Smeltend ijs in de Alpen bedreigt bergsporten

In de Europese Alpen verdwijnen gletsjers, wordt sneeuw zeldzamer en worden de winters korter. Zwitserland heeft in de afgelopen twee zomers maar liefst 10 procent van zijn gletsjer volume verloren. De temperaturen in de alpiene gebieden stijgen veel sneller dan het wereldwijde gemiddelde. Voor sporten die afhankelijk zijn van sneeuw en ijs betekent dit grote problemen. Sommige lijken zelfs met uitsterven bedreigd.

IJsklimmen

IJsklimmen wordt door velen beschouwd als een van de gevaarlijkste bergsporten. Klimmers begeven zich op een grillig terrein met fragiel ijs, bij temperaturen onder het vriespunt en op gladde, weinig grip biedende oppervlakken. Kleine veranderingen in temperatuur of vochtigheid kunnen de toestand van een ijsval compleet veranderen. Ondanks - of misschien juist vanwege - deze risico's, wint de sport aan populariteit. Maar de toekomst van ijsklimmen ziet er niet goed uit.

Beklimbare ijsformaties zullen namelijk steeds schaarser worden. De omstandigheden van het ijs worden onzekerder. Het ijs op de bergbeken wordt grilliger en de periode van winter bevriezing korter. Hierdoor is er minder betrouwbaar ijs om te beklimmen, met vaker instabiele omstandigheden tot gevolg. IJsklimmers zullen zich moeten aanpassen aan deze veranderende omstandigheden door hun klim strategieën aan te passen, alternatieve activiteiten te overwegen, of nieuwe locaties te zoeken om de sport te beoefenen.

Hoewel het ijsklimmen steeds meer beoefenaars aantrekt, wordt de zoektocht naar geschikt ijs competitiever door het afnemende aanbod en de toenemende risico's. Sommigen zullen gedwongen zijn hoger of naar het noorden te trekken om geschikt ijs te vinden, wat vergelijkbaar is met de adaptatie van alpine flora en fauna. Maar er is een beperking dat op een gegeven moment de berg niet hoger reikt. Bovendien zegt een eenvoudige wet van de natuur dat als iets gevaarlijker wordt, en het aantal mensen dat aan dat gevaar wordt blootgesteld tegelijkertijd toeneemt, het risico op ongevallen toeneem

Meer water in de winter, minder in de zomer, waardoor de sneeuwgrens stijgt

De opwarming van de aarde leidt tot minder sneeuw en meer regen in de bergen, toch zeker in de lagere gebieden. Dit resulteert in een onregelmatige waterafvoer, met meer en vaker stromend water in de winter in plaats van bevroren reservoirs die in het voorjaar en de zomer smelten. Zonder klimaatbescherming wordt verwacht dat de Alpen rivieren tegen het einde van de eeuw 30% meer water in de winter bevatten, maar 40% minder in de zomer. Dit levert stroomafwaarts ’s winters een groter gevaar op voor wateroverlast terwijl er tijdens de zomers een grotere kans op droogte ontstaat. De trend naar minder sneeuw en meer regen was afgelopen winter zeer duidelijk in de lagere gebieden van de Alpen. Dit treft de wintersporters gebieden rechtstreeks. Herinner u de witte linten in een groen/bruin landschap met Kerstmis. Simulaties tonen dat per graad temperatuurstijging, de sneeuwgrens ongeveer 150 meter stijgt. Hierdoor valt er vaker regen en bouwt een sneeuwdek op lagere hoogtes steeds later en moeilijker op. In het Zwitserse Elm is het aantal dagen met sneeuw met 40 afgenomen de afgelopen 80 jaar.

Krimpende en onstabiele gletsjers

Een blik op bevroren water in gebergtes vereist ook aandacht voor gletsjers. Gletsjers vormen een krachtige indicator van klimaatverandering, omdat ze snel reageren op veranderingen en direct zichtbare effecten vertonen. Door gebrek aan winterse sneeuwval en warme, droge zomers verloor Zwitserland in de afgelopen twee jaar 10% van zijn ijsvolume. Dit is veel meer dan in de voorgaande jaren toen de jaarlijkse volume verliezen beperkt waren tot 1 à 3%. Sommige gletsjertongen trokken op één jaar tijd meer dan 50 meter terug. Toekomstige projecties zijn somber: tegen het einde van de eeuw kan tussen 60 en 99% van het alpen ijs verdwijnen, met een afname van zo'n 50% tegen 2050. Veel gletsjers, zeker de kleinere, zullen helemaal verdwijnen uit het landschap, en dat gebeurt zelfs nu al. Een voorbeeld van zo’n “gestorven” gletsjers is de Pizol-gletsjer in Zwitserland. Deze werd herdacht tijdens een herdenkingsdienst in de Alpen. Tientallen mensen namen deel aan de "rouwstoet" om het verdwijnen van de Pizol-gletsjer te markeren.

Het verdwijnen van de gletsjers heeft ernstige gevolgen voor alpinisme, waarbij routes drastisch veranderen en sommige regio’s helemaal ontoegankelijk worden door vallend puin en instabiele terreinen. Gletsjers kunnen zelf plotseling afbreken, zoals bijvoorbeeld de Marmolada gletsjer in 2022, door opwarming of grote hoeveelheden smeltwater. Andere bergflanken worden ontoegankelijk naarmate het ijs smelt, zoals de Noordwand van de Matterhorn, waarbij stijgende temperaturen het permafrost (de lijm van de bergen) doen smelten, waardoor rotslawines frequenter voorkomen. In juli 2006 en juli 2015 brak een grote rots, zo groot als een toren, af van de oostkant van de bekende Eiger in Zwitserland. Het smelten van permafrost en afbreken van gletsjers heeft eveneens gevolgen voor wintersport, met verzakkende liftpalen en verschuivende pistes, waardoor sommige hogere gebieden, zoals de Dachstein gletsjer in Oostenrijk, gedwongen worden te sluiten. Bovendien wordt het oversteken van de gletsjer- /bergschrund steeds moeilijker en gevaarlijker.

Vertrouw niet meer op oude alpiene tochten, maar vraag raad aan lokale gidsen

Het is overduidelijk dat klimaatverandering het landschap van bevroren water in de Alpen ingrijpend verandert. Traditionele boeken en analyses over bergbeklimmen zijn niet langer betrouwbaar, waardoor het plannen van routes een uitdaging wordt. Historische rapporten bieden geen garanties meer voor optimale klimtijden, en sommige routes zijn simpelweg niet meer begaanbaar. Recent onderzoek bevestigt het verval aan de hand van een populair bergbeklimmers boek uit 1973 (“100 mooiste routes”), geschreven door de beroemde klimmer Gaston Rebuffat. Glacioloog Ravanel en mede-wetenschappers analyseerden de routes om te meten hoe ze waren veranderd in de meer dan 45 jaar sinds de eerste publicatie van het boek, die gezien wordt als een bijbel voor meerdere generaties bergbeklimmers. Het onderzoek concludeerde dat een meerderheid van de routes drastisch was aangetast door klimaatverandering, waaronder 26 die “zeer beïnvloed” waren en drie die zelfs niet meer bestonden. Naast het aanpassen en verdwijnen van routes kloppen de vaak aangehaalde moeilijkheden van beklimmingen steeds minder. Alpinisten worden daarom aangemoedigd om lokale berggidsen te raadplegen, die vertrouwd zijn met de recente veranderingen en recente ervaringen online te raadplegen. Met de toenemende risico's en onzekerheden is het cruciaal om de beslissing om een klim al dan niet af te breken zeker te overwegen. Helaas zullen klimmers vaker moeten accepteren dat het stoppen met klimmen een noodzakelijke stap is, gezien de snel evoluerende bergomgeving.

Foto 1: Een ijsklimmer aan het werk. Door klimaatverandering wordt deze sport steeds onbetrouwbaarder. Bron: Needpix.com

Foto 2: Aantal dagen met sneeuw (minstens 1 cm op de grond) tussen Augustus en Juli op 4 verschillende locaties. De rode lijn toont het 10-jaar bewegend gemiddelde. Bron: MeteoSwiss/SLF Davos

Foto 3: Door klimaatverandering verdwijnen sommige gletsjer(tongen) helemaal uit het landschap.

Afbeelding van de Rhône gletsjer in Zwitserland. Bron: SwissEduc Foto 4: De beklimming van de Mont Blanc wordt moeilijker door klimaatverandering. Sinds 2019 openen er plots veel meer gletsjerspleten langs de Goûter route, langs waar duizenden klimmers per jaar de Mont Blanc beklimmen. Bron: Christian via Wiki Commons