Klim-en bergsportongevallen

Reeds verschillende jaren proberen we door het opvragen van ongevallengegevens en de analyse ervan onze bergsportdisciplines veiliger te maken. Uit (bijna-)ongevallen valt er veel te leren.

Ongevallen en specifieke ongevalscases worden besproken in de verschillende adviserende sportcellen van KBF. We gebruiken de verzamelde informatie – ook data vanuit buitenlandse statistiekenom onze opleidingen kwalitatief te verbeteren, specifieke bijscholingen te organiseren en klimmers en bergsporters bewust te maken van de gevaren en hoe daarop te anticiperen.

In de loop van 2023 werden 265 meldingen van (bijna-)ongevallen gedaan via klimenbergsportongevallen.eu of langs het KBF-portaal. Daaruit zijn enkele opvallende tendensen op te maken. Enkele meldingen gingen over eenzelfde ongeval (bijvoorbeeld gemeld door slachtoffer en medeklimmer). In totaal werden er 226 ongevallen aangemeld, waarvan 24 met helicopterredding, en 3 bijnaongevallen. Het aantal ongevalsaangiftes (in functie van verzekering) ligt nog hoger, maar daarin zitten vaak ook sportblessures en een deel waarvoor geen uitvoerige melding van de context werd gedaan. (Zie lijst pagina 12)

Zelf een ongeval registreren

Een ongeval melden of een verzekeringsaangifte indienen kan via https://portaal.klimenbergsportfederatie.be/ onder ‘ongeval melden’. Dringende repatriëringen, ernstige of dodelijke ongevallen kan je telefonisch melden aan KBF op +323 830 75 00 ook in het weekend.

Ongeacht of een verzelkeringsaangifte nodig is, is het aanbevolen je ongeval te melden aan KBF. Ook als je niet gekwetst bent maar wel betrokken was bij een ongeval, eventueel ook als getuige, is het interessant om jouw ervaring te delen. Anderen kunnen hiervan leren en we werken samen aan meer veiligheid in onze klim- en bergsporten. Ook bijna-ongevallen, waarbij er geen letsel is, kan je melden, want die ‘close calls’ zijn even leerrijk!

Alle meldingen worden vertrouwelijk behandeld en volledig anoniem opgeslagen en weergegeven. Iedereen kan een melding doen, ongeacht of je KBF-lid bent of niet.

Wat kunnen we eruit leren?

Bij het bergbeklimmen is het belangrijk om te beseffen dat de top niet het einde is. Vijf van de acht gemelde(bijna-) ongevallen vonden plaats tijdens de afdaling. Dit start al bij de voorbereiding! Zorg dat je de geplande afdaling en eventueel alternatieve afdalingen zorgvuldig hebt voorbereid aan de hand van infobronnen (kaart, topo, internet, huttenwirt…). Ook het bewust zijn van – en kunnen anticiperen op –mogelijke losse stenen of steenslag is belangrijk. De veranderende condities – mede door weersomstandigheden en klimaatverandering, maken steenslag- en modderlawines vaker voorkomen, net als seracafbreuken op gletsjers. Daarbij ook voldoende oplettend blijven voor de afdaling: hou wat energie over, drink en eet voldoende, heb aandacht voor een zwakkere tochtgenoot... en volg de timing goed op. Hoogteziekte blijft ook een aandachtspunt als je je begeeft boven de 2500m.

Kijken we naar het bergwandelen dan is ‘tredzekerheid’ de meest belangrijke vaardigheid. Een goede conditie, alertheid en aangepast schoeisel zijn onontbeerlijk. Pas ook het niveau van je wandeling aan je ervaring en fysieke capaciteiten aan. Bereid je voor op het bergwandelen door regelmatig duursport te doen (3x per week), extra krachtoefeningen voor de bovenbenen en enkels (vb. tweeen eenbenige squats) en core-oefeningen om je evenwicht beter te bewaren.

Het trail- en skyrunnen zorgt uiteraard voor een hogere kans op vallen, al blijven de ongevallen tot nu toe beperkt gezien de hogere getraindheid van de beoefenaars. Vooral de snelheid aanpassen aan je eigen mogelijkheden en de terreincondities is daar een aandachtspunt.

Bij canyoning zijn tobogans en sprongen niet zonder risico’s. Bij een tobogan is het belangrijk om je benen samen te houden en je armen dicht bij het lichaam te houden, of beter nog samen gevouwen voor je lichaam zodat de ellebogen geen rotsen kunnen raken. Springen doe je enkel in voldoende veilige, diepe en ruime bassins… en niet hoger dan je gecontroleerd kan springen én landen; anders is afklauteren of met touw naar onder de veiligere optie!

In aantal komen veruit de meeste meldingen vanuit indoor sportklimmen, wat daarom niet betekent dat dit de meest risicovolle activiteit is. Het laagdrempelig karakter, de alomtegenwoordigheid van klimzalen en boulderhallen maakt dat velen indoor klimmen, én dat ook aan hoge frequentie waardoor dus een veel grotere blootstelling aan – objectief lagere – risico’s.

Boulderen blijkt ondanks de beperkte hoogte te leiden tot heel wat blessures, valpartijen zijn de meest genoemde oorzaak, vaak ook vanuit het onzorgvuldig afspringen in plaats van zoveel mogelijk af te klimmen. Ook bouldervallen kan je leren: door bij elke bouldersessie een beetje tijd te voorzien voor valtraining kan je kwetsuren trachten voorkomen… én goed opgewarmd aan de sessie starten reduceert ook de kans op letstel.

Een aantal van de gemelde ongevallen konden mogelijks voorkomen worden door een goede keuze en een juiste plaatsing van bouldermatten. Bij het lengteklimmen zijn niet alleen (voorklim) vallen verantwoordelijk voor het groot aantal blessures: daar is het eerder een combinatie van overbelastingsletsels, verkeerde of onhandige bewegingen. Een goede opwarming en een constante alertheid tijdens het klimmen kunnen problemen voorkomen

Bij rotsklimmen is het correct leren inschatten van potentiële risico’s in je klimroute van belang: zoals hoe hoog zit de eerste haak of waar zit de sleutelpassage en hoe veilig is een voorklimmersval? Zo’n voorafgaande risicoanalyse kan je eventueel doen beslissen om een andere route te gaan klimmen. Bij boulderen outdoor is eveneens het verkeerd neerkomen na een val of afsprong de meest voorkomende oorzaak van kwetsuren. Ook hier is een mini-risico-analyse op zijn plaats, samen voldoende en correct gepositioneerde crashpads, en een oplettende spotter kun je het risico sterk inperken!

Ook bij via ferrata vormen uitglijden en valpartijen een voorname oorzaak van letsels. Een goede voorbereiding, op tijd rusten (bijvoorbeeld voor een steile passage), tredzekerheid en eventueel bijkomende touwzekering van een zwakkere of uitgeputte tochtgenoot kan één en ander voorkomen. Heb je geen of weinig ervaring, volg dan een opleiding of laat je begeleiden! Ook steenslag is in dit terrein een niet te verwaarzlozen oorzaak van ongevallen.

Bij pisteskiën, snowboarden en toerskiën zijn valpartijen -weinig verwonderlijk- eveneens de meest vermelde oorzaak. Een goede skitechniek en een zorgvuldige inschatting van het terrein zijn een must. Het investeren in skilessen, on en offpiste, blijven nuttig. Net als extra kracht- en rotatiestabiliteit als voorbereiding op het winterseizoen. Pas je routekeuze ook aan de omstandigheden en je eigen kunnen aan.

Opvallend is dat er nauwelijks bijna-ongevallen gemeld werden. Nochtans zijn deze ‘incidenten zonder letsel’ ook interessant en leerrijk. In alle gevallen waarbij je het gevoel had ‘oef, dit had slecht kunnen aflopen…’ is het écht wel zinvol om een melding te doen.

Wat bij een klim- of bergongeval?

Jaarlijks organiseert KBF een Wilderness first aid cursus, gegeven door lesgevers van Wilderness Medical Associates. De WFA is een EHBO-opleiding gericht op de opvang van ongevallen in een omgeving waar professionele medische hulpverlening niet onmiddellijk beschikbaar is. Kenmerkend voor Wilderness First Aid zijn de langere duur van slachtofferzorg en -transport, beperkte beschikbare EHBO-middelen en de afgelegen en vaak bedreigende omgeving.

Daarnaast organiseert KBF jaarlijks een noodoefening voor haar sportkaders, dat zijn alle lesgevers en begeleiders actief in de outdoor klim-en bergport: een intensieve en praktijkgerichte dag bijscholing rond ongevalsrespons: vanaf het inschatten van de situatie en ongevalsmanagement tot het alarmeren van hulpdiensten, toepassen van de meest passende interventie én hoe je met je groep omgaat. De theorie wordt tot een minimum beperkt, de nadruk zit net in oefenen vanuit levensechte cases. Dit najaar op zondag 6 oktober!