญหาและสงผลเรื้อรัง จน กลายเปนโรคประจำตัวอยูน าน แตไมมอี าการเจ็บปวยครัง้ ใดเทาทีผ่ มจำได จะดู นากลัวและรุนแรงเหมือนกับที่แมปวดแขนอยางทุกขทรมาน

๑๒

เรื่องของแม

เหตุการณนั้นเกิดขึ้นในปนั้นผมยังเรียนอยูชั้นประถมศึกษา มันเปนปที่ ฝนตกหนัก ฝนตกติดตอกันหลายวัน พรอมกับพายุใหญ ทำใหตนมะมวงปาตน ใหญทอ่ี ยูใ นนาของแมลม ลงถอนรากถอนโคน กิง่ กานสาขาของมันนัน้ กวางใหญ จนปกคลุมผืนนาเกือบทัง้ บิง้ มะมวงตนนัน้ ใหญขนาดสองคนโอบ ตนสูงตระหงาน ตามกิง่ กาน คาคบ ครึม้ เขียวดวยตะไครนำ้ และกลวยไมปา นานาชนิด เมือ่ มันลม ลง ปญหาที่ตามมาก็คือ เราไมสามารถไถนาหวานขาวได สิ่งที่ตองเรงทำก็คือ การฟน ริดกิ่งกานของมันออกใหหมด สวนตนมะมวงนั้น คงเปนหนาที่ของพวก ผูชาย ที่จะตองตัดและเลื่อยมันออกมาเปนแผน ๆ งานสะสางริดกิ่งจึงตกเปน หนาที่ของแม ทุกวันแมจะถางมัน สุมไฝเผา จนกระทั่งเกิดเรื่องใหญขึ้นมาจนได อยู ๆ แขนขางหนึง่ ของแมกเ็ กิดปวดบวมขึน้ มาอยางรุนแรง ผมจำไดวา นาจะเปนมือขางขวา เพราะเปนขางที่แมจับจอบ จับพราถางกิ่งมะมวง แรก ๆ แมกค็ ดิ วามันเปนผลมาจากการใชมอื มากเกินไป ถาเอาน้ำมันเอ็นโชลมทาก็นา จะ หาย แตกลับไมเปนเชนนั้น อาการปวดขอมือของแมมันยิ่งกำเริบหนัก ขอแขน บวมเปง สีแดงคล้ำ อาการปวดมันจะมาเปนเวลา แตทุกครั้งที่ปวด แมตองรอง ครางโอดโอยนาสงสาร พวกเรา ลูก ๆ กับพอไมรูจะชวยแบงเบาความเจ็บปวด ของแมไดอยางไร ไปหาหมอทีโ่ รงพยาบาลหรือคลินกิ ก็ไมมยี าใดรักษาหาย แถม ไมรูดวยซ้ำวาสาเหตุมาจากอะไร บรรยากาศในบานไมสนุกเสียแลว เราทุกคนไดแตกังวลเปนทุกขไปกับ แม ประสบการณของเราบอกใหรูวานี่เปนอาการเจ็บปวยของแมที่ดูหนักกวา ครัง้ ไหน ๆ ไปโรงพยาบาลเอกซเรยกไ็ มพบอะไร เมือ่ หาหมอแผนปจจุบนั ไมดขี น้ึ แมกห็ นั มารักษากับหมอพืน้ บาน ทัง้ หมอกระดูกเอย หมอน้ำมันเอย คนไหนทีว่ า ดี ก็ไปรักษาจนหมด แมทาน้ำมันยาสมุนไพรมันจนเหม็นไปทัง้ บาน ผลก็คอื เหมือนเดิม อาการของแมหาไดทุเลาเบาบางลงแตอยางใด เวลาอาการปวดตุบ ๆ มันกำเริบ แขนของแมจะหนักยกไมขน้ึ ทัง้ ยังสัน่ รุนแรงนาประหลาด ในเวลานัน้ พีณ ่ ซี ง่ึ ทำงาน ๑๓

เรื่องของแม

อยูต า งจังหวัดก็กลับมาเยีย่ มแม พีณ ่ พี าแมตระเวนไปหาหมอตัง้ แตสงขลา จนถึง เมืองตรังก็ไมไดผล กระทั่งวันหนึ่งมีคนบอกวา มีหมอกระดูกคนหนึ่งที่รักษาเกง มาก ทานชือ่ พอหมอดำ อยูท บ่ี า นพรุใกล ๆ กับบานวัดโหนด (วันโตนด) แมเลย ตัดสินใจไปหาตาหมอดำทั้งที่ไมเคยรูจักมากอน ตอนนัน้ แมผอมมาก เพราะนอนไมหลับจากอาการปวดแขน แมเดินทาง ไปตาหมอดำกับพีต่ อ ย ซึง่ ยังเรียนหนังสืออยูช น้ั ประถมปลาย นัง่ รถไฟจากสถานี บางแกวไปลงทีส่ ถานีเขาไชยสน จากนัน้ ก็เดินเทาไปถึงวัดโหนด แมมคี นรูจ กั ทีน่ น่ั คนหนึง่ จึงอาศัยนอนคางคืน รุง เชาก็เดินทางไปบานพรุเพือ่ หาตาหมอดำ พีต่ อ ย ซึง่ ไปกับแมดว ยเลาวา ทางทีจ่ ะไปบานตาหมอดำนัน้ ตองเดินไปตามคันนาทีส่ งู ชัน เพราะทุง นาแถวบานพรุเปนทีล่ มุ หรือ “พรุ” อยูใ กลทะเลสาบ พอเดินไปสุดทาง ก็พบกระทอมของตาหมอดำ เปนกระทอมไมหลังเล็ก ๆ มีระเบียงตอมาเปนชาน แตในกระทอมกลับมีพระพุทธรูปองคใหญขนาดนอง ๆ พระประธานในโบสถวาง อยูองคหนึ่ง พรอมกับตาหมอดำก็ออกมาตอนรับ แมเลาอาการเจ็บปวยขอแขนใหฟง พรอมโอดครวญวามันทุกขทรมาน เหลือเกิน พอตาหมอดำไดฟง ก็เอยขึน้ วา “ทำไมมึงจะไมปวดเลาลูกเอย ก็พวกมัน พากันชวนลูกชวนหลานมาทำรัง กัดกินแขนของมึงอยูน ไ่ี ง” ขณะพูด ตาหมอไม ไดแสดงอาการแปลกใจแตอยางใด เหมือนกับวาแกรูดีอยูแลววา คนที่มาหาแก วันนั้นกำลังเจอกับอะไรอยู ผมจะไมเชื่อเลย ถาคำพูดนี้ไมถูกยืนยันจากแม และมีพี่ตอยเปนพยาน อีกคน เพราะมันฟงไมดไู มคอ ยมีเหตุผลเอาเสียเลย แตโลกนีย้ งั มีอะไรอีกมากทีเ่ รา ไมเคยรู ตาหมอดำบอกวา พวกมันทีช่ วนลูกหลานมาทำรังและกินมือแมนน้ั คือ “ผีไม” มันคงโกรธแมทไ่ี ปทำลายรือ้ รังของมันซึง่ อยูท ต่ี น มะมวงใหญ เมือ่ เรือนรัง ของมันถูกรือ้ มันจึงเขามาสิงอยูใ นขอมือของแม จากนัน้ พอหมอก็ใชไมหมอมาเคาะ แขนของแมหลายครั้ง กอนจะบอกใหแมคอย ๆ ยกมันขึ้นมา ๑๔

เรื่องของแม

ความอัศจรรยใจก็เกิดขึ้นกับแมในตอนนั้น มือแขนขางที่เคยปวดและ หนักอึง้ ราวพะเนินเหล็ก บัดนีก้ ลับยกขึน้ อยางงายดาย อาการสัน่ ไหวอยางรุนแรง ก็หายไปเปนปลิดทิง้ คาถาอาคมของตาหมอชางมีอทิ ธิฤทธิ์ นับแตวนั นัน้ มือของ แมขางที่ถูก “ผีกิน” ก็หายเปนปกติในที่สุด แมเริ่มกินไดนอนหลับและกลับมามี เนื้อหนังเหมือนครั้งยังเปนปกติ ผมเอาเรื่องนี้มาเลาในประวัติของแม เพราะเห็นวาอาการเจ็บปวยของ แมในครั้งนั้นเปนเหตุการณที่เลวรายสำหรับครอบครัวของเรา เมื่อแมเจ็บปวย ทุกคนในครอบครัวก็เจ็บไปดวย (๔) น้ำในคลองหูแรยังเอื่อยไหลเหมือนเชนที่เคยผานมา แมวาสภาพของ ลำคลองในทุกวันนีจ้ ะแตกตางไปจากครัง้ อดีต ลำน้ำสายนีเ้ กาแกและเต็มไปดวย เรือ่ งราวหลากหลายทัง้ สองฟากฝง คลองหูแรคอื ความทรงจำในวัยเยาว มันยืนยง ชัดเจนเหมือนความทรงจำที่มีตอแม ผูคนและแผนดินถิ่นฐาน ชีวติ ของแมกเ็ หมือนสายน้ำ ไหลไปแลวไมมวี นั ยอนกลับ แตเดินทางจาก จุดกำเนิดไปยังปลายทางคือปากแมนำ้ กวางและทะเลลึก จากจุดเริม่ ตนไปสูค วาม สิน้ สุดนิรนั ดรกาล แมนำ้ ทิง้ รองรอยไวตามสองฟากฝง ผืนแผนดินและทุง กวางที่ ไหลเออทวมถึง เชนเดียวกับรองรอยของแมทิ้งไวยังตกอยูในกนตะกอนความ ทรงจำของพวกเรา และคนหลายคนทีผ่ า นเขามาในชีวติ ของแม ในเรือ่ งราวและ เหตุการณทผ่ี า นมา เมือ่ นึกถึงแม ผมถามตัวเองวา อะไรเลาคือรองรอยและรูปเงา ของแมทต่ี กคางอยูใ นกนตะกอนแหงความทรงจำของลูก ๆ เมือ่ คอยไลเรียงความ นึกคิด ผมก็เห็นรูปเงาและตัวตนบางอยางของแมฉายชัดขึ้นมา ภาพแรกที่เห็น คือความเปนผูหญิงนักตอสู แมคือนักตอสูตัวจริงเสียง จริงคนหนึง่ ฉากแรกของชีวติ แมเริม่ ตนดวยบทหนัก เมือ่ ตองกลายเปนลูกกำพรา แม ตองเรียนรู ปรับตัวทีจ่ ะอยูร อดในทามกลางญาติพน่ี อ งทีไ่ มใชแมบงั เกิดเกลา ๑๕

เรื่องของแม

แมตากับยายและบิดาคอยดูแลเลีย้ งดูดว ยความรัก ความอบอุน แตลกึ ๆ ของแม ไหนเลยที่จะไมโหยหาความรักจากแมแท ๆ เมื่อโตขึ้นแมก็ตอสูชีวิตในหลาย รูปแบบ ทั้งการทำมาหากิน การเลี้ยงดูลูกหลายคน โดยไมมีลูกคนไหนลมหาย ตายจากไปกอนเวลาอันควร ผมไมรูวาแมทำไดอยางไร แมยังเปนคูคิดชวยพอ แกไขปญหาในชีวิตและครอบครัว ในยามยากลำบาก แคคิดวาจะหาอะไรมาให ลูกกินในแตละมื้อก็หนักหนาสากรรจเพียงพอแลว ภาพของแมที่ทำงานใชแรง เยีย่ งผูช าย ขุดดิน ขุดตอยังชัดเจนอยูใ นความทรงจำของผม แมยกจอบขึน้ สุดแขน กอนจะโถมลงจนตาจอบลึกหายลงไปในเนื้อดิน พรอมพนลมหายใจออกมา เสียงดังเปนจังหวะ ไมรแู มไปเอาเรีย่ วแรงมาจากไหน ทีข่ ดุ งัดจนตอไมและกอพอ ใหญ ๆ ราบเรียบลงตอหนา เวลาพอไปสอนหนังสือ แมตอ งไถนาแทนพอ ยกเวน งานชางเทานั้นที่แมไมคอยไดทำ ภาพตอมาที่เห็นก็คือ แมคือผูมีจิตใจรักความเปนธรรมและรักความ ยุตธิ รรมไมเอารัดเอาเปรียบผูใ ด และไมยอมออนขอใหกบั สิง่ ทีข่ ดั กับหลักการอันดี แมมลี กู ๘ คน และแบงปนความรักใหลกู ทุกคนเทา ๆ กัน ไมเลือกทีร่ กั มักทีช่ งั ใหเราเห็นแมแตครั้งเดียว จึงไมแปลกที่ลูก ๆ ทุกคนรักแมสุดชีวิตจิตใจ แมเปน แบบอยางใหเราในเรือ่ งนี้ อาจเปนเพราะเปนคนมีลกู มาก แมจงึ ตองบริหารจัดการ ทุกอยางใหเหมาะสมและเปนธรรมกับทุกคน นิสัยนี้ดูจากพี่สุคนธเปนตัวอยาง เวลาปาคนธตม ขาวโพดหรือตมหัวมัน แกจะแบงสรรปนสวนใหนอ ง ๆ ทุกคนโดย เทากัน ไมมใี ครเกินใคร หรือนอยกวาใคร เพราะปาคนธจะไมยอมใหใครไดเปรียบ เสียเปรียบโดยเด็ดขาด เรื่องนี้ปาคนธออกจะล้ำหนาแมดวยซ้ำไป เรือ่ งการมีจติ ใจรักความเปนธรรม เปนสิง่ ทีแ่ มอบรมสัง่ สอนใหเรายึดมัน่ อยูเ สมอ จึงไมแปลกหรอกทีล่ กู ของแมทกุ คน มักจะไมทนและไมยอมใหกบั อะไร ก็ตามที่ไมถูกตองและเปนธรรม ตอนที่ผมถูกตำรวจขมขูและใชอำนาจขมเหง แลวผมไปมีเรื่องกับตำรวจเพราะยอมไมได เปนเหตุใหถูกจับไปนอนหองขังอยู ๑๖

เรื่องของแม

สองสามวัน แมก็ไมเคยดุดาใหเสียใจ นอกจากจะสั่งสอนใหมีสติและใครครวญ แตแมรูดีวา ที่ผมทำไปนั้นเพราะยอมไมไดตอการใชอำนาจขมเหงรังแกของ เจาหนาที่ ดวยการยึดมั่นในเรื่องนี้ แมจึงเปนที่นับถือและเกรงอกเกรงใจของ เพื่อนบานเสมอมา ภาพของแมอกี ดานหนึง่ ทีพ่ วกลูก ๆ มองเห็นและซึมซับเอาไวโดยไมรตู วั นัน่ คือความเปนคนรักในศักดิศ์ รีของตัวเอง นิสยั นีไ้ มรวู า แมซมึ ซับมาจากทวดเรือง หรือจากกงกันแน หรือวารับมาจากทัง้ สองคนนัน่ แหละ แมทำใหเราเห็นวา ตอให ยากแคนถึงขัน้ กัดกอนเกลือกิน ก็ไมควรงอมืองอเทา รองขอความชวยเหลือจาก คนอืน่ ตองชวยตัวเองใหถงึ ทีส่ ดุ เสียกอน แมพดู กับพวกเราเสมอวา “อยูใ หคนอิจฉา ดีกวาอยูใ หเขาเวทนา” คำพูดนีไ้ มไดสอนใหเราเปนคนเยอหยิง่ จองหอง ไมเห็นหัว คนอื่น แตแมชี้ใหเห็นวา เมื่อใครสักคนก็ตามถูกมองวานาสมเพชเวทนา นั่น แสดงวาคน ๆ นั้นแยเต็มทีแลว แตถามีคนอิจฉาอยูบาง แสดงวาเราก็ไมไดดอย ไปกวาใคร นี่เปนวาทะที่แสดงตัวตนของแมชัดเจนที่สุด และผมก็นำมาเปนคติ ในการใชชีวิตมาจนถึงทุกวันนี้ จะวาไปแลวลูกแมทุกคนก็ยึดถือคตินี้ โดยเฉพาะ พี่ทิพยนั้น นาจะชัดเจนยิ่งกวาใคร สุดทายภาพของแมที่อยากกลาวถึง คือความเปนคนจิตใจกวางขวาง ไมตระหนี่ถี่เหนียว สำหรับแมแลว เรื่องกินตองมากอน ถึงครอบครัวของเราจะ ไมร่ำรวย สมบูรณพูนสุข แถมมีลูกหลายคน แตแมก็ไมยอมใหกับขาวในจาน แกงในหมอ ตองบกพรอง ถาไมซื้อหามาจากตลาด แมก็เที่ยวเสาะหาผักหญา ปลาปู มาทำกับขาวใหลกู กินไมขาดมือ้ ความใจกวางของแม ไมไดจำกัดอยูเ ฉพาะ ลูกหลานเทานัน้ แตกบั ญาติพน่ี อ งหรือเพือ่ นบานแมกป็ ฏิบตั ติ อ เขาแบบเดียวกัน ตัวตนของแมอีกดานหนึ่ง ที่อยากใหหลาน เหลนของแมไดดูเปนแบบ อยาง คือความเปนคนใฝรู ใฝเรียน และเปนนักอาน แมนั้นเรียนหนังสือเพียงป สองป ถาจำไมผิดแมบอกวาเรียนแคชั้นประถมปที่สอง ก็ไมไดเรียนอีก แตแมมี ๑๗

เรื่องของแม

ความจำเปนเลิศ ไดฟงเรื่องราวใดแมก็จดจำไดหมด แตที่เหนือกวาอื่นใดคือแม เปนคนรักเรียน ในสมัยทีแ่ มเปนเด็ก สังคมไทยยังไมคอ ยเห็นความสำคัญของการ ศึกษา ยิ่งเด็กผูหญิงนั้นไมตองพูดถึง เพราะเห็นวาเรียนไปก็เทานั้น พอแตงงาน มีครอบครัวก็ตอ งคอยใหสามีเลีย้ ง ไมตอ งไปเรียนใหเสียเวลา แตแมกลับผิดแผก แตกตาง ไมรวู า จิตใจทีอ่ ยากเรียนอยากรูห นังสือนีแ้ มไดมาจากไหน มันเกิดขึน้ ได อยางไรในสิง่ แวดลอมทีไ่ มมอี ะไรเอือ้ อำนวยสักอยางเดียว เคยเลาไวกอ นหนานี้ แลววา ตอนทีแ่ มอยูก บั ทวดเรืองขณะยังเปนเด็กหญิงอายุประมาณสิบขวบอยาง มีความสุข แตพอกงมาหาและบอกวาจะพาไปเรียนหนังสือ แมแทบกระโดดผลุง ตามกงไปโดยแทบจะไมคดิ อะไรเลย เหมือนแมรอคำพูดนีม้ านานแลว และตอให แมรักทวดเรืองมากแคไหน แมก็ไมสังเลอะไรอีก ขอใหไดไปเรียนหนังสือ แต นาเสียดายทีแ่ มไดเรียนหนังสือไมมากนัก แตถงึ กระนัน้ แมกจ็ ดั วาเปนคนทีร่ หู นังสือ ดีคนหนึ่ง ถาเทียบกับชาวบานในวัยเดียวกับแม ผมคิดวาเหตุผลหนึ่งที่แมชอบอานหนังสือ เพราะแมอยูกับพอ พอนั้น เปนครู แมจะไมมวี ฒ ุ สิ งู แตพอ ก็มหี นังสือสะสมไวมาก สันนิษฐานวา หนังสือเลม ไหนทีพ่ อ อาน แมกค็ งไดอา นเหมือนกัน ในบานของเรามีหนังสือสะสมไวจำนวน หนึ่ง บางสวนแมก็คงไปซื้อหาเอาไว แมเคยเลาใหฟงวาตอนแมกำลังตั้งทองผม แมอา นนิยายเพลินจิตตเปนวาเลน (นิยายเพลินจิตตเปนหนังสือขนาดพ็อกเก็ตบุก พิมพนิยายเริงรมยเปนสวนใหญ) เปนไปไดวา นิสัยชอบอานของแมคงตกทอด มาถึงผม และลูก ๆ แทบทุกคน พอพวกเราโตขึน้ นิสยั อยางหนึง่ ทีแ่ กไมหายก็คอื การชอบอาน ชอบซือ้ หนังสือมาสะสม สวนมากก็เปนหนังสือประเภทวรรณกรรม นวนิยาย เรือ่ งสัน้ บทกวี และเรือ่ งแปล หนังสือเปนสิง่ หนึง่ ทีไ่ มเคยขาดจากบาน ของเรา หนังสือของลูก ๆ นี่เอง ที่ทำใหแมกลับมาอานอีกครั้งหนึ่ง เวลาวาง พอกับแมจะอานหนังสือเปนประจำ แมเคยอานนิยายเรื่อง “เพชรพระอุมา” ๑๘

เรื่องของแม

จนครบทุกตอน ตอนหลังนองขูลงทุนซื้อมาครบชุด แมก็คงไดอานอีกรอบหนึ่ง พอหมดหนังสือทีจ่ ะอาน แมกจ็ ะหันมาอานนิยายแปลของผม ซึง่ สวนใหญจะเปน วรรณกรรมหนัก ๆ เนื้อหาวิพากษวิจารณสังคม แมก็อาน ที่อยากเลาไวตอนนี้ ดวยก็คอื แมเคยอานนิยายแปลเรือ่ ง “แม” ของแมกซิม กอรก้ี นักเขียน นักปฏิวตั ิ ชาวรัสเซีย ฉบับทีแ่ ปลโดย จิตร ภูมศิ กั ดิ์ พูดงาย ๆ ก็คอื เราอานหนังสือเลมไหน แมกจ็ ะอานเลมนัน้ การอานมาก ทำใหแมกลายเปนผูร อบรู ทันโลก ทันเหตุการณ และเปนนักคิดไปโดยไมรตู วั เรือ่ งนิสยั รักการอาน รักการเรียนรูข องแม เปนสิง่ ที่ อยากใหหลาน เหลน ทุกคนของแมไดดูไวเปนตัวอยาง นี่คือแมที่เรารูจัก ตลอดชีวิตของแมมีแตดูแล ชวยเหลือเกื้อกูลคนอื่น โดยเฉพาะการดูแลลูก ๆ เมือ่ แมชราลง คุณความดีทแ่ี มทำไวกไ็ ดรบั การตอบสนอง จากลูกหลาน ยกเวนผมคนเดียวทีไ่ มไดดแู ลทดแทนบุญคุณแมไดมากนัก เพราะ จากไปอยูห า งไกลตางถิน่ แตพน่ี อ งทีเ่ หลือทุกคนก็คอยดูแล ปรนนิบตั แิ มอยางดี ที่สุด ไมวาในยามจะเจ็บปวยหรือยามปกติ เมื่อผมกลับไปเยี่ยมบานชวงกอน สงกรานตเพียงไมกว่ี นั ก็เห็นวาแมชราลงมากแลว สภาพสังขารของแมเสือ่ มทรุด ลงตามเวลา พวกเรารูด วี า เวลาของแมเหลือไมมากแลว ทุกคนตางเตรียมใจรอรับ สถานการณดงั กลาว แตใครจะไปนึกวา เมือ่ โควิดระบาดหนักในกลางเดือนเมษายน ที่ผานมา คนสูงอายุอยางแมนั้นชางเปราะบาง ตอใหเฝาระมัดระวังมากแคไหน ก็ไมอาจรอดพนมันได ทุกอยางเกิดขึ้นอยางรวดเร็ว แมถูกสงตัวไปรักษาที่ โรงพยาบาลบางแกว อยูไ ดเพียงวันสองวันแมกจ็ ากไปอยางสงบ เมือ่ เวลาประมาณ ๑๖.๓๐ น ของวันที่ ๑๔ เดือนเมษายน พ.ศ.๒๕๖๕ นับอายุสิริรวม ๙๖ ป นี่คือเรื่องราวของแม... เขียนในนามพี่นองทุกคน ๑๖ กรกฎาคม ๒๕๖๕ ๑๙

เรื่องแม่เล่า

เรื่องแมเลา

àÃ×èͧáÁ‹àÅ‹Ò แมเปนนักเลานิทาน ผมเคยเปรียบเทียบวา แมก็เหมือนปลาตะเพียน ทีใ่ นทองเต็มไปดวยไข ในความหมายวาในทองของแมเต็มไปดวยนิทาน และเรือ่ ง เลานิทานของแมมที ง้ั นิทานพืน้ บาน อยางเรือ่ งสังขทอง ศรีธนญไชย นางสิบสอง ตำนานปรัมปราและเรือ่ งราวในวรรณคดี แมรเู รือ่ งวรรณคดีมากเสียจนนาแปลก ใจ เลาไดถึงที่มาของตัวละครแตละตัว โดยเฉพาะในเรื่องรามเกียรติ์ นั่นคงเปน เพราะแมอา นมาก แมอา นทุกอยางทีม่ ใี หอา น บวกกับการทีเ่ ปนคนมีความจำเปน เลิศแมจงึ มีเรือ่ งเลามากมาย ทัง้ เรือ่ งนิทานพวกนัน้ แบะเรือ่ งเลาจากความทรงจำ ของแมเอง แมชา งมีความจำเปนเลิศ แมอายุจะมากแลวแตแมกย็ งั จำเรือ่ งตาง ๆ ไดไมลืม ทุกเรื่องที่เลานั้นกระจางชัดในความจำของแม ตอใหเลาครั้งใหม เรื่อที่ เลาก็ไมเคยผิดเพี้ยนไปจากที่เคยเลามาแลว แมชอบเลานิทานใหลูก ๆ ฟง การเลานิทานเปนกุศโลบายอยางหนึ่ง ของแม ที่จะตรึงพวกเราใหอยูกับกิจการงานที่ทำ เวลาเกี่ยวขาวกลางแดดรอน เวลาดำนา ถาเห็นวาพวกเราเริ่มออนลาและขี้เกียจ แมจะยกนิทานขึ้นมาเลา ทำงานไปเลาไป นั่นแหละทำใหลูก ๆ พากันกมหนากมตาทำงานไปหยุดหยอน จนลืมไปเลยวาฟาจะรอน ฝนจะตกเปนอยางไร หากถามวาแมเคยเลาเรื่องอะไรใหฟงบาง ผมคงบอกไดไมหมดหรอก เพราะวันเวลาที่ผานไปก็มักขโมยความทรงจำของเราไดดวย แตเรื่องบางเรื่องที่ แมเลาผมไมเคยลืม เชนเรื่องของทวดเรืองตอนไลเฆี่ยนเสือ ตอนทวดเรืองตวาด พวกผูร า ยทีจ่ ะเขามาลอบฆา จนกลายเปนบาเสียสติไปเลย (บางทีแมอาจใสสสี นั มากไป) ทวดเรืองเปนตาของแม ซึง่ แมเรียกทานวา “พอ” เพราะตอนเด็ก ๆ แม อยูก บั ทวดมากกวากวาอยูก บั “เด” ซึง่ เปนพอของแมแท ๆ ผมไดแรงบันดาลใจ จากเรือ่ งเลาเกีย่ วกับ “ทวดเรือง” มาเขียนถึงทานไวในเรือ่ งสัน้ บางเรือ่ ง ผมเรียก ทวดเรื่องวา “เจาเรืองคนเฆี่ยนเสือ” ๒๓

เรื่องแมเลา

ผมจะยกตัวอยางเรื่องเลาของแมสักสามสี่เรื่อง เพื่อเปนการรำลึกถึง ความทรงจำอันงดงามและอบอุน ลาสุดเมือ่ เดือน พฤษภาคม ๒๕๖๑ ตอนทีผ่ ม กลับบานไปเยี่ยมแม ผมไดบันทึกคลิบเสียงเรื่องเลาของแมไวบางเรื่อง แตมีบาง เรื่องที่ฟงเพลินจนลืมกดอัดเสียงไป ลองมาฟงเรื่องเลาของแมสักสองสามเรื่อง ตอไปนี้ เรื่องของทวดเรืองคนเฆี่ยนเสือ

ตั้งแตผมจำความไดก็ไดเห็นทวดเรืองแลว แตไมใชตัวจริง ผมรูจักทวด เรืองผานรูปถายขาวดำทีแ่ มนำมาใสกรอบรูปแขวนไวคกู บั รูปกงซึง่ เปนพอของแม รูปในกรอบนั้นเกา แตผมจำทวดเรืองไดดี ภาพของทานฝงใจผมอยางประหลาด และชางมีพลังไมเสือ่ มคลาย ยิง่ ไดฟง เรือ่ งเลาของแม ภาพของทวดเรืองก็แจมชัด ขึ้นในมโนภาพ ทานเปนเหมือนวีรบุรุษพวกเรา โดยเฉพาะแม ซึ่งเปนหลานสาว คนหนึง่ ของทาน คนทีท่ า นไดฟมู ฟกเลีย้ งดูมาจนโต จนแมเรียกทวดเรือ่ งวา “พอ” ๒๔

เรื่องแมเลา

ทุกครัง้ ทีแ่ มเอยถึงทวดเรือง ผมเห็นประกายแหงความรัก ความนับถือและความ ภาคภูมิใจฉายชัดในแววตาของแม ในน้ำเสียงและถอยคำที่แมพูดถึงทาน ทวดเรืองเปนคนมาจากบานทานางหอม จังหวัดสงขลา นามสกุลเดิม “เกตุมงคล” แตตอมาทานไดเปลี่ยนเปนนามสกุล “ขวัญสวาง” ลูกหลานคนใด ที่มีนามสกุล “ขวัญสวาง” ก็ถือไดวาเปนผูสืบเชื้อสายมาจากทวดเรืองทั้งนั้น ตามประวัตทิ แ่ี มเลาทวดเรืองออกจากบานแตหนุม ๆ เดินทางแสวงโชคมาจนถึง บานจงเก ตอนที่ออกมาจากบานทานางหอม ทวดเรืองเดินทางมากับคณะหนัง ตะลุงของหนังเอียดซึ่งเปนลูกพี่ลูกนองกับหนังกั้น ทองหลอ (ตามที่แมเลาก็คือ หนังเอียด ปากพลซึ่งเปนญาติกับทวดเรือง) จนกระทั่งไดพบรักและอยูกินกับ หญิงสาวที่ชื่อวาละเอียด นามสกุลสุขสวัสดิ์ ซึ่งก็คือแมเฒา หรือ ยายของแม นัน่ เอง นีก่ เ็ หมือนกัน ลูกหลานคนใดทีใ่ ชนามสกุล “สุขสวัสดิ”์ ก็ถอื วาเปนหลาน ทวดเอียดที่มีพื้นเพมาจากบานจงเก บานจงเกในอดีตนั้นเปนหมูบานใหญ คึกคักดวยผูคน และครื้นเครง ดวยเสียงกลองหนังกลองโนรา แตทวดเรืองเปนคนรักสันโดษ ไมชอบเสียงอึกทึก ครึกโครมจึงเดินทางขึน้ มาทางเหนือมาจับจองทีด่ นิ รกรางในเขตปาเขา ดวยการ ไปปกหมายเอาไวทต่ี รงนัน้ ตรงนี้ พืน้ ทีท่ ท่ี วดเรืองขึน้ มาจับจอง ตามทีแ่ มเลาก็คอื พื้นที่เกือบทั้งหมดในยานบานหูแร นับแตชายคลองบานลุงอั้วเรื่อยไปจนถึงเขา กำเชียดและทีด่ นิ ทีเ่ คยเปนสมบัตขิ องขุนพันธ หรือขุนพันธรักษราชเดช ผูก ระเดือ่ ง นาม ในสมัยผมยังเด็กที่ตรงนั้นเปนปาใหญ รกครึ้มที่ชาวบานพากันเรียกวา “ปาทานขุน” ซึง่ พวกเราชอบเขาไปผจญภัยหาลูกหวาย ลูกระกำอยูเ สมอ หลายครัง้ ทีเ่ ด็ก ๆ ซุกซนอยางพวกเราไปหลงอยูใ นปาทานขุนเปนวัน ๆ ครัง้ หนึง่ อาขู (ทำนูล) กับพวกนองนิยม ลูกชายปาเลีย่ น นองอวบ (ธาตรี อัตตะ) เคยไปยิงนกในปาทานขุน และเกือบถูกไฟปาทีไ่ หมลามปาหญาคาครอก กวาจะเอาตัวรอดมาไดกว็ ง่ิ กันขวัญ กระเจิง ๒๕

เรื่องแมเลา

ในปาทานขุนนั้นมีตนไมใหญ ๆ พวกผูใหญจะเขาไปตัดไม ตัดหวาย เอามาใชสอย เพราะปาทานขุน เราเพิง่ รูว า แทจริงแลว “ปาทานขุน” นัน้ คือทีด่ นิ ของทวดเรืองที่แบงขายใหกับขุนพันธดวยราคา ๕๐๐ บาทในสมัยนั้น แมเลา อีกวา ทวดเรืองแบงเงินซื้อสรอยลูกประคำรอยใหแมตั้งหนึ่งเสนเปนรางวัล จากการขายที่ในครั้งนั้น ในเวลานัน้ ทวดเรืองคงยังหนุม แนน จึงคิดสรางหลักปกฐานตัง้ เนือ้ ตัง้ ตัว เมือ่ มาจับจองพืน้ ทีใ่ นเขตทางเหนือ แกก็จะเทียวไปเทียวมาระหวางบานจงเกกับ การขึน้ เหนือหรือทีเ่ รียกวา “ไปไร”อยูเ ปนประจำ พรอมกับพาทวดละเอียดคูช วี ติ มาดวย แตการมาอยูบานปาบานดง ทำใหทวดละเอียดรูสึกกลัว จึงชักชวนญาติ พีน่ อ งและเพือ่ นบานจากจงเกขึน้ มาอยูเ ปนเพือ่ น แรก ๆ ก็มาอาศัยอยูก นิ ทีบ่ า น ของทวดเรือง ตอมาก็ทวดเรืองก็แบงปนที่ดินที่เคยจับจองไวใหเปนที่ทำกิน ลงหลักปกฐานเปนของตัวเอง นี่นาจะเปนประวัติของการตั้งถิ่นฐานของคนหูแร เปนครัง้ แรก สวนใหญเปนคนทีอ่ พยพโยกยายมาจากบานจงเก คือญาติทางฝาย ละเอียดเกือบทัง้ หมด โดยเฉพาะในตระกูล “สุขสวัสดิ”์ และตระกูล “ขวัญสวาง” และคงรวมถึงตนตระกูลอื่น ๆ อีกหลายครอบครัว ที่ตางก็เปนพี่นองเครือญาติ กันทั้งสิ้น ตามคำบอกเลาของแม กอนทีท่ วดเรืองจะมาจับจองทีด่ นิ ในเขตหูแรนน้ั บริเวณรอบ ๆ ก็มหี มูบ า นอยูบ า งแลว นัน่ คือ “บานวังหลัก” และบาน “แกนคง” (อยูระหวางบานหูแรกับบางแกว) สองหมูบานนี้ชาวบานสวนใหญเปนคนมุสลิม ตอนที่ทวดเรืองมาอยูใหม ๆ นั้น คนที่มาชวยทวดเรืองปลูกสรางขนำ หักปาทำ ไรกค็ อื ชาววังหลักนัน่ เอง ทวดเรืองทำไรไดขา วเก็บขึน้ เรือนขาวไวมาก เวลาพีน่ อ ง ทางจงเกขึ้นมาก็ไดอาศัยกินขาวที่บานของทวดเรือง ชวยกันหักลางถางปาทำไร เลือ่ นลอยหมุนเวียนไปเรือ่ ย ๆ ตรงไหนทีเ่ ลิกทำไร ก็ปลอยใหปา เกิดขึน้ ใหมเปน ๒๖

เรื่องแมเลา

ปารุนสองรุนสามที่เรียกกันวา “ปาไส” กอนจะเวียนกลับมาหักรางทำไรในรอบ ตอไป บริเวณที่ทวดเรืองมาปลูกบานอยูนั้น คือพื้นที่ริมคลองหูแรซึ่งเปนสวน ยางของนาหลวงเรียง ศรีสุวรรณในปจจุบัน ถัดไปก็เปนที่บานของลุงอั้ว เปลี่ยน สวาง ซึง่ ก็คอื บานของพีเ่ ลียบในปจจุบนั แมเลาวา ชวงหนาฝนหลังฤดูทำนาเสร็จ คนจงเกก็จะตอนวัวควายหนีน้ำมาฝากไวที่บริเวณบานของทวดเรือง รอจนกวา หมดหนาน้ำนั่นแหละจึงจะตอนกลับลงไปจงเกอีกครั้ง เรียกไดวาบานของทวด เรืองเปนที่ชุมนุมของญาติพี่นองที่ขึ้นมาจากชายทะเลจงเก และเพื่อนบานของ ทวดก็คือชาวบานแกนคงและบานวังหลักเปนสวนใหญ ทวดเรืองกับทวดเอียดมีลูกดวยกันหลายคน เสียชีวิตไปตั้งแตเด็กก็มีที่ เหลืออยูก ม็ ี คนแรกเปนหญิงชือ่ สาว หรือชือ่ ฉีด ก็คอื แมของแมหรือยายของเรา นั่นเอง คนตอมาเปนชายชื่อเนื่อง คนที่สามเปนหญิงชื่อแมว คนที่สี่ชื่อเสนและ เฟอ ง (ตาเฟอ ง ขวัญสวาง พอของนามุย ) ทัง้ หมดนีม้ ศี กั ดิเ์ ปนอาหรือนาของแม ทั้งหมด เพราะแมเปนลูกของพี่สาวคนหัวป สวนทุกวันนี้ ใครเปนตา เปนยาย หรือเปนทวด ของใครขอใหลกู หลานสืบสาวและบันทึกเอาเองก็แลวกัน เพราะถึง อยางไรพวกเราก็เปนลูกหลานของทวดเรืองดวยกันทั้งนั้น แมจะเรียกทวดเรืองวา “พอ” และเรียกทวดเอียดหรือละเอียดวา “แม” ซึง่ ถาเรียกเต็ม ๆ ก็ คือ “พอเฒา” และ “แมเฒา” ชีวติ ของแมตอนวัยเด็กนัน้ ตอง เปนลูกกำพราแมตั้งแตยังอายุไดสี่ขวบ เพราะแมของตัวเองปวยเปนฝเสียชีวิต ไปกอน สวนพอหรือ “เด” ซึ่งเปนชาวจีนโพนทะเลมาจากมณฑลไหหลำก็ยึด อาชีพพอคาไมไมคอยไดอยูเปนหลักเปนแหลง เพราะตองขึ้นลองซื้อไมมาเลื่อย ขาย แมจึงตองมาอยูกับทวดเรืองและทวดเอียดซึ่งเปนตากับและยาย แมจึงรัก และผูกพันกับทวดเรืองมากกวาพอแมของตนเอง เรื่องเลาของแมเกี่ยวกับทวด เรืองจึงแจมชัดและอยูในความทรงจำของแมไมเคยจางหาย เวลาแมเลาเรื่องวัย ๒๗

เรื่องแมเลา

เด็กและเรื่องของทวดเรือง แมจะมีความสุขอยางเห็นไดชัด พวกเราลูก ๆ ของแมทั้งแปดคน ไมมีใครเกิดทันทวดเรืองสักคนเดียว เรารูจักทานแตในรูปถายที่แมใสกรอบแขวนไวที่ผนังหองและรูปของทวดเรืองก็ ยังอยูจนถึงทุกวันนี้ ทวดเรืองที่เรารูจักเปนชายวัยเลยกลางคน ผมหยักศก หนาผาก กวาง หนาเสีย้ ม จมูกโดง ดวงตาทัง้ คูค มกริบและดุดนั แผงหนวดเรียว งุมเหนือริมฝปาก ยิ่งทำใหทานดูเครงขรึม นาเกรงขาม ทวดเรืองเปนคนจริง พูดนอย เวลาพูดจะตองมีคำดาแมนำหนาทุกครัง้ ไป (นิสยั นีแ้ มบอกวาติดมาถึงผม) ทวดเรืองเปนคนเด็ดขาด และไมเคยกลัวใคร แมแตพวกโจรที่มุงปองรายจะเอา ชีวิตทาน เรื่องเลาตอนนี้ มันคือวีรกรรมของทวดเรืองที่ผมประทับใจไมแพเรื่อง เลาตอนทีท่ า นเฆีย่ นเสือ แมเลาใหฟง วา มีอยูค รัง้ หนึง่ มีพวกโจรหาหกคนพรอม พราโอคมขาววาบเปนอาวุธครบมือ บุกปามาถามหาทวดเรืองถึงขนำ เมื่อเจอ ตัว ทานถามวา “พวกมึงมาทำอะไร กินขาวกันเสียกอนสิ” พวกโจรก็พากันทำ ตามอยางวางาย กินขาวเสร็จก็พากันกลับไปอยางเชื่อง ๆ ทิ้งพราโอคมขาวไว ใหดูตางหนาอีกตางหาก แตวรี กรรมของทวดเรืองตอนนีก้ ย็ งั ไมทำใหเราประทับใจเทา ตอนทีท่ า น ถือไมเรียวไลหวดเสือทีย่ อ งเขามาขโมยวัวในคอก ทวดเรืองนัน้ เลีย้ งวัวเปนฝูง ๆ กัน้ คอกมันในปาแลวทำขนำอยูบ นคอกวัว ดวยความเปนปาดงแดนเถือ่ น ทัง้ หมูปา ทัง้ เสือก็จะชอบมาปวนเปย นอยูข า งคอกวัว ทวดเรืองตองไปหาปบ เปลา ๆ มาผูก แขวนรอยเชือกเปนราว มีเชือกไวกระตุกใหมันแกวงกระทบกันเสียงดังเพื่อสง สัญญาณไลเสือไลหมูปา เวลาทวดไมอยูก ใ็ หหลาน ๆ เฝาคอกวัว ถาไดยนิ เสียงเสือ มาก็ใหกระตุกเชือกแรง ๆ พรอมเปาเขาวัว หรือ “เปาตูด” เพื่อสงสัญญาณถึง ทวดเรือง เมื่อทวดเรืองไดยินเสียงเปาเขา ทานก็จะมาพรอมเสียงหวดไมเรียว เควีย้ ว ๆ พรอมพูดตวาดเสือทีจ่ ะมากินวัววาใหกลับไป ถาไมกลับ จะหวดใหลกู ตา ๒๘

เรื่องแมเลา

กระฉูด พอพวกเสือไดยินก็จะพากันลาถอยดวยความกลัว นี่คือที่มาของ “ทวดเรืองคนเฆี่ยนเสือ” ที่ผมชอบมาก ๆ เพราะแกไลเสือเหมือนไลหมา ไลแมว ผมยังเคยเอาเรื่องทวดเรืองคนเฆี่ยนเสือมาเขียนถึงไวในเรื่องสั้นบางเรื่อง ดวยซ้ำไป ทวดเรืองนั้นใคร ๆ ก็รูวาทานเปนคนขยัน ทำงานตั้งแตเชาจนค่ำ เวลา ทานทำงานแมบอกวาทวดเรืองจะไมใสเสื้อ นุงผายาวหอยชาย แตขมวดหยักรั้ง ขึ้นมาเหน็บเอวจนเห็นกน ผูชายสมัยกอนมักนุงผาแบบนี้ เวลาทำงานทวดเรือง จะไมสุงสิงกับใคร พูดนอย ทำมาก แกจึงเปนคนที่มีสมบัติหลักฐานเปนที่ดินทั้ง บานหูแร กอนจะแบงปนและขายใหกับชาวบานคนอื่น ๆ ไวลงหลักปกฐานเปน หมูบานหูแรแตนั้นมา แมอยูกับทวดเรืองและทวดเอียดพรอมพี่นองคนอื่น ๆ แตในบรรดา ลูกหลานทัง้ หมดนัน้ ทวดเรืองจะรักและเมตตาแมมากเปนพิเศษ ดวยเห็นวาเปน “ลูกแมตาย” กำพราแมตง้ั แตยงั เล็ก เวลาไปไหนมาไหนกลับมาถึงเรือน คนแรก ทีท่ วดเรืองถามหาก็คอื แม ทวดจะซือ้ หาของกินของฝากมาใหแมเสมอ จนหลาน คนอื่น ๆ พากันอิจฉา แมจะมาตั้งถิ่นฐานอยูแดนไกลถึงบานหูแร แตเมื่อมีเวลา ทวดก็มักจะกลับไปเยี่ยมญาติ ๆ ที่บานทานางหอมอยูเสมอ เวลาไปก็หิ้วหลาน ตัวนอยไปดวย แมจำไดวาเคยไปบานทานางหอมกับทวดเรืองตั้งแตอายุสิบขวบ กวา ๆ และพักอยูที่นั่นเปนแรมเดือน จนใคร ๆ ก็รูจักแม และแมก็รูจักญาติ พี่นองฝายทวดเรืองแทบทุกคน จนเมื่อเราโตแลว แมก็ยังไดไปเยี่ยมญาติที่นั่น อีกหลายครั้ง ทวดเรืองนั้นอายุไมยืนยาวมาก ทานเสียชีวิตตอนอายุประมาณ ๖๐ กวา ๆ นั่นเปนการสูญเสียครั้งยิ่งใหญของแม เพราะทวดเรืองนั้นคือรมโพธิ์ รมไทรอันแผไพศาล กอนทวดเรืองจะถึงแกกรรมเพราะอาการปวยนัน้ ทานอยาก กินขนมบัวลอยเปนอันมาก ลงทุนไปซื้อน้ำผึ้ง มาใหลูกหลานชวยทำให แตไมมี ๒๙

เรื่องแมเลา

ใครกลาทำสักคนเดียว เพราะกลัววาถาทวดเรืองไดกินขนมบัวลอย จะเปนของ แสลงทำใหอาการกำเริบขึน้ มาอีก รอนถึงแมทท่ี นไมได เลยลงมือทิม่ แปงทำขนม บัวลอยใหทวดกิน ทวดเรืองกินขนมฝมือแมจนหมด แลวอาการก็กำเริบขึ้นมา จริง ๆ คราวนี้พวกลูกหลานตางก็พากันตำหนิแมเสียยกใหญ ตอนนั้นแมโตขึ้น มากแลว สามารถทิม่ แปงทำขนมใหทวดกินได ตอนปวยหนัก ทวดรืองก็บน แตวา เปนหวงแมคนเดียว หลายคนอื่น ๆ ไดยินก็พากันนอยอกนอยใจ หาวาทวดรัก หลานไมเทากัน แมทวดเรืองจะจากไปนานแลว แตความรัก ความผูกพันอันลึกซึ้ง ระหวางทวดเรืองกับแมผเู ปนหลานสาวคนเล็กก็ยงั ไมมวี นั ลบเลือนจางหาย ผมรู ทวดเรืองคือความภูมใิ จของแม แมรบั เอาอุปนิสยั ใจคอและความคิดของทวดเรือง มาเปนแบบอยางในชีวิต เพราะคนอยางทวดเรืองนั้น เปนคนจริง ใจถึง พึ่งได พวกเราลูก ๆ ของแมตางซึมซับรับรูเรื่องราวของทวดเรืองคนเฆี่ยนเสือจนขึ้นใจ ทุกครั้งที่ผมเงยหนาขึ้นมองหนาทานในรูปถาย ผมรับรูไดถึงพลังอันยิ่งใหญที่ สะทอนออกมาจากดวงหนาคมเขมและดุดัน ดวงตาคมกริบคูนั้นยังคงฉายแวว เรืองโรจนไมเคยจางหาย ทุกครั้งที่จองมองรูปถายเกาคร่ำในกรอบขางฝาบาน มันทำใหผมรูสึกฮึกเหิมและรับเอาพลังนั้นมาเต็มกาย พวกเราคือลูกหลานของ ทาน เราคือหลานเจาเรืองคนเฆี่ยนเสือ. เรื่องของกง นักเผชิญโชคจากไหหลำ นอกจากนองขู (ทำนูล สังขพันธานนท) ลูกคนที่เจ็ดของแม นองชาย ติดกันกับผมแลว ไมมีใครเชื่อหรอกวา พวกเรามีคุณตาหรือ “กง” เปนคนจีน เรามีเชือ้ สายจีน นีน่ บั รวมถึงลูก ๆ หญิงชายของลุงอัว้ เปลีย่ นสวาง ทุกคนทีเ่ ปน ลูกหลานของกง เพราะเราไมคอยมีเคาหนาเหมือนลูกหลานคนจีนสักเทาไหร ๓๐

เรื่องแมเลา

ยกเวนลูกๆ ของปาเหงพี่สาวของแมเทานั้นที่มีเชื้อสายและหนาตาเปนคนจีน เนือ่ งจากปาเหงแตงงานกับคนจีน แตขนู อ งชายผมนัน้ เขาถอดแบบออกมาจาก กงมากกวาใคร ยิ่งอายุมากขึ้นผมวา เขาก็ยิ่งมีหนาตาละมายกงไปทุกที ผมเดา เอาวาขูก็คงมีกงเปนวีรบุรุษอยูในใจ เหมือนที่ผมหลงใหลและศรัทธาในตัวทวด เรืองอยางไรอยางนั้น เชนเดียวกับทวดเรือง เราไมเคยเห็นหนากงตัวจริง เพราะทานลวงลับ ไปกอนที่พวกเราจะลืมตามาดูโลก มีพี่ณี (สุพาณี สวัสดีประเสริฐ) แมของศักดิ์ ผัดไทยและจอด รานธารทิพยเทานัน้ ทีท่ นั เห็นกง เพราะพีณเี ปนลูกคนโตของพอ กับแม เปนพี่ใหญของพวกเราทั้ง ๗ คน แตตอนที่พี่ณีทันเห็นกงนั้น แกก็ยังเล็ก อยูมาก คงจำกงไดเพียงลางเลือนเทานั้นเอง เรื่องราวของกงหรือคุณตาของเราวาไปแลวก็เหมือนนิยายตื่นเตนเรื่อง หนึ่ง ไมแพนิยายของทวดเรืองคนเฆี่ยนเสือ เรารูจักกงผานคำบอกเลาของแม ๓๑

เรื่องแมเลา

ของญาติผูใหญบางคน และเห็นหนาทานจากรูปถายขาวดำที่ใสกรอบแขวนไว ขางฝาบาน เคียงคูกับรูปของทวดเรือง รูปถายของบรรพบุรุษทั้งสองคือสมบัติ อันล้ำคาของแม ที่จะตองหอบหิ้วติดตัวไปเสมอ ไมวาจะยายบานไปอยูที่ไหน พวกเราจึงนับวายังโชคดีที่ไดเห็นใบหนาของทวดเรืองและใบหนาของกงจากรูป ถายนั้น เรื่องราวของกงทำใหเรานึกถึงเรื่องราวการเดินทางและเผชิญโชคของ ชาวจีนโพนทะเลอีกหลายคนทีเ่ คยอานจากนวนิยายและดูละครโทรทัศน พวกเขา เดินทางไกลขามน้ำขามทะเลมาจากประเทศจีนแผนดินใหญในอดีต มาตัง้ รกราก อาศัยอยูในสยามประเทศเมื่อนานมาแลว กงก็เปนชายหนุมชาวจีนพลัดถิ่น หนึ่งในคนเหลานั้น แมเลาเรื่องของกงใหเราฟงเสมอ เชนเดียวกับเลาเรื่องของ ทวดเรือง บานเกิดเมืองนอนของกงอยูไกลถึงเกาะไหหลำ หรือมณฑลไหหลำ เรื่องราวกอนหนานั้นของกงไมกระจางนัก แตรูวาทานชื่อ “ซุน” ออกเสียงตาม ภาษาถิ่นใตคงเขียนไดอยางนี้ แตพอมาอยูเมืองไทยคนเรียกวา “เหง” หรือ “จีนเหง” แมเรียกกงวา “เด” ตามสำเนียงไหหลำ ซึง่ แปลวา เตีย่ หรือ พอ ถูกผิด ประการใดผมไมยนื ยันเพราะไมมคี วามรูเ รือ่ งภาษาจีนเอาเสียเลย แมเลาวา ตอนกง อยูเมืองจีนนั้นทานมีตำแหนงเปนกำนัน (เรียกตามที่แมเขาใจ) ทานมีครอบครัว อยูก อ นแลวกอนทีจ่ ะเดินทางมาเมืองไทย ความเปนกำนันหรือผูน ำหมูบ า น นาจะ ทำใหกง เปนคนมีหนาตาพอสมควร แมบอกวาเวลาชาวบานคนใดแตงงานก็จะมา ยืมชุดใสแตงงานจากบานของกง โดยมีคาเชาเปนเนื้อหมูเนื้อไกตามแตจะมี จิตใจของกงนัน้ คงรักการทองเทีย่ วผจญภัย ทานไมอยากอยูเ มืองจีน เลยตัดสินใจ หนีพอ แมและครอบครัวลงเรือขามน้ำ ขามทะเลรอนแรมมาเมืองไทย การเดินทาง ในสมัยนัน้ ตองมาทางเรือ ใชเวลารอนแรมอยูใ นเรือเปนแรมเดือนจึงจะถึง พูดเรือ่ ง หนีครอบครัวนีน่ า จะเปนนิสยั ถาวรอยางหนึง่ ของกง เพราะเมือ่ มาไดแตงงานกับ ยาย (แมของแม) ทีบ่ า นจงเก ทานก็ยงั หนียายกลับไปเมืองจีนตัง้ หลายหน ขนาด ๓๒

เรื่องแมเลา

เคยพายายไปไหหลำแลวทิง้ ใหอยูท น่ี น่ั เสียหลายป กอนจะไปรับกลับมาเมืองไทย ซึ่งเรื่องนี้ผมจะไดเลาใหฟงในภายหลัง หากลำดับความตามทีแ่ มเลาเรือ่ งของกงนัน้ ผมพอจะเรียบเรียงใหเห็น ภาพปะติดปะตอไดวา กงนัน้ เปนนักเดินทางแสวงโชคทีไ่ มคอ ยปกหลักอยูท ไ่ี หน เปนหลักเปนแหลง เมือ่ กงมาเมืองไทยนัน้ คงไปขึน้ เรือทีบ่ า นดอน จังหวัดสุราษฎร ธานี พรอมพรรคพวกทีม่ าดวยกันหลายคน ตอมาก็รอนแรมมาถึงบานจงเก และ ไดพบกับสาวชาวจงเกก็คอื แมของแมและยายของเรา แตเรือ่ งราวทัง้ หมดเกิดขึน้ เมื่อป พ.ศ. ไหนนั้น แมคงจำไมได เพราะแมไมเคยพูดถึงป พ.ศ. สักครั้งเดียว ไมวาจะเปนการเลาเรื่องของทวดเรืองหรือเรื่องของกง เมื่อแตงงานกับยาย ซึ่ง เปนเมียชาวไทย กงก็มีลูกกับยายดวยกันสี่คน ไลตามลำดับก็คือ ลุงอั้ว ปาเหง และพี่ชายติดกับแมอีกคนที่เสียชีวิตตั้งแตยังเล็ก จากนั้นก็เปนแมซึ่งเปนลูกคน สุดทอง (ลุงอัว้ กับปาเหงนัน้ เสียชีวติ มาหลายปแลว) แมจะมีครอบครัวมีลกู สาม สีค่ น แตกง ก็ยงั ไป ๆ มา ๆ ระหวางเมืองไทยกับเมืองจีนอยูเ สมอ พูดงายๆ ก็คอื กงเปนคนไมอยูต ดิ ที่ พอยายเสียชีวติ แมกบั พีน่ อ งคนอืน่ ๆ เลยมาอยูก บั ทวดเรือง และทวดละเอียด สวนกงนั้น นาน ๆ จะมาหาลูก ๆ สักครั้งหนึ่ง ตามที่แมเลา อาชีพหลักของกงคือการเปนพอคาไม กงกับเพื่อน คือ เดขุย (พอของนาเฮี้ยน บางแกว เสียชีวิตแลว) จะซื้อไมซุงที่ลองมาในคลอง บางแกวจากชาวบานทีอ่ ยูท างเหนือ หรือ “โบเหนือ” แลวนำมาแปรรูปเปนไมแผน เอาไวขายชาวบานทีม่ าจากฝง ทะเลสาบตะวันออก หรือทีค่ นแถวหูแรเรียกกันวา “คนทาออก” โรงเลื่อยหรือโรงแปรรูปไมของกงก็ตั้งอยูที่ริมคลองตรงวัดเขียน บางแกวในปจจุบัน ซึ่งตอนที่กงมาทำไมที่วัดเขียนบางแกวนั้นเอง ที่แกพาแม มาเรียนหนังสือและพักอยูดวยกัน ดวยความเปนพอคา กงคงมีเงินทองพอสมควร แกถึงไดเทียวไปเทียว มาระหวางเมืองจีนกับเมืองไทยเปนวาเลน แตแมเลาชวนตลกวา ทีก่ ง ไมอยูต ดิ ที่ ๓๓

เรื่องแมเลา

นัน้ เพราะแกเปนคนติดฝน เลยตองเทีย่ วไปหาฝน มาสูบ เหมือนๆ กับคนจีนโพน ทะเลสวนมากในสมัยกอน ที่ติดฝนกันงอมแงม ผมเดาเอาวาทวดเรืองคงไมคอย พอใจลูกเขยคนนี้มากนัก เพราะทวดเรืองเปนคนเอาการเอางาน และดูอุปนิสัย ของคนทั้งสองแลว คงไมนาจะไปกันไดสักเทาไหร เรือ่ งราวการเดินทางไปมาระหวางเมืองจีนกับเมืองไทยของกง เกีย่ วของ ประวัตขิ องแมอยูม าก แมนน้ั เคยไปบานกงทีเ่ มืองจีนมาแลว แตตอนนัน้ แมอยูใ น ทองของยาย ตอนที่กงกลับเมืองจีนคราวนั้น ไดพายายและลูกสาวคือปาเหงกับ พีช่ ายติดแมกลับไปอีกคน แมบอกวาปาเหงไปเมืองจีนตัง้ แตยงั หัดพูดได พอกลับ มาเมืองไทยอีกทีก็พูดไทยไมไดเสียแลว เหตุการณตอนนี้ฟงแลวสนุก เพราะพอ พายายไปอยูเมืองจีนไดไมนาน กงก็หนีกลับมาเมืองไทยอีก ทิ้งยายกับลูกไวที่ เมืองจีน พรอมกับลูกในทองคือแมนั่นเอง ยายนัน้ ตามคำบอกเลาของแมกส็ บื นิสยั มาจากทวดเรือง คือเปนคนพูด นอย อดทนและขยันทำงาน ทำทุกอยางสารพัด วัน ๆ ไมคอ ยคุยกับใคร จนเปน ทีร่ ำ่ ลือในหมูชาวจงเกวา “อีสาว” (ชือ่ ทีค่ นจงเกเรียกยาย) เปนคนขยัน ลองคิด ดูวา เมือ่ ถูกกงทิง้ ไวตา งบานตางเมืองโดยไมมวี แ่ี วววาจะกลับมารับ ยายตองอดทน แคไหน แตในทีส่ ดุ กงก็กลับไปรับยายกับลูกสาว สวนลูกชายคนทีเ่ ปนพีต่ ดิ กับแม นั้นคงเสียชีวิตที่เมืองจีนในตอนนั้น ยายกับกงและปาเหงพรอมแมที่อยูในทองของยาย นั่งเรือจากเมืองจีน มาขึน้ ฝง ทีบ่ า นดอน สุราษฎรธานี เพราะบานดอนเปนเมืองทา พักอยูท บ่ี า นดอน ระยะหนึ่ง เพราะกงมีเพื่อนฝูงอยูที่นั่น ที่บานดอนนี้เองแมก็ไดลืมตามาดูโลก กลายเปนวาแมเกิดทีบ่ า นดอน ตอมาเมือ่ แมกลับมาอยูก บั ยายทีจ่ งเก คนจงเกเลย เรียกแมวา “พริกขีห้ นูบา นดอน” อยูพ กั หนึง่ แมไมไดบอกหรอกวา ทำไมเขาจึง เรียกแมวา “พริกขี้หนูบานดอน” แตนาจะมีนัยวา ตอนแมเด็ก ๆ นั้นคงหาวไม นอยทีเดียว ๓๔

เรื่องแมเลา

ชีวิตในบั้นปลายของกงเปนอยางไร แมเลาไมละเอียดนัก ทานคงอยูมา นานจนเห็นลูกหลานหลายคน เพราะแมแตพณ ่ี กี ย็ งั เกิดทันเห็นกง เรารูแ ตวา เมือ่ กงตาย ศพของทานก็ฝง อยูร มิ คลองหูแร ตรงทีด่ นิ ของลุงอัว้ เหนือฮวงซุน ของกง เดิมมีตน กะทอนใหญอยูส องสามตน เวลาถึงเดือนหา พวกเราลูกหลานจะพากัน ไปทำความสะอาดรอบ ๆ ฮวงซุยกอนถึงวันเชงเมงสองสามวัน เราเรียกพิธีนี้ วา “วันไหวศพ” เวลาไปไหวศพก็จะเตรียมของไหว หมูเห็ดเปดไก ผลไมและ กระดาษเงินกระดาษทอง เผาอุทิศใหกง ตามดวยการจุดประทัดสนั่นหวั่นไหว สำหรับเด็ก ๆ อยางเรา ซึง่ ประกอบดวยครอบครัวของแม ครอบครัวปาเหง ครอบครัว ลุงอัว้ ก็จะมาพบกันพรอมหนาพรอมตา แตเมือ่ เราโตเปนผูใ หญ บรรยากาศทีว่ า ก็ไมมีอีกแลว ถึงจะไมคอ ยไดไปไหวศพกงเหมือนทีผ่ า นมา แตกง ก็ยงั อยูใ นความทรงจำ ของเราเสมอ สำหรับผม กงคือคนจีนพลัดถิ่นที่รวมขบวนเปนสวนหนึ่งของ ประวัติศาสตรและตำนานคนจีนโพนทะเล ที่มาอยูอาศัยในประเทศไทย และมี สวนสำคัญในการสรางชาติไทยที่ประวัติศาสตรตองจดจารึก. เรื่องของตาหมอเทพ เมือ่ เอยชือ่ “ตาหมอเทพ” ชาวบานหูแรสว นมากมักจะรูจ กั กันดี เพราะ มีศาลของทานตั้งอยูในบริเวณวัดหูแร ตาหมอเทพเปนสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวบานให ความเคารพ นับถือมาชานาน แตมีไมมากหรอกที่พอจะรูประวัติความเปนมา ของทาน เรื่องที่จะเขียนถึงตอไปนี้ ผมจำมาจากคำบอกเลาของแมอีกตอหนึ่ง นำมาเรียบเรียงพอใหอานเขาใจงาย

๓๕

เรื่องแมเลา

แมเลาวาตาหมอเทพแตเดิมนัน้ ไมไดมาอยูท ใ่ี นบริเวณวัดหูแร แตอยูอ กี ฝงคลองในเขตบานแกนคง ที่บริเวณนั้นแมบอกวาอยูใกลบานของเส็นทอง ซึ่ง เปนเพื่อนบานชาวมุสลิม ขางบานของเส็นทองมีตนเหรียงใหญสูงตระหงานอยู ตนหนึ่ง อยูติดคลองหูแร (คลองหูแรเรียกตามที่คนหูแรเรียก ถาขึ้นเหนือไปทาง บานคลองอายโต เขาจะเรียกคลองอายโต พอลงไปเขตบางแกว ก็เรียกคลอง บางแกว) ตนเหรียงใหญนั้นมีพอนรากสูงใหญระเกะระกะ เมื่อถึงวันวาง (วัน สงกรานต) ชาวบานแถบนั้นก็จะไปทำบุญหรือไปวางตรงตนเหรียง เมื่อไปถึงก็ จะใชไมตพี อนรากตนเหรียงเสียงดัง เปนสัญญาณเรียกใหคนมาชุมนุมกัน ชาวบาน ทีม่ าก็มที ง้ั ไทยพุทธและมุสลิม ฝายไทยก็มที ง้ั พระสงฆทน่ี มิ นตมาจากบานสังเหยา (บานสังเขยา) ที่ตองนิมนตพระจากวัดสังเขยา ก็เพราะที่บานหูแรยังไมมีวัด วัดโคกยานางก็ยังไมมี สวนฝายมุสลิมก็มีโตะครูมารวมดวย พอไดเวลาทำพิธี พระสงฆฝายไทยก็ฉันขาว พวกโตะครูก็รับประทานอาหารตามธรรมเนียมของ

๓๖

เรื่องแมเลา

ตัวเอง เด็ก ๆ ทัง้ ลูกไทยลูกแขก ก็จะพากันเลนน้ำกันอยางสนุกสนาน สมัยกอน คนแถวตำบลทามะเดื่อ เปนชุมชนที่อยูรวมกันระหวางคนไทยพุทธและมุสลิม อยางผสมกลมกลืน ไมมีความขัดแยงแบงเขา แบงเรา เหมือนอยางที่เปนอยูใน บางพื้นที่อยางในปจจุบัน เรื่องประวัติตาหมอเทพนี้ เปนความทรงจำสมัยเด็กของแม ชาวบาน ละแวกนี้เชื่อกันวาตาหมอเทพนั้นศักดิ์สิทธิ์ เวลาชาวบานซื้อลูกหมูมาเลี้ยง ตอง อธิษฐาน (กาศ) ตอตาหมอเทพกอน วาใหชวยดูแลรักษา ถาใครไมกาศตาหมอ เทพ พอปลอยลูกหมูลงในคอก มันจะกระโดดหนีเขาปาไปเสีย ชาวบานก็ตอ งกาศ ตาหมอ ขอใหหมูกลับมาอยูใ นคอก คอยดูแลลูกหมูอยาใหเจ็บปวย โตไว ๆ เรือ่ ง ความศักดิ์สิทธิ์ของตาหมอเทพในเรื่องชวยดูแลรักษาสัตวเลี้ยงนี้ผมก็เชื่อ เพราะ ทุกครัง้ ทีห่ มูหรือวัวในบานของเราเจ็บปวยดวยสาเหตุอะไรก็แลวแต แมกจ็ ะกาศ ตาหมอเทพ ไมนานสัตวเลี้ยงก็หาย ขนาดวัวปวยนอนน้ำลายฟูมปาก พอกาศ ตาหมอเทพ ไอที่นอนน้ำลายปุด ๆ เต็มปากก็จะคอยหายไป ตาหมอเทพทานคงมีฐานะเปนเทพอารักษ เพราะปกปกรักษา ชวย เหลือลูกหลานอยูเสมอ ไมเพียงแตชวยดูแลสัตวเลี้ยง แตทานดูแลไปทุกเรื่อง ใครมีทุกข มีปญหาอะไรก็จะบนบานตาหมอเทพ ขาวของของหายก็บนตาหมอ เทพ แมเลาวา เคยทำเงินหายเปนพัน หากันจนทั่วบานก็ไมเจอ แตพอบนตา หมอเทพก็พบเงินกอนนั้น ในสมัยกอนพี่นองชาวจงเก พอทำงานเสร็จแลว ก็จะ ตอนวัวมาฝากไวที่บานทวดเรือง เพราะหนาฝนจงเกน้ำจะทวมเปนเวลานาน เนื่องจากอยูติดทะเลสาบ ฝูงวัวที่ตอนมาก็จะปลอยใหหากินในปายางพารา ถา หากชาวบานไมบนบานฝากตาหมอเทพ ไมนานเสือก็จะมาคาบวัวไปจนหมด เรื่องที่ตาหมอเทพไดมาอยูที่วัดหูแรนั้น แมบอกวา เปนความคิดของ ลุงอน พูลสวัสดิ์ ซึง่ เปนพอของครูเจริญ พูลสวัสดิ์ (ถึงแกกรรม) แมบอกวาวันหนึง่

๓๗

เรื่องแมเลา

ลุงอนมาหาทีบ่ า น แลวถามวาแมมคี าถาอะไรทีจ่ ะคุยกับตาหมอเทพบาง แมบอก ไมมี คงเปนเพราะลุงอนเห็นวาตาหมอเทพอยูอีกฝงคลองหนึ่ง เวลาจะไปกราบ ไหวก็ไมคอยสะดวก จึงอยากอัญเชิญใหมาอยูทางฝงบานหูแร คนที่ไปอัญเชิญ ตาหมอเทพก็คอื แมนน่ั เอง แมบอกวาก็ไปพูดกับทานธรรมดา ๆ บอกใหขา มคลอง มาอยูดวยกัน ตอนที่ตาหมอเทพมาอยูที่วัดหูแรนั้น ลุงอนไดชักชวนชาวบานปลูกตั้ง ศาลเล็ก ๆ ให และเอาเสาไมแกนมาปกไว หัวเสานัน้ แกะเปนหัวบัว มีผา แพรผูก ไวเปนสัญลักษณแทนทานตาหมอเทพ ตำแหนงที่ตั้งก็คือศาลตาหมอเทพใน ปจจุบันนั่นเอง แตเมื่อกอนนั้นอยูดานหนาโรงธรรม ใตรมไทรตนใหญขางสนาม โรงเรียนบานหูแร ซึง่ ตอนนีก้ ถ็ กู โคนไปแลว ตัง้ แตนน้ั มา ตาหมอเทพก็กลายเปน สิง่ ศักดิส์ ทิ ธิป์ ระจำหมูบ า น ทีพ่ วกเราตอนเห็นตัง้ แตเด็ก แตไมคอ ยรูว า เปนอะไร กันแน เราเชื่อและเคารพกราบไหวตามผูใหญเสียมากกวา เวลามาเวียนเทียนที่ วัดในวันสำคัญ ๆ ทางศาสนา พอเราเวียนเทียนเสร็จก็จะพากันเอาดอกไม ธูปเทียน ไปปกไวหนาศาลตาหมอเทพ ทุกวันนีศ้ าลตาหมอเทพไดรบั การสรางใหม อยางใหญโตสวยงามและมี การนำรูปปน เสือมาวางไว เปนสัญลักษณแทนตาหมอเทพ คนทีจ่ ดั การเรือ่ งนีผ้ ม ทราบวามีปา เลีย่ นเปนแกนนำสำคัญ เพราะปาเลีย่ นก็เปนอีกคนหนึง่ ทีส่ อ่ื สารกับ ตาหมอเทพได ทุกวันนี้ก็ยังมีเรื่องเลาถึงปาฏิหาริยของตาหมอเทพที่ชวยเหลือ ลูกหลานชาวบานหูแรอยูเสมอ และศาลตาหมอเทพก็กลายเปนสถานที่สำคัญ อีกแหงหนึ่งในวัดหูแรของเรา.

๓๘

เรื่องแมเลา

๓๙

ด้วยรักและอาลัย

ดวยรักและอาลัย

เรื่องราวของแมคลี่ สังขพันธานนท

ตอนอยูกับแมสวนตัว แมจะมีเรื่องเลาใหฟงเสมอ มีเรื่องที่จำได... เรื่องที่ ๑ ความกตัญูกลาหาญเด็ดเดี่ยว แมเลาวา ครัง้ หนึง่ เมือ่ พอเฒาไมสบาย ตอนนัน้ ฤดูนำ้ หลาก น้ำในคลอง เชี่ยวกราก คลองหูแรสมัยนั้นไมเหมือนสมัยนี้ จะมีหินสูง ๆ ต่ำ ๆ เปนรองหิน เมือ่ น้ำไหลผานจะมีเสียงดังมาก แมตง้ั ใจจะไปหาปลา โดยวายน้ำขามคลอง เพือ่ ไปตกเบ็ดเอามาแกงใหพอ เฒาของแมใหได ในทีส่ ดุ แมกพ็ ามาได นับวาเปนความ กลาหาญเด็ดเดี่ยวของแมจริงๆ เรื่องที่ ๒ ความมุงมั่นตั้งใจ แมเลาวา เมื่อถึงหนาทำนา มีอยูครั้งหนึ่งแมหวานขาวไวในแปลงหนึ่ง เปนกลา (ตนกลาเอาไวถอนเพื่อดำปลูกเปนกอขาว) ซึ่งกลานั้นเหลืออยูมุมหนึ่ง ๔๒

ดวยรักและอาลัย

ทำใหไถทำโคลนปลูกขาวไมได ตองถอนกลามุมนั้นออกกอนเพื่อจะไดดำนา แม ตองการใหพอ ชวยไถนาแปลงนัน้ ใหไดในวันรุง ขึน้ พอบอกไถไดยงั ไง ยังมีตน กลา อยู แมบอกไปไถเถอะ ไมมีกลาแลว ดวยความมุงมั่นของแมที่จะทำใหเสร็จ แม ไปถอนกลานั้นตอนกลางคืนจนหมด รุงเชาจึงมีแปลงนั้นพรอมที่จะไถและดำได เรื่องที่ ๓ พลังในการทำงาน งานหลายๆ อยางที่ตองใชกำลังเกินเรี่ยวแรงของผูหญิง แมทำไดเสมอ ตั้งแตไดเขามาเปนสะใภของแม ไดรูไดเห็น แมแกปญหาไดเสมอ ดังเชน สอย มะพราว สอยหมาก สอยไมทุกอยางที่ตองใชไมสอยยาวๆ หนักๆ หรือตนไมสูง แมจะปนปายขึน้ ไปเอา ไมพน มือแม แมทำไดจริง ๆ คารวะจริง ๆ คะแม แมเปน หญิงเหล็ก แมเปนผูห ญิงกลาแกรง แข็งแรงและอดทน เปนแบบอยางของลูกหลาน จริงๆ คะ ลูกเปยก - นันทวัลย สังขพันธานนท ๑๑ มิ.ย. ๖๕

๔๓

ดวยรักและอาลัย

“อยากไปเกิดใหมแลว ใหอยูสวยๆ แตงตัวสวยๆ” ยาบอกพูเมื่อ 4-5 ปกอน จำไดไหม

ยาของฉัน เปนมือที่โอบอุมใหเติบใหญ เปนสายน้ำไหลเย็นชโลมใจ เปนดวงไฟที่มอบความอบอุน ทำใจอยูสักพักกวาจะไดเขียนบันทึกสุดทายใหบุคคลอันเปนที่รักที่สุด คนหนึ่งในชีวิต ความทรงจำระหวางฉันกับยามากมายเหลือเกิน หากจะเขียน ทุกอยาง ก็คงจะเขียนบรรยายออกมาไมหมด ถึงยาจะไมไดอา นสิง่ ทีห่ ลานเขียน ใหในครั้งนี้แลว หลานก็ยังเชื่อเหลือเกินวา ดวงจิตของยาคงรับรูได ไมทางใดก็ ทางหนึ่ง ยาเลี้ยงฉันมาตั้งแตยังจำความไมได ภาพความทรงจำภาพแรกที่ฉันมี ตอยา ปรากฏขึน้ ทุกครัง้ ทีน่ กึ ถึง คือภาพในวันทีท่ อ งฟามืดครึม้ ฝนกำลังตัง้ เคามา ๔๔

ดวยรักและอาลัย

ฟากำลังรอง ยานอนอยูใ นเปลใตถนุ บาน ฟาผาดังเปรีย้ ง ฉันรีบวิง่ ไปซบทีอ่ กยา ดวยความกลัว ยาโอบกอดฉันไวเบาๆ แทบไมอยากเชื่อวานับแตนั้น ฉันไมเคย ตื่นตระหนกเวลาฟาผาอีกเลย ยามักเลาเรือ่ งชีวติ วัยเด็กของยา ชีวติ ทีแ่ สนยากลำบาก ชีวติ ทีต่ อ งฝาฟน อุปสรรคนานา ทุกครั้งที่ยาเลาเรื่องตัวเองในอดีต ฉันชอบที่จะจินตนาการตาม เสมอ หลายครัง้ ทีฉ่ นั ขอใหยา เลาเรือ่ งราวซ้ำๆ เลาประสบการณชวี ติ บอยครัง้ ทีด่ วงตาของฉันมีนำ้ ตารืน้ ขึน้ มาตอนฟงเรือ่ งเกา ๆ ของยา เรือ่ งของยาทำใหฉนั ไดตระหนักวาตัวเองโชคดีแคไหนทีไ่ ดเกิดมาพบกับชีวติ ทีเ่ ปนอยู ความทุกขยาก ในชีวิตของฉันเทียบไมไดเลยสักนิดกับสิ่งที่ยาไดพานพบ ยาเปนคนอารมณดี พูดเพราะ ใจดี จำแทบไมไดวา ยาเคยดุฉนั ตอนไหน เวลาโดนแมตี ก็ชอบวิ่งหนีไปหลบอยูกับยา ยาทำอาหารอรอย แกงคั่วใบชะพลูใสปลาชอนคือเมนูที่ไมมีใครเคย ทำใหกนิ นอกจากยา จำไดวา หลังจากทีไ่ ดกนิ ครัง้ นัน้ ก็ไมไดกนิ อีกเลย เพราะยา แกตัวลง ยาออกจะเปนตัวอยางใหหลายอยาง ยกเวนทำกับขาว ที่ไมเคยให หลานสาวตองลำบากมาชวยงานเลย ใหชวยอยางเดียว ชวยมากินขาว “พู.... มากินขาว” ยาพาฉันไปทุกทีใ่ นละแวกหมูบ า นทีจ่ ะพาไปได ปลอยใหเลน ปนปาย คลุกดิน ย่ำโคลน ลุยน้ำ ฉันรักสายฝน ฉันรักทุงนา ฉันรักผืนดิน ฉันไมกลัว ความมืด ฉันไมกลัวอันตราย ฉันผานวัยเด็กมาจนเปนฉันวันนี้ได ตองมอบ คุณงามความดีสวนหนึ่ง (และสวนสำคัญ) ใหกับยา สังขารและการจากลาจากเปนเรื่องปกติที่สุดของโลก ไมวันนี้ก็พรุงนี้ ไมพรุงนี้ก็วันใดวันหนึ่ง ฉันทำใจเรื่องนี้มาสักพัก ตั้งแตวันที่ยาจำฉันไมไดอีก ตอไป การไดรูสึกไมใชตัวไมใชตน ไมเปนที่จำไดหมายรูของใคร เปนเรื่องยากที่ จะทำใจได เพราะคิดวาฉันคือคนที่ยาจะไมมีวันลืม แตมันคืออนิจจัง คือความ ไมเทีย่ ง ทีว่ า ไมลมื วันหนึง่ ก็ลมื และสิง่ ทีเ่ กิดขึน้ กับยาในวันนีก้ จ็ ะเกิดขึน้ กับฉัน ๔๕

ดวยรักและอาลัย

เหมือนกันในวันหนึ่ง เพราะความตายและการจากสิ่งที่รักเปนเรื่องปกติที่สุด ของโลก อยางนอยที่สุดในชวงเวลาที่ยังไดมียาอยูใกลๆ ฉันก็ยังดีใจและสุขใจที่ ไดใชเวลาอยูดวยกันกับยา แมในยามกลับมาบาน หรือแมแตยามที่ยาลมหมอน นอนเสื่อ ฉันก็ไดดูแลปรนนิบัติใหสมกับที่ยาไดเลี้ยงดูฉันมาแลวตั้งแตเด็ก สิ่งสำคัญที่หากไมเอยเห็นจะไมได ยาปลูกฝงสิ่งดีงามและการนอมนำ ธรรมะไวในจิตใจของฉัน ตั้งแตเด็กที่ยากระเตงฉันเขาวัดเปนประจำ คอยสอน บทสวดมนต คอยทำใหดูเปนตัวอยาง แมจะไมรูประสา แตสิ่งเหลานี้คอยๆ ซึมซับอยูขางใน เมื่อถึงเวลาจึงหยิบจับมาใชไดไมยาก นอกจากพอแมแลว ยาคืออีกหนึง่ ทีพ่ ง่ึ อันประเสริฐทางใจ คือคนสำคัญ ที่มีสวนทำใหจิตใจของฉันเขมแข็ง มีแรงฝาฟนอุปสรรคนานาไปไดทุกๆ ครั้งที่ ระลึกถึง แมนรางกายจะดับสูญไป แตคุณความดีและมรดกทางใจที่มอบไวให หลานคนนี้จะยังอยูตอไป จนกวาความจำไดหมายรูของหลานจะเสื่อมไปตาม กาลเวลา ขอบคุ ณชีวิตที่ใหห ลานไดเ กิดมารวมบุ ญ วาสนากั บย า ในชาติ นี ้ ขอบพระคุณยาสำหรับทุกๆ สิ่ง ไมวายาจะอยูที่ไหน ในภพภูมิใด โปรดรับรูวา หลานเคารพรักและบูชายาเสมอ จนกวาจะพบกันใหมนะยา ชมพูหลานยา (ที่ยาชอบเรียกวาลูกสาวยานิ) 29 มิถุนายน 2565

๔๖

ดวยรักและอาลัย

เรื่องเดิมเรื่องสุดทาย

เรื่องที่ผมจะเลาตอไปนี้ คือเรื่องของเด็กชายคนหนึ่ง เขามักจะรองไห เพราะเขาไมอยากไดขนมเปนของฝากอีกตอไป ยาของเขาซื้อขนมมาฝากเสมอ ทุกครั้งที่ไปตลาดนัดและคะยั้นคะยอใหหลานรักกินเสียใหได “ไมเอาขนมแลวจะเอาอะไรละ” “หนังสือ ยา...หนังสือ” “หนังสืออะไร” “ศรีธนญชัย” “เด็กไอไหร ไมกินขนม แตจะเอาหนังสือ” เรื่องนี้ถูกเลาซ้ำแลวซ้ำอีกเปนรอยครั้ง จากปากของยา ทุกๆ ครั้งที่ได กลับบานไปเยี่ยม และผมเองก็นั่งฟงอยางตั้งอกตั้งใจทุกครั้งโดยไมรูสึกเบื่อ ยิ้ม และหัวเราะกับเรื่องราวเพียงไมกี่ประโยคนี้ ราวกับไมเคยฟงมันมากอนที่ไหน ๔๗

ดวยรักและอาลัย

เพราะมันคือเรื่องราวเพียงไมกี่เรื่อง ที่หญิงชราวัยเกาสิบคนนี้ยังจำไดดี ในขณะ ทีค่ วามทรงจำของเธอคอย ๆ รางเลือน ซึง่ ยาเลาเรือ่ งนีเ้ หมือนเดิมทุกครัง้ เหมือนอัด ความทรงจำอยูใ นเทป และมันคือเรือ่ งสุดทายทีผ่ มไดฟง กอนทีย่ า จะลืมมันไปจริงๆ เย็นวันนั้นฝนตก เสียงรถกูภัยมาเทียบจอด เปดประตู หามเขาเตาเผา กดสวิตช เวลารวมไมเกินสองนาที ไมมีเวลาจะตั้งคำถาม ไมมีเวลาจะคิด ไมมี แมแตจะเตรียมตัวรับกับสิ่งที่มันเกิดขึ้นในวันนั้น เราอาจจะเศราเสียใจเพราะเสียคนทีร่ กั ไมใชเรือ่ งแปลก แตผมคิดวายา คงมีความสุขตอไปหลังจากนี้ ยาทำทุกสิ่ง ทุกความดี ใหกับลูกหลาน และโลก ใบนี้อยางเพียบพรอมแลว อันที่จริง ผมมีเรื่องราวมากมายอยากจะเลาเกี่ยวกับ ยา แตมนั มากมายเหลือเกินจนหาทางจบไมถกู เพราะเราสองพีน่ อ งอยูก บั ยามา ตั้งแตจำความไมได เราถูกถายทอดสายใยความรัก วิถีและชีวิต ผานการเลี้ยงดู ของยาจนมันฝงอยูใ นเลือด ไมอาจจะพูดไดวา เรารักและผูกพันกับยามากแคไหน เพราะถาใหพดู ถึงชีวติ วัยเด็ก ไมมคี รัง้ ไหนทีน่ กึ ถึงแลวไมมยี า อยูใ นนัน้ เราเรียนรู ดูแบบอยางแหงคุณงามความดี เราเดินตามรอยเทาที่แตกแหงแตทรงพลัง และ จดจำมันเปนปรัชญาในการใชชีวิตมาจนถึงทุกวันนี้ อยากรูว า ตลอดชีวติ คนเราจะจำเรือ่ งราวไดมากนอยแคไหน หรือจำมัน ไปจนถึงเมือ่ ไหร เราอาจเหลือเทปแคมว นเดียวในหวงสุดทาย ผมรูส กึ ดีใจทีเ่ รือ่ ง ของผมอาจเปนความสุข ความประทับใจตอนหนึ่ง ที่ยายังคงชอบเลาเสมอ อาจจะเปนเรื่องเดิม เรื่องเดียว และเรื่องสุดทายเกี่ยวกับผม เกี่ยวกับหลานคนนี้ ที่ยายังคิดถึงมัน และมันเปนสิ่งที่ผมนึกถึงทุกครั้งเวลาจะหยิบหนังสือสักเลม มาอานตลอดไป รักและคิดถึงยาที่สุด พิง - เทิดธรรม สังขพันธานนท ๐๓/๐๗/๖๕ ๔๘

ดวยรักและอาลัย

นิทานยา

ยาเลาวา ตอนอายุ 12 ยาไดเรียนหนังสือ ใชเวลาเพียงแคสามเดือนก็จำ พยัญชนะไดทั้งหมด พอถึงเวลาสอบไลขึ้นชั้น 1 ไปโรงเรียน ครูถามวา "ลูกจีน แลวชื่อเธออยูไหน" เมื่อโรงเรียนไมขึ้นชื่อในทะเบียนให แมสอบไดขึ้นชั้น 1 แตกลับไมมีชื่อในทะเบียนของโรงเรียน ยาเลาวา มีคนมาวาจางใหเขียนเพลงยาวให ยาก็รับเขียนให คำไหนที่ ไมรยู า ก็ไปเปดหนังสือดูเพราะอานออกหมด แตยงั ประสมสะกดคำไมเกง คำไหน เขียนไมไดก็ไปเปดหนังสือแลวเขียนตาม ยาเลาถึงเรื่องเรียนพลางน้ำตาไหล ยาอยากเรียนแตไมมีโอกาสได เรียนตอ เมื่อมาเจอปูครั้งแรก ปูก็เปนเณร อานเขียนหนังสือเกง พระครูเลยให มาชวยสอนหนังสือ ยาบอกวา ยานับถือปูเ ปนครูเพราะสอนใหอา นออกเขียนได นั่งฟงยาเลาแลวตื้นตันใจ ในฐานะที่ทำอาชีพนี้ในยุคสมัยที่การศึกษาเปนเรื่อง ปกติธรรมดา ใคร ๆก็ตอ งสงลูกเรียน แรงมุง มัน่ พากเพียรพยายามศึกษาใฝเรียน ชางดูโรยแรงเต็มที แนนอนเราจะไมเทียบกันดอก เพราะยุคสมัยเปลีย่ น สิง่ แวดลอม เปลีย่ น คุณคาในนิยมตาง ๆ ยอมเปลีย่ นตาม แตความรูม ใิ ชแคเพียงความฉลาด หรือไมฉลาด มันมีคาของความพยายาม มันมีคาของการใฝหาควาไขว มันมีคา ของการไปใหเห็นความจริงหลาย ๆ สวน ๔๙

ดวยรักและอาลัย

ฟงยาเลาแลวชางมีแรงบันดาลใจ เหมือนอยางทีฟ่ ง เรือ่ งเลาของปู เหมือน อยางทีฟ่ ง เรือ่ งเลาของลูกเตาเหลากอและลูกหลานวานเครือของปู เหมือนอยาง ที่ฟงเรื่องเลาของลูกศิษยลูกหาของปู เรือ่ งเลาของปูแ ละยา มันมีความอดทน มีความพยายาม มีความซือ่ สัตย จริงใจ และมีคุณคาของการศึกษาที่ชัดเจนในเรื่องราวเหลานั้น เปลาเลย เราหาไดบูชาคนมีการศึกษาไม แตเราควรบูชาคนที่เห็นคา ของมันและไขวความันเพือ่ นำมาทำใหเราพนไปจากความไมรู เพือ่ ทำใหเราเทาทัน โลกและจิตใจของตน เราควรบูชาคนที่นำความรูมาไตรตรองวาอันที่จริงแลว เราชางรูนอย เราควรบูชาคนที่นำความรูนั้นมาสรางประโยชนโภชนผล ยาอาจไมมชี อ่ื ในทะเบียนโรงเรียน แตยา มีความรูม าก อานออกเขียนได เรือ่ งเลาของยาบอกเราวายาเปนสาวแกนเซีย้ ว ไมกลัวใคร เรือ่ งเลาของยาสราง ลูก ๆ ของยาทุกคน สรางครูอาจารยนักเขียน สรางมาถึงหลานและเหลน ยาบอกวา มาคราวหนา ยาจะเตรียมนิทานสนุกๆ ไวรอ เรื่องเลาของคนเฒาเกาแก สรางมนุษย สรางความอบอุน สราง จินตนาการ และทำใหคนรุนหลังไดเห็นโลกจริง เรื่องเลาของคนตัวเล็กๆทั่วไปทำใหประวัติศาสตรจับตองได เรื่องกงที่ติดฝน เรื่อง"ญี่ปุนขึ้น" ทำใหเราสัมผัสเรื่องเลาในตำราได ชัดเจนและเห็นจริง ก็เรื่องเลามิใชหรือที่สรางโลก สรางอารยธรรม สรางปราชญ ก็เรื่องเลาทั้งนั้น.... ฟงยาเลาและบันทึกไวในวันที่ 23 สิงหาคม พ.ศ. 2559 ดอกแค - ขวัญขาว สังขพันธานนท ๕๐

ดวยรักและอาลัย

บันทึกถึงยา So sweet, Adorable, Toute douce...

If any of these words could define my grand-mommy. เมื่อเที่ยง พายาไปกินขาวเที่ยงในโรงครัว แดดหูแรวันนี้รอน อบอาว ขข : ยารอนไหม ยา : ลูกชาวนา ไมกลัวแดด ฮิฮิ เสียงหัวเราะของยา นารักเปนที่สุด จุดประกายและพลัง ใหคนอยูรอบขางสบายใจ So sweet...

What kind of lady i would like to be?

- like my sweet grandmom, said i. ดวยรักอยางยิ่ง ดอกแค - ขวัญขาว สังขพันธานนท

๕๑

ดวยรักและอาลัย

หางไกลแตรมเย็น

จากบรรดาครอบครัวตระกูลสังขพันธานนททั้งหมด ครอบครัวผมคง เปนบานที่อยูหางไกล "บานปู บานยา" ที่สุด ดวยเราเติบโตในจังหวัดสุโขทัย จนถึงอนุบาลสอง และไปเรียนตอที่มหาสารคามจนจบมัธยม ซ้ำเทานั้นไมพอ จบมัธยมแลวยังไปเรียนตอทีต่ า งประเทศอีกเกือบสิบป ความไกลหางนีเ้ ปนความ หางทั้งระยะทางและความรูสึก เพราะถึงแมครอบครัวผมจะกลับไปเยี่ยมบานปู บานยาเกือบทุกป แตก็มีเวลาสัมพันธกันนอยเหลือเกิน นอยจนนาเสียดายและ เสียใจ โชคชะตาชีวิตอาจจะทำใหไกลหางบานทางใต และถึงจะมีระยะหาง ในหวงเวลาและความรูสึกแตสิ่งที่ยาคลี่และปูชูมีใหนั้น เพียงลำพังแคการมีชีวิต อยูของทานก็ทำใหเกิดความรูสึกของการเปนครอบครัวที่เหนียวแนนและมั่นคง ทุกครัง้ ทีก่ ลับไปถึงบานปู สิง่ แรกทีแ่ มบอกใหผมทำคือขึน้ ไปสวัสดีปยู า กอนจะทำ

๕๒

ดวยรักและอาลัย

อยางอื่นทั้งหมด และทุกครั้ง ทุกปที่ขึ้นไปสวัสดี ปูชูและยาคลี่ทักทายเราดวย รอยยิ้มที่อบอุนหัวใจที่สุด รอยยิ้มและออมกอดของทานลบความรูสึกหางและ ชองวางทัง้ หมดในพริบตา มันคือความรักทีท่ า นมีใหลกู หลานทุกคนไดอนุ ใจและ สบายใจ เปนเสาหลักทางจิตใจและความรูส กึ ทีค่ งหาทดแทนไมไดเมือ่ ทานไมอยู กับเราอีกตอไป ผมไมเคยเห็นยาโกรธ ไมวาจะทำอะไรยาก็มีแตรอยยิ้มและสีหนาที่ดู สบายใจ ถาจะมีอะไรที่ทำใหผมนึกถึงยาก็คือความรมเย็นนี้ที่เปนแบบอยางที่ดี ทีส่ ดุ ในการใชชวี ติ ทีเ่ กาอีโ้ ยกหนาชานบานอาจจะไมมคี ณ ุ ยานัง่ ยิม้ รอรับลูกหลาน แลว แตในใจผมทานจะยังคงนั่งอยูตรงนั้นเสมอไมหางไปไหน คูน - เทียนไท สังขพันธานนท

๕๓

ดวยรักและอาลัย

ยา

สำหรับเรา อาจจะเปนหลานที่มีความผูกพันกับยายที่ชวยดูแลเรา ตั้งแตยังเด็กมากกวา แตในชวงบั้นปลายชีวิตของยาซึ่งเปนชวงเวลาที่เราเติบโต ขึ้นเปนวัยรุนและวัยผูใหญ เราก็ไดสัมผัสและเรียนรูวายาเปนนักสู เปนผูหญิงที่ มีหวั ใจแข็งแกรง จิตใจดี มีเมตตา ใหความชวยเหลือคนรอบขางอยูเ สมอ และเปน หวงเปนใยลูกหลานมาก ๆ ยามีลูกหลานเหลนโหลนหลายคน แตเรารูสึกวายาสามารถแบงปน ความรักความหวงใยทัว่ ถึงถวนทัว่ เสมอกัน ความคิดคำนึงทีส่ ะทอนผานเรือ่ งเลา ในอดีตของยาทีช่ อบบอกเลาใหเราฟง ทำใหเรารูส กึ วา “ครอบครัว” คือสิง่ สำคัญ ทีส่ ดุ ในชีวติ ของยา ยามักเลาเรือ่ งราวนารัก ๆ ของปาและหลายครัง้ ทีย่ า ถายทอด เรือ่ งราวเกีย่ วกับความนอยเนือ้ ต่ำใจในวัยเด็กใหฟง ทัง้ น้ำตา แตบทสรุปของแตละ เรื่องคือยาไมเคยถือโทษโกรธใครเลย กลับคิดในเชิงชะตากรรมของตนเองเสีย มากกวา หลาย ๆ ครั้งเราก็อดน้ำตาไหลไมได เราพยายามปลอบใจยาดวยวิธี ของเราแตกไ็ มรวู า จะชวยไดหรือเปลา แตทแ่ี น ๆ สิง่ ทีเ่ ราคิดวานาจะชวยชุบชูใจ ยาขึ้นมาไดบางก็คือการอานหนังสือใหยาฟง ๕๔

ดวยรักและอาลัย

สำหรับเรา ยามีนิสัยรักการอานมาก ในชวงบั้นปลายชีวิต ดวยสังขาร ทีเ่ สือ่ มถอยลงทำใหยา อานหนังสือไมไดเหมือนเดิม เวลาทีเ่ รามาเยีย่ มยา ยาชอบ ใหเราอานหนังสือใหฟง และยาฟงชอบเราอานหนังสือ (=^^=) บางครัง้ เราเลือก บทอานที่คิดวานาจะมีประโยชนและตรงกับความสนใจของยาอยางเชนเรื่อง เกี่ยวกับศาสนาและจิตวิญญาณมาอานใหยาฟง หนึ่งในนั้นคือบทอานที่เปน ขอเขียนขององคกรรมาปะที่ 17 (ออกเยน ทรินเลย ดอรเจ) ซึง่ เปนขอเขียนทีเ่ รา ประทับใจและบรรจุอยูในหนังสือเลมโปรดของเรา ทุกครั้งที่เราหยิบหนังสือ เลมนี้ขึ้นมาเปดดูหรืออาน ความทรงจำเกี่ยวกับยายังคงแจมชัดในใจเราเสมอ จริง ๆ แลวมีความ ทรงจำอีกหลากหลาย เชน ตอนทีย่ า และปาทิพยดแู ลและเปนหวงเรามากตอนที่ เราเปนภูมิแพตอนยังเด็ก ภาพที่ยาเอ็ดและตักเตือนพวกเราเวลาเลนซนเกินไป ในชวงปดภาคเรียน ภาพยานัง่ ตกปลา ทำกับขาว ทานขาวในครัว และการบอก ลายาเวลาทีต่ อ งกลับไปทำหนาทีต่ วั เองในชวงหลังทีค่ อ นขางสะเทือนใจ ซึง่ ถาให เขียนทั้งหมดคงไมปะติดปะตอกันสักเทาไร กระนั้นความทรงจำเหลานี้ก็ยังคง อยูในลิ้นชักความทรงจำของเราไมไดหลนหายไปไหน สิ่งที่สำคัญมากกวา คือ พวกเราขอใหกุศลผลบุญที่ยาทำมานอมนำใหยาไปสูสุขคติภูมินะคะ/ครับ ขออนุโมทนาในกุศลจิตของยาคะ/ครับ . . . ขอบคุณยาสำหรับทุกสิ่งทุกอยาง แพรและเพชร ไหมแพร-เพชรฤทธิ์ สังขพันธานนท

๕๕

ลูกหลานว่านเครือ

สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท

ชู สังขพันธานนท์ (ชูแหละ)

(๒๔๖๒ - ๒๕๕๙)

๕๘

คลี่ ขวัญสว่าง

(๒๔๖๙ - ๒๕๖๕)

สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท

๑. สุพาณี สังขพันธานนท (๒๔๘๘ - ) + ประหยัด สวัสดีประเสริฐ

๒. รสสุคนธ สังขพันธานนท (๒๔๙๑ - ๒๕๔๘)

สายสวัสดีประเสริฐ

๓. ชลทิพย สังขพันธานนท (๒๔๙๓ - )

๔. นงเยาว สังขพันธานนท (๒๔๙๕ - ) + ร.ต.ต.ณรงค ศักดิ์นุรักษ (๒๔๙๓ - ) สายศักดิ์นุรักษ

๕. เทพไชย สังขพันธานนท (๒๔๙๗ - ) + นันทวัลย ทองยอย (๒๕๐๑ - ) สายสังขพันธานนท

๖. ธัญญา สังขพันธานนท (๒๔๙๙ - ) + ลาวัณย ชวงโชติ (๒๕๐๐ - ) สายสังขพันธานนท

๗. ทำนูล สังขพันธานนท (๒๕๐๒ - ) + พรทิพย แซซื่อ (๒๕๐๔ - ) สายสังขพันธานนท

๘. ฉวีวรรณ สังขพันธานนท (๒๕๐๖ - ) + มาณพ ลาภานุพัฒนกุล (๒๕๐๕ - ) สายลาภานุพัฒนากุล

๕๙

สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท

๑. สายสวัสดีประเสริฐ สุพาณี สังขพันธานนท (ณี) (๒๔๘๘ - )

๑.

ประหยัด สวัสดีประเสริฐ (หยัด) (๒๔๘๗ - )

๒.

เกรียงศักดิ์ สวัสดีประเสริฐ (ศักดิ์) (๒๕๑๑ - ) + นางอรัญญา มวงรักษ (อี๊ด) (๒๕๑๘ - )

เกรียงไกร สวัสดีประเสริฐ (หมู) (๒๕๑๓ - ๒๕๔๓ ) + ธนพร ตั้งคำ (ฟุง)

๑. พุทธิพงศ สวัสดีประเสริฐ (ปง) (๒๕๔๐ - ) ๒. พุทธิดา สวัสดีประเสริฐ (ปราง) (๒๕๔๔ - ) ๓. พุทธบุตร สวัสดีประเสริฐ (ศรีปราชญ) (๒๕๔๕ - )

๑. วันมงคล สวัสดีประเสริฐ (เจมส) (๒๕๓๙ - ) + ผกามาศ พูลทอง (มายด) (๒๕๓๗-) ๒. วันรวี สวัสดีประเสริฐ (เจนนี่) (๒๕๔๓ - )

๓.

นัยนา สังขพันธานนท (เจี๊ยบ) (๒๕๑๖ - ) + เสนห พรหมแกว (เหน) (๒๕๑๑ - )

ภควดี พรหมแกว (ดาว) (๒๕๔๑ - )

**วันมงคล สวัสดีประเสริฐ สมรส กับ ผกามาศ พูลทอง มีบุตร ๓ คน คือ ๑. (ปลื้ม) ๒. น้ำมนต สวัสดีประเสริฐ (น้ำมนต) ๓. อานนท สวัสดีประเสริฐ (นนท)

๖๐

สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท

๑. สายสวัสดีประเสริฐ สุพาณี สังขพันธานนท (ณี) (๒๔๘๘ - )

๔.

ประหยัด สวัสดีประเสริฐ (หยัด) (๒๔xx - )

๕.

ไกรสร สวัสดีประเสริฐ (จอด) (๒๕๑๗ - ) + อรอุมา เอมประเสริฐ (อร) (๒๕๑๗ - )

เมตตาธรรม สวัสดีประเสริฐ (นอง) (๒๕๑๙ - ) + ศรีสุภัทร พรหมโคตร(เหมียว) (๒๕๑๙ - )

ณัฐิวุฒิ สวัสดีประเสริฐ (เชฟ) (๒๕๕๑ - )

๑. สันตธร สวัสดีประเสริฐ (เพลง) (๒๕๔๘ - ) ๒. อิศญาณ สวัสดีประเสริฐ (พิ้งค) (๒๕๕๐ - )

๖๑

สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท

๒. สายศักดิ์นุรักษ์ นงเยาว สังขพันธานนท (ตอย) (๒๔๙๕ - )

ร.ต.ต. ณรงค ศักดิ์นุรักษ (ศักดิ์) (๒๔๙๓ - )

พงศพันธ ศักดิ์นุรักษ (โอม) (๒๕๒๕-)

๖๒

สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท

๓. สายสังขพันธานนท์ (เทพไชย) เทพไชย สังขพันธานนท (ไชย) (๒๔๙๗ - )

๑.

เทียมจันทร สังขพันธานนท (ชมพู) (๒๕๒๙ - ) + อภิรักษ ควรพินิจ (เกม) (๒๕๒๙ - )

นันทวัลย ทองยอย (เปยก) (๒๕๐๑ - )

๒.

เทอดธรรม สังขพันธานนท (พิง) (๒๕๓๐ - ) + วิศนีย ชนะวรรโณ (แอ) (๒๕๒๙ - )

เปนธรรม สังขพันธานนท (แฟร) (๒๕๖๓ - )

๖๓

สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท

๔. สายสังขพันธานนท์ (ธัญญา) ธัญญา สังขพันธานนท (ไพฑูรย) (๒๔๙๙ - )

๑.

ขวัญขาว สังขพันธานนท (ดอกแค) (๒๕๒๘ - )

๖๔

ลาวัณย ชวงโชติ (ตอย) (๒๕๐๐ - )

๒.

เทียนไท สังขพันธานนท (ตนคูน) (๒๕๒๙ - ) + ผไทจิต เอี่ยมแสงชัยรัตน (กวาง) (๒๕๒๙ - )

สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท

๕. สายสังขพันธานนท์ (ทำนูล) ทำนูล สังขพันธานนท (ขู) (๒๕๐๒ - )

๑.

ไหมแพร สังขพันธานนท (แพร) (๒๕๓๐ - ) + จตุภัทร ลิมปนารมณ (ใหม) (๒๕๒๖ - )

พรทิพย แซซื่อ (แอด) (๒๕๐๔ - )

๒.

เพชรฤทธิ์ สังขพันธานนท (เพชร) (๒๕๓๔ - )

๖๕

สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท

๖. สายลาภานุพัฒนกุล ฉวีวรรณ สังขพันธานนท (หวี) (๒๕๐๖ - )

๑.

ภุชเคนทร ลาภานุพัฒนกุล (เคน) (๒๕๓๒ - )

มาณพ ลาภานุพัฒนกุล (นพ) (๒๕๐๕ - )

๒.

กรกช ลาภานุพัฒนกุล (คิม) (๒๕๓๔ - ) + จุฑามาศ พุมนุม (ตาล) (๒๕๓๕ - )

๑. ถวนเทานึก ลาภานุพัฒนกุล (มะมวง) (๒๕๖๑ - ) ๒. จงจิตถนอม ลาภานุพัฒนกุล (มะลิ) (๒๕๖๔ - )

๖๔ ๖๖

สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท

๖๗

รูปเงา เราและแม่

ประมวลภาพแม

๗๐

ประมวลภาพแม

๗๑

ประมวลภาพแม

๖๘ ๗๒

ประมวลภาพแม

๖๙ ๗๓

ประมวลภาพแม

๗๔

ประมวลภาพแม

๗๕