Miejsce bytowania wielogatunkowej komuny w Zwierzyńcu na Roztoczu

W Y D Z I A Ł

A R C H I T E K T U R Y

na kierunku Architektura

Miejsce bytowania międzygatunkowej komuny w Zwierzyńcu na Roztoczu – koncepcyjne opracowanie projektowe.

numer pracy według wydziałowej ewidencji prac: 101B-ISP-AC/296312/1175934

Jakub Węgrzynowicz numer albumu 296312

promotorka dr inż. arch. Agnieszka Wośko-Czeranowska

konsultacje Architektura krajobrazu – mgr inż. arch. Justyna Dziedziejko Budownictwo – dr. inż. arch. Anna Tofiluk Technologie Energooszczędne – mgr. inż. arch. Michał Gołębiewski

WARSZAWA 2022

2

Politechnika Warszawska

Warszawa, 13.03.2022 miejscowość i data

Jakub Węgrzynowicz imię i nazwisko studenta

296312 numer albumu

Architektura kierunek studiów

OŚWIADCZENIE Świadomy/-a odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została napisana przeze mnie samodzielnie, pod opieką kierującego pracą dyplomową.

Jednocześnie oświadczam, że: − niniejsza praca dyplomowa nie narusza praw autorskich w rozumieniu ustawy z dnia 4. lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) oraz dóbr osobistych chronionych prawem cywilnym, − niniejsza praca dyplomowa nie zawiera danych i informacji, które uzyskałem/-am w sposób niedozwolony, − niniejsza praca dyplomowa nie była wcześniej podstawą żadnej innej urzędowej procedury związanej z nadawaniem dyplomów lub tytułów zawodowych, − wszystkie informacje umieszczone w niniejszej pracy, uzyskane ze źródeł pisanych i elektronicznych, zostały udokumentowane w wykazie literatury odpowiednimi odnośnikami, − znam regulacje prawne Politechniki Warszawskiej w sprawie zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, prawami własności przemysłowej oraz zasadami komercjalizacji.

Oświadczam, że treść pracy dyplomowej w wersji drukowanej, treść pracy dyplomowej zawartej na nośniku elektronicznym (płycie kompaktowej) oraz treść pracy dyplomowej w systemie iSOD są identyczne.

czytelny podpis studenta

3

Streszczenie Miejsce bytowania międzygatunkowej komuny w Zwierzyńcu na Roztoczu – koncepcyjne opracowanie projektowe Przedmiotem pracy dyplomowej jest koncepcyjny projekt urbanistyczno-architektoniczny zespołu o podstawowej funkcji mieszkaniowej uzupełnionej zabudową produkcyjno-usługową. Celem zadania jest wytworzenie warunków przestrzennych oraz funkcjonalnych odpowiednich dla siedliska, w którym ludzie, zwierzęta, rośliny i grzyby mogą żyć w harmonii. Opracowywana koncepcja urbanistycznoarchitektoniczna jest próbą odpowiedzi na zmianę paradygmatu w postrzeganiu relacji człowieka w naturze i propozycją projektową na sposób międzygatunkowej kohabitacji, opartej na zasadach równoprawności. Lokalizacja projektu znajduje się w Zwierzyńcu na Roztoczu. Koncepcja została wykonana dla obszaru o powierzchni ok. 11 000 m² i poprzedzona rozważaniami teoretycznymi i analizami przestrzennymi opracowanymi w skali regionu, ponadlokalnej i najbliższego sąsiedztwa.

W programie przewidziano się obiekty mieszkalne dla niewielkiej intencjonalnej wspólnoty ludzi, miejsca dla życia zwierząt, a także rozwiązania przestrzenne przeznaczone dla wegetacji roślin i grzybów. Istotne częścią pracy było opracowanie gradacji przestrzeni prywatnych i wspólnych, przeznaczonych dla międzygatunkowej integracji. Dodatkowo zespół został uzupełniony miejscami produkcji żywności i rękodzieła oraz niewielkim centrum wymiany doświadczeń wraz z holistycznie przekształcanym terenem, otwartym dla turystów i lokalnej społeczności, którego celem jest wytworzenie miejsca spotkań, gdzie ludzie i byty poza-ludzkie mogą zyskiwać świadomość o sobie nawzajem i budować wspólnotę opartą na wzajemnym szacunku i trosce.

W projekcie pojawiają się rozwiązania, umożliwiające wyeliminowanie negatywnych skutków zaistnienia ingerencji i świadczące środowisku usługi w zakresie oczyszczania powietrza, magazynowania wody, wiązania dwutlenku węgla i podtrzymywania bioróżnorodności. Koncepcja zakłada również wypracowanie częściowej samowystarczalności komuny opartej na ogrodnictwie, produkcji energii oraz przetwarzaniu odpadów.

Słowa kluczowe: architektura, posthumanizm, ekologia, wspólne zamieszkiwanie, krajobraz, natura, kultura,

4

Abstract Place of living for an interspecies commune in Zwierzyniec at Roztocze region – conceptional design study.

The theme of the thesis is a conceptional urban and architectural design of a set of buildings with the major housing function, complemented by production and public service program. The aim of the task is to create suitable spatial conditions for a habitat, where people, animals, plants and mushrooms might prosper in harmony. The design study is an attempt to answer of the paradigm shift in the way of perceiving human in nature and a design proposal for a way of interspecies co-habitation based on the rules of equality and inclusion. The project is located in Zwierzyniec at Roztocze region in south-eastern Poland, and its concept has been introduced for a site with an area of circa. 11 000 m². The proposal has been developed after conducting theoretical considerations and spatial analysis in the regional, local and neighbouring scale.

The functional program comprises housing facilities for a small intentional community, places for living for animals and spatial proposals for the vegetation of plants and mushrooms. An essential part of the work was to develop a gradation of private and shared spaces for interspecific integration. Additionally, the complex has been supplemented with food and handicraft production sites and a small local centre and a holistically transformed area, open to tourists and the local community. The aim of such a place is to create a meeting place where people and nonhuman beings can become aware of each other and build a community based on mutual respect and care.

The project includes solutions that allow to eliminate the negative effects of the interference and provide services to the environment in the field of air purification, water storage, carbon dioxide binding and maintaining biodiversity. The concept also assumes the development of a partial self-sufficiency of the commune based on horticulture, energy production and waste processing.

Keywords: architecture, posthuman studies, ecology, co-habitation, landscape, nature, culture

5

Spis treści CZĘŚĆ TEORETYCZNA .................................................................................................... 9 1.

Wprowadzenie do tematu ................................................................................... 10

2.

Motywy i cel pracy .............................................................................................. 12

3.

Uzasadnienie wyboru lokalizacji ......................................................................... 14

CZĘŚĆ ANALITYCZNA................................................................................................... 17 4.

5.

6.

Analizy regionu Roztocza ................................................................................... 18 4.1.

Wartości krajobrazowe................................................................................. 19

4.2.

Środowisko przyrodnicze ............................................................................. 20

4.3.

Środowisko kulturowe .................................................................................. 22

Analizy kontekstu lokalnego ................................................................................ 24 5.1.

Lokalizacja projektu ..................................................................................... 24

5.2.

Kontekst historyczny .................................................................................... 25

5.3.

Środowisko zamieszkiwania ........................................................................ 28

5.4.

Komunikacja ................................................................................................ 30

5.5.

Uwarunkowania formalno-prawne................................................................ 32

5.6.

Inwentaryzacja działki i sąsiedztwa .............................................................. 37

5.7.

Waloryzacja działki ...................................................................................... 38

Wnioski ............................................................................................................... 39

CZĘŚĆ PROJEKTOWA ................................................................................................... 41

7.

6

6.1.

Założenia ideowe ......................................................................................... 42

6.2.

Profile użytkowników ................................................................................... 43

6.3.

Decyzje projektowe...................................................................................... 46

Opis techniczny .................................................................................................. 50 7.1.

Podstawowe informacje ............................................................................... 50

7.2.

Przeznaczenie i program funkcjonalny......................................................... 50

7.3.

Zagospodarowanie oraz zestawienie powierzchni terenu ............................ 51

7.4.

Spis pomieszczeń opracowywanego budynku: ............................................ 51

7.5.

Projektowane rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe ................................ 53

7.6.

Instalacje .....................................................................................................58

7.7.

Warunki ochrony przeciwpożarowej .............................................................59

7.8.

Wpływ na środowisko ..................................................................................60

Literatura .......................................................................................................................64 Spis rysunków ...............................................................................................................66 Plansze .........................................................................................................................67

Informacje o konstrukcji pracy Praca składa się z trzech części. Pierwsza omawia filozofię kryjącą się za doborem środków projektowych oraz motywy i cele autora, za pomocą tekstu i ilustracji, które zostały przygotowane na seminarium Synergia rysunku odręcznego i komputerowego prowadzonym przez. mgr. inż. arch. Tomasza Trzupka. Część drugą stanowi analiza kontekstu miejsca w skali regionu, lokalnej i najbliższego sąsiedztwa. Cześć trzecia zawiera założenia autorskie oraz odpowiadające im decyzje projektowe. Właściwy opis techniczny rozpoczyna się na stronie 50. Poszczególne części zostały opatrzone okładkami wraz z cytatami wprowadzającymi. Opis i zamieszczone na końcu plansze projektowe stanowią integralną całość i powinny być rozpatrywane łącznie.

W pracy autor celowo posługuje się określeniami, których celem jest upodmiotowienie nie-ludzkich form istnienia, mimo ich niepewnej jeszcze formy ortograficznej.

Podobnym zabiegiem jest zapisywanie nazw gatunków wielką literą, na podobieństwo ludzkich imion i nazwisk.

Podziękowania Autor składa wyrazy wdzięczności szanownej Pani Promotorce, dr inż. arch. Agnieszce Wośko-Czeranowskiej za nieocenioną pomoc merytoryczną oraz nieopisaną ilość wsparcia, zarówno w trudnych, jak i przyjemnych momentach przygotowywania pracy.

Podziękowania pragnie złożyć również konsultantom: mgr inż. arch. Justynie Dziedziejko, dr. inż. arch. Annie Tofiluk, mgr. inż. arch. Michałowi Gołębiewskiemu oraz mgr inż. arch.

Tomaszowi Trzupkowi, bez których koncepcja nie przybrałby tak dopracowanej formy.

7

"My nie jesteśmy obrońcami rzeki.

J e s t e ś m y rzeką."

- Rybak znad rzeki Magdaleny w Kolumbii

8

CZĘŚĆ TEORETYCZNA

9

1. Wprowadzenie do tematu

Opracowywana koncepcja projektowa jest odpryskiem problematyki skomplikowanej relacji człowieka z naturą, której jest inherentną częścią, jak i największym zagrożeniem. Mimo projektowego charakteru pracy, konieczne okazały się rozważania teoretyczne na temat ko-habitacji człowieka w ekosystemie, po to, żeby lepiej zrozumieć szersze ramy architektonicznej ingerencji. Żadna pojedyncza forma życia nie zbudowała tak wyraźnej dominacji jak człowiek. Ze względu na jego hipersprawczą rolę w procesach geologicznych Ziemi, część naukowców obecną epokę geologiczną nazywa antropocenem. Gwoli ścisłości, to głównie w kilku ostatnich wiekach ludzkiej ekspansji, a w szczególności białego człowieka i zachodniej cywilizacji, dopuściliśmy się nadużyć, bezceremonialnie 10

wprzęgających pojedyncze istoty, jak i całe ekosystemy w zorganizowany system władzy i wyzysku. Motywowana niekończącym się wzrostem działalność ludzka w dalszym ciągu przyczynia się do przekraczania granic planetarnych, zastraszającej utraty bioróżnorodności, eksploatacji wszystkich środowisk naturalnych, degradacji ich gleb, wody i mikroklimatów.

Postrzeganie natury jako czegoś odrębnego od człowieka jest jednak fałszem. W gruncie rzeczy, cała ziemska materia, od budynków, rzek, gór, roślin, zwierząt, grzybów po ludzi jest częścią tej samej ontologicznej ciągłości, która wykazuje heterogeniczne różnice, ale w swojej istocie jest zbudowana z tych samych cząstek i kreowana tymi samymi procesami.

Gdy uświadomimy sobie tę pozbawioną hierarchii równoważność elementów i zaakceptujemy nieustanne procesy ożywania i obumierania w różnorodnych formach, zdamy sobie też sprawę, że wykształcone przez człowieka modele bycia w świecie wymagają gruntownych reinterpretacji.

rozszerzonej o pozaludzkich użytkowników. Forma współżycia takiej wspólnoty wynika ze świadomości międzygatunkowej zależności i powiązania tą samą niepewnością bytu. Godzi się ona na pewne ograniczenia w komforcie życia, na rzecz dobra wspólnego.

W pracy pochylam się nad jednym z zagadnień kształtujących współczesny świat – modelem zamieszkiwania. Ramy ideowe i typologiczne, w jakich się ono obecnie odbywa, wpływają nie tylko na środowisko życia ludzi, ale również wszystkich nieuwzględnianych sąsiadów, takich jak inne zwierzęta, rośliny, grzyby, rzeki czy całe ekosystemy. Tematem jest miejsce bytowania grupy, która zgodnie ze swoimi wspólnymi wartościami, intencjonalnie decyduje się na formę życia w komunie

Projekt nie jest jednak tak radykalny, jak brzmi. W założeniu, zakłada on szereg prostych rozwiązań, które mogą zostać wykorzystane wspólnie z innymi gatunkami do wypracowania sprawiedliwszych form trwania, opartych na rozumieniu naszej, często skomplikowanej, zależności. Nie chodzi tu o poddanie się całkowicie dominacji takiego czy innego gatunku, lecz o wynegocjowanie warunków współegzystencji możliwie pozbawionej nierówności czy przemocy, a opartej na trosce.

11

2. Motywy i cel pracy

2

1 2 1.1

3

1.2

1.3

1.1

5

1.1

6

12

1.4 1.1

7

1.5

1.6

1.7

1.1

1.1

1.1

Motywem do podjęcia tematu była krytyczna refleksja na temat powszechnego rozłamu w relacji człowieka i natury, który jest owocem humanistycznego dualizmu i antropocentryzmu, stawiającego ludzkie potrzeby na pierwszym miejscu. To ta narracja stanowi podbudowę kapitali9 stycznej machiny, do której budowy po1.9 trzeba było wielu wywłaszczeń i aktów 1.1 przemocy, a przede wszystkim zmiany opowieści na temat przyrody. Ludzie z pewnych pobudek zaczęli postrzegać naturę jako coś niższego i podrzędnego, pozbawionego ducha, który rzekomo ożywia tylko ich. Kultura kapitalizmu opiera się dokładnie na tym oddzieleniu. Gra toczy się jednak nie tylko o ekonomię, ale o teorię bytu i wymaga dekolonizacji narodów, gruntów, i lasów, a także naszych umysłów.

4

8 1.8 1.1

Chciałbym tu podkreślić istotę narracji, którymi się posługujemy, w tym także tych, dotyczących architektury. To, jakie pytania stawiamy, jakie historie opowiadamy przy tworzeniu przestrzeni oraz jak je obrazujemy, ma moim zdaniem realny wpływ na krajobraz rzeczywistości. Być 11 może, przez odpowiednie przeformułowania, jesteśmy w stanie odkryć jakieś ożywcze paradoksy, które mogą okazać się pomocne w poszukiwaniu nowych możliwości i źródeł nadziei na wspólne wyzwolenie, których, jako międzygatunkowe społeczeństwo, obecnie bardzo potrzebujemy.

W niektórych pesymistycznych opowieściach osoby zajmujące się architekturą deprecjonują swój wpływ na budowanie nowych ram ekologicznej cywilizacji. Uważają, że można już tylko zaprojektować

"bardziej elegancki koniec". W swojej pracy chciałbym jednak przełamać ten prowadzący do impasu dyskurs i zaproponować kierowanie się zasadą realizmu myśli i optymizmu działania. Nie brakuje przecież głosów osób specjalistycznych, które mówią, że można zrobić jeszcze bardzo wiele.

Niestety, ze względów na wymagania formalne pracy dyplomowej nie da się w niej wykonać wielu radykalnych kroków, jak choćby zaniechanie projektowania i celebrowanie entropii, jednak możliwe jest przeprowadzenie eksperymentu projektowego, polegającego na opracowaniu alternatywnego modelu zamieszkiwania dla grupy odbiorców, której podstawową jednostką niekoniecznie jest rodzina, a kolektywna społeczność, zapraszająca w swoje struktury inne byty.

Celem pracy jest opracowanie takich ram urbanistyczno-architektonicznych, w których może odbywać się owocne życie takiej komuny, w zgodzie ze społecznymi, ekologicznymi i filozoficznymi założeniami o równoprawności i sprawiedliwości.

W pracy chodzi także w pewnym stopniu o możliwość podekscytowania tym, że nie musimy godzić się na status quo i ulegać wszechobecnej pogoni za dobrobytem, a możemy eksperymentować z typologią i formą, aby dbać o wspólny dobrostan.

Wiemy, jakie problemy rujnują nasze środowisko oraz jak proste są rozwiązania — ograniczenie konsumpcji, wygód cywilizacyjnych, zgoda na pewien dyskomfort, powrót do życia lokalnego, prostego i w zgodzie z odwiecznym cyklem przepływu materii. Skoro rozpoznaliśmy problemy i rozwiązania, warto byłoby choć spróbować wprowadzać je w życie.

13

3. Uzasadnienie wyboru lokalizacji

Kartografia krytyczna Graficzny sposób opowiadania o lokalizacji jest próbą wywrócenia antropocentrycznego paradygmatu. Z perspektywy nieludzkiej, granice państw to przecież pozbawione sensu sztuczne twory, a w przestrzeni orientować można się równie dobrze dzięki wodzie.

Poszukiwanie lokalizacji Na etapie wyboru odpowiedniego miejsca dla opracowywanego projektu koncepcyjnego doszedłem do wniosku, że lokowanie międzygatunkowego założenia w gęstej tkance miejskiej znacznie ograniczyłoby jego sprawiedliwe użytkowanie ze względu na podporządkowanie tych środowisk głównie potrzebom człowieka. Odrzuciłem również dzikie tereny, leżące z dala od ośrodków ludzkiej aktywności. Osiedlanie 14

się w tych sporadycznie zachowanych enklawach, nie jest moim zdaniem moralnie uzasadnione. Opowieści o domu w lesie lub na wzgórzu z pięknym widokiem wydają się kuszące, jednak budowanie ludzkich siedzib w tych „naturalnych” miejscach rzadko tę obecną naturę uwzględnia. Zarówno proces budowy, jak i użytkowanie, pozyskiwanie zasobów, transport, produkcja odpadów, czy zanieczyszczenie hałasem i światłem odciska piętno na pozaludzkich sąsiadach. Oczywiście możemy być w tych miejscach uważnymi gośćmi, ale raczej nie musimy się tam na stałe osiedlać.

Pożądana okazała sie więc lokalizacja "z pogranicza" - miejsce, w którym można by wytworzyć formę ciągłości między dzikim i ludzkim. Odpowiednie wydało mi się więc miasto o umiarkowanej skali

urbanizacji, leżące na skraju naturalnego ekosystemu. Nie stanowi ono wtedy ściśle ograniczonej jednostki administracyjnej o nieprzekraczalnych granicach, ale zachowuje się bardziej jak pozbawiona fundamentów sieć, relacyjna i otwarta na nowych aktorów. Taki konglomerat ma predyspozycję do wytworzenia hybrydowej formy współżycia, dynamicznie angażującej i splatającej w swojej strukturze to, co symboliczne i materialne, to, co kulturowe i naturalne oraz to, co ludzkie i nieludzkie.

Wybór i uzasadnienie Położone w południowo-wschodniej Polsce, Roztocze, swoimi cechami krajobrazowymi, przyrodniczymi i kulturowymi stanowi właśnie taką krainę „z pogranicza”, łączącą w sobie wspomniane sploty w niezwykle malowniczej odsłonie. Jako że jest to również obszar mojej osobistej fascynacji, opracowywaną koncepcję postanowiłem zlokalizować właśnie na jego terenie, a konkretniej w Zwierzyńcu, niewielkim mieście, będącym sercem krainy. Miasteczko, ma bogatą historię nieludzką,

odciśniętą w swojej nazwie, a także cieszy się statusem siedziby Roztoczańskiego Parku Narodowego. Równolegle jest ono niestety stale zabudowywane w sposób, niezważający na złożony krajobraz kontekstów. Właśnie z tych względów, Zwierzyniec wydaje się odpowiednim polem eksperymentalnym dla opracowywanego wielogatunkowego siedliska.

Wybrana działka znajduje się tam, gdzie Wieprz zakręca na północ, w sąsiedztwie rzeki, ogródków działkowych i zabudowy jednorodzinnej. Opracowywana koncepcja zespołu mieszkaniowego, wraz z centrum wymiany doświadczeń, ma szansę wytworzyć zjawisko ciągłości w badanej tkance miejskiej i umożliwić zespolenie tego, co w niej ludzkie z tym, co pozaludzkie. Taka lokalizacja umożliwia także przyłączenie realizacji do współdzielonych systemów infrastruktury komunalnej i komunikacji, a sąsiadujące z nim obszary naturalne i korytarze ekologiczne mogłyby zapewnić swobodny przepływ zasobów i informacji pomiędzy jego wielogatunkowymi użytkownikami i użytkowniczkami.

15

"Jesteśmy kompostem, żyjemy i umieramy w ruinach świata."

- Donna Haraway

16

CZĘŚĆ ANALITYCZNA

17

4. Analizy regionu Roztocza Aby lepiej zrozumieć szerszy kontekst projektu z założeniem podkreślenia inherentnej ciągłości pomiędzy różnorodnymi formami materii, czy to człowiekiem i tworzoną przez niego kulturą, czy pozaludzkim środowiskiem naturalnym i formowanym wspólnie krajobrazem, ten rozdział pracy poświęcony jest zbadaniu tych właśnie cech regionu i uchwycenia jego charakteru dla opracowywanej ingerencji projektowej.

Roztocze leży w południowowschodniej Polsce, na południe od Wyżyny Lubelskiej. To kraina wzgórz rozpościerających się szerokim łukiem od Kraśnika po Lwów i rozciągająca się w znaczniej mierze poza granicami Polski, w Ukrainie. Jego długość wynosi 180 kilometrów, a wysokość bezwzględna waha się od 300 do 400 metrów. Nazwa Roztocza wywodzi się prawdopodobnie z funkcji wododziałowej, która w dialekcie lokalnym była określana jako roztocz lub roztoka. Wzdłuż pasma wzgórz przebiega dział wodny pomiędzy dopływami Wieprza, Sanu i Bugu, który "roztacza" wody tych rzek. Rzeki wypływające z Roztocza trafiają zarówno do zlewni Bałtyku (m.in.

Wieprz, Bystrzyca i Tanew) jak również, wraz z Dniestrem, do zlewni Morza Czarnego (Wereszyca i Zubrza).

1

1. Średniowieczna mapa Europy opracowana 2 przez Mikołaja z Kuzy. Źródło: www.mapy. 2muzeum-polskie.org, dostęp: 16.03.2022 2. Dwie Zlewnie rzek na mapie Roztocza. Źródło: www.jakubas.pl/e-Mapa-Roztocze/Historia-Roztocza-w-Sredniowieczu, dostęp: 16.03.2022

18

4.1.

Wartości krajobrazowe

3 2

Krajobraz Roztocza jest jednym z najcenniejszych w skali Polski, a nawet Europy, zarówno z powodu wysokiego stopnia jego naturalności w obszarach chronionych, jak i również harmonijności otaczających go układów rolniczych i łąkowych, współtworzonych przez człowieka. Wpisały się one w różnorodność krajobrazów naturalnych, wzbogacając je o nowe formy i treści i stanowiąc o niepowtarzalnym dziedzictwie przyrodniczym i kulturowym regionu.

W celu utrzymania wartości i poprawy jakości krajobrazu działalność ludzka powinna uwzględniać utrzymanie dzikich enklaw w dolinie rzeki Wieprz, zachowanie rozłogów pól, utrzymanie struktury użytkowania ziemi, renowację założeń folwarcznych i parkowo-ogrodowych oraz zachowanie układu przestrzennego osad leśnych i małej architektury drewnianej. Niezwykle ważna jest także hodowla zachowawcza rodzimych ras zwierząt – Konika Polskiego, Owcy Uhruskiej, Bydła Czerwonego i Białogrzbietego, które przez wielowiekową zależność od człowieka i wykształconą zażyłość, mają prawa do ludzkiej pomocy przy współtworzeniu wspólnego środowiska w krajobrazie.

3. Źródło: Kłysewicz K., Michalski T., Mielnik T. (2021). Roztocze. Wydawnictwo Libra.

4. Źródło: Hałasa E., (2006). Zwierzyniec na Roztoczu: historia i współczesność. Wydawnictwo Lipiec.

4

19

4.2.

Środowisko przyrodnicze

Kraina roztoczańska jest ważnym korytarzem ekologicznym, łączącym Wyżyny Polskie z Podolem, umożliwiając „wędrówkę” roślin i zwierząt. Dzięki temu, na Roztoczu występują elementy flory i fauny z wielu obszarów geograficznych, m.in. gatunki stepowe, górskie czy śródziemnomorskie.

Przebiega tędy północno-wschodnia granica zasięgu gromadnego występowania drzew takich jak: Jodła, Buk, Jawor, Świerk i Lipa szerokolistna. Występują tu różnorodne i dobrze zachowane lasy, wśród których można wyróżnić buczyny karpackie, bory jodłowe, dąbrowy świetliste, grądy, czy różne typy borów sosnowych od suchych, aż po bagienne, a także torfowiska przejściowe i wysokie. W dolinach rzecznych występują olsy i łęgi. Bogata flora tych zbiorowisk leśnych cechuje się niezwykłym bogactwem, w tym wieloma gatunkami rzadkimi i chronionymi. Warto wymienić m.in. kilka szczególnych roślin górskich (jak Tojad Dzióbaty, czy Widłak Wroniec), północnych (jak Zimoziół Północny, Bagnica Torfowa), pontyjskich (Pojownik Prosty, Pluskwica Europejska), czy atlantyckich (Rosiczka Pośrednia, Widłak Torfowy). Ponadto, jest to największe w kraju skupisko Obuwika Pospolitego i innych licznych gatunków storczyków, a także łanowych stanowisk Śnieżyczki Przebiśniegu, Czosnku Siatkowatego, Zawilca Wielo-kwiatowego oraz kresowych stanowisk owocującego Bluszczu Pospolitego i wielu innych.

5

6

5., 6., 7., 8. Źródło: Lipiec W. (1993). Roztocze.

Warszawa, Wydawnictwo Voyager.

9., 10. Źródło: Kłysewicz K., Michalski T., Mielnik T. (2021). Roztocze. Wydawnictwo Libra.

7

20

8

9

Wśród pozaludzkich przedstawicieli królestwa zwierząt, zamieszkujących Roztocze należy wymienić liczne Sarny, Jelenie, Dziki, Lisy i Zające. Coraz częstszymi bywalcami są Łosie, Wilki i Borsuki. W kilku miejscach nad rzekami można podglądać Bobry - lokalnych architektów. Osobliwością leżącego na omawianym obszarze Roztoczańskiego Parku Narodowego są potomkowie Tarpanów, czyli Koniki Polskie. Ich sąsiadami z gromady ssaków są m.in. gatunki pilchowate, takie jak Wydra, Łasica i Gronostaj. Z ponad 280 gatunków ptaków, można tu spotkać Orlika Krzykliwego, Bielika, Jastrzębia, Trzmielojada, Bociana Czarnego, Krogulca, Kraskę czy Pustułkę.

Gady reprezentuje Żmija Zygzakowata, Zaskroniec, bardzo rzadki Gniewosz, Padalec, często w odmianie turkusowej. Wśród wielu mieszkańców Roztocza z gromady płazów wymieniłbym choćby Traszkę Grzebieniastą, Ropuchę Zieloną, Kumaka Nizinnego czy Rzekotkę. W wartkich strumieniach można spotkać Pstrąga Potokowego. Świat fauny bezkręgowej jest równie bogaty. Na siedliskach występuje szereg gatunków owadów ciepłolubnych, w tym wiele gatunków Chrząszczy jak np. Jelonek Rogacz, istota związana z zamierającymi starymi drzewami, wpisany do Polskiej czerwonej księgi zwierząt.

W dowód uznania dla walorów przyrodniczych Roztocza, w 2019 r., krainę tę wpisano na światową listę rezerwatów biosfery UNESCO, w ramach programu „Człowiek i Biosfera”. Uzyskanie tego statusu podkreśla szczególną rolę tego regionu dla ochrony środowiska Polski i Europy i świadczy o aspiracjach do przykładowego kreowania zrównoważonych relacji między ludźmi, a naturą pozaludzką.

10 0

21

4.3.

Środowisko kulturowe

Roztocze od średniowiecza było terenem, na którym dochodziło do krzyżowania się dwóch prądów etnicznych, lechickiego i ruskiego. Wraz z objęciem ogromnych połaci Roztocza w Ordynacji Zamojskiej, założonej przez Jana Zamoyskiego, mozaikę religijno-etniczną regionu wzbogaciła także ludność żydowska. A w znaczniejszych ośrodkach takich jak Zamość, Żółkiew czy Lwów osiedlali się także cudzoziemscy kupcy, rzemieślnicy i przemysłowcy. Byli wśród nich m.in. Węgrzy, Tatarzy, Ormianie, Niemcy, Grecy czy Włosi. Współzamieszkiwanie na jednym terenie ludności o odmiennych kulturach i wyznaniach spowodowały, że Roztocze pod względem kulturowym stało się fascynującą krainą, gdzie przemieszały się wpływy Wschodu i Zachodu, budując wspólnotę na zasadach otwartości i tolerancji. Reliktem wielokulturowego dziedzictwa są współcześnie występujące obok siebie zabytki, takie jak pałace, dwory, cerkwie, kościoły, synagogi, cmentarze wielu wyznań oraz zabytki małej architektury, jak kapliczki przydrożne.

Mimo iż na początku 2022 roku, Roztocze jest krainą relatywnie jednorodną etnicznie, wpływy jej wielokulturowej przeszłości są ciągle obecne w sztuce, architekturze i krajobrazie. Być może, aby sprostać wyzwaniom przyszłości, powinniśmy uczyć się na przykładzie Roztocza tego, jak mogą wyglądać środowiska i ramy współżycia różnorodnych grup społecznych.

11 0

12 0

11., 12., 14., 16., Źródło: Lipiec W. (1993). Roztocze. Warszawa, Wydawnictwo Voyager.

13., 15., 17., Źródło: Kłysewicz K., Michalski T., Mielnik T. (2021). Roztocze. Wydaw. Libra.

13 0

22

14

16

15

17

23

5. Analizy kontekstu lokalnego 5.1.

Lokalizacja projektu

Zgodnie z uzasadnieniem przedstawionym w pierwszej części pracy, lokalizacja koncepcji znajduje się nad rzeką Wieprz w mieście Zwierzyniec. To urokliwe miasteczko, liczące niecałe 3500 mieszkańców leży w południowej części województwa lubelskiego w powiecie zamojskim na zachodnim skraju Roztocza Środkowego.

Miejscowość jest położona w piaszczystej dolinie porośniętej borem sosnowym, w której wody swe toczy malownicza rzeka Wieprz i strumień Świercz, łączące się ze sobą i płynące dalej wspólnie. Lokalizacja koncepcji znajduje się tuż przed granicą z wsią Wywłoczka, w miejscu, gdzie rzeka zakręca w kierunku północy i umożliwia spojrzenie daleko w głąb, znajduje się w jej obydwie strony. W tym miejscu dolina rzeczna zaczyna się rozszerzać nawet do 2 kilometrów, tworząc nieckę pomiędzy otaczającymi ją wapiennymi wzgórzami, co umożliwia bytowanie ludzi i istot pozaludzkich w sprzyjających im warunkach.

24

19

5.2.

Kontekst historyczny

O nie-tylko-ludzkiej historii terenów Zwierzyńca, oraz współcześnie wytyczonej działki nad Wieprzem wiadomo tyle, w ostatniej fazie czwartorzędu, rozpoczętej około 10 tysięcy lat temu, kiedy to ostatecznie z ziem polskich ustąpiły lodowce utrwalił się obecny kształt wzgórz i rzek oraz ukształtowała się współczesna flora i fauna. Obserwując dziś krajobraz doliny zwierzynieckiej, trudno wyobrazić sobie, że był to kiedyś teren szumiących mórz, strefa bujnej roślinności tropikalnej, czy wymarła kraina lądolodu.

Dawny Wieprz rozlewał się tu szeroko, w licznych pętlach i zakolach tworząc bagienny krajobraz. Teren opracowania pokrywały w tamtym okresie nadwieprzańskie łąki pełne traw i ziół, obecnie prawie w całości zajęte przez domy Nowego Osiedla, pracownicze ogródki działkowe oraz pola uprawne.

Rzeka, otaczające ją stawy i jeziora stanowiły wodopoje, do których schodziły się liczne zwierzęta. Wkrótce pojawili się także pierwsi ludzie, którzy cenili bezpieczne schronienia na suchych wydmach wśród bagien i rzecznych rozlewisk. Przybysze zakładali niewielkie pola początkowo w zaroślach nadrzecznych i leśnych polanach, a następnie na wykarczowanych i wypalanych skrajach lasu. Siali pszenicę, jęczmień, owies i len, sadzili groch i soczewicę.

Zakładanie osad blisko źródeł wody sprzyjało również hodowli Bydła, Owiec, Kóz i Świń.

Oficjalnie Zwierzyniec powstał wiele wieków później, około 1597 roku jako wiejska rezydencja kanclerza i hetmana Jana Zamoyskiego. Sławny założyciel leżącego niedaleko Zamościa, ze względu na walory krajobrazowe puszczy szczebrzeszyńskiej, postanowił założyć w niej renesansową willę

18

19

18. Dolina Wieprza – w dawnych czasach występowały tu praslowiańskie osady. Fot. W. Lipiec. Żródło: Matławska H. (1991) Zwierzyniec.

19. Zwierzyniec – założenie z końca XVIII wieku.

1. drewniany pałac, 2. murowane oficyny, 3. podjazd, 4. kościół na wodzie, 5. pomnik psa na wyspie, 6. młyn, 7. mostek, 8. altana parkowa, 9. łaźnia, 10. most; Żródło: Matławska H. (1991) Zwierzyniec.

25

– miejsce odpoczynku wśród lasów. Upatrzona lokalizacja znajdowała się nad Wieprzem, między Wywłoczką, a Obroczą w sąsiedztwie istniejącej już Rudy. Stoki wzgórz porośnięte jodłowo-bukowym drzewostanem oraz trudno dostępne rozlewiska rzeki i towarzyszącego jej strumienia posiadały niezwykłe walory krajobrazowe, a także obronne. Dla kanclerza zbudowano reprezentacyjny modrzewiowy dom. Po jego wschodniej stronie zlokalizowano aleję lipową, a wokół niego ogród włoski, który splatał się z otaczającymi rezydencję puszczami tworząc nierozerwalną całość.

W drewnianych oficynach, ulokowano dworską kuchnię, piekarnię, spiżarnię i łaźnię, a pod lasem stajnie. Znaczną część puszczy ogrodzono wysokim płotem z żerdzi, 30kilometrowym obwodem obejmując właściwy zwierzyniec – czyli rezerwat ze zwierzętami łownymi. Łowiectwo odbywało się tu na specjalne okazje. Na co dzień Zwierzyniec pełnił rolę bardziej ogrodu zoologicznego, gdzie zwierzęta były obserwowane i podziwiane. Otoczono opieką miejscowe Jelenie, Sarny i Dziki, oraz pomniejsze: Zające, Wydry, Borsuki, Kuny, a także sprowadzone Łosie, Żubry i Daniele. Jak twierdzą źródła, można było się tu oddać rozmyślaniom, toczyć uczone dysputy i czytać umiłowane księgi. Wiele lat później miasto to w dalszym ciągu przyciągało uczonych, takich jak Stanisław Staszic, który podczas wielogodzinnych spacerów i wędrówek przez zwierzynieckie lasy, znajdował w spokój w ładzie panującym w przyrodzie: „Jak tu dobrze! W tej dzikiej kniei w borów środku, jaka spokojność w moim czuciu i myśleniu! Zda mi się, żem tu więcej zbliżon do natury. Trafiłem moim życiem na nieszczęsne czasy, w których spokojne tylko te dzicze bezludne.” („Zwierzyniec Matławska H.)

26

20

21

22

20. Granice „Parkanu” u schyłku XIX wieku. Żródło: Matławska H. (1991) Zwierzyniec.

21. Stara zagroda we wsi Turzyniec. Źródło: Matławska H. (1991) Zwierzyniec.

22. Domy przy ordynackiej stolarni. Źródło.: Matławska H. (1991) Zwierzyniec.

23

24

25

23. Czarne bociany na wodach stawów Echo Żródło: Matławska H. (1991) Zwierzyniec.

24. Kościół na wodzie z I poł. XVIII w. Żródło: Matławska H. (1991) Zwierzyniec.

Spostrzeżenia Staszica wydają się zaskakująco aktualne, przypominając, że we współczesnych czasach, zmagamy się z bezprecedensowymi wyzwaniami, których geneza jest nierozerwalnie związana ze stosunkiem ludzi do pozaludzkiej przyrody.

Zmianę podejścia do natury widać także w historii Zwierzyńca, do którego w czasach XII zarządcy Ordynacji Zamojskiej, który urzeczony postępem technologicznym na Zachodzie, dążył do uprzemysłowienia dóbr i podniesienia wydajności rolnictwa. Za jego czasów Zwierzyniec, zmienił swój charakter. Po wyprowadzce ordynata do Pałacu Błękitnego w Warszawie, miasto stało się uprzemysłowioną osadą urzędniczą z siedzibą Zarządu Głównego Ordynacji Zamojskiej w nowych klasycystycznych oficynach pałacowych. Stary drewniany dwór niszczał i ok. 1833 roku został rozebrany. Odwiedzający Zwierzyniec ordynaci, mieszkali od tej pory w drewnianym domu na wzgórzu po drugiej stronie stawu, z czterema wyspami i charakterystycznym kościołem św. Jana Nepomucena na jednej z nich. Wolna przestrzeń ogrodów i łąk w miejscu dworu otwierała widok na staw i zieloną okolicę. Pozwalała też spojrzeć na pobliski browar, zespół budynków administracyjnych, tartak, młyn, nową oberżę i gospodarstwo folwarczne na zachodnim wzgórzu. Do zabudowań dołączyła także ważna fabryka wyrobów drzewnych. Późniejsze losy Zwierzyńca wiązały się z burzliwymi zmaganiami Powstania Styczniowego, i obydwu Wojen Światowych i przyniosły wiele strat jego ludzkim i nie-ludzkim mieszkańcom. Najnowsza historia jest nierozerwalnie związana z ochroną wartości kulturowych miasta i piękna otaczających go lasów. W 1974 r. w Zwierzyńcu swoją siedzibę znalazł nowo założony Roztoczański Park Narodowy.

25. Oberża - szpital powstańczy w 1863 r. Żródło: Matławska H. (1991) Zwierzyniec.

27

5.3.

0

250

Środowisko zamieszkiwania

500

1000m

Refugia flory i fauny Lądowe refugia flory i fauny to głównie tereny lesiste, o przewadze drzew sosnowych często wymieszane z innymi gatunkami jak Jodły, Dęby, Buki, Lipy i Graby.

Stanowią siedliska zamieszkiwane przez takich mieszkańców jak: Jelonek Rogacz, Pachnica Dębowa, Minóg Ukraiński, Kumak Nizinny, Traszka Grzebieniasta, Trzmielojad, Bielik, Dzięcioł Zielonosiwy, Nocek, Wilk, Ryś.

Cieki wodne, takie jak rzeka Wieprz, stawy i strumienie umożliwiają natomiast życie wielu zwierząt wodnych, roślin hydrofito28

wych oraz pozostałych organizmów, które zaspokajają tam swoje pragnienie i inne potrzeby. Na okolicznych mokradłach i torfowiskach można spotkać między innymi Czerwończyka Niesparka, Trzeplę Zieloną, Głowacza Białopłetwego, Piskorza, Żółwia Błotnego, Zimorodka, Bobra, czy Wydrę.

0

250

500

1000m

Morfologia zabudowy Struktura zabudowy miasta kształtowała się wzdłuż głównego ciągu komunikacyjnego równoległego do rzeki Wieprz.

W związku z tym wewnątrz jednostki osadniczej można zauważyć zachowaną cenną pustkę urbanistyczną, która stanowi zielony klin przewietrzający i uwalnia miejsce dla pozaludzkich mieszkańców i podróżników.

Charakterystycznymi elementami zabudowanej tkanki są zabytkowe układy budynków dawnej Ordynacji Zamojskiej, graniczące z lasami na południe od rzeki oraz sporych rozmiarów kompleks fabryki mebli i osiedla domów dla jej pracowników.

29

5.4.

0

250

Komunikacja

500

1000m

Komunikacja nie-ludzkich użytkowników Komunikacja pozaludzkich użytkowników na obszarze odbywa się głównie wzdłuż korytarzy ekologicznych, wśród których występują: leśne, nieleśne lądowe (kserotermy, agrocenozy), mokradłowe (rzeczne, dolinowe, torfowiskowe), bardziej rozległe korytarze powietrzne (migracji ptaków i nietoperzy) oraz ich hybrydowe nawarstwienia. Dla części z nich gęsta zabudowa, ciągi komunikacyjne o dużej intensywności ruchu stanowią problematyczne bariery komunikacyjne.

30

0

250

500

1000m

Komunikacja ludzi Komunikacja ludzkich użytkowników w mieście i okolicach jest zróżnicowana.

Poza typowym układem drogowym dla transportu zmotoryzowanego, na terenie znajduje się wiele ścieżek rowerowych, często pokrywających się ze szlakami turystycznymi i ścieżkami edukacyjnymi. Do miasta dostać się można krajową trasą rowerową GreenVelo, autobusem, szynobusem i pociągiem. Na miejscu możliwy jest również spływ kajakowy rzeką Wieprz.

31

5.5.

0

250

Uwarunkowania formalno-prawne

500

1000m

Ochrona przyrody i krajobrazu Opracowanie projektowe, będące przedmiotem tej pracy, znajduje się: • w otulinie Roztoczańskiego Parku Narodowego, która pełni funkcję ochronną, jak również stanowi strefę, w której wspólnie ze społecznością lokalną realizowane są zadania związane z edukacją, turystyką czy kultywowaniem tradycji.

• w sąsiedztwie Szczebrzeszyńskiego Parku Krajobrazowego, chroniącego rolniczy charakter obszaru, który tworzą długie i wąskie pasy pól położone na wzniesieniach i zboczach.

• w pobliżu obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 32

• w pobliżu zasięgu korytarza ekologicznego „Doliny Wieprza”, którego zadaniem są dążenia do zachowania ciągłości powiązań przyrodniczych

Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego

26.. Fragment Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Zwierzyniec. Źródło: zwierzyniec.e-biuletyn.pl (dostęp: 24. 03.2022) 0

250

500

1000m

Studium Uwarunkowań i Kierunków Przestrzennych Miasta i Gminy Zwierzyniec zostało przyjęte uchwałą Nr LI/288/97 Rady Miejskiej w Zwierzyńcu dnia 27 grudnia 1997 r. Ostatnia zmiana została uchwalona 11 lutego 2016 r.

W Studium wskazano, że gmina Zwierzyniec charakteryzuje się najwyższymi walorami środowiska przyrodniczego oraz najwyższym udziałem powierzchni prawnie chronionych w regionie zamojskim. Przesądza to o ograniczonych możliwościach wzrostu uprzemysłowienia i urbanizacji.

Jednocześnie stwarza szansę na rozwój

usług turystycznych, w tym specjalistycznych turystycznych i dydaktycznych w oparciu o działalność Roztoczańskiego Parku Narodowego. Wysokie walory środowiska mogą stać się podstawą ożywienia ekonomicznego przy zagospodarowaniu terenu, uwzględniającym potrzeby ochrony oraz podniesienia atrakcyjności obszaru dla turystyki. Istotą rozwoju tej funkcji jest podniesienie standardu usług, w tym bazy turystycznej.

33

Istniejące na terenie Zwierzyńca zakłady przemysłowe odgrywają znaczącą rolę w gospodarce regionu. Przy likwidacji istniejących zaniedbań w dziedzinie ochrony środowiska mogą stać się przykładem właściwego godzenia funkcji gospodarczych regionu. Ukształtowana dotychczas rola Zwierzyńca w regionie jako małego miasta powinna być więc związana z rozwojem wyspecjalizowanych funkcji. Szczególnie w oparciu o swoje historyczne znaczenie w regionie zamojskim, Zwierzyniec może, obok Zamościa, stać się regionalnym ośrodkiem kulturotwórczym.

Główne czynniki kształtujące możliwości rozwoju miasta i gminy Zwierzyniec to: • • • • •

zakres wymaganej prawnej ochrony środowiska przyrodniczego, występowanie różnorodnych zasobów i walorów przyrodniczych, warunki fizjograficzne, istniejące przeobrażenia i procesy degradacji środowiska, potrzeba harmonizacji zagospodarowania przestrzennego i przyrody.

Na obszarze całej gminy występuje konieczność poddania wzmożonej ochronie takich elementów środowiska przyrodniczego jak: • • • • • •

34

korytarz ekologiczny doliny rzeki Wieprz lasy o składzie gatunkowym zgodnym z siedliskiem, torfowiska i tereny podmokłe, cieki wodne, naturalne źródła, zbiorniki wodne,

Miejsce opracowania projektowego, zaznaczone na fragmencie studium białym przerywanym prostokątem, znajduje się na obszarze określonym w SUiKZ jako teren obiektów produkcyjnych, baz, składów, magazynów oraz usług. Przeznaczenie terenu pod funkcję zabudowy mieszkaniowej uzupełnionej zabudową produkcyjno-usługową jest więc zgodne z ustaleniami polityki osiągania celów ekonomicznych zawartymi w zapisach rozdziału 2 ust. 1. „Cele ekonomiczne: rozwój lokalnego rynku pracy poprzez średnie i małe nieuciążliwe dla środowiska przedsiębiorstwa usługowe i produkcyjne, zwłaszcza wykorzystujące miejscową bazę surowcową […]”

Ze Studium wynika, że w granicach obszaru miasta Zwierzyniec, (Strefa „B”) w którym znajduje się obszar opracowania projektowego, pożądane są zasady i kierunki zagospodarowania, które są zbieżne z proponowaną w pracy funkcją.

Są to m.in.: •

•

•

• •

zapewnienie nowych terenów pod rozwój mieszkalnictwa, wyposażenie tych terenów w niezbędne urządzenia z zakresu komunikacji i infrastruktury technicznej dopuszczenie działalności gospodarczej o charakterze usługowym i wytwórczym, nieuciążliwym dla środowiska, utrzymanie i kształtowanie wysokich walorów użytkowych i estetycznych zespołów zieleni wysokiej i niskiej, wprowadzanie i kształtowanie terenów zieleni o funkcji izolacyjnej, ochrona ładu przestrzennego, przez zachowanie charakteru Zwierzyńca jako miasta-ogrodu i właściwej dla niego skali zabudowy

Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego

0

250

500

1000m

Obowiązujący Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego dla obszaru miasta Zwierzyniec został przyjęty uchwałą nr XIII/70/07 Rady Miejskiej w Zwierzyńcu dnia 14 czerwca 2007 r.

Zgodnie z ogólnymi zasadami ochrony i kształtowania ładu przestrzennego oraz ogólnymi zasadami ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego należy: • dobierać właściwe relacje przestrzenne pomiędzy historycznym układem miasta, a nowoprojektowanymi elementami, zapewniając wzajemne powiązania wnętrz urbanistycznych i otwarć krajobrazowych i eksponując historyczne, kulturowe i przyrodnicze cechy miasta.

35

27. Fragment Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego obszaru Miasta Zwierzyniec, z obszarem opracowania zaznaczonym białą przerywaną linią. Źródło: zwierzyniec.e-mapa.net (dostęp: 24.03.22) 0

0

50

250

100

500

200 m

1000m

• utrzymywać możliwie największą powierzchnię biologicznie czynną oraz stosować ekstensywne wskaźniki dla realizowanej nowej zabudowy, szanując status Zwierzyńca jako „miasta-ogrodu”.

• traktować dolinę rzeki Wieprz jako korytarz ekologiczny o znaczeniu ponad-regionalnym i wzmacniać jego status osi kompozycyjnej zielonych przestrzeni.

• zabezpieczyć funkcjonowanie korytarza doliny Wieprza poprzez niedopuszczenie do prostowania koryta rzeki, odwadniania dna oraz poprzez poprawienie związków hydrodynamicznych, dbanie o retencję wód i wzmacnianie obudowy biologicznej.

Zgodnie z MPZP, teren opracowania projektowego znajduje w strefie „A", obejmującej tereny położone na południe od rzeki Wieprz, do linii kolejowej na wschodzie - o głównych funkcjach zabytkowej i mieszkaniowej. Miejsce opracowania projektowego znajduje się na obszarze 36

oznaczonym w MPZP symbolem P/U z dodatkowymi szczegółowymi wytycznymi o symbolu A32a. Zgodnie z §34 Planu Miejscowego, dla terenu z symbolem A32a P/U przyjmuje się ustalenia: • Teren zabudowy produkcyjno-usługowej.

• Wydzielone działki mogą być przeznaczone na funkcje produkcyjne i usługowe.

• Istnieje możliwość uzupełnienia projektowanej na działce zabudowy produkcyjnousługowej o towarzyszącą funkcję mieszkalną dla właścicieli.

• Dopuszcza się łączenie funkcji produkcyjnej i usługowej na jednej działce. Budynki produkcyjne i usługowe mogą stanowić jeden zespół lub być realizowane odrębnie.

• Ogranicza się wysokość zabudowy do 7m • Zakaz przekraczania dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń powietrza i wód, oraz stwarzania uciążliwości poza granicami działki, w tym hałasu.

• Należy zachować minimalny udział powierzchni biologicznie czynnej w wysokości 40% powierzchni działki.

5.6.

Inwentaryzacja działki i sąsiedztwa

37

5.7.

38

Waloryzacja działki

6. Wnioski Proponowana w pracy koncepcja powinna spełniać szereg wymagań, przede wszystkim w odpowiedzi na wysokie walory środowiskowe otoczenia. Powinna uwzględniać ponadlokalny kontekst kulturowy oraz wiążące się z nim dziedzictwo architektoniczne, a także rozpoznane uwarunkowania lokalne. Projektowane założenie powinno również przyczyniać się do poprawienia zasobów mieszkaniowych miasta, ożywienia ekonomicznego oraz podniesienia atrakcyjności obszaru dla turystyki. W oparciu o swoje historyczne znaczenie w regionie, program funkcjonalny powinien wspomagać rola Zwierzyńca jako miasta związanego z małą działalnością gospodarczą o charakterze usługowym i wytwórczym, która swoim charakterem i skalą nie będzie uciążliwa dla środowiska, a może przeobrazić je w centrum kulturotwórcze, krzewiące wiedzę i kształtujące wrażliwość i świadomość ekologiczną społeczności lokalnej i odwiedzających.

W aktach planistycznych wielokrotnie podkreślona jest szczególna wartość i znaczenie zarówno krajobrazowe, przyrodnicze jak i kulturowe, jakie pełni korytarz ekologiczny doliny Wieprza. Należy traktować go ze szczególnym szacunkiem i przy projekto-

waniu proponowanej funkcji, realizować wytyczne dokumentów o ochronie pozaludzkiej przyrody. Ważne jest zachowanie dzikiego charakteru tej przestrzeni, przy jednoczesnym powiększeniu i wzmocnieniu znaczenia tej zielonej osi kompozycyjnej miasta. Opracowywana działka, przyległa do terenów nadrzecznych, powinna zapewniać przyrodniczą płynność i utrzymywać możliwie największą powierzchnię biologicznie czynną i warunki sprzyjające wspieraniu różnorodności biologicznej.

W odpowiedzi na status Zwierzyńca jako „miasta-ogrodu” charakter projektowanych w koncepcji obiektów powinien, swoim układem urbanistycznym i wyrazem architektonicznym, harmonijnie komponować się z krajobrazem kulturowym miasta i regionu.

Projektowane obiekty powinny wchodzić w dialog ze znajdującymi się w pobliżu budynkami, tak aby odnosić się z szacunkiem do tożsamości lokalnej społeczności i genius loci. Istotnym może być analiza założeń folwarczno-ogrodowych w okolicy, a także studia charakteru architektonicznego wybranych obiektów i odniesienie się do nich w sposób krytyczny, ale oparty na szacunku do kultywowanej w regionie tradycji.

39

"Chodzi o poszukiwanie takich konfiguracji, które pozwalają stworzyć więź."

- Joanna Bednarek

40

CZĘŚĆ PROJEKTOWA

41

6.1.

Założenia ideowe

Przedmiotem pracy jest projekt koncepcji urbanistyczno-architektonicznej zespołu o funkcji mieszkaniowej uzupełnionej zabudową produkcyjno-usługową, wykonany na podstawie założeń teoretycznych opisanych i zilustrowanych w pierwszej części pracy oraz analiz przestrzennych opracowanych w skali regionu, ponadlokalnej i najbliższego otoczenia.

W programie przewidziane są miejsca zamieszkania użytkowników ludzkich i nieludzkich o zróżnicowanych potrzebach i stopniu częstotliwości bywania na miejscu, rozpoznane na następnych stronach. Proponowane rozwiązania projektowe zakładają przede wszystkim spełnienie wymagań stałych użytkowników komuny, dla których jest ona podstawowym miejscem do życia. Dotyczy to kilkunastoosobowej grupy ludzi, która zdecydowała się na życie w duchu współdzielenia przestrzeni i zasobów, jak i istot pozaludzkich mieszkających w komunie na stałe: pary Koni, małej społeczności Kur oraz roju Pszczół Miodnych. W założeniu grupy te są żyją razem na zasadach równoprawności i mogą realizować swoje interesy, przy założeniu, że interakcje oparte na wzajemnej wymianie usług są akceptowalne i pożądane i nie wiążą się z cierpieniem lub jawnym pogwałceniem interesów jednej ze stron.

42

Założenie przewiduje również obecność oraz możliwość bytowania i korzystania z jego zasobów osób oraz istot pozaludzkich w charakterze tymczasowym (goście intencjonalni, pragnący zgłębić ideę kolektywnego życia, czy bywalcy pozaludzcy) a także szerszą społeczność sąsiedzką, dla której przewidziano liczne i zróżnicowane pod względem warunków wodno-lądowych miejsca schronienia oraz otwarte centrum lokalne, gdzie możliwe jest prowadzenie warsztatów z zakresu edukacji ekologicznej, oraz szeroko rozumianej produkcji np. rękodzieła, sztuki, wyrobów woskowych czy żywności ekologicznej, otwarte dla turystów i okolicznych mieszkańców. Jego celem jest wytworzenie miejsca spotkań, w którym ludzie i byty poza-ludzkie mogą się obserwować, wzajemnie doświadczać i budować wspólnotę opartą na wzajemnym szacunku i trosce.

W projekcie przewidziano holistyczne potraktowanie terenu, przez jego przekształcenia i zastosowanie rozwiązań, umożliwiających wyeliminowanie negatywnych skutków ingerencji i świadczące środowisku usługi w zakresie oczyszczania powietrza, magazynowania wody, wiązania dwutlenku węgla i podtrzymywania bioróżnorodności opisane szczegółowo w części technicznej. Koncepcja charakteryzuje się również częściową samowystarczalnością, opartą na produkcji energii elektrycznej z paneli fotowoltaicznych, przechwytywaniu wody oraz przetwarzaniu odpadów przez kompostowanie i wykorzystywanie ich w ogrodnictwie.

Ze względów na szacunek do stanu istniejącego i lokalnej ludzko-nieludzkiej społeczności, taka inwestycja powinna być realizowana po konsultacjach i we współpracy z podmiotami i bytami, na które może mieć wpływ. Zakładana jest ponadto ścisła współpraca z przedstawicielami Roztoczańskiego Parku Narodowego, Nadleśnictwem Zwierzyniec i samorządem lokalnym. Niezbędne byłoby zaangażowanie do procesu projektowego także specjalistów z zakresu architektury krajobrazu, botaniki, budownictwa naturalnego, czy technologii energooszczędnych. Koniecznym byłoby wypracowanie odpowiednich form prac terenowych i realizacji obiektów, opartych na zasadach nieinwazyjnego procesu budowlanego. Postulowane jest także założenie odpowiedniej formy prawnej komuny jako stowarzyszenia uwzględniającego głosy wszystkich jej członków i dbającego o otwarty charakter realizacji, który będzie wartością dodaną dla wielogatunkowej społeczności Zwierzyńca i odwiedzających go turystów. Projekt aspiruje do funkcjonalnej aktywacji lokalnego potencjału miasta, któremu grozi proces wyludniania. Równolegle, ingerencja może przyczynić się do odzyskania jego dzikiego charakteru i rozpocząć dyskusję na temat potrzebnych zmian, pożądanych przez jego różnorodnych mieszkańców

6.2.

Profile użytkowników

Na następnych dwóch stronach znajdują się profile użytkowników komuny, rozszerzone o formy życia, regionalne rośliny, które będą w niej uprawiane oraz potencjalną roślinność naturalną, czyli taką, która niezależnie pojawiłaby się na tym obszarze i która jest na nim szczególnie celebrowana. Dołączono krótką charakterystykę rozpoznanych grup, podającą kilku przedstawicieli, cykliczność jej obecności na miejscu (zwizualizowaną pełnymi bądź pustymi okręgami) oraz ich rozpoznane potrzeby.

43

44

45

6.3.

Decyzje projektowe

Wydobycie charakteru podmokłego zakola rzeki w postaci mokradła z wyspami lęgowymi.

Wytworzenie niecki retencyjnej w terenie i pozyskanie ziemi do budowy ścian w technice ubijanej.

Podział obszaru na część mieszkalną na południu i produkcyjną na północy, oraz dziką strefę pomiędzy z silnie ograniczoną obecnością ludzką poza kładkami i pomostami.

46

Reinterpretacja układu zagrodowego i zapewnienie korytarzy migracyjnych I otwarć widokowych pomiędzy poszczególnymi bryłami.

Dyspozycja funkcjonalna wynikająca z wymagań termicznych i nasłonecznienia.

Poddasze użytkowe spinające bryły, pełniące funkcję sypialnianą, składu siana, a także komunikacyjną w czasie niepogody.

47

Zamieszkiwanie ludzi i innych zwierząt pod wspólnym dachem, zgodnie z kulturą ludową regionu.

Przekrój obiektu kształtowany przez słońce, wodę i wartość dodaną dla istot pozaludzkich.

Kształtowanie budynku z naturalnych materiałów: ziemi, drewna z lokalnego tartaku, wełny drzewnej, okładziny z trzciny i gontu.

48

Układ płynnie łączący zabudowę mieszkalna, inwentarską, gospodarczą a także rozwiązania krajobrazowe, takie jak wyspy lęgowe, pergole i pomosty.

Kształtowanie otworów okiennych od południa i istniejącej zabudowy, aby ograniczyć zanieczyszczenie światłem od strony rzeki.

Zszycie budynków z otaczającym je krajobrazem m.in. za pomocą wachlarza rozwiązań z zakresu błękitno-zielonej infrastruktury.

49

7. Opis techniczny 7.1.

Podstawowe informacje

Przedmiotem opracowania jest zespół budynków oraz koncepcja zagospodarowania ich otoczenia wraz elementami małej architektury, sprzyjającej współbytowaniu ludzi oraz nie-ludzkich istot, które zostały szczegółowo rozpoznane w części analitycznej. Na koncepcję składają się: główny obiekt bytowania ze szczegółowym opracowaniem projektowym oraz budynki opracowane w skali urbanistycznej (z dyspozycją funkcjonalno-przestrzenną i określeniem ich charakteru architektonicznego).

7.2.

Przeznaczenie i program funkcjonalny

Główny obiekt architektoniczny dla międzygatunkowej wspólnoty znajduje się w południowej części działki. Składa się z trzech parterowych brył o zróżnicowanym programie funkcjonalnym, spiętych wspólną więźbą dachową, z użytkowym poddaszem.

Od zachodniej strony, najbliżej ulicy znajduje się część i stanowiąca lokalne centrum wymiany doświadczeń, otwarte dla turystów i lokalnej społeczności, wraz z miejscem pracy wspólnej i biblioteką. Miejsce to ma w założeniu stać się katalizatorem pozytywnych przemian społecznych w sąsiedztwie i świadczyć usługi kulturalno-edukacyjne związane z proekologiczną działalnością komuny. W środkowej bryle znajdują się pomieszczenia wspólne ludzkich członków wspólnoty. Wśród nich zaplanowano m.in. dużą jadalnię, kuchnię oraz miejsca wypoczynku o różnorodnym charakterze. Bryła wschodnia, położona najbliżej rzeki Wieprz, jest przeznaczona do zamieszkania przez parę koni oraz niewielką społeczność kur. Ta część stanowi techniczne zaplecze dla jej nieludzkich mieszkańców. Znajduje się w niej sień z otwartym na poddasze stropem, gdzie zaplanowano skład siana dla koni, pomieszczenie do składowania kompostu, magazyn ziarna dla kur oraz duży stół warsztatowy. Poddasze jest dostępne ze wszystkich trzech części parterowych, umożliwiając w razie potrzeby komunikację pomiędzy nimi bez konieczności wychodzenia na zewnątrz. Obok przechowywania, głównym przeznaczeniem poddasza jest funkcja sypialniani, która realizuje się w wachlarzu jednostek o zróżnicowanej wielkości i charakterze. Znajdują się tu dwuosobowe pomieszczenia dla stałych mieszkańców komuny, jak i większe sale sypialne dla tymczasowo odwiedzających zespół gości.

Dwa obiekty o charakterze produkcyjnym i obsługującym znajdują się w północnej części działki. Są to nieocieplone budynki jednokondygnacyjne. Ich prostokreślna geometria oraz zagrodowy charakter przestrzenny nawiązują do sąsiedniej zabudowy graniczącej ze Zwierzyńcem wsi Wywłoczka. Jednym z budynków jest szklarnia w typie pojedynczym, w której możliwa jest uprawa warzyw, wykonywanie wysiewów, pikowania i produkcji rozsad. Jej konstrukcja opiera się na szkielecie z zaimpregnowanego drewna modrzewiowego wypełnionego strukturą z upcyklingowanych okien, posadowionego na prefabrykowanych stopach betonowych, łatwych do rozbiórki i ponownego użycia. Drugi obiekt pełni funkcję budynku gospodarczego, z warsztatem, magazynem, rowerownią i garażem przeznaczonymi do przechowywania sprzętu ogrodniczego, który zgodnie z założeniami będzie współdzielony z lokalną społecznością. Konstrukcja budynku jest analogiczna do głównej bryły opisywanej w dalszej części pracy, jednak nieocieplona. Przed obiektem, od strony ulicy, pod drewnianą, przylegającą do budynku pergolą zapewniono 5 miejsc postojowych, w tym jedno dla osoby z niepełnosprawnością.

50

7.3.

Zagospodarowanie oraz zestawienie powierzchni terenu

Teren: - powierzchnia działki - powierzchnia zabudowy - powierzchnia utwardzona - powierzchnia biologicznie czynna: - wskaźnik powierzchni biologicznie czynnej: - wymagany % pow. biologicznie czynnej: - wysokość posadowienia n.p.m.: - ilość miejsc parkingowych:

11673,6 m2 1034,7 m2 1482,1 m2 10191,5 m2 87 % 40 % 223,5 m 4 + 1 dla OzN

Szklarnia: - powierzchnia zabudowana - powierzchnia całkowita - powierzchnia użytkowa

208,0 m2 208,0 m2 201,2 m2

Budynek gospodarczy: - powierzchnia zabudowana - powierzchnia całkowita - powierzchnia użytkowa

115,3 m2 115,3 m2 100,8 m2

Główny budynek komuny: - powierzchnia zabudowana - powierzchnia całkowita - powierzchnia użytkowa parteru - powierzchnia użytkowa poddasza - powierzchnia użytkowa całkowita - kubatura

711,4 m2 1200,2 m2 552,6 m2 348,9 m2 901,5 m2 2224,7m3

7.4.

Spis pomieszczeń opracowywanego budynku:

Parter – centrum wymiany doświadczeń: 1.

Wiatrołap 2.

Szatnia 3.

Przedsionek 4.

Pom. przyłączy / schody 5.

Korytarz 6.

Sala pracy wspólnej z biblioteką 7.

Sala warsztatowa 8.

Toaleta 9.

Toaleta 10. Aneks kuchenny 11. Śmietnik / zaplecze Razem

5,5 m2 5,3 m2 4,9 m2 10,8 m2 10,4 m2 48,2 m2 62,1 m2 6,6 m2 2,8 m2 10,2 m2 5,3 m2 172,1 m2

51

Parter – pomieszczenia wspólne: 1.

Wiatrołap 2. Śmietnik 3.

Schody 4.

Szatnia 5.

Spiżarnia 6.

Korytarz 7.

Wspólna kuchnia 8.

Kąt kawowy 9.

Jadalnia 10. Przedpokój kominkowy 11. Salon 12. Przedpokój 13. Toaleta 14. Toaleta Razem

10,5 m2 4,6 m2 5,0 m2 10,6 m2 10,4 m2 9,7 m2 29,7 m2 30,4 m2 60,8 m2 12,0 m2 60,8 m2 11,2 m2 6,4 m2 3,5 m2 265,6 m2

Parter – część pozaludzkich mieszkańców: 1.

Sień 23,5 m2 2.

Magazyn kompostu 4,6 m2 3.

Schody 5,0 m2 4.

Skład ziarna 10,6 m2 5.

Pokój lęgowy kur 10,4 m2 6.

Pomieszczenie obsługujące 9,7 m2 7.

Miejsce odpoczynku koni 29,7 m2 8.

Jadalnia koni 30,4 m2 Razem 123,9 m2 Poddasze: 1.

Hol schodowy 2.

Sypialnia dwuosobowa 3. Łazienka 4. Łazienka 5.

Sypialnia dwuosobowa 6.

Sypialnia dla pary 7.

Korytarz 8.

Sypialnia dla pary 9.

Sypialnia dwuosobowa 10. Hol schodowy 11. Łazienka 12. Łazienka 13. Korytarz 14. Sypialnia sześcioosobowa 15. Sypialnia sześcioosobowa 16. Łazienka 17. Hol schodowy 18. Skład siana Razem 52

16,0 m2 19,1 m2 4,9 m2 5,2 m2 15,5 m2 15,5 m2 14,9 m2 15,5 m2 15,5 m2 12,0 m2 10,0 m2 9,4 m2 21,7 m2 47,5 m2 47,5 m2 9,7 m2 8,5 m2 60,5 m2 348,9 m2

7.5.

Projektowane rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe

Warunki gruntowo-wodne W związku z bliskością rzeki przewidywanymi pracami ziemnymi należy wykonać badania gruntowo-wodne. Na podstawie materiałów Nadleśnictwa Zwierzyniec, w miejscu lokalizacji stwierdzono występowanie gleb płowych i bielicowych. Na potrzeby koncepcji dyplomowej przyjęto warunki gruntowo-wodne jako jednorodne o dopuszczalnym stopniu nośności. Ze względu na projektowane nowe ukształtowanie terenu, zwierciadło wody gruntowej stwierdza się poniżej projektowanego poziomu posadowienia fundamentów. Działka leży w II strefie przemarzania, więc minimalna głębokość posadowienia ze względu na przemarzanie hmin=1 m. Instalacje wodno-kanalizacyjne powinny być układane 1,35 m pod ziemią.

Fundamenty i ściany fundamentowe Posadowienie budynku zaprojektowano na żelbetowych ławach w technologii betonu wodoszczelnego C25/30W10 ze zbrojeniem ze stali klasy AIIIN, o wysokości 35 cm i szerokości 70 cm, zagłębionych 100 cm poniżej poziomu terenu. Zaplanowano wykonanie żelbetowych ścian fundamentowych o grubości 30 cm z betonu C25/30 wsparte na ławach fundamentowych. Ocieplenie ze styroduru ekstrudowanego o grubości 15 cm schodzi do wysokości ławy fundamentowej. Ściany Na kondygnacji parteru ściany zewnętrzne oraz wewnętrzne ściany nośne, zaprojektowano ze rdzeniem o grubości 30 cm w technologii silnie sprasowanej ziemi, pozyskanej z prac przy renaturyzacji terenu na miejscu projektu. Zaplanowano wykonanie ścian w szalunkach za pomocą pneumatycznego ubijaka. Pożądane proporcje do formowania masy ziemnej: 25% piasek gruboziarnisty, 30% piasek drobny, 20% iły, 15% glina oraz 10% dodatku cementu, jako środka stabilizującego o współczynniku wilgotności ok. 14,5%. Relatywnie długie odcinki murów ziemnych zyskują odpowiednią sztywność przez miękką formę budynku, opartą na łukowych krzywiznach. Ze względu na warunki klimatyczne, w obiektach przeznaczonych na stały pobyt ludzi, przewidziano ocieplenie ścian zewnętrznych wełną drzewną o grubości 15 cm, ze względów na jej dobre parametry termiczne oraz pokrycie ich strzechą z lokalnie pozyskanej trzciny, mocowanej na drewnianej podkonstrukcji i zabezpieczonej okapnikami na ściankach kolankowych.

Wykonanie wewnętrzne ścian działowych zaplanowano z bloczków z ziemi prasowanej.

Postanowiono pozostawić we wnętrzach naturalną fakturę ubijanych warstw ziemi, poza miejscami szczególnie wymagającymi, gdzie planowane jest pokrycie tynkiem glinianym.

Na poddaszu, ściany wykonane są w technologii szkieletu z drewna litego, z modrzewia, pochodzącego ze znajdującego się w okolicy tartaku. Zaplanowano zastosowanie słupków o przekroju kwadratowym 15 x 15 cm w rozstawie od 80 do 100 cm. Zaprojektowano wypełnienie szkieletu wewnątrz wełną drzewną o grubości 15 cm oraz dodatkowe ocieplenie ścian zewnętrznych 15-cm warstwą wełny drzewnej. Zaplanowano pokrycie zewnętrzne z desek modrzewiowych i wewnętrzne wykończenie tynkiem glinianym na płytach gipsowo-kartonowych.

53

Słupy Część poddasza zaplanowano oprzeć na słupach, aby umożliwić swobodne przejście pod nim do wnętrza zespołu. Założono zastosowanie w tym celu elementów drewnianych o przekroju 15 x 15 cm, suszonych komorowo, a następnie impregnowanych. Zakłada się, że elementy będą czterostronnie strugane i o sfazowanych podłużnych krawędziach. Ich posadowienie zaprojektowano się na prefabrykowanych stopach fundamentowych z odzysku, o przekroju kwadratowym 30 cm i wysokości 100 cm, które są łatwe w ponownym wykorzystaniu po zakończeniu użytkowania obiektu. Zaplanowano mocowanie elementów drewnianych do fundamentów za pomocą U-kształtnych łączników stalowych, na wysokości 15 cm ponad poziomem gruntu, ze względu na ryzyko niszczenia drewna wilgocią. W tej samej technologii założono realizację drewnianych pergoli.

Stropy Belki stropowe zaprojektowano z drewna litego o przekroju 15 x 20 cm, w rozstawie od 80 do 100 cm i rozpiętości 6 m. Ze względu na łukową krzywiznę budynku zaprojektowano ich promienisty układ, częściowo odsłonięty ze względów na walory estetyczne. Modułowe belki wieńcowe, oparte na ścianach nośnych z prasowanej ziemi lub słupach opisanych powyżej, zaprojektowano z drewna litego o przekroju 15 x 20 cm, o trzech długościach 4, 5 oraz 6 m oraz o jednakowym kącie wygięcia: 3° uzyskanym tradycyjnymi metodami.

Dach W projektowanym obiekcie występują dwa rodzaje dachów. Nad użytkowym poddaszem, które zlokalizowano wzdłuż północnej krawędzi budynku, zaprojektowano dach dwuspadowy o kącie nachylenia 40° z tradycyjną więźbą w konstrukcji jętkowej, opierającej się na szkieletowej ściance poddasza. Konstrukcje składa się z elementów z drewna litego: krokwi o wymiarach 8 x 16 cm, w rozstawie 80 cm, jętek 8 x 16 cm spiętych z krokwiami na wysokości 2,35 m oraz lukarn o szerokości rozstawu dwóch krokwi, o kącie nachylenia lustrzanym do nachylenia dachu. Dla utrzymania ciągłości dachu przy konstrukcji lukarn zaplanowano zdwojenie krokwi oraz zastosowanie wymianów dachowych o przekrojach 8 x 16 cm. Zakłada się ocieplenie poddasza do poziomu jętki, stosując wełnę drzewną pomiędzy krokwiami i jętkami i oraz dodatkową 15 cm warstwę wełny drzewnej od wewnątrz na podkonstrukcji z łat drewnianych z wykończeniem tynkiem glinianym na płytach gipsowo-kartonowych.

Wzdłuż południowej krawędzi budynku zaprojektowano zielony dach intensywny, który pełni funkcję retencyjną, zbierając wodę z południowej połaci dachu dwuspadowego i zapewniając bezpieczne warunki bytowania ptakom oraz innym istotom pozaludzkim na innej niż teren wysokości. Stropodach opiera się na belkach stropowych parteru z drewna litego o przekroju 15 x 20 cm, a w jego skład wchodzi substrat intensywny o grubości 25 cm, geowłóknina filtracyjna, systemowa mata drenażowa, geowłóknina chłonnoochronna oraz hydroizolacja. Zaprojektowano odpływy w przypadku nadmiaru wody, które schodzą w dół po przeciwległych stronach stropodachu, przy ślepych ścianach bocznych brył, gdzie woda trafia do beczek i jest ponownie wykorzystywana w ogrodzie. Na dachu zaplanowano wytworzenie środowiska łąkowego, z wykorzystaniem roślin przyjaznym zapylaczom, gałęzi, czy niewielkich pagórków z substratu, dla lądowych bezkręgowców.

54

Komunikacja pionowa W każdej z trzech brył znajdują się jednobiegowe schody łączące partery ze wspólnym poddaszem. W części usługowej i mieszkalnej zaprojektowano schody o szerokości 120 cm ze spocznikami o długości 150 cm i wymiarze stopni: 25 cm głębokości, 17,5 cm wysokości. W części gospodarskiej przewiduję się realizację schodów drabiniastych bez spocznika, o głębokości 20 cm i wysokości 19 cm. Schody zostały zaprojektowane z drewna klejonego krzyżowo z zastosowaniem technologii TS3, która umożliwi czołowe klejenie elementów, bez konieczności stosowania śrub oraz wkrętów. Schody z CLT są podparte przy podstawie oraz u góry za pomocą podestu półkowego.

Okna i drzwi Stolarka okienna i drzwiowa zostanie wykonana pod wymiar, na zamówienie. Przewiduje się wykorzystanie drewnianych ram elementów. Do szklenia zostaną wykorzystane zespolone, dwuszybowe, bezbarwne tafle, z możliwością otwierania. Wszystkie elementy szklone oznaczone będą odpowiednim wzorem z kropek, oddalonych od siebie na szerokość dłoni, który zapobiega dezorientacji i kolizjom ptaków. Po wewnętrznej stronie lukarn zaplanowano instalację automatycznego systemu zasłaniania okien od wewnątrz w czasie użytkowania sztucznego oświetlenia wewnętrznego, aby ograniczyć negatywny wpływ światła nocą na ptaki i inne organizmy przebywające na zielonym dachu nocą.

W parterach od strony południowej zaplanowano montaż dużych okien drzwiowych, z możliwością otwarcia na oścież, aby umożliwić przenikanie wnętrza i zewnętrza.

Wszystkie projektowane drzwi wewnętrzne są drewniane i mają minimum 90 cm szerokości w świetle ościeżnicy. Wymiar drzwi zewnętrznych i toalet uniwersalnych wynosi minimum 100 cm w świetle.

Nadproża okienne i drzwiowe Na parterze nadproża zostały wykonane z belek z drewna litego o przekroju 30 x 15 cm, pokrywających się z szerokością ścian z ziemi prasowanej. Na poddaszu nadproża to belki z drewna litego o przekroju 15 x 15 cm, wpisujące się w system szkieletowej konstrukcji ścian.

Rynny i rury spustowe, obróbki blacharskie Odprowadzanie wody z dwuspadowych dachów zaprojektowano za pomocą liniowych rabat deszczowych albo do zielonych dachów infiltracyjnych, lub wprost do gruntu, którego powierzchnię wzdłuż okapu zorganizowano w liniowe ogrody deszczowe z roślinnością hydrofitową, poprawiającymi lokalny mikroklimat i wspierającymi ewapotranspirację. Zaplanowano przelewy awaryjne z dachu w postaci łańcuchów rynnowych, po których woda spływa do beczek, aby później mogła być wykorzystana w ogrodzie. Wszystkie obróbki blacharskie, w tym okapnika nad pokryciem ze strzechy zostaną wykonane z blachy ze stali ocynkowanej w kolorze grafitowym.

Wewnętrzne wykończenie budynku Na parterach przewidziano zachowanie naturalnego charakteru budynku przez pozostawienie surowych ścian z prasowanej ziemi, oddającej estetycznie filozofię obcowania z materią organiczną i pozaludzką przyrodą. Posadzkę przewidziano jako cienką wylewkę z lastryko, czyli wyszlifowanej betonowej masy z zawartością kamiennego kruszywa, w kremowym kolorze, ze względu na zastosowanie pod nią elektrycznych mat ogrzewania 55

podłogowego, opartego na odnawialnych źródłach energii. Na poddaszu, ścianki kolankowe i połać dachowa pokryte płytami kartonowo gipsowymi będą pokryte tynkami glinianymi w odcieniach ziemnych. Posadzkę podobnie jak na parterze zaplanowano jako cienką wylewkę z jasnego lastryko.

Zewnętrzne wykończenie budynku Ściany zewnętrzne parteru wraz ze ścianką attykową zostały pokryte elementami ze strzyżonej strzechy, pozyskiwanej lokalnie, uzupełnionej pokryciem z desek modrzewiowych o jasnym odcieniu, które pokrywają także ścianki kolankowe pod okapami dachu dwuspadowego oraz ściany szczytowe. Pokrycie dachu dwuspadowego zaplanowano jako jasny, lekki gont o wymiarach 10x30cm.

Przegrody: 1

Dach dwuspadowy

2cm

Gont drewniany układany na zakładkę

2cm

Łaty 2 x 2 cm

2cm

Kontrłaty 2 x 2 cm Folia wstępnego krycia

16cm

Krokwie z drewna litego / wełna drzewna

15cm

Wełna drzewna Folia paroizolacyjna PE

2cm

Łaty 2 x 2cm

1cm

Płyta gipsowo kartonowa

1cm

Tynk gliniany

2

Stropodach zielony Mieszanka roślinności intensywnej

25cm

Substrat intensywny Geowłóknina filtracyjna

6cm

Systemowa mata drenażowa Geowłóknina chłonno-ochronna Hydroizolacja

1cm

Płyta OSB

20cm

Wełna drzewna

10cm

Łaty 5 x 10cm / Wełna drzewna Folia paroizolacyjna

1cm

Płyta gipsowo kartonowa

1cm

Tynk gliniany

8cm

Widoczne belki stropowe 15x20

56

3

Strop nad poddaszem użytkowym

16cm

Jętka z drewna litego / wełna drzewna

15cm

Wełna drzewna Folia paroizolacyjna

2cm

Łaty 2 x 2 cm

1cm

Płyta gipsowo kartonowa

1cm

Tynk gliniany

4

Strop nad parterem

2cm

Wylewane lastryko

7cm

Jastrych z matą grzewczą

5cm

Wełna drzewna

5cm

Łaty 5 x 5 cm

1cm

Płyta OSB

1cm

Tynk gliniany

13cm

Widoczne belki stropowe 15x20

5

Podłoga na gruncie

2cm

Wylewane lastryko

7cm

Jastrych z matą grzewczą

10cm

Wełna drzewna

2cm

Łaty 2 x 2 cm Folia przeciwwilgociowa

10cm

Wylewka betonowa

30cm

Podsypka piaskowa

6

Ściana zewnętrzna poddasza

2cm

Pokrycie z desek impregnowanych

2cm

Łaty 2 x 2 cm

15cm

Wełna drzewna

15cm

Szkielet z drewna litego / wełna drzewna Folia paroizolacyjna PE

2cm

Łaty 2 x 2 cm

1cm

Płyta gipsowo kartonowa

1cm

Tynk gliniany

57

7

Ściana zewnętrzna parteru

10cm

Pokrycie ze strzechy trzcinowej

2cm

Łaty 2 x 2 cm

2,5cm

Pustka powietrzna

20cm

Wełna drzewna

30cm

Ziemia ubijana Surowe wykończenie

8

Ściana fundamentowa

5cm

Cokół kamienny

15cm

Styrodur XPS Hydroizolacja

30cm

Ściana żelbetowa Hydroizolacja

1cm

7.6.

Polietylenowa taśma brzegowa

Instalacje

Przyłącza sieciowe Na działce brak sieci do demontażu, z wyjątkiem dwóch podpór przewodów elektrycznych – do demontażu lub przesunięcia w zależności od zaleceń odpowiedzialnej jednostki lokalnej.

Dla obiektów projektowane są nowe przyłączenia sieciowe do następujących mediów: - przyłącze wodociągowe – do istniejącej sieci w ciągu ulicy Zdrowotnej w Zwierzyńcu - przyłącze kanalizacji sanitarnej - do istniejącej sieci w ciągu ulicy Zdrowotnej w Zwierzyńcu - przyłącze energetyczne – do istniejącej sieci w ciągu ulicy Zdrowotnej w Zwierzyńcu

Opis projektowanych w obiekcie instalacji W obiekcie przewiduje się wykonanie następujących instalacji wewnętrznych: Instalacje wodociągowe socjalne Projektowane budynki będą zasilane w wodę zimną z sieci miejskiej w ciągu ulicy Zdrowotnej. W celu uzyskania wody ciepłej przewiduje się wykorzystanie pojemnościowego podgrzewacza wody, o przepływowym sposobie działania, zasilanego energią elektryczną, na którą zapotrzebowanie przez większość roku pokrywane jest z paneli fotowoltaicznych, przyłączonych do sieci lokalnej.

58

Instalacje kanalizacji sanitarnej Instalacja kanalizacji sanitarnej będzie odprowadzać wodę czarną do sieci miejskiej w ciągu ulicy Zdrowotnej w mieście Zwierzyńcu. Przewiduje się odrębną instalację dla wody szarej, dla której zaprojektowano grawitacyjne odprowadzenie wody z budynków przykanalikami do oczyszczających obiektów hydrofitowych. Woda opadowa jest przekierowywana z dachów spadzistych do zielonych dachów w południowo-zachodniej części budynku lub do zbiorników magazynujących do wykorzystania deszczówki w celach ogrodniczych i gospodarczych.

Instalacje grzewcze W obiektach projektowany jest system ogrzewania podłogowego, z przewodami grzejnymi zatopionymi w wylewce betonowej. Szczytowym źródłem ciepła jest kominek w gabionie kamiennym, wraz z systemem rozprowadzania ciepłego powietrza.

Instalacje wentylacji Dla zapewnienia cyrkulacji powietrza w pomieszczeniach zaprojektowano wentylację hybrydową, co oznacza wentylację grawitacyjną, wspomaganą, w razie potrzeby, mechanicznym wyciągiem nasad kominowych, zasilanych energią elektryczną.

7.7.

Warunki ochrony przeciwpożarowej

Kategorie zagrożenia ogniowego Zgodnie z § 8 Warunków Technicznych projektowane obiekty należy zakwalifikować do budynków niskich (N), ze względu na wysokość 6,5 m (bez części nieużytkowej poddasza), która jest niższa niż maksymalna dla tej kategorii wysokość 12 m. Ze względu na przeznaczenie i sposób użytkowania, budynek gospodarczy oraz szklarnie należy zaliczyć do kategorii PM – produkcyjne i magazynowe. Wschodnią część parterową głównego obiektu komuny jako IN – obiekt inwentarski, zachodnią część jako ZL III – obiekt użyteczności publicznej, nieprzeznaczony na pobyt więcej niż 50 osób, natomiast część południową i poddasze jako ZL V – obiekty zamieszkania zbiorowego, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II. Klasy odporności ogniowej Zgodnie z § 212 Warunków Technicznych, projektowane obiekty niskie (N) z kategorią zagrożenia ludzi ZL III i ZL V przypisano do klasy odporności ogniowej „C”. Obiekty niskie produkcyjne i magazynowe, ze względu na niską gęstość obciążenia ogniowego zakwalifikowano do klasy odporności ogniowej „D”.’

Strefy pożarowe W głównym budynku przewidziano jedną strefę pożarową. Drogi ewakuacyjne spełniają warunek minimalnej szerokości 1,40 m, a przejścia do nich z najdalszego miejsca w pomieszczeniach, jak i dojścia na zewnątrz nie przekraczają 40 m długości. Zgodnie z §285 Warunków Technicznych dopuszcza się umieszczenie w jednym budynku części mieszkalnej i gospodarczej pod następującymi warunkami: część mieszkalna oraz część gospodarcza mają odrębne wejścia, co przewidziano w projekcie, a między częścią mieszkalną a gospodarczą zostanie wykonana ściana o klasie odporności ogniowej co

59

najmniej R E I 60, co jest zaplanowane na poddaszu za pomocą ściennej płyty warstwowej ze rdzeniem ze styropianu PWS. Drogi pożarowe Po przestudiowaniu wymagań dotyczących dróg pożarowych nie stwierdzono prawnego wymogu zaprojektowania dróg pożarowych w projekcie. Taka konieczność zachodziłaby, gdyby budynki ZL III i ZL V, należały do grupy wysokości zaczynającej się od SW, a dla obiektów niskich (N) miały więcej niż 50 miejsc noclegowych lub powierzchnię przekraczającą 1000 m2 (w projekcie część ZL III ma powierzchnię 172,1 m2) Dla obiektów produkcyjno-magazynowych PM, obciążenie ogniowe musiałaby przekraczać 500 MJ/m2 lub ich powierzchnia być większa niż 20.000 m2. Wprawdzie projektowane obiekty nie wymagają prawnie dróg pożarowych, jednak w zagospodarowaniu założono możliwość wyjazdu na teren działki utwardzonym sięgaczem o odpowiedniej szerokości, z możliwością zawrotki dla pojazdów uprzywilejowanych oraz obsługujących.

7.8.

Wpływ na środowisko

Charakterystyka energetyczna przegród zewnętrznych uproszczona, z pominięciem warstw bez istotnego wpływu na izolacyjność cieplną.

Narzędzie, które było wykorzystywane w procesie projektowym: https://ekodom.edu.pl

Ściany zewnętrzne parteru Opór wewnętrzny Ziemia ubijana 30 cm Wełna drzewna 20 cm Pustka wentylowana 2,5 cm Łaty drewniane 2 cm Strzecha z trzciny 10 cm Opór zewnętrzny

λ = 0,6 W/(m*K) λ = 0,04 W/(m*K)

λ = 0,35 W/(m*K)

Rsi = 0,13 (m2*K)/W R = 0,5 (m2*K)/W R = 5,0 (m2*K)/W

R = 0,286 (m2*K)/W Rse = 0,04

RT = 0,13 + 0,5 + 5,0 + 0,18 + 0,286 + 0,04 = 6,136 (m2*K)/W U = 1/6,136 = 0,163  0,16 W/(m2*K) U = 0,16 W/(m2*K) Zgodnie z obowiązującymi warunkami technicznymi dopuszczalne U dla tego rodzaju przegrody wynosi maksymalnie 0,20 W/(m2*K), a więc projektowana przegroda wykazuje lepszą efektywność energetyczną niż wymagana. Ściany zewnętrzne poddasza Opór wewnętrzny Tynk gliniany 1 cm Płyta gipsowo kartonowa 1 cm Łaty drewniane 2 cm Folia paroizolacyjna Wełna drz. / szkielet drew. 15 cm Wełna drzewna 15 cm Łaty drewniane 2 cm 60

Rsi = 0,13 (m2*K)/W

λ  0,08 W/(m*K) λ = 0,04 W/(m*K)

R = 1,875 (m2*K)/W R = 3,75 (m2*K)/W

Pokrycie drewniane 2 cm λ = 0,12 W/(m*K) Opór zewnętrzny RT = 0,13 + 3,75 + 1,875 + 0,167 + 0,04 = 5,962 (m2*K)/W U = 1/5,962 = 0,168  0,17 W/(m2*K) U = 0,17 W/(m2*K)

R = 0,167 (m2*K)/W Rse = 0,04

Zgodnie z obowiązującymi warunkami technicznymi dopuszczalne U dla tego rodzaju przegrody wynosi maksymalnie 0,20 W/(m2*K), a więc projektowana przegroda wykazuje lepszą efektywność energetyczną niż wymagana.

Dach dwuspadowy Opór wewnętrzny Tynk gliniany Płyta gipsowo kartonowa Łaty drewniane Folia paroizolacyjna Wełna drzewna Wełna drz. / więźba drew.

Folia wstępnego krycia Kontrłaty Łaty Gont drewniany Opór zewnętrzny

Rsi = 0,10 (m2*K)/W 1 cm 1 cm 2 cm 15 cm 15 cm

λ = 0,04 W/(m*K) λ  0,05 W/(m*K)

R = 3,75 (m2*K)/W R = 3 (m2*K)/W

2 cm 2 cm 2 cm

λ = 0,12 W/(m*K)

R = 0,167 (m2*K)/W Rse = 0,04

RT = 0,10 + 3 + 3,75 + 0,167 + 0,04 = 7,057 (m2*K)/W U = 1/7,057 = 0,1417  0,14 W/(m2*K) U = 0,14 W/(m2*K) Zgodnie z obowiązującymi warunkami technicznymi dopuszczalne U dla tego rodzaju przegrody wynosi maksymalnie 0,15 W/(m2*K), a więc projektowana przegroda wykazuje lepszą efektywność energetyczną niż wymagana.

Stropodach zielony Opór wewnętrzny Tynk gliniany Płyta gipsowo kartonowa Wełna drzewna / Łaty Wełna drzewna Płyta OSB Hydroizolacja Geowłóknina ochronna Mata drenażowa Geowłóknina filtracyjna Substrat intensywny Roślinność intensywna Opór zewnętrzny

Rsi = 0,10 (m2*K)/W 1 cm 1 cm 10 cm 20 cm 1 cm

λ = 0,04 W/(m*K) λ = 0,03 W/(m*K)

R = 2,50 (m2*K)/W R = 6,67 (m2*K)/W

6 cm

λ = 0,9 W/(m*K)

R = 0,067 (m2*K)/W

25 cm

λ = 0,4 W/(m*K)

R = 0,625 (m2*K)/W Rse = 0,04 61

RT = 0,10 + 0,067 + 6,67 + 2,5 + 0,625 + 0,04 = 10,002 (m2*K)/W U = 1/10,002 = 0,0998  0,10 W/(m2*K) U = 0,10 W/(m2*K) Zgodnie z obowiązującymi warunkami technicznymi dopuszczalne U dla tego rodzaju przegrody wynosi maksymalnie 0,15 W/(m2*K), a więc projektowana przegroda wykazuje lepszą efektywność energetyczną niż wymagana.

Projektowane rozwiązania redukujące negatywny wpływ na środowisko bądź świadczące mu usługi: - Wykorzystanie materiałów naturalnych w konstrukcji, ociepleniu i wykończeniu, takich jak ziemia, słoma, wełna drzewna, gont oraz drewno, pozyskiwanych z lokalnej produkcji rolnej i miejscowego tartaku, w większości charakteryzujących się niskim poziomem energii wbudowanej i śladzie węglowym oraz o możliwości powrotu do obiegu materii w przyrodzie.

- Konstrukcja murów z surowej ziemi pozyskanej z procesu przywracania mokradłowego charakteru terenu, charakteryzuje się niskimi kosztami środowiskowymi, ze względu na brak konieczności transportu, a także jest jednym z materiałów najlepiej akumulujących ciepło i o niskim współczynniku przewodzenia ciepła w porównaniu do materiałów o porównywalnej gęstości objętościowej. Proces budowy takich ścian jest oszczędny energetycznie, pozwala ograniczyć wykorzystanie surowców nieodnawialnych, a także nie pozostawia zanieczyszczających środowisko odpadów. Umożliwia samodzielnie, mało inwazyjne wznoszenie obiektów – a także korzystnie wpływa na wewnętrzny mikroklimat obiektów, m.in. przez utrzymanie odpowiedniej wilgotności.

- Oddychające przegrody Ograniczenie zbędnych folii, klejów sztucznych i pap, na rzecz murów o odpowiednim układzie warstw, umożliwiającym wnętrzom ”oddychanie”.

- Wiązanie dwutlenku węgla Dzięki zastosowaniu materiałów budowlanych jak ziemia, słoma, wełna drzewna oraz elementów nośnych więźby, pergoli, kładek, oraz szkieletowego poddasza wykonanych z lokalnie pozyskiwanego drewna litego, zamiast wykorzystania systemów konstrukcyjnych takich jak żelbetowe lub stalowe, które przy produkcji, wykonaniu oraz transporcie powodują emisję znacznych ilości CO2 do atmosfery.

- Magazynowanie wody Znaczna przewaga powierzchni biologicznie czynnych (87 %), zastosowanie nie-utwardzonych ścieżek komunikacyjnych z przesiąkliwej ziemi ulepszonej, zielonych stropodachów z funkcją retencyjną, zaplanowanie infiltracji wody w liniowych ogrodach deszczowych, wykorzystanie systemu oczyszczania wody szarej w obiekcie hydrofitowym oraz zbieranie opadów do beczek, aby wykorzystać je w ogrodzie.

62

- Przetwarzanie odpadów Kompostowanie resztek biologicznych i odchodów zwierząt inwentarskich na nawóz, wykorzystywany później w ogrodzie komuny, a także współdzielony z sąsiadującymi działkowiczami i rolnikami.

- Produkcja energii Przyłączenie do sieci elektrycznej systemu ogniw fotowoltaicznych, zlokalizowanego na dachu budynku głównego – redukcja wykorzystania surowców nieodnawialnych do ogrzewania budynków i wody użytkowej.

- Podtrzymywanie bioróżnorodności Projekt wspiera różnorodność biologiczną na wiele sposobów, od prac ziemnych przez zaniechanie ingerencji i ustanowienie stref z ograniczoną obecnością ludzką. Wszystkie decyzje projektowe zostały poprzedzone analizą profili nie-ludzkich agentów, mających predyspozycje do korzystania z obszaru. Najistotniejszym działaniem jest powiększenie strefy zalewowej na zakolu rzeki, tak aby wydobyć jej pierwotny, meandrujący charakter i zwiększyć podmokłe obszary bagienne, będące domem dla wielu gatunków roślin, zwierząt i grzybów, właściwym dolinom rzek. W projekcie zaplanowano także inne środowiska, wspierające gatunki, które upodobały sobie odmienne warunki, m.in. ogrody deszczowe, zacieniony krajobraz suchy, krajobraz kamienny, przewiązki z chrustu zabezpieczające wrażliwe obszary, ogród warzywny, sad owocowy, grupy wysokich krzewów owocujących, grupy drzew iglastych od północy, korytarze drzew liściastych od południa, konstrukcje dla gniazdowania ptaków, pergole porastające owocującymi winoroślami, zielone stropodachy, V kształtne zagłębienia nad lukarnami, sprzyjające zakładaniu gniazd, część poddasza oddaną nietoperzom przez odpowiednie otwory wentylacyjne przy kalenicy, drewniany pomost nad pogłębionym terenem zalewowym oraz korytarz pod jezdnią, łączący zagłębienie z planowanym terenem zieleni parkowej po drugiej stronie.

63

Literatura Poniższy spis dokumentuje eksploracje badawcze autora od poszukiwania tematu dyplomu do pracy nad koncepcją projektową. Zebranie źródeł w jednym miejscu ma na celu oddanie szacunku autorom i autorkom, którzy w znacznym stopniu przyczynili się do charakteru pracy, a także ukazanie złożoności międzygatunkowych zależności, które badać można w wielu kontekstach, w tym także tych architektonicznych. Źródła uporządkowano tematycznie.

Teoria [1] „ZOEpolis. Budując wspólnotę ludzko-nie-ludzką”, Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, 2020.

[2] J. Gellner, M. Boczar, „Architektura i zwierzęta”, Wydawnictwo EMG, 2021.

[3] U. Jabłońska, „Światy wzniesiemy nowe”, Wydawnictwo Dowody na Istnienie, 2021.

[4] S. Donaldson, W. Kymlicka, „Zoopolis, Teoria polityczna praw zwierząt.”, Oficyna 21, 2019.

[5] S. Taylor, „Bydlęce brzemię. Wyzwolenie ludzi z niepełnosprawnością i zwierząt.”, Wydawnictwo Filtry, 2021.

[6] D. J. Haraway. „Staying with the trouble. Making kin in the Chtulucene”, Duke University, 2016.

[7] H. D. Thoreau, „Walden, czyli .życie w lesie”, Dom Wydawniczy Rebis, 2018.

[8] Z. Bać, „Kibuce – Habitaty pustyni”, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2014.

[9] G. Jarzębowska, „Od izolacji do zoopolis. W stronę międzygatunkowej koncepcji przestrzeni”, Zwierzęta, Gender, Kultura, 2014.

[10] K. Soper „Post-growth Living”, Verso, 2020.

[11] K. Jakubowski, „Czwarta przyroda. Sukcesja przyrod i funkcji nieużytków miejskich”, Fundacja Dzieci w Naturę, 2020

[12] D. Attenborough, „Życie na naszej planecie”, Wydawnictwo Poznańskie, 2021.

[13] P. Wohlleben, „The Inner Life of Animals”, Authors Republic, 2017.

[14] P. Wohlleben, “Dotknij, poczuj, zobacz. Fenomen relacji człowieka z naturą”, Wydawnictwo Otwarte, 2019.

[15] J. Lewis-Stempel. „Prywatne życie łąki”, Wydawnictwo Poznańskie, 2021.

[16] U. Zajączkowska, „Patyki, badyle”, Wydawnictwo Marginesy, 2019.

[17] J. Hickel, „Mniej znaczy lepiej. O tym jak odejście od wzrostu gospodarczego ocali świat”, Wydawnictwo Karakter, 2022.

Roztocze

[18] H. Matławska, „Zwierzyniec”, 1991.

[19] W. Lipiec, „Roztocze” Wydawnictwo Voyager, 1993.

[20] Hałasa E., „Zwierzyniec na Roztoczu: Historia i współczesność, Wydawnictwo Lipiec, 2006.

[21] K. Kłysewicz, T. Michalski, T. Mielnik, ”Roztocze”, Wydawnictwo Libra, 2021.

64

Praktyka

[22] T. Kelm, D. Długosz-Nowicka, „Budownictwo z surowej ziemi. Idea i realizacja”, Oficyna wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2011

[23] „Budujemy dom”, Mech.build, Biohabitat.Opole [24] J. Watson, „Lo-TEK. Design by Radical Indigenism”, Taschen [25] J. Wines, “Zielona Architektura”, Taschen, 2008 [26] G. Ruszczyk, „Drewno i architektura. Dzieje budownictwa drewnianego w Polsce”, Wydawnictwo Arkady, 2007

[27] E. i M. Chodorowscy, „Ogród w zgodzie z naturą. Poradnik dobrych praktyk”, Fundacja Kim, 2021

[28] „Przestrzeń przyjazna przyrodzie, przykłady dobrych praktyk” Fundacja Sendzimira, 2018 [29] M. Luniak, „Dzikie życie w parkach miejskich – jak mu sprzyjać”, Zarząd Zieleni m.st. Warszawy

[30] F. Springer, A. Kędziorek, „Dom jako forma otwarta. Szumin Hansenów, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, 2014

[31] K. Czerniewska-Andryszczyk, E. Perlińska-Kobierzyńska, N. Budnik, M. Kuciewicz, S. De Iacobis, „Alina Scholtz. Projektantka warszawskiej zieleni”, Muzeum Warszawy, 2021

[32] D. Cichy, W. Michajłow, H. Sander, “Ochrona i kształtowanie środowiska” Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1988

[33] E. Neufert, „Podręcznik projektowania architektoniczno-budowlanego”, Wydawnictwo Arkady, 2011

[34] P. Markiewicz, „Vademecum Projektanta. Detale projektowe nowoczesnych technologii budowlanych”, 2002

Czasopisma

[35] Kwartalnik Rzut „Wieś”, numer 26, Fundacja Elewacja, 2021 [36] Kwartalnik Rzut „Krajobraz”, numer 29, Fundacja Elewacja, 2021 [37] Kwartalnik

Autoportret, w Krakowie, 2020

„Nowa

nadzieja”

numer

68,

Małopolski

Instytut

Kultury

[38] Kwartalnik Autoportret, „Przestrzenie troski” numer 73, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie, 2021

[39] Kwartalnik Autoportret, „Architektura mikroklimatów” numer 76, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie, 2022

65

Spis rysunków 1 Średniowieczna mapa Europy opracowana przez Mikołaja z Kuzy. Źródło: www.mapy. muzeum-polskie.org, (dostęp: 16.03.2022) 2 Dwie Zlewnie rzek na mapie Roztocza. Źródło: www.jakubas.pl/e-Mapa-Roztocze/Historia-Roztocza-w-Sredniowieczu, dostęp: 16.03.2022.

3, 9, 10, 13, 15, 17 K. Kłysewicz, T. Michalski, T. Mielnik, ”Roztocze”, Wydawnictwo Libra, 2021.

4 E. Hałasa, „Zwierzyniec na Roztoczu: historia i współczesność” Wydawnictwo Lipiec., 2006.

5, 6, 7, 8, 11, 12, 14, 16 W. Lipiec, „Roztocze” Wydawnictwo Voyager, 1993.

18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25 H. Matławska, „Zwierzyniec”, 1991 26 Fragment Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Zwierzyniec. Źródło: zwierzyniec.e-biuletyn.pl (dostęp: 24. 03.2022) 27 Fragment Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego obszaru Miasta Zwierzyniec z obszarem opracowania zaznaczonym białą przerywaną linią. Źródło: zwierzyniec.e-mapa.net (dostęp: 24.03.22)

Wszystkie niepodpisane rysunki i zdjęcia zostały wykonane przez autora.

66

PLANSZE

67