Πιερ ντε Μαριβώ Το νησί των σκλάβων Μετάφραση: Μαριάννα Κάλμπαρη Επίμετρο: Έλενα Τριανταφυλλοπούλου
Πρόλογος Μαριάννα Κάλμπαρη
Δεν θεωρώ τον εαυτό μου μεταφράστρια ούτε συγγραφέα, παρότι έχω γράψει και μεταφράσει αρκετά θεατρικά κείμενα. Είμαι σκηνοθέτις. Και μέσα από αυτή μου την “πρακτική” –θεατρικά μιλώντας πάντα– ιδιότητα, επιθυμώ να μιλάω για πράγματα που με αφορούν κυρίως, αναζητώντας πάντα έναν τρόπο που να με εκφράζει ουσιαστικά. Έναν ιδιαίτερο τρόπο που γεννιέται και ωριμάζει μέσα μου από κάθε κείμενο, από κάθε ιστορία με την οποία καταπιάνομαι. Μετέφρασα το αποκαλυπτικό κείμενο του Μαριβώ για τη συγκεκριμένη παράσταση, για τη συγκεριμένη σκηνοθεσία μου στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης. Ασχολήθηκα με το κείμενο “εν θερμώ”, στην αρχή των προβών, γιατί ένιωθα την επιτακτική ανάγκη να συνδεθώ προσωπικά με τον λόγο του συγγραφέα. Το νησί των σκλάβων μεταφράστηκε με μια σύγχρονη ματιά πάνω σε ένα –εξαιρετικά επίκαιρο– πολιτικό κείμενο του 1725. Η μοίρα κάθε παράστασης είναι να γεννιέται και να πεθαίνει· το συναίσθημα αυτό είναι υπέροχο, όπως συμβαίνει στη ζωή. Ένα κείμενο μπορεί να μείνει. Ελπίζω να αξίζει τουλάχιστον τον κόπο. μ.κ. Ιανουάριος 2015
Πρόσωπα* Π ρόσω π α *
(Ο Καρδινάλιος) 1
* Ο Μαριβώ, στην πρώτη έκδοση του έργου του, προτάσσει μαζί με τα πρόσωπα και τους αντίστοιχους χαρακτηριστικούς τύπους τους στην Commedia dell’ Arte, όπως αυτοί είχαν διαμορφωθεί στις αρχές του 18ου αιώνα στη Γαλλία από τους ηθοποιούς της Commédie italienne. Επομένως, χαρακτηρίζει τον Ιφικράτη ως Mario, τον Αρλεκίνο ως Thomassin, την Ευφροσύνη ως la Dlle La Lande, την Κλεάνθη ως Silvia και τον Τριβελίνος ως le sieur Dominique.
Ιφικράτης Αρλεκίνος Ευφροσύνη Κλεάνθη Τριβελίνος
8
Το νησί των σκλάβων
ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΩΝ ΣΚΛΑΒΩΝ
ΣΚΗΝ Η
Π ΡΩ Τ Η
[Ο Ιφικράτης, περίλυπος, μπαίνει. Τον ακολουθεί ο Αρλεκίνος.]
ΙΦΙΚΡAΤΗΣ: [Αναστενάζει.] Αρλεκίνε; ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: [ Έχει ένα μπουκάλι κρασί στη ζώνη του.] Αφεντικό; ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Τι θ’ απογίνουμε σ’ αυτό το νησί; ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: Θα απογίνουμε… λεπτοί και πιο λεπτοί και ακόμα πιο λεπτοί ώσπου
στο τέλος θα πεθάνουμε από την πείνα. Αυτή είναι η μοίρα μας. Το νιώθω. ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Μόνο εμείς σωθήκαμε από το ναυάγιο κι αντί να χαίρομαι, ζηλεύω την τύχη εκείνων που θαλασσοπνίγηκαν. ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: Αλίμονό μας! Εκείνοι έχασαν τη ζωή τους στη θάλασσα, εμείς θα τη χάσουμε στη στεριά. ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Άκου: Όταν το καράβι μας τσακίστηκε στον βράχο κάποιοι από τους δικούς μας πρόλαβαν και πήδηξαν σε μια λέμβο. Είδα βέβαια τα κύματα να την καταπίνουν, αλλά ποιος ξέρει; Ίσως φάνηκαν τυχεροί και κατάφεραν να βγούνε στη στεριά. Ίσως να είναι κάπου εδώ γύρω. Πάμε να ψάξουμε; ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: Και δεν πάμε…; Ας πιούμε όμως πρώτα κανένα ποτηράκι! Εγώ το έσωσα το μπουκαλάκι μου, νάτο. Θα πιω τα δύο τρίτα που δικαιούμαι, και το υπόλοιπο δικό σας. ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Όχι, μη χάνουμε άλλο χρόνο. Πάμε! Πρέπει να κάνουμε ό,τι περνάει απ’ το χέρι μας για να φύγουμε από δω. Αν δε φύγω, χάθηκα, δε θα γυρίσω ποτέ ξανά πίσω στην Αθήνα. Είμαστε βλέπεις στο Νησί των Σκλάβων! ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: Ώπα! Ποιων σκλάβων; ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Εκατό χρόνια πριν, κάποιοι Έλληνες σκλάβοι επαναστάτησαν ενάντια στους αφέντες τους και ύστερα εγκαταστάθηκαν σ’ ένα νησί. Νομίζω ότι είν’ αυτό εδώ! Νά, αυτές πρέπει να ’ναι οι καλύβες τους… Και το έθιμό τους, αγαπητέ μου Αρλεκίνε, είναι να σκοτώνουν όλους τους αφέντες που συναντούν ή να τους καταδικάζουν στη σκλαβιά. ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: Τι να κάνουμε; Κάθε τόπος με τα έθιμά του! Τώρα που το λες, το ’χω κι εγώ ακουστά ότι σκοτώνουν τους αφέντες. Τους σκλάβους όμως σαν εμένα… δεν τους αγγίζουν. ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Δεν τους αγγίζουν.
10
ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΩΝ ΣΚΛΑΒΩΝ
ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: Ε… αφού είμαστε ακόμα ζωντανοί, κανένα πρόβλημα. ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Εγώ όμως κινδυνεύω να χάσω την ελευθερία μου. Ίσως και τη ζωή
μου! Δε με λυπάσαι καθόλου Αρλεκίνε; ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: [Παίρνοντας το μπουκάλι του, για να πιει.] Πώς… σας λυπάμαι… πολύ. Πάρα πολύ! Πάρα πάρα πολύ! ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Φύγαμε λοιπόν; ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: [Σφυρίζοντας.] Φουί, φουί, φουί! ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Τι ’πα να πει αυτό; ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: [Τραγουδώντας.] Τραλαλαλαλί! ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Μίλα! Τι έπαθες; Τρελάθηκες; ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: [Γελώντας.] Αχ, κύριε Ιφικράτη μου… πλάκα δεν έχει αυτή η περιπέτεια; Από τη μια σας συμπονώ, τ’ ορκίζομαι, από την άλλη πώς να μη γελάω; ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: [Κατ’ ιδίαν αρχικά.] Δεν έπρεπε να του πω που είμαστε… Ο κατεργάρης, πάει να μου τη φέρει… Αρλεκίνε, δεν είναι ώρα για γέλια! Πάμε να φύγουμε από δω! ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: Αχ… Πιαστήκανε τα ποδαράκια μου! ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Πάμε σε παρακαλώ! ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: Σε παρακαλώ; Σε παρακαλώ! Μα τι πολιτισμένος, τι ευγενής που μου γίνατε! Θα σας ωφέλησε ο αέρας του νησιού. ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Έλα, σήκω! Βιάσου! Θα περπατήσουμε κατά μήκος της ακροθαλασσιάς μήπως βρούμε τη βάρκα μας. Μπορεί να συναντήσουμε και τίποτα δικούς μας και να μπαρκάρουμε όλοι μαζί! ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: Μα τι ωραία που τα λέτε…! Τι ωραία να μπαρκάρεις. Να σαλπάρεις, να σαλπάρεις. Τι ωραία να μπαρκάρεις. Την Κατίνα βρε να πάρεις! ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: [Προσπαθώντας να συγκρατήσει τον θυμό του.] Δε σε καταλαβαίνω, καλέ μου Αρλεκίνε. ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: Καλέ μου κύριε, ευχαριστώ πολύ για τα κομπλιμάν και τις ευγένειες. Συνήθως προτιμάτε να μου απευθύνεστε με βουρδουλιές, αλλά απ’ ό,τι φαίνεται ο βούρδουλας, ξέμεινε στη βάρκα. ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Αφού ξέρεις πόσο σ’ αγαπώ. ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: Πώς! Μόνο που η αγάπη σου μού πέφτει λίγο βαριά και αφήνει τα
Π Ι Ε Ρ Ν Τ Ε Μ ΑΡ Ι Β Ω
11
σημάδια της σε λάθος σημεία: στην πλάτη μου ας πούμε! Όσο για τους δικούς μας, ένα έχω να πω: ο Θεός να τους ευλογεί. Αν είναι νεκροί θα είναι για καιρό, αν είναι ζωντανοί θα είναι για λίγο και σκασίλα μου. ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: [Λίγο συγκινημένος.] Εγώ όμως τους χρειάζομαι. ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: [Αδιάφορος.] Πολύ πιθανό! Καθένας με τον πόνο του. Να μη σας ενοχλώ λοιπόν… ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Πώς τολμάς δούλε; ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: Νά τα μας! Το γυρίσατε πάλι στην αθηναϊκή διάλεκτο, μόνο που τώρα πια, εγώ δεν την καταλαβαίνω. ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Ξεχνάς πως είσαι ο σκλάβος μου κι εγώ τ’ αφεντικό σου; ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: [Οπισθοχωρεί, σοβαρός.] Ήμουν σκλάβος σου, τ’ ομολογώ και η ντροπή είν’ όλη δική σου. Σε συγχωρώ όμως, γιατί έτσι είναι οι άνθρωποι. Στην Αθήνα ήμουν σκλάβος σου, μου φερόσουν σαν ζώο και έλεγες ότι αυτό είναι δίκαιο, επειδή ήσουν ο πιο ισχυρός. Έλα όμως Ιφικράτη μου, που εδώ υπάρχει ισχυρότερος από σένα! Ήρθε η ώρα να γίνεις δούλος, να σκύβεις το κεφάλι και να σου λένε ότι αυτό είναι δίκαιο. Άραγε τι γνώμη θα έχεις τώρα για τη δικαιοσύνη; Νιώσε τι σημαίνει πόνος για να μάθεις επιτέλους ότι υπάρχουν όρια σ’ αυτά που μπορούν να υποφέρουν οι άνθρωποι και τα όρια αυτά δεν έχουμε δικαίωμα να τα ξεπερνάμε. Ο κόσμος θα ήταν πολύ καλύτερος αν όλοι οι όμοιοί σου αναγκάζονταν να πάρουν ένα μάθημα, σαν αυτό που πρόκειται πάρεις τώρα εσύ. Αντίο φίλε μου, πάω να βρω τους καινούριους μου συντρόφους και τωρινούς σου αφέντες. [Απομακρύνεται.] ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: [Απελπισμένος, τρέχει πίσω του με το ξίφος στο χέρι.] Ακούς Ουρανέ; Ακούς πώς με προσβάλει εμέ τον δυστυχέστερο απ’ όλους τους ανθρώπους; Κακομοίρη μου… Δε σου αξίζει να ζεις! ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: Ήρεμα! Μαζέψου, δεν είμαι δούλος σου πια, την έχασες τη δύναμή σου… ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ: Δε σου αξίζει να ζεις!