หนังสือที่ระลึกเนื่องในโอกาสทำบุญ ๑๐๐ วัน คุณแมคลี่ สังขพันธานนท ๒๙ - ๓๐ กรกฎาคม ๒๕๖๕
คือแม หนังสือที่ระลึกเนื่องในโอกาสทำบุญ ๑๐๐ วัน คุณแมคลี่ สังขพันธานนท
พิมพครั้งแรก บรรณาธิการ ศิลปกรรม
: กรกฎาคม ๒๕๖๕ : ธัญญา สังขพันธานนท : ณัฐวุฒิ นลินรัตนกุล
ฉันและแม่ แมไหลผานสูตัวฉัน ฉันไหลผานสูตัวแม เลือดของเราหลอมรวมเปนแมน้ำ กอนไหลสูหวงสมุทรแหงชีวิต เคลื่อนคลื่นแหงความหวังมิสิ้นสุด นั่น...เด็กนอย นั่งกอกองทราย ไพฑูรย ธัญญา เขียน : ๑๑ มิถุนายน ๒๕๖๓ วันที่มาเฝาไขแม ณ โรงพยาบาล จ.พัทลุง เผยแพรครั้งแรก : เฟชบุกสวนตัว เมื่อ ๑๑ มิ.ย.๖๓
คำบอกกล่าว แมจากพวกเราไปเมือ่ วันที่ ๑๔ เมษายน ๒๕๖๕ หลังจากไปนอนรักษา ตัวที่โรงพยาบาลไดสองสามวัน มันเปนชวงที่โควิด 19 กำลังระบาดหนักอีก ระลอก หลังจากผมขึ้นกลับจากไปเยี่ยมแมได ไมนาน ในชวงเวลานั้นเจาเชื้อโรค รายกำลังไลตอนปดลอมอยูทุกที่ แมอายุมากแลว ป ๒๕๖๕ เปนปที่สังขารของ แมรว งโรยอยางเห็นไดชดั พวกเรารูด วี า แมเปราะบางเต็มทีแลว อาจอยูไ ดไมทนั ขามป แตขาวรายก็มาถึงไวเกินคาด เจาโรครายมันไมยอมเวนแมไปสักคน ผมอยูบ า นทีส่ โุ ขทัย รับรูข า วของแมผา นไลนกลุม ของครอบครัว โลกยุค ดิจิทัลทำใหเรารับรูขาวดี – รายขามมิติของสถานที่และเวลา เราไดสวดมนตให แมพรอมกันกอนถึงนาทีสุดทาย เพียงแตคนอยูไกลไมอาจลัดฟาไปหาไดทัน ทวงที ผมหลั่งน้ำตาเมื่อพี่บอกวา แมจากพวกเราไปแลว กอนจมตัวอยูในความ เงียบงัน ยาวนาน ตามเงือ่ นไขและแนวปฏิบตั ขิ องกระทรวงสาธารณสุข เมือ่ ใครก็ตามเสีย ชีวิตดวยติดเชื้อโควิด 19 พิธีฌาปนกิจจะตองทำอยางรวดเร็วในเวลาไมกี่ชั่วโมง ในเวลานั้นไมมีใครตั้งตัวติด แตทุกอยางก็สามารถจัดการอยางทันทวงที รางไร วิญญาณของแมคงถูกหอหุมอยางมิดชิด กอนเคลื่อนจากโรงพยาบาลบางแกว ไปยังวัดรัตนวราราม หรือวัดโคกยานาง พระสงฆไดรบั นิมนตมาพรอมสำหรับพิธี อีกครัง้ ทีผ่ มมองเห็นเหตุการณและความเปนไปผานการไลฟสดของหลาน ๆ ทุกคน อยูพ รอมกันหมด นองขูทอ่ี ยูป ต ตานีตะบึงรถมาทันเวลา ยกเวนผมเพียงคนเดียว ที่ตอใหเหาะได ก็คงไปไมทัน แมคงไมนอยใจผมหรอกนะ แมเสียตอนเวลา ๑๖.๓๐ น และฌาปนกิจเวลาทุมกวา เพื่อนฝูง ญาติ พี่นอง พอรูขาวก็ไดแตแสดงความเสียใจ หลายคนอยากรวมทำบุญอุทิศใหแม แตเราจะทำอยางไรได ศพแมเผาไปแลว จะมาบอกบุญก็คงไมเหมาะ เลยไดแต บอกไปวา หากอยากรวมทำบุญใหแม ขอใหรวมทำบุญครบรอยวันก็แลวกัน
แตหากเปนสถานการณปกติ งานศพของแมคงคลำคล่ำไปดวยลูกหลาน ญาติพี่ นองและมิตรสหายของลูก ๆ หลาน ๆ เต็มบริเวณงาน แมคงไมเสียใจ ที่ลูก ๆ ไมสามารถทำพิธีที่ควรจะเปนได เมื่อถึงเดือนกรกฎาคม ๒๕๖๕ ก็เปนเวลาครบกำหนดที่จะทำบุญครบ รอยวันใหแม พี่นองทั้งเจ็ดคน และหลาน ๆ ตางปรึกษาหารือกัน และเตรียม จัดงานใหดีที่สุดเทาที่จะทำได ผมรับหนาที่ทำหนังสือที่ระลึกใหแม ในใจคิดวา คงเขียนเรือ่ งราวประวัตขิ องแมเพือ่ ใหลกู ๆ หลาน เหลนไดอา นและรำลึกถึงเปน สำคัญ จะวาแลวก็คงเปนประวัตขิ องคนในครอบครัวมากกวาทีจ่ ะแจกจายใหใคร จึงตั้งใจทำมาเพียงไมมากเลม จะวาเวลาจำกัดก็ไมได จะแกตัววาไมมีเวลาก็ฟง ไมขึ้น เอาเปนวาหนังสือเลมนี้ ไมมีเนื้อหาอะไรมากไปกวา เขียนประวัติของแม ตามแบบของผม เพราะพี่นองตางมอบภาระนี้ใหผม มีคำไวอาลัยและรำลึกถึง ยา ยาย ของหลานสามสีค่ นเปนตัวแทน มีรปู ของแมในชวงวันเวลาตาง ๆ ทีแ่ ต ละคนไดบันทึกไว เลือกมาลงพอใหหายคิดถึง และผมมีแผนผังสาแหรกของคน ในวงศตระกูล ทีต่ ง้ั ใจบันทึกไวเพือ่ ประโยชนในการ “สาวยาน” ในภายภาคหนา วาลูกของพอชู – แมคลี่ สังขพันธานนทมใี ครบาง มีลกู หลาน เหลนกีค่ น สวนใคร จะมีเพิ่ม ขยับขยายไป ก็ขอใหมาเติมกันเอาเองในโอกาสตอไป ขออำนาจคุณพระศรีรัตนตรัย สิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั่วสากล และพลานุภาพ ของ “ตาหมอเทพ” สิ่งศักดิ์สิทธิ์ประจำหมูบานหูแรที่แมนับถือ จงดลบันดาลให ลูก หลาน เหลนและญาติพี่นอง ตลอดจนมิตรสหายที่มารวมบำเพ็ญบุญอุทิศให คุณแมคลี่ สังขพันธานนท จงประสบแตความสุข ความเจริญโดยทั่วหนากัน กราบขอบพระคุณทุกทานในนามเจาภาพ ธัญญา สังขพันธานนท (ไพฑูรย) กรกฎาคม ๒๕๖๕
สารบัญ ฉันและแม คำบอกกลาว เรื่องของแม
๑
เรื่องแมเลา
๒๓
ดวยรักและอาลัย
๔๒
ลูกหลานวานเครือ
๕๘
รูปเงา เราและแม
๗๐
เรื่องของแม่
เรื่องของแม
àÃ×èͧ¢Í§áÁ‹
ธัญญา สังขพันธานนท (ไพฑูรย ธัญญา)
(๑) ผมไดรบั มอบหมายจากพีน่ อ งทุกคนวา ถาจะทำหนังสือเพือ่ เปนอนุสรณ สำหรับแมผูลวงลับไปแลว ขอใหผมเปนคนเรียบเรียงเขียนประวัติของแมเพียง คนเดียว อาจเปนเพราะพี่ ๆ นอง ๆ เห็นวาผมเปนนักเขียนและเปนคนทีช่ อบฟง เรือ่ งเลาของแมมาก ผมนาจะถายทอดเรือ่ งราวของแมไดดกี วาคนอืน่ นัน่ เปนสิง่ ทีผ่ มไมปฏิเสธ แมวา เมือ่ โตขึน้ มีงานมีการทำ ผมจะจากแมไปนานหลายปตามวิถี ทางของตัวเอง แตผมก็กลับมาเยี่ยมแมเสมอ เรียกวากลับมาหาพอกับแมแทบ ทุกปกว็ า ได พอกับแมกลายเปนสิง่ ยึดเหนีย่ วและศูนยรวมของลูก ๆ พีน่ อ งคนอืน่ ๆ นัน้ ไมมปี ญ หา เพราะอยูใ กลชดิ แมมากกวาผม ในบรรดาลูกทัง้ แปดคนของแมผม เหมือนลูกไมทด่ี ดี ตัวเองออกไปไกลแสนไกล จากตนพอตนแม แตระยะทางและ วันเวลาไมอาจทำใหผมลืมพอแมและบานเกิดไดสกั ครัง้ เดียว เมือ่ สิน้ พอไป ก็เหลือ แตแม แมจงึ เปนศูนยรวมของลูก ๆ และหลาน ๆ เพียงคนเดียว ผมจะไมลมื เลย วา ในบัน้ ปลายชีวติ ของแม พีต่ อ ย พีท่ พิ ย พีณ ่ ี พีช่ ยั และนองทำนูลและฉวีวรรณ รวมทัง้ หลาน ๆ ตางคอยดูแลปรนนิบตั แิ มอยางดีทส่ี ดุ เหมือนทีพ่ วกเขาเคยดูแล พอ โดยเฉพาะพีต่ อ ย พีท่ พิ ยและพีช่ ยั นัน้ ตางอุทศิ ตัวดูแลแมอยางดีทส่ี ดุ เทาทีจ่ ะ ทำได ตราบวันสุดทายที่แมจากไป ผมจะไมพยายามพรรณนาถึงความรูสึกสวนตัวที่มีตอแม แมผมอาจมี ความรูส กึ ลึก ๆ หลายอยางทีอ่ ยากเลาระบาย นัน่ เปนเรือ่ งสวนตัว แตตอนนีผ้ ม อยากเขียนเรื่องราวชีวประวัติของแมเพื่อใหพี่นองและลูก หลาน เหลนของแม ไดอา นและเรียนรู จดจำแมไปนานแสนนาน เรือ่ งของแมนน้ั เลาเทาไหรกไ็ มหมด เหมือนเปนนิยายชีวติ หลายตอนจบ ทีเ่ ต็มไปดวยสีสนั และรสชาติ ทุกข สุข สมหวัง ผิดหวัง คละเคลากันไป เชนเดียวกับชีวติ ของมนุษยปถุ ชุ นทัว่ ไป แมคอื แมพระใน ชีวิตของลูก ผมไมรูวาแมทำอยางไร เหน็ดเหนื่อยมากแคไหน ที่ใหกำเนิดเลี้ยงดู ๑
เรื่องของแม
บุตรหญิงชายถึง ๘ คน ลูกของแมทุกคนเติบโต แข็งแรง และยังมีชีวิตอยูพรอม หนาจนถึงทุกวันนี้ ยกเวนพี่สาวคนที่สอง พี่รสสุคนธที่ดวนจากเราไปกอนเมื่อ หลายปที่ผานมา ในสำเนาบัตรประชาชนของทางราชการ แมเกิดวันที่ ๒๐ เดือนมิถนุ ายน พ.ศ. ๒๔๖๙ ตามประวัตทิ แ่ี มเลาใหฟง เมือ่ ป พ.ศ.๒๕๖๑ และผมไดบนั ทึกเปน คลิบเสียงไวในโทรศัพทมือถือ แมลืมตาดูโลกที่บานดอน จังหวัดสุราษฎรธานี ตอนที่แมถือกำเนิดนั้น แมของแมกับกงเพิ่งกลับมาจากเมืองจีน หลังจากที่ยาย อุม ทองแมนง่ั เรือกลับมาจากบานของกงทีเ่ มืองจีนไมนาน นัน่ เองทีท่ ำใหครอบครัว ของแม อันประกอบดวยยาย กง ปาเหงพีี่สาวของแมและแมตองพำนักอยูที่ บานดอนระยะหนึ่ง จากนั้นจึงคอยกลับมายังบานจงเก ปจจุบันอยูในเขต ตำบล จองถนน อำเภอเขาชัยสน จังหวัดพัทลุง ซึง่ เปนบานเกิดของยายและญาติพน่ี อ ง สวนใหญของแม ชีวิตในวัยเด็กของแมชางสนุกสนาน เต็มไปดวยสีสันและระทมขมขื่น พอของแมชอ่ื เหง เปนชาวจีนโพนทะเลทีเ่ ดินทางมาจากมณฑลไหหลำ (ไหหนาน) ประเทศจีนแผนดินใหญ มาแตงงานอยูก นิ กับสาวชาวบานจงเก ชือ่ ฉีด แมมพี น่ี อ ง ทองเดียวกันสีค่ น คนแรกคือลุงอัว้ (ลุงอัว้ เปลีย่ นสวาง นามสกุลเดิม ขวัญสวาง) คนที่สองเปนผูหญิงชื่อปาเหง และคนที่สามเปนผูชายเสียชีวิตตั้งแตวัยเยาว คนสุดทองเปนแม ซึ่งมีชื่อในบัตรประชาชนวา “คลี่” แตทุกคนเรียกแมวา “ที่” กันทัง้ นัน้ ผมไมรวู า ชือ่ “ที”่ นีแ่ ปลวาอะไร เปนภาษาจีนหรือไม แตนน่ั แหละคือ แมของเรา กง หรือพอของแมเปนนักเผชิญโชค มีอาชีพคาขาย โดยรับซือ้ แพซุงจาก ชาวบานทีอ่ ยูท างเหนือ แลวลองลงมาตามคลองหูแรมาไปจนถึงวัดเขียนบางแกว หรือทีเ่ ราเรียกกันวา “บางแกวใต” พอแมอายุไดไมทนั สิบขวบ ยายก็เสียชีวติ ลง ทำใหแมกับพี่นองอีกสองคนกลายเปนลูกกำพราแม ฝายพอซึ่งเปนนักเดินทาง คาขายก็ไมคอ ยอยูก บั ทีเ่ ปนหลักเปนแหลงนาน ๆ แมกบั พีน่ อ งจึงตองมาอยูก บั ยาย ๒
เรื่องของแม
หรือทีแ่ มเรียกติดปากวา “แมเฒา” จนกระทัง่ เหลือสัน้ ๆ วา “แม” ในทีส่ ดุ เวลา แมเลาเรื่องประวัติชีวิตตัวเองใหฟง พวกเราจึงมักสับสนวา ระหวางแมเฒาหรือ ยาย กับแมผใู หกำเนิด ใครเปนแมกนั แน เพราะแมเรียกแมเฒาวา “แม” และเรียก ตาหรือพอเฒาวา “พอ” ในขณะที่เรียกพอผูใหกำเนิดวา “เด” ตามภาษาจีน ไหหลำซึ่งเปนเชื้อชาติของกง ยายของแมชื่อละเอียด ซึ่งเปนทวดของเรา (ตอไปนี้ผมจะเรียกวา ทวดเอียด) พื้นเพเปนคนบานจงเก แตงงานกับ “ทวดเรือง” ชายหนุมที่หนี ญาติพี่นองจากบานทานางหอม จังหวัดสงขลามากับคณะหนังตะลุง ชีวิตใน วัยเด็ก แมจึงอยูกับทวดเรืองและทวดเอียดมากกวาอยูกับกงดังที่กลาวมาแลว (เรือ่ งราวของทวดเรืองและเรือ่ งของกงนัน้ ผมแยกเลาไวตา งหาก ในตอนทีช่ อ่ื วา “เรื่องแมเลา”) ในตอนนี้จึงขอเลาแตเรื่องของแมมากกวาเรื่องของคนอื่น ๆ เมื่อทวดเรืองผูชอบสันโดษพาครอบครัวยายจากบานจงเกที่อยูติด ทะเลสาบสงขลาขึน้ เหนือไปบุกเบิกจับจองพืน้ ทีท่ บ่ี า นหูแร (ในปจจุบนั ) แมกบั พี่ นองทั้งสองคนก็ตองติดตามทวดเรืองกับทวดเอียดซึ่งมีศักดิ์เปนตาและยาย มาอยูด ว ย ในเวลานัน้ บานเมืองยังไมเจริญ ไมมถี นนหนทางสะดวกสบายเหมือน ปจจุบนั การเดินทางจากจงเกมายังหูแรนน้ั ตองเดินลัดเลาะมาตามเสนทางโบราณ ผานมาทางบานชางทอง บางทามะเดือ่ บานสังเหยา (สังเขยา) ขึน้ มาถึงบานแกน คงจนมาถึงบานหูแรใชเวลาเปนวันเปนคืน ทวดเรืองมาบุกเบิกหักรางถางพง จับจองที่ดินปลูกสรางขนำลงหลักปกฐาน ปลูกสวนยาง ทำนา ตอมา ทานได ชักชวนญาติพน่ี อ งฝายทวดเอียดจากจงเกติดตามมาอยูด ว ย เพือ่ จะไดเปนเพือ่ น ดูแลกันและกัน จึงไมผิดหรอกที่จะพูดวา บรรพบุรุษของคนหูแรรุนแรก ๆ ลวน แลวแตมาจากบานจงเกทั้งสิ้น แมจะเปนลูกกำพราแม และไมคอยไดอยูกับพอพรอมหนาพรอมตา แตจากเรื่องเลาของแม เรารูวานั่นคือชวงชีวิตที่มีความสุขและแสนสนุกของแม เรื่องราวของเด็กหญิงคนหนึ่ง ที่จากหมูบานจงเกอันเปนชุมชนใหญ มาอยูใน ๓
เรื่องของแม
สถานทีแ่ หงใหมบา นปา บานดง มีเพือ่ นบานไมกม่ี ากนอย เต็มไปดวยความทรจำ ที่ดี ทวดเรืองนั้นรักและเมตตาหลานสาวคนนี้เปนพิเศษ ดวยเห็นใจวาเปนลูก ไมมแี ม ทีน่ เ่ี อง ความรัก ความผูกพันอันลึกซึง้ ระหวางแมกบั ทวดเรืองก็กอ เกิดขึน้ ทวดเรืองนัน้ เหมือนพอคนหนึง่ ของแม แมจดจำเรือ่ งราว พฤติกรรมและวีรกรรม ของทวดเรืองไดดกี วาใคร ไมวา จะเปนนิสยั ใจคออันเด็ดเดีย่ ว เด็ดขาด ความขยัน หมั่นเพียรในการทำงาน ความไมสุงสิงกับพวกเฮฮาไรสาระ เกลียดแมกระทั่ง ความรื่นเริงบันเทิงใจจากศิลปนหนังตะลุงและโนรา แตเปนคนใจคอกวางขวาง ชอบชวยเหลือเกื้อกูลเพื่อนบาน ถึงกับยอมแบงปนที่ดินที่เคยจับจองเปนของ ตัวเองใหญาติพี่นองและเพื่อนบานไดทำมาหากิน ชีวิตเด็กบานปาของแมอยู ทามกลางการดูแลของทวดทั้งสอง จนไมคิดอยากจะไปไหนไกลจากทวดอีกเลย โดยเฉพาะการไปอยูก บั เด ซึง่ เปนพอของตัวเอง เพราะกลัวเดจะพาไปอยูเ มือจีน เหมือนๆ กับลุงอัว้ พีช่ าย ทีเ่ คยวิง่ หนีตอนทีเ่ ดพานองสาวกับแมเดินทางไปเมืองจีน จนกระทัง่ วันหนึง่ กงมาหาแมทบ่ี า นของทวด กงบอกวาทีม่ านีเ่ พราะอยากพาแม ไปเรียนหนังสือ เมื่อแมไดยินดังนั้นก็แทบจะกระโดดผลุงตามเดไปทันที เพราะ แมอยากเรียนหนังสือ แมเคยเลาวา ตอนอยูก บั ทวดเรือง แมไปนอนเฝาตากลอม เปนคืน ๆ ตากลอมนั้นเปนสามีของยายเสน ซึ่งเปนนาของแม และเปนพอของ นาหลวงเรียง แกเปนโนราและเลนลิเกปา จึงรูหนังสือดีถึงขั้นชอบแตงกลอน โนราไวแสดงและบันทึกเหตุการณบา นเมืองลงในสมุดเปนเลมๆ ทุกคืนแมจะคอย คะยัน้ คะยอใหตากลอมอานหนังสือกลอนสวดใหฟง แมคอยนัง่ เขีย่ ขีไ้ ตไมใหมอด ดับ จนตากลอมงวงแลวงวงอีก แมก็ยังอยากใหแกอานกลอนสวดใหฟงอยูร่ำไป แมจดจำทุกเรือ่ งทีต่ ากลอมอานใหฟง จนถึงขัน้ ทองได บางทีกต็ ง้ั คำถามซอกแซก จนตา กลอมรำคาญ พอกงบอกวาจะพาไปเรียนหนังสือที่จงเก แมก็ตามแกมา งาย ๆ
๔
เรื่องของแม
ที่บานจงเกในเวลานั้น นาจะประมาณชวงหลังการเปลี่ยนแปลงการ ปกครอง ๒๔๗๕ ยังไมมีโรงเรียน ถาจะเรียนหนังสือตองมาเรียนที่วัดเขียน บางแกวหรือบางแกวใต เพราะเปนวัดใหญและมีพระภิกษุคอยสอนหนังสือ ตอนทีแ่ มมาอยูก บั กงทีบ่ างแกวใตนน้ั ก็มาอยูก บั กงซึง่ ตัง้ โรงแปรรูปไมอยูร มิ คลอง ขางวัด แมเลาวากงจะรับซือ้ แพซุงทีพ่ วกทางเหนือผูกลองแพลงมาขาย แลวจาง คนงานเลือ่ ยแปรรูปเอาไวขายพวกชาวทาออกทีจ่ ะมาซือ้ ไปสรางบาน เพราะแถว ทาออก อ.สะทิงพระ สิงหนครจนถึงระโนดในเวลานัน้ เปนทุง นามีแตตน ตาลโตนด ไมมีปาไมเหมือนทางฝงตะวันตกอันเปนพื้นที่ของจังหวัดพัทลุง จึงตองนั่งเรือ ขึ้นมาซื้อไมถึงฝงพัทลุง คนสองฝงทะเลจึงติดตอไปมาหาสูทำการคาขายกันมา ชานาน ที่วัดบางแกวใต แมไดเรียนหนังสือสมใจปรารถนา ดวยความเปนเด็ก ฉลาด หัวดี แมสามารถอานหนังสือไดคลองและชอบไปซื้อหนังสือมาเก็บสะสม ไว เพราะกงใหเงินแมไวใชไมขาดมือ แมวา หนังสือบางเลมก็ยงั อานไมออก เวลา ใครไปใครมา กงก็จะอวดหนังสือของแมใหดู พรอมบอกวานี่เปนหนังสือของ ลูกสาว กงภูมิใจในตัวแมมาก นอกจากเรียนหนังสือแลว ชีวิตในวัยเด็กของแม ตอนอยูกับกงที่บางแกวใต เต็มไปดวยความสนุกสนาน บางวันก็มีเรื่องชกตอย กับเด็กผูช าย แมเลาใหฟง วาเคยตอยเด็กผูช ายคนหนึง่ ตกศาลาริมคลอง ครัง้ หนึง่ เมื่อผมพาแมไปไหวพระที่วัดเขียนบางแกว แมยังชี้ใหดูศาลาหลังที่วา การมาเรียนหนังสือที่วัดบางแกวใต ทำใหแมไดเจอกับพอ ในเวลานั้น พอบวชเปนสามเณร ตอมาก็ไดมาสอนหนังสือใหแม พอเปนคนบานทุงแซะ เปนลูกกำพราแมเหมือนกัน เรือ่ งราวตอจากนัน้ แมไมคอ ยเลาใหฟง มากนัก เวลา แมเลาเรือ่ งตัวเอง แมมกั จะเลาแตตอนอยูก บั ทวดเรืองและอยูก บั กงเสียมากกวา เลาจนลูก ๆ จำไดดี แตเรือ่ งราวเหตุการณหลายอยางทีเ่ ปนประสบการณรา ย ๆ ชวนขมขื่น แมเลี่ยงที่จะเลาใหฟง ดังเชนตอนที่เริ่มโตเปนวัยรุน ปาเหงซึ่งเปน ๕
เรื่องของแม
พี่สาวของแมแตงงานมีครอบครัวแลวไปอยูที่สงขลา ปาไดพาแมไปอยูดวย ที่สงขลาแมไดรูจักโลกกวางมากขึ้น แมเลาวาในสมัยนั้น สงขลาเปนเมืองของ พวกทหารเรือ เวลาทหารเรือขึ้นฝงแตละครั้ง พวกชาวบานที่มีลูกสาวก็จะปด ประตู หามลูก ๆ ออกนอกบาน เพราะกลัวพวกทหารเรือจะมาลวนลาม แมอยู สงขลากับพีส่ าวไดพกั ใหญ ตองชวยพีท่ ำงานบาน และเลีย้ งนองซึง่ เปนลูกของปา แมงานจะหนัก แตแมก็อดทนเพราะแมเปนคนรักพี่นอง แตครั้งหนึ่งเมื่อแมปวย เปนฝขน้ึ ตามตัว ก็ไมไดรบั การดูแลรักษา แมคงนอยใจพีส่ าว จึงออกจากบานมา พักอยูก บั ครอบครัวของคนใจบุญ ในบานหลังใหญ จากทีแ่ มเลา ผูใ หญใจดีคนนัน้ นาจะเปนครอบครัวผูดีของเมืองสงขลา มีตำแหนงเปนถึงคุณพระ ทานเปนคนมี เมตตา รับเด็ก ๆ มาใหความอุปการะเลีย้ งดูหลายคน ทีบ่ า นหลังใหญของคุณพระ แมจะไมใชญาติพี่นอง แตแมก็ไดรับความรัก ความเมตตาเปนอยางมาก แมได เรียนรูว ชิ าการบานการเรือน เย็บปกถักรอยและการทำอาหารแบบผูด เี มืองสงขลา ซึ่งตอมาก็ไดกลายเปนวิชาติดตัวของแม จึงไมแปลกที่แมทำกับขาวหลายอยาง ไดอรอยและเปนอาหารแบบคนสงขลา แมพักอยูบานของคุณพระผูใจดีอยูพักใหญ กระทั่งวันหนึ่ง ทวดเรือง เกิดคิดถึงหลานสาวขึ้นมา แกมาหาแมที่บานของปา พรอมซื้อเสื้อผาไปฝาก แต เมื่อรูความจริงวา แมตองกลับไปอยูกับบานของคนอื่น ทวดเรืองไมพอใจมากจึง พาแมกลับบานในที่สุด เรื่องนี้ก็เปนอีกเรื่องที่ฝงอยูในความทรงจำของแม ตอนทีผ่ มกลับมาบานในป พ.ศ. ๒๕๖๑ แมอายุมากแลว แตความจำยัง ดี พวกเรา มีผม พี่ณี พี่ทิพย และพี่ตอยขอรองใหแมเลาเรื่องใหฟงเพื่อจะเก็บไว เปนประวัติในขณะที่แมยังไมหลงลืม ผมอัดคลิบบันทึกเสียงเลาของแมไวหลาย ตอน แตนา เสียดายทีบ่ างตอนผมสะเพราลืมกดบันทึกเสียงไว ทำใหเรือ่ งทีแ่ มเลา ขาดหายไป เมื่อมานั่งคนหาเพื่อเรียบเรียงเขียนประวัติแม ผมไดแตโมโหตัวเองที่ ทำผิดพลาดอยางใหญ เรื่องราวเหลานั้น ไมอาจเรียกคืนมาไดอีก ๖
เรื่องของแม
(๒) ตอนที่แมแตงงานกับพอ นาจะเปนตอนที่แมไมคอยเลาใหฟงมากนัก เรารูแ ตวา เมือ่ พอสึกจากพระทีว่ ดั บางแกวใต พอก็ไดเปนครูสอนหนังสือในโรงเรียน ประชาบาลที่โรงเรียนวัดแตระและไดสอนแมดวย แตแมเรียนหนังสือไดแคชั้น ประถมปที่สองก็หยุดเรียน กระนั้นดวยความที่เปนคนหัวดี มีความจำเปนเลิศ แมกลับอานออกเขียนไดคลองแคลว ผมลองมานึกเลน ๆ วา หากแมมีโอกาส มากกวานั้น และไดเรียนหนังสือสูง ๆ เหมือนเด็กที่เกิดและเติบโตในครอบครัว ที่มีฐานะ มีโอกาสไดรับการศึกษา ชีวิตแมจะเปนอยางไร หลังจากแตงงาน แมก็คงอยูที่บานจงเก เพราะพอยังสอนหนังสืออยูที่ โรงเรียนวัดแตระ ทั้งแมและพอก็มีญาติพี่นองเปนคนจงเก ทุงแซะและวัดแตระ จนถึงบางแกวใต กอนจะยายกลับไปอยูห แู ร ปลูกบานอยูใ นสวนยางใกลกบั บาน ของลุงอัว้ ผูเ ปนพีช่ าย ซึง่ เปนสมบัตติ กทอดทีท่ วดเรืองแบงให สวนกงก็คงตระเวน ทำมาคาขายตามวิสัยของทาน ผมไมแนชัดวาชีวิตในบั้นปลายของกงทานไดอยู กับลูกคนไหน สมัยที่พอกับแมกลับมาอยูบานหูแรนั้น นาจะเปนชวง ประมาณ พ.ศ. ๒๔๘๐ ไปแลว เพราะแมเลาวา ตอนนั้นแมมีลูกคนแรกคือพี่ณี หรือพี่สุพาณี ก็อยูใ นระหวางสงครามโลกครัง้ ทีส่ อง หรือทีเ่ ราเรียกกันวา “เหตุการณญป่ี นุ ขึน้ ” ในเวลานั้น สงครามโลกขยายไปทั่วโลก ประเทศไทยภายใตรัฐบาลหลวงพิบูล สงคราม หรือจอมพล ป.พิบูลสงคราม ไดเลือกขางยินยอมใหญี่ปุนยกพลขึ้นบก เพือ่ เปนทางผานไปรบกับอังกฤษทีพ่ มา ทำใหทหารญีป่ นุ เขามาเต็มประเทศไทย และเกิดเหตุการณตาง ๆ ขึ้นมากมาย ผลกระทบของสงครามทำใหคนไทยตอง ใชชีวิตอยางลำบาก ขาวยากหมากแพง ขาดแคลนเสื้อผาอาหาร ชาวบานตอง ทอผาใชเองจากใยสับปะรด เวลากลางคืนก็ไมกลาจุดตะเกียง เพราะทางการให ทุกคนพรางไฟ เพราะกลัวทหารอังกฤษจะมาทิง้ ระเบิด ทหารซามูไรก็เดินเพนพาน ไปทัว่ แมเคยเลาใหฟง วา เวลามีตลาดนัดทีบ่ างแกว พวกทหารญีป่ นุ จะมาซือ้ ผัก ๗
เรื่องของแม
ผลไม ดวยความรังเกียจทหารญี่ปุน ทำใหชาวบานบางคนกลั่นแกลงหลอกขาย พลูใหญป่ี นุ เอาไปกินแทนตนชะพลู ขายตนอุดตะพิดใหญป่ี นุ แลวหลอกวาเปนตน ออดิบ พวกญี่ปุนไมรูจักก็เอาไปกิน จนปากบวมไปตาม ๆ กัน เรียกวาวิธีไหน ก็ตามที่นึกจะแกลงทหารญี่ปุนได คนไทยก็จะทำ เพราะการเขามาของญี่ปุนนั้น ชาวไทยสวนใหญไมรอู โิ หนอเิ หนและไมเห็นดีเห็นงามไปกับจอมพล ป. แตอยางใด หลังสงครามโลกใหม ๆ บานเมืองก็เขาสูยุคเข็ญ เศรษฐกิจตกต่ำ เกิด ขาวยากหมากแพงและโจรผูร า ยชุกชุม เมืองพัทลุงนัน้ ไดชอ่ื วาเมืองโจร มีขนุ โจร สำคัญ ๆ เกิดขึน้ มากมาย ไมวา จะเปนโจรแพร หัวดำ เสือฝาย เสือนัน่ เสือนี่ ถึงจะ ไมเกิดสงครามโลกเมืองลุงก็เต็มไปดวยโจรชือ่ ดัง จนทำใหมอื ปราบอยางขุนพันธ หรือ ” ขุนพันธรักษราชเดช” จากเมืองนคร ตองปลอมตัวมาสืบหาเบาะแส พวกโจร แมยังเคยเลาวา ตอนเด็ก ๆ ก็ไดเจอชุนพันธกับเขาเหมือนกัน ตอนนั้น ทานขุนปลอมตัวเปนเจกซื้อขวด เพื่อหาขาวพวกเสือราย แถวบานหูแรและหมูบานใกลเคียงในเวลานั้นก็ถูกโจรผูรายบุกปลน ชาวบานไมเวนแตละวัน คนใตเรียกโจรปลนวา “โจรอุก” ใครมีเงินมีทองหยอง ก็ตองเอาไปฝงดิน ตกกลางคืนก็ตองหลบไปนอนในปาขางบานเพราะกลัวโจร เหตุการณเชนนี้ดำเนินไปหลายป จนพอกับแมพากันวิตก กลัววาจะถูกโจรปลน ทำรายถึงชีวติ โดยเฉพาะตอนนัน้ พอกับแมมลี กู แลวคนหนึง่ คือพีณ ่ ี พอจึงตัดสินใจ ขายบานใหกับลุงอั้ว แลวยายครอบครัวไปอยูที่หลังสถานีรถไฟบางแกว ซึ่งเปน ชุมชนเล็ก ๆ ที่ทุกวันนี้กลายเปนยานที่อยูของพี่นองมุสลิมเปนสวนใหญ ชีวิตครอบครัวของแมกับพอจึงเริ่มตนใหมอีกครั้งที่หลังสถานีรถไฟ บางแกว ถึงจะไมเจริญเหมือนปจจุบันแตในเวลานั้นก็ถือวาอยูในเขตตลาด สุขาภิบาล มีความเปนเมืองมากกวาแถวบานหูแร แกนคงและวังหลัก พอตอง เดินเทาจากบางแกวไปสอนหนังสือทีโ่ รงเรียนบานหูแรทกุ วัน ระยะทางในเวลานัน้ ไปกลับก็เกือบ ๘ กิโลเมตร แตพอก็ไมเคยยอทอ ๘
เรื่องของแม
ที่บานหลังสถานีรถไฟบางแกวนี้เอง พวกเราทุกคนยกเวนพี่ณีก็เกิดที่นี่ ทัง้ นัน้ พวกเราจึงเกิดและโตมาเปนเด็กบางแกว ความทรงจำมากมายของพวกเรา อยูที่นี่ ชีวิตที่บางแกวสะดวกสบายกวาบานปาอยางหูแร การตัดสินใจยายบาน ของพอกับแมกค็ งคำนึงถึงอนาคตของพวกลูก ๆ แมพอ กับแมจะมีทด่ี นิ ทัง้ สวนยาง และทีน่ าอันเปนมรดกตกทอด ก็ตอ งปลอยใหคนอืน่ ชวยทำไปกอน มีญาติของพอ และแมหลายคนอยูท น่ี น่ั พอเองก็ยงั เปนครูสอนทีโ่ รงเรียนบานหูแร เวลามีตลาดนัด ที่ตลาดบางแกวซึ่งตรงกับวันพุธและวันเสาร พวกชาวบานหูแรก็จะออกมาจาย ตลาด เอาสินคามาขายและซื้อของกินของใชกลับบาน บานของเราที่หลังสถานี รถไฟ ก็เปนสถานที่ที่พี่นองจากหูแรแวะเวียนมาไมขาด เวลาใครจะเดินทางไกล ไปไหนมาไหน ก็ตองมานอนพักที่บานของเรา เพื่อรอขึ้นรถไฟโดยสาร ในเวลานัน้ ตลาดสุขาภิบาลบางแกวถือวาเปนชุมทางการคาขาย เพราะ มีสถานีรถไฟซึง่ ถือวาเปนสถานีใหญ ชุมชนจะตัง้ อยูส องฟากถนนรถไฟ ดานหนา สถานีรถไฟเปนตลาดและหองแถวของคนจีน คนไทย มีตลาดสุขาภิบาลเล็ก ๆ ซึง่ ก็คอื ตลาดทีเ่ ห็นในปจจุบนั เลยจากตลาดบางแกวไปทางทิศตะวันออก เปนทุง ราบและที่นาที่คนจีนมาเชาทำ คนจีนที่บางแกวมีมาก พวกเขาทำนาแปลงใหญ มีการทำฝายหรือทำนบทดน้ำจากคลองหูแร โดยขุดเหมืองขนาดใหญเปนคลอง สงน้ำไปยังเขตทำนาขนาดใหญซึ่งเปนทุงราบอยูระหวางบางแกวไปจนถึงบาน ควนโหมด และบานหาดไขเตา เหมืองทีค่ นจีนขุดเราเรียกกันวา “เหมืองจีน” ซึง่ ทุกวันนี้คงแทบไมมีรองรอยใหเห็นแลว ในตลาดสุขาภิบาลบางแกวมีโรงสีไฟขนาดใหญของเถาแกชาวจีน ไวรบั ซือ้ ขาวเปลือกจากพืน้ ทีใ่ กลเคียง แลวแปรรูปเปนขาวสารสงขึน้ รถไฟไปขายยังเมือง ตาง ๆ ในเวลานัน้ ขาวสารบางแกวขึน้ ชือ่ ลือชากลายเปนสินคาสำคัญของทองถิน่ พอ ๆ กับ “ไกมนั ” หรือ “ไกตอน” ทีเ่ ลีย้ งโดยคนจีนซึง่ ก็เปนสินคาสงออกทีข่ น้ึ ชือ่ ของบางแกวอีกอยางหนึ่ง ๙
เรื่องของแม
ฟากตะวันตกของสถานีรถไฟบางแกว ไมมตี ลาดและไมเจริญเทาฟากฝง ตลาดสุขาภิบาล มีชาวไทยปลูกบานหองแถว อยูร ว มกับคนจีนและพีน่ อ งทีน่ บั ถือ ศาสนาอิสลาม มีถนนจากบางแกวผานบานโคกสัก ควนจงไปจรดถนนยุทธศาสตร หรือถนนเพชรเกษม (ถนนเอเชียในปจจุบัน) ไปจนถึงตลาดแมขรี ที่ตอนนั้นยัง ไมเจริญเทาบางแกว บางแกวจึงเปนชุมชนใหญ เปนศูนยกลางการคาขายและมี โรงภาพยนตร (วิก) ไวฉายหนังแทบทุกคืน บานของเราอยูต รงหองแถวหลังสถานี รถไฟนี่เอง การตัดสินใจยายจากหูแรมาอยูหลังสถานีรถไฟบางแกวของพอกับแม นัน้ มาจากการทีท่ า นทัง้ สองคำนึงถึงชีวติ ในอนาคตของลูก ๆ ทีบ่ างแกวสุขศาลา และรานหมอ มีโรงเรียนใหญ ๆ ใหลูกเรียนหนังสือ ทั้งโรงเรียนบางแกว (เพียร คุณปู ถัมภ) หรือทีส่ มัยนัน้ เรียกวา “โรงเรียนสามัญ” เพราะเปดสอนถึงชัน้ ประถม ศึกษาตอนปลาย ทีร่ องรับนักเรียนทีจ่ บการศึกษาภาคบังคับ ชัน้ ประถมปทส่ี ่ี จาก โรงเรียนรอบ ๆ ในตำบลทามะเดือ่ มีโรงเรียนประถมตนทีว่ ดั โคกยานาง คือโรงเรียน วัดรัตนวราราม แถมยังมีโรงเรียนราษฎรเปดสอนดวยคือโรงเรียนบูรณพัทธศึกษา (โรงเรียน บ.พ.) ของนายรัง หนูสง นอกจากพี่ณีแลว ลูกคนตอ ๆ มา คือพี่คนธ (รสสุคนธ) ที่ทิพย (ชลทิพย) พี่ตอย (นงเยาว) ลวนแลวแตเรียนตอชั้นประถม ปลายที่โรงเรียนสามัญกันทั้งนั้น ชีวิตของแมในตอนนี้ก็เปนแมบานเต็มตัว เนื่อง จากมีลกู หลายคน แมตอ งทำงานหนัก ดูแลลุก ๆ และดูแลพอทีต่ อ งเดินเทาไปกลับ จากหูแรมาบางแกวทุกๆ วัน แมเปนแมบา นทีด่ ี เลีย้ งลูกทกคนอยางเอาใจใส และ ดูแลพอสมกับเปนแมบานที่ดี เมือ่ ลูก ๆ โตขึน้ ก็ไดเรียนหนังสือ แตรายไดของครอบครัวก็มาจากเงินเดือน ครูประชาบาลของพอเปนหลัก คำวา “ลูกมากจะยากจน” นัน้ ไมผดิ ไปจากความ จริงนัก แมพอ ปรารถนาจะใหลกู ทุกคนไดเรียนหนังสือสูง ๆ แตฐานะการเงินก็เปน ปญหา หลายครั้งตองกูหนี้ยืมสินมาแกปญหาในครอบครัว สงผลกระทบตอการ ๑๐
เรื่องของแม
เรียนของลูก ๆ ไปดวย พีณ ่ ซี ง่ึ เปนพีส่ าวคนโตก็ไมไดเรียนหนังสือในชัน้ ทีส่ งู กวา ชัน้ ประถม ทัง้ ทีเ่ ปนคนหัวดีไมแพพน่ี อ งคนอืน่ ๆ พอพีณ ่ โี ตขึน้ พอก็สง ใหไปเรียน เสริมสวย เพื่อจะไดมีงานการทำในอนาคต สวนพี่คนธ พี่ทิพยก็ไดเรียนแคชั้น ประถมศึกษาปที่ ๗ ก็ตองออกมาชวยพอแมทำงานแบงเบาภาระ ตอนนั้นผมจำความไดดีแลว ผมมีอายุได ๘ ป ถึงเกณฑที่จะตองเรียน หนังสือ เปนชวงเวลาที่ครอบครัวของเรายากลำบาก แมตัดสินใจใหผมเดินตาม ไปเรียนหนังสือกับพอทีโ่ รงเรียนบานหูแร ชางสวนทางกับชีวติ ทีแ่ มกบั พอตองการ เหลือเกิน ในปนน้ั เองทีแ่ มไดใหกำเนิดนองสาวคนสุดทอง คือนองหวี หรือฉวีวรรณ เธอเปนคนเดียวทีเ่ กิดมาในตอนทีค่ รอบครัวของเรายากลำบาก ผมเดินตามพอไป โรงเรียนหูแรไดไมนาน พอก็ปลูกขนำขึ้นมาหนึ่งหลังตรงที่ดินติดกับวัดหูแร และ ใหพค่ี นธมาอยูด แู ลผมกับพอ จากเด็กตลาดบางแกว ผมก็กลายมาเปนเด็กบาน ๆ ชาวหูแรเต็มตัวในปลายปนั้นเอง หลังจากฉวีวรรณคลอดไดไมนาน แมกต็ ดั สินใจยายกลับมาอยูท ห่ี แู รอกี ครั้งหนึ่ง คราวนี้พาลูก ๆ ทุกคนมาดวย ยกเวนพี่ตอยที่ตองอยูเรียนหนังสือที่ บางแกวในบานหลังสถานีรถไฟ แมกลับมาทำนา หลังจากที่เพิ่งขายสวนยางไป ไมนาน ตอนนั้นเรายังมีที่นาหลายไร แมจะเปนเด็ก ๆ เราก็ชวยกันทำนาตัวเปน เกลียว เพือ่ แบงเบาภาระของครอบครัว พีณ ่ ตี อ งไปทำงานตางจังหวัด ตอมาพีท่ พิ ย ก็ดำเนินรอยตามพีณ ่ ี ไปอยูท ำงานกับเจเหนีย่ วลูกสาวปาเหงทีป่ ต ตานี เพือ่ สงเงิน มาใหนอง ๆ เรียนหนังสือ แบงเบาภาระของพอและแม ทีห่ แู ร แมทำงานหนักมากกวาเดิม ทัง้ ทำนา ขุดตอหักรางทีป่ า พวกลูก ๆ ก็ชวยกันทำงานตามกำลังที่จะชวยได เราชวยแมดำนำ ไถนา เก็บ (เกี่ยว) ขาว ปลูกผัก เลี้ยงหมูเลี้ยงไก ทำงานรับจาง ทำทุกอยางเทาที่ลูกชาวบานจะทำได เพือ่ ใหลกู ๆ ไดเรียนหนังสือ เมือ่ หาเงินไมทนั แมกบั พอตองเฉือนทีน่ าขายไปทีละ แปลง ๆ จนเหลืออยูไมกี่ไร ในเวลานั้นลูกหลานของทวดเรืองผูบุกเบิกบานหูแร ๑๑
เรื่องของแม
และมีทด่ี นิ กวางใหญไพศาลจนถึงกับแบงปนใหเพือ่ นบาน ตองมาขายทีด่ นิ ทำกิน ใหกับคนอื่น มันชางนาอดสูเสียจริง ๆ ผมรูดีวา คนที่เจ็บปวดและกล้ำกลืนมาก ที่สุดก็คือแม แตแมก็ยอมทน ทนเพื่อลูก ในชีวิตแมไมมีอะไรสำคัญกวานี้อีกแลว นอกจากใหลูกทั้ง ๘ คน เติบโต ไดเรียนหนังสือและมีงานการทำในอนาคต ผม ไมรจู ะเลาเรือ่ งตรงนีอ้ ยางไรดี พูดไดแตวา ความยากจนนัน้ ชางเลวราย พวกเรา รูจักมันดีอยางที่สุด แตมันทำใหเราเขมแข็ง รักและผูกพันกันอยางลึกซึ้งในหมู พี่นอง และถึงอยางไรเราก็ผานมันมาจนได.... (๓) ตลอดชีวติ ของแม ในชวงวัยอันยาวนาน ชวงเวลาทีแ่ มตอ งเหน็ดเหนือ่ ย และตรากตรำอยางมากคงไมพนชวงเวลาที่แมมีครอบครัว มีลูกหลายคน ซึ่งกิน เวลายาวนานคอนชีวติ ของแม ในความเปนแมทต่ี อ งใหกำเนิด เลีย้ งดู อบรมสัง่ สอน ลูก ๆ แมทำหนาที่ของแมอยางสมบูรณแบบไมขาดตกบกพรอง ทำเทาที่แม คนหนึง่ จะทำได ทามกลางปญหาทีร่ มุ เราและขอจำกัดนานาประการ ไมเพียงแต เลี้ยงดูลูก แตการทำงานหนักทั้งในบานนอกบานมายาวนาน ก็เปนภาระหนึ่งที่ แมตองเผชิญกับมันอยางขันแข็งและเด็ดเดี่ยว ผลพวงจากงานหนักที่สะสมมา ยาวนาน สงผลตอสุขภาพของแมอยูไมนอย แมมักเจ็บปวยออด ๆ แอด ๆ ดวย โรคปวดหัว ปวดหลัง แมเคยติดยาทัมใจอยูพักใหญ เพราะปวดหัวเรื้อรัง บางที นัน่ อาจเปนชวงทีแ่ มเครียดจากปญหาตาง ๆ ทีป่ ระดังประเดเขามา สวนโรคปวดหลัง นั้น อยูกับแมยาวนานไมแพกัน แมจะโอดครวญติดปากวา “เจ็บเอว” อยูเสมอ นัน่ อาจเปนเพราะตอนวัยเด็ก ดวยความซุกซนผิดเด็กหญิงทัว่ ไป แมเคยประสบ อุบัติเหตุตกจากตนไม ทำใหกระดูกสันหลังของแมมีปญหาและสงผลเรื้อรัง จน กลายเปนโรคประจำตัวอยูน าน แตไมมอี าการเจ็บปวยครัง้ ใดเทาทีผ่ มจำได จะดู นากลัวและรุนแรงเหมือนกับที่แมปวดแขนอยางทุกขทรมาน
๑๒
เรื่องของแม
เหตุการณนั้นเกิดขึ้นในปนั้นผมยังเรียนอยูชั้นประถมศึกษา มันเปนปที่ ฝนตกหนัก ฝนตกติดตอกันหลายวัน พรอมกับพายุใหญ ทำใหตนมะมวงปาตน ใหญทอ่ี ยูใ นนาของแมลม ลงถอนรากถอนโคน กิง่ กานสาขาของมันนัน้ กวางใหญ จนปกคลุมผืนนาเกือบทัง้ บิง้ มะมวงตนนัน้ ใหญขนาดสองคนโอบ ตนสูงตระหงาน ตามกิง่ กาน คาคบ ครึม้ เขียวดวยตะไครนำ้ และกลวยไมปา นานาชนิด เมือ่ มันลม ลง ปญหาที่ตามมาก็คือ เราไมสามารถไถนาหวานขาวได สิ่งที่ตองเรงทำก็คือ การฟน ริดกิ่งกานของมันออกใหหมด สวนตนมะมวงนั้น คงเปนหนาที่ของพวก ผูชาย ที่จะตองตัดและเลื่อยมันออกมาเปนแผน ๆ งานสะสางริดกิ่งจึงตกเปน หนาที่ของแม ทุกวันแมจะถางมัน สุมไฝเผา จนกระทั่งเกิดเรื่องใหญขึ้นมาจนได อยู ๆ แขนขางหนึง่ ของแมกเ็ กิดปวดบวมขึน้ มาอยางรุนแรง ผมจำไดวา นาจะเปนมือขางขวา เพราะเปนขางที่แมจับจอบ จับพราถางกิ่งมะมวง แรก ๆ แมกค็ ดิ วามันเปนผลมาจากการใชมอื มากเกินไป ถาเอาน้ำมันเอ็นโชลมทาก็นา จะ หาย แตกลับไมเปนเชนนั้น อาการปวดขอมือของแมมันยิ่งกำเริบหนัก ขอแขน บวมเปง สีแดงคล้ำ อาการปวดมันจะมาเปนเวลา แตทุกครั้งที่ปวด แมตองรอง ครางโอดโอยนาสงสาร พวกเรา ลูก ๆ กับพอไมรูจะชวยแบงเบาความเจ็บปวด ของแมไดอยางไร ไปหาหมอทีโ่ รงพยาบาลหรือคลินกิ ก็ไมมยี าใดรักษาหาย แถม ไมรูดวยซ้ำวาสาเหตุมาจากอะไร บรรยากาศในบานไมสนุกเสียแลว เราทุกคนไดแตกังวลเปนทุกขไปกับ แม ประสบการณของเราบอกใหรูวานี่เปนอาการเจ็บปวยของแมที่ดูหนักกวา ครัง้ ไหน ๆ ไปโรงพยาบาลเอกซเรยกไ็ มพบอะไร เมือ่ หาหมอแผนปจจุบนั ไมดขี น้ึ แมกห็ นั มารักษากับหมอพืน้ บาน ทัง้ หมอกระดูกเอย หมอน้ำมันเอย คนไหนทีว่ า ดี ก็ไปรักษาจนหมด แมทาน้ำมันยาสมุนไพรมันจนเหม็นไปทัง้ บาน ผลก็คอื เหมือนเดิม อาการของแมหาไดทุเลาเบาบางลงแตอยางใด เวลาอาการปวดตุบ ๆ มันกำเริบ แขนของแมจะหนักยกไมขน้ึ ทัง้ ยังสัน่ รุนแรงนาประหลาด ในเวลานัน้ พีณ ่ ซี ง่ึ ทำงาน ๑๓
เรื่องของแม
อยูต า งจังหวัดก็กลับมาเยีย่ มแม พีณ ่ พี าแมตระเวนไปหาหมอตัง้ แตสงขลา จนถึง เมืองตรังก็ไมไดผล กระทั่งวันหนึ่งมีคนบอกวา มีหมอกระดูกคนหนึ่งที่รักษาเกง มาก ทานชือ่ พอหมอดำ อยูท บ่ี า นพรุใกล ๆ กับบานวัดโหนด (วันโตนด) แมเลย ตัดสินใจไปหาตาหมอดำทั้งที่ไมเคยรูจักมากอน ตอนนัน้ แมผอมมาก เพราะนอนไมหลับจากอาการปวดแขน แมเดินทาง ไปตาหมอดำกับพีต่ อ ย ซึง่ ยังเรียนหนังสืออยูช น้ั ประถมปลาย นัง่ รถไฟจากสถานี บางแกวไปลงทีส่ ถานีเขาไชยสน จากนัน้ ก็เดินเทาไปถึงวัดโหนด แมมคี นรูจ กั ทีน่ น่ั คนหนึง่ จึงอาศัยนอนคางคืน รุง เชาก็เดินทางไปบานพรุเพือ่ หาตาหมอดำ พีต่ อ ย ซึง่ ไปกับแมดว ยเลาวา ทางทีจ่ ะไปบานตาหมอดำนัน้ ตองเดินไปตามคันนาทีส่ งู ชัน เพราะทุง นาแถวบานพรุเปนทีล่ มุ หรือ “พรุ” อยูใ กลทะเลสาบ พอเดินไปสุดทาง ก็พบกระทอมของตาหมอดำ เปนกระทอมไมหลังเล็ก ๆ มีระเบียงตอมาเปนชาน แตในกระทอมกลับมีพระพุทธรูปองคใหญขนาดนอง ๆ พระประธานในโบสถวาง อยูองคหนึ่ง พรอมกับตาหมอดำก็ออกมาตอนรับ แมเลาอาการเจ็บปวยขอแขนใหฟง พรอมโอดครวญวามันทุกขทรมาน เหลือเกิน พอตาหมอดำไดฟง ก็เอยขึน้ วา “ทำไมมึงจะไมปวดเลาลูกเอย ก็พวกมัน พากันชวนลูกชวนหลานมาทำรัง กัดกินแขนของมึงอยูน ไ่ี ง” ขณะพูด ตาหมอไม ไดแสดงอาการแปลกใจแตอยางใด เหมือนกับวาแกรูดีอยูแลววา คนที่มาหาแก วันนั้นกำลังเจอกับอะไรอยู ผมจะไมเชื่อเลย ถาคำพูดนี้ไมถูกยืนยันจากแม และมีพี่ตอยเปนพยาน อีกคน เพราะมันฟงไมดไู มคอ ยมีเหตุผลเอาเสียเลย แตโลกนีย้ งั มีอะไรอีกมากทีเ่ รา ไมเคยรู ตาหมอดำบอกวา พวกมันทีช่ วนลูกหลานมาทำรังและกินมือแมนน้ั คือ “ผีไม” มันคงโกรธแมทไ่ี ปทำลายรือ้ รังของมันซึง่ อยูท ต่ี น มะมวงใหญ เมือ่ เรือนรัง ของมันถูกรือ้ มันจึงเขามาสิงอยูใ นขอมือของแม จากนัน้ พอหมอก็ใชไมหมอมาเคาะ แขนของแมหลายครั้ง กอนจะบอกใหแมคอย ๆ ยกมันขึ้นมา ๑๔
เรื่องของแม
ความอัศจรรยใจก็เกิดขึ้นกับแมในตอนนั้น มือแขนขางที่เคยปวดและ หนักอึง้ ราวพะเนินเหล็ก บัดนีก้ ลับยกขึน้ อยางงายดาย อาการสัน่ ไหวอยางรุนแรง ก็หายไปเปนปลิดทิง้ คาถาอาคมของตาหมอชางมีอทิ ธิฤทธิ์ นับแตวนั นัน้ มือของ แมขางที่ถูก “ผีกิน” ก็หายเปนปกติในที่สุด แมเริ่มกินไดนอนหลับและกลับมามี เนื้อหนังเหมือนครั้งยังเปนปกติ ผมเอาเรื่องนี้มาเลาในประวัติของแม เพราะเห็นวาอาการเจ็บปวยของ แมในครั้งนั้นเปนเหตุการณที่เลวรายสำหรับครอบครัวของเรา เมื่อแมเจ็บปวย ทุกคนในครอบครัวก็เจ็บไปดวย (๔) น้ำในคลองหูแรยังเอื่อยไหลเหมือนเชนที่เคยผานมา แมวาสภาพของ ลำคลองในทุกวันนีจ้ ะแตกตางไปจากครัง้ อดีต ลำน้ำสายนีเ้ กาแกและเต็มไปดวย เรือ่ งราวหลากหลายทัง้ สองฟากฝง คลองหูแรคอื ความทรงจำในวัยเยาว มันยืนยง ชัดเจนเหมือนความทรงจำที่มีตอแม ผูคนและแผนดินถิ่นฐาน ชีวติ ของแมกเ็ หมือนสายน้ำ ไหลไปแลวไมมวี นั ยอนกลับ แตเดินทางจาก จุดกำเนิดไปยังปลายทางคือปากแมนำ้ กวางและทะเลลึก จากจุดเริม่ ตนไปสูค วาม สิน้ สุดนิรนั ดรกาล แมนำ้ ทิง้ รองรอยไวตามสองฟากฝง ผืนแผนดินและทุง กวางที่ ไหลเออทวมถึง เชนเดียวกับรองรอยของแมทิ้งไวยังตกอยูในกนตะกอนความ ทรงจำของพวกเรา และคนหลายคนทีผ่ า นเขามาในชีวติ ของแม ในเรือ่ งราวและ เหตุการณทผ่ี า นมา เมือ่ นึกถึงแม ผมถามตัวเองวา อะไรเลาคือรองรอยและรูปเงา ของแมทต่ี กคางอยูใ นกนตะกอนแหงความทรงจำของลูก ๆ เมือ่ คอยไลเรียงความ นึกคิด ผมก็เห็นรูปเงาและตัวตนบางอยางของแมฉายชัดขึ้นมา ภาพแรกที่เห็น คือความเปนผูหญิงนักตอสู แมคือนักตอสูตัวจริงเสียง จริงคนหนึง่ ฉากแรกของชีวติ แมเริม่ ตนดวยบทหนัก เมือ่ ตองกลายเปนลูกกำพรา แม ตองเรียนรู ปรับตัวทีจ่ ะอยูร อดในทามกลางญาติพน่ี อ งทีไ่ มใชแมบงั เกิดเกลา ๑๕
เรื่องของแม
แมตากับยายและบิดาคอยดูแลเลีย้ งดูดว ยความรัก ความอบอุน แตลกึ ๆ ของแม ไหนเลยที่จะไมโหยหาความรักจากแมแท ๆ เมื่อโตขึ้นแมก็ตอสูชีวิตในหลาย รูปแบบ ทั้งการทำมาหากิน การเลี้ยงดูลูกหลายคน โดยไมมีลูกคนไหนลมหาย ตายจากไปกอนเวลาอันควร ผมไมรูวาแมทำไดอยางไร แมยังเปนคูคิดชวยพอ แกไขปญหาในชีวิตและครอบครัว ในยามยากลำบาก แคคิดวาจะหาอะไรมาให ลูกกินในแตละมื้อก็หนักหนาสากรรจเพียงพอแลว ภาพของแมที่ทำงานใชแรง เยีย่ งผูช าย ขุดดิน ขุดตอยังชัดเจนอยูใ นความทรงจำของผม แมยกจอบขึน้ สุดแขน กอนจะโถมลงจนตาจอบลึกหายลงไปในเนื้อดิน พรอมพนลมหายใจออกมา เสียงดังเปนจังหวะ ไมรแู มไปเอาเรีย่ วแรงมาจากไหน ทีข่ ดุ งัดจนตอไมและกอพอ ใหญ ๆ ราบเรียบลงตอหนา เวลาพอไปสอนหนังสือ แมตอ งไถนาแทนพอ ยกเวน งานชางเทานั้นที่แมไมคอยไดทำ ภาพตอมาที่เห็นก็คือ แมคือผูมีจิตใจรักความเปนธรรมและรักความ ยุตธิ รรมไมเอารัดเอาเปรียบผูใ ด และไมยอมออนขอใหกบั สิง่ ทีข่ ดั กับหลักการอันดี แมมลี กู ๘ คน และแบงปนความรักใหลกู ทุกคนเทา ๆ กัน ไมเลือกทีร่ กั มักทีช่ งั ใหเราเห็นแมแตครั้งเดียว จึงไมแปลกที่ลูก ๆ ทุกคนรักแมสุดชีวิตจิตใจ แมเปน แบบอยางใหเราในเรือ่ งนี้ อาจเปนเพราะเปนคนมีลกู มาก แมจงึ ตองบริหารจัดการ ทุกอยางใหเหมาะสมและเปนธรรมกับทุกคน นิสัยนี้ดูจากพี่สุคนธเปนตัวอยาง เวลาปาคนธตม ขาวโพดหรือตมหัวมัน แกจะแบงสรรปนสวนใหนอ ง ๆ ทุกคนโดย เทากัน ไมมใี ครเกินใคร หรือนอยกวาใคร เพราะปาคนธจะไมยอมใหใครไดเปรียบ เสียเปรียบโดยเด็ดขาด เรื่องนี้ปาคนธออกจะล้ำหนาแมดวยซ้ำไป เรือ่ งการมีจติ ใจรักความเปนธรรม เปนสิง่ ทีแ่ มอบรมสัง่ สอนใหเรายึดมัน่ อยูเ สมอ จึงไมแปลกหรอกทีล่ กู ของแมทกุ คน มักจะไมทนและไมยอมใหกบั อะไร ก็ตามที่ไมถูกตองและเปนธรรม ตอนที่ผมถูกตำรวจขมขูและใชอำนาจขมเหง แลวผมไปมีเรื่องกับตำรวจเพราะยอมไมได เปนเหตุใหถูกจับไปนอนหองขังอยู ๑๖
เรื่องของแม
สองสามวัน แมก็ไมเคยดุดาใหเสียใจ นอกจากจะสั่งสอนใหมีสติและใครครวญ แตแมรูดีวา ที่ผมทำไปนั้นเพราะยอมไมไดตอการใชอำนาจขมเหงรังแกของ เจาหนาที่ ดวยการยึดมั่นในเรื่องนี้ แมจึงเปนที่นับถือและเกรงอกเกรงใจของ เพื่อนบานเสมอมา ภาพของแมอกี ดานหนึง่ ทีพ่ วกลูก ๆ มองเห็นและซึมซับเอาไวโดยไมรตู วั นัน่ คือความเปนคนรักในศักดิศ์ รีของตัวเอง นิสยั นีไ้ มรวู า แมซมึ ซับมาจากทวดเรือง หรือจากกงกันแน หรือวารับมาจากทัง้ สองคนนัน่ แหละ แมทำใหเราเห็นวา ตอให ยากแคนถึงขัน้ กัดกอนเกลือกิน ก็ไมควรงอมืองอเทา รองขอความชวยเหลือจาก คนอืน่ ตองชวยตัวเองใหถงึ ทีส่ ดุ เสียกอน แมพดู กับพวกเราเสมอวา “อยูใ หคนอิจฉา ดีกวาอยูใ หเขาเวทนา” คำพูดนีไ้ มไดสอนใหเราเปนคนเยอหยิง่ จองหอง ไมเห็นหัว คนอื่น แตแมชี้ใหเห็นวา เมื่อใครสักคนก็ตามถูกมองวานาสมเพชเวทนา นั่น แสดงวาคน ๆ นั้นแยเต็มทีแลว แตถามีคนอิจฉาอยูบาง แสดงวาเราก็ไมไดดอย ไปกวาใคร นี่เปนวาทะที่แสดงตัวตนของแมชัดเจนที่สุด และผมก็นำมาเปนคติ ในการใชชีวิตมาจนถึงทุกวันนี้ จะวาไปแลวลูกแมทุกคนก็ยึดถือคตินี้ โดยเฉพาะ พี่ทิพยนั้น นาจะชัดเจนยิ่งกวาใคร สุดทายภาพของแมที่อยากกลาวถึง คือความเปนคนจิตใจกวางขวาง ไมตระหนี่ถี่เหนียว สำหรับแมแลว เรื่องกินตองมากอน ถึงครอบครัวของเราจะ ไมร่ำรวย สมบูรณพูนสุข แถมมีลูกหลายคน แตแมก็ไมยอมใหกับขาวในจาน แกงในหมอ ตองบกพรอง ถาไมซื้อหามาจากตลาด แมก็เที่ยวเสาะหาผักหญา ปลาปู มาทำกับขาวใหลกู กินไมขาดมือ้ ความใจกวางของแม ไมไดจำกัดอยูเ ฉพาะ ลูกหลานเทานัน้ แตกบั ญาติพน่ี อ งหรือเพือ่ นบานแมกป็ ฏิบตั ติ อ เขาแบบเดียวกัน ตัวตนของแมอีกดานหนึ่ง ที่อยากใหหลาน เหลนของแมไดดูเปนแบบ อยาง คือความเปนคนใฝรู ใฝเรียน และเปนนักอาน แมนั้นเรียนหนังสือเพียงป สองป ถาจำไมผิดแมบอกวาเรียนแคชั้นประถมปที่สอง ก็ไมไดเรียนอีก แตแมมี ๑๗
เรื่องของแม
ความจำเปนเลิศ ไดฟงเรื่องราวใดแมก็จดจำไดหมด แตที่เหนือกวาอื่นใดคือแม เปนคนรักเรียน ในสมัยทีแ่ มเปนเด็ก สังคมไทยยังไมคอ ยเห็นความสำคัญของการ ศึกษา ยิ่งเด็กผูหญิงนั้นไมตองพูดถึง เพราะเห็นวาเรียนไปก็เทานั้น พอแตงงาน มีครอบครัวก็ตอ งคอยใหสามีเลีย้ ง ไมตอ งไปเรียนใหเสียเวลา แตแมกลับผิดแผก แตกตาง ไมรวู า จิตใจทีอ่ ยากเรียนอยากรูห นังสือนีแ้ มไดมาจากไหน มันเกิดขึน้ ได อยางไรในสิง่ แวดลอมทีไ่ มมอี ะไรเอือ้ อำนวยสักอยางเดียว เคยเลาไวกอ นหนานี้ แลววา ตอนทีแ่ มอยูก บั ทวดเรืองขณะยังเปนเด็กหญิงอายุประมาณสิบขวบอยาง มีความสุข แตพอกงมาหาและบอกวาจะพาไปเรียนหนังสือ แมแทบกระโดดผลุง ตามกงไปโดยแทบจะไมคดิ อะไรเลย เหมือนแมรอคำพูดนีม้ านานแลว และตอให แมรักทวดเรืองมากแคไหน แมก็ไมสังเลอะไรอีก ขอใหไดไปเรียนหนังสือ แต นาเสียดายทีแ่ มไดเรียนหนังสือไมมากนัก แตถงึ กระนัน้ แมกจ็ ดั วาเปนคนทีร่ หู นังสือ ดีคนหนึ่ง ถาเทียบกับชาวบานในวัยเดียวกับแม ผมคิดวาเหตุผลหนึ่งที่แมชอบอานหนังสือ เพราะแมอยูกับพอ พอนั้น เปนครู แมจะไมมวี ฒ ุ สิ งู แตพอ ก็มหี นังสือสะสมไวมาก สันนิษฐานวา หนังสือเลม ไหนทีพ่ อ อาน แมกค็ งไดอา นเหมือนกัน ในบานของเรามีหนังสือสะสมไวจำนวน หนึ่ง บางสวนแมก็คงไปซื้อหาเอาไว แมเคยเลาใหฟงวาตอนแมกำลังตั้งทองผม แมอา นนิยายเพลินจิตตเปนวาเลน (นิยายเพลินจิตตเปนหนังสือขนาดพ็อกเก็ตบุก พิมพนิยายเริงรมยเปนสวนใหญ) เปนไปไดวา นิสัยชอบอานของแมคงตกทอด มาถึงผม และลูก ๆ แทบทุกคน พอพวกเราโตขึน้ นิสยั อยางหนึง่ ทีแ่ กไมหายก็คอื การชอบอาน ชอบซือ้ หนังสือมาสะสม สวนมากก็เปนหนังสือประเภทวรรณกรรม นวนิยาย เรือ่ งสัน้ บทกวี และเรือ่ งแปล หนังสือเปนสิง่ หนึง่ ทีไ่ มเคยขาดจากบาน ของเรา หนังสือของลูก ๆ นี่เอง ที่ทำใหแมกลับมาอานอีกครั้งหนึ่ง เวลาวาง พอกับแมจะอานหนังสือเปนประจำ แมเคยอานนิยายเรื่อง “เพชรพระอุมา” ๑๘
เรื่องของแม
จนครบทุกตอน ตอนหลังนองขูลงทุนซื้อมาครบชุด แมก็คงไดอานอีกรอบหนึ่ง พอหมดหนังสือทีจ่ ะอาน แมกจ็ ะหันมาอานนิยายแปลของผม ซึง่ สวนใหญจะเปน วรรณกรรมหนัก ๆ เนื้อหาวิพากษวิจารณสังคม แมก็อาน ที่อยากเลาไวตอนนี้ ดวยก็คอื แมเคยอานนิยายแปลเรือ่ ง “แม” ของแมกซิม กอรก้ี นักเขียน นักปฏิวตั ิ ชาวรัสเซีย ฉบับทีแ่ ปลโดย จิตร ภูมศิ กั ดิ์ พูดงาย ๆ ก็คอื เราอานหนังสือเลมไหน แมกจ็ ะอานเลมนัน้ การอานมาก ทำใหแมกลายเปนผูร อบรู ทันโลก ทันเหตุการณ และเปนนักคิดไปโดยไมรตู วั เรือ่ งนิสยั รักการอาน รักการเรียนรูข องแม เปนสิง่ ที่ อยากใหหลาน เหลน ทุกคนของแมไดดูไวเปนตัวอยาง นี่คือแมที่เรารูจัก ตลอดชีวิตของแมมีแตดูแล ชวยเหลือเกื้อกูลคนอื่น โดยเฉพาะการดูแลลูก ๆ เมือ่ แมชราลง คุณความดีทแ่ี มทำไวกไ็ ดรบั การตอบสนอง จากลูกหลาน ยกเวนผมคนเดียวทีไ่ มไดดแู ลทดแทนบุญคุณแมไดมากนัก เพราะ จากไปอยูห า งไกลตางถิน่ แตพน่ี อ งทีเ่ หลือทุกคนก็คอยดูแล ปรนนิบตั แิ มอยางดี ที่สุด ไมวาในยามจะเจ็บปวยหรือยามปกติ เมื่อผมกลับไปเยี่ยมบานชวงกอน สงกรานตเพียงไมกว่ี นั ก็เห็นวาแมชราลงมากแลว สภาพสังขารของแมเสือ่ มทรุด ลงตามเวลา พวกเรารูด วี า เวลาของแมเหลือไมมากแลว ทุกคนตางเตรียมใจรอรับ สถานการณดงั กลาว แตใครจะไปนึกวา เมือ่ โควิดระบาดหนักในกลางเดือนเมษายน ที่ผานมา คนสูงอายุอยางแมนั้นชางเปราะบาง ตอใหเฝาระมัดระวังมากแคไหน ก็ไมอาจรอดพนมันได ทุกอยางเกิดขึ้นอยางรวดเร็ว แมถูกสงตัวไปรักษาที่ โรงพยาบาลบางแกว อยูไ ดเพียงวันสองวันแมกจ็ ากไปอยางสงบ เมือ่ เวลาประมาณ ๑๖.๓๐ น ของวันที่ ๑๔ เดือนเมษายน พ.ศ.๒๕๖๕ นับอายุสิริรวม ๙๖ ป นี่คือเรื่องราวของแม... เขียนในนามพี่นองทุกคน ๑๖ กรกฎาคม ๒๕๖๕ ๑๙
เรื่องแม่เล่า
เรื่องแมเลา
àÃ×èͧáÁ‹àÅ‹Ò แมเปนนักเลานิทาน ผมเคยเปรียบเทียบวา แมก็เหมือนปลาตะเพียน ทีใ่ นทองเต็มไปดวยไข ในความหมายวาในทองของแมเต็มไปดวยนิทาน และเรือ่ ง เลานิทานของแมมที ง้ั นิทานพืน้ บาน อยางเรือ่ งสังขทอง ศรีธนญไชย นางสิบสอง ตำนานปรัมปราและเรือ่ งราวในวรรณคดี แมรเู รือ่ งวรรณคดีมากเสียจนนาแปลก ใจ เลาไดถึงที่มาของตัวละครแตละตัว โดยเฉพาะในเรื่องรามเกียรติ์ นั่นคงเปน เพราะแมอา นมาก แมอา นทุกอยางทีม่ ใี หอา น บวกกับการทีเ่ ปนคนมีความจำเปน เลิศแมจงึ มีเรือ่ งเลามากมาย ทัง้ เรือ่ งนิทานพวกนัน้ แบะเรือ่ งเลาจากความทรงจำ ของแมเอง แมชา งมีความจำเปนเลิศ แมอายุจะมากแลวแตแมกย็ งั จำเรือ่ งตาง ๆ ไดไมลืม ทุกเรื่องที่เลานั้นกระจางชัดในความจำของแม ตอใหเลาครั้งใหม เรื่อที่ เลาก็ไมเคยผิดเพี้ยนไปจากที่เคยเลามาแลว แมชอบเลานิทานใหลูก ๆ ฟง การเลานิทานเปนกุศโลบายอยางหนึ่ง ของแม ที่จะตรึงพวกเราใหอยูกับกิจการงานที่ทำ เวลาเกี่ยวขาวกลางแดดรอน เวลาดำนา ถาเห็นวาพวกเราเริ่มออนลาและขี้เกียจ แมจะยกนิทานขึ้นมาเลา ทำงานไปเลาไป นั่นแหละทำใหลูก ๆ พากันกมหนากมตาทำงานไปหยุดหยอน จนลืมไปเลยวาฟาจะรอน ฝนจะตกเปนอยางไร หากถามวาแมเคยเลาเรื่องอะไรใหฟงบาง ผมคงบอกไดไมหมดหรอก เพราะวันเวลาที่ผานไปก็มักขโมยความทรงจำของเราไดดวย แตเรื่องบางเรื่องที่ แมเลาผมไมเคยลืม เชนเรื่องของทวดเรืองตอนไลเฆี่ยนเสือ ตอนทวดเรืองตวาด พวกผูร า ยทีจ่ ะเขามาลอบฆา จนกลายเปนบาเสียสติไปเลย (บางทีแมอาจใสสสี นั มากไป) ทวดเรืองเปนตาของแม ซึง่ แมเรียกทานวา “พอ” เพราะตอนเด็ก ๆ แม อยูก บั ทวดมากกวากวาอยูก บั “เด” ซึง่ เปนพอของแมแท ๆ ผมไดแรงบันดาลใจ จากเรือ่ งเลาเกีย่ วกับ “ทวดเรือง” มาเขียนถึงทานไวในเรือ่ งสัน้ บางเรือ่ ง ผมเรียก ทวดเรื่องวา “เจาเรืองคนเฆี่ยนเสือ” ๒๓
เรื่องแมเลา
ผมจะยกตัวอยางเรื่องเลาของแมสักสามสี่เรื่อง เพื่อเปนการรำลึกถึง ความทรงจำอันงดงามและอบอุน ลาสุดเมือ่ เดือน พฤษภาคม ๒๕๖๑ ตอนทีผ่ ม กลับบานไปเยี่ยมแม ผมไดบันทึกคลิบเสียงเรื่องเลาของแมไวบางเรื่อง แตมีบาง เรื่องที่ฟงเพลินจนลืมกดอัดเสียงไป ลองมาฟงเรื่องเลาของแมสักสองสามเรื่อง ตอไปนี้ เรื่องของทวดเรืองคนเฆี่ยนเสือ
ตั้งแตผมจำความไดก็ไดเห็นทวดเรืองแลว แตไมใชตัวจริง ผมรูจักทวด เรืองผานรูปถายขาวดำทีแ่ มนำมาใสกรอบรูปแขวนไวคกู บั รูปกงซึง่ เปนพอของแม รูปในกรอบนั้นเกา แตผมจำทวดเรืองไดดี ภาพของทานฝงใจผมอยางประหลาด และชางมีพลังไมเสือ่ มคลาย ยิง่ ไดฟง เรือ่ งเลาของแม ภาพของทวดเรืองก็แจมชัด ขึ้นในมโนภาพ ทานเปนเหมือนวีรบุรุษพวกเรา โดยเฉพาะแม ซึ่งเปนหลานสาว คนหนึง่ ของทาน คนทีท่ า นไดฟมู ฟกเลีย้ งดูมาจนโต จนแมเรียกทวดเรือ่ งวา “พอ” ๒๔
เรื่องแมเลา
ทุกครัง้ ทีแ่ มเอยถึงทวดเรือง ผมเห็นประกายแหงความรัก ความนับถือและความ ภาคภูมิใจฉายชัดในแววตาของแม ในน้ำเสียงและถอยคำที่แมพูดถึงทาน ทวดเรืองเปนคนมาจากบานทานางหอม จังหวัดสงขลา นามสกุลเดิม “เกตุมงคล” แตตอมาทานไดเปลี่ยนเปนนามสกุล “ขวัญสวาง” ลูกหลานคนใด ที่มีนามสกุล “ขวัญสวาง” ก็ถือไดวาเปนผูสืบเชื้อสายมาจากทวดเรืองทั้งนั้น ตามประวัตทิ แ่ี มเลาทวดเรืองออกจากบานแตหนุม ๆ เดินทางแสวงโชคมาจนถึง บานจงเก ตอนที่ออกมาจากบานทานางหอม ทวดเรืองเดินทางมากับคณะหนัง ตะลุงของหนังเอียดซึ่งเปนลูกพี่ลูกนองกับหนังกั้น ทองหลอ (ตามที่แมเลาก็คือ หนังเอียด ปากพลซึ่งเปนญาติกับทวดเรือง) จนกระทั่งไดพบรักและอยูกินกับ หญิงสาวที่ชื่อวาละเอียด นามสกุลสุขสวัสดิ์ ซึ่งก็คือแมเฒา หรือ ยายของแม นัน่ เอง นีก่ เ็ หมือนกัน ลูกหลานคนใดทีใ่ ชนามสกุล “สุขสวัสดิ”์ ก็ถอื วาเปนหลาน ทวดเอียดที่มีพื้นเพมาจากบานจงเก บานจงเกในอดีตนั้นเปนหมูบานใหญ คึกคักดวยผูคน และครื้นเครง ดวยเสียงกลองหนังกลองโนรา แตทวดเรืองเปนคนรักสันโดษ ไมชอบเสียงอึกทึก ครึกโครมจึงเดินทางขึน้ มาทางเหนือมาจับจองทีด่ นิ รกรางในเขตปาเขา ดวยการ ไปปกหมายเอาไวทต่ี รงนัน้ ตรงนี้ พืน้ ทีท่ ท่ี วดเรืองขึน้ มาจับจอง ตามทีแ่ มเลาก็คอื พื้นที่เกือบทั้งหมดในยานบานหูแร นับแตชายคลองบานลุงอั้วเรื่อยไปจนถึงเขา กำเชียดและทีด่ นิ ทีเ่ คยเปนสมบัตขิ องขุนพันธ หรือขุนพันธรักษราชเดช ผูก ระเดือ่ ง นาม ในสมัยผมยังเด็กที่ตรงนั้นเปนปาใหญ รกครึ้มที่ชาวบานพากันเรียกวา “ปาทานขุน” ซึง่ พวกเราชอบเขาไปผจญภัยหาลูกหวาย ลูกระกำอยูเ สมอ หลายครัง้ ทีเ่ ด็ก ๆ ซุกซนอยางพวกเราไปหลงอยูใ นปาทานขุนเปนวัน ๆ ครัง้ หนึง่ อาขู (ทำนูล) กับพวกนองนิยม ลูกชายปาเลีย่ น นองอวบ (ธาตรี อัตตะ) เคยไปยิงนกในปาทานขุน และเกือบถูกไฟปาทีไ่ หมลามปาหญาคาครอก กวาจะเอาตัวรอดมาไดกว็ ง่ิ กันขวัญ กระเจิง ๒๕
เรื่องแมเลา
ในปาทานขุนนั้นมีตนไมใหญ ๆ พวกผูใหญจะเขาไปตัดไม ตัดหวาย เอามาใชสอย เพราะปาทานขุน เราเพิง่ รูว า แทจริงแลว “ปาทานขุน” นัน้ คือทีด่ นิ ของทวดเรืองที่แบงขายใหกับขุนพันธดวยราคา ๕๐๐ บาทในสมัยนั้น แมเลา อีกวา ทวดเรืองแบงเงินซื้อสรอยลูกประคำรอยใหแมตั้งหนึ่งเสนเปนรางวัล จากการขายที่ในครั้งนั้น ในเวลานัน้ ทวดเรืองคงยังหนุม แนน จึงคิดสรางหลักปกฐานตัง้ เนือ้ ตัง้ ตัว เมือ่ มาจับจองพืน้ ทีใ่ นเขตทางเหนือ แกก็จะเทียวไปเทียวมาระหวางบานจงเกกับ การขึน้ เหนือหรือทีเ่ รียกวา “ไปไร”อยูเ ปนประจำ พรอมกับพาทวดละเอียดคูช วี ติ มาดวย แตการมาอยูบานปาบานดง ทำใหทวดละเอียดรูสึกกลัว จึงชักชวนญาติ พีน่ อ งและเพือ่ นบานจากจงเกขึน้ มาอยูเ ปนเพือ่ น แรก ๆ ก็มาอาศัยอยูก นิ ทีบ่ า น ของทวดเรือง ตอมาก็ทวดเรืองก็แบงปนที่ดินที่เคยจับจองไวใหเปนที่ทำกิน ลงหลักปกฐานเปนของตัวเอง นี่นาจะเปนประวัติของการตั้งถิ่นฐานของคนหูแร เปนครัง้ แรก สวนใหญเปนคนทีอ่ พยพโยกยายมาจากบานจงเก คือญาติทางฝาย ละเอียดเกือบทัง้ หมด โดยเฉพาะในตระกูล “สุขสวัสดิ”์ และตระกูล “ขวัญสวาง” และคงรวมถึงตนตระกูลอื่น ๆ อีกหลายครอบครัว ที่ตางก็เปนพี่นองเครือญาติ กันทั้งสิ้น ตามคำบอกเลาของแม กอนทีท่ วดเรืองจะมาจับจองทีด่ นิ ในเขตหูแรนน้ั บริเวณรอบ ๆ ก็มหี มูบ า นอยูบ า งแลว นัน่ คือ “บานวังหลัก” และบาน “แกนคง” (อยูระหวางบานหูแรกับบางแกว) สองหมูบานนี้ชาวบานสวนใหญเปนคนมุสลิม ตอนที่ทวดเรืองมาอยูใหม ๆ นั้น คนที่มาชวยทวดเรืองปลูกสรางขนำ หักปาทำ ไรกค็ อื ชาววังหลักนัน่ เอง ทวดเรืองทำไรไดขา วเก็บขึน้ เรือนขาวไวมาก เวลาพีน่ อ ง ทางจงเกขึ้นมาก็ไดอาศัยกินขาวที่บานของทวดเรือง ชวยกันหักลางถางปาทำไร เลือ่ นลอยหมุนเวียนไปเรือ่ ย ๆ ตรงไหนทีเ่ ลิกทำไร ก็ปลอยใหปา เกิดขึน้ ใหมเปน ๒๖
เรื่องแมเลา
ปารุนสองรุนสามที่เรียกกันวา “ปาไส” กอนจะเวียนกลับมาหักรางทำไรในรอบ ตอไป บริเวณที่ทวดเรืองมาปลูกบานอยูนั้น คือพื้นที่ริมคลองหูแรซึ่งเปนสวน ยางของนาหลวงเรียง ศรีสุวรรณในปจจุบัน ถัดไปก็เปนที่บานของลุงอั้ว เปลี่ยน สวาง ซึง่ ก็คอื บานของพีเ่ ลียบในปจจุบนั แมเลาวา ชวงหนาฝนหลังฤดูทำนาเสร็จ คนจงเกก็จะตอนวัวควายหนีน้ำมาฝากไวที่บริเวณบานของทวดเรือง รอจนกวา หมดหนาน้ำนั่นแหละจึงจะตอนกลับลงไปจงเกอีกครั้ง เรียกไดวาบานของทวด เรืองเปนที่ชุมนุมของญาติพี่นองที่ขึ้นมาจากชายทะเลจงเก และเพื่อนบานของ ทวดก็คือชาวบานแกนคงและบานวังหลักเปนสวนใหญ ทวดเรืองกับทวดเอียดมีลูกดวยกันหลายคน เสียชีวิตไปตั้งแตเด็กก็มีที่ เหลืออยูก ม็ ี คนแรกเปนหญิงชือ่ สาว หรือชือ่ ฉีด ก็คอื แมของแมหรือยายของเรา นั่นเอง คนตอมาเปนชายชื่อเนื่อง คนที่สามเปนหญิงชื่อแมว คนที่สี่ชื่อเสนและ เฟอ ง (ตาเฟอ ง ขวัญสวาง พอของนามุย ) ทัง้ หมดนีม้ ศี กั ดิเ์ ปนอาหรือนาของแม ทั้งหมด เพราะแมเปนลูกของพี่สาวคนหัวป สวนทุกวันนี้ ใครเปนตา เปนยาย หรือเปนทวด ของใครขอใหลกู หลานสืบสาวและบันทึกเอาเองก็แลวกัน เพราะถึง อยางไรพวกเราก็เปนลูกหลานของทวดเรืองดวยกันทั้งนั้น แมจะเรียกทวดเรืองวา “พอ” และเรียกทวดเอียดหรือละเอียดวา “แม” ซึง่ ถาเรียกเต็ม ๆ ก็ คือ “พอเฒา” และ “แมเฒา” ชีวติ ของแมตอนวัยเด็กนัน้ ตอง เปนลูกกำพราแมตั้งแตยังอายุไดสี่ขวบ เพราะแมของตัวเองปวยเปนฝเสียชีวิต ไปกอน สวนพอหรือ “เด” ซึ่งเปนชาวจีนโพนทะเลมาจากมณฑลไหหลำก็ยึด อาชีพพอคาไมไมคอยไดอยูเปนหลักเปนแหลง เพราะตองขึ้นลองซื้อไมมาเลื่อย ขาย แมจึงตองมาอยูกับทวดเรืองและทวดเอียดซึ่งเปนตากับและยาย แมจึงรัก และผูกพันกับทวดเรืองมากกวาพอแมของตนเอง เรื่องเลาของแมเกี่ยวกับทวด เรืองจึงแจมชัดและอยูในความทรงจำของแมไมเคยจางหาย เวลาแมเลาเรื่องวัย ๒๗
เรื่องแมเลา
เด็กและเรื่องของทวดเรือง แมจะมีความสุขอยางเห็นไดชัด พวกเราลูก ๆ ของแมทั้งแปดคน ไมมีใครเกิดทันทวดเรืองสักคนเดียว เรารูจักทานแตในรูปถายที่แมใสกรอบแขวนไวที่ผนังหองและรูปของทวดเรืองก็ ยังอยูจนถึงทุกวันนี้ ทวดเรืองที่เรารูจักเปนชายวัยเลยกลางคน ผมหยักศก หนาผาก กวาง หนาเสีย้ ม จมูกโดง ดวงตาทัง้ คูค มกริบและดุดนั แผงหนวดเรียว งุมเหนือริมฝปาก ยิ่งทำใหทานดูเครงขรึม นาเกรงขาม ทวดเรืองเปนคนจริง พูดนอย เวลาพูดจะตองมีคำดาแมนำหนาทุกครัง้ ไป (นิสยั นีแ้ มบอกวาติดมาถึงผม) ทวดเรืองเปนคนเด็ดขาด และไมเคยกลัวใคร แมแตพวกโจรที่มุงปองรายจะเอา ชีวิตทาน เรื่องเลาตอนนี้ มันคือวีรกรรมของทวดเรืองที่ผมประทับใจไมแพเรื่อง เลาตอนทีท่ า นเฆีย่ นเสือ แมเลาใหฟง วา มีอยูค รัง้ หนึง่ มีพวกโจรหาหกคนพรอม พราโอคมขาววาบเปนอาวุธครบมือ บุกปามาถามหาทวดเรืองถึงขนำ เมื่อเจอ ตัว ทานถามวา “พวกมึงมาทำอะไร กินขาวกันเสียกอนสิ” พวกโจรก็พากันทำ ตามอยางวางาย กินขาวเสร็จก็พากันกลับไปอยางเชื่อง ๆ ทิ้งพราโอคมขาวไว ใหดูตางหนาอีกตางหาก แตวรี กรรมของทวดเรืองตอนนีก้ ย็ งั ไมทำใหเราประทับใจเทา ตอนทีท่ า น ถือไมเรียวไลหวดเสือทีย่ อ งเขามาขโมยวัวในคอก ทวดเรืองนัน้ เลีย้ งวัวเปนฝูง ๆ กัน้ คอกมันในปาแลวทำขนำอยูบ นคอกวัว ดวยความเปนปาดงแดนเถือ่ น ทัง้ หมูปา ทัง้ เสือก็จะชอบมาปวนเปย นอยูข า งคอกวัว ทวดเรืองตองไปหาปบ เปลา ๆ มาผูก แขวนรอยเชือกเปนราว มีเชือกไวกระตุกใหมันแกวงกระทบกันเสียงดังเพื่อสง สัญญาณไลเสือไลหมูปา เวลาทวดไมอยูก ใ็ หหลาน ๆ เฝาคอกวัว ถาไดยนิ เสียงเสือ มาก็ใหกระตุกเชือกแรง ๆ พรอมเปาเขาวัว หรือ “เปาตูด” เพื่อสงสัญญาณถึง ทวดเรือง เมื่อทวดเรืองไดยินเสียงเปาเขา ทานก็จะมาพรอมเสียงหวดไมเรียว เควีย้ ว ๆ พรอมพูดตวาดเสือทีจ่ ะมากินวัววาใหกลับไป ถาไมกลับ จะหวดใหลกู ตา ๒๘
เรื่องแมเลา
กระฉูด พอพวกเสือไดยินก็จะพากันลาถอยดวยความกลัว นี่คือที่มาของ “ทวดเรืองคนเฆี่ยนเสือ” ที่ผมชอบมาก ๆ เพราะแกไลเสือเหมือนไลหมา ไลแมว ผมยังเคยเอาเรื่องทวดเรืองคนเฆี่ยนเสือมาเขียนถึงไวในเรื่องสั้นบางเรื่อง ดวยซ้ำไป ทวดเรืองนั้นใคร ๆ ก็รูวาทานเปนคนขยัน ทำงานตั้งแตเชาจนค่ำ เวลา ทานทำงานแมบอกวาทวดเรืองจะไมใสเสื้อ นุงผายาวหอยชาย แตขมวดหยักรั้ง ขึ้นมาเหน็บเอวจนเห็นกน ผูชายสมัยกอนมักนุงผาแบบนี้ เวลาทำงานทวดเรือง จะไมสุงสิงกับใคร พูดนอย ทำมาก แกจึงเปนคนที่มีสมบัติหลักฐานเปนที่ดินทั้ง บานหูแร กอนจะแบงปนและขายใหกับชาวบานคนอื่น ๆ ไวลงหลักปกฐานเปน หมูบานหูแรแตนั้นมา แมอยูกับทวดเรืองและทวดเอียดพรอมพี่นองคนอื่น ๆ แตในบรรดา ลูกหลานทัง้ หมดนัน้ ทวดเรืองจะรักและเมตตาแมมากเปนพิเศษ ดวยเห็นวาเปน “ลูกแมตาย” กำพราแมตง้ั แตยงั เล็ก เวลาไปไหนมาไหนกลับมาถึงเรือน คนแรก ทีท่ วดเรืองถามหาก็คอื แม ทวดจะซือ้ หาของกินของฝากมาใหแมเสมอ จนหลาน คนอื่น ๆ พากันอิจฉา แมจะมาตั้งถิ่นฐานอยูแดนไกลถึงบานหูแร แตเมื่อมีเวลา ทวดก็มักจะกลับไปเยี่ยมญาติ ๆ ที่บานทานางหอมอยูเสมอ เวลาไปก็หิ้วหลาน ตัวนอยไปดวย แมจำไดวาเคยไปบานทานางหอมกับทวดเรืองตั้งแตอายุสิบขวบ กวา ๆ และพักอยูที่นั่นเปนแรมเดือน จนใคร ๆ ก็รูจักแม และแมก็รูจักญาติ พี่นองฝายทวดเรืองแทบทุกคน จนเมื่อเราโตแลว แมก็ยังไดไปเยี่ยมญาติที่นั่น อีกหลายครั้ง ทวดเรืองนั้นอายุไมยืนยาวมาก ทานเสียชีวิตตอนอายุประมาณ ๖๐ กวา ๆ นั่นเปนการสูญเสียครั้งยิ่งใหญของแม เพราะทวดเรืองนั้นคือรมโพธิ์ รมไทรอันแผไพศาล กอนทวดเรืองจะถึงแกกรรมเพราะอาการปวยนัน้ ทานอยาก กินขนมบัวลอยเปนอันมาก ลงทุนไปซื้อน้ำผึ้ง มาใหลูกหลานชวยทำให แตไมมี ๒๙
เรื่องแมเลา
ใครกลาทำสักคนเดียว เพราะกลัววาถาทวดเรืองไดกินขนมบัวลอย จะเปนของ แสลงทำใหอาการกำเริบขึน้ มาอีก รอนถึงแมทท่ี นไมได เลยลงมือทิม่ แปงทำขนม บัวลอยใหทวดกิน ทวดเรืองกินขนมฝมือแมจนหมด แลวอาการก็กำเริบขึ้นมา จริง ๆ คราวนี้พวกลูกหลานตางก็พากันตำหนิแมเสียยกใหญ ตอนนั้นแมโตขึ้น มากแลว สามารถทิม่ แปงทำขนมใหทวดกินได ตอนปวยหนัก ทวดรืองก็บน แตวา เปนหวงแมคนเดียว หลายคนอื่น ๆ ไดยินก็พากันนอยอกนอยใจ หาวาทวดรัก หลานไมเทากัน แมทวดเรืองจะจากไปนานแลว แตความรัก ความผูกพันอันลึกซึ้ง ระหวางทวดเรืองกับแมผเู ปนหลานสาวคนเล็กก็ยงั ไมมวี นั ลบเลือนจางหาย ผมรู ทวดเรืองคือความภูมใิ จของแม แมรบั เอาอุปนิสยั ใจคอและความคิดของทวดเรือง มาเปนแบบอยางในชีวิต เพราะคนอยางทวดเรืองนั้น เปนคนจริง ใจถึง พึ่งได พวกเราลูก ๆ ของแมตางซึมซับรับรูเรื่องราวของทวดเรืองคนเฆี่ยนเสือจนขึ้นใจ ทุกครั้งที่ผมเงยหนาขึ้นมองหนาทานในรูปถาย ผมรับรูไดถึงพลังอันยิ่งใหญที่ สะทอนออกมาจากดวงหนาคมเขมและดุดัน ดวงตาคมกริบคูนั้นยังคงฉายแวว เรืองโรจนไมเคยจางหาย ทุกครั้งที่จองมองรูปถายเกาคร่ำในกรอบขางฝาบาน มันทำใหผมรูสึกฮึกเหิมและรับเอาพลังนั้นมาเต็มกาย พวกเราคือลูกหลานของ ทาน เราคือหลานเจาเรืองคนเฆี่ยนเสือ. เรื่องของกง นักเผชิญโชคจากไหหลำ นอกจากนองขู (ทำนูล สังขพันธานนท) ลูกคนที่เจ็ดของแม นองชาย ติดกันกับผมแลว ไมมีใครเชื่อหรอกวา พวกเรามีคุณตาหรือ “กง” เปนคนจีน เรามีเชือ้ สายจีน นีน่ บั รวมถึงลูก ๆ หญิงชายของลุงอัว้ เปลีย่ นสวาง ทุกคนทีเ่ ปน ลูกหลานของกง เพราะเราไมคอยมีเคาหนาเหมือนลูกหลานคนจีนสักเทาไหร ๓๐
เรื่องแมเลา
ยกเวนลูกๆ ของปาเหงพี่สาวของแมเทานั้นที่มีเชื้อสายและหนาตาเปนคนจีน เนือ่ งจากปาเหงแตงงานกับคนจีน แตขนู อ งชายผมนัน้ เขาถอดแบบออกมาจาก กงมากกวาใคร ยิ่งอายุมากขึ้นผมวา เขาก็ยิ่งมีหนาตาละมายกงไปทุกที ผมเดา เอาวาขูก็คงมีกงเปนวีรบุรุษอยูในใจ เหมือนที่ผมหลงใหลและศรัทธาในตัวทวด เรืองอยางไรอยางนั้น เชนเดียวกับทวดเรือง เราไมเคยเห็นหนากงตัวจริง เพราะทานลวงลับ ไปกอนที่พวกเราจะลืมตามาดูโลก มีพี่ณี (สุพาณี สวัสดีประเสริฐ) แมของศักดิ์ ผัดไทยและจอด รานธารทิพยเทานัน้ ทีท่ นั เห็นกง เพราะพีณเี ปนลูกคนโตของพอ กับแม เปนพี่ใหญของพวกเราทั้ง ๗ คน แตตอนที่พี่ณีทันเห็นกงนั้น แกก็ยังเล็ก อยูมาก คงจำกงไดเพียงลางเลือนเทานั้นเอง เรื่องราวของกงหรือคุณตาของเราวาไปแลวก็เหมือนนิยายตื่นเตนเรื่อง หนึ่ง ไมแพนิยายของทวดเรืองคนเฆี่ยนเสือ เรารูจักกงผานคำบอกเลาของแม ๓๑
เรื่องแมเลา
ของญาติผูใหญบางคน และเห็นหนาทานจากรูปถายขาวดำที่ใสกรอบแขวนไว ขางฝาบาน เคียงคูกับรูปของทวดเรือง รูปถายของบรรพบุรุษทั้งสองคือสมบัติ อันล้ำคาของแม ที่จะตองหอบหิ้วติดตัวไปเสมอ ไมวาจะยายบานไปอยูที่ไหน พวกเราจึงนับวายังโชคดีที่ไดเห็นใบหนาของทวดเรืองและใบหนาของกงจากรูป ถายนั้น เรื่องราวของกงทำใหเรานึกถึงเรื่องราวการเดินทางและเผชิญโชคของ ชาวจีนโพนทะเลอีกหลายคนทีเ่ คยอานจากนวนิยายและดูละครโทรทัศน พวกเขา เดินทางไกลขามน้ำขามทะเลมาจากประเทศจีนแผนดินใหญในอดีต มาตัง้ รกราก อาศัยอยูในสยามประเทศเมื่อนานมาแลว กงก็เปนชายหนุมชาวจีนพลัดถิ่น หนึ่งในคนเหลานั้น แมเลาเรื่องของกงใหเราฟงเสมอ เชนเดียวกับเลาเรื่องของ ทวดเรือง บานเกิดเมืองนอนของกงอยูไกลถึงเกาะไหหลำ หรือมณฑลไหหลำ เรื่องราวกอนหนานั้นของกงไมกระจางนัก แตรูวาทานชื่อ “ซุน” ออกเสียงตาม ภาษาถิ่นใตคงเขียนไดอยางนี้ แตพอมาอยูเมืองไทยคนเรียกวา “เหง” หรือ “จีนเหง” แมเรียกกงวา “เด” ตามสำเนียงไหหลำ ซึง่ แปลวา เตีย่ หรือ พอ ถูกผิด ประการใดผมไมยนื ยันเพราะไมมคี วามรูเ รือ่ งภาษาจีนเอาเสียเลย แมเลาวา ตอนกง อยูเมืองจีนนั้นทานมีตำแหนงเปนกำนัน (เรียกตามที่แมเขาใจ) ทานมีครอบครัว อยูก อ นแลวกอนทีจ่ ะเดินทางมาเมืองไทย ความเปนกำนันหรือผูน ำหมูบ า น นาจะ ทำใหกง เปนคนมีหนาตาพอสมควร แมบอกวาเวลาชาวบานคนใดแตงงานก็จะมา ยืมชุดใสแตงงานจากบานของกง โดยมีคาเชาเปนเนื้อหมูเนื้อไกตามแตจะมี จิตใจของกงนัน้ คงรักการทองเทีย่ วผจญภัย ทานไมอยากอยูเ มืองจีน เลยตัดสินใจ หนีพอ แมและครอบครัวลงเรือขามน้ำ ขามทะเลรอนแรมมาเมืองไทย การเดินทาง ในสมัยนัน้ ตองมาทางเรือ ใชเวลารอนแรมอยูใ นเรือเปนแรมเดือนจึงจะถึง พูดเรือ่ ง หนีครอบครัวนีน่ า จะเปนนิสยั ถาวรอยางหนึง่ ของกง เพราะเมือ่ มาไดแตงงานกับ ยาย (แมของแม) ทีบ่ า นจงเก ทานก็ยงั หนียายกลับไปเมืองจีนตัง้ หลายหน ขนาด ๓๒
เรื่องแมเลา
เคยพายายไปไหหลำแลวทิง้ ใหอยูท น่ี น่ั เสียหลายป กอนจะไปรับกลับมาเมืองไทย ซึ่งเรื่องนี้ผมจะไดเลาใหฟงในภายหลัง หากลำดับความตามทีแ่ มเลาเรือ่ งของกงนัน้ ผมพอจะเรียบเรียงใหเห็น ภาพปะติดปะตอไดวา กงนัน้ เปนนักเดินทางแสวงโชคทีไ่ มคอ ยปกหลักอยูท ไ่ี หน เปนหลักเปนแหลง เมือ่ กงมาเมืองไทยนัน้ คงไปขึน้ เรือทีบ่ า นดอน จังหวัดสุราษฎร ธานี พรอมพรรคพวกทีม่ าดวยกันหลายคน ตอมาก็รอนแรมมาถึงบานจงเก และ ไดพบกับสาวชาวจงเกก็คอื แมของแมและยายของเรา แตเรือ่ งราวทัง้ หมดเกิดขึน้ เมื่อป พ.ศ. ไหนนั้น แมคงจำไมได เพราะแมไมเคยพูดถึงป พ.ศ. สักครั้งเดียว ไมวาจะเปนการเลาเรื่องของทวดเรืองหรือเรื่องของกง เมื่อแตงงานกับยาย ซึ่ง เปนเมียชาวไทย กงก็มีลูกกับยายดวยกันสี่คน ไลตามลำดับก็คือ ลุงอั้ว ปาเหง และพี่ชายติดกับแมอีกคนที่เสียชีวิตตั้งแตยังเล็ก จากนั้นก็เปนแมซึ่งเปนลูกคน สุดทอง (ลุงอัว้ กับปาเหงนัน้ เสียชีวติ มาหลายปแลว) แมจะมีครอบครัวมีลกู สาม สีค่ น แตกง ก็ยงั ไป ๆ มา ๆ ระหวางเมืองไทยกับเมืองจีนอยูเ สมอ พูดงายๆ ก็คอื กงเปนคนไมอยูต ดิ ที่ พอยายเสียชีวติ แมกบั พีน่ อ งคนอืน่ ๆ เลยมาอยูก บั ทวดเรือง และทวดละเอียด สวนกงนั้น นาน ๆ จะมาหาลูก ๆ สักครั้งหนึ่ง ตามที่แมเลา อาชีพหลักของกงคือการเปนพอคาไม กงกับเพื่อน คือ เดขุย (พอของนาเฮี้ยน บางแกว เสียชีวิตแลว) จะซื้อไมซุงที่ลองมาในคลอง บางแกวจากชาวบานทีอ่ ยูท างเหนือ หรือ “โบเหนือ” แลวนำมาแปรรูปเปนไมแผน เอาไวขายชาวบานทีม่ าจากฝง ทะเลสาบตะวันออก หรือทีค่ นแถวหูแรเรียกกันวา “คนทาออก” โรงเลื่อยหรือโรงแปรรูปไมของกงก็ตั้งอยูที่ริมคลองตรงวัดเขียน บางแกวในปจจุบัน ซึ่งตอนที่กงมาทำไมที่วัดเขียนบางแกวนั้นเอง ที่แกพาแม มาเรียนหนังสือและพักอยูดวยกัน ดวยความเปนพอคา กงคงมีเงินทองพอสมควร แกถึงไดเทียวไปเทียว มาระหวางเมืองจีนกับเมืองไทยเปนวาเลน แตแมเลาชวนตลกวา ทีก่ ง ไมอยูต ดิ ที่ ๓๓
เรื่องแมเลา
นัน้ เพราะแกเปนคนติดฝน เลยตองเทีย่ วไปหาฝน มาสูบ เหมือนๆ กับคนจีนโพน ทะเลสวนมากในสมัยกอน ที่ติดฝนกันงอมแงม ผมเดาเอาวาทวดเรืองคงไมคอย พอใจลูกเขยคนนี้มากนัก เพราะทวดเรืองเปนคนเอาการเอางาน และดูอุปนิสัย ของคนทั้งสองแลว คงไมนาจะไปกันไดสักเทาไหร เรือ่ งราวการเดินทางไปมาระหวางเมืองจีนกับเมืองไทยของกง เกีย่ วของ ประวัตขิ องแมอยูม าก แมนน้ั เคยไปบานกงทีเ่ มืองจีนมาแลว แตตอนนัน้ แมอยูใ น ทองของยาย ตอนที่กงกลับเมืองจีนคราวนั้น ไดพายายและลูกสาวคือปาเหงกับ พีช่ ายติดแมกลับไปอีกคน แมบอกวาปาเหงไปเมืองจีนตัง้ แตยงั หัดพูดได พอกลับ มาเมืองไทยอีกทีก็พูดไทยไมไดเสียแลว เหตุการณตอนนี้ฟงแลวสนุก เพราะพอ พายายไปอยูเมืองจีนไดไมนาน กงก็หนีกลับมาเมืองไทยอีก ทิ้งยายกับลูกไวที่ เมืองจีน พรอมกับลูกในทองคือแมนั่นเอง ยายนัน้ ตามคำบอกเลาของแมกส็ บื นิสยั มาจากทวดเรือง คือเปนคนพูด นอย อดทนและขยันทำงาน ทำทุกอยางสารพัด วัน ๆ ไมคอ ยคุยกับใคร จนเปน ทีร่ ำ่ ลือในหมูชาวจงเกวา “อีสาว” (ชือ่ ทีค่ นจงเกเรียกยาย) เปนคนขยัน ลองคิด ดูวา เมือ่ ถูกกงทิง้ ไวตา งบานตางเมืองโดยไมมวี แ่ี วววาจะกลับมารับ ยายตองอดทน แคไหน แตในทีส่ ดุ กงก็กลับไปรับยายกับลูกสาว สวนลูกชายคนทีเ่ ปนพีต่ ดิ กับแม นั้นคงเสียชีวิตที่เมืองจีนในตอนนั้น ยายกับกงและปาเหงพรอมแมที่อยูในทองของยาย นั่งเรือจากเมืองจีน มาขึน้ ฝง ทีบ่ า นดอน สุราษฎรธานี เพราะบานดอนเปนเมืองทา พักอยูท บ่ี า นดอน ระยะหนึ่ง เพราะกงมีเพื่อนฝูงอยูที่นั่น ที่บานดอนนี้เองแมก็ไดลืมตามาดูโลก กลายเปนวาแมเกิดทีบ่ า นดอน ตอมาเมือ่ แมกลับมาอยูก บั ยายทีจ่ งเก คนจงเกเลย เรียกแมวา “พริกขีห้ นูบา นดอน” อยูพ กั หนึง่ แมไมไดบอกหรอกวา ทำไมเขาจึง เรียกแมวา “พริกขี้หนูบานดอน” แตนาจะมีนัยวา ตอนแมเด็ก ๆ นั้นคงหาวไม นอยทีเดียว ๓๔
เรื่องแมเลา
ชีวิตในบั้นปลายของกงเปนอยางไร แมเลาไมละเอียดนัก ทานคงอยูมา นานจนเห็นลูกหลานหลายคน เพราะแมแตพณ ่ี กี ย็ งั เกิดทันเห็นกง เรารูแ ตวา เมือ่ กงตาย ศพของทานก็ฝง อยูร มิ คลองหูแร ตรงทีด่ นิ ของลุงอัว้ เหนือฮวงซุน ของกง เดิมมีตน กะทอนใหญอยูส องสามตน เวลาถึงเดือนหา พวกเราลูกหลานจะพากัน ไปทำความสะอาดรอบ ๆ ฮวงซุยกอนถึงวันเชงเมงสองสามวัน เราเรียกพิธีนี้ วา “วันไหวศพ” เวลาไปไหวศพก็จะเตรียมของไหว หมูเห็ดเปดไก ผลไมและ กระดาษเงินกระดาษทอง เผาอุทิศใหกง ตามดวยการจุดประทัดสนั่นหวั่นไหว สำหรับเด็ก ๆ อยางเรา ซึง่ ประกอบดวยครอบครัวของแม ครอบครัวปาเหง ครอบครัว ลุงอัว้ ก็จะมาพบกันพรอมหนาพรอมตา แตเมือ่ เราโตเปนผูใ หญ บรรยากาศทีว่ า ก็ไมมีอีกแลว ถึงจะไมคอ ยไดไปไหวศพกงเหมือนทีผ่ า นมา แตกง ก็ยงั อยูใ นความทรงจำ ของเราเสมอ สำหรับผม กงคือคนจีนพลัดถิ่นที่รวมขบวนเปนสวนหนึ่งของ ประวัติศาสตรและตำนานคนจีนโพนทะเล ที่มาอยูอาศัยในประเทศไทย และมี สวนสำคัญในการสรางชาติไทยที่ประวัติศาสตรตองจดจารึก. เรื่องของตาหมอเทพ เมือ่ เอยชือ่ “ตาหมอเทพ” ชาวบานหูแรสว นมากมักจะรูจ กั กันดี เพราะ มีศาลของทานตั้งอยูในบริเวณวัดหูแร ตาหมอเทพเปนสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวบานให ความเคารพ นับถือมาชานาน แตมีไมมากหรอกที่พอจะรูประวัติความเปนมา ของทาน เรื่องที่จะเขียนถึงตอไปนี้ ผมจำมาจากคำบอกเลาของแมอีกตอหนึ่ง นำมาเรียบเรียงพอใหอานเขาใจงาย
๓๕
เรื่องแมเลา
แมเลาวาตาหมอเทพแตเดิมนัน้ ไมไดมาอยูท ใ่ี นบริเวณวัดหูแร แตอยูอ กี ฝงคลองในเขตบานแกนคง ที่บริเวณนั้นแมบอกวาอยูใกลบานของเส็นทอง ซึ่ง เปนเพื่อนบานชาวมุสลิม ขางบานของเส็นทองมีตนเหรียงใหญสูงตระหงานอยู ตนหนึ่ง อยูติดคลองหูแร (คลองหูแรเรียกตามที่คนหูแรเรียก ถาขึ้นเหนือไปทาง บานคลองอายโต เขาจะเรียกคลองอายโต พอลงไปเขตบางแกว ก็เรียกคลอง บางแกว) ตนเหรียงใหญนั้นมีพอนรากสูงใหญระเกะระกะ เมื่อถึงวันวาง (วัน สงกรานต) ชาวบานแถบนั้นก็จะไปทำบุญหรือไปวางตรงตนเหรียง เมื่อไปถึงก็ จะใชไมตพี อนรากตนเหรียงเสียงดัง เปนสัญญาณเรียกใหคนมาชุมนุมกัน ชาวบาน ทีม่ าก็มที ง้ั ไทยพุทธและมุสลิม ฝายไทยก็มที ง้ั พระสงฆทน่ี มิ นตมาจากบานสังเหยา (บานสังเขยา) ที่ตองนิมนตพระจากวัดสังเขยา ก็เพราะที่บานหูแรยังไมมีวัด วัดโคกยานางก็ยังไมมี สวนฝายมุสลิมก็มีโตะครูมารวมดวย พอไดเวลาทำพิธี พระสงฆฝายไทยก็ฉันขาว พวกโตะครูก็รับประทานอาหารตามธรรมเนียมของ
๓๖
เรื่องแมเลา
ตัวเอง เด็ก ๆ ทัง้ ลูกไทยลูกแขก ก็จะพากันเลนน้ำกันอยางสนุกสนาน สมัยกอน คนแถวตำบลทามะเดื่อ เปนชุมชนที่อยูรวมกันระหวางคนไทยพุทธและมุสลิม อยางผสมกลมกลืน ไมมีความขัดแยงแบงเขา แบงเรา เหมือนอยางที่เปนอยูใน บางพื้นที่อยางในปจจุบัน เรื่องประวัติตาหมอเทพนี้ เปนความทรงจำสมัยเด็กของแม ชาวบาน ละแวกนี้เชื่อกันวาตาหมอเทพนั้นศักดิ์สิทธิ์ เวลาชาวบานซื้อลูกหมูมาเลี้ยง ตอง อธิษฐาน (กาศ) ตอตาหมอเทพกอน วาใหชวยดูแลรักษา ถาใครไมกาศตาหมอ เทพ พอปลอยลูกหมูลงในคอก มันจะกระโดดหนีเขาปาไปเสีย ชาวบานก็ตอ งกาศ ตาหมอ ขอใหหมูกลับมาอยูใ นคอก คอยดูแลลูกหมูอยาใหเจ็บปวย โตไว ๆ เรือ่ ง ความศักดิ์สิทธิ์ของตาหมอเทพในเรื่องชวยดูแลรักษาสัตวเลี้ยงนี้ผมก็เชื่อ เพราะ ทุกครัง้ ทีห่ มูหรือวัวในบานของเราเจ็บปวยดวยสาเหตุอะไรก็แลวแต แมกจ็ ะกาศ ตาหมอเทพ ไมนานสัตวเลี้ยงก็หาย ขนาดวัวปวยนอนน้ำลายฟูมปาก พอกาศ ตาหมอเทพ ไอที่นอนน้ำลายปุด ๆ เต็มปากก็จะคอยหายไป ตาหมอเทพทานคงมีฐานะเปนเทพอารักษ เพราะปกปกรักษา ชวย เหลือลูกหลานอยูเสมอ ไมเพียงแตชวยดูแลสัตวเลี้ยง แตทานดูแลไปทุกเรื่อง ใครมีทุกข มีปญหาอะไรก็จะบนบานตาหมอเทพ ขาวของของหายก็บนตาหมอ เทพ แมเลาวา เคยทำเงินหายเปนพัน หากันจนทั่วบานก็ไมเจอ แตพอบนตา หมอเทพก็พบเงินกอนนั้น ในสมัยกอนพี่นองชาวจงเก พอทำงานเสร็จแลว ก็จะ ตอนวัวมาฝากไวที่บานทวดเรือง เพราะหนาฝนจงเกน้ำจะทวมเปนเวลานาน เนื่องจากอยูติดทะเลสาบ ฝูงวัวที่ตอนมาก็จะปลอยใหหากินในปายางพารา ถา หากชาวบานไมบนบานฝากตาหมอเทพ ไมนานเสือก็จะมาคาบวัวไปจนหมด เรื่องที่ตาหมอเทพไดมาอยูที่วัดหูแรนั้น แมบอกวา เปนความคิดของ ลุงอน พูลสวัสดิ์ ซึง่ เปนพอของครูเจริญ พูลสวัสดิ์ (ถึงแกกรรม) แมบอกวาวันหนึง่
๓๗
เรื่องแมเลา
ลุงอนมาหาทีบ่ า น แลวถามวาแมมคี าถาอะไรทีจ่ ะคุยกับตาหมอเทพบาง แมบอก ไมมี คงเปนเพราะลุงอนเห็นวาตาหมอเทพอยูอีกฝงคลองหนึ่ง เวลาจะไปกราบ ไหวก็ไมคอยสะดวก จึงอยากอัญเชิญใหมาอยูทางฝงบานหูแร คนที่ไปอัญเชิญ ตาหมอเทพก็คอื แมนน่ั เอง แมบอกวาก็ไปพูดกับทานธรรมดา ๆ บอกใหขา มคลอง มาอยูดวยกัน ตอนที่ตาหมอเทพมาอยูที่วัดหูแรนั้น ลุงอนไดชักชวนชาวบานปลูกตั้ง ศาลเล็ก ๆ ให และเอาเสาไมแกนมาปกไว หัวเสานัน้ แกะเปนหัวบัว มีผา แพรผูก ไวเปนสัญลักษณแทนทานตาหมอเทพ ตำแหนงที่ตั้งก็คือศาลตาหมอเทพใน ปจจุบันนั่นเอง แตเมื่อกอนนั้นอยูดานหนาโรงธรรม ใตรมไทรตนใหญขางสนาม โรงเรียนบานหูแร ซึง่ ตอนนีก้ ถ็ กู โคนไปแลว ตัง้ แตนน้ั มา ตาหมอเทพก็กลายเปน สิง่ ศักดิส์ ทิ ธิป์ ระจำหมูบ า น ทีพ่ วกเราตอนเห็นตัง้ แตเด็ก แตไมคอ ยรูว า เปนอะไร กันแน เราเชื่อและเคารพกราบไหวตามผูใหญเสียมากกวา เวลามาเวียนเทียนที่ วัดในวันสำคัญ ๆ ทางศาสนา พอเราเวียนเทียนเสร็จก็จะพากันเอาดอกไม ธูปเทียน ไปปกไวหนาศาลตาหมอเทพ ทุกวันนีศ้ าลตาหมอเทพไดรบั การสรางใหม อยางใหญโตสวยงามและมี การนำรูปปน เสือมาวางไว เปนสัญลักษณแทนตาหมอเทพ คนทีจ่ ดั การเรือ่ งนีผ้ ม ทราบวามีปา เลีย่ นเปนแกนนำสำคัญ เพราะปาเลีย่ นก็เปนอีกคนหนึง่ ทีส่ อ่ื สารกับ ตาหมอเทพได ทุกวันนี้ก็ยังมีเรื่องเลาถึงปาฏิหาริยของตาหมอเทพที่ชวยเหลือ ลูกหลานชาวบานหูแรอยูเสมอ และศาลตาหมอเทพก็กลายเปนสถานที่สำคัญ อีกแหงหนึ่งในวัดหูแรของเรา.
๓๘
เรื่องแมเลา
๓๙
ด้วยรักและอาลัย
ดวยรักและอาลัย
เรื่องราวของแมคลี่ สังขพันธานนท
ตอนอยูกับแมสวนตัว แมจะมีเรื่องเลาใหฟงเสมอ มีเรื่องที่จำได... เรื่องที่ ๑ ความกตัญูกลาหาญเด็ดเดี่ยว แมเลาวา ครัง้ หนึง่ เมือ่ พอเฒาไมสบาย ตอนนัน้ ฤดูนำ้ หลาก น้ำในคลอง เชี่ยวกราก คลองหูแรสมัยนั้นไมเหมือนสมัยนี้ จะมีหินสูง ๆ ต่ำ ๆ เปนรองหิน เมือ่ น้ำไหลผานจะมีเสียงดังมาก แมตง้ั ใจจะไปหาปลา โดยวายน้ำขามคลอง เพือ่ ไปตกเบ็ดเอามาแกงใหพอ เฒาของแมใหได ในทีส่ ดุ แมกพ็ ามาได นับวาเปนความ กลาหาญเด็ดเดี่ยวของแมจริงๆ เรื่องที่ ๒ ความมุงมั่นตั้งใจ แมเลาวา เมื่อถึงหนาทำนา มีอยูครั้งหนึ่งแมหวานขาวไวในแปลงหนึ่ง เปนกลา (ตนกลาเอาไวถอนเพื่อดำปลูกเปนกอขาว) ซึ่งกลานั้นเหลืออยูมุมหนึ่ง ๔๒
ดวยรักและอาลัย
ทำใหไถทำโคลนปลูกขาวไมได ตองถอนกลามุมนั้นออกกอนเพื่อจะไดดำนา แม ตองการใหพอ ชวยไถนาแปลงนัน้ ใหไดในวันรุง ขึน้ พอบอกไถไดยงั ไง ยังมีตน กลา อยู แมบอกไปไถเถอะ ไมมีกลาแลว ดวยความมุงมั่นของแมที่จะทำใหเสร็จ แม ไปถอนกลานั้นตอนกลางคืนจนหมด รุงเชาจึงมีแปลงนั้นพรอมที่จะไถและดำได เรื่องที่ ๓ พลังในการทำงาน งานหลายๆ อยางที่ตองใชกำลังเกินเรี่ยวแรงของผูหญิง แมทำไดเสมอ ตั้งแตไดเขามาเปนสะใภของแม ไดรูไดเห็น แมแกปญหาไดเสมอ ดังเชน สอย มะพราว สอยหมาก สอยไมทุกอยางที่ตองใชไมสอยยาวๆ หนักๆ หรือตนไมสูง แมจะปนปายขึน้ ไปเอา ไมพน มือแม แมทำไดจริง ๆ คารวะจริง ๆ คะแม แมเปน หญิงเหล็ก แมเปนผูห ญิงกลาแกรง แข็งแรงและอดทน เปนแบบอยางของลูกหลาน จริงๆ คะ ลูกเปยก - นันทวัลย สังขพันธานนท ๑๑ มิ.ย. ๖๕
๔๓
ดวยรักและอาลัย
“อยากไปเกิดใหมแลว ใหอยูสวยๆ แตงตัวสวยๆ” ยาบอกพูเมื่อ 4-5 ปกอน จำไดไหม
ยาของฉัน เปนมือที่โอบอุมใหเติบใหญ เปนสายน้ำไหลเย็นชโลมใจ เปนดวงไฟที่มอบความอบอุน ทำใจอยูสักพักกวาจะไดเขียนบันทึกสุดทายใหบุคคลอันเปนที่รักที่สุด คนหนึ่งในชีวิต ความทรงจำระหวางฉันกับยามากมายเหลือเกิน หากจะเขียน ทุกอยาง ก็คงจะเขียนบรรยายออกมาไมหมด ถึงยาจะไมไดอา นสิง่ ทีห่ ลานเขียน ใหในครั้งนี้แลว หลานก็ยังเชื่อเหลือเกินวา ดวงจิตของยาคงรับรูได ไมทางใดก็ ทางหนึ่ง ยาเลี้ยงฉันมาตั้งแตยังจำความไมได ภาพความทรงจำภาพแรกที่ฉันมี ตอยา ปรากฏขึน้ ทุกครัง้ ทีน่ กึ ถึง คือภาพในวันทีท่ อ งฟามืดครึม้ ฝนกำลังตัง้ เคามา ๔๔
ดวยรักและอาลัย
ฟากำลังรอง ยานอนอยูใ นเปลใตถนุ บาน ฟาผาดังเปรีย้ ง ฉันรีบวิง่ ไปซบทีอ่ กยา ดวยความกลัว ยาโอบกอดฉันไวเบาๆ แทบไมอยากเชื่อวานับแตนั้น ฉันไมเคย ตื่นตระหนกเวลาฟาผาอีกเลย ยามักเลาเรือ่ งชีวติ วัยเด็กของยา ชีวติ ทีแ่ สนยากลำบาก ชีวติ ทีต่ อ งฝาฟน อุปสรรคนานา ทุกครั้งที่ยาเลาเรื่องตัวเองในอดีต ฉันชอบที่จะจินตนาการตาม เสมอ หลายครัง้ ทีฉ่ นั ขอใหยา เลาเรือ่ งราวซ้ำๆ เลาประสบการณชวี ติ บอยครัง้ ทีด่ วงตาของฉันมีนำ้ ตารืน้ ขึน้ มาตอนฟงเรือ่ งเกา ๆ ของยา เรือ่ งของยาทำใหฉนั ไดตระหนักวาตัวเองโชคดีแคไหนทีไ่ ดเกิดมาพบกับชีวติ ทีเ่ ปนอยู ความทุกขยาก ในชีวิตของฉันเทียบไมไดเลยสักนิดกับสิ่งที่ยาไดพานพบ ยาเปนคนอารมณดี พูดเพราะ ใจดี จำแทบไมไดวา ยาเคยดุฉนั ตอนไหน เวลาโดนแมตี ก็ชอบวิ่งหนีไปหลบอยูกับยา ยาทำอาหารอรอย แกงคั่วใบชะพลูใสปลาชอนคือเมนูที่ไมมีใครเคย ทำใหกนิ นอกจากยา จำไดวา หลังจากทีไ่ ดกนิ ครัง้ นัน้ ก็ไมไดกนิ อีกเลย เพราะยา แกตัวลง ยาออกจะเปนตัวอยางใหหลายอยาง ยกเวนทำกับขาว ที่ไมเคยให หลานสาวตองลำบากมาชวยงานเลย ใหชวยอยางเดียว ชวยมากินขาว “พู.... มากินขาว” ยาพาฉันไปทุกทีใ่ นละแวกหมูบ า นทีจ่ ะพาไปได ปลอยใหเลน ปนปาย คลุกดิน ย่ำโคลน ลุยน้ำ ฉันรักสายฝน ฉันรักทุงนา ฉันรักผืนดิน ฉันไมกลัว ความมืด ฉันไมกลัวอันตราย ฉันผานวัยเด็กมาจนเปนฉันวันนี้ได ตองมอบ คุณงามความดีสวนหนึ่ง (และสวนสำคัญ) ใหกับยา สังขารและการจากลาจากเปนเรื่องปกติที่สุดของโลก ไมวันนี้ก็พรุงนี้ ไมพรุงนี้ก็วันใดวันหนึ่ง ฉันทำใจเรื่องนี้มาสักพัก ตั้งแตวันที่ยาจำฉันไมไดอีก ตอไป การไดรูสึกไมใชตัวไมใชตน ไมเปนที่จำไดหมายรูของใคร เปนเรื่องยากที่ จะทำใจได เพราะคิดวาฉันคือคนที่ยาจะไมมีวันลืม แตมันคืออนิจจัง คือความ ไมเทีย่ ง ทีว่ า ไมลมื วันหนึง่ ก็ลมื และสิง่ ทีเ่ กิดขึน้ กับยาในวันนีก้ จ็ ะเกิดขึน้ กับฉัน ๔๕
ดวยรักและอาลัย
เหมือนกันในวันหนึ่ง เพราะความตายและการจากสิ่งที่รักเปนเรื่องปกติที่สุด ของโลก อยางนอยที่สุดในชวงเวลาที่ยังไดมียาอยูใกลๆ ฉันก็ยังดีใจและสุขใจที่ ไดใชเวลาอยูดวยกันกับยา แมในยามกลับมาบาน หรือแมแตยามที่ยาลมหมอน นอนเสื่อ ฉันก็ไดดูแลปรนนิบัติใหสมกับที่ยาไดเลี้ยงดูฉันมาแลวตั้งแตเด็ก สิ่งสำคัญที่หากไมเอยเห็นจะไมได ยาปลูกฝงสิ่งดีงามและการนอมนำ ธรรมะไวในจิตใจของฉัน ตั้งแตเด็กที่ยากระเตงฉันเขาวัดเปนประจำ คอยสอน บทสวดมนต คอยทำใหดูเปนตัวอยาง แมจะไมรูประสา แตสิ่งเหลานี้คอยๆ ซึมซับอยูขางใน เมื่อถึงเวลาจึงหยิบจับมาใชไดไมยาก นอกจากพอแมแลว ยาคืออีกหนึง่ ทีพ่ ง่ึ อันประเสริฐทางใจ คือคนสำคัญ ที่มีสวนทำใหจิตใจของฉันเขมแข็ง มีแรงฝาฟนอุปสรรคนานาไปไดทุกๆ ครั้งที่ ระลึกถึง แมนรางกายจะดับสูญไป แตคุณความดีและมรดกทางใจที่มอบไวให หลานคนนี้จะยังอยูตอไป จนกวาความจำไดหมายรูของหลานจะเสื่อมไปตาม กาลเวลา ขอบคุ ณชีวิตที่ใหห ลานไดเ กิดมารวมบุ ญ วาสนากั บย า ในชาติ นี ้ ขอบพระคุณยาสำหรับทุกๆ สิ่ง ไมวายาจะอยูที่ไหน ในภพภูมิใด โปรดรับรูวา หลานเคารพรักและบูชายาเสมอ จนกวาจะพบกันใหมนะยา ชมพูหลานยา (ที่ยาชอบเรียกวาลูกสาวยานิ) 29 มิถุนายน 2565
๔๖
ดวยรักและอาลัย
เรื่องเดิมเรื่องสุดทาย
เรื่องที่ผมจะเลาตอไปนี้ คือเรื่องของเด็กชายคนหนึ่ง เขามักจะรองไห เพราะเขาไมอยากไดขนมเปนของฝากอีกตอไป ยาของเขาซื้อขนมมาฝากเสมอ ทุกครั้งที่ไปตลาดนัดและคะยั้นคะยอใหหลานรักกินเสียใหได “ไมเอาขนมแลวจะเอาอะไรละ” “หนังสือ ยา...หนังสือ” “หนังสืออะไร” “ศรีธนญชัย” “เด็กไอไหร ไมกินขนม แตจะเอาหนังสือ” เรื่องนี้ถูกเลาซ้ำแลวซ้ำอีกเปนรอยครั้ง จากปากของยา ทุกๆ ครั้งที่ได กลับบานไปเยี่ยม และผมเองก็นั่งฟงอยางตั้งอกตั้งใจทุกครั้งโดยไมรูสึกเบื่อ ยิ้ม และหัวเราะกับเรื่องราวเพียงไมกี่ประโยคนี้ ราวกับไมเคยฟงมันมากอนที่ไหน ๔๗
ดวยรักและอาลัย
เพราะมันคือเรื่องราวเพียงไมกี่เรื่อง ที่หญิงชราวัยเกาสิบคนนี้ยังจำไดดี ในขณะ ทีค่ วามทรงจำของเธอคอย ๆ รางเลือน ซึง่ ยาเลาเรือ่ งนีเ้ หมือนเดิมทุกครัง้ เหมือนอัด ความทรงจำอยูใ นเทป และมันคือเรือ่ งสุดทายทีผ่ มไดฟง กอนทีย่ า จะลืมมันไปจริงๆ เย็นวันนั้นฝนตก เสียงรถกูภัยมาเทียบจอด เปดประตู หามเขาเตาเผา กดสวิตช เวลารวมไมเกินสองนาที ไมมีเวลาจะตั้งคำถาม ไมมีเวลาจะคิด ไมมี แมแตจะเตรียมตัวรับกับสิ่งที่มันเกิดขึ้นในวันนั้น เราอาจจะเศราเสียใจเพราะเสียคนทีร่ กั ไมใชเรือ่ งแปลก แตผมคิดวายา คงมีความสุขตอไปหลังจากนี้ ยาทำทุกสิ่ง ทุกความดี ใหกับลูกหลาน และโลก ใบนี้อยางเพียบพรอมแลว อันที่จริง ผมมีเรื่องราวมากมายอยากจะเลาเกี่ยวกับ ยา แตมนั มากมายเหลือเกินจนหาทางจบไมถกู เพราะเราสองพีน่ อ งอยูก บั ยามา ตั้งแตจำความไมได เราถูกถายทอดสายใยความรัก วิถีและชีวิต ผานการเลี้ยงดู ของยาจนมันฝงอยูใ นเลือด ไมอาจจะพูดไดวา เรารักและผูกพันกับยามากแคไหน เพราะถาใหพดู ถึงชีวติ วัยเด็ก ไมมคี รัง้ ไหนทีน่ กึ ถึงแลวไมมยี า อยูใ นนัน้ เราเรียนรู ดูแบบอยางแหงคุณงามความดี เราเดินตามรอยเทาที่แตกแหงแตทรงพลัง และ จดจำมันเปนปรัชญาในการใชชีวิตมาจนถึงทุกวันนี้ อยากรูว า ตลอดชีวติ คนเราจะจำเรือ่ งราวไดมากนอยแคไหน หรือจำมัน ไปจนถึงเมือ่ ไหร เราอาจเหลือเทปแคมว นเดียวในหวงสุดทาย ผมรูส กึ ดีใจทีเ่ รือ่ ง ของผมอาจเปนความสุข ความประทับใจตอนหนึ่ง ที่ยายังคงชอบเลาเสมอ อาจจะเปนเรื่องเดิม เรื่องเดียว และเรื่องสุดทายเกี่ยวกับผม เกี่ยวกับหลานคนนี้ ที่ยายังคิดถึงมัน และมันเปนสิ่งที่ผมนึกถึงทุกครั้งเวลาจะหยิบหนังสือสักเลม มาอานตลอดไป รักและคิดถึงยาที่สุด พิง - เทิดธรรม สังขพันธานนท ๐๓/๐๗/๖๕ ๔๘
ดวยรักและอาลัย
นิทานยา
ยาเลาวา ตอนอายุ 12 ยาไดเรียนหนังสือ ใชเวลาเพียงแคสามเดือนก็จำ พยัญชนะไดทั้งหมด พอถึงเวลาสอบไลขึ้นชั้น 1 ไปโรงเรียน ครูถามวา "ลูกจีน แลวชื่อเธออยูไหน" เมื่อโรงเรียนไมขึ้นชื่อในทะเบียนให แมสอบไดขึ้นชั้น 1 แตกลับไมมีชื่อในทะเบียนของโรงเรียน ยาเลาวา มีคนมาวาจางใหเขียนเพลงยาวให ยาก็รับเขียนให คำไหนที่ ไมรยู า ก็ไปเปดหนังสือดูเพราะอานออกหมด แตยงั ประสมสะกดคำไมเกง คำไหน เขียนไมไดก็ไปเปดหนังสือแลวเขียนตาม ยาเลาถึงเรื่องเรียนพลางน้ำตาไหล ยาอยากเรียนแตไมมีโอกาสได เรียนตอ เมื่อมาเจอปูครั้งแรก ปูก็เปนเณร อานเขียนหนังสือเกง พระครูเลยให มาชวยสอนหนังสือ ยาบอกวา ยานับถือปูเ ปนครูเพราะสอนใหอา นออกเขียนได นั่งฟงยาเลาแลวตื้นตันใจ ในฐานะที่ทำอาชีพนี้ในยุคสมัยที่การศึกษาเปนเรื่อง ปกติธรรมดา ใคร ๆก็ตอ งสงลูกเรียน แรงมุง มัน่ พากเพียรพยายามศึกษาใฝเรียน ชางดูโรยแรงเต็มที แนนอนเราจะไมเทียบกันดอก เพราะยุคสมัยเปลีย่ น สิง่ แวดลอม เปลีย่ น คุณคาในนิยมตาง ๆ ยอมเปลีย่ นตาม แตความรูม ใิ ชแคเพียงความฉลาด หรือไมฉลาด มันมีคาของความพยายาม มันมีคาของการใฝหาควาไขว มันมีคา ของการไปใหเห็นความจริงหลาย ๆ สวน ๔๙
ดวยรักและอาลัย
ฟงยาเลาแลวชางมีแรงบันดาลใจ เหมือนอยางทีฟ่ ง เรือ่ งเลาของปู เหมือน อยางทีฟ่ ง เรือ่ งเลาของลูกเตาเหลากอและลูกหลานวานเครือของปู เหมือนอยาง ที่ฟงเรื่องเลาของลูกศิษยลูกหาของปู เรือ่ งเลาของปูแ ละยา มันมีความอดทน มีความพยายาม มีความซือ่ สัตย จริงใจ และมีคุณคาของการศึกษาที่ชัดเจนในเรื่องราวเหลานั้น เปลาเลย เราหาไดบูชาคนมีการศึกษาไม แตเราควรบูชาคนที่เห็นคา ของมันและไขวความันเพือ่ นำมาทำใหเราพนไปจากความไมรู เพือ่ ทำใหเราเทาทัน โลกและจิตใจของตน เราควรบูชาคนที่นำความรูมาไตรตรองวาอันที่จริงแลว เราชางรูนอย เราควรบูชาคนที่นำความรูนั้นมาสรางประโยชนโภชนผล ยาอาจไมมชี อ่ื ในทะเบียนโรงเรียน แตยา มีความรูม าก อานออกเขียนได เรือ่ งเลาของยาบอกเราวายาเปนสาวแกนเซีย้ ว ไมกลัวใคร เรือ่ งเลาของยาสราง ลูก ๆ ของยาทุกคน สรางครูอาจารยนักเขียน สรางมาถึงหลานและเหลน ยาบอกวา มาคราวหนา ยาจะเตรียมนิทานสนุกๆ ไวรอ เรื่องเลาของคนเฒาเกาแก สรางมนุษย สรางความอบอุน สราง จินตนาการ และทำใหคนรุนหลังไดเห็นโลกจริง เรื่องเลาของคนตัวเล็กๆทั่วไปทำใหประวัติศาสตรจับตองได เรื่องกงที่ติดฝน เรื่อง"ญี่ปุนขึ้น" ทำใหเราสัมผัสเรื่องเลาในตำราได ชัดเจนและเห็นจริง ก็เรื่องเลามิใชหรือที่สรางโลก สรางอารยธรรม สรางปราชญ ก็เรื่องเลาทั้งนั้น.... ฟงยาเลาและบันทึกไวในวันที่ 23 สิงหาคม พ.ศ. 2559 ดอกแค - ขวัญขาว สังขพันธานนท ๕๐
ดวยรักและอาลัย
บันทึกถึงยา So sweet, Adorable, Toute douce... If any of these words could define my grand-mommy. เมื่อเที่ยง พายาไปกินขาวเที่ยงในโรงครัว แดดหูแรวันนี้รอน อบอาว ขข : ยารอนไหม ยา : ลูกชาวนา ไมกลัวแดด ฮิฮิ เสียงหัวเราะของยา นารักเปนที่สุด จุดประกายและพลัง ใหคนอยูรอบขางสบายใจ So sweet... What kind of lady i would like to be? - like my sweet grandmom, said i. ดวยรักอยางยิ่ง ดอกแค - ขวัญขาว สังขพันธานนท
๕๑
ดวยรักและอาลัย
หางไกลแตรมเย็น
จากบรรดาครอบครัวตระกูลสังขพันธานนททั้งหมด ครอบครัวผมคง เปนบานที่อยูหางไกล "บานปู บานยา" ที่สุด ดวยเราเติบโตในจังหวัดสุโขทัย จนถึงอนุบาลสอง และไปเรียนตอที่มหาสารคามจนจบมัธยม ซ้ำเทานั้นไมพอ จบมัธยมแลวยังไปเรียนตอทีต่ า งประเทศอีกเกือบสิบป ความไกลหางนีเ้ ปนความ หางทั้งระยะทางและความรูสึก เพราะถึงแมครอบครัวผมจะกลับไปเยี่ยมบานปู บานยาเกือบทุกป แตก็มีเวลาสัมพันธกันนอยเหลือเกิน นอยจนนาเสียดายและ เสียใจ โชคชะตาชีวิตอาจจะทำใหไกลหางบานทางใต และถึงจะมีระยะหาง ในหวงเวลาและความรูสึกแตสิ่งที่ยาคลี่และปูชูมีใหนั้น เพียงลำพังแคการมีชีวิต อยูของทานก็ทำใหเกิดความรูสึกของการเปนครอบครัวที่เหนียวแนนและมั่นคง ทุกครัง้ ทีก่ ลับไปถึงบานปู สิง่ แรกทีแ่ มบอกใหผมทำคือขึน้ ไปสวัสดีปยู า กอนจะทำ
๕๒
ดวยรักและอาลัย
อยางอื่นทั้งหมด และทุกครั้ง ทุกปที่ขึ้นไปสวัสดี ปูชูและยาคลี่ทักทายเราดวย รอยยิ้มที่อบอุนหัวใจที่สุด รอยยิ้มและออมกอดของทานลบความรูสึกหางและ ชองวางทัง้ หมดในพริบตา มันคือความรักทีท่ า นมีใหลกู หลานทุกคนไดอนุ ใจและ สบายใจ เปนเสาหลักทางจิตใจและความรูส กึ ทีค่ งหาทดแทนไมไดเมือ่ ทานไมอยู กับเราอีกตอไป ผมไมเคยเห็นยาโกรธ ไมวาจะทำอะไรยาก็มีแตรอยยิ้มและสีหนาที่ดู สบายใจ ถาจะมีอะไรที่ทำใหผมนึกถึงยาก็คือความรมเย็นนี้ที่เปนแบบอยางที่ดี ทีส่ ดุ ในการใชชวี ติ ทีเ่ กาอีโ้ ยกหนาชานบานอาจจะไมมคี ณ ุ ยานัง่ ยิม้ รอรับลูกหลาน แลว แตในใจผมทานจะยังคงนั่งอยูตรงนั้นเสมอไมหางไปไหน คูน - เทียนไท สังขพันธานนท
๕๓
ดวยรักและอาลัย
ยา
สำหรับเรา อาจจะเปนหลานที่มีความผูกพันกับยายที่ชวยดูแลเรา ตั้งแตยังเด็กมากกวา แตในชวงบั้นปลายชีวิตของยาซึ่งเปนชวงเวลาที่เราเติบโต ขึ้นเปนวัยรุนและวัยผูใหญ เราก็ไดสัมผัสและเรียนรูวายาเปนนักสู เปนผูหญิงที่ มีหวั ใจแข็งแกรง จิตใจดี มีเมตตา ใหความชวยเหลือคนรอบขางอยูเ สมอ และเปน หวงเปนใยลูกหลานมาก ๆ ยามีลูกหลานเหลนโหลนหลายคน แตเรารูสึกวายาสามารถแบงปน ความรักความหวงใยทัว่ ถึงถวนทัว่ เสมอกัน ความคิดคำนึงทีส่ ะทอนผานเรือ่ งเลา ในอดีตของยาทีช่ อบบอกเลาใหเราฟง ทำใหเรารูส กึ วา “ครอบครัว” คือสิง่ สำคัญ ทีส่ ดุ ในชีวติ ของยา ยามักเลาเรือ่ งราวนารัก ๆ ของปาและหลายครัง้ ทีย่ า ถายทอด เรือ่ งราวเกีย่ วกับความนอยเนือ้ ต่ำใจในวัยเด็กใหฟง ทัง้ น้ำตา แตบทสรุปของแตละ เรื่องคือยาไมเคยถือโทษโกรธใครเลย กลับคิดในเชิงชะตากรรมของตนเองเสีย มากกวา หลาย ๆ ครั้งเราก็อดน้ำตาไหลไมได เราพยายามปลอบใจยาดวยวิธี ของเราแตกไ็ มรวู า จะชวยไดหรือเปลา แตทแ่ี น ๆ สิง่ ทีเ่ ราคิดวานาจะชวยชุบชูใจ ยาขึ้นมาไดบางก็คือการอานหนังสือใหยาฟง ๕๔
ดวยรักและอาลัย
สำหรับเรา ยามีนิสัยรักการอานมาก ในชวงบั้นปลายชีวิต ดวยสังขาร ทีเ่ สือ่ มถอยลงทำใหยา อานหนังสือไมไดเหมือนเดิม เวลาทีเ่ รามาเยีย่ มยา ยาชอบ ใหเราอานหนังสือใหฟง และยาฟงชอบเราอานหนังสือ (=^^=) บางครัง้ เราเลือก บทอานที่คิดวานาจะมีประโยชนและตรงกับความสนใจของยาอยางเชนเรื่อง เกี่ยวกับศาสนาและจิตวิญญาณมาอานใหยาฟง หนึ่งในนั้นคือบทอานที่เปน ขอเขียนขององคกรรมาปะที่ 17 (ออกเยน ทรินเลย ดอรเจ) ซึง่ เปนขอเขียนทีเ่ รา ประทับใจและบรรจุอยูในหนังสือเลมโปรดของเรา ทุกครั้งที่เราหยิบหนังสือ เลมนี้ขึ้นมาเปดดูหรืออาน ความทรงจำเกี่ยวกับยายังคงแจมชัดในใจเราเสมอ จริง ๆ แลวมีความ ทรงจำอีกหลากหลาย เชน ตอนทีย่ า และปาทิพยดแู ลและเปนหวงเรามากตอนที่ เราเปนภูมิแพตอนยังเด็ก ภาพที่ยาเอ็ดและตักเตือนพวกเราเวลาเลนซนเกินไป ในชวงปดภาคเรียน ภาพยานัง่ ตกปลา ทำกับขาว ทานขาวในครัว และการบอก ลายาเวลาทีต่ อ งกลับไปทำหนาทีต่ วั เองในชวงหลังทีค่ อ นขางสะเทือนใจ ซึง่ ถาให เขียนทั้งหมดคงไมปะติดปะตอกันสักเทาไร กระนั้นความทรงจำเหลานี้ก็ยังคง อยูในลิ้นชักความทรงจำของเราไมไดหลนหายไปไหน สิ่งที่สำคัญมากกวา คือ พวกเราขอใหกุศลผลบุญที่ยาทำมานอมนำใหยาไปสูสุขคติภูมินะคะ/ครับ ขออนุโมทนาในกุศลจิตของยาคะ/ครับ . . . ขอบคุณยาสำหรับทุกสิ่งทุกอยาง แพรและเพชร ไหมแพร-เพชรฤทธิ์ สังขพันธานนท
๕๕
ลูกหลานว่านเครือ
สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท
ชู สังขพันธานนท์ (ชูแหละ)
(๒๔๖๒ - ๒๕๕๙)
๕๘
คลี่ ขวัญสว่าง
(๒๔๖๙ - ๒๕๖๕)
สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท
๑. สุพาณี สังขพันธานนท (๒๔๘๘ - ) + ประหยัด สวัสดีประเสริฐ
๒. รสสุคนธ สังขพันธานนท (๒๔๙๑ - ๒๕๔๘)
สายสวัสดีประเสริฐ
๓. ชลทิพย สังขพันธานนท (๒๔๙๓ - )
๔. นงเยาว สังขพันธานนท (๒๔๙๕ - ) + ร.ต.ต.ณรงค ศักดิ์นุรักษ (๒๔๙๓ - ) สายศักดิ์นุรักษ
๕. เทพไชย สังขพันธานนท (๒๔๙๗ - ) + นันทวัลย ทองยอย (๒๕๐๑ - ) สายสังขพันธานนท
๖. ธัญญา สังขพันธานนท (๒๔๙๙ - ) + ลาวัณย ชวงโชติ (๒๕๐๐ - ) สายสังขพันธานนท
๗. ทำนูล สังขพันธานนท (๒๕๐๒ - ) + พรทิพย แซซื่อ (๒๕๐๔ - ) สายสังขพันธานนท
๘. ฉวีวรรณ สังขพันธานนท (๒๕๐๖ - ) + มาณพ ลาภานุพัฒนกุล (๒๕๐๕ - ) สายลาภานุพัฒนากุล
๕๙
สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท
๑. สายสวัสดีประเสริฐ สุพาณี สังขพันธานนท (ณี) (๒๔๘๘ - )
๑.
ประหยัด สวัสดีประเสริฐ (หยัด) (๒๔๘๗ - )
๒.
เกรียงศักดิ์ สวัสดีประเสริฐ (ศักดิ์) (๒๕๑๑ - ) + นางอรัญญา มวงรักษ (อี๊ด) (๒๕๑๘ - )
เกรียงไกร สวัสดีประเสริฐ (หมู) (๒๕๑๓ - ๒๕๔๓ ) + ธนพร ตั้งคำ (ฟุง)
๑. พุทธิพงศ สวัสดีประเสริฐ (ปง) (๒๕๔๐ - ) ๒. พุทธิดา สวัสดีประเสริฐ (ปราง) (๒๕๔๔ - ) ๓. พุทธบุตร สวัสดีประเสริฐ (ศรีปราชญ) (๒๕๔๕ - )
๑. วันมงคล สวัสดีประเสริฐ (เจมส) (๒๕๓๙ - ) + ผกามาศ พูลทอง (มายด) (๒๕๓๗-) ๒. วันรวี สวัสดีประเสริฐ (เจนนี่) (๒๕๔๓ - )
๓.
นัยนา สังขพันธานนท (เจี๊ยบ) (๒๕๑๖ - ) + เสนห พรหมแกว (เหน) (๒๕๑๑ - )
ภควดี พรหมแกว (ดาว) (๒๕๔๑ - )
**วันมงคล สวัสดีประเสริฐ สมรส กับ ผกามาศ พูลทอง มีบุตร ๓ คน คือ ๑. (ปลื้ม) ๒. น้ำมนต สวัสดีประเสริฐ (น้ำมนต) ๓. อานนท สวัสดีประเสริฐ (นนท)
๖๐
สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท
๑. สายสวัสดีประเสริฐ สุพาณี สังขพันธานนท (ณี) (๒๔๘๘ - )
๔.
ประหยัด สวัสดีประเสริฐ (หยัด) (๒๔xx - )
๕.
ไกรสร สวัสดีประเสริฐ (จอด) (๒๕๑๗ - ) + อรอุมา เอมประเสริฐ (อร) (๒๕๑๗ - )
เมตตาธรรม สวัสดีประเสริฐ (นอง) (๒๕๑๙ - ) + ศรีสุภัทร พรหมโคตร(เหมียว) (๒๕๑๙ - )
ณัฐิวุฒิ สวัสดีประเสริฐ (เชฟ) (๒๕๕๑ - )
๑. สันตธร สวัสดีประเสริฐ (เพลง) (๒๕๔๘ - ) ๒. อิศญาณ สวัสดีประเสริฐ (พิ้งค) (๒๕๕๐ - )
๖๑
สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท
๒. สายศักดิ์นุรักษ์ นงเยาว สังขพันธานนท (ตอย) (๒๔๙๕ - )
ร.ต.ต. ณรงค ศักดิ์นุรักษ (ศักดิ์) (๒๔๙๓ - )
พงศพันธ ศักดิ์นุรักษ (โอม) (๒๕๒๕-)
๖๒
สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท
๓. สายสังขพันธานนท์ (เทพไชย) เทพไชย สังขพันธานนท (ไชย) (๒๔๙๗ - )
๑.
เทียมจันทร สังขพันธานนท (ชมพู) (๒๕๒๙ - ) + อภิรักษ ควรพินิจ (เกม) (๒๕๒๙ - )
นันทวัลย ทองยอย (เปยก) (๒๕๐๑ - )
๒.
เทอดธรรม สังขพันธานนท (พิง) (๒๕๓๐ - ) + วิศนีย ชนะวรรโณ (แอ) (๒๕๒๙ - )
เปนธรรม สังขพันธานนท (แฟร) (๒๕๖๓ - )
๖๓
สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท
๔. สายสังขพันธานนท์ (ธัญญา) ธัญญา สังขพันธานนท (ไพฑูรย) (๒๔๙๙ - )
๑.
ขวัญขาว สังขพันธานนท (ดอกแค) (๒๕๒๘ - )
๖๔
ลาวัณย ชวงโชติ (ตอย) (๒๕๐๐ - )
๒.
เทียนไท สังขพันธานนท (ตนคูน) (๒๕๒๙ - ) + ผไทจิต เอี่ยมแสงชัยรัตน (กวาง) (๒๕๒๙ - )
สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท
๕. สายสังขพันธานนท์ (ทำนูล) ทำนูล สังขพันธานนท (ขู) (๒๕๐๒ - )
๑.
ไหมแพร สังขพันธานนท (แพร) (๒๕๓๐ - ) + จตุภัทร ลิมปนารมณ (ใหม) (๒๕๒๖ - )
พรทิพย แซซื่อ (แอด) (๒๕๐๔ - )
๒.
เพชรฤทธิ์ สังขพันธานนท (เพชร) (๒๕๓๔ - )
๖๕
สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท
๖. สายลาภานุพัฒนกุล ฉวีวรรณ สังขพันธานนท (หวี) (๒๕๐๖ - )
๑.
ภุชเคนทร ลาภานุพัฒนกุล (เคน) (๒๕๓๒ - )
มาณพ ลาภานุพัฒนกุล (นพ) (๒๕๐๕ - )
๒.
กรกช ลาภานุพัฒนกุล (คิม) (๒๕๓๔ - ) + จุฑามาศ พุมนุม (ตาล) (๒๕๓๕ - )
๑. ถวนเทานึก ลาภานุพัฒนกุล (มะมวง) (๒๕๖๑ - ) ๒. จงจิตถนอม ลาภานุพัฒนกุล (มะลิ) (๒๕๖๔ - )
๖๔ ๖๖
สาแหรกครอบครัวสังขพันธานนท
๖๗
รูปเงา เราและแม่
ประมวลภาพแม
๗๐
ประมวลภาพแม
๗๑
ประมวลภาพแม
๖๘ ๗๒
ประมวลภาพแม
๖๙ ๗๓
ประมวลภาพแม
๗๔
ประมวลภาพแม
๗๕