Inzicht 4 15 e pub by Ivar Hamelink

InZicht Tijdschrift voor non-dualiteit en zelfonderzoek

InZicht over leegte en vervulling

Wakkere leegte J.C. Amberchele

Spirituele verbondenheid Elias Amidon

771389

540005

Grenzeloosheid en de dood Rogel Dias

Jaargang 17 . nummer 4 . november 2015 . b 7,50

InZicht wegen van radicaal zelfonderzoek

Colofon Redactie Han van den Boogaard Amandelboomstraat 8, 6523 GL Nijmegen e-mail: j.boogaard12@chello.nl Raf Pype Zilvermolenstraat 21 B-8800 Roeselare, België e-mail: raf.pype@telenet.be Vaste medewerkers Hans Laurentius Jan van Delden Justus Kramer Schippers Marcel Messing Mieke Berger Philip Renard Prajnaparamita Ton Lathouwers Dick Sinnige Hans Knibbe

InZicht is een tijdschrift voor allen die op weg zijn naar een groter inzicht in zichzelf en in de eigen situatie. Het biedt materiaal dat bij dit onderzoek behulpzaam kan zijn: suggesties voor te nemen stappen, voorbeelden, stimulansen en verwijzingen. InZicht is niet gebonden aan een bepaalde traditie en geeft verschillende zienswijzen een plaats om de lezer te prikkelen tot een verdere bewustwording.

InZicht is gericht op het laten wegvallen van beperkingen, op bevrijding door zelfkennis. Een verdiept inzicht in zichzelf betekent een relativering van beperkende factoren, een sterkere werking van ontgrenzende liefde, en de ontplooiing van de ervaring dat er in het geheel geen beperkende grenzen zijn. Het ontstaan van dit inzicht in de nondualiteit is de Bevrijding, de Verlichting, die grote consequenties heeft voor het leven en samenleven.

Woord vooraf Spirituele verbondenheid

3 4

Elias Amidon

De hiërarchie van Leegte en Vervulling

Vormgeving/opmaak Ivar Hamelink Tekstcorrectie Geerta Pluut

Karin Visser

Abonnementen en advertenties Uitgeverij InZicht Maurick 20, 2181 LB Hillegom email: info@inzicht.org internet: www.inzicht.org

Leegte is inclusief vorm

Jaarabonnement voor vier nummers euro 26,90. Losse nummers euro 7,50 Postbank NL42 INGB 0009 1853 58 België Bank van de Post BE43 0003 0017 6301 onder vermelding van uw abonnementsnummer. U kunt uw abonnement opzeggen tot 1 oktober van het lopende abonnementsjaar. Na 1 oktober wordt uw abonnement automatisch verlengd met 1 jaar. Verschijnt in februari, mei, september en november. ISSN 1389-5400 www.inzicht.org

Taetske Kleijn

Wakkere Leegte

8 10

J.C. Amberchele

Philip Renard

Het geschenk van zelf Over de grote Leegte

16 20

Jos Delbaere

Leegte ontledigen

Marcel Messing

Vol en leeg

Dick Sinnige

Leegte als toegang tot vervulling

Hans Knibbe

Het spel van zonde en schuld

Fokke Slootstra

Grenzeloosheid en de dood: een zentoespraak 40 Rogel Dias

Rubrieken Column

Justus kramer schippers

Column

hans laurentius

Klassieke tekst Reacties van lezers Boeken Recente uitgaven In memoriam Bieke Vandekerckhove Wat is advaita? 36 Mededelingen

48 49 50 53 59 60 62

Afbeelding omslag: © Peter van Mierlo

l woord

vooraf l

LEEGTE EN VERVULLING

e organiseert een verjaardagsfeestje, maar niemand komt. De vrolijk versierde kamer blijft leeg. Uiteindelijk wordt er toch nog aangebeld. De postbode levert een pakje af. Het voelt heel licht aan. Je maakt het open … en er zit niets in. Het is leeg, net zo leeg als de kamer. Je hele leven lijkt één groot gemis, één grote leegte die zich vertaalt naar een rotgevoel in je buik. Er lijkt zich zelfs daar een holle ruimte te bevinden die schreeuwt om gevuld te worden. Je loopt naar de koelkast en begint de holle ruimte te vullen met de lekkere hapjes die je had klaargemaakt voor de gasten die niet gekomen zijn. In die betekenis wordt het woord ‘leegte’ in het algemeen opgevat. Het suggereert dat er iets ontbreekt en in het algemeen vinden we dat niet fijn. We proberen de leegte te vullen met iets wat ons blij maakt, bevredigt, een goed gevoel geeft. Ergens weten we wel dat dat slechts tijdelijk, soms zelfs heel tijdelijk tot dat goede gevoel leidt waar we zo naar hunkeren. We doen steeds weer wanhopige pogingen om gelukkig te worden door het vervullen van een verlangen, door het vullen van een leegte. Het concept ‘leegte’ kan ook heel anders worden opgevat: als een oneindige mogelijkheid die als oneindige mogelijkheid blijft bestaan, ook al zit hij boordevol, is hij altijd tot de rand toe gevuld met verschijnselen. Want ieder verschijnsel is slechts van tijdelijke aard. De leegte is het onveranderlijke dat alle veranderingen mogelijk maakt en waarbinnen ze plaatsvinden. Als dat gezien wordt, verandert alles, terwijl alle dingen hetzelfde blijven. Zelfrealisatie, zou je kunnen zeggen, is ononderbroken beseffen dat je die Leegte bent, datgene waarin alle verschijningsvormen verschijnen en dat zelf geen vorm heeft, de dimensieloze

InZicht . 4. 2015

Ruimte die het mogelijk maakt dat de dingen verschijnen als vorm. Dat besef is de enige vervulling die die naam verdient en doet geleidelijk aan elk verlangen naar tijdelijke (ver)vulling verdwijnen. Je zou het geluk kunnen noemen (in beide betekenissen!) of genade. Hoe dan ook, als de gasten wegblijven en het pakje leeg blijkt, hoeft er geen holle ruimte meer gevuld te worden. Je trekt gewoon je jas aan en gaat een stukje wandelen in het bos. De grote Leegte waar binnen de meeste spirituele stromingen over gesproken wordt, is dus niet iets wat je moet zien te bereiken. Je hoofd hoeft niet leeg en je verlangens hoeven niet onderdrukt te worden. Handelingen worden verricht, maar niet door jou, noch door anderen. Alle verschijnselen doen zich spontaan voor en zeggen niets over wat je bent: vormloze ruimte die voortdurend vorm lijkt aan te nemen. Zo’n vorm is zo tijdelijk dat hij geen substantie kan hebben, want waar is hij gebleven als hij niet meer wordt waargenomen? De enige constante is de oneindige ‘mogelijkheid tot vorm’. En als we ‘ik’ zeggen, bedoelen we, zonder het te beseffen, eigenlijk dat. Het is maar dat je het weet. Afgelopen zomer overleed onze vaste columniste Bieke Vandekerckhove. Ondanks haar beperkingen als gevolg van haar ziekte schreef ze steeds op lichte toon over de dingen die haar bezighielden en inspireerden. Vele jaren praktiseerde ze zenmeditatie onder Ton Lathouwers, die haar wijsheid niet lang voor haar dood bevestigde door haar te vragen die aan anderen over te dragen. Jammer genoeg heeft ze daar de tijd niet meer voor gehad. Als redactie zijn we dankbaar dat ze haar wijsheid met ons heeft willen delen, ondanks de moeite

die dat haar gekost moet hebben. Elders in dit nummer staat Raf Pype stil bij haar overlijden. Tenslotte nog een mededeling over onze redactie: die is sinds de zomer uitgebreid met Justus Kramer Schippers. Hij schreef al vele artikelen voor InZicht en maakte deel uit van de redactieraad, maar gaat nu een nog actievere bijdrage leveren aan de totstandkoming van dit tijdschrift. Daar verheugen we ons op. Zijn inhoudelijke inbreng kan wellicht nog meer verdieping brengen in de manier waarop we non-dualiteit voor het voetlicht proberen te brengen. De lezer kan daar in dit nummer al kennis van nemen, want Justus heeft de eerste gastcolumn, die in de plaats komt van de column van Bieke, voor zijn rekening genomen. In ieder hierna volgend nummer zal een andere auteur de gastcolumn vullen. Al die verschillende stemmen zullen niet dezelfde toon aanslaan, maar we hopen wel dat ze ieder op hun eigen manier iets van het onverwoordbare hoorbaar zullen kunnen maken.

Han van den Boogaard

ÂŠ natalia goncharova, three young women 1920

Spirituele verbondenheid Elias Amidon is sinds 2004 geestelijk leider van de Sufi Way, een hedendaagse uitdrukkingsvorm van de soefi-boodschap van Hazrat Inayat Khan. De belangrijkste activiteit van de Sufi Way is het organiseren en geven van ‘Open Pad Trainingen’, die zich voornamelijk richten op de realisatie van zuiver non-duaal bewustzijn. Elias was een leerling van Fazal Inayat Khan, maar studeerde ook bij andere soefi-leraren en bij boeddhistische meesters en zenleraren. Hij is zeer actief in de vredesbewegingen in het MiddenOosten, Thailand en Birma. Daarnaast komt hij regelmatig naar Nederland voor het geven van lezingen en workshops. Bij uitgeverij Panta Rhei verscheen een van zijn boeken onder de titel Een open pad – vertellingen vanuit non-duaal bewustzijn. Voor meer informatie kijk op: www. sufiway.org; www. openpathtraining.org of neem contact op met Umtul ValetonKiekens, e-mail: valeton-kiekens@ kpnplanet.nl

Het begrip ‘leegte’ valt niet te definiëren of te omschrijven omdat het per definitie leeg is van welke betekenis dan ook. Hoogstens kunnen andere woorden naar hetzelfde verwijzen. ‘Openheid’ is zo’n woord. Elias Amidon doet ons het voorstel om in die openheid te verdwijnen.

TEKST Elias Amidon

Beperkte houdbaarheidsdatum Daar kunnen we ons wel in verplaatsen, nietwaar? Dat ik-gevoel is immers ons meest vertrouwde toevluchtsoord, onze thuishaven. Van daaruit beoordelen we of de wereld die we tegemoet treden ons goed gezind is of niet. Mijn ik maakt plannen om dingen te verbeteren; het heeft ambities en kiest wat het wel en niet fijn vindt. Als schuilplaats is mijn ik privé, een eigen ruimte die ik naar believen kan openen en sluiten al naar gelang ik me veilig voel. Wanneer ik me veilig genoeg voel, kan ik tegen de persoonlijke ruimte van een ander zeggen: ‘Ik hou van je.’ Dat voelt als verbondenheid, een samensmelten, hoe broos ook, van mijn en jouw ik-ruimte. ‘Ik hou van je’ houdt ook toekomstige veiligheid en voldoening in. Je zult in de toekomst veilig en blij met me zijn omdat ik van je hou. Maar inmiddels hebben we waarschijnlijk wel ontdekt dat de ‘ik hou van jou’-boodschappen - die we in het verleden verzonden of ontvangen hebben - een beperkte houdbaarheidsdatum hadden. Degene op wie we op ons tweeëntwintigste zo verliefd waren is niet langer belangrijk voor ons, althans niet als geliefde. Dus waar gaat het hier eigenlijk over? Is liefde - de spirituele verbondenheid die

InZicht . 4 . 2015

we ervaren - een tijdelijke overeenkomst tussen twee ikken of vergissen we ons hier misschien in? Als je aandachtig kijkt naar de aard van je ik, naar hoe het in feite in elkaar zit, zul je zien dat het niet stabiel is. Je kunt dat nu ter plekke controleren: als je rechtstreeks naar je ik-gevoel kijkt - naar hoe het is om je ik te zijn - is het onvermijdelijk dat je met lege handen staat. Je ik is een idee, een bedenksel, geen ding. Je ik is leeg van ik-heid. Dat wil niet zeggen dat je geen terugkerend ik-gevoel hebt, maar wel dat dat gevoel, wanneer je ernaar kijkt, leeg is. Het probleem dat veel mensen hebben met het begrip leegte - dat het nietszeggend, droog en liefdeloos is - ontstaat doordat ze leegte zien als iets concreets, en dat is het niet. Leegte is leeg in zichzelf. Probeer mij hierin te volgen, want het gaat hier om de kern van de zaak, die een gelukzalig geheim bevat. Leegte is leeg van alles wat we denken dat leegte is. Je kunt het niet definiëren, het heeft geen grens om het te kunnen beschrijven, en toch openbaart het zich als een besef van ik. Mijn ik is leeg van ik-heid en leeg van leegheid. Is dit nog te volgen?

De ware betekenis van leegte Nee, hier kan het verstand niet bij. Mensen die zich in nondualiteit verdiepen beweren vaak geen zelf te hebben, dat er niet zoiets als een zelf bestaat. Maar wat is het dan dat zij niet hebben? Een zelf! Hoe kunnen we over een ‘zelf’ spreken als we geen idee hebben wat we ermee bedoelen? Zou het zo kunnen zijn dat ik wel en geen zelf heb, net zoals leegte leeg noch niet leeg is, dus leeg van leegte? Dit soort woordspelletjes kan ons gefrustreerd achterlaten of het kan een leemte in onze gedachtespinsels aan het licht brengen. Het is de kunst om niet in een stelling als ‘ik heb geen zelf’ te verzanden, maar je te openen in de leemte van die dubbele ontkenning: ik heb wel en geen

Zenmeester Dainin Katagiri zei ooit: “De ware betekenis van leegte is spirituele verbondenheid.” Hoe kan dat? Het idee van spirituele verbondenheid voelt als geborgenheid - de essentie van ware liefde - terwijl leegte niet echt geborgen klinkt. Onlangs vertelde iemand me over een vrouw die haar boeddhistische meditaties staakte vanwege het non-duale karakter ervan. Ze bedoelde dat het haar gevoel van eigenheid deed wegvloeien en een leegte achterliet waar zich voorheen de rijkdom bevond van de specifieke persoon die ze was. “Ik wil weer een mij zijn,” protesteerde ze.

zelf. Als je die leemte voelt, sta jezelf dan toe erin te verdwijnen. Stel jezelf ervoor open, voor die openheid, en laat je erin glijden. Uiteindelijk is openheid enkel een ander woord voor leegte. Wat ik heb beschreven als ‘het open pad’ dat voor iedereen toegankelijk is, is in wezen een tegenstelling op zichzelf, omdat een pad dat open is geen pad meer is. Het is niet op die manier te omschrijven. Als we leren het niet langer te omschrijven maar ons te openen voor openheid, voor leegte, zullen we herkennen dat het deze leegte is die alles verbindt. Het is de onnoembare aanwezigheid die de essentie van jouw en mijn zijn vormt, en tevens de aard van alles wat wij ooit als tastbaar of werkelijk hebben beschouwd.

Zo wordt spirituele verbondenheid de ware betekenis van leegte: alles is leeg van ietsheid en daarom naadloos - één, heel, alles tegelijk. Dat rechtstreeks herkennen, niet verstandelijk of abstract maar als een levende werkelijkheid, is zo vreugdevol en bevrijdend omdat je beseft dat liefde - spirituele verbondenheid op zichzelf - niet blootstaat aan tijdelijke gevoelens, maar de zee zelf is waarin we zwemmen, door soefi’s wel ‘de kustloze oceaan’ genoemd. De leegte waarvan we vreesden dat ze ons zou vernietigen en onze kans op contact en spirituele verbondenheid met elkaar en deze prachtige wereld teniet zou doen, blijkt uiteindelijk precies dat te zijn wat alles kenbaar maakt voor alle andere dingen, het ene in het vele en het vele in het ene. ß

l gastcolumn l

Tegenstellingen en paradoxen

aarom geven we InZicht uit, een blad dat zich baseert op non-dualiteit? En waarom leest u dit eigenlijk? Non-dualiteit betekent één zonder een tweede. In strijd daarmee schotelen onze zintuigen ons een oneindige hoeveelheid tegenstellingen voor, die leiden tot verscheidenheid in eenheid. Ik en de ander, Leegte en vervulling, licht en donker, groot en klein. Onontkoombare paradoxen leveren evenzoveel raadsels op. We ervaren tijd, maar er is alleen het Nu, dat uit tijdloosheid ontspringt. We doen aan mind’fullness’ om mind’emptiness’ te krijgen. Ons ego verlangt naar verlangenloosheid en houdt zichzelf juist daardoor in stand, als een virtuele hond die in zijn virtuele staart hapt. We gaan gebukt onder het drama dat leven heet en willen met taal en intellect het ‘waarom’ begrijpen. Maar helaas, de dualiteit van de taal schiet tekort om non-dualiteit te begrijpen als we worden geconfronteerd met concepten die ons vertellen dat leegte alles in zich draagt en Niets alles is. Verstand en logica maken er gehakt van. Hoe kan iets dat we zien, horen

InZicht . 4 . 2015

en voelen illusie of maya zijn? Een harde klap op de tafel toont toch onweerlegbaar de echtheid van de tafel aan? En de pijn die we voelen als we ons in de vingers snijden, die valt toch ook niet te ontkennen? Illusie? Hoezo illusie? Maar toch, de ratio kan niet alles verklaren. Waarom ‘bestaat’ er überhaupt iets? Kan er ‘iets’ bestaan dat zich aan onze waarneming onttrekt? Soms bekruipt ons intuïtief een vermoeden dat er meer is dan we met onze zintuigen kunnen waarnemen. Bijvoorbeeld als we denken aan axioma’s, de niet bewezen stellingen die de grondslag vormen voor het bewijs van andere stellingen, theorieën en hun praktische toepassingen in de stof. Waar komen die vandaan? Het onstoffelijke brengt het stoffelijke voort, zo lijkt het. Doordenkend lijkt het erop dat het onstoffelijke ons in het bewustzijn een ogenschijnlijk solide werkelijkheid voorspiegelt. Want zonder bewustzijn is er geen werkelijkheid, wat die werkelijkheid reduceert tot niets meer dan een voorstelling in het bewustzijn. We kennen dus geen ‘echte’ werkelijkheid, maar we stellen ons een werke-

lijkheid voor. Een van de objecten in die werkelijkheid is uw eigen lichaam. Daaruit volgt dat u niet uw lichaam bent, maar uw voorstelling daarvan, te midden van alle andere lichamen en objecten. U weet dat u bestaat, maar als u onderzoekt wie of wat u bent, moet u het antwoord schuldig blijven. U bent dus ‘iets’, maar niet de voorstelling daarvan. Veeleer bent u bewustzijn, dat zich bewust is van een schijnbare werkelijkheid. Als dat inzicht gloort, zet dat ons ertoe aan diepgaand te onderzoeken wie of wat we nu echt zijn. Vroeg of laat ontstaat de dwingende behoefte die centrale vraag ‘Wie ben Ik?’ beantwoord te krijgen. Daarom publiceert InZicht artikelen over wijzen uit uiteenlopende tradities die ons aanmoedigen dat onderzoek te doen. Die wijzen ons in de richting van het pad dat zij zelf gegaan zijn en waarin we de waarheid zelf ook kunnen zoeken. Dat is de rechtvaardiging van het bestaan van een blad als InZicht, dat uitzicht beoogt te bieden op inzicht, als antwoord op de vraag die geen antwoord kent.

Justus Kramer Schippers

De hiërarchie Als de spirituele zoektocht eindigt met een terugkeer naar de Bron, kun je jezelf ervaren als Leegte, maar ook als het Alles waarmee de Leegte gevuld is. Dat is geen paradox, maar de ervaring van vervulling. TEKST Karin Visser

Karin Visser was leerling en assistent van Jeru Kabbal, grondlegger van The Clarity Process. Zij beschouwt het leven als een vat vol paradoxen waarin het leren altijd doorgaat, ook al valt er Niets te leren. Op Jeru Kabbals verzoek verzamelde ze zijn levenswerk in een boek, The Quest for Clarity, dat in het Nederlands vertaald werd onder de titel Helderheid. Verder schreef Karin twee poëziebundels: Tiny Signposts in a Desert en Love Poems to Us. Ze geeft workshops in het Headless Café in Lelystad.

van Leegte en Vervulling

Decennia geleden, in een moeilijke periode, zocht ik een uitweg uit de kluwen van pijnlijke emoties waarin ik verstrikt was geraakt. Zo begon mijn spirituele zoektocht. In therapie leerde ik dat gedeeld leed half leed is. Bij mijn leraar leerde ik me te openen in het moment en ervoer ik de Stilte of Leegte. En later, bij Gods gratie, versmolt het ‘ik’ een aantal keren met het universum: ik was het licht van de kosmos zelf. Natuurlijk dacht ik dat die piekervaringen de kroon op mijn zoektocht waren en dat het de bedoeling was dat ik dit permanent zou voelen.

Een gelaagde ui Toen kwam de nacht. Eerlijk moest ik aan mijzelf bekennen dat ik even weinig wist als aan het begin van de reis en dat ik er niet beter op was geworden, ondanks alles wat ik had geleerd. De poten werden onder mijn spirituele stoel vandaan geslagen. De jarenlange investeringen in tijd, geld, bloed, zweet en tranen hadden tot niets geleid. Ik was terug bij af, maar nu zonder enige notie van richting of doel. Ik tastte in het duister. Na verloop van tijd verscheen uit de donkerte eerst nederigheid. Ik realiseerde me dat ik geen superieur spiritueel wezen was dat beter was dan enig ander. Toen dook er dankbaarheid op. Ik was dankbaar voor doodgewone dingen: een kop warme thee, een vriendelijk woord in de supermarkt. Daarna kwam de opluchting: het simpele zien en aanvaarden van dit moment ‘zoals het is’. Het was opnieuw een opengaan, maar nu op kleine, kalme en koele wijze voor alles om me heen. Alles was anders, maar ik begreep er weinig van.

InZicht . 4 . 2015

Vanuit de leegste Leegte Hoe relateert dit gegeven aan mijn eigen zoektocht? In mijn spirituele ijver en ambitie had ik me als bewustzijn verder en verder geopend, ver voorbij de huid van mijn lichaam. Ik had de ladder beklommen, dwars door mijn verticale gelaagdheid heen, tot waar ik ster ben onder de sterren. Daar, aan het firmament, gelden andere wetten van tijd en afstand, en het gevolg was een extatische piekervaring van enorme expansie. Maar, schrijft Harding, dit is niet het eindpunt van mijn reis. Icarus vloog op naar de zon, verbrandde zijn vleugels en stortte neer. Na de piek komt de implosie: de terugkeer tot de Bron. Terug naar het Niets, naar de Leegte hier in de kern, waar geen euforie, beweging of vooruitgang is. Vergeleken met de top is dit een doodse en richtingloze woestijn. Alleen vanuit de leegste Leegte kan de feniks herrijzen, als bewustzijn van het Geheel. Alleen de Leegte kan het Geheel bevatten, want Leegte sluit niets uit; zij kent immers voorkeur noch afkeer. Leegte ziet alles-wat-is zoals het is: een voortdurend veranderend schouwspel boordevol kleur, geluid, gewaarwordingen, gevoelens en gedachten. Leegte omvat het geheel, het Alles, en is daarmee vol-ledig. En volledigheid is vervulling. Wie de Leegte scheidt van haar vulling ontkent de tweezijdige realiteit. Yang Shan Hui Shi (zie het motto boven dit artikel) verkiest alleen de Leegte. Mirabai (zie hieronder) weet: ik ben ook het Alles wat in de Leegte verschijnt. Ik ben dit lichaam, ik ben jou, ik ben alle dingen, het totaal. Daarmee is ze vulling en vervulling, en leeft ze het simpelweg zo: Voor ik in slaap viel gisteravond lag ik wakker en vroeg ik me af: wat heb ik bereikt vandaag, rondslenterend met Zijn naam op mijn lippen? Dus nam ik iedereen in gedachten voor wie ik aardig was geweest en dat was voor Alles wat ik had gezien. Ik noem dat een buitengewoon productieve dag! ß

Yang Shan Hui Shi

Bereik de Bron, en je hoeft je over de rest niet meer te bekommeren.

In Douglas Hardings boek The Hierarchy of Heaven and Earth, een meesterwerk gebaseerd op de vraag ‘wie ben ik?’, herkende ik mijn reis. Hij beschrijft hoe het universum zoals ik het waarneem te vergelijken is met een gelaagde ui. Vanuit de leegte hier verschijnt mijn lichaam. Ik ben respectievelijk een vrouw, Amsterdamse, Nederlander, Europeaan. Ik ben een Aardling die kennis maakt met de buren van Mars. En de wereld stopt niet bij deze planeet, want nergens is een grens te bekennen. Zo ben ik vervolgens de zon, het zonnestelsel, een ster en mijn sterrenstelsel, tot zover mijn blik reikt. Wat ik zie ben ik en ik zoom in een oogwenk in en uit mezelf. Ik heb nooit anders gedaan; ik heb er alleen nooit bij stilgestaan.

Wakkere Leegte

In Costa Rica ontmoette ik een vrouw in een bordeel die weigerde met me naar bed te gaan omdat ik lazarus was. Ik vond haar leuk, dus betaalde ik haar toch en vertelde ik later tegen mijn vrienden dat ik drie keer seks met haar had gehad. In Chili ging ik naar het meest chique bordeel van Santiago. Ik had een portemonnee vol geld, maar ik weigerde de normale prijs te betalen en raakte uiteindelijk al mijn geld kwijt toen ik stomdronken op straat werd gegooid. In Monterey, Mexico, betaalden een vriend en ik voor seks met valse travellerscheques, en de volgende morgen bezwoer ik dat het zo wel welletjes was geweest. Een week later werd ik om vijf uur ‘s ochtends wakker in een modderpoel in een hoerenwijk in Mazatlan, en nog steeds weet ik niet hoe ik daar ooit terecht ben gekomen.

Eén eenvoudige boodschap Jammer genoeg is dit nog niet half zo erg als het zou worden. Wat dreef me naar die persoonlijke hel? Wat brengt zoveel vernedering en geweld voort, niet alleen de mijne, maar alle menselijke wreedheid die we iedere dag van ons leven om ons heen zien en horen? Wat brengt zoveel buitensporige hebzucht en verlangen naar macht met zich mee? Hoe kunnen onschuldige en lieve kinderen opgroeien tot verkrachtende en oorlogvoerende monsters? Het antwoord is dat we, omdat we niet beter weten en we ons niet kunnen afsluiten voor bepaalde dingen, een boodschap geloven die men ons geleerd heeft toen we nog heel klein waren, en die boodschap luidt: ‘Je bent wat je lijkt te zijn voor anderen.’ Eén eenvoudige boodschap die ons gegeven werd door onze ouders, onze broertjes en zusjes, onze vrienden, onze maatschappij – dat ik een object ben, één van zeven miljard objecten die op me lijken, maar dat los van hen lijkt te staan en op zichzelf lijkt te staan als een individueel zelf. Het is zo’n ogenschijnlijk onschadelijke en onschuldige boodschap, en toch zitten we daardoor voor de rest van ons leven vast in een lichaam en worden we beheerst door een geest. We zijn vervreemd van een wereld

J.C. Amberchele (1940) is het pseudoniem van een Amerikaan die een groot deel van zijn volwassen leven heeft doorgebracht in gevangenissen in Mexico en de VS. Zijn onvrede met de wereld en zichzelf bereikte een keerpunt toen hij werk begon te lezen van Ramana Maharshi, Wei Wu Wei, Douglas Harding en Byron Katie. Inmiddels schrijft hij zelf over non-dualiteit en zijn bestaan als gevangene. Dit artikel is afkomstig uit zijn nieuwste boek, dat dit najaar onder de titel Opengebroken verschenen is bij uitgeverij Samsara.

Het besef geen afzonderlijk persoon te zijn maakt een onbeschrijflijke intimiteit voelbaar met alles wat is. Maar die intimiteit wordt alleen ervaren door het onpersoonlijke zelf, dat ook wel Leegte wordt genoemd. J.C. Amberchele vertelt hoe vol en wakker die Leegte is. TEKST J.C. Amberchele

InZicht . 4 . 2015

ÂŠ ilya chashnik, suprematist cross 1923

die we niet onder controle kunnen krijgen en voelen ons hopeloos onbeduidend ten opzichte van een universum dat te groot is om ons een voorstelling van te kunnen maken. Tenzij we geluk hebben. Tenzij we bijvoorbeeld in een hoek gedrukt worden die zo donker is dat we niets anders meer kunnen dan het licht zoeken. Tenzij we door zo’n sterk verlangen gedreven worden dat we het niet kunnen loslaten totdat we vrij zijn.

Liefde in actie

Schaam je niet voor je ego, voor het afzonderlijke zelf dat je denkt te zijn, want het is iets natuurlijks, het is lila, het maakt deel uit van het grote drama van alles wat verschijnt en waarin alle rollen in feite gespeeld worden door de Wakkere Leegte die je werkelijk bent

Laatst las ik een artikel over een paar onverlaten in de tijd van Boeddha, één met name die Angulima heette. Hij was een seriemoordenaar, tot hij ontwaakte in aanwezigheid van Boeddha, en ik dacht: ‘Godzijdank ben ik niet zo erg als hij!’ Maar is dat wel waar? Telkens als ik denk dat ik dit afzonderlijke zelf ben en niet deze Wakkere Leegte die mijn ware natuur is, leef ik de leugen en bega ik daarmee een doodzonde. Vermenigvuldig dat maar eens met de hele wereldbevolking. Vooral als hele naties die leugen leven, wordt onze planeet een gevaarlijke plek om te wonen. Maar hoe moeten we ermee stoppen? Waar moeten we dan beginnen? Wat ik geleerd heb is dat het begint met zien Wie We Werkelijk Zijn, werkelijk kijken en zien, en door dat te doen gaan we accepteren wie we lijken te zijn. De boeddhistische leraar hier zei tijdens onze afgelopen maandelijkse bijeenkomst iets wat ik zeer van toepassing vond op mijn situatie, op de schaamte en het schuldgevoel waar ik vroeger door geplaagd werd en waar we misschien allemaal wel af en toe onder lijden in ons leven, al was het alleen maar vanwege de ‘erfzonde’ van ons onterechte geloof in afgescheidenheid. Hij zei: “Schaam je niet voor wie je bent.” Een voor de hand liggende uitspraak, maar wat hij bedoelde was: schaam je niet voor je ego, voor het afzonderlijke zelf dat je denkt te zijn, want het is iets natuurlijks, het is lila, het maakt deel uit van het grote drama van alles wat verschijnt en waarin alle rollen in feite gespeeld worden

door de Wakkere Leegte die je werkelijk bent. Het is Wie Je Bent dat zich manifesteert als wie je lijkt te zijn, en daarom is het oké. Sterker nog, het is meer dan oké, het is het Ene dat functioneert als twee, liefde in actie, de manifestatie van het Mededogen Zelf. En toen besefte ik dat hij het ook op een andere manier bedoeld kan hebben: ‘Schaam je niet voor Wie Je Bent.’ Want vooral in deze omgeving praat ik, zelfs als ernaar gevraagd wordt, niet makkelijk over wat er bedoeld wordt met een passage in een boek, en zeg ik niet makkelijk wat waar is en wat niet, en wijs ik mensen zelfs niet snel op de Wakkere Leegte die hun kern vormt, of help ik hen het Nietiets ontdekken dat ze zijn. Schaam je niet voor Wie Je Bent, ook al ben je het mikpunt van hoon en spot, want Wie Je Bent is wat alles is. Hoe dan ook, het was een goed advies dat ik dankbaar heb aangenomen.

Een onbeschrijflijke intimiteit Later vroeg hij me hoe het zien en zijn van Wie Ik Werkelijk Ben (je ‘Basisgoedheid’, zoals hij het noemde) een verschil maakte in mijn leven, met name in het vermogen om lief te hebben en te handelen vanuit mededogen met anderen. Ik zei dat het alle verschil van de wereld uitmaakte, dat de verandering zo radicaal is dat alles weliswaar hetzelfde kan lijken als daarvoor, maar dat alles wat voorheen vanuit het gezichtspunt van een afzonderlijk zelf gezien werd honderd procent tegengesteld is aan hoe de dingen werkelijk zijn. In plaats van een ‘ik’ hier en alle andere mensen daar, bevindt iedereen zich in de Wakkere Leegte die ik ben en maakt daardoor deel uit van Wie Ik Ben. In plaats van een denkbeeldig object hier (ik) tegenover een waargenomen object daar (jij) sta ik als Leegte open voor je, verwelkom ik je, verdwijn ik ten gunste van jou – ik zie geen ego, zelfs geen gezicht hier waarmee ik je buiten kan sluiten; ik word door jou bezet in een relatie van Een, een onbeschrijflijke intimiteit die slechts door die Leegte ervaren wordt, en die door jou, door de wereld die in die Leegte verschijnt, in feite

InZicht . 4 . 2015

een Leegte/Volheid is, Eenheid, een intimiteit die als enige samenvalt met wat liefde werkelijk betekent. Liefde en mededogen komen op natuurlijke wijze tot bloei. Sterker nog, liefde en mededogen zijn wat deze Wakkere Leegte is. In de gevangenis zijn alcohol en seks verboden, maar niet moeilijk te vinden als je ernaar zoekt. Gelukkig moet ik al meer dan dertig jaar zonder doen, in het begin omdat ik dat ogenschijnlijk zo wilde en later omdat de neiging om mezelf en anderen te beschadigen weggevallen was. Ik weet nog dat ik dacht toen ik net in de gevangenis zat: ‘Wat moet ik zonder al die verleidingen? Wie ben ik dan nog?’ Ik maakte me daar echt zorgen om. Het oude gezegde ‘Ik zit al zo lang in de put dat het lijkt alsof ik eruit ben’ was mijn werkelijkheid. Wie zou ik nog zijn als ik mezelf niet in de weg zou zitten en anderen daar vervolgens de schuld van zou kunnen geven? Het antwoord kwam pas een paar jaar later, maar het bleek ‘Niemand’ te zijn, en dat was een verrassing, toen en nog steeds, iedere keer als ik het weer zeg. Het is zo radicaal dat het alles op zijn kop zet, zo bevrijdend en zo volkomen doordrenkt met liefde dat het verrukkelijk is. En onmogelijk uit te leggen. Het leven is iets wonderlijks geworden. Het verlangen om er goed voor te zorgen kwam op de eerste plaats te staan. Alles maakt deel uit van mijn innerlijk, de hele schepping, en de verbijstering over dat feit is terug te zien in mijn dagelijkse handelingen. Dat maakte dat zien Wie Ik Werkelijk Ben verschil maakte, en dat zien verandert weliswaar nooit – Leegte is altijd leeg, altijd wakker, altijd ruimte voor alles waar het door gevuld wordt – maar de betekenis en waardering ervan bloeien en blijven bloeien in de jaren die voorbij lijken te gaan. ß

ÂŠ meinhard van de reep

Leegte is inclusief vorm ‘Vorm is leegte, leegte is vorm’ is een vaak gebruikte paradox die probeert de essentie van bewustzijn tot uitdrukking te brengen. In dit artikel licht Philip Renard de ware betekenis van deze paradox nader toe.

TEKST Philip Renard

Wat je nu meemaakt is je deel, je portie. Kennelijk heb je niet iets anders. Het is je deel, inclusief de trekkracht die eventueel suggereert dat het nu beter zou kunnen zijn. In je verlangen naar bevrijding gaat het erom dat je kunt zien dat dat wat je meemaakt in feite ‘leeg’ is, dat wil zeggen dat de specifieke dingen daarin geen echtheid hebben als een afzonderlijk iets - geen van de onderdelen van wat je meemaakt heeft op zich een afzonderlijke eigen aard. Ook de trekkracht is leeg, dat is de diepste waarheid. Leegte is ‘het meest ware’ dat er is, in de zin van het minst klevende en trekkende. De inhoud en de vorm van wat we meemaken zijn minder waar - zeker de inhoud en de vorm van de trekkracht. Wel komt alle inhoud en vorm uit Leegte voort, want Leegte gaat vooraf - de uitdrukking in veelvuldigheid komt erna. Je moet bij het volgen van je verlangen naar bevrijding niet bij de veelvuldigheid beginnen, bij de inhoud en de vorm, want die zijn een soort eindproduct, als een staart van een reeks. Als je probeert de vorm te laten oplossen, is het

InZicht . 4 . 2015

een zoektocht zonder eind. Elke actie die gericht is tegen iets aan de onvrije ‘staart’ bestaat zelf uit dezelfde onvrije staart. Begin zelfs voordat er iets begint. Leegte is dat waar nog niets begonnen is. Het beste begin is dat je herkent wat zien is. Zien zelf, zien op zich. Dan begin je niet bij de vorm, de objecten, maar bij de vraag ‘wie ziet dit?’. Dan blijkt Leegte de opening te zijn, letterlijk de openheid, en je herkent daarin de ware natuur van alles, inclusief van wat jij ‘jezelf’ noemt, degene die kijkt. In Leegte komen de vormen op en zo kun je gaan zien dat Leegte vorm includeert. Dat komt omdat dat wat ziet exact hetzelfde is als dat wat gezien wordt. Leegte is niet per se een vacuüm wat vorm betreft, niet per se een afwezigheid ervan, maar de ware natuur van vorm is wel Leegte. Leegte kan een term lijken die suggereert dat vorm dan geweken is. Leegte geeft werkelijkheid aan vorm, maar dat kun je alleen herkennen als je ziet dat Leegte een term is voor iets dat inclusief vorm is. ß

Philip Renard (1944) raakte tijdens zijn middelbareschooltijd geïnteresseerd in het zenboeddhisme. Enkele jaren daarna maakte hij kennis met de leer van Bapak Subuh. In 1986 leerde hij Alexander Smit kennen, die hem via de onmiddellijke weg van de advaita vedanta hielp tot het besef van zijn ware natuur te komen. Sinds 1999 geeft Philip satsangs. In 2000 richtte hij de Stichting Advaya op, die de verspreiding van universeel nondualisme voorstaat. Hij publiceerde een aantal boeken, waaronder de Ramana Upanishad (Uitgeverij Servire, 1999), Non-dualisme (Uitgeverij Felix, 2005), Ik is een deur (Uitgeverij Asoka, 2008) en de Atmananda Upanishad (Uitgeverij Felix, 2009). Dit artikel is afkomstig uit Philips nieuwe boek, Het Boek van Besef Over de werkelijkheid van ‘jezelf’ (Uitgeverij Juwelenschip, 2014).

Het geschenk van

Taetske Kleijn (1958) studeerde muziek en toneel en was lange tijd werkzaam als harpiste en actrice. In 1993 ontmoette ze Jeru Kabbal en werd ze zijn leerling. Ze geeft nu ‘Quantum Light Breath’- meditaties en workshops in ‘The Clarity Process’, een methode tot zelfonderzoek die ontwikkeld werd door Jeru Kabbal. www.tsuki.org

Alles wat we denken waar te nemen is in feite niet meer dan iets dat we zelf creëren. “Daar voorbij te kijken is de spirituele zoektocht: te ervaren wat er is zonder je eigen creatie erop te plakken, je eigen voorstelling. Wat hetzelfde is als willen weten wat je zelf eigenlijk bent. Want wat is, ben jij ook.” TEKST Taetske Kleijn

Alles wat je ziet is je eigen creatie. Het makkelijkst is dat misschien wel te zien op het scherm van je computer. Je ziet letters of een gezicht, een rennende hond of een neerstortend vliegtuig. Afbeeldingen. Het is voor ons allemaal duidelijk dat daar geen hond is, geen vliegtuig of wat dan ook. Alleen een scherm met in verschillende kleuren oplichtende pixels. De betekenis die we aan die kleurgroeperingen geven, vindt helemaal plaats in ons eigen hoofd. Niet op dat scherm. Als er geen hoofd is dat die pixels als ‘rennende hond’ definieert, wordt er geen hond gezien. Ergens in je hoofd heb je herinneringen aan rennende honden. Die herinneringen zijn ook een soort afbeeldingen, in de vorm van gedachten. Op het moment dat je de rennende hond op het scherm ziet, zie je dus in werkelijkheid een door jou zelf gecreëerde rennende hond in je eigen hoofd die je op het scherm projecteert. Dat betekent niet dat het scherm leeg is, dat er niets is. Er is alleen geen hond. Dat wat we denken te zien is er niet, ook al is er wel ‘iets’. Hetzelfde geldt voor onze zintuiglijke waarnemingen. Als je iets ruikt, waar ruik je het dan? Als je iets ziet, waar zie je het dan? Zie je buiten wel werkelijk die rennende hond? Of zie je de kleuren en vormen die je hoofd maakt van de impulsen die op je netvlies vallen, de pixels die worden geactiveerd door de frequentie van het gereflecteerde licht dat in je ogen valt? Als er geen hoofd is dat die frequenties interpreteert als ‘rennende hond’, wordt de hond niet gezien. Dat betekent dus niet dat er niets is. Wel dat er geen hond is. Althans, dat wat jij als hond ziet. Dat is er niet. Wat je ziet, is je eigen creatie van een ‘rennende hond’.

Streven naar zelfbehoud Dat is 1: Alles wat je ziet is je eigen creatie. Wat, nogmaals, niet betekent dat er niets is. Maar wat er werkelijk is, is niet jouw creatie. Wat je ziet (ruikt, voelt,

proeft) is dat wel. Daar voorbij te kijken is de spirituele zoektocht: te ervaren wat er is zonder je eigen creatie erop te plakken, je eigen voorstelling. Wat hetzelfde is als willen weten wat je zelf eigenlijk bent. Want wat is, ben jij ook. Je kunt jezelf daar niet van scheiden. En je doet wat je met de rennende hond doet ook ten opzichte van jezelf. Als je jezelf ervaart, ervaar je een fantasie van jezelf. Wat opnieuw niet betekent dat er niets is of dat jij er niet zou zijn. Jij bent er, ook al weet je niet wat je bent. Als je er niet zou zijn, zou je wat je als de wereld ervaart niet kunnen creëren. Kortom, je eigen voorstelling van wie je bent zit het ervaren van wie je werkelijk bent in de weg. Is dat erg? Welnee! Dat is precies de bedoeling. Dat wat is, zit zo in elkaar. Het zit ingebouwd in ons ‘systeem’ dat we onszelf als afgescheiden ervaren met een gevoel van ‘ik’. Natuurlijk, als je jezelf waarneemt voorbij je eigen voorstelling, zal het je volstrekt duidelijk zijn dat dit idee niets meer is dan dat: een idee. Maar wat een prachtig idee! Het komt voort uit een van de kenmerken van wat we ‘leven’ noemen. In alles wat leeft zit een onophoudelijk streven naar zelfbehoud. Zonder een idee van ‘zelf’, van onderscheid tussen ‘ik’ en ‘niet-ik’, kan het niet functioneren. Nu zal dit zich ongetwijfeld in een boom anders manifesteren dan in een mier, een mens of een worm. Maar dat het zich manifesteert kunnen we waarnemen, met name in onszelf. Jeru Kabbal, mijn leraar, wees me erop dat al mijn gedachten een uitdrukking zijn van dit streven naar zelfbehoud. Anders gezegd: een uitdrukking van de angst niet te overleven. Omdat ik natuurlijk helemaal niet bereid was dat zomaar aan te nemen, heb ik mijn gedachten minutieus onderzocht. Keer op keer, jarenlang. En nooit een gedachte gevonden waarvoor dat niet gold. Zelfs de meest liefdevolle zelfloze gedachte niet. Diep bij de bron waar de gedachten ontstaan, is zichtbaar

zelf

InZicht . 4 . 2015

houden daar de impulsen tot het vormen van gedachten op, ook de impulsen tot bewegen stoppen, tot eten en drinken, en verder. Er is daar niets persoonlijks meer wat hecht aan leven of niet-leven. Alleen het onpersoonlijke. En toch komt daar op een gegeven moment weer een impuls vandaan tot het activeren van een zelf, het idee van een persoon, zonder waarom. Het gebeurt gewoon. En het wordt waargenomen. En merkwaardig genoeg ook geregistreerd in de hersenen.

Oude kinderlijke overtuiging Ik begrijp dan ook goed dat veel advaitaleraren benadrukken dat er geen ‘ik’ of ‘zelf’ is. Ze hebben gelijk. Maar ook is het zo dat het lichaam zonder die illusie niet kan functioneren. Zelf ben ik enorm dankbaar dat ik een leraar heb gehad die daar praktisch nooit iets over zei. Als ik hem ernaar vroeg (ik las natuurlijk ook boeken!), zei hij: “Houd je daar niet te veel mee bezig. Laat het een avontuur zijn om het zelf te ontdekken. Zorg gewoon dat je je verdedigingssysteem ontspant. Op het moment dat je wakker wordt uit de illusies van je denken, zie je het allemaal vanzelf wel.” En daar had hij helemaal gelijk in.

2. Het zit ingebouwd in ons dat het denken zichzelf tot rust kan brengen. Dit is iets dat door heel veel mensen wordt ontkend. Je kunt je tenslotte niet aan je eigen haren uit het moeras trekken. Maar je denken gebruiken om je denken tot rust te brengen, dat kan wel. En het werkt zelfs verbazingwekkend goed. En ja, dan komt er een punt dat ook dat helpende denken losgelaten wordt. Het is als een stok gebruiken om het vuur op te porren wat diezelfde stok verbrandt.

dat de activiteit van het ontstaan van een gedachte op zich al een handeling uit zelfbehoud is. En met behulp van de onderzoekstechnieken van Jeru’s Clarity Process is er een weg te vinden naar een staat van innerlijke stilte waarin de impuls tot het creëren van een gedachte ophoudt. Waar een waarnemen plaatsvindt dat projectieloos is. En waar weinig andere woorden dan ‘leegte’ op passen. Maar dat betekent, opnieuw, niet dat er niets is. Dat wat is, wordt op zo’n moment alleen niet als ‘iets’ ervaren. En het is volstrekt duidelijk dat dit iets-loze echter is dan de wereld die je zelf gecreëerd hebt, inclusief het idee van ‘zelf’ dat de start van die eigen creatie is. Maar het is ook duidelijk dat die toestand van gedachteloosheid op lange termijn niet verenigbaar is met het leven. Vooral niet als je er dieper ingaat, wat kan. Niet alleen

3. Een volwassen lichaam in rust dat niet wordt bedreigd, heeft geen gedachten nodig. De weg die Jeru Kabbal me wees, had eigenlijk maar één grote kern, en het grootste deel van de technieken die hij aanbood was daarvoor ontwikkeld: herken hoeveel van je denken nog functioneert op de manier van toen je nog een kind was en breng je denkwereld in harmonie met je volwassen zijn. Het grootste deel van je spanningen, emoties, allergieën, relatieproblemen enzovoorts verdwijnt dan vanzelf, net als het blijven zoeken naar vervulling door middel van het verbeteren van je levensomstandigheden. Als je leven tot rust komt, is het veel gemakkelijker om langere tijd met je aandacht bij het nu te zijn zonder er iets van te willen. Daarbij is het belangrijk dat je dit zelf doet, op eigen kracht. Niet in het energieveld van een gerealiseerd meester. De diepe oude kinderlijke overtuiging dat je niet compleet bent zoals je bent, dat je een ander nodig hebt, is ongelooflijk hardnekkig. De strategieën die op grond daarvan ontwikkeld zijn, zijn diep verweven met je zelfbeeld. Zo diep, dat als je op het punt staat daar iets van te ontspannen, er een groot gevoel van leegte over je kan komen, een

diepe angst te verdwijnen, er niet meer te zijn. Dat als een gevoel herkennen en niet als iets dat waar is (op grond van je eigen inzicht en niet omdat de goeroe dat zegt!), is een enorme stap in je ontwikkeling. Dit is nog niet het punt waarop het ‘zelf’ als een illusie wordt doorzien; wel het punt waarop het oude zelfbeeld als illusie wordt doorzien. En na een periode van leegte kan er, met een beetje geluk, een nieuw gevoel van zelf komen, een realistischer beeld dat meer in harmonie is met het volwassen zijn. Daardoor neemt de basisspanning van het lichaam af, komt er meer rust in het systeem en heb je minder de neiging in de verdediging te schieten. Of wat men ook wel ervaart is dat de liefde vrijer en belangelozer kan stromen, dat je meditatie zich verdiept, dat je gemakkelijker in rust met het nu kunt zijn, zonder er iets van te willen.

Gecompliceerd en onvrij Meestal gaan mensen herhaaldelijk door dat soort processen van loslaten, van het vinden van vervulling in de aanvaarding van de leegte die het gevolg is van het loslaten van een oud, niet-realistisch idee. Maar het is niet eenvoudig die leegte zo lang toe te laten dat die kan worden gevuld met iets nieuws dat niet is gerelateerd aan de verlangens die het gevolg zijn van oude angsten, maar dat uit de waarneming van het moment zelf opkomt. De neiging het weer te vullen met het oude is sterk. Het heeft tenslotte de kracht van de macht der gewoonte. Maar het goede nieuws is dat als de macht der gewoonte het toch weer overneemt, diezelfde macht je altijd ook weer wakker zal schudden omdat hij je in situaties zal brengen waarin de oude frustraties zich herhalen. En dan ga je opnieuw kijken. Zo gebruik je het dagelijks leven en het denken, in combinatie met steeds zuiverder waarnemen, om de oude verdedigingsstructuren te ontspannen die niet meer nodig zijn omdat je lichaam volwassen en volgroeid is. Daar is niets romantisch aan. Het is gewoon je normale intelligentie gebruiken; realistisch zijn in je onophoudelijke streven naar zelfbehoud, zodat het in harmonie met de realiteit kan functioneren; je volwassen vermogens herkennen, inclusief je vermogen je op een belangeloze manier naar het nu te openen. 4. Daar word je behoorlijk gelukkig van. Je kunt geluk gerust definiëren als het vinden van vervulling. Als je dat in het ‘zijn in dit moment’ kunt vinden is geluk opeens iets heel haalbaars. Normaal gesproken is vervulling iets wat we op heel veel verschillende vlakken zoeken. Het is de motivatie voor een groot deel van je beslissingen. Je zoekt vervulling in je werk, in een relatie, in ouderschap en misschien zelfs in het vinden van het perfecte vakantiehuisje. Als je onderzoekt wat die vermeende vervulling je vervolgens zou moeten geven, kom je al snel tot het inzicht dat het je ontspanning belooft, zodat je kunt genieten van het leven in het moment. Vanuit het oude kinderbrein zal dat

InZicht . 4 . 2015

altijd op een of andere manier met een ander te maken hebben. Kunnen genieten van het leven hangt vanuit dat perspectief samen met het krijgen van erkenning, hulp, vrijheid, waardering, samenzijn, liefde of respect van iemand. Dat maakt het gecompliceerd en onvrij. Pas als je dat kunt loslaten, op een realistische manier, komt er iets veel simpelers en directers in beeld: de harmonie van dit moment zoals het is. Het ervaren hoe je lichaam wordt gesteund door de stoel, het stromen van je adem, het bewegen van de pen in je hand. Het zijn in het moment.

De deur van het nu Dat is de vrucht van zelfonderzoek dat ook de manier waarop het denken functioneert verheldert: dat je die simpele deur naar geluk en vervulling kunt vinden, de deur van het nu; het ervaren van de harmonie van het moment waar jij deel van uitmaakt en waar je - ondanks een gevoel van zelf - niet van gescheiden bent. 5. De vervulling van het moment kunnen ervaren is het enige doel. Als je geluk kunt vinden in die eenvoud, zonder romantische ideeën over verlichting, goddelijkheid of liefde, vind je rust. En dan kan het gebeuren dat je soms langere tijd op een simpele manier met het nu bent; dat je uit gewone nieuwsgierigheid blijft kijken naar het nu en potenties van ontspanning en openheid in jezelf ontdekt die wonderbaarlijk zijn. Niet om iets te bereiken, want het zijn in het moment is op zichzelf al vervullend genoeg. Je zit gewoon te genieten, gedachteloos, want er zijn geen gedachten nodig. En komt de gedachtemachine in beweging, dan breng je die tot rust met, jawel, een gedachte - een gedachte die het besef van het nodeloze herstelt, gewoon omdat het fijn is. Dan is die ontmoeting mogelijk voorbij je zelfgecreëerde projecties. En daar zijn vele verrassingen! Van het loskomen van het bewustzijn van het lichaam, tot het herkennen van bewustzijn in alles, het verplaatsen van het gevoel van zelf naar andere plekken, het ervaren van een totale dans van eenheid in het geheel, het oplossen van alles inclusief het ‘zelf’ en het zien van de leegte, de letterlijke leegte, de leegte van de materie, de leegte zonder ruimte en tijd. En zelfs dan kan het nog dieper gaan. En als het besef van ‘zelf’ terugkomt, neem je de herinnering mee. En met de herinnering nog een zweem van zien, alsof een deel van het bewustzijn vrij is gebleven van illusie. Je hebt maar een zweempje nodig, want dat maakt duidelijk wat werkelijk is en wat illusie. 6. Schoonheid. Maar wat voor mij het meest fantastisch en wonderbaarlijk blijft, is de schoonheid die het gevolg is van het samenspel tussen werkelijkheid en projectie. Wat een geschenk! Het is het geschenk van de illusie van ‘zelf’ die de wereld creëert, van het vullen van leegte. Dat wil je niet missen. Een rennende hond. ß

ÂŠ uit het boek de bestijging van de berg karmel

Over de

grote Leegte TEKST Jos Delbaere

Is de ervaring van non-dualiteit, waar advaita en vooral de Ch’an school van het Grote Voertuig van het boeddhisme over spreken, typisch voor het Oosten? Socrates, die aan de wieg staat van onze beschaving, heeft zeer duidelijk het ontwaken tot de absolute Realiteit in alle diepte beleefd. Het oude Griekenland kende verscheidene mystici, zoals Heraclitus met zijn fameuze ‘panta rei’ (niets is bestendig). In het christendom had men de gnostici, die sterk op de oosterse mystici leken. De gnostische evangeliën werden door de katholieke kerk aan de kant geschoven toen die kerk nog maar vier evangeliën overhield en alle andere als ketterij beschouwde. Toch waren er kloosterlingen die in de katholieke traditie zelf naar een waarachtige spirituele ervaring toe groeiden. De christelijke sfeer produceerde zowel heiligen als echte mystici: Hildegard von Bingen, Hadewych, Ruusbroeck en nog een aantal anderen. Van alle christelijke mystici lijken Meister Eckhart en Johannes van het Kruis het meest op de grote adepten van de advaita of Ch’an-school in het Oosten. Spijtig genoeg kregen ze allebei zware problemen met de christelijke autoriteiten, die vonden dat wat ze vertelden niet strookte met het officiële geloof.

Nederigheid en zelfkritiek In het Oosten is de mysticus de autoriteit en norm ge-

InZicht . 4 . 2015

worden, terwijl in het Westen mystiek eerder een randfenomeen was en het officiële geloof de regel. Vandaar dat het woord ‘mystiek’ op den duur ook ‘onbegrijpelijk en vreemd’ is gaan betekenen. Johannes van het Kruis beschrijft op een zeer heldere manier zijn pad naar het Absolute in zijn korte tekst De bestijging van de berg Karmel. Daarin beschrijft hij hoe men de ‘spirituele berg’ bestijgt door afstand te doen van alles. In de christelijke terminologie spreekt men over de vereniging met God. God betekent hier het Absolute, de bron van alles. Deze God is de perfecte Realiteit die zonder begin en einde is, de Oneindigheid, voorbij ruimte en tijd, het Absolute waarin alles verschijnt en ooit weer verdwijnt. De christelijke traditie is toch gebaseerd op de tweedeling goed en kwaad?. Alle beoefening start vanuit een dualiteit, om uiteindelijk alle dualiteit los te laten. Alleen de weg die leidt naar een allesomvattende non-dualiteit kan echt bevrijdend zijn! De christelijke traditie is gebaseerd op discipline en het doen van goed. Kloosterlingen beoefenen nederigheid en zelfkritiek om zo hun eigen tekorten en beperkingen te zien en te overstijgen. Vanuit die achtergrond beschrijft Johannes van het Kruis op een geniale manier het spirituele pad als het loslaten van alles, maar dan ook alles, zoals een luchtballon die stijgt zodra hij ballast loslaat. Als mysticus en ziener prikt hij alle

In de vorm van een vraaggesprek geeft Jos Delbaere commentaar bij De bestijging van de berg Karmel van Johannes van het Kruis, waarbij de nadruk ligt op de manier waarop deze mysticus gepoogd heeft “het onuitsprekelijke” toch onder woorden te brengen.

Al op jonge leeftijd was Jos Delbaere geïnteresseerd in filosofie, wat later resulteerde in een sterke belangstelling voor yoga, het taoïsme en zen. Hij verbleef enige jaren in zenkloosters in Japan en Zuid-Korea zonder te vinden wat hij zocht. Bij zijn terugkomst volgde hij een vijfdaagse lezingenreeks bij Wolter Keers over de Ashtavakrasamgita, en dat opende zijn ogen. Cruciaal voor zijn ontwikkeling was de beoefening van de Zhundi-mantra, mudra en visualisatie, een techniek die enkele honderden jaren geleden zeer populair was in zenkloosters.

De grote Leegte is noch leeg noch vol. Ze overstijgt zowel bestaan als niet-bestaan. Ze is perfect, alomvattend, zonder begin en einde. Ze is er altijd geweest, al sinds het begin der tijden beperkingen van zijn eigen traditie door. Ongelofelijk is dat. Zijn spirituele weg is nauwelijks te beschrijven. Johannes noemt de innerlijke weg die hij is gegaan “niets, niets, niets, niets, niets en boven op de berg niets!” Vervolgens verduidelijkt hij wat hij bedoelt door uit te leggen wat er wordt losgelaten tijdens het spirituele proces. 1. Als we “alle streven naar bezit en naar eer, naar een goeie naam of naar roem” kunnen loslaten, dan is dit het eerste niets van de bestijging van de berg Karmel. Dit is het initieel loslaten van ons ego en van onze hebzucht.

2. Als we al ons streven naar onmiddellijk genot loslaten, als we de aardse plezieren niet meer najagen, is dat het tweede niets van Johannes. Dit niets is niet smaakloos, maar vervult ons met een waarachtige, diepe, innerlijke vreugde. 3. Als we alle wereldse smaken achter ons kunnen laten, drinken we volop van de hemelse nectar van de contemplatie en meditatie. Onze vereniging met God wordt steeds dieper, vreugdevoller, verfijnder en vrediger. 4. Vroeger zochten we troost in meditatie, want het leven met al zijn beproevingen en tegenslagen is dikwijls hard,

soms zelfs wreed. Onze vereniging met God is nu dermate sterk geworden dat we geen troost meer hoeven te zoeken. Tijdens en buiten onze meditatie blijft onze vereniging met het Absolute bestaan. Zij is onze ultieme troost, ons grootste innerlijk geluk. 5. Vroeger zochten we diepe rust en vrede in onze meditatie. Onze vereniging met God is nu zo sterk en diep geworden, onze concentratie is nu zo intens dat ze voorbij rust of onrust gaat. Ze stijgt erbovenuit. Langzaamaan begint onze concentratie alles, maar dan ook alles te overstijgen. We beginnen een steeds verder groeiende kracht te putten uit ons geestelijk pad. De waarheid die we ervaren wordt groter, krachtiger en alomvattend.

Een perfecte eenheid met God Hoe beginnen we onze tocht? Die begint met het zoeken naar God, naar de absolute Waarheid. God gaat ons verstand te boven, daarom kan Hij niet door het intellect worden gevonden. Het Absolute is vormloos, kleurloos, zonder begin en zonder einde. Als we Hem eenmaal gevonden hebben, zodra we klaarwakker worden en ‘zijn aangezicht zien’, begint onze tocht naar binnen. In het begin is onze vereniging met God fragiel en kwetsbaar. Als we er niet constant mee bezig zijn, raken we weer de weg kwijt. Gaandeweg wordt die vereniging dieper en voller. Het geluk wordt sterker en inniger. Geleidelijk verslappen de krampen van ons ego en beginnen ze meer en meer op te lossen. We worden opener, onze concentratie wordt sterker en dieper. Als we nu mediteren, is Zijn aanwezigheid onmiddellijk voelbaar. Later blijft die zelfs in onze diepe slaap aanwezig. Na vele jaren van oefenen verschijnt God of de Waarheid zelfs ‘s morgens voor we echt wakker worden. Een perfecte eenheid met God is uiteindelijk onuitsprekelijk. Waarom is dat zo? Hoe dieper, hoe inniger de vereniging met God wordt, hoe minder er van onszelf overschiet, tot er uiteindelijk helemaal niets meer overschiet. Op dat moment verdwijnen zowel de waarnemer als het waargenomene, zowel ons eigen lichaam en geest als de wereld rondom ons, om Niets, maar dan ook Niets achter te laten. Kan die vereniging met God echt niet beschreven worden? Zoals alleen iemand die water proeft de smaak ervan kent, zo ook is het met de vereniging met God. Uiteindelijk is die vereniging onuitsprekelijk, net als een wonder. Het kennen van de Waarheid is de grote wijsheid die alle dingen overstijgt. Gaandeweg wordt diezelfde ervaring steeds sterker en dieper. Als we na een lange weg van vele jaren ten slotte klaar zijn om alles, maar dan ook alles los te laten, is het alsof onze geest volledig begint open te trekken. Hij wordt wijder, wijder en wijder en uiteindelijk allesomvattend. Net zoals we versmelten met een oneindige open hemel, zonder één enkele belemmering.

InZicht . 4 . 2015

Hier is geen weg meer De grote Leegte is noch leeg noch vol. Ze overstijgt zowel bestaan als niet-bestaan. Ze is perfect, alomvattend, zonder begin en einde. Ze is er altijd geweest, al sinds het begin der tijden. Dit alleen is de Realiteit, het Absolute, de perfecte Waarheid. Als bij wonder verschijnen bergen, rivieren, bossen en alle levende wezens erin. Ook de boeddhistische Soetra van de perfecte Realisatie beschrijft precies wat er gebeurt als we werkelijk alles kunnen loslaten: “Dit is het einde van alle beoefening, het einde van alle bereiken.” Die perfecte Realisatie schijnt universeel, kalm en zonder ‘tweeheid’ zijn licht in honderden miljoenen, ja in ontelbare werelden, zoveel als er zandkorreltjes zijn in de Ganges. Er niet één mee en er ook niet van gescheiden, eraan gebonden noch ervan bevrijd, begin ik nu pas te beseffen dat alle levende wezens zich immer in de staat van het Absolute hebben bevonden. Zowel de sfeer van leven en dood, met al haar problemen, frustraties en verdriet, als de sfeer van de ontsnapping eraan door de diepste vrede en zaligheid van meditatie, zijn als een droom uit het verleden. In het boeddhisme noemt men dit ‘het grote ontwaken’. Dit ontwaken overstijgt bestaan en niet-bestaan en zelfs leven en dood. Het is het einde van alle illusies, van alle twijfel en van alle gebondenheid. Wat zegt Johannes van het Kruis over ‘daarboven op die berg’? Hij benadrukt dat door “niets, niets, niets, niets en niets te bewandelen, daarboven ook niets is”. Eenmaal volledig boven beschrijft hij wat niet meer uit te drukken is: “Niets verheft me nog, en niets drukt me terneer.” Hij wijst op die enorme kracht en energie, die onuitsprekelijke extase en het onuitsprekelijke geluk dat voortvloeit uit de perfecte vereniging met God. Niets kan ons nu nog verheffen, niets drukt ons nog terneer. “Hier is geen weg meer...” zegt hij. Dit is het einde van alle ontwikkeling, van alle ‘worden’. Dit is het absolute begin- en eindpunt van alles, de alfa en omega. Onuitsprekelijk is dit dagende, perfecte en allesomvattende Niets. Het is de onbeschrijfelijke staat voordat het universum begon te bestaan. Dan gaat Johannes verder met “...voor de rechtvaardige bestaat geen wet, hij is de wet!”. Nu hebben we “de kleine mens” in onszelf achtergelaten, zoals een slang zijn oude vel achterlaat en nooit meer aandoet. Alle bekoringen en verlokkingen zijn voorbij, nu pas zijn we volledig in overeenstemming met ‘de Wet’, met de inherente logica van het universum, met de geaardheid van het Absolute. Welk effect heeft die perfecte vereniging, die complete bevrijding op ons? Johannes spreekt daarover in de taal van zijn traditie door woorden te gebruiken als vreugde, blijmoedigheid, smaak, wijsheid, rechtvaardigheid, vrede, godsvrucht en liefde. En ten slotte beschrijft hij het onuitsprekelijke, dagende Niets als een extatische ervaring: “Op deze berg wonen alleen de glorie en de eer van God.” ß

Leegte

ontledigen TEKST Marcel Messing

Dertig spaken omringen de naaf, maar alleen door de leegte in het middelpunt kan het wiel draaien. Van leem kan men vaten maken, maar door de leegte erin kan het gebruikt worden. Een huis kan pas bewoond worden door de lege ruimtes erin, waar deuren en ramen toegang toe geven. Het zijn is alleen maar van nut door het niet-zijn, de leegte. Tau Te Tjing 11

De tathata of zoheid van alle dingen werd in Siddharta Gautama manifest doordat hij het pad van het midden ging, waarna hij de Boeddha werd genoemd. De ‘toestand’ van verlichting was gerealiseerd. ‘Boeddha’ komt van het Sanskrietwoord bodhi, dat licht betekent. Maar Boeddha werd ook tathagata genoemd, hij die tot de zoheid van het bestaan gekomen is, de volmaakte. De soefi’s noemen deze bestaanstoestand fihi ma fihi, het is zoals het is. De isheid van het bestaan is vervulling van leegte, waarbij leegte en volheid elkaar vervolledigen, oprijzend uit het onkenbare, onnoembare ‘ware licht’ dat voorafgaat aan ‘alle vaders en moeders’ (conditioneringen). Het is het oorspronkelijk gelaat of de oorspronkelijke natuur, losstaand van het rad van geboorte en dood. In de Chandogya Upanishad vraagt Uddalaka aan zijn zoon Svetaketu om het zaadje van een vijg te splijten. Als hij dat doet, komt Svetaketu tot het inzicht dat het niets, het niet-iets, leegte als meest subtiele, onzichtbare bewustzijnskracht, alles doorstroomt. Deze superintelligente bewustzijnskracht, substraat van zijn en niet-zijn, van leegte

en volheid, verbindt alles met allen als een parelsnoer en doordringt alles en allen. Tat tvam asi (Dat zijt Gij) klinkt het herhaaldelijk in de Chandogya Upanishad. Als ik afwezig ben, is Dat aanwezig. Absentie van mij is presentie van Dat. Woorden van eenzelfde strekking vinden we terug in het Evangelie van Thomas, waarin Jezus zegt: “Klief het hout, daar ben ik (Dat). Til de steen op, daar zult gij mij (Dat, Atman) vinden.” Er is geen plek waar Dat niet is, ook niet in het niets, de leegte: paradox der paradoxen.

Geen vaste kern De essentie van de leer (dharma) van de Boeddha is dat alle verschijnselen ‘leeg’ zijn (sunyata), wat wil zeggen dat ze geen vaste kern, geen eigen, onafhankelijk bestaan hebben. Omdat we in een taaluniversum leven, willen we alles benoemen. Maar de naam is niet het verschijnsel dat door de toverlantaarn van onze geest geprojecteerd wordt op het doek van onze verlangens, gehechtheden en conditioneringen. Het woord ‘leegte’ is een verlegenheidswoord, een betekenisloze ruis in de silo van de taal. Het zegt niets. In werkelijkheid bestaan er geen verschijnselen met een vaste kern, is er geen persoon met een vast ik. Alle werkwoorden beginnen weliswaar met ik (gevolgd door jij, hij/ zij, wij, jullie, zij), maar bij nadere analyse blijkt het ik, dat zichzelf steeds vooropstelt, slechts een samenraapsel te zijn van een vermeende persoonlijkheid zonder vaste kern. Aan de kapstok van het denken kan niets worden opgehangen, behalve hoeden vol verlangens, verwachtingen, conditioneringen, projecties, illusies, ideeën, concepten, dogma’s. Het ik lijkt op een luchtballon vol stippeltjes. Vol van zichzelf ziet het zichzelf als schitterend middelpunt van de ruimte die het meent in te nemen. Maar als de naald van

D Marcel Messing is antropoloog-filosoof en vergelijkende godsdienstwetenschapper. Hij publiceerde 25 boeken en vele artikelen en dichtbundels. Na een verblijf van 14 jaar in Brugge woont hij inmiddels weer in de Franse Pyreneeën, waar hij werkt aan een aantal publicaties, in het volle besef dat je, ondanks een aantal verhuizingen, je huis niet hoeft te verlaten om tot realisatie van het Zelf te komen.

Onze oorspronkelijke natuur is leeg. Misschien lijkt ze daarom veraf, maar in werkelijkheid is ze nader dan onze handen en voeten, dichterbij dan de eigen hartslag. Die onmetelijke nabijheid wordt echter pas gevoeld en ervaren als de tegenstelling tussen leegte en volheid, en alle andere tegenstellingen, verdwenen is.

InZicht . 4 . 2015

ÂŠ ilya chashnik, suprematism 1922

Aan de kapstok van het denken kan niets worden opgehangen, behalve hoeden vol verlangens, verwachtingen, conditioneringen, projecties, illusies, ideeën, concepten en dogma’s inzicht deze illusie doorprikt is er eindeloze, onmetelijke ruimte. Licht. Op kwantumfysisch niveau is er niet ‘iemand’ die over zintuigen beschikt, die iets denkt, bezit of doet. Hij die meent kinderen of geld te hebben en niet beseft dat hij niet eens een eigen ik heeft, is volgens de Boeddha een balo, een dwaas. Zo iemand vertellen dat alle verschijnselen leeg zijn (inclusief hijzelf), is proberen de Himalaya van inzicht in een mosterdzaadje te persen. Zoals de lepel in een honingpot nimmer de smaak van honing kan proeven, zei de Boeddha, zo zal de dwaas de wijsheid van een wijze niet kunnen smaken. De persoonlijkheid, het vermeende ik, heeft enig bestaansrecht binnen de wereld van alledag, van tijd en ruimte, maar speelt meestal een waanzinnige rol op het wereldtoneel van verlangen en hechten, en is de oorzaak van een zee van lijden. Christus zegt: “Ik moet kleiner worden, Christus (Bewustzijn) moet in u toenemen.” De mens die wakker wordt uit de slaap van vergetelheid ervaart (zonder vaste kern) dat Bewustzijn eindeloos is en het ik slechts een tijdelijke illusie die maar al te vaak serieus wordt genomen. Waar grenzeloze ruimte is, is geen plaats voor inperking. Waar eindeloos licht is, heerst geen duisternis. Waar de tegenstelling leegte en volheid en alle andere tegenstellingen verdwijnen, is ook het splijtende ik verdwenen.

Leegte is niet echt leeg Zenmeester Huang Po, ook wel bekend als Hsi-Yün (9de eeuw), maakte duidelijk dat leegte niet echt leeg is: “De mensen schrikken ervoor terug hun ik-bewustzijn los te laten, want ze zijn bang dat ze in een leegte zullen vallen en dat niets hun val zal kunnen stuiten. Ze weten echter niet dat de leegte niet echt leeg is, maar de enige uiteindelijke realiteit.” De (astro)fysicus Stephen Hawking schrijft in zijn boek Het heelal: “Vóór de oerknal was er een leegte, zo volstrekt dat zij de spot drijft met elke conceptie van leegte.” De wereld der vormen is voor talloze mensen een wurgende cobra geworden. Bijna ongemerkt worden ze opgeslokt door eigen begeerten, door een hechten aan illusies. De geest, die dit alles projecteert, projecteert tegelijkertijd als een vermeend ego tijdruimtelijke energie die verantwoordelijk is voor wedergeboorte. Hierdoor wordt het rad van samsara, van geboorte en dood, in stand gehouden, en daarmee het lijden, totdat de giftanden uit de bek van deze wurgslang worden getrokken door het vlammend inzicht dat we niet zijn wat we menen te zijn, maar dat we Dat zijn, zonder geboorte, zonder dood, grenzeloos Bewustzijn. Geboorte en dood vormen bek en staart van de zelfgeschapen ouroboros (een slang die in zijn eigen staart hapt), die we voeren met de muizenissen van de geest. Met ‘onze’ oorspronkelijke natuur, die overigens de natuur van alles en allen is (dus niet iets ‘van mij’), heeft dit ‘reptiel’, dat zetelt in ons reptielenbrein, niets te maken. In het door onszelf gecreëerde theater van het ik-gebonden leven verschijnen we enkele momenten op de bühne van het wereldtoneel om iedere keer in een ander decor een andere rol te vervullen. Onwetend schrijven we zelf het scenario van dit theaterstuk, regisseren en acteren het en – indien nodig – zijn we zelfs de souffleur, terwijl we vanuit een zaal van onwetendheid toekijken en er nog voor

betalen ook. Dit alles overeenkomstig de gevolgen van ons denken en handelen. Immers, wie meent iemand te zijn, produceert vanuit een zogenaamde kern, het ik, een voortdrijvende energetische kracht die na de dood opnieuw belevendigd wordt. Ook oorzaken en gevolgen happen in elkaars staart, totdat het moment aanbreekt dat de golf van egoïsme gebroken wordt in de zee van waarheid en het besef doordringt dat Dat door ons heen handelt en er geen vruchten van handelingen meer zijn die ‘iemand’ toebehoren. “Niet ik, maar de Vader (ongrond) handelt door mij heen,” zegt Jezus.

Oorspronkelijke natuur Hui Neng (637-714) kwam tot het hoogste inzicht toen alles wat hij ooit geleerd had als een blad van een boom in de herfst van hem afviel. “Eigen geest vinden, nergens op rekenen.” Die woorden hoorde hij toen hij brandhout kapte. Er was volkomen helderheid. In één ogenblik was alles duidelijk. Zijn haren stonden recht overeind, zei hij later. Hij volgde overigens nog wel een aantal lessen bij Hung-Jen, de vijfde zenpatriarch, waarbij hij zich vooral richtte op de diamantsoetra, waarin leegte, wijsheid en de ‘volkomenheden’ die naar ‘de andere oever’ leiden, centraal staan. Hui Neng doorschouwde dat alles leegte is. De waarheid kan niet nagestreefd, noch bereikt of gegrepen worden. Een plotselinge bliksemflits van inzicht trof hem. Het ego viel als een rijpe vrucht van de boom van dualistisch kennen en verlangen. We hoeven geen bidsprinkhanen te zijn en onze vleugels van onwetendheid tegen elkaar te wrijven om een God in de hemel te vermurwen of te smeken iets te verkrijgen tijdens eindeloos knielen en opstaan. In de tot stilte gekomen kakelende geest kan een mens rede en geloof, kennis en onwetendheid overstijgen en samenvloeien met onze Vader, de grondeloze grond. Op de top van de berg, symbool van universeel Bewustzijn, openbaart zich de vervolmaking, de oorspronkelijke natuur. Menig leerling valt helaas op dit ultieme moment door zijn geconditioneerde bewustzijn in slaap en mist zo de boot naar de overkant van zichzelf, de vervolmaking. “Wees volmaakt, zoals uw Vader in de hemel volmaakt is.” Kom tot vervolmaking in grondeloze leegte, die zich uitstrekt tot alle hemelrichtingen. De oorspronkelijke natuur lijkt veraf, maar is nader dan handen en voeten, dichterbij dan de eigen hartslag. Eraan denken brengt ons er mijlenver vandaan.

Leegte en volheid Het pleroma (vol-ledigheid) van de christen komt overeen met een uitspraak uit de Hsin-hsin-ming: “Ontwaken is ontstijgen aan zowel vorm als leegte.” Uitspraken als “God is een eeuwig niets” van Eckhart en Silesius zijn al in de Veda’s te vinden. De via negativa van de mysticus is gelijk aan het neti-neti (niet dit, niet dat) van de Veda. Zeggen dat alles leegte is en vorm ‘slechts’ een illusie getuigt van

InZicht . 4 . 2015

onwetendheid. Ook de tijdelijke vorm is uitdrukking van de enige uiteindelijke realiteit. De ‘godsbewijzen’ van de kerkleraar Thomas van Aquino (13de eeuw), beschreven in zijn Summa Theologica, bleken een strootje in de wind te zijn toen hij plotseling getroffen werd door een grondeloze ervaring, een liefdevolle oplawaai van het ‘ware licht’ die ook Nicolaus Cusanus trof toen hij op een boot gedachteloos naar de golven van de zee tuurde. Golf en zee ineen, coincidentia oppositorum (het samengaan der tegendelen), licht in licht. Om Dat te realiseren dienen alle ideeën, concepten en (schijnbare) tegenstellingen in onze geest weg te vallen. Dat is de ware armoede van geest. Jacob Boehme leert ons dat we boven schepper en schepsel kunnen uitstijgen. Teresa van Avila spoort ons aan om als een vlinder in het vuur van het eeuwige licht te verbranden, en Meester Eckhart verzuchtte: “God, verlos mij van God”, voordat hij rust en vrede vond in de oergrond.

Afhankelijk bestaan Niets bestaat onafhankelijk. Alles is met alles verbonden, verzinkt in een en dezelfde ongrond, leegte. Het uitblussen van de onjuiste overtuiging een vaste kern of zelf te hebben heet nirvana. Het is het einde van de zelfgeschapen mind control. De loopplank naar de leegte is het pad van het midden, dat begint met het juiste inzicht. “Wie mij ook maar iets durft te vragen over leegte, krijgt een oplawaai met mijn stok,” zei zenmeester Hakuin (1686-1769). En lekenbroeder P’ang (12de eeuw) schreef: “Grijp leegte, en leegte is vorm. Grijp vorm, en vorm is leegte. Leegte en vorm zijn niet van mij. Rechtop gezeten zie ik mijn bakermat.” Wie rechtop zit, zit in zijn midden en vermijdt alle uitersten. We zijn een dans van licht, een golf in de oceaan, een flits in de tijd, en tegelijkertijd zijn we het licht dat tijd en ruimte overstijgt, de oceaan. Toch leven de meeste mensen als een afgescheiden golf die neerslaat op de stranden der vergetelheid om daar uit te drogen in een verloren bestaan. Niets bestaat als een losstaand onderdeel. Alles is één. Spreken of schrijven over leegte is uiteindelijk een onmogelijkheid. Beelden, namen, concepten zijn een zichzelf verslindend vuur van betekenisloosheid. Bevrijding van waan en daardoor ook van lijden is altijd onmiddellijk, zonder middel. Het verhaal gaat dat vlak voor de ‘dood’ van de Boeddha een leerling hem vroeg om nog één keer de leer samen te vatten. De Boeddha zweeg, pakte vervolgens twee bedelkommen, zette die omgekeerd op elkaar en stierf. Wat deelde de Boeddha woordloos mee? Leegte in leegte. Wat begrepen een aantal leerlingen? Dat zij na het heengaan van de Boeddha ter ere van hem stoepa’s moesten bouwen. Maar een Boeddha gaat nergens heen, want hij is van nergens gekomen. Waar een lege bedelkom al niet toe kan leiden. ß

ÂŠ kazimir malevich, bather 1911

Vol en leeg

Wie je bent zul je nooit weten, al is het maar omdat de vraag te menselijk en het antwoord te goddelijk is. Je kunt er eigenlijk niets concreets over zeggen, behalve misschien dat je zowel vol als leeg bent - de ultieme paradox.

TEKST Dick Sinnige

Een subtiele balans Als ik de gewaarwordingen in mijn lichaam ontken, er geen voeling mee heb, niet zintuiglijk ben, dan leef ik afgestompt. Maar als ik alleen leef voor die gewaarwordingen en mijn aandacht niet aan het bewustzijn schenk, dan mis ik de diepte. Ergens houd ik het midden. Het is een subtiele balans tussen vol en leeg, een zorgvuldig evenwichtsspel. Ik duw de gewaarwordingen en ervaringen niet weg. Ik laat ze helemaal toe. Maar als ze weer verdwijnen, laat ik ze rustig gaan. Ik hoef ze niet te houden. Soms hebben de ervaringen de overhand. Het bewustzijn verdwijnt dan naar de achtergrond, als een soort absolute afwezigheid. Een ervaring op zich kan mij geen geluk geven. Het bewustzijn van de ervaring is het geluk. Alle gewaarwordingen zijn werkzaam. Ik voel ze tot in de

InZicht . 4 . 2015

bron: bewustzijn. Vanuit bewustzijn ontstaat de wereld. Van binnenuit. Uit pure dankbaarheid voor de onbeperkte overvloed wil ik eigenlijk over niets anders dan de bron schrijven. Ja, ik sta open voor het naakte bestaan dat me voortdurend doorstroomt. Ik probeer niet mijn ervaring te veranderen, ik ben er helemaal in aanwezig. Ik zie het spel en slaak een zucht van verlichting. Verlichting is niet het verdwijnen van zwaarte. Verlichting is het doorzien van degene die tilt. Bewustzijn is onvoorwaardelijke liefde. Het wijst niets af en het klampt zich nergens aan vast. Gelukkig stroom ik mee en vertrouw ik de eenheid van het leven dat ik zelf ben.

Een onmetelijk niets Mijn lichaam danst en Venus en Mars en alle sterren spelen mee. Het totale bestaan golft mee in iedere beweging. Zo bezien is het leven eenvoudig, maar niet altijd makkelijk. Ik maak soms een helse ervaring mee. Door er alle ruimte aan te geven, opent zich de hemel. Ik wil niet zeggen dat ik blij ben met de pijn, maar het lijden dient uiteindelijk de bewustwording van de oorsprong. De uiteindelijke oorsprong is zuiver en ontvouwt mijn ware identiteit: een open aandacht voor alles wat zich in mij en in het Ă&#x;

Als mens ben ik eigenlijk twee dingen: vol en leeg. Ik heb een lichaam vol ervaringen en ik ben het lege bewustzijn. Mijn lichaam is een tijdelijke projectie van energie in de ruimte. Het bewustzijn overstijgt tijd en ruimte, en als ik van daaruit kijk, valt de behoefte om me met mijn lichaam te vereenzelvigen weg, omdat de wereld er als geheel in verschijnt.

Dick Sinnige (1956) geeft satsang in Amsterdam en op diverse festivals in het land. Hij schreef artikelen over verlichting en twee boeken over Isaac Shapiro. Dick wordt sterk geĂŻnspireerd door Ramesh Balsekar en diens complementaire benadering van God en dualiteit.

zijn van binnenuit. Het is mooi dat we uiterlijk verschillen, maar diep van binnen zijn we absoluut één. Ik ben heel en jij bent heel. Het oneindige werkt door ons heen.

Het feest van de vrijheid

Wie ben ik? Ik weet dat ik het echt nooit zal weten. De vraag is te menselijk en het antwoord te goddelijk universum afspeelt. In die vorm is de ervaring doorzichtig, verliest hij zijn gewicht en treedt de stille achtergrond van bewustzijn op de voorgrond. Ik ben bewustzijn, dat wist ik al voordat ik geboren werd. Het is heel leeg. Als je erin kijkt, zie je niets. Maar als je er middenin zit is het volkomen gevuld! Er is een tijdloze helderheid werkzaam die mijn voorstellingsvermogen te boven gaat. De grap is natuurlijk: Wie doet wat? En wie is wie? Hoe dieper ik in mezelf doordring, hoe transparanter ik ben. Ik kan niet zeggen dat ik iets weet. Ik weet niets, maar dat is wel een onmetelijk niets. Ja, ik ben de open hemel voor het alledaagse heen en weer. Soms is er zon, soms is er regen. Soms is er zon en regen tegelijk, dan zie ik de regenboog. Ik kijk naar het zien zelf, naar dat wat ziet in ons. Bewust-

Het lege kopje dat hier voor mijn neus staat, heb ik nog nooit zo gezien als vandaag. Ik denk dat ik te druk bezig was met het drinken van de koffie. Het lege kopje openbaart zijn geheim. Het is de oorsprong vermomd als kopje. Ik noemde het een kopje en daarmee dacht ik dat ik het ding wel te pakken had. Ik dacht het te weten, maar ik weet niets. Het lege kopje is geen kopje. Het is iets onbekends en toch kan ik het zien. Wat een wonder! Het is niet ‘mijn kopje’, zoals mijn lichaam ook niet ‘mijn’ lichaam is. Het is een verschijnsel te midden van alle andere verschijnselen. Het lege kopje komt direct voort uit de bron, het lege kopje is de bron. In de winkel betaalde ik voor het porselein waar het kopje van gemaakt is, maar het gebruiksgemak komt van de leegte. Omdat ik bewust opensta, kan de wereld er zijn. Ik dacht ooit te weten wat het kopje was, maar ik hield alleen maar vast aan een idee. Het lege kopje bestaat in stilte en straalt vanuit het licht. Alles wat verschijnt is de vervulling van de leegte. Het lege kopje is het feest van de vrijheid. Het is heilig en staat tussen alle andere heilige dingen op mijn heilige tafel en dit alles verschijnt in niets minder dan de hemel. Het Ene verschijnt als heel veel. Buiten loopt een heilige vrouw een heilige hond uit te laten die een heilige drol legt in het heilige gras.

Intelligente kracht Het volledige raakt me in al zijn volheid en vervulling nu de knop openspringt en de wilde roos bloeit; nu een zoete geur mijn huis, de straat, de hemel vult; nu het universum zich opent in iedere straattegel. Nu de zon van aandacht alle grauwe stofjes tot sterren maakt, verdwijnt al het bekende voor mijn verbaasde ogen. En wat ik zie is zo nieuw dat ik niet weet wat ik zie! Het leven ligt niet in mijn handen, ik zit niet aan het stuur. Alles hangt met alles samen, ik kan het alleen maar beamen. Ik kan het niet zien, het is dat wat kijkt. Ik kan het niet horen, het is dat wat luistert. Het is stil en sereen. Wie ben ik? Ik weet dat ik het echt nooit zal weten. De vraag is te menselijk en het antwoord te goddelijk. Het is veel te groot om me aan vast te houden, ik kan niet hechten aan de overvloed van deze oceaan. Wat een intelligente kracht is het die alles leidt! Zelfs de pijn doet wat hij moet doen, zelfs de pijn doet het goed. Alles beweegt en alles staat stil in de eeuwige ruimte. Sterven en geboren worden, het gebeurt me ieder moment. Wie ik ben, wie ik was, wie ik zal zijn is één met Dit. Ik kom, ik kom binnen, ik kom binnen met het licht. Oh, de goddelijke leegte vervult mijn extatische hart, het tikt, het klopt en het klikt! ß

Leegte

als toegang tot

vervulling

We laten onze zintuiglijke waarnemingen ongemerkt stollen tot een foto, een plaatje, een vaste psychologische werkelijkheid met een min of meer vast zelfbeeld, een beeld van de ander en een verwachting over wat er zal gebeuren in de relatie daartussen. Wil je in plaats daarvan een rijker leven leiden, dan moet je de ‘leegte’ van alle verschijnselen leren zien. TEKST Hans Knibbe

Onze organische logica dicteert ons dat leegte opgevuld moet worden. Een lege maag, portemonnee of een leeg bed mobiliseert ons om op jacht te gaan naar vulling daarvan. Heel concreet en vitaal. Toch heeft deze organische logica ook haar beperkingen: de rijkdom van Zijn valt buiten haar blikveld. Als de wereld ons jachtterrein is, wordt alles een prooi of vijand, een object van onze overlevingsmentaliteit. Onze blik vernauwt zich tot een utilitaire, verdingende optiek, waarin we alleen nog maar zien wat ons dient of schaadt. Er is geen ruimte meer voor herkenning van schoonheid, intrinsieke waarde en onderlinge verbondenheid. Onze blik is verhard, mist empathie en isoleert alles uit zijn context. De boeddhisten zouden zeggen: we missen het besef van ‘leegte’.

Interpretatieschema’s Het leegtebesef is - anders dan de naam doet vermoeden - de sleutel tot een onvoorstelbare gevoelsrijkdom. Als we ‘leegte’ kunnen zien, ervaren we allesdoordringende liefde, schoonheid en helderheid, voelen we ons opgenomen in het grote veld van Zijn en zijn we thuisgekomen in onze aard. Leegte is inderdaad de toegang tot vervulling. Als je een rijk leven wilt leiden, moet je de ‘leegte’ van alle verschijnselen leren zien! In mijn recente boek Zie, je bent al vrij (1) neem ik de lezer mee op een ontdekkingstocht naar de leegte van zijn leef-

wereld. Wat is die leegte? Het is de herkenning dat alle vormen vergankelijk, onvast en in onderlinge afhankelijkheid verschijnen en dus nooit ‘iets’ op zichzelf zijn. De vormen die we waarnemen zijn niet zo vormvast als we denken. De stabiliteit van de vorm is een mentale constructie, handig voor overleven, maar misleidend wat betreft de aard van de dingen. We creëren die stabiliteit, het is een actieve interpretatieve daad die normaal gesproken buiten ons bewustzijn plaatsvindt. We nemen foto’s van de rivier, maar denken dat we naar de rivier kijken. Dat is uitermate efficiënt voor onze overleving, maar ontneemt ons het zicht op de openheid, stromendheid en vrijheid van het leven. Het is een verkramping die ons gevoelsleven verarmt. We stollen niet alleen onze zintuiglijke waarnemingen tot een foto, een plaatje, maar we bouwen ook een vaste psychologische werkelijkheid op. Daarin figureren een min of meer vast zelfbeeld, een beeld van de ander en een verwachting over wat er zal gebeuren in de relatie daartussen. Die interpretatieschema’s zijn dermate chronisch dat we ons er niet meer bewust van zijn, maar ze vormen wel de continue achtergrond van ons psychologische leven. Je leeft - ook als volwassene - nog steeds gevoelsmatig in het ‘huis van de ouders’ en interpreteert iedere ontmoeting vanuit dit onbewuste relatieschema. In de loop van ons leven wordt onze psychologische kaart uitgebreider en preciezer, maar het blijft een representatie van de werkelijkheid, een landkaart,

Hans Knibbe geeft sinds 35 jaar begeleiding, cursussen en opleidingen als zelfstandig gevestigd klinisch psycholoog. Als therapeut is hij opgeleid in ervaringsgerichte humanistische psychotherapie. Daarnaast beoefende hij meditatie. In 1986 richtte hij de school voor Zijnsoriëntatie op, waarin hij een vorm gaf aan een radicaal non-problematische, non-duale wijze van benaderen van de problemen en ontwikkelingsuitdagingen van de moderne mens. De school heeft zich ontwikkeld tot een groot instituut, dat naast een 6-jarige opleiding tot begeleider een compleet pad van zelfactualisatie aanbiedt. Daarin is er een originele en aan onze tijd aangepaste synthese gecreëerd van inzichten en methodieken uit de moderne psychotherapie en non-duale inzichten waarvan de dzogchen-traditie de belangrijkste inspiratiebron is.

InZicht . 4 . 2015

ÂŠ kazimir malevich, hieratic suprematist cross 1920

In tegenstelling tot wat veel mensen denken, word je van het rusten in leegte niet ijler, maar aardser; niet zwevend, maar realistisch; niet gevoelsarm, maar sappig en libidineus

niet het landschap zelf. Ook de psychologische landkaart staat in dienst van ons overleven en dus zullen we onszelf en de ander altijd beoordelen vanuit die uiterst beperkte gebruiksmentaliteit: dient het mij of schaadt het mij? Hoe noodzakelijk en handig die psychologische landkaart ook is, ze verhult de werkelijke aard van onszelf, van de ander en van de relatie daartussen. We denken dat we voor onszelf zorgen door onze blik tot die kaart te beperken, maar we verraden ondertussen wie we werkelijk zijn. We herkennen onze openheid, ruimte en gevoeligheid niet meer, maar denken dat we een vaste vorm zijn. We herkennen die open gevoeligheid ook niet meer bij anderen, maar verplatten de ander tot het nut en de waarde die hij of zij voor ons heeft en doen de ander daarmee op spiritniveau onrecht.

Gestolde overlevingsblik

Mystici doorzien dat we ons vastklampen aan een illusie en dat we daarmee onszelf en anderen ongelukkig maken. Ze wijzen ons op de openheid en vrijheid die zich buiten de wereld van onze overlevingsmentaliteit bevinden. Een van de sleutels daarbij is het doorzien van de illusie van vastigheid. “Panta rei,” zei Heraclitus: “alles stroomt, je kunt niet tweemaal in dezelfde rivier stappen.” In het boeddhisme is die vergankelijkheid een hoeksteen van hun filosofie en heeft men het inzicht in de lege aard van alles tot in de uiterste consequentie doordacht. De verlichting die boeddha bereikte onder de bodhiboom is het volledig doorzien van de open, onvaste aard van alle vormen. Dit inzicht is niet alleen een mentaal besef, het houdt een compleet loslaten in. Je kunt je niet hechten aan een rivier, je bent de rivier, en dus laat je alle vastigheid in jezelf en in de wereld los. In dit loslaten kom je uiteraard alle angsten tegen die je dacht te bezweren door de illusie te creëren van een vast eiland in een overzichtelijke wereld. Dat is heftig en de reden dat alleen moedige mensen verlicht willen en kunnen zijn. Maar je ontmoet ook je natuurlijke vrije aard, en als je lef hebt en liefhebt ga je je daarop richten en maak

je van het leven van je vrije aard jouw pad van levenskunst. Je ontdekt dan dat de ‘spirituele logica’ van jouw Zijnsaard in veel opzichten compleet tegengesteld is aan de ‘overlevingslogica’. Leegte, pijn, tekort worden vanuit spiritueel perspectief niet gezien als ‘iets’ wat opgevuld of gecorrigeerd moet worden, maar als een vorm van rijkdom. Zo leer je op het pad van de levenskunst om te zijn op de plekken waar je overlevingslogica je aanspoort om te veranderen. In Zijnsoriëntatie zien we alle aspecten van je psychologische wereld als verwarde vormgeving van je pure, stralende spirit-aard. Je herkent jezelf nog niet als zwaan, maar ziet jezelf als een lelijk eendje. We kijken naar onszelf met de ogen van onze ouders, onze maatschappij en cultuur. Vanuit die gestolde overlevingsblik kunnen we onze spirituele aard niet herkennen en zijn we als de zwaan die in een eendennest is geboren. Al ons zwaanschap - alles wat groter is dan de eendenblik kan bevatten - wordt bespot en verworpen in de keiharde sociale uitsluitingsmentaliteit van het eendendom. ‘Overleven en erbij horen’ is daarin een dwingende opdracht. Om erbij te horen, laten we onze omvang zover inkrimpen dat die in het eendennest past. We maken onszelf kleiner, we verkrampen en verdichten tot we ‘net als zij’ zijn. En natuurlijk zullen we ieder aspect van onszelf dat uit het eendennest steekt hartgrondig verwerpen. We worden zelf onze grootste onderdrukker.

Niet-herkende boeddha We gaan naar een psychotherapeut of naar een spirituele leraar om verlost te raken van die onhandige, lelijke, onaangepaste uitsteeksels. Een goede leraar of therapeut zal je laten zien dat je geen mislukte eend bent, maar een miskende zwaan, een ‘niet-herkende boeddha. (2) Wat we nodig hebben is geen correctie, maar zelfherkenning. We hoeven ons eendschap niet te verbeteren, want daarmee blijven we onszelf maar voeden met het idee dat we een eend zijn. We moeten contact maken met onze werkelijke aard. Alleen een spirituele leraar kan je je spirituele

InZicht . 4 . 2015

aard laten zien, alleen een spiritueel pad neemt je vrije aard als uitgangspunt van begeleiding. Dan kun je ontdekken dat de leegte van niet-herkend zijn, die ons allemaal op het diepste niveau het gevoel geeft dat we slecht en minderwaardig zijn, niet opgevuld of gecorrigeerd hoeft te worden, maar herkend als zwaanschap. Het is jouw spiritaard in een ‘verworpen kind’-vorm. Door op de plekken van psychologische leegte je spirit-aard te herkennen, ontsluit je de rijkdom van je gevoeligheid en levenslust. Je wordt herboren als gaaf onschuldig wezen, compleet zoals je bent (je hoeft niet te leren om zwaan te zijn, dat ben je al). En zo is ook in psychologisch opzicht leegte de toegang tot vervulling. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, word je van het rusten in leegte niet ijler, maar aardser; niet zwevend, maar realistisch; niet gevoelsarm, maar sappig en libidineus. Alle gevoelsrijkdom waar je naar streeft in je overlevingsmentaliteit zul je vinden als je rust in leegte. Zo word je een volledig mens die stukje bij beetje de rijkdom van zijn wezen vorm weet te geven in zijn leven. Leegte is daarbij je grootste helper, die zich aanvankelijk vaak toont in zijn vreesaanjagende gestalte van ‘de dood’ of ‘de vernietiger’ van je identiteit en leven als persoon. Als je je laat doden door leegte, zul je herboren worden als volledig vervuld en stralend spiritwezen. Dan zul je niet alleen jezelf, maar de hele wereld verlichten met jouw manier van Zijn. ß

voetnoten 1. Zie je bent al vrij - schets van een non-duaal pad (Asoka, 2014) 2. Mijn boek De niet-herkende boeddha is in latere drukken op de markt gebracht onder de titel Zijn en Worden - over Zijnsoriëntatie en levenskunst (Servire, 2006)

Het spel

van zonde en schuld Fokke Slootstra gebruikt de metafoor van het ruimteschip om aan te geven hoe vaak we na een bevrijdingservaring weer terugschieten in onze egostructuren. Door zicht te krijgen op de structuren van het ego en een van zijn belangrijkste hulpmiddelen, projectie, kan er steeds meer ruimte komen voor genezing en heelheid. TEKST Fokke Slootstra

Vorm en inhoud Dat dit proces van ontvouwen veel tijd nodig heeft, komt door de trucs van het ego om steeds bezig te zijn met de vorm, met wat we waarnemen in de wereld. Vorm is alles wat te maken heeft met wat plaatsvindt in het materiële universum, alles wat stoffelijk is, het hele tastbare universum, alsmede onze ontwikkelingsweg van geboorte tot dood, alles wat ons lichaam denkt, voelt en doet.

InZicht . 4 . 2015

Inhoud komt volgens de Cursus in Wonderen alleen van de denkgeest. Onze denkgeest heeft twee delen: het egodenksysteem, dat gebaseerd is op zonde, schuld en angst (de onheilige drie-eenheid van het ego), en het corrigerende denksysteem van de Heilige Geest of een ander bruikbaar symbool van vergeving, genezing en vrede. Elk moment van de dag zitten we in en functioneren we vanuit een van de twee denksystemen. Om nog even terug te komen op de metafoor van het ruimteschip: of we zijn onderhevig aan de zwaartekracht van de aarde en worden van alles en nog wat binnengezogen, of we zijn volkomen los en niet meer onderhevig aan de zwaartekracht; dat wil zeggen, los van de egostructuur en dus van de droomstaat. De egostructuur of het egodenksysteem heeft het vermogen om alles wat we in onze denkgeest onaanvaardbaar vinden, kwijt te raken door het naar buiten toe te projecteren. Op een magische manier geloven we bij projectie dat het niet meer in ons zit, maar in iets of iemand anders, in de wereld van de vorm. Als ik me bijvoorbeeld schuldig over iets voel - en wie doet dat niet wel eens? - zal die schuld altijd onbewust gemaakt worden door hem te verdringen. Dan zal ik ervan af proberen te komen door bijvoorbeeld de eigenschap die ik in mezelf onaanvaardbaar vind in een ander te zien. De neiging in mij zal ontstaan om de ander aan te vallen en te veroordelen en de zonde in de ander of in de wereld te plaatsen. Als we eerlijk zijn, kunnen we zien hoe volhardend we vaak zijn in het waarnemen van gebreken in bijna iedereen die we tegenkomen. Vaak voldoet niemand aan onze hoge eisen en normen en vergelijken we onszelf met anderen, waardoor we weer allerlei gebreken in onszelf zien. Er is maar één waarneming: zoals ik mezelf zie, zie ik anderen, zoals ik anderen zie, zie ik mezelf. In de woorden van het werkboek van de Cursus (2): “Wanneer je voelt dat je in de verleiding komt iemand te beschuldigen van enigerlei

Fokke Slootstra heeft in Drouwen een therapeutisch centrum, De Verwondering, voor innerlijke rust. Na veertien jaar mensen te hebben begeleid in de combinatie therapie en spiritualiteit, leidt hij sinds enkele jaren mensen op die ‘Tools for life’-therapie willen geven. De laatste jaren wordt Fokke ook geïnspireerd door de Cursus in Wonderen.

In een van de boeken van Adyashanti (1) gebruikt de schrijver een mooie metafoor om de reis van niet-blijvende naar blijvende verlichting te beschrijven. Een ruimteschip heeft een enorme hoeveelheid energie en stuwkracht nodig om los te komen van de grond en uiteindelijk ook de zwaartekracht. Als het schip genoeg brandstof heeft om de aarde te ontstijgen, is de zwaartekracht niet meer in staat hem terug te halen. Onze egostructuur, onze droomstaat, kunnen we zien als de zwaartekracht van de aarde. Die kracht heeft de neiging het bewustzijn naar binnen te trekken. Verlichting of bevrijding is het loskomen daarvan. Aanvankelijk kan dat het verlaten van de droomstaat zijn, het ontwaken uit de egostructuur, uit de afgescheidenheid, wat een tijdje ruimte en vrijheid kan geven. Maar al snel zullen we merken dat de zwaartekracht nog steeds werkzaam is en worden we weer teruggetrokken naar de ervaring van ik en de ander, ik en de wereld, afgescheidenheid. Dit is wat veel lezers wel zullen herkennen: ‘Ik heb het, ik ben het kwijt.’ Het lijkt alsof het ruimteschip van de grond gekomen is tot een paar kilometer in de atmosfeer en toen geen brandstof meer had en weer naar de aarde getrokken werd. Het moment van wakker worden uit de droomstaat is geen proces. Het gebeurt onmiddellijk in het hier en nu. Het verdwijnen van de egostructuur is wel een proces, dat vaak met horten en stoten gepaard gaat en veel tijd nodig heeft om zich te ontvouwen.

aten volgens de Bijbel de appel van de boom der kennis en onmiddellijk ontstond dualiteit, goed en kwaad. Zonde is niets anders dan het geloof dat een volmaakte schepping onvolmaakt, verwrongen en misvormd kon worden. Het ego wil ons doen geloven dat we iets vreselijks hebben gedaan: we hebben de Eenheid om zeep geholpen. Uit dit besef ontstaat een diepe schuld en vaak heel veel angst, die ons ertoe drijft een plaatsvervangende hemel te scheppen: onze wereld - een wereld die drijft op illusies en beschermd moet worden.

Waansysteem

Er is maar één waarneming: zoals ik mezelf zie, zie ik anderen, zoals ik anderen zie, zie ik mezelf zonde, sta dan je denkgeest niet toe te blijven stilstaan bij wat jij denkt dat hij gedaan heeft, want dat is zelfmisleiding. Vraag liever: Wil ik mezelf hiervan beschuldigen?”

Projectie maakt waarneming Als we kiezen voor het corrigerende denksysteem, wat ook wel het juist gerichte denksysteem genoemd wordt, kunnen we nooit een oordelende gedachte over wie dan ook hebben. Dat is onmogelijk! Waarom? Volgens de Cursus zorgt projectie voor waarneming. We kijken, veelal onbewust, eerst in onze denkgeest: kies ik voor het egodenksysteem of voor het corrigerende denksysteem? Kiezen we voor het eerste, dan projecteren we schuld of zonde naar buiten, zonder dit door te hebben. Kiezen we voor het tweede, dan breidt liefde zich uit en nemen we dat waar in de wereld. Waarneming betekent op deze manier altijd de interpretatie door de denkgeest van wat de fysieke ogen zien. Wat we waarnemen moet afkomstig zijn van iets wat ik eerst in mijn denkgeest werkelijk heb gemaakt, want nogmaals, projectie maakt waarneming. Het ego wil ons steeds op deze manier laten geloven dat problemen zich in de wereld of in de ander bevinden, in de vorm. Waarneming is dus nooit het probleem. Het gaat om de waarnemer, om de inhoud van de denkgeest. Welke leraar hebben we gekozen? De leraar van angst en afscheiding, of de leraar van liefde en eenheid? En vervolgens nemen we dan angst of liefde waar. Is dat niet lachwekkend? Ooit zijn we gaan geloven in een nietig dwaas idee dat we ons konden afscheiden, dat er meer was dan alles, dat er meer was dan eenheid, dat we het zelf wel konden. We

Grappig om een F16-piloot van de NAVO op televisie te horen vertellen hoe hij dag in, dag uit het luchtruim van het Westen beschermde en dat als er een indringer het luchtruim binnenkwam, ze die zouden aanvallen. Een mooie beschrijving van ons ego, maar dan op collectief niveau. In de woorden van het tekstboek van de Cursus: “De wereld die je ziet is het waansysteem van hen die gek geworden zijn van schuld.” Door zonde en schuld zien we steeds illusies waar waarheid hoort te zijn. Onze genezing begint op het moment dat we illusies gaan herkennen als illusies. Dat kan een periode van grote wanhoop zijn waarin alles waarop we dachten te kunnen vertrouwen tot stof vergaat. Het is geen makkelijk proces om los te komen van de aarde, als ruimteschip, maar vooral ook om los te blijven. De aanzuigende werking van de zwaartekracht, van onze egostructuur, is enorm en heel vaak onbewust. In het werkboek van de Cursus wordt het zo verwoord: “De kracht van de gedachten die jij erop na houdt is enorm en illusies zijn even sterk in hun gevolgen als waarheid dat is. Een krankzinnige denkt dat de wereld die hij ziet werkelijk is en twijfelt er niet aan. Evenmin kan hij ervan afgebracht worden door de gevolgen van zijn gedachten in twijfel te trekken. Pas wanneer hun bron in twijfel wordt getrokken, gloort voor hem eindelijk de hoop op vrijheid.” De wereld werkelijk maken, het lichaam werkelijk maken, illusies werkelijk maken, is wat onze egostructuur steeds weer probeert te doen. Elke keer als je jezelf erop betrapt dat je weer in die egoval zit, kun je zeggen: “Oeps, ik deed het weer, ik maakte weer iets werkelijk.” Dat is alles. Toen ik in het werkboek van de Cursus de volgende zinnen las, viel de tijd even stil en was het of ik voor het eerst in mijn leven volkomen schaakmat stond: “Hoelang, o Zoon van God, wil je nog doorgaan met het spel van de zonde? Zullen we dit scherpgekante kinderspeelgoed niet eens afdanken? Hoe snel ben je bereid naar huis te komen? Vandaag misschien? Er is geen zonde. De schepping is onveranderd. Hoelang nog, o heilige Zoon van God, hoelang?” Noten: 1. titel: Het einde van je wereld 2. Een Cursus in Wonderen bestaat uit drie delen: een tekstboek, een werkboek en een handboek voor leraren.

l column l

Leegte en vervulling

oktober, ergens in Oostenrijk, 12.57 uur. Het schijnt dat dit lijf nu, vandaag, 51 jaar is. Of daar ‘oud’ of ‘jong’ aan toegevoegd moet worden laat ik graag aan de lezer over. We houden de leeftijd bij vanaf het moment dat een baby de baarmoeder is uitgeperst, hoewel er natuurlijk gezegd kan worden dat het moment van conceptie de eigenlijke start is. Anderzijds kan gezegd worden dat de werkelijke geboorte het moment is dat het besef van zijn (bewustzijn, ik-ben) zich voor het eerst volledig manifesteert. Kortom, hoe oud je bent is dubieus, zoals eigenlijk zo’n beetje alles waar we van uitgaan. Eerst wist je niet dat je bestond. Het was Leeg, zou je kunnen zeggen. Vanaf het moment dat bewustzijn gegroeid is en het overweldigende besef ontstaan is: ‘Ik ben er! Ik besta!’, is alles in één klap anders. Is het fysiek en persoonlijk geworden. De boel vult zich met indrukken, spanningen, verlangens, pijn, vreugde, lichamelijke neigingen en nog honderd andere zaken. Ineens zijn de tienduizend dingen er. Wonderlijk. Vanuit het Niets, de Leegte, ontstond uit een kleine vonk een almaar uitdijend universum van indrukken, gevoelens, emoties, gewaarwordingen, gedachten en overtuigingen. Er doemden andere mensen op die eerder niet als afzonderlijke wezens waren opgemerkt. En die bleken van alles te willen en te bieden te hebben. Wow. What the f*** happened? Vrijwel niemand neemt of krijgt de gelegenheid hier lang of überhaupt bij stil te staan, want de maalstroom heeft het onpersoonlijke, onbewuste,

complete al overgenomen en gevuld met allerlei wonderlijks. De software is opgestart en we hebben geen keus dan te voldoen aan de basisprogrammeringen en neigingen die zomaar opwellen. De software bestaat in essentie uit de wil om te bestaan, het streven naar iets beters, het zoeken naar plezier en het vermijden van pijn. Wat leeft wil voortleven. Dat is geen keus, maar een moeten. Enkel als leven te pijnlijk is, wil een organisme er een eind aan maken. Dan is de neiging tot pijn vermijden sterker dan de wil om te bestaan. Hoe dan ook, eerst was er Niets. Je zou het ook vrede kunnen noemen, of vervulling, of perfectie. Toen verscheen het leven, bewustzijn. Het zoeken naar vervulling (ook wel geluk genoemd) wordt opgestart. Wonderlijk gebeuren. Het is er blijkbaar niet zomaar, je moet ernaar zoeken, denken we. Dus we zoeken: in relaties, succes, status, macht, uitblinken, opvallen, aandacht krijgen. We zoeken zelfs op religieus en spiritueel niveau als we merken dat de andere domeinen niet bieden wat we zoeken. We praten met een imaginaire vriend die ergens boven in de wolken zou wonen. Roepen een allang overleden, door kerkelijke machthebbers heilig verklaarde aan. Mediteren voor een stenen beeldje van een gast die ontwaakt zou zijn geweest, enzovoorts. Waarom? We zijn niet vervuld. We voelen ons incompleet, onvolledig. Leeg misschien zelfs wel. En de software spoort ons aan: ga van A naar B, van hier naar daar. Want als je maar genoeg je best doet, krijg je wat je nodig hebt. Dat is een van de

basisverhaaltjes, en het zit zo diep dat de meeste mensen niet eens doorhebben dat ze al hun hele leven zo bezig zijn. Streven naar wat er niet is, leven voor later, zoeken naar een betere toekomst. Als ik eenmaal dit of dat heb bereikt, verkregen, gevonden, dan…. Dus ook het meeste spirituele gezoek is gewoon dezelfde bewustzijnssoftware. Zodra het ik-ben actief is, moet het organisme vooruit, doorleven, zoeken naar betere omstandigheden. Hetzij fysiek, hetzij gevoelsmatig, intellectueel of spiritueel. Het niveau maakt niet uit, de beweging is altijd hetzelfde: van veronderstelde leegte (of tekort) naar (veronderstelde) vervulling. Natuurlijk zijn er ook intervallen, momenten of korte perioden die zich lijken te kenmerken door de afwezigheid van een specifiek streven. Momenten of perioden van gewoon ‘zijn’ waarin iets doordringt van de perfectie die-alis (op de achtergrond, bijna tastbaar voor sommigen). Die momenten zijn niet bereikt door inspanning. Mensen noemen dat al snel ‘genade’, omdat ze dualistisch denken. Ze menen toch dat het verkregen is, door het een of ander, of van de een of ander. Maar goed, ook dat soort magisch denken is deel van de ‘ik-ben-software’. Het Niets waaruit ‘je’ kwam is er altijd, op de achtergrond. Het is onbereikbaar, want het gaat vooraf aan het ik-ben-gedoe. Het is tijdloos, compleet; het is helemaal het einde. En ondertussen kan er natuurlijk op allerlei wijzen genoten worden van wat het aardse drama zoal te bieden heeft.

Hans Laurentius

InZicht . 4 . 2015

Grenzeloosheid

Rogel Dias beoefent al 30 jaar zen, waarvan 20 jaar bij Ton Lathouwers. Meer en meer verruimt zen zich tot zijn professionele leven: het individueel begeleiden van mensen op hun zoektocht naar een nieuwe carrière of baan. Ook het actief beoefenen van kunsten als aquarelleren, het maken van houtcollages en het schrijven van gedichten en haiku beschouwt hij als het uitdrukking geven aan ‘zen-inzichten’. Rogel houdt maandelijks bijeenkomsten in kleine kring in Lot (Beersel, bij Brussel). www.linkedin.com/ in/rogeldias

Het vooruitzicht van de dood roept vaak grote twijfels op. Moeten we ons uit alle macht verzetten tegen de dood of moeten we hem juist lachend omarmen? Aan de hand van enkele gedichten en zenverhalen belicht Rogel Dias “het moment waarop je letterlijk en figuurlijk binnenstebuiten wordt gekeerd”. TEKST Rogel Dias

en de dood: een zentoespraak

Ă&#x; InZicht . 4 . 2015

Laat ik beginnen met wat in zen-ch’an-kloosters wereldwijd elke avond wordt gereciteerd, ook tijdens intensieve zenweken (sesshins genaamd) na de laatste meditatieronde: Dit wil ik u allen graag op het hart drukken: leven-dood is een ernstige zaak snel vergaan alle dingen wees daarom altijd wakker nimmer onoplettend nimmer achteloos waarna iedereen in stilte zijn slaapplaats opzoekt en de dag vaarwel toewuift. Leven-dood bevat een koppelteken en wordt niet aangehaald als ‘leven en dood zijn ernstige zaken’, in meervoud. In het Oosten ziet men het meer als een onverbrekelijke eenheid, terwijl men in het Westen in het algemeen de neiging heeft leven en dood te beschouwen als twee afzonderlijke entiteiten. Het feit dat deze recitatie begint met “Dit wil ik u allen graag op het hart drukken” geeft ook aan dat men deze kwestie ten zeerste au sérieux neemt als het allerbelangrijkste vraagstuk waar je een antwoord op zou moeten zoeken. Zoals Mark Twain ooit gezegd heeft: “Er zijn twee allerbelangrijkste momenten in een bestaan. Het eerste is dat je geboren wordt en het tweede is het moment waarop je weet waarom.” De recitatie roept ons ook op om deze zo belangrijke zaak op te pakken vanuit het hart en niet met de geest. Waarom leven we? En wat is de betekenis van ons leven en onze dood? En is het leven wel betekenisvol en zinvol wanneer het steevast en onvermijdelijk steeds eindigt met de dood? Een andere vraag die je ook zou kunnen stellen is of de dood wel zin heeft. Nog anders stelt men zich de vraag of er leven na de dood is. Slechts zelden hoor je de omgekeerde vraag: of er dood vóór het leven was. De beroemde zen-koan “Toon mij je oorspronkelijke gelaat vóór je ouders geboren werden” een existentiële vraag, een raadsel dat je niet verstandelijk kunt oplossen - suggereert althans dat er voor de geboorte al iets was en zet de overtuiging van ‘geboorte uit het niets’ op de helling.

Geen komen en geen gaan Twee bekende stervensverhalen hebben te maken met Ikkyu, de Japanse zenleraar, beroemd om zijn liederlijke activiteiten, zoals het bezoeken van bordelen, waarvan hij beweerde dat daar meer zen te vinden was dan in kloosters. Zelfs als jongen was hij al zeer vindingrijk. Zijn leraar had een kostbare theekop, een zeldzaam antiek voorwerp. Samuraj onthoofdden in die tijd soms iemand die een door hen geliefkoosde theekop had stukgemaakt of bezoedeld. Nu brak Ikkyu per ongeluk zo’n zeldzame theekop van zijn leraar en was hij dus serieus ontredderd en bevreesd voor diens reactie. Toen hij de voetstappen van de leraar hoorde, hield hij de stukken van de kop achter zijn rug en toen de leraar verscheen, vroeg hij hem: “Waarom moeten mensen sterven?” “Dat is niet meer dan normaal,” antwoordde de leraar. “Alles moet sterven en heeft slechts een toegemeten tijd te leven.” Hierop haalde Ikkyu de gebroken kop tevoorschijn en antwoordde hij: “Het was tijd voor uw theekop om te sterven.” Vlak voordat Ninakawa overleed, bezocht Ikkyu hem en vroeg hij hem: “Zal ik u leiden?” Ninakawa antwoordde: “Ik ben hier alleen gekomen en ik ga alleen. Hoe zou u mij kunnen helpen?” Ikkyu antwoordde: “Laat mij u het pad tonen waarop geen komen en geen gaan is.” Met deze woorden had Ikkyu het pad zo duidelijk geopenbaard dat Ninakawa met een glimlach stierf. Hoe anders was de reactie van Dylan Thomas (Welsh dichter, 1914-1953) bij de dood van zijn vader, zoals hij die beschreef in misschien wel zijn beroemdste gedicht: Ga niet gewillig de goede nacht in. De ouderdom hoort een laaiend vuur te zijn als het einde nadert. Vecht, vecht uit alle macht tegen het sterven van het licht ook al weten wijze mensen dat aan het eind de duisternis er mag zijn. Omdat hun woorden geen bliksem hebben gespleten gaan ze niet gewillig de goede nacht in. Goede mensen, de laatste golf nabij, huilen hoe hun broze daden hadden kunnen dansen in een groene baai.

Het gedicht van Thomas suggereert dat je je als stervende compleet moet verzetten tegen de dood. Het is het omgekeerde van het verhaal van een zenvriendin, die me vertelde hoe haar moeder met een lachend gezicht en half uit bed oprijzend met haar armen als in een oremus-priestergebaar het nieuwe onbekende verlangend en aanvaardend tegemoet trad terwijl ze dit ondermaanse achter zich liet. Elisabeth Kübler-Ross, die als Zwitsers-Amerikaanse psychiater haar leven gewijd heeft aan het begeleiden van terminale patiënten en daar wonderlijke boeken over geschreven heeft, is niet ver weg. Haar curve van het rouwproces is welbekend en wereldwijd verbreid. Fases van schok, ontkenning, woede, zorg/angst, verdriet, impasse, apathie, berusting, acceptatie, loslaten, uitdaging, zingeving en integratie wisselen elkaar af, maar er bestaat geen zekerheid dat iemand de tijd heeft om het hele proces te beleven en door te maken. Ik moet hier wel de kleine, maar niet onbelangrijke kanttekening bij maken dat Kübler-Ross allesbehalve voorstander was van euthanasie. De dood lijkt de onvermijdelijke, niet te overschrijden scheidingslijn te zijn tussen leven en niet-leven, een ‘point of no return’. Om het in het oud-Latijn te zeggen: een mysterium fascinans et tremendum, een tegelijkertijd fascinerend en huiveringwekkend mysterie; zo huiveringwekkend zelfs dat de dood in onze huidige maatschappij letterlijk wordt doodgezwegen.

InZicht . 4 . 2015

In zen spreekt men over de Grote Dood die kan optreden tijdens en na het mediteren, maar ook toevalligerwijs en onverklaarbaar kan opduiken, waarbij we dan geneigd zijn hiervoor de term ‘genade’ te gebruiken

Is er wel een scheidslijn? Is er iets wat de dood overschrijdt? Of is de dood letterlijk dood, voor eens en voor altijd, tot in de eeuwen der eeuwen amen? In zen spreekt men over de Grote Dood die kan optreden tijdens en na het mediteren, maar ook toevalligerwijs en onverklaarbaar kan opduiken, waarbij we dan geneigd zijn hiervoor de term ‘genade’ te gebruiken. Mediteren moet in deze context gezien worden als een ontledigingsproces waarbij alle beelden die we van onszelf of wat dan ook hebben een voor een vernietigd of uitgewist worden, zoals je ook bij het pellen van een ui uiteindelijk niets overhoudt. Thomas Merton, een trappistenmonnik en zenbeoefenaar, schreef ooit: “Een persoon dient zich volledig te ontledigen, opdat God binnen kan treden.”

Fascinerend en huiveringwekkend

Onze oorspronkelijke, onvernietigbare eeuwige zijnsgrond of ware natuur daagt hier uit het Niets op en omvat het Beginloze Begin en het Eindeloze Einde binnen een context van eeuwigheid en allesomvattendheid

Een fundamentele ommekeer De Grote Dood is de gebeurtenis, of het moment als je wilt, waarop je volledig uitgehold wordt en buiten binnen kan komen; het moment waarop je letterlijk en figuurlijk binnenstebuiten wordt gekeerd. Alles wat binnen was, wordt buiten en alles wat buiten was, wordt binnen. Kortom, een fundamentele ommekeer grijpt plaats waardoor je wordt wat je ziet, hoort, ruikt, voelt, hiermee min of meer samensmelt en toch tegelijkertijd je eigenheid behoudt. De natuurwetten van tijd, ruimte en logica verdwijnen hier en maken plaats voor - laat ik het zo noemen - een landschap dat ons voorstellingsvermogen overstijgt. Onze oorspronkelijke, onvernietigbare eeuwige zijnsgrond of ware natuur daagt hier uit het Niets op en omvat het Beginloze Begin en het Eindeloze Einde binnen een context van eeuwigheid en allesomvattendheid. Kortom, je ware natuur wordt geopenbaard. In het boeddhisme noemt men dat ‘de Boeddha-natuur’ (lees: de ontwaakte natuur), een laag van Zijn die ongezien ligt te wachten op ontdekking. Die ontdekking openbaart het “pad van geen komen en gaan” van Ikkyu. Een dergelijke ervaring maakt dat je niet bang meer bent van de fysieke dood, wat me herinnert aan een historisch verhaal van een Koreaanse zen-abt. Toen een leger van opstandelingen een Koreaanse stad innam, ontvluchtte iedereen de zentempel, behalve de abt. De generaal van de rebellen stormde de tempel binnen en was razend toen hij ontdekte dat de leraar weigerde hem te begroeten, laat staan hem als groot veroveraar te ontvangen. “Besef je niet dat je ogen zijn gericht op iemand die je kan doorklieven zonder met zijn ogen te knipperen?” schreeuwde de generaal. “En u,” antwoordde de abt, “kijkt naar iemand die doorklieft kan worden zonder met zijn ogen te knipperen!” De dreigende blik van de generaal veranderde in een glimlach. Hij boog en verliet de tempel.

Afscheidsgedicht Een ander verhaal gaat over de Japanse zenleraar Hoshin, die vele jaren doorbracht in China. Daarna keerde hij terug naar Japan, waar hij zijn leerlingen onderwees. Toen hij al heel oud was, vertelde hij ze een verhaal dat hij gehoord had in China. Het verhaal luidt als volgt. Eens, het was op 25 december, zei Tokufu, die erg oud was, tot zijn leerlingen: “Volgend jaar zal ik er niet meer zijn, dus moeten jullie dit jaar maar goed voor mij zijn.” De leerlingen dachten dat hij een grapje maakte, maar omdat hij hun leraar was, maakte ieder van hen elke hierna volgende dag van het ten einde lopende jaar tot een feest voor hem. Op oudejaarsavond was de conclusie van Tokufu: “Jullie zijn goed voor me geweest. Ik ga morgenmiddag weg van jullie, als het opgehouden is met sneeuwen.” De leerlingen begonnen te lachen en dachten: “Hij wordt oud en praat onzin,” want het was een heldere avond en het sneeuwde niet. Maar rond middernacht begon er sneeuw te vallen en de volgende dag zagen zij hun leraar nergens. Ze gingen naar de meditatiehal. Daar was hij gestorven. Hoshin, die dit verhaal vertelde, zei tegen zijn leerlingen: “Een zenleraar hoeft zijn dood niet te voorspellen, maar als hij het werkelijk wil, kan hij het.” “Kunt u het?” vroeg een van zijn leerlingen. “Ja,” zei Hoshin, “vandaag over een week zal ik jullie laten zien wat ik kan.” Geen van de leerlingen geloofde hem en de meesten van hen waren dit gesprek zelfs vergeten toen de leraar ze weer bijeenriep. “Zeven dagen geleden,” merkte hij op, “zei ik dat ik van jullie weg zou gaan. Het is de gewoonte om een afscheidsgedicht te schrijven, maar ik ben noch een dichter, noch een kalligraaf. Laat een van jullie mijn laatste woorden opschrijven.” Zijn volgelingen dachten dat hij dit voor de grap zei, maar een van hen bood toch aan te schrijven. “Ben je klaar?” vroeg Hoshin. “Ja, leraar,” antwoordde de schrijver. Toen dicteerde Hoshin: Ik ben uit schittering geboren en keer tot schittering terug. Wat is dat? Het gedicht was een regel korter dan de gebruikelijke vier. Dus zei de leerling: “Leraar, er ontbreekt een regel.” Met het gebrul van een zegevierende leeuw riep Hoshin “Kaa,” en was dood.

Doodshaiku Laat ik met een eigen gedicht eindigen dat mijn volste vertrouwen in dit leven-dood weergeeft. Mijn Stervensuur mocht ik komen te sterven dan wil ik volledig opgaan in de ogen van mijn Grote Geliefde in het volste vertrouwen dat wat komt niet de Grote Duisternis is maar het Uiteenspattende Grote Licht waarbij ik de ankers van lichaam en geest voorgoed achter me laat en bodemloos diep vallend me vol vertrouwen overlever aan mijn Oerbron die mij roept om mijn Pad elders verder te zetten en mocht ik ondanks dit alles in mijn stervensuren doodsangsten uitstaan en schreeuwend, vloekend en van me afschoppend in afgrijzen de Grote Duisternis inglijden dan hoop ik dat dit sterven een uitnodiging wordt voor alle anderen om reeds in dit leven vrede te vinden in de Grote Dood het hart heeft geen woorden nodig het door de wind geaaide gras, kwetterende vogels, ruisende bladeren en reizende wolken, douchende regen en glinsterende waterwervelingen, ver weg sprankelende sterren en dichtbije vuurvliegjes en vooral de vlinders als vliegende bloemen alles zal in mijn plaats spreken en in dit alles zal mijn stem meeklinken en elke herfst zal mijn doodshaiku gestalte geven elk herfstblad valt steeds met de vaste belofte van nieuwe lente Ă&#x;

InZicht . 4 . 2015

Uitgeverij Inzicht organiseert op 21 november 2015 een lezingencyclus rondom het thema:

Voorbij de grenzen Tijdens deze middag zullen vier sprekers je meenemen op een reis voorbij de grenzen van de psychologie

Persoonlijke en psychologische ontwikkeling staat meer dan ooit in de aandacht, mede gestimuleerd door de steeds toenemende kennis over de ontwikkeling van de persoonlijkheid. Tal van cursussen, trainingen, retraites en vormen van coaching zijn toegankelijk en gebruikelijk geworden in werken privéleven. Een van de effecten hiervan is dat wij rondlopen met de aanname dat verbetering en verdere ontwikkeling van de persoonlijkheid tot meer geluk, vrede en ontspanning zullen leiden. Om die reden besteden we veel tijd, geld en energie aan het ‘verbeteren’ van onszelf. Er zijn immers altijd wel verbeterpunten te vinden om aan te werken en manieren om een beter, succesvoller, vrijer of authentieker mens te worden? Uiteindelijk constateer je – na het besteden van veel geld, tijd en energie – dat je je persoonlijkheid wat effectiever gemaakt hebt, vele ervaringen rijker bent en goed in staat bent tot zelfreflectie, maar fundamenteel is er niets veranderd. De zoektocht naar ‘jezelf’, naar dat wat je werkelijk bent en wat je ten diepste inspireert, is er niet door bevredigd. De oorzaak is dat degene die op zoek ging – het ego – zelf onderdeel is van het hele proces. Het ego is een afgeleid zelf, een weerspiegeling van de mening van anderen en van waarden en normen uit de omgeving. Het ego kan zichzelf

alleen maar zien in relatie tot de ander, en wordt daardoor afhankelijk van die ander voor waardering, liefde, respect, bevestiging, warmte en aandacht. Zo houdt het ego de gescheidenheid van Ik en de Ander in stand. Het handhaaft een duale zienswijze die de ervaring van eenheid en heelheid in de weg staat. Deze ervaring van afgescheiden en alleen zijn is de grote bron van psychisch lijden. Non-duale stromingen zoals Advaita Vedanta en Dzogchen kijken voorbij de grenzen van de psychologie en bieden een visie en werkvormen om de eenheid van ons ware Zelf weer te ontdekken. Voorbij de grenzen van de persoonlijkheid begint Gewaarzijn, het ‘Ik Ben’ of het Zelf dat aan de basis ligt van alles. Afstemming op deze ‘Leegte’ van het open Gewaarzijn voert je terug naar wie je in wezen bent. Meditatie en contemplatie ondersteunen dat proces. Een afstemming die niet vanzelf gaat omdat het ego – uit angst voor verlies van zijn bestaan – behoorlijk van zich zal laten horen. Om die reden gaat de weg van zelfrealisatie – in ieder geval voor de westerse mens – gepaard met inzicht in de psychologie. Daarbij gaat het niet om ‘sleutelen’ aan het ego, maar om het verkrijgen van inzicht in de structuur ervan. Dat inzicht kan in dienst staan van het loslaten van egobewegingen, zodat wij bevrijding ervaren in de realisatie van non-duaal bewustzijn als ons ware thuis.

van de psychologie Erica Rijnsburger – Non duale wijsheid Han van den Boogaard – Voorbij de persoon Jan van den Oever – in gesprek met Jan Alexander van den Berg – Psychologie en non-duale wijsheid tradities

Zaal open: 13 uur; start programma 13.30 Afronding met borrel 16.30 uur. Locatie: Archeon, Archeonlaan 1, 2408 ZB Alphen aan de Rijn 0172 447 744 Kosten entree: 10,00 euro Aanmelden via: info@inzicht.org of info@verborgenwijsheid.nl Aansluitend is de presentatie van het nieuwe boek van Erica Rijnsburger: ‘Non-duale Wijsheid jezelf en anderen coachen voorbij de grenzen van de psychologie’

InZicht . 4 . 2015

Schrijf je nu in: via www.inzichtboeken.nl

¥ klassieke

teksten ¥

Phagmo Drupa Dorje Gyalpo Dit gedicht is van de hand van Phagmo Drupa Dorje Gyalpo (1110-1170), een Tibetaans geestelijke en een van de drie belangrijkste leerlingen van Gampopa. Hij was de stichter van de phagdru kagyu-traditie in het Tibetaans boeddhisme. In 1158 bouwde Dorje Gyalpo een hermitage in Phagmo, in een jeneverbos in Nedong. Hier bouwden zijn volgelingen na zijn dood het klooster Densatil. Uit: Dakpo Tashi Namgyal - Mahamudra. Uitgeverij Wisdom Publications, 2006

Vier verlichtende ervaringen Als men met een zekere regelmaat mediteert en alle dualistische gedachten op het non-duale pad tot rust laat komen, zal men vier ervaringen ondergaan, die als volgt worden omschreven: de ontmoeting met een oude vriend, het smelten van sneeuw op een warm rotsblok, het zich verspreiden van een bosbrand en de innerlijke ervaring van gelukzaligheid, helderheid en leegte. De eerste ervaring is als de reünie van oude vrienden die elkaar ogenblikkelijk herkennen als ze elkaar ontmoeten. Op dezelfde manier ziet de yogi, die alle oprijzende gedachten onmiddellijk waarneemt, dat deze gedachten volkomen identiek zijn met de intrinsieke leegte van de geest. Vandaar dat dit omschreven wordt als de ontmoeting van oude vrienden. De tweede ervaring wordt omschreven als het smelten van sneeuw op een warm rotsblok. Sneeuw die neerdaalt uit met water verzadigde wolken smelt als ze met warme rotsen in aanraking komt. Op dezelfde manier ontspringen er gedachten aan een geest die onderscheidingen maakt. Als men inziet dat ze ontstaan in de geest zelf, zal men zich moeiteloos realiseren dat de geest de nonduale oergrond is. Vandaar dat er gesproken wordt van “het weer opbloeien van gewaarzijn.”

De derde ervaring heeft betrekking op de vergelijking “zich verspreiden als een bosbrand”. Een hevig woedende bosbrand vernietigt alles zonder onderscheid: bomen, gras, dieren, bewerkt en onbewerkt land. Wind en hagelstormen kunnen het niet tegenhouden, sterker nog, zij zullen de vlammen slechts aanwakkeren. Laat op dezelfde manier, als het vuur van het denken voortraast, het alles verteren in de non-duale leegte, elk onderscheid, goed en slecht, zelf en anderen, alle emoties, begeerte en haat, zonder onderscheid te maken tussen acceptatie en verwerping, bevestiging en ontkenning. Hoe talrijker de gedachten zijn, des te meer brandstof is er voor de innerlijke transformatie. Vandaar de omschrijving “sublimatie van getransformeerd lijden”. De vierde ervaring verwijst naar een onomkeerbare realisatie waarin de geest helder, open, alles overstijgend, gelukzalig, stralend, non-duaal en onthecht wordt. Zelfs een speldenprik leidt tot extase. Dezelfde ervaring zal dag en nacht ook buiten het mediteren voortduren, of men nu wandelt, zit, uitrust of wat dan ook doet. Dit is de vierde verlichtende ervaring van gelukzaligheid, helderheid en alles wat daarmee samenhangt.

£ lezers £

Lezersbijdragen naar aanleiding van het thema

Leegte en vervulling De vorm is niet!

benen die niet meer weten te lopen gruwelijke pijn hersens die niets meer kunnen stroomlijnen

Dus ook geen leegte. Maar de waarnemer herkent de vorm

alles wat overblijft is languit liggen op de bank niets meer hoeven, niets meer moeten eigenlijk wel fijn

en geeft die een naam. Zo blijft de vorm

smelt als een ijsje in de bank en daardoor de leegte een dikke vlieg bromt binnen brom ik nu of brom jij?

Dan is er vervulling. Jan De Boo

Na een verjaarsbezoek was ik moe en misselijk en voelde ik overal pijntjes. Ik ging na thuiskomst meteen een slaapje doen. Dat hielp niet. Het voelde als een boosaardige energie die om me heen hing en energie van me pakte en aandacht vroeg. Mijn vrouw is energetisch therapeute en kon me goed helpen. Ik had gehoopt dat ik nu bevrijd en opgelucht zou zijn, maar de moeheid, misselijkheid en pijntjes waren er nog. Ik ging maar weer slapen en stelde me voor dat ik niet het lichaam was, en ook de geest niet. En toen dat ik mijn hart niet was, noch mijn ziel. Ik was niet dit en niet dat. Ik kwam in een diepe droomloze slaap. Ik ervoer de leegte, het niets. Is dat opgelost zijn? Het gaat verder dan vrijheid. Het is zoiets als licht, of Licht, zijn. Ik stond opgelucht op. Mijn bostuin spreidde zijn armen naar me uit. Vol natuur, vol ontmoeting en vol Liefde en acceptatie. En dan: de vissen in het vijvertje willen gevoerd worden. Paul Kluwer

InZicht . 4 . 2015

zigzaggend naar buiten stilte valt met een knal:

tot de waarnemer is verdwenen.

‘k heb me vergist Ik dacht dat ik ik was, dat ik moest zorgen voor mij, spieren gespannen, de touwtjes in handen oh, ben zo moe van mij onderlipje trilt, een traan die biggelt vrij, o zo vrij en nu ik dit alles opschrijf ben ik weer even mij. Bernadette Roques

OPROEP AAN DE LEZER Het thema van het komende nummer van InZicht zal ‘Identificatie’ zijn. De redactie nodigt de lezers van InZicht uit om zelf een korte bijdrage te leveren op basis van dit thema. Deze kan per mail gestuurd worden naar j.boogaard12@chello.nl Uiterste inzenddatum: 1 januari 2016. De redactie behoudt zich het recht voor om een ingezonden stuk in te korten of niet te plaatsen.

Het volgende citaat van Wayne Liquorman kan in dit kader wellicht een bron van inspiratie zijn. “Er is hier geen identificatie met emotionele pijn. Ik ben gewoon beledigd of gekwetst, en dat is niet iets onpersoonlijks; ik, Wayne, voel me gekwetst, want ik, Wayne, ben een functioneel organisme met menselijke eigenschappen. En dat menselijke organisme blijft functioneren, zelfs na de verlichting.”

u boeken u

Jan Prins Nu even stil Uitgeverij Ankh-Hermes, 2015 160 blz., € 14,99 ISBN 9789020211719 ISBN e-book 9789020211726

Jan Prins is producer bij Radio 538. Niet bepaald het soort werk dat men associeert met stilte. En toch heeft hij een boek geschreven waarvan elke bladzijde de bedoeling heeft onze aandacht niet langer op de praatjes in ons hoofd te richten, maar op de Stilte waarin die praatjes verschijnen. In die Stilte vond Jan Prins zijn ware identiteit. Hij doet niet geheimzinnig over de pijnlijke weg die hem tot die ontdekking bracht. Veel zoekers zitten hun ware ik op de hielen, maar in het geval van Jan Prins was het andersom: zijn ware ik joeg hem op tot hij als persoon volledig was verzwolgen. Als jongen van zes werd hij geplaagd door angstdromen waarin hij door iets onbekends werd ‘uitgewist’, en als twintigjarige had hij last van hevige paniekaanvallen die ervoor zorgden dat hij zich in non-dualiteit ging verdiepen. Uiteindelijk kwam het grote inzicht en herkende hij de grenzeloosheid als zijn essentie, wellicht doordat zijn nieuw verworven kennis de grootste angst voor het onherroepelijke had weggenomen. In Nu even stil deelt Prins zijn inzichten met de lezer en nodigt hij die uit stil te zijn. Hij doet dat op een nuchtere en heldere toon, waarbij hij zowel oude zenmeesters als televisiebekendheden citeert. Zijn verhaal onderbreekt hij regelmatig door ons te adviseren de woorden die zojuist gelezen zijn op ons in te laten werken en zo te aarden in stilte. Het boek heeft achterin zelfs een playlist van muziek die ons kan helpen voor die stilte ontvankelijk te worden. De grote verdienste van Jan Prins is de toegankelijkheid van zijn verhaal. Hij stelt zich niet op als goeroe, maar spreekt ons toe als een goede kennis die iets belangwekkends heeft gezien dat hij met ons wil delen.

Daarmee is het realiseren van onze ware aard een stuk alledaagser geworden. En dat kan natuurlijk nooit kwaad. Frans Hasselaar

David Hoffmeister. Ontwaken via Een Cursus in Wonderen Uitgeverij Living Miracles Publications, 2014 398 blz., € 19,95 ISBN 978-1-942253-03-7. te bestellen via www.miraclesincontact.nl.

David Hoffmeister is een leraar die de hele wereld afreist om tijdens bijeenkomsten in te gaan op de leringen van Een Cursus in Wonderen. Hij staat bekend als een wandelende encyclopedie van de Cursus en toen hij het werkboek doornam, was hij er gedurende een aantal jaren zo’n acht uur per dag mee bezig. In zijn boek Ontwaken via Een Cursus in Wonderen probeert hij ons bewust te maken dat we onderscheid kunnen maken tussen illusie en waarheid. Op die manier kunnen ons de middelen aangereikt worden om de gespleten denkgeest te genezen. Hij nodigt ons uit de lessen van de Cursus elke dag te zien als een uitdaging om te ontwaken en er op een diep niveau mee aan de slag te gaan. Het boek snijdt vele thema’s aan die kunnen helpen de les of het werkboek van de Cursus beter te doorgronden. Het is met name een boek voor mensen die al met de Cursus aan het werk zijn of bekend zijn met het gedachtegoed. Ben je er niet mee bekend, dan zijn de inleidingen op de Cursus van Kenneth Wapnick of Willem Glaudemans geschikter. In het boek worden verslagen van bijeenkomsten, e-mailuitwisselingen en individuele gesprekken met elkaar afgewisseld. Dit maakt het levendig, maar vraagt ook veel doorzettingsvermogen van de lezer. Een goede redactie op de meer dan 400 pagina’s zou het boek veel helderder, compacter en meer to the point hebben gemaakt. Toch blijft er genoeg over om van te genieten.

Het is leuk om mee te gaan met de verschillende vragen en na te gaan wat de antwoorden van David met je doen. Hij komt standvastig, warm en compromisloos over en probeert steeds de focus te leggen op de praktische toepassing van de ideeën. Erg sterk zijn daarbij de studiehulpen: ‘het instrument voor vrede’ en ‘de illustratie van de projector’. Met het instrument voor vrede presenteert de schrijver een stappenplan om onvrede, op welk niveau dan ook, te onderzoeken en te genezen. De illustratie van de projector legt het mechanisme van projectie bloot, iets wat de meesten van ons de hele dag doen zonder zich hier bewust van te zijn. In Hoffmeisters boek wordt de denkgeest gezien als oorzaak van alles. Vanuit deze denkgeest projecteren we een wereld van afgescheidenheid, oordelen en angst, of een wereld van eenheid, vergeving en liefde. Elk moment van de dag maken we die keuze en versterken we de wereld van afgescheidenheid of niet. Interessant is nog te vermelden dat David in 1996 een Huis van Vrede oprichtte in Cincinnati, Ohio. Het is een woongemeenschap waar mensen zich kunnen terugtrekken om de Cursus te bestuderen. Deze zogenoemde Living Miraclesgemeenschappen werden later uitgebreid naar Mexico, Australië en Europa. Fokke Slootstra

Greg Goode Het directe pad Uitgeverij Panta Rhei, 2015 240 blz., € 19,90 ISBN 978.90.8840.1220

Eindelijk is er een boek verschenen dat de zoeker bij de hand neemt in zijn verlangen naar zelfrealisatie. Het directe pad van Greg Goode is, zoals hij zelf zegt, het werkboek dat ontbrak bij al die theoretische boeken die gaan over non-dualiteit, verlichting en zelfonderzoek. Het directe pad neemt de lezer mee op een reis die begint bij de realiteit zoals we die

u boeken u

kennen en eindigt bij puur bewustzijn. Dat bewustzijn is overigens tevens het beginpunt, want het directe pad is geen progressief pad. Je bent al verlicht, en de 32 experimenten die beschreven worden, nemen de denkbeelden weg die je lieten geloven dat dat niet zo is. Goode toont ondubbelzinnig aan dat ons geloof in de realiteit zoals we die kennen op geen enkele manier gesteund wordt door het beste bewijs dat we hebben: onze rechtstreekse ervaring. Hij neemt hierbij een logische route van grove objecten (wereld en lichaam) naar subtiele subjecten (de psyche en bewustzijn), en elke keer opnieuw blijkt dat deze objecten oplossen in helder, liefdevol, grenzeloos bewustzijn. Tussen de experimenten door vertelt Goode, die filosofie studeerde, met kennis van zaken en op droge, soms humoristische wijze waarom wij zijn gaan geloven en denken zoals we dat vandaag de dag doen. Descartes (“Ik denk, dus ik besta”) blijkt met name van grote invloed te zijn geweest, en het geloof in een ‘geest in een lichaam’ blijkt een van de grootste struikelblokken voor zelfrealisatie te zijn. Door het doen van de experimenten kom je al snel tot de ontdekking dat objecten en verschijnselen niet zijn wat ze lijken te zijn (namelijk objecten die onafhankelijk van ons bestaan). Je komt erachter dat het in je eigen rechtstreekse ervaring niet zo is dat een object ‘buiten je’ het mentale beeld ervan veroorzaakt. Er is geen kleur die onafhankelijk van het zien bestaat (hoe bewijs je het bestaan van een ongeziene kleur?) en dat betekent dat kleur en zien hetzelfde is. En zien bestaat niet onafhankelijk van gewaarzijn. Het enige wat gevonden wordt, is het altijd aanwezige gewaarzijn, dat waaraan de dingen verschijnen. Ook ervaar je door het doen van de experimenten dat bewustzijn grenzeloos is en zich niet in een lichaam bevindt, en dat gedachten nergens naar verwijzen (behalve naar bewustzijn). Door alle experimenten valt uiteindelijk het

InZicht . 4 . 2015

hele onderscheid tussen waarnemer en waargenomene uiteen. Er is geen waarnemer en er is geen object. De oefeningen in Het directe pad zijn eenvoudig en plezierig om te doen en hebben een grote impact op je gebruikelijke perceptie van de wereld en jezelf. En omdat je dat door middel van de experimenten zelf ontdekt, hoef je die non-duale kennis niet langer aan te nemen uit een boek of van een leraar. Je realiseert je dat wat de wetenschappers uit vroeger tijden hebben bedacht niet klopt. Er is geen objectieve wereld, het lichaam is niet dat wat waarneemt, maar een gewaarwording op zichzelf (en uiteindelijk nog minder dan dat). En Goode stopt daar niet. Ook subtiele mentale objecten zoals het onderbewuste of een slecht humeur worden diepgaand onderzocht, net als gewaarzijn zelf. “Zodra we met de directheid van de ervaring werken, gaan we begrijpen dat de zintuiglijke ervaring een woord is dat we geven aan het verschijnen van deze gewaarwordingen.’’ Alle dingen die we een werkelijk bestaan toedichten, blijken slechts aannames. Nooit komen we buiten onze directe ervaring, waardoor we ook nooit bewijs vinden voor het onafhankelijke bestaan van objecten. Dit leidt tot de ontdekking dat het leven heerlijk simpel is. En dat is toch wel het meest bijzondere aan dit boek: je hoeft het niet van Goode aan te nemen, hij laat het je zelf ontdekken. Nooit was dat eenvoudiger dan nu. Een aanrader voor iedereen die non-dualiteit intellectueel begrijpt, maar het niet zelf ervaart. Johan Vellinga

Alexander Smit Dubbel-dvd ‘Op U komt het aan’ (58 min.) en ‘ Bevrijding is altijd onmiddellijk’ (62 min.) € 29,95 (incl. verzendkosten) te bestellen via www.mokshamedia.nl

Alexander Smit was een leerling van Sri Nisargadatta Maharaj en een belangrijke exponent van advaita vedanta in Nederland. Van 1978 tot

aan zijn dood in 1998 gaf hij lezingen over “dat waarover niet te praten valt”. Hij kreeg van zijn leermeester de naam Sri Parabrahmadatta Maharaj, wat zoveel betekent als ‘Geschenk van het Absolute’. Het besef dat Alexander eigenlijk niet wilde dat de video’s van zijn lezingen bewaard zouden blijven, geeft een wat dubbel gevoel bij het schrijven erover. En erover schrijven kan, want de video’s waarvan deze dvd’s zijn gemaakt zijn na zijn overlijden op wonderbaarlijke wijze aan de vuilverbrandingsoven en de vergetelheid ontsnapt. Op U komt het aan is een bewerking van videomateriaal dat door Alexander was afgekeurd en opgeslagen lag bij een videobedrijf om bij een verhuizing in de vuilnisbak te verdwijnen. Cameraman Garmt Koopmans ging echter naar de tapes op zoek en vond ze terug tussen oude troep die over het hoofd was gezien. De dvd is een compilatie van de mooiste momenten van het laatste weekend dat Alexander gaf in Baarn. Bevrijding is altijd Onmiddellijk laat de onbewerkte opnamen zien zoals die tijdens een week in Epe in 1994 door Kim Landstra zijn gemaakt. Zowel op oud-leerlingen als mensen die hem nooit ontmoet hebben blijkt het verzamelde en uitgegeven materiaal een behoorlijke impact te hebben. We zien dat op de Facebookgroep van Alexander, waar een klein archief is gegroeid met transcripties van audiotapes, anekdotes en herinneringen van bezoekers van zijn lezingen. Het materiaal voor de dvd komt van de enige videotape van Alexanders lezingen die niet door hemzelf was overschreven met andere beelden, misschien wel omdat het geluid niet meer werd weergegeven en de band dus eigenlijk niet deugde. Toen de hoop al was opgegeven dat deze tape ons ooit nog iets zou kunnen vertellen, werd hij bij ingeving nog een keer afgespeeld en klonk opeens de stem van Alexander. Het gevaar van al dat moois (boeken, audio’s en dvd’s) is dat het als ken-

u boeken u

nis kan worden ingenomen zonder de oorsprong ervan (Kennendheid of Bewustzijn) te zien of ernaar op zoek te gaan. “Het zou het beste zijn als deze video zich onmiddellijk discreëert,” zegt Alexander ergens. In de dvd’s hamert hij daar steeds weer op, en op het belang van een goeroe. Maar zonder levende goeroe is dit materiaal wel ‘the closest you can get’. Ze zitten vol prachtige verklaringen, authentieke bewoordingen en humor. Zijn lezing over verlichting is overweldigend van eenvoud: “Er is maar één verlichte, dat is Bewust-

zijn zelf.” Over de betrekkelijkheid van samadhi doet hij ontluisterende uitspraken en telkens weer tussen alle woorden door, en ook met woorden, is er die uitnodiging één te zijn met de goeroe die hij is. “Voor het klaroengeschal dat al millennia door de kosmos dendert hoef je alleen maar je hart te openen om dat toe te laten,” zie ik hem zeggen. Zijn verhalen over Nisargadatta zijn vertederend. Voor de liefhebber is dit zeer toegankelijke werk puur genieten, zowel voor de ‘beginner’ als de ‘gevorderde zoeker’. Rob Sondaar

[advertentie]

IVAR

grafisch ontwerper m 06 24 27 41 31 e ivar@ivarhamelink.nl w ivarhamelink.nl

hamelink

•huisstijlen•tijdschriften•boekomslagen• logo’s•boeken•affiches•kaarten•etc.

Voor ik ben - de directe herkenning van Waarheid - is een verzameling van krachtige dialogen tussen advaita- en zenmeester Mooji en waarachtige zoekers naar Waarheid. Mooji geeft antwoord op hun vragen over angst, lijden, verwarring, relaties, spirituele beoefening en hoe in vrede te leven. Dit boek is zeer populair in het Engels. Op veler verzoek kreeg het een Nederlandse vertaling. Uitgeverij Bewust Zijn Het boek Vrij & onbezorgd van Robert Hartzema is gebaseerd op dzogchen, de Tibetaanse directe weg naar inzicht, ontwaken en bevrijding. Hoe zet je jezelf klem door verhalen en verstrengelingen, tussen angst en hoop, verleden en toekomst? En hoe hervind je je natuurlijke openheid, spontaniteit, kracht, zorgeloosheid en vrijheid? In korte en praktische hoofdstukken wordt duidelijk gemaakt hoe je jezelf kunt bevrijden. De inzichten zijn helder en confronterend: Wat doe je in het moment zelf? Waarom blijf je negatieve gedachten, oordelen en emotionele reacties herhalen? Hoe creëer je je eigen lijden en verwarring? Als je die belemmerende patronen herkent, worden ze geleidelijk transparanter en kijk je er meer doorheen. Op dat moment hebben ze geen macht meer over je en voel je je minder afhankelijk van de omstandigheden. Dan kun je je hart openen voor jezelf en anderen, en ontstaat er meer ruimte en vrijheid; de tijdloze vrijheid waarin je spontaan jezelf bent en geniet van onbezorgd rondzwerven door het Zijn. Uitgeverij Karnak. De grote Perzische soefidichter en mysticus Rumi (1207-1273) raakt mensen nog steeds diep in het hart met zijn verhalen en parabels. Rumikenner Wim van der Zwan verzamelt en vertaalt de wijsheden van Rumi. Zo kunnen wij acht eeuwen later nog steeds van Rumi leren hoe wij werk kunnen maken van ons eigen leven. Vers van de pers is de prachtige bun-

u recente

del De liefdesbrief. Als je op zoek bent naar zingeving en inhoud wilt geven aan je leven, dan hoort dit boekje in je boekenkast. Uitgeverij Altamira Volgens de Amerikaanse auteur Ethan Nichtern zijn mensen ‘moderne nomaden’. Ze worden gedreven door een sluimerend gevoel van onbehagen en een verlangen naar rust, ook als ze thuis in een comfortabele stoel zitten. In Naar huis beschrijft Nichtern wat het boeddhisme te bieden heeft om met deze ‘condition humaine’ om te gaan. In helder en hedendaags proza, dat ook niet-boeddhisten zal aanspreken, geeft hij een inleiding boeddhistische levenskunst. Hij neemt afstand van goedkope spiritualiteit, die hij zelf omschrijft als ‘spiritueel materialisme’. Zo is meditatie geen wondermiddel om je te ontspannen en je negatieve gevoelens op te poetsen, maar een intensieve methode om ruimte te geven aan zowel negatieve als positieve emoties. Nichtern richt zich niet alleen op het individuele ‘thuis zijn’, maar laat ook zien hoe de reis naar huis een positieve uitwerking op onze samenleving kan hebben. Uitgeverij Ten Have De liefde is het mooiste wat er is, maar soms ook het meest pijnlijke. Hoe werkt de liefde eigenlijk? Wat is verliefdheid? Wie vinden we aantrekkelijk? Is de mens van nature monogaam? Hoe komt het dat er zoveel relatieproblemen zijn en wat maakt dat we er vaak over piekeren? In het boek Verlichting in de liefde belicht Paul Smit de liefde vanuit non-dualiteit. Daar waar de liefde doorgaans gepaard gaat met angst, projecties, verwijten en teleurstelling, verwijst non-dualiteit naar bevrijding en onvoorwaardelijke liefde. Daar hoef je overigens niets voor te doen. Verlichting heeft te maken met één eenvoudig, maar radicaal inzicht. Als je dat inzicht integreert in je dagelijks leven, lost een wereld van pijn op. Het leven en de liefde gaan gewoon door, maar dan vanuit innerlijke rust en ontspanning. Uitgeverij Samsara

InZicht . 4 . 2015

Ho’oponopono is een eeuwenoud vergevingsritueel uit de Hawaïaanse wijsheidsleer. Het betekent letterlijk ‘goed goed doen’. Ho’oponopono is liefde in actie. Je vergeeft jezelf en anderen dat je elkaar ooit hebt gekwetst of niet hebt geholpen. ‘Goed goed doen’ is een eenvoudig proces in vier stappen, waarmee je leert jezelf onvoorwaardelijk te vergeven, lief te hebben en het vervolgens beter te doen. Je hebt er geen goeroes bij nodig, geen hulpverleners, je hoeft er geen pijn voor te lijden, je hoeft zelfs niet te begrijpen hoe het werkt. Je hoeft het alleen maar toe te passen. Ulrich Emil Duprée zet in simpele woorden de theorie op een rij, schetst de achtergrond van dit eeuwenoude probleemoplossende ritueel en legt uit hoe je het toe kunt passen in de dagelijkse praktijk. Uitgeverij Ankh-Hermes De boeddhistische leraar Matthieu Ricard, bekend van de bestseller ‘De monnik en de filosoof’, komt dit najaar met een rijk boek met een krachtige en universele boodschap. In Altruïsme - De kracht van compassie laat hij zien hoe oprechte bezorgdheid voor het welzijn van anderen de oplossing kan zijn voor de uitdagingen in deze tijd van economische crisis en milieurampen, waarin individualisme en cynisme vaak de boventoon voeren. We kunnen het tij alleen keren met de kracht van compassie. Dat is volgens Matthieu Ricard geen vrome wens of utopie, maar mogelijk en zelfs noodzakelijk. ‘Altruïsme’ is het resultaat van jaren van onderzoek, ervaringen, observaties en reflecties. Soepel verbindt Ricard inzichten uit de psychologie, filosofie, ecologie en neurowetenschappen. Hij laat zich ook inspireren door wijze mannen en vrouwen - onder anderen Gandhi, Seneca en Jane Goodall - uit diverse levensbeschouwelijke tradities. Aan de hand van talloze voorbeelden laat hij zien hoe we met altruïsme persoonlijke levens, samenleving, politiek en milieu kunnen beïnvloeden. Uitgeverij Ten Have

Voor zoekers, twijfelaars, gelovigen en atheïsten schreef Frédéric Lenoir het boek God? Als God bestaat, waarom is hij dan onzichtbaar? Wanneer duiken de eerste goden op in de geschiedenis? Hebben joden, christenen en moslims het over dezelfde God? Is God een persoon, een energie of een scheppingsprincipe? En als het een persoon is, waarom dan bijna altijd een man? Kan de wetenschap het bestaan van God bewijzen? Is het boeddhisme een religie zonder goden? Op meeslepende wijze gaat Lenoir op zoek naar antwoorden op deze en andere vragen, waarbij hij de objectiviteit niet uit het oog verliest. Als toegift geeft hij zijn persoonlijke overtuigingen prijs. Uitgave Ten Have In Meebewegen met kanker - van strijd naar overgave vertelt Lucy Sarink over haar twee bijzondere genezingsprocessen. Toen ze te horen kreeg dat ze borstkanker had, besloot ze niet te strijden tegen de ziekte, maar er juist mee samen te werken. Ze neemt je mee op ontdekkingsreis langs enkele belangrijke inzichten die haar genezingsweg met zich meebracht. Ook beschrijft ze de dwaalsporen die kunnen leiden tot zelfafwijzing, angst en vervreemding. Dit boek grijpt je vanaf pagina één, zet je aan het denken over hoe je zelf in het leven staat en inspireert je tot het verlaten van gebaande paden en het ontdekken van je eigen authentieke en gezond makende levensstijl, of je nu ziek of gezond bent. Uitgeverij Ankh-Hermes

uitgaven u

[advertenties]

Nieuw bij Inzicht! De Kiem van het Bewustzijn Sri Nisargadatta Maharaj m 24,90 Vertaling van Seeds of Consciousness: The Wisdom of Sri Nisargadatta Maharaj. Vertaald door Michel Meulpolder Maharaj: Wanneer het zijn er is, dan bevat het twee primaire toestanden, waken en slapen. Wat ging aan deze toestanden vooraf? Ben jij het die geboren is of zijn het de waaktoestand en de slaaptoestand die geboren zijn? De waaktoestand is de herinnering dat ‘ik ben’ en de diepe slaap is het vergeten van dat ‘ik ben’besef. Wat is er nog meer behalve de geboorte van deze twee toestanden? Waarom spreek je hier niet over, over deze toestanden van herinneren en vergeten? Wanneer deze er niet zijn, wat is het nog dat jij wilt? Welke kennis is het die je hier denkt te komen vergaren? Wanneer je het eens bent met wat ik zeg, waarom zou je dan morgen nog hier terug willen komen? Om wat te krijgen? Bezoeker: Ik wil niets verkrijgen of vergaren; ik wil dingen kwijtraken. Ik wil dit domein van concepten achterlaten. M: Wanneer deze twee toestanden er niet zijn, is er dan nog sprake van concepten? B: Wat blijft er over zonder de waaktoestand en de slaaptoestand? M: Wat Datgene is – zonder herinneren of vergeten – blijft Datgene. De waaktoestand en de slaaptoestand zijn tijdelijk.

Tijdschrift Inzicht heeft een nieuwe webshop: www.inzichtboeken.nl Boeken rondom advaita en non-dualiteit zijn te bestellen op inzichtboeken.nl U kunt zich ook via deze shop abonneren op het tijdschrift Inzicht

Neem nu een abonnement op InZicht 5 nummers, van november 2015 tot december 2016 U betaalt slechts 20 euro en ontvangt gratis het boek De uitdaging van de leegte.

Naam...................................................................................................................................... Adres....................................................................................................................................... Postcode...............................Plaats........................................................................................ Sturen naar: Uitgeverij Inzicht, Maurick 20, 2181 LB Hillegom U kunt deze nummers ook bestellen via de website www.inzicht.org

Geschenkabonnement Geef je vriend/vriendin een abonnement op Inzicht en ontvang zelf gratis het boek De uitdaging van de leegte. Het geschenkabonnement omvat 5 nummers en loopt van november 2015 t/m december 2016. U betaalt slechts 20 euro.

Geschenkabonnement sturen aan: Naam...................................................................................................................................... Adres....................................................................................................................................... Postcode...............................Plaats........................................................................................

Rekening naar: Naam...................................................................................................................................... Adres....................................................................................................................................... Postcode...............................Plaats........................................................................................

Sturen naar: Uitgeverij Inzicht, Maurick 20, 2181 LB Hillegom U kunt zich natuurlijk ook opgeven via de mail of website info@inzicht.org / www.inzicht.org

Eerder verschenen nummers van Inzicht

Door het tijdloze karakter van Inzicht blijven de eerder verschenen nummers even interessant als de nieuwe uitgaven. De volgende nummers zijn nog leverbaar voor 4,50 euro per stuk. zie www.inzicht.org voor beschikbare nummers.

… exx.

3-2000

… exx.

3-2002

… exx.

2-2004

… exx.

3-2004

… exx.

4-2004

… exx.

1-2005

… exx.

2-2005

… exx.

1-2006

… exx.

2-2006

… exx.

4-2006

… exx.

1-2007

… exx.

2-2007

… exx.

3-2007

… exx.

1-2008

… exx.

3-2008

… exx.

4-2008

… exx.

1-2009

… exx.

2-2009

… exx.

3-2009

… exx.

4-2009

… exx.

1-2010

… exx.

2-2010

… exx.

3-2010

… exx.

4-2010

… exx.

1-2011

… exx.

2-2011

… exx.

3-2011

… exx.

4-2011

… exx.

1-2012

… exx.

3-2012

… exx.

4-2012

… exx.

1-2013

… exx.

2-2013

… exx.

3-2013

… exx.

4-2013

IN MEMORIAM BIEKE VANDEKERCKHOVE

“H

et Leven werd haar geschonken op 29 juli 1969. Met enthousiasme heeft ze geleefd. De smaak van stilte was haar lief. Na 27 jaar leven met ALS werd op 7 september 2015 haar leven gezalfd, toegewijd en toevertrouwd aan het grote Mysterie van leven en dood, aan haar God.” Zo luidt het overlijdensbericht dat we met spijt in het hart maar niet geheel onverwacht begin september toegestuurd kregen. Ook voor InZicht is dit een groot verlies. Al een aantal jaren waren we telkens weer verheugd als we een nieuwe column van haar konden publiceren. Uit reacties konden we afleiden dat dit voor een aantal lezers het eerste was wat ze wilden lezen bij het verschijnen van elk nieuw nummer. Wellicht omdat het zo herkenbaar was. “Op mensenmaat,” zoals ze eens als titel had gekozen. Of met een citaat dat ze vond bij de schilder Constant Permeke: “De diepste ontdekkingen zijn in de gewoonste dingen.” Toen het thema ‘Acceptatie’ aan bod kwam, schreef ze ronduit dat dit een

InZicht . 4 . 2015

term was waar ze het moeilijk mee had. Sommige dingen zijn gewoon niet te accepteren: “Als mijn lichaam afgepeigerd wordt door pijn, denkt geen haar op mijn hoofd aan aanvaarden.” Bieke wist wat pijn was en haar toestand was de laatste twee jaar vaak ondraaglijk. Als 19-jarige studente psychologie kreeg ze te horen dat ze leed aan de verschrikkelijke spierziekte ALS, die geleidelijk haar lichaam verlamde en waarmee ze hoogstens nog een paar jaar kon overleven. Gelukkig werd dit toch nog een kwarteeuw, waarin zij met grote moed en inzet een uitzonderlijk leven leidde. Want ondanks haar handicap, of misschien juist daardoor, wist ze ongelooflijk veel mensen te bereiken en te bemoedigen. Ondanks het feit dat ze haar armen niet meer kon bewegen, leerde ze toch vlot te schrijven met precieze hoofdbewegingen. Op haar uitvaart werd duidelijk in hoeveel verenigingen en groepen zij actief was. Wat een rijk sociaal en spiritueel leven! Bieke had de stilte lief. Ze vond troost en steun in abdijen, waar ze de psalmen ontdekte als een kostbare westerse erfenis. ‘De stilte ingaan’ -

de uitdrukking die haar zenleraar Ton Lathouwers bij voorkeur gebruikt als uitnodiging tot zitmeditatie - sprak haar onmiddellijk aan. Haar teksten waren dan ook vaak verwijzingen naar de zenweg die haar dierbaar was. We zullen haar columns missen.

(Een meer uitgebreide ‘In memoriam’, die tevens als teisho kan worden gelezen, werd geschreven door Geert Mortier en is te vinden op onze

Redactie van InZicht

website, op de pagina ‘Nieuws’)

Wat is advaita?

LIEFDE KEERT

In mijn hele spirituele zoektocht heb ik heel weinig moeite gedaan om op conceptueel niveau tot inzicht te komen. Toen het ontwaken plaatsvond, hing het als iets verhevens in de leegte, los van de menselijke ervaring. Dat was fijn. Er was diepe rust, een totale, absolute spirituele dissociatie waarin bewustzijn ontwaakt was uit de vorm en zichzelf volkomen onafhankelijk van welke vorm dan ook ervoer. Het is natuurlijk ook onafhankelijk van iedere vorm. Maar na verloop van tijd merkte ik dat er een cirkelbeweging gaande was en toen ik halverwege was, begon de terugweg - de weg te-

rug naar de wereld. Het ontwaken leek zich niet neer te kunnen leggen bij een groots vertrek uit de wereld van tijd en ruimte. Een tijd lang kon het dat wel, maar uiteindelijk ging het zo diep dat het zelfs de wereld weer omarmde. Dat was echte diepe liefde, want in zekere zin was het iets gevaarlijks. Zoals de menselijke geboorte laat zien is het gevaarlijk om de vorm in te gaan. Maar het ontwaken verwelkomde nu alles binnen dit specifieke lichaam-geestmechanisme. Toen volgde er nog een verrassing. Het ontwaken was niet tevreden met de vaststelling â&#x20AC;&#x2DC;Zo, nu heb ik de niet-bestaan-

36 TERUG NAAR ZICHZELF dat in één lichaam-geestmechanisme, het ging aan de slag met het verwelkomen van zichzelf in alle andere mensen. Voor mij was dat een daad van volkomen onopzettelijke liefde. Dat is wat we zijn en zo ziet het eruit in dat specifieke domein dat we ‘de mens’ noemen. Uit een interview van John Prendergast en Sheila Krystal met Adyashanti in: J. Prendergast, Peter Fenner and Sheila Krystal (ed.) The Sacred Mirror - Nondual Wisdom and Psychotherapy Uitgeverij Paragon House, 2003

de finishlijn bereikt. Kijk eens, ik ben iemand die verlicht is.’ Daar was het niet tevreden mee, want het zag alle dingen als zichzelf. En ook niet met ‘Nu ga ik anderen helpen’. Het was eerder zoiets als ‘O, dit lijkt wel eindeloos, want als ik om me heen kijk zijn er nog zes en een half miljard te gaan’, terwijl ik tegelijkertijd besefte dat alles volmaakt en compleet is zoals het is. Er valt niets te doen. Alles is oké. Alles is een uitdrukking van het zelf zoals het is. Ontwaakt of niet, het doet er niet toe. Wat nu in beweging was vond het heerlijk om zichzelf voor eeuwig te verwelkomen. Ook al gebeurde

InZicht . 4 . 2015

Ú mededelingen Ù

Korte mededelingen over activiteiten waarin zelfonderzoek en inzicht centraal staan, kunnen in deze rubriek worden opgenomen als ze uiterlijk zes weken voor verschijningsdatum bij de redactie binnen zijn. Opname in de agenda betekent niet noodzakelijk een aanbeveling. Er is ook een meer gedetailleerde activiteitenkalender die regelmatig wordt bijgewerkt op de website van InZicht (www.inzicht.org). Ú Philip Renard Den Dolder (Dolderseweg 123) Satsang in de Maria Christina Kerk. elke 1e en 3e zaterdag van de maand (10.30-12.30 u) vanaf 19 december 2015;. Info (ook individuele sessies): philip@advaya.nl W: www.advaya.nl Ú Jan van Delden Gent zon. 15 nov., lezing, Voor info en aanmelden: www.ods.nl/la-rousselie Verdere info: Wilmy Moors, T: 030 293 92 91 janvandelden108@gmail.com Ú Advaita Stiltegroepen In de traditie van Nisargadatta Maharaj en Douwe Tiemersma Gent, 2de do. v.d. maand, 19u00 – 21u30 – jacques.back@telenet.be - T 0032 476 89 65 04 Groningen, 2de zon. v.d. maand (bij voorkeur) 10u30 – 12u00 - T 0031 50 301 12 26 Amsterdam, 2de en 4de ma v.d. maand, 19u45 – 21u30 - bryantimmer@live.nl - T 0031 6 45 76 34 83 Leuven, 1ste en 3de di. v.d. maand, 19u30 – 21u30 jacques.back@telenet.be - T 0032 476 896504 Hellevoetsluis, maandelijks op zo, 11u00 – 12u30 piamaria@planet.nl - T 0031 181 317 776 Brugge, 1e zon. v.d. maand , 9u30 – 12u00 - jeanpierreverschuere@belgacom.net T 0032 486 976569 Midden-Nederland, 1 maal per maand, 19u30 21u30, rowlf63@xs4all.nl Stiltedagen, tweemaandelijks op zo, 10u30 - 15u30 -marryvanhuet@gmail.com - T 0031 10 426 99 81 www.advaitastiltegroepen.net Ú Hans Laurentius Deventer satsang op zondag 10 jan. en 10 april (13.30 tot 16.00) Aanmelden en verdere info bij Rob: vantwist15@gmail.com Gent (Be) Het Rustpunt Brugstraat 46, op 5 & 6 Dec. Renkum: 26-28 feb. satsang drieluik; email: info@zijnsweg.nl) Helios centrum (Heerde): 6-8 mei 2016 : advaita weekend op het Helios Centrum Meer info: ook voor individuele sessies: www.hanslaurentius.nl en reserveren@hanslaurentius.nl Ú Djihi Marianne Rotterdam, Lisplein 7. Kashmiryoga en satsang Contact : E : satsang@zonnet.nl T. 010-4672261 W: www.advaita-yogacentrum.nl

Ú Luc Vermeeren Antwerpen (Drakenhoflaan, 80, Deurne) 3e do. v.d. maand Leuven (C.Keynsklaan, 31, Winksele) 1e vr. v.d. maand Gent (Groot-Brittanniëlaan 42) 4e di. v.d. maand Info: L. Vermeeren, T 03 290 74 28 of via luc.vermeeren@telenet.be. Ú Zen: Maha Karuna Ch’an Steyl (Tegelen- Venlo) Meerdaagse sesshins met Ton Lathouwers: Wo 18 nov – zo 22 nov. 2015 Wo 20 – zo 24 jan. 2016 Wo 30 mrt – zo 3 apr. 2016 Info: www.mahakarunachan.be Ú JanKees Vergouw Zaanstad: satsang elke 1e zat. v.d. maand (15.30-17.30) Voor de satsang is er JK-Yoga (12.30/14.45 u) in NH stolpboerderij. Info: T 075-6319210 of 0643030546 en dit@jankeesvergouw.nl W: www.jankeesvergouw.nl Ú Dick Sinnige “Niet de angst maar de liefde” Amsterdam (Olympiakade 44-2), elke di 20:00 u. T. 020-6735669, M: d.sinnige@chello.nl Ú Prajnaparamita Baarn (Kerk, Eemnesserweg 63b) Satsangavonden. Info: Chetanya, tel: 06-36119150 Retraites La Roseraie de Sacha, Frankrijk. Info: spreadingwings@laroseraiedesacha.com Meer info: www.prajnaparamita.nl of T: 06-36119150 Ú Joanika Ring Overlangel (Maasdijk 4): Satsang elke di voor ‘beginners’ en elke wo voor ‘gevorderden’ (20.00-22.00 u) in het atelier Satsang elke derde zo in de maand. Info en eventuele veranderingen www.joanika.nl Aanmelden verplicht: maasdijk4@gmail.com T: 06-5204569. Ú Taetske Kleijn Leiden (TSUKI, Rijnsburgerwerg 86): Clarity Driedaagse 28 jan. 2016. Rotterdam (Centrum DJOJ, Antony Duyklaan 5-7): QLB meditatiecursus op di 17, 24 nov. en 1 dec. 20.00 u. Meer info: www.tsuki.org, 071-5173508 of tsk@tsuki.org Ú Pia de Blok Advaita in het alledaagse leven: Gouda (Fluwelensingel 53): Jongeren. Stichting JOI; www.onbeperkt-ontspannen.nl Hellevoetsluis: Stiltebijeenkomsten: eens per maand op zo; Kerk aan de Ring Info: Pia, piamaria@planet.nl Websites: www.a-dvaita.net en www.advaitacentrum.nl;

Ú Naropa Satsang volgens de Sacha Traditie: Noordwijkerhout ( “de Maasgaarde” Herenweg 9a) 29 nov, 27 dec (11.00), 18 nov, 16 dec (20.00) Utrecht ( ingang naast Augusto Sandinostraat 134) 4 dec (20.00) Amsterdam (Reijgershof, Provincialeweg 30) 22 nov, 20 dec ( 15.00) Haarlem (Rosenstock-Huessyhuis, Hagestraat 10) 2 dec Exloerveen (“De Maanhoeve”) vipassana retraite: 8 t/m 13 dec. Den Haag (De Zalen , Riouwstraat 1) 27 nov (15.00) Voor de de meest actuele agenda zie http://www.naropa.eu/ en E: info@naropa.eu/ Ú Dit Moment Brugge (Hof van Watervliet – Oude Burg 27) Themaworkshops met Alexander Zöllner. Kashmiryoga met Raf Pype op 29 nov en 6 dec. Meer info op www.ditmoment.be Gent (Groot-Brittanniëlaan 42) - Advaitagroep voor stilte en meditatie: elke 2e do. vd maand (19u-21.30u) - Headless Way oefengroep: elke 4e di. vd maand (19.00-21.30) Info: E: jacques.back@telenet.be, T 0476 89 65 04 Ú Jan van den Oever Leiden (Plata, Garenmarkt 1a) 25 nov., 9 en 23 dec.. (20:00-22:00 u.) Reserveren noodzakelijk via info@janvandenoever.com Info: www.janvandenoever.com Ú Jop Elsen Nieuw-Vennep (Boomgaard 8) Advaitabijeenkomsten Eerste di v.d. maand (19.30 u) Info en aanmelding via T: 06 53 673 526 annette. meininger@worldonline.nl Lelystad (Rivierenlaan 184). Elke 1e vr v.d. maand. Aanmelden bij Cees Bakker T 06 12 664 855 of cees.baksun@gmail.com Info: www.jopelsen.nl of mail jopgmelsen@hotmail.com Ú Randolph Bilthoven (Terra Viva’ Pimpelmeeslaan 1) satsang elke wo en zo (19.30 - 22.00) Ú Sufi Way activiteiten: Amsterdam (Roetersstraat 6) Muzikale meditatie 11 december (19.30 uur) marjolein@mabelis.nl Bergen (NH) (Kievitslaan 201) Thema-avonden rond non-duaal soefisme en muzikale meditatie (Zikr) 26 nov., 17 dec. (20.00 uur) info: Umtul Valeton-Kiekens, muvaleton@gmail.com , telefoon 072 5818779/06 51250493 Zie www.sufiway.nl Ú Ad Oostendorp Arnhem (Medisch Centrum ‘het Span’, van Maerlantstraat 1) zondagen (uitgenomen 1e zo v.d. maand). 22, 29 nov., 13 en 20 dec. (10.30 tot 13.00 u) Eefde bij Zutphen (kazerneplein 5) 1e zo v.d. maand: 6 dec. (10.30 tot 13.00 u) Aanmelden : ad.oostendorp@planet.nl info: adsang.nl en T: 06-44 66 03 93

Ú mededelingen Ù

Ú Steven Noomen Bilthoven (Saturnuslaan 30) 1e en 3e wo v.d. maand. (20.00 u.) T: 030 - 2287 212 www.spirituele-integratie.nl Ú Fokke Slootstra Drouwen (De Verwondering, Lemenweg 2) Compassietraining opma-avond, Mindful gelukkig, stress reductie training op diavond Een Cursus in wonderen, terugkeer naar waarheid en liefde op wo-avond Tools for life 2, het ego doorzien op do-avond Info: T 0599 512798 en http://www.verwondering.eu/ Ú Sharlih Kruisweg (Gron.) Marneweg 66 Huiskamer Satsang: elke do. 19:30 - 22:00 u Leeuwarden, Markant, Wite Mar 7 op 13 dec. 14.00 - 16.30. Info: hethierennu@gmail.com W: www.hethierennu.nl Ú Alexander Zöllner Jaartraining Non-dualiteit: 6 themaworkshops, ook afzonderlijk te volgen. Brugge vanaf 27 sep. Amersfoort vanaf 26-27 okt. zie: www.artoflife.nu en www.ditmoment.be

Ú Arold Langeveld Elsspeet - zesdaagse leergang “Werken met nondualiteit” 10 en 11 maart 2016 7 en 8 april 2016 28 en 29 april 2016 T: 070 2011570 E: arold@alheel.nl W: www.alheel.nl

Ú Willie Deiman ’s-Hertogenbosch. Advaita yoga bijscholingen. Individuele gesprekken en oefeningen in groepen gebaseerd op Advaita, Jean Klein en het werk van Byron Katie www.deommekeer.nl, williedeiman@deommekeer.nl, T: 073 - 6123987

Ú Tony Parsons Amsterdam (Muiderkerk, Linnaeusstraat 37, t/o Tropenmuseum) Vr. 27 - Zo. 29 nov. 2015 Zie www.theopensecret.com/

Ú Han van den Boogaard Zwolle, Inner Touch Tai Chi, Westerlaan 51, op 13 dec. (14.00 - 16.30).

Ú Karin Visser Lelystad (Headless Café) Headless workshops zo 29 nov. dag workshop (10.00-17.00) - Wekelijks op wo (20.00-21.00u.) Google Video Hangout, Info www.headlesscafe.info E: karin@headlesscafe. info T 0320 852532 Blog: http://www.headlesscafe.info/nieuws-commentaar-en-bespiegelingen Ú Jivanjili Vianen (Sacha Center, Rietkamp 69) Wekelijkse satsang op wo-avond (20.00 - 22.00 u). www.jivanjili.org

Ú Erik van Zuydam Amsterdam, Centrum de Ruimte, Dagbijeenkomst, 21 nov. 10:15-16:30 u Rotterdam, Centrum Djoj, Dagbijeenkomst, 29 nov, 10:15-16:30 u Amersfoort, Boerderij Sneul, Dagbijeenkomst, 12 dec. 10:15-16:30 u Breda, Centrum Zuiderlicht, Dagbijeenkomst, 20 dec, 10:15-16:30 u Den Bosch, Centrum Palaya, Dagbijeenkomst, 16 jan, 10:15-16:30 u Meer info: www.inzicht-nu.nl Aanmelding: info@inzicht-nu.nl / 020-6613348

Ú Nicky Verbeek Hilversum (Wandelmeent 61) maandelijkse satsang (13:30 - 16:00) Nederhorst den Berg (Blijklaan 1) maandelijkse satsang (13:30 - 16:00) Info en aanmelden: www.muhja.nl // info@muhja.nl T 0031(0)6-54988895 W: www.muhja.nl

[advertenties]

Wilt u ook

adverteren in InZicht? Neem dan contact op met Meinhard van de Reep info@inzicht.org of 0252 522001

InZicht . 4 . 2015

Intensieve begeleidingsweken: 10 individuele sessies in vijf dagen: - werken aan vitaliteit (healing) - verkrijgen van Inzicht (Zelfonderzoek) In voor en najaar: La Gomera, Frankrijk Spanje, Belgie Incidenteel: Costa Rica Mieke F.W. Berger Ph.D. Voor info zie: www.jinshinhealing.com email: MFWBerger@Jinshinhealing.com Auteur van: oorspronkelijk Jin Shin ISBN nr 9069636328 Altamira Becht

[advertentie]