GP Action 8

GP ACTION

numer 8

semestr letni 2016/2017

MAGAZYN KNGP

TEMAT NUMERU:

WIELKOPOWIERZCHNIOWE OBIEKTY HANDLOWE

Ich ewolucja i drugie życie

Miasto szczęśliwych ludzi według Gila Penalosa Miasto dla niepełnosprawnych Sposoby projektowania przestrzeni miejskiej na przykładzie Poznania

Chaos reklamowy Jak z nim walczyć?

Hałas jako współczesny problem w gospodarce przestrzennej Zasięg oddziaływania na przykładzie INEA Staduion w Poznaniu

Give me green in between

Metody modelowania

Projektowanie i optymalizacja dróg rowerowych na terenach zurbanizowanych

Wykorzystywanie danych z lotniczego skaningu laserowego do opracowywania trójwymiarowych modeli miast na przykładzie Krakowa

1/2017

Ortoretryfikacja zdjęć lotniczych i satelitarnych i wiele więcej!

MAGAZYN KOŁA NAUKOWEGO GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ WYDZIAŁ INŻYNIERII ŚRODOWISKA I GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ UNIWERSYTET PRZYRODNICZY W POZNANIU

issuu.com/kngp WERSJA ONLINE !

ISSN 2084-9028

Spis

treści

STUDENCKIE ŻYCIE Od Redakcji ...................................................................................................................................3 Poznań - tak czy inaczej, miasto okiem studentki znikąd ....................................................................4

WOKÓŁ GP

Wielkopowierzchniowe Obiekty Handlowe - ich ewolucja i drugie życie ..............................................6 Miasto szczęśliwych ludzi według Gila Penalosa ...............................................................................10 Miasto dla niepełnosprawnych - sposoby projektowania przestrzeni miejskiej na przykładzie Poznania ................................................................................................................12 Dlaczego ścieki? ...........................................................................................................................14 Chaos reklamowy - Jak z nim walczyć?! .........................................................................................17 Hałas jako współczesny problem w gospodarce przestrzennej Zasięg oddziaływań na przykładzie INEA Stadion w Poznaniu ...........................................................19 Metody modelowania Projektowanie i optymalizacja dróg rowerowych na terenach zurbanizowanych ........................................................................................................23 Wykorzystanie danych z lotniczego skaningu laserowego do opracowywania trójwymiarowych modeli miast na przykładzie Krakowa ....................................................................25

ENGLISH MATTERS Give me green in between .............................................................................................................28

PORADNIKI Ortorektyfikacja zdjęć lotniczych i satelitarnych ...............................................................................31

W WOLNEJ CHWILI Na luzie .......................................................................................................................................34 Na zakończenie ............................................................................................................................35

Wydawca Koło Naukowe Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydział Inżynierii Środowiska i Gospodarki Przestrzenej Adres korespondencyjny: ul. Wojska Polskiego 28, 60-637 Poznań Adres e-mail: kngp@up.poznan.pl Strona internatowa: facebook.com/KNGPup/ Wersja on-line magazynu na:

issuu.com/kngp

zacja:

wizuali

Roman

stopka redakcyjna

Redaktor naczelny: inż. Emilia Zimna

Opiekun Koła Naukowego: dr inż. Anna Zbierska

Nakład 200 egzemplarzy

Redakcja: inż. Emilia Zimna inż. Kamila Bilska

Skład i opracowanie graficzne inż. Kamila Bilska

Patronat medialny dlaStudenta.pl Wieści Akademickie Urbanistyka.info

Korekta tekstów: mgr Małgorzata Sommerfeld dr Karol Mrozik dr inż. Anna Zbierska

Projekt okładki inż. Kamila Bilska Fotografia na okładce inż. Kamila Bilska

Data wydania 07.06.2017 r.

arek

Kaczm

Studenckie

życie

OD REDAKCJI Cytując klasyka, gdy „coś się kończy, coś się zaczyna” – tekst A. Sabkowski.

W tym numerze pojawił się także krótki artykuł bazujący na badaniach jakie prze-

Tak wygląda sytuacja większości studentów, którzy zamykają pewien etap w swoim

prowadzili członkowie Koła. Dotyczyły one hałasu. Wyniki okazały się być intry-

życiu, podobnie jak ja. Podczas dwuletniej kadencji na stanowisku prezesa miałam

gujące i inspirujące do tworzenia nowych pomysłów i projektów, dlatego z wielką

zaszczyt być redaktorem naczelnym trzech numerów GP Action. Z każdym z nich

przyjemnością i dumą odsyłam do artykułu, pt.: „Hałas jako współczesny problem

wiążą się inne historie, inne wspomnienia. Ogromnym uznaniem i spełnieniem

w gospodarce przestrzennej. Zasięg oddziaływań na przykładzie INEA Stadion

najśmielszych oczekiwań, był wywiad na temat działalności Koła Naukowego

w Poznaniu”. Podczas pochmurnego dnia, braku siły do działania zapraszam do wy-

Gospodarki Przestrzennej i pracy jaka wiąże się z powstawaniem każdego numeru

jątkowego felietonu, w którym o swoich pierwszych krokach i przeżyciach w dużym

GP Action- od momentu „burzy mózgów”, przez redakcję, aż do chwili trzymania

mieście napisała studentka pierwszego roku GP- Anna Dziublewska. „Najtrudniej-

w ręku, pachnącego jeszcze farbą drukarską najnowszego numeru. Wywiad ten

szy pierwszy krok, później jakoś mija rok…”- takie słowa wybrzmiewają w piosence

(„GP Action- czasopismo studentów Koła Naukowego Gospodarki Przestrzennej

Anny Jantar i podobne wrażenia ma również autorka tekstu, pt.: „Poznań - tak czy

został przeprowadzony przez Rzecznika Prasowego Uniwersytetu Przyrodniczego

inaczej, miasto okiem studentki znikąd”. Ciekawe czy podczas pierwszych spacerów

w Poznaniu, pana Jerzego Lorych, który ukazał się w Wieściach Akademickich,

po Poznaniu, udało się jej dostrzec kilka szczegółów ułatwiającym codzienne życie

Czasopiśmie Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu (nr 1- 2, styczeń- luty 2017),

i poruszanie się po mieście osobom niepełnosprawnym. Na to jednak na pewno

do którego serdecznie Cię, Drogi Czytelniku, odsyłam. Praca w kole naukowym,

zwróciła uwagę autorka artykułu „Miasto dla niepełnosprawnych - sposoby projek-

jest pracą grupową, dlatego słowa uznania i podziękowania dotyczą całego zespołu.

towania przestrzeni miejskiej na przykładzie Poznania”. W tym numerze pojawił się

Uważam, że wyróżnienia i nagrody jakie udaje nam się co roku zdobywać, między

również artykuł nie tylko dla studentów przyjeżdżających na wymianę w ramach

innymi na Sesji Kół Naukowych organizowanych przez Uniwersytet Przyrodni-

programu Erasmus, ale także dla innych czytelników chcących podszkolić swoje „fa-

czy, wyróżnia nas, jako zgrany zespół, na tle innych kół. Jednakże koło naukowe

chowe słownictwo” z języka angielskiego. Serdecznie zapraszam do zapoznania się

to nie tylko wspólne pasje, nieprzespane noceczy ciągłe dyskusje nad projektami,

z artykułem autorstwa Patrycji Kujawskiej na temat ogrodów wertykalnych „Give

ale to przede wszystkim zawarte na wiele lat przyjaźnie, to możliwości rozwoju,

me green in between”.. W ósmym numerze GP Action znajdziesz, Drogi Czytelniku,

poznania nowych ludzi czy miejsc podczas wyjazdów naukowych.

wiele innych, równie interesujących artykułów, o których można się rozpisywać, jednakże wielkość stron w czasopiśmie stwarza ograniczenia.

W numerze, który właśnie trzymasz w ręku, Drogi Czytelniku, znajdziesz wiele ciekawych artykułów na tematy, które zainspirowały studentów nie tylko gospodarki

Wszystkim członkom Koła jeszcze raz dziękuje za wspólne zaangażowanie, bo bez

przestrzennej. Tematem numeru jest artykuł Kamili Bilskiej, która podjęła odważny

Was KNGP by nie istniało. Przyszłemu redaktorowi GP Action oraz zarządowi Koła

temat, jakim są centra handlowe. Jaką przyszłość czekają wielkopowierzchniowe

życzę wielu fenomenalnych pomysłów i powodzenia.

obiekty handlowe? Na to pytanie spróbowała odpowiedzieć autorka tekstu. Warto

sprawdzić, czy jej się to udało. Równie kontrowersyjnym tematem są ostatnio rekla-

Do zobaczenia w branży!

inż. Emilia Zimna

Fot. 2. Członkowie KNGP na Sesji Kół Naukowych w Zielonce

Fot. 3. Autor: Emilia Zimna

Fot. 3. Członkowie KNGP na Sesji Kół Naukowych w Zielonce Fot.4. Opracowanie własne na podstawie http:// http://puls.edu.pl

Fot. 1. Członkowie KNGP podczas szkolenia SmileUrbo

Fot. 2. Autor: Emilia Zimna

Redaktor naczelny

w skrócie opowiedział na co zwrócić uwagę i jak walczyć z chaosem reklamowym.

Fot. 1. Autor: Luiza Lizak

my - ich rozmieszczenie, rozmiar i stosunek prawny. Robert Loch w swoim artykule

Fot. 4. Wycinek na temat GP Action w Wieściach Akademickich, Nr 1-2 rok 2017

Studenckie

życie

Anna Dziublewska, gospodarka przestrzenna I rok, I stopień

POZNAŃ

Koło Naukowe GP

- tak czy inaczej, miasto okiem studentki znikąd Obszary wiejskie...

Obszary miejskie...

Chyba każdy się zgodzi, że to nie to samo.

Zawsze mnie ciągnęło do miasta, ale nigdy się nim nie zachwycałam. Wychowana na wsi nie wyobrażałam sobie życia bez przestrzeni: lasu za oknem, podwórka pełnego gospodarskich zwierząt i niestety, drogi dojazdowej do domu naszpikowanej dziurami.

A potem zaczęłam studiować.

Co studiować? Oczywiście kierunek, który nie odciągałby mnie od korzeni, ale i pokazywał, jak ulepszyć coś, przed czym zawsze straszyli mnie rodzice: szare, brudne, zatłoczone miasto, w którym na pierwszej lepszej ulicy się zgubię.

Znalazłam wyjście, jak połączyć dwie sprzeczności: miasto i wieś. Znalazłam Gospodarkę Przestrzenną.

sują się w zielony styl dotychczasowych tramwajów?

Wprawdzie jeździ po poznańskich torach kilka innych kolorów od żółtej barwy typowych bimb poznańskich aż po srebro z elementami czerwieni (często spotykany na odcinku Śródka-Rataje). Miasto nie aż tak szare jak w mojej wyobraźni. Co do brudu... Nie widziałam!

Ulice czyste, z koszy na śmieci się korzysta, polecam wpaść na (a raczej pod) nowe rondo Kaponiera.

Nie wiem, kim był ten Kaponier, ale jego rondo aż błyszczy. Widać, że wandali w Poznaniu nie ma, albo już nie ma, bo nie zauważyłam jeszcze żadnych pomazanych sprejami ścian bloków mieszkalnych, które zdarza mi się mijać.

Fot. 1. Źródło: opracowanie własne

Co ja tu robię?

Poznańska Zieleń

I okazało się, że miasto nie jest wcale takie straszne.

Ujęłabym je dwoma słowami: zagospodarowanie przestrzenne. I to od pokoleń! Przedmiot o wdzięcznej nazwie „Historia Urbanistyki” nie za bardzo przypadł mi do gustu, ale dowiedziałam się, jak rodzinne miasto mojego wspaniałego Uniwersytetu Przyrodniczego ewoluowało. Od grodu po wielki nowoczesny węzeł komunikacyjny. Okazało się, że nie całkiem szary (chyba, że patrzeć w niebo), bo przechadzając się starym miastem widzę świeżo odmalowane kamienice, które już samą oryginalnością wzorów przyciągają wzrok. Ulice są pełne zieleni – nie chodzi mi wszakże o parki, które są oczywistą oczywistością (kto widział Cytadelę?) – zieleni w postaci poznańskiej publicznej komunikacji miejskiej! Uwielbiam z niej korzystać – zwłaszcza tramwaje przypadły mi do gustu, gdyż przed zrobieniem mojego ważnego kroku w życiu nie miałam z nimi styczności – a wiadomości donoszą, że w 2018 cały poznański tabor tramwajowy ma stać się w pełni niskopodłogowy dzięki nowej inwestycji w Moderusy Gamma, które na zdjęciach wyglądają nieco kosmicznie. Najbardziej ciekawa jestem ich koloru – czy pozostaną niebieskie? Czy może wpa-

4

Fot. 1. Linia tramwajowa PST wśród terenów zielonych

Da się

Miasto jest zatłoczone... To w końcu miasto. Musi być zatłoczone. Co to by było za miasto, jakby wiało od niego pustką? Najbardziej zatłoczony punkt Poznania to chyba słynna „Teatralka”, jednak tramwajów i autobusów jest tyle, że nie robi się zbyt tłoczno, a że niektórzy w tramwajach lub autobusach muszą stać... Wolę stać w jadącym tramwaju niż siedzieć w samochodzie, który stoi w korku, a mały spacerek nikomu też nie zaszkodzi. Poza tym zauważyłam, że z tymi korkami też nie jest tak źle. Zdarza mi się czasem jechać właśnie samochodem ulicą Bałtycką od samego rozjazdu w punkcie Poznań Antoninek aż do Serbskiej. Co kilka kilometrów dla ułatwienia kierowcom jazdy są zamontowane tablice z mapą, jakie ewentualne drogi dojazdu są mniej zakorkowane lub zupełnie przejezdne – moim zdaniem genialny pomysł.

36

GP Action #8

I jeszcze ten temat mojej orientacji w terenie – studiuję Gospodarkę Przestrzenną, więc chyba powinnam ją posiadać. Na szczęście, okazuje się, że ją mam, ale gdybym nie miała: Poznań to miłe miasto, gdzie mało jest wąskich ciemnych uliczek rodem z amerykańskich filmów kryminalnych, ale jeśli już się w takiej znajdę to pewnie nie sama (wszędzie tłok, tabuny ludzi, nie tylko turyści) – nic nie szkodzi spytać innych przechodniów o drogę, a przecież dzisiejsze niezawodne telefony mają w sobie jeszcze bardziej niezawodne Fot. 4. Źródło: http://www.gloswielkopolski.pl/

Fot. 2. Źródło: http://www.gloswielkopolski.pl/

(Nie)orientuj się!

Fot. 2. Prezydent Miasta Poznań – Jacek Jaśniewicz na rowerze przykładem dla poznaniaków

Na rowery z Prezydentem

Jest jeszcze inne rozwiązanie na przebicie się przez tłum: rowery. To także część komunikacji miejskiej Poznania.

Są wszędzie – nawet przy Collegium Maximum.

Jeszcze nie próbowałam tego sposobu poruszania się po mieście, ale skoro sam Prezydent Miasta Poznania – Jacek Jaśkowiak używa tej metody, by dojechać do pracy, to i ja muszę wypróbować. Zwłaszcza, że ilość dróg dla rowerów ciągle się powiększa.

Powinnam chyba jeszcze wspomnieć o strefie „Tempo 30” – wprowadzona na terenach w centrum Placu Wolności i Starego Rynku ogranicza prędkość samochodów i stawia na pierwszeństwo pieszych i rowerzystów – bardzo pięknie pomyślane. Myślę, że poznańskie koziołki już dość nawdychały się spalin samochodów, za to większa widownia pieszych pobudzi je do występów. Ja na „Stary” wpadam często, a i cieszę się, że teraz nie muszę już się bać, że ktoś z zawrotną szybkością 50 km/h, jaka w dzień powinna być przestrzegana w terenie zabudowanym, we mnie wjedzie.

Czasami zdarza się to nawet na przejściu dla pieszych, naprawdę!

A i na Plac Wolności zdarza mi się wpaść – Biblioteka Raczyńskich zaprasza wszystkich, nie tylko studentów.

Fot. 4. Moderus Gamma – niskopodłogowy luksus.

Google Maps, które z włączoną lokalizacją pokaże mi, gdzie jestem. Ktoś się pewnie spyta: a jeśli nie mam własnego internetu? Nic prostszego! Poznań udostępnia bezpłatne Wi-Fi! O wiele szybsze niż superszybki Maluch 126p mojej siostry, który też jest koloru poznańskiej komunikacji miejskiej. Kiedyś włączyłam to bezprzewodowe cudo – aktualizacje w telefonie pobrały mi się zanim zdążyłam włączyć lokalizację.

Fot. 3. Źródło:http://puls.edu.pl/

Co tu opowiadać...

O mojej wsi nie ma co opowiadać, gdyż miasto niewątpliwie jest ciekawsze. Teraz, gdy pojadę do Wrocławia, Krakowa czy zdrobniale nazywanej przez większość ludziWarszawki, będę te miasta porównywać z Poznaniem, którego – mimo dopiero pierwszego roku studiów – już zdążyłam nauczyć się na pamięć. Ale po co wyjeżdżać, jak ma się przed oczyma tak dobrze prosperujące dzieło ludzkich rąk. Do krajobrazu można się przyzwyczaić – są ludzie, którzy wolą patrzeć na oszklone gmachy niż na obsiane pola czy czekające na pokos łąki.

Poznań nie taki straszny – obalam kolejny mit stworzony w mojej głowie, a Czytelników zachęcam do skorzystania z poznańskiej zieleni.

5

Fot. 3. Rowery miejskie przy Collegium Maximum Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu 36

GP Action #8

WokÓŁ

Gp

inż Kamila Bilsa, gospodarka przestrzenna I rok, II stopień Koło Naukowe GP

WIELKOPOWIERZCHNIOWE

OBIEKTY HANDLOWE

- ich ewolucja i drugie życie

Fot. 1. Źródło: http://buiznes.interia.pl/

W przestrzeni pojawia się coraz więcej wielkopowierzchniowych obiektów handlowych zwanymi centrami handlowymi, a nawet galeriami handlowymi.

Centra handlowe stają się nierozłączną częścią współczesnych miast, stanowiąc istotne miejsca prowadzenia działalności gospodarczej oraz życia społeczności. Coraz częściej, przeważającej w tych obiektach funkcji handlowej, zaczynają towarzyszyć funkcje kulturowe i rozrywkowe. Poprzez atrakcje, których dostarczają te miejsca, przyciągają one do siebie zarówno mieszkańców miasta, w którym są one zlokalizowane jak również osoby spoza jego granic.

Sposób funkcjonowania centrum handlowego może poprawić i uatrakcyjnić odbiór miasta oraz stać się czynnikiem wyróżniającym dane miasto na tle innych.

Fot. 1. Stary Browaw w Poznaniu jako centrum hanlowego wpisującego się w otaczającą przestrzeń

Podstawowe pojęcia

Według ICSC (International Council of Shopping Centres), czyli globalnej organizacji działającej w branży zajmującej się wielkopowierzchniowymi obiektami handlowymi, istnieje wiele zagadnień związanych z obiektami handlowymi. Z definicji towarzyszących tematyce wielkopowierzchniowych obiektów handlowych, które uwzględnia Polska Rada Centrów Handlowych, wyróżnia się trzy terminy: 1. Centrum handlowe, które rozumie się jako nieruchomość o funkcjach handlowych. Jest to obiekt, który zaplanowano, zbudowano i zarządza się nim traktując go jako jeden podmiot handlowy, w skład którego wchodzą różnorodne sklepy oraz części wspólne.

6

Warunkiem jest minimum 10 sklepów o minimalnej powierzchni najmu wynoszącej 5 000 m2.

2. Park handlowy, czyli przestrzeń, na którą składają się wspólnie zaprojektowane, zaplanowane oraz zarządzane w sposób spójny średnio- oraz wysoko- wyspecjalizowane obiekty handlowe. Przykładem takiej przestrzeni handlowej jest Park Handlowy Franowo w Poznaniu.

3. Centrum wyprzedażowe, jest to projekt handlowy, który jest w sposób spójny zaprojektowany, zaplanowany oraz zarządzany. W przypadku centrum wyprzedażowego mówi się o oddzielnych sklepach, w których detaliczni sprzedawcy lub producenci wystawiają na sprzedaż kolekcje posezonowe, końcówki kolekcji, lub nadwyżki zapasów, w obniżonych cenach.

Na potrzeby tego opracowania w dalszej części używany będzie termin „centrum handlowe”, rozumiany jako zlokalizowanych w jednym miejscu reklamującym się pod indywidualną nazwą zespół sklepów występujących w imieniu swojej marki. Inwestycja, która dla jednych będzie miejscem pracy, a dla klientów miejscem w którym dokonają zakupów i mogą się „rozerwać”.

Centra handlowe to w zasadzie przekształcone wcześniejsze domy towarowe, które wyjaśniano jako przedsiębiorstwo prowadzące wielobranżowy handel detaliczny. W budynku domu towarowego znajdowały się stoiska poszczególnych typów towarów. Jest to obiekt, w którym dochodziło do sprzedaży tych towarów.

Ewolucja centrów handlowych

Jak wiele wynalazków tak i centra handlowe są wynikiem potrzeb ludzkich. Centra handlowe powstały w wyniku pomysłu przykrycia dachem miejskiej ulicy handlowej by w ten sposób powstała aleja sklepów ze wspólnym zadaszeniem oraz przestrzenią łączącą wszystkie sklepy. W późniejszych etapach pomysł ten ewoluował. Na początku powstawały duże budynki sklepów, w których

36

GP Action #8

mają dostęp do wszystkiego bez opuszczania go.

Inwestorzy, którzy tworzą centra handlowe idą w stronę zaspokajania wszystkich potrzeb konsumentów pod jednym dachem, tworząc w ten sposób mini miasta. Kultywują zasadę, że wszystko ma być pod ręką. Aby liczba odwiedzających dane centrum handlowego klientów była jak najwyższa standardem staje się, że wielkopowierzchniowe obiekty handlowe oprócz głównej funkcji handlowej wprowadzają nowe atrakcje i usługi.

Klienci odwracają się od centrów handlowych

Ludzie nie odwiedzają już tak chętnie centów handlowych, ponieważ od pewnego czasu w świecie handlowym wykorzystuje się rozwiązania mobilne. Dzięki możliwościom jakie daje Internet, promuje się zakupy wykonywane online. Tę metodę sprzedaży wykorzystują marki, które można spotkać w centrach handlowych. Wprowadzają one usługę „click & collect”, dzięki której klienci robiąc zakupy w sklepie internetowym mogą nie płacąc za dostarczenie towaru do domu odebrać go samodzielnie w sklepie stacjonarnym. Według statystyk co roku wartość zrobionych przez Internet zakupów wzrasta.

Coraz częściej ludzie szukają okazji i rabatów, umożliwiających tanie zakupy. Konsumenci nie chcą przepłacać, dlatego rzadziej robią zakupy w centach handlowych. Alternatywnym rozwiązaniem do zakupów w centrum handlowym stało się kupowanie w centach outletowych. Pod nazwą outlet, rozumie się sklepy, w których konsumenci są w stanie kupić towar nieużywany, pochodzący z końcówki serii, nadwyżek produkcyjnych, czy zwrotów konsumenckich.

W centrach outletowych można spotkać ubrania kolekcji z ubiegłych sezonów jak i z aktualnego sezonu trafiając na towar pierwszego jak i drugiego gatunku. Często takie towary nie występują we wszystkich rozmiarach, lub nie są fabrycznie zapakowane, zdarza się też że nie posiadają one wszystkich oryginalnych metek.

Fot. 2. Źródło: boymeetsfashion.com

można było samodzielnie chodzić między regałami i wybierać towary z konkretnej półki. Dziś nazywamy je supermarketami. Z upływem czasu zaczęto budować obiekty, w których pojawiły się pasaże handlowe z alejkami, mające imitować miasto. Poprzez ciągłe udoskonalenia jak klimatyzacja, oświetlenie, czy przeszklone zadaszenia, panują tam dobre warunki klimatyczne.

Z reguły w centrach handlowych jest czysto i bezpiecznie.

Centra handlowe każdego rodzaju ciągle się zmieniają.

Przeobrażenia te są odpowiedzią na nowe potrzeby klientów. Centra handlowe to nie tylko sklepy.

W zależności od tego co oferują centra handlowe dzieli się je na generacje. Obecnie wyróżnia się pięć typów generacji centrów handlowych: 1. Centrum handlowe I generacji, które składa się z hipermarketu zajmującego około 70% powierzchni obiektu i przynajmniej 10 mniejszych sklepów zajmujących pozostałe 30% powierzchni użytkowej budynku.

2. Centrum handlowe II generacji, to obiekt w którym proporcje hipermarket-pozostałe mniejsze sklepy zostaje zachwiana. W obiekcie handlowym drugiej generacji 40% powierzchni zajmuje hipermarket, natomiast pozostałe 60% powierzchni użytkowej należy do innych sklepów i usług.

3. Centrum handlowe III generacji, jest w stosunku do wcześniejszych generacji wzbogacona o sklepy, których marka jest bardziej rozpoznawalna (najczęściej dotyczy to sieci butików odzieżowych) oraz o część przeznaczoną na rozrywkę, na przykład kluby fitness, kino, czy kręgielnie.

4. Centrum handlowe IV generacji, przypomina obiekty handlowe trzeciej generacji, lecz w większym stopniu odwzorowując klimat miejskich ulic handlowych i nie tylko.

Zadaniem takiego centrum handlowego jest stanie się miastem samym w sobie, w którym dokonywane przez klientów zakupy mają być tylko częścią ich aktywności w tym obiekcie.

Ponadto lokalizacja nie jest przypadkowa, gdyż taki obiekt handlowy sytuuje się, na terenie o dobrych połączeniach komunikacji miejskiej z wieloma punktami miasta oraz w sąsiedztwie biurowców tudzież innych miejsc pracy czy też miejsc, w których ludzie spędzają wolny czas.

5. Centrum handlowe V generacji, według założeń jest miejscem, w którym społeczeństwo poza robieniem zakupów, korzystania z funkcji rozrywkowej tego obiektu, ma również w nim pracować, uczyć się i wychowywać swoje potomstwo, czyli żyć w jednym budynku, w którym

7

Fot. 2. Alternatywą centrów handlowych stają się outlety 52

GP Action #8

Niektóre centra handlowe nie przyciągają klientów przez co część przestrzeni jest niewykorzystywana.

Pomimo pustoszenia centrów handlowych nadal powstają nowe. Inwestorzy dokładają starań, aby zaspokoić potrzeby konsumentów, oczekujących by w parze z ofertą handlową, która nie jest dla klientów już najważniejsza, rozwijane były strefy: usługowa i rekreacyjno-rozrywkowa. Centra handlowe walcząc o klienta wyniszczają się nawzajem. Dodatkowym problemem centrów handlowych w Polsce jest kryzys demograficzny.

Najlepszych, z punktu widzenia sieci handlowych, klientów w wieku 25-40 lat zaczyna ubywać.

Społeczeństwo starzeje się i ma inne potrzeby, na których zaspokojenie centra handlowe nie są przygotowane.

W Ameryce wskaźnik powierzchni handlowej na jednego mieszkańca przerósł potrzeby społeczeństwa, przez co centra handlowe zaczęły pustoszeć już wcześniej. Nasuwają się pytania; czy można w jakiś sposób „uratować” centra handlowe, jak to robić, i co robić z takimi budynkami, kiedy funkcje handlowe nie mają już w nich racji bytu?

Drugie życie opustoszałych centrów handlowych

Problem wyludniania się centrów handlowych głównie dotyczy amerykańskich obiektów handlowych.

Jak zatem radzą sobie amerykanie z problemem bezludnych centrów? Opustoszałe amerykańskie shopping malle i markety wyburza się, lub przeznacza się pod rewitalizacje w celu dostosowania ich do nowych funkcji. Najczęściej powierzchnie opustoszałych wielkopowierzchniowych obiektów handlowych przejmują instytucje celu publicznego, które dużą powierzchnię handlową wykorzystują na cele publiczne jak edukacja, czy miejsca zgromadzeń wspólnot religijnych.

Obiekty handlowe niewykorzystywane i wyludnione coraz częściej przejmują wspólnoty wyznaniowe, które przystosowują powierzchnię pierwotnie przeznaczoną na handel i usługi pod swoje potrzeby. W taki sposób wykorzystano niewielkie opustoszałe centrum Lexington Mall znajdujące się w Lexington, stanie Kentucky.

Innym trendem jest przekształcanie centów handlowych na obiekty służby zdrowia. Przykładem takiego rozwiązania jest Northpark Mall znajdujący się w Ridgeland stanie Missisippi, który został przystosowany na potrzeby miejskiego szpitala. Obecnie Jackson Medical Mall jest kliniką, której pacjentami są okoliczni ubożsi mieszkańcy.

8

Przykładem wykorzystania centrum handlowego na cele edukacyjne jest wiele, począwszy na szkołach językowych i nie tylko, skończywszy na uniwersyteckich centrach nauki. Z ciekawszych rozwiązań można przytoczyć przykład Oak Hollow Mall zlokalizowanego w High Point w Północnej Karolinie. Budynek tego wielkopowierzchniowego obiektu handlowego wykupił Uniwersytet High Point. Uczelnia pozostawiła stoiska handlowe, które chylą się ku upadkowi. Przestrzeń ta ma zostać wykorzystana by studenci kształcący się w obszarze przedsiębiorczości mieli szansę rozwijać swoje pomysły na dochodowe inwestycje, pod okiem kadry uniwersyteckiej. Istotne dla tego projektu było połączenie go z rewitalizacją całego miasta High Point. Jego główny problem polegał na tym, że mimo stosunkowo dużej uczelni, społeczność lokalna nie miała korzyści z wykorzystania Oak Hollow Mall przez studentów. Większość młodych wykształconych ludzi, po ukończeniu nauki wyjeżdżała z miasta. Program rewitalizacji zakładał utworzenie na dawnym parkingu, kampusu studenckiego, złożonego z gotowych elementów wykorzystując stare kontenery, aby stworzyć domki.

Plan zagospodarowania osiedla przewiduje wąskie ulice, po których studenci będą poruszać się rowerem, lub chodząc na piechotę. W proces budowy miasteczka studenckiego włączeni mają być sami zainteresowani, którzy posiądą doświadczenie w temacie zagospodarowania przestrzeni, a zarazem będą czuli, że mają wpływ na otaczającą ich przestrzeń, w której żyją. Projekt rewitalizacyjny zakłada ożywienie obiektu w oszczędny sposób. Oak Hollow Mall będzie miejscem zarówno do pracy i nauki jak i miejscem, w którym będzie można mieszkać, żyć obok siebie, oraz spędzać wspólnie wolny czas.

Fot. 3. Źródło: http://www.miasto2077.pl/

Outlety są konkurencyjne cenowo w stosunku do centrów handlowych, dlatego często wypierają mniej atrakcyjne wielkopowierzchniowe obiekty handlowe z rynku.

Fot. 3. Plan obiektu Oak Hollow Mall, który ma się stać obiektem edukacyjnym

36

GP Action #8

- WieLkopoWierzcHnioWe oBiekty HandLoWe -

Fot. 4. Źródło: http://www.miasto2077.pl/ Fot. 4. Centrum handlowe przearanżowane na osiedle mieszkaniowe

Podsumowanie

Potrzeba jest matką innowacji, dlatego zapewne w niedalekiej przyszłości powstaną inne pomysły na wykorzystanie wielkopowierzchniowych budynków o funkcjach handlowo-usługowych.

Możliwe że wyludnione centra handlowe zaczną być przekształcane w dzielnicowe ośrodki kultury, dzięki czemu w jednym miejscu mieścić będą się na przykład biblioteka, filharmonia, opera, teatr i tym podobne.

-

Z uwagi na to, że centra handlowe zaczynają przegrywać z Internetem, co powoduje ich pustoszenie, warto na etapie planowania tego typu inwestycji oprócz rozszerzenia podstawowej oferty o kulturę i rekreację, przygotować pomysł na zmianę obiektu handlowego w budynek o innych funkcjach, które będą atrakcyjne dla społeczności. Jednocześnie może należy mieć na uwadze podczas pierwotnego aranżowania obiektu, taki sposób jego zagospodarowania, aby spełniał on swoje funkcje handlowe, ale też aby zmiana sposobu użytkowania wielkopowierzchniowego obiektu handlowego w obiekt o odmiennych funkcjach nie wymagała dużych nakładów finansowych.

Fot. 5. Źródło: http://cappmea.com/

Innym przykładem zagospodarowania centrum handlowego na cele edukacyjne jest Highland Mall zlokalizowane w Austin w stanie Texas. Obiekt handlowy o powierzchni ponad 80 ha wybudowany w 1971 roku opustoszał w roku 2010. Tę przestrzeń również wykupił pobliski uniwersytet, który zmienił sposób użytkowania i dostosował budynek centrum handlowego do celów edukacyjnych, w którym można przeprowadzać ćwiczenia, warsztaty i wykłady. W 2013 roku zdecydowano się na przekształcenie Highland Mall w nowoczesny budynek Highland Campus, w którym zaplanowano centrum innowacyjności, kształcenia i zaangażowania społeczeństwa.

Westminster Arcade, czyli centrum handlowe powstałe już w 1828 roku w Providence w stanie Rhode Island, również poszło z duchem czasu, aby przyciągnąć do siebie ludzi. Tę przestrzeń przekształcono w 48 mieszkań. Mieszkanie w powstałym kompleksie mikro-loftów składa się z sypialni, w pełni urządzonej kuchni oraz łazienki z prysznicem oraz pokoju dziennego. Powierzchnie mieszkań wahają się od 20 m2 do ponad 70 m2. Projekt takiego wykorzystania przestrzeni centrum handlowego zakłada ułatwienie dostępu do rowerów, poprzez specjalne rampy, oraz wydzielenie miejsc do przechowywania rowerów. Arcade Providence nie zostanie całkowicie przekształcona w apartamentowce. Część mieszkalna zlokalizowana będzie tylko na dwóch górnych piętrach. Parter nadal zachowa swoje funkcje usługowo-handlowe. Dodatkowym atutem projektu jest bardzo dobra dostępność do komunikacji miejskiej. Życie w nowo zaprojektowanych mieszkaniach nie jest zarezerwowane dla najzamożniejszych.

icH eWoLucJa i druGie życie

Fot. 5. Największe centrum handlowe na świecie - Dubai Mall

Bibliografia: 1. Kochaniec A: Rola centów handlowych w kreowaniu wizerunku miast, [w]: Kreowanie wizerunku miasta, red. Grzegorczyk A i Kochaniec A, wyd. Wyższa Szkoła Promocji, 2011 Warszawa, ISSN 1734-4468 2. Birezowski T: Wyścig galerii handlowych, tekst dostępny na: h t t p : / / f ro . o l s z t y n . p l / 2 0 1 2 / 0 6 / w y s c i g - g a l e r i i - h a n d l o w y c h / , data dostępu 18-03-2017 3. Kalinowska B: Czekamy na centra handlowe piątej generacji, tekst dostępny na: http://www.rp.pl/artykul/94191-Czekamy-na-centra-handlowe-piatej-generacji.html#ap-1, data dostępu 18-03-2017 4. Knap R: Rynek centrów handlowych w Polsce, tekst dostępny na: http://ue.poznan.pl/www/data/upload/image/zo/Knap11-12.pdf., data dostępu 18-03-2017 5. Sadal M: Nowe powierzchnie handlowe w największych miastach, tekst dostępny na: http://www.cushmanwakefield.pl/pl-pl/research-and-insight/2016/property-times-retail-2015/, data dostępu 18-03-2017 6. Tamara Gujska-Szczepańska: Wszystko o galeriach handlowych i supermarketach. Wywiad z Krystyną Słowik, tekst dostępny na: http://bibulamilanowska.eu/index.php/ludzie/749-wszystko-o-galeriach-handlowych-i-supermarketach-wywiad-z-krystyna-slowik, data dostępu 18-03-2017 7. Centrum handlowe będą się zamykać. Trzeba wymyślić dla nich nowe życie, tekst dostępny na: http://www.miasto2077.pl/centrahandlowe-beda-sie-zamykac-trzeba-wymyslic-dla-nich-nowe-zycie/, data dostępu 18-03-2017 8. Centra handlowe są w odwrocie czas na outlety, tekst dostępny na: http://www.miasto2077.pl/malle-sa-w-odwrocie-czas-na-outlety/, data dostępu 18-03-2017 9. Drugie życie Malla: tekst dostępny na: http://www.miasto2077.pl/drugie-zycie-malla/, data dostępu 18-03-2017 10. Stare centrum handlowe przerobione na niewielkie osiedle mieszkaniowe, tekst dostępny na: http://www.miasto2077.pl/stare-centrum-handlowe-przerobione-na-niewielkie-osiedle-mieszkaniowe/, data dostępu 18-03-2017 11. Wyjaśnienie pojęcia dom towarowy, tekst dostępny na: http://sjp.pwn.pl/ slowniki/dom%20towarowy.html., data dostępu 18-03-2017

9 36

GP Action #8

WokÓŁ

Gp

inż. Agnieszka Bujak, gospodarka przestrzenna II rok, II stopień Koło Naukowe GP

MIASTO SZCZĘŚLIWYCH LUDZI WG Gila penalosa Bezpieczne ulice dla każdego? Kanadyjczyk Gil Penalosa, specjalista od przestrzeni publicznej, udowadnia, że jest to możliwe wszędzie. Zajmuje się doradzaniem mieszkańcom oraz osobom odpowiedzialnym za zarządzanie miastem, jak uczynić je lepszym i bardziej przyjaznym miejscem. Prowadzi międzynarodową firmę konsultacyjną Gil Penalosa & Associates i jest prezesem zarządu organizacji World Urban Parks, zajmującej się m.in. parkami miejskimi. To również założyciel znanej na całym świecie organizacji non-profit Miasto 8 80 (ang. 8 80 Cities). Penalosa odwiedził Poznań w maju zeszłego roku i w ramach festiwalu Poznań Design Days poprowadził wykład „Miasto 8 80: Miasta tętniące życiem, zdrowe społeczności, szczęśliwsi ludzie”.

skiej. Działania podejmowane przez organizację mają na celu zbliżanie do siebie mieszkańców, ponieważ bezpieczne miasto to takie miejsce, w którym ludzie znają siebie nawzajem, witają się ze sobą, rozmawiają w wolnej chwili na ulicy. Organizacja Gila Penalosa postawiła sobie za cel tworzenie zdrowych, sprawiedliwych, tętniących życiem społeczności, które nie stronią od aktywności fizycznej. Miast szczęśliwych ludzi.

Fot. 1. Źródło: http://gpenalosa.ca/

Fot. 2. Projekt Open Streets w Ontario

Fot. 1. Gil Penalosa

Miasto 8 80

Co oznacza nazwa prowadzonej przez Penalosę organizacji? Hasłem przewodnim jej działania jest przekonanie, że miasta powinny być przeznaczone dla każdego człowieka, niezależnie od jego wieku.

Zatem miasto dobrze działa, jeżeli zarówno 8-latek, jak i 80-latek czuje się w nim dobrze i może się w nim bezpiecznie poruszać. Co więcej, jeśli rozwiązania zastosowane w przestrzeni publicznej są dobre dla 8-latka i 80-latka, to będą dobre dla wszystkich ludzi, w każdym wieku. Wizją Miasta 8 80 jest tworzenie bezpiecznych i szczęśliwych miast, których priorytetem jest dążenie do dobrego samopoczucia mieszkańców, a misją poprawianie jakości życia w przestrzeni miej-

10 36

GP Action #8

Penalosa stawia pytanie kluczowe dla jego działalności: dla kogo tak właściwie przeznaczone są ulice? Niezaprzeczalnie są najważniejszym elementem miast. Tworzą przestrzeń wspólną, przeznaczoną dla każdego. Stanowią miejsce spotkań, handlu, codziennego przemieszczania się. Sposób ich rozlokowania tworzy niepowtarzalny układ przestrzenny, wyjątkowy dla każdego miasta. Ulice tworzą kwartały, dzielnice, z których zbudowany jest organizm miejski.

Już w starożytności ludzie przemierzali ulice, dyskutowali czy handlowali. Dzisiejsze ulice także tętnią życiem, w odróżnieniu jednak od dawnych czasów – życiem zmotoryzowanym. Założyciel organizacji Miasto 8 80 zauważa, że dzisiejsze ulice opanowane są przez samochody. Co więcej, przestrzeń projektowana jest z myślą o tych pojazdach. W tym wszystkim ludzie zapomnieli o nich samych. Zatem teraz należy zrobić wszystko, aby ulice wróciły do zwykłych mieszkańców, małych i dużych, młodszych i starszych.

Przestrzeń publiczną warto planować w taki sposób, aby zarówno 8-latkowie, jak i 80-latkowie czuli się w niej dobrze i swobodnie. Wtedy przestrzeń będzie idealna dla wszystkich ludzi. Jak to zrobić? Należy wydzielić odpo-

Fot. 2. Źródło: http://www.880cities.org/

Dla kogo jest ulica?

Fot. 3. Źródło: http://www.880cities.org/

Otwarte ulice

Organizacja Gila Penalosa zajmuje się m.in. realizacją projektu Open Streets. Na czym on polega? Wybrane ulice miasta są tymczasowo zamykane dla ruchu samochodowego. Trwa to przez kilka godzin w ciągu dnia, np. raz w miesiącu. W wyniku tego zwykle niebezpieczne przestrzenie stają się spokojnym miejscem dla wszystkich. Daje to możliwość uprawiania sportów grupowych i indywidualnych oraz organizacji dodatkowych zajęć w nowym, niecodziennym miejscu. W ramach projektu przygotowywane są np. zajęcia aerobiku czy lekcje tańca. Promocja zdrowego stylu życia odbywa się także poprzez naukę zdrowych nawyków żywieniowych i badania kontrolne, np. ciśnienia krwi.

Projekt sprzyja wyjściu z domu i spędzeniu wolnego czasu aktywnie, na świeżym powietrzu, co pozostaje nie bez wpływu na zdrowie i lepsze samopoczucie, co z kolei prowadzi do realizacji przedstawionej wcześniej idei Fot. 4. Źródło: http://www.880cities.org/

Fot. 5. Aktywność podczas Open Streets w Thunder Bay

Fot. 4. Projekt Open Streets w Toronto

Miasta 8 80. Jednym z pierwszych miejsc, gdzie projekt ten został zrealizowany, była Bogota. Innymi miastami, które wypróbowały u siebie ten pomysł są m.in. Ontario, Toronto czy mniej znane Thunder Bay w Kanadzie.

Gil Penalosa to człowiek z pasją. O swoim przedsięwzięciu mówi z niezwykłym zaangażowaniem, które udziela się innym. Podczas wykładu w poznańskim Centrum Kultury Zamek stwierdził, że każde miasto jest wyjątkowe, a zatem nie należy kopiować w całości rozwiązań, które sprawdziły się w innych częściach świata.

Należy czerpać z pomysłów, ale dopasowywać je do realiów i natury każdego miejsca. Tworzyć nowe rozwiązania, oparte na tych działaniach, które jest się sprawdziły.

Penalosa zachęca do poruszania się pieszo – jak nasi przodkowie. Bo przecież – jak zauważa – ptaki latają, ryby pływają, jelenie biegają, a ludzie? Ludzie chodzą.

Fot. 6. Źródło: http://www.880cities.org/

Fot. 3. Gry i zabawy podczas Open Streets w Toronto

Członkowie organizacji twierdzą, że jednym z najczęściej zadawanych im pytań jest pytanie o konieczność zamykania ulic dla samochodów w ramach realizacji projektu. Bo czy chodniki i parki nie wystarczą do rekreacji? Otóż nie. Dlaczego? Ponieważ mamy je na co dzień. Otwarcie ulic, które codziennie przemierzamy w pośpiechu tuż obok przejeżdżających aut, to coś ciekawego i nadzwyczajnego. To pretekst do wyjścia na zewnątrz i dowiedzenia się, o co w tym wszystkim chodzi. Okazja do spacerowania, jeżdżenia na rowerze, na rolkach, brania udziału w grach i zabawach. To impuls do zmiany nawyków dotyczących sposobu przemieszczania się. Jak wskazują członkowie Miasta 8 80, jeśli ktoś jeździ na rowerze w ramach projektu Open Street w każdą niedzielę, to może we wtorek również wybierze ten sam środek transportu i nie pojedzie samochodem do sklepu? Wszystko sprowadza się zatem do zmiany sposobu myślenia. W ulicy powinniśmy widzieć nie tylko miejsce dla samochodów, ale przede wszystkim dla nas.

Fot. 5. Źródło: http://www.880cities.org/

wiednie strefy, po których swobodnie będą mogli poruszać się piesi, rowerzyści oraz użytkownicy samochodów.

Fragmenty ulic, na których odbywa się ruch komunikacyjny o różnych prędkościach należy oddzielić, np. pasem zieleni. Poprawi to bezpieczeństwo, zmniejszy ilość wypadków drogowych, a także zachęci ludzi do spojrzenia na rower jako podstawowego środka transportu.

Bibliografia http://gpenalosa.ca/ http://www.880cities.org/

11

Fot. 6. Projekt Open Streets w Thunder Bay Bibliografia: http://gpenalosa.ca/ http://www.880cities.org/

GP Action #8

36

WokÓŁ

Gp

inż. Emilia Zimna, gospodarka przestrzenna II rok, II stopień

MIASTO

Koło Naukowe GP

DLA NIEPEŁNOSPRAWNYCH - sposoby projektowania przestrzeni miejskiej na przykładzie Poznania

W Polsce wśród nas żyje blisko 4,7 mln osób niepełnosprawnych (dane z Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 r.). Osoby niepełnosprawne stanowią 12,2% ogółu ludności. Często czują się odizolowane i zamykają się w swoich domach, bojąc się wyjść na zewnątrz, gdzie czeka mnóstwo niebezpieczeństw i pułapek. Dla osób w pełni sprawnych, nie borykających się z trudnościami dnia codziennego miasto, w którym się porusza, wygląda tak samo. Jednakże punkt widzenia zależy od punktu siedzenia oraz od tego, jak zwracamy uwagę na detale. Szczególnie w przypadku osób niepełnosprawnych komfort życia w mieście postrzegany jest za pomocą wielu szczegółów. W procesie planowania miasta pod kątem osób niepełnosprawnych kluczowe jest stworzenie takiej przestrzeni, która będzie posiadać jak najmniej barier, będzie przewidywalna oraz jak najbardziej komfortowa. To wszystko leży oczywiście w gestii urbanistów, architektów, planistów, a także władz miasta.

Coraz więcej polskich miast planuje przestrzeń miejską tak, aby była dostosowana nie tylko do osób poruszających się na wózku inwalidzkim, lecz również o kulach, oraz osób starszych, niewidomych czy głuchych. Ważna jest przemyślana architektura budynków, budowa dróg czy adaptacja szeroko pojętego transportu miejskiego. Do przykładowych barier w przestrzeni należą :bariery fizyczne uniemożliwiające poruszanie się(szczególnie dotyczy to nierównej powierzchni); architektura budynków uniemożliwiająca swobodne przemieszczanie się osób niezdolnych do skorzystania ze schodów lub poradzenia sobie z ręcznie otwieranymi drzwiami; publiczne i prywatne środki komunikacji, które w szczególności zakładają, że zarówno kierujący, jak i pasażer, to osoby pełnosprawne; informacja publiczna, szczególnie sygnalizacja świetlna, która zakłada, że korzystający z niej są widomi i słyszący.

12

Warto się zastanowić, jakie rozwiązania są wykorzystywane w miastach, aby usprawnić i polepszyć komfort życia mieszkańców. Dla zobrazowania takich udogodnień wybrano miasto Poznań. W powiecie poznańskim, na początku 2014 roku osób z orzeczoną prawnie niepełnosprawnością łącznie było ok. 13 tys., w tym ze stopniem znacznym około 2780, umiarkowanym – 4070, lekkim 4820 oraz dzieci do 16-go roku życia ponad 1300.

Pisząc o sposobach projektowania przestrzeni miejskiej warto wspomnieć o podstawowych uwarunkowaniach technicznych, jakimi są: obniżenie krawężnika, zapewnienie miejsca parkingowego możliwie blisko budynku.

Ważnym również aspektem są pochylnie (podjazdy) dla osób niepełnosprawnych, drzwi otwierane automatycznie.

Zgodnie z wynikami badań zebranych przez Portal Informacyjny Osób Niepełnosprawnych najlepiej przystosowanym i najczęściej używanym środkiem transportu przez niepełnosprawnych mieszkańców Poznania jest autobus. Wszystkie autobusy produkowane przez firmę Solaris są w pełni dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnością ruchową, niewidomych oraz niedowidzących. Wewnątrz pojazdu nie ma stopni, a wejście znajduje się na wysokości 32 cm od jezdni i może być dodatkowo obniżone o 7 cm. Kierowca ma możliwość przechylić pojazd na prawą stronę dzięki tzw. funkcji przyklęku, co umożliwia bezproblemowe wejście do autobusu. W każdym autobusie koncernu Solaris montowana jest rampa dla osób poruszających się na wózku inwalidzkim. Urządzenie to może być obsługiwane ręcznie bądź też automatycznie za pomocą przycisku znajdującego się na pulpicie kierowcy. Ponadto na pulpicie znajdują się specjalne, podświetlane przyciski informujące prowadzącego pojazd, że do autobusu chce wsiąść lub też z niego wysiąść osoba niepełnosprawna. Środkowa część autobusu jest przystosowana dla potrzeb osoby poruszającej się

36

GP Action #8

Ciekawe rozwiązania montuje się dla osób niewidomych. Są nimi ścieżki naprowadzające, czy pola uwagi. Ścieżki naprowadzające (względnie linie naprowadzające) to pojedyncze linie, wykonane z metalu lub plastiku. Są montowane na trzpienie lub naklejone do podłoża. Mogą to być całe płytki z liniami naprowadzającymi wykonane z gumy, poliuretanu, betonu, kamienia i innych materiałów. Niewidomy prowadzi wzdłuż nich laskę i nie zbacza z drogi. Idzie jak po szynach. Ścieżki naprowadzające kierują do przejść, przystanków, wejść do obiektów użyteczności publicznej itd. Ścieżki są montowane zarówno w przestrzeni otwartej, jak i wewnątrz obiektów. Gdyby chodziło o hotel, warto zamontować je tak, by skierować niewidomych gości do restauracji, na basen albo do windy. Ścieżki naprowadzające powinny oznaczać drogę ewakuacyjną. W innym razie niewidomi nie są w stanie wydostać się z zagrożonej strefy. Przykładem jest linia naprowadzająca zamontowana w listopadzie 2016 r. przy al. Niepodległości.

Drugim ciekawym rozwiązaniem jest tak zwane pole uwagi, czyli specjalnie oznakowane pinezkami poziome powierzchnie. Mogą być wykonane z metalu lub tworzywa sztucznego, zamontowane na trzpień lub przyklejone do podłoża. Można zastosować pły-

tę z tworzywa sztucznego zwystającymi pinezkami. Najbardziej znanym miejscem z zastosowaniem takiego pola uwagi jest Dworzec Główny w Poznaniu, przy przystankach tramwajowych lub przejściach dla pieszych. Niewidomy dostaje wtedy sygnał, że musi się zatrzymać i zachować szczególną ostrożność.

Fot. 1. Źródło: opracowanie własne

na wózku inwalidzkim. Przy szybie znajduje się stabilne oparcie wyposażone w pasy bezpieczeństwa. Podczas zatrzymywania się autobusów na przystankach, przez głośniki podawana jest informacja, na jakim przystanku obecnie autobus się znajduje i jaki będzie kolejny przystanek, co zdecydowanie jest pomocne dla osób niewidomych. Wszystkie przyciski w pojazdach marki Solaris są opisane w języku Braille’a. Ankietowani odpowiedzieli że komfort podróży autobusem oceniliby na dobry, co stanowi najwyższą notę w ankiecie.

Komunikacja dla osób niepełnosprawnych jest bardzo ważna, ponieważ umożliwia przemieszczanie się z punktu a do punktu b, a także rozwija relacje społeczne. Osoby niepełnosprawne nie mogą czuć się odizolowane, jednakże problem pojawia się dopiero wtedy, gdy wysiądzie się z autobusu/ tramwaju/ samochodu. Czy miasto Poznań jest dobrze dostosowane dla osób z utrudnioną możliwością poruszania się lub dla niewidomych? Niepełnosprawni napotykają na wiele trudności na swej drodze jednak z roku na rok radni starają się wyjść naprzeciw ich oczekiwaniom i umożliwić dostęp do wielu miejsc. Z takiej racji montuje się windy przy zejściach podziemnych, obniża krawężniki, specjalnie podnosi wysokość miejsc przystanków, aby zrównać poziomy tramwaju/ autobusu z chodnikiem.

Fot. 1. Pole uwagi wraz z linią naprowadzającą przy al. Niepodległości

Ciągłe zmiany zachodzące w przestrzeni polskich miast są pozytywne i dążą ku dobremu, ale warto bardzo dokładnie przeanalizować każdą opcję w celu wybrania tej najlepszej dla każdego. Nie powinno się opierać swoich wyborów jedynie na teorii i czasem wczuć się w sytuację każdego przyszłego użytkownika przestrzeni, zarówno tych, którzy nie zwracają na szczegół na swej drodze mieszkańców oraz tych, dla których najbardziej liczy się detal przy codziennych spacerach. Taka praktyka pomaga zrozumieć problemy, na które w większości planiści nie zwracają uwagi i może wpłynąć pozytywnie na odbieranie przestrzeni przez bardziej wymagających użytkowników.

13 36

GP Action #8

WokÓŁ

Gp

inż. Barbara Kęsicka, inżynieria środowiska II rok, II stopień inż. Karolina Kraczkowska, inżynieria środowiska II rok, II stopień

DLACZEGO ŚCIEKI? ŚWIATOWY DZIEŃ WODY Fot. 1. Logo Światowych Dni Wody

Dzisiaj ponad miliard ludzi nie ma dostępu do wody zdatnej do picia, są to głównie mieszkańcy Afryki i Azji. Do 2025 roku prawie 2 miliardy ludzi będzie zmagać się z problemem niedoboru wody.

Zapotrzebowanie na wodę wzrasta i będzie wzrastało w znacznym tempie, bo jest nas coraz więcej, w 2050 roku Ziemię będzie zamieszkiwać ponad 9 miliardów ludzi.

Fot. 2. Całej planecie zagraża brak wody

Fot. 2. Źródło: www.tvnmeteo.tvn24.pl

Corocznie 22 marca obchodzony jest Światowy Dzień Wody, który jest dobrą okazją do zwrócenia uwagi społeczności świata na problemy z dostępnością czystej wody, a dostęp do niej jest prawem każdego człowieka. Ponadto przypomina, że czysta woda jest życiem, jej jakość wpływa na nasze życie.

Jest zatem istotnym elementem zrównoważonego rozwoju, ochrona i dbanie o dobro jakim jest woda, jest zbiorową odpowiedzialnością wszystkich przekładającą się na kondycję społeczną i ekonomiczną.

Również na naszym Wydziale wiele się działo tego Dnia. Odbyły się wykłady, prezentacje firm i ciekawych ofert staży, niesamowity Czwórbój Wiedzy i Umiejętności Instalacyjnych., do tego gościliśmy. Oprócz pracowników wydziału w organizację Dnia zaangażowani byli studenci oraz firmy i instytucje branżowych. Goszczono przedstawicieli samorządu, liczne grupy uczniów ze szkół średnich i oczywiście studntów, dla których była to często miła odmiana od zwykłych wykładów.

14

Tegoroczne hasło przewodnie Światowego Dnia Wody: „Dlaczego ścieki?” ma za zadanie uświadomić jakim niewykorzystanym zasobem są ścieki. W ujęciu globalnym, zdecydowana większość ścieków pochodzących z naszych domów, zakładów przemysłowych i rolnictwa wraca do środowiska bez oczyszczania lub ponownego wykorzystania. Tym samym zanieczyszczają środowisko, a my tracimy możliwość odzyskania cennych składników oraz innych materiałów. Zamiast marnować taki potecjał, musimy skutecznie redukować ich ilość i ponownie je wykorzystywać. W naszych domach powinniśmy zgodnie z zasadami sanitacji ekologicznej, ponownie zagospodarować ścieki szare (zużytą wodę z umywalki, pralki, zlewu i wanny). Ścieki oczyszczone mogą zostać powtórnie wykorzystane, np. do podlewania ogrodu. W naszych miastach, możemy oczyszczać i ponownie wykorzystywać wodę na terenach zielonych. W przemyśle i rolnictwie, możemy oczyszczać i ponownie wykorzystywać uzdatnioną wodę w systemach chłodzenia lub do nawadniania.

Prawidłowe zarządzanie gospodarką ściekową generuje korzyści społeczne, środowiskowe i ekonomiczne. Światowy Dzień Wody został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju (UNCED), która odbyła się 22 grudnia 1992 w Rio de Janeiro. Oficjalnie obchodzony jest od 1993 roku. Powodem ustanowienia tego dnia był fakt, że około miliarda ludzi na świecie cierpiało z powodu braku dostępu do czystej wody pitnej.

Nie zdajemy sobie sprawy z problemu jakim jest rosnąca z roku na rok liczba ludzi, którzy nie mają dostępu do stałego źródła wody zdatnej do picia. Przyczynami powiększania się tego problemu są zmiany klimatyczne, katastrofy naturalne, ubóstwo, konflikty zbrojne, wzrost populacji i urbanizacja. Nie powinno tak być, że niektórzy mieszkańcy Ziemi pozbawieni są stałego

36

GP Action #8

Fot. 1. Źródło: www.worldwaterday.org

Koło Naukowe GP

Fot. 5. Kobiety przemierzają długą drogę z wioski po wodę nawet 6 razy dziennie

Fot. 3. Źródło:www.sos.wwf.pl

Każdy Światowy Dzień Wody podkreśla konkretny aspekt związany z wodą i opowiada o międzynarodowej współpracy w zarządzaniu zasobami wody słodkiej.

Coroczna kampania podnosi inny temat związany z wodą, po to, aby zwiększyć świadomość i zainspirować do działań na skalę krajową czy globalną.

Warto przedstawić tematy, które na przestrzeni ostatnich pięciu lat stanowiły hasła przewodnie obchodów Światowego Dnia Wody: 2012 – Bezpieczeństwo

żywności i wody, 2013 – Międzynarodowy Rok Współpracy Wodnej, 2014 – Woda i energia, 2015 – Woda a zrównoważony rozwój, 2016 – Woda a praca.

Ustalone tematy odpowiadają na bieżące i przyszłe wyzwania z jakimi będziemy musieli się globalnie zmierzyć w zakresie dostępu do czystej wody.

Tradycyjnie przy okazji Światowego Dnia Wody zostanie oficjalnie przedstawiony raport ONZ, w tym roku zatytułowany jest: „Ścieki. Niewykorzystany zasób”. Pierwsza oficjalna prezentacja odbędzie się w Durbanie w Republice Południowej Afryki.

W grudniu 2016 roku podczas 71. sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ, lata 2018-2028 ogłoszono Międzynarodową Dekadą „Woda dla zrównoważonego rozwoju”. Jej inauguracja odbędzie się 22 marca 2018 r. W rezolucji Zgromadzenie Ogólne ONZ uznało, że woda ma kluczowe znaczenie dla zrównoważonego rozwoju i eliminacji ubóstwa i głodu. Państwa członkowskie ONZ wyraziły głębokie zaniepokojenie brakiem dostępu do bezpiecznej wody pitnej, warunków sanitarnych i higienicznych. Nowa Dekada skupi się

na zrównoważonym rozwoju i zintegrowanym zarządzaniu zasobami wodnymi dla realizacji celów społecznych, gospodarczych i środowiskowych.

Ponadto skoncentruje się na promocji zagadnienia podczas realizacji programów i projektów, a także na dążeniu do współpracy i partnerstwa na poziomie globalnym, regionalnym i krajowym.

Tym samym przyczyni się do osiągnięcia uzgodnionych na szczeblu międzynarodowym celów i zadań związanych z wodą, w tym te zawarte w ramach Agendy na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030.

Fot. 4. Dlaczego mamy oszczędzać wodę?

Fot. 4. Źródło: www.flyingdreams2.blogspot.com

dostępu do wody w wyniku zaistniałej sytuacji politycznej czy położenia geograficznego. Czy możemy mieć realny wpływ na rozwiązanie ich problemów?

Wydaje się, że tak, pokazuje to prowadzona Kampania Wodna Polskiej Akcji Humanitarnej (PAH), w ramach której realizowane są projekty wodno-sanitarne w Autonomii Palestyńskiej, w Sudanie Południowym i Somalii. Popierając takie projekty każdy z nas może poprawić warunki życia ludzi w odległych krajach.

Dlaczego należy oszczędzać wodę?

Nie tylko ze względu na ekologiczny trend czy wysokie rachunki. Z pewnością nie każdy z nas wie, że Polska ma bardzo skromne zasoby wody, i że pod tym względem nasz kraj ma zbliżone warunki do Egiptu.

Jesteśmy zaliczani do państw o ubogich zasobach wody, które szacuje się na ok 187 mld m3, co w przeliczeniu na jednego mieszkańca daje 1800 m3 rocznie (22 miejsce w Europie). Nasz swodobny dostęp do wody pitnej sprawia, że woda to coś oczywistego dla każdego z nas, bo leci z kranu, można ją kupić w butelce w sklepie.

Nawet nie zdajemy sobie z tego sprawy, że żyjemy w dużym luksusie, pod względem dostępu do wody. Światowy Dzień Wody jest także dobrym powodem, aby uświadomić sobie jak cennym dobrem jest woda, z którego korzystamy codziennie w różnych celach. Nie zwracamy uwagi na ilości wody, które bezsensownie zużywamy. Dlatego warto kontrolować przepływ wody w naszych gospodarstwach domowych.

Rozsądne gospodarowanie wodą na pewno przyniesie znaczne oszczędności. Należy małymi krokami zmieniać nasze codzienne nawyki na lepsze, w celu oszczędzania i racjonalnego korzystania z wody.

Na początku wystarczy określić swoje własne zasady postępowania w celu ograniczenia marnowania wody.

15 36

GP Action #8

- dLaczeGo ścieki? -

Można tego dokonać poprze proste działania takie jak: • dbanie o szczelność kranów, • użycie perlatora, • branie prysznica zamiast kąpieli, • ponowne wykorzystanie resztek wody, • kupno wodooszczędnej pralki, • podlewanie ogrodu w chłodniejszym momencie dnia, • zakręcenie kranu podczas mycia zębów, • zainstalowanie podwójnej spłuczki, • używanie eko-detergentów, • korzystanie z myjni, która stosuje recykling wody, • mycie naczyń w zmywarce, • zbieranie deszczówki, • kupowanie lokalnych produktów.

iczno-biologicznej z usuwaniem biogenów i pełną przeróbką wytworzonych osadów ściekowych.

Część uzyskanego osadu pościekowego poddano termicznemu osuszeniu, w efekcie powstał granulat wykorzystany do produkcji paliw alternatywnych przez firmy zewnętrzne. Pozostała ilość osadu została zagospodarowana w ramach odzysku przez podmioty zewnętrzne. W procesie oczyszczania ścieków istotnym elementem jest produkcja biogazu. W 2015 roku w Centralnej Oczyszczalni Ścieków oraz Lewobrzeżnej Oczyszczalni Ścieków wytworzono około 9 mln m3 biogazu, dzięki gazogeneratorom pokryto zapotrzebowanie na energię elektryczną w 51% obydwu oczyszczalni. Ograniczono w ten sposób emisję do atmosfery szkodliwego dla środowiska metanu i dwutlenku węgla.

Organizacje międzynarodowe zajmujące się problemem wody: • Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), więcej: www.who.int/en/ • Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci (UNICEF), więcej: www.unicef.pl/ • Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), więcej: www.undp.org.pl • WaterAid, więcej: www.wateraid.org/uk/ • Global Water Partnership (GWP), więcej: www.gwp.org/en/

Fot. 5. Źródło: opracowanie własne

Gospodarka ściekowa w naszym regionie Aquanet obsługuje sześć oczyszczalni ścieków zlokalizowanych w: Poznaniu (Lewobrzeżna Oczyszczalnia Ścieków), Koziegłowach (Centralna Oczyszczalnia Ścieków), Mosinie, Szlachęcinie, Borówcu, Chludowie. W roku 2015 oczyszczalnie przyjęły i oczyściły ok. 51 mln m³ ścieków, zachowując normy, określone przez pozwolenia wodno-prawne oraz obowiązujące w Polsce i Unii Europejskiej przepisy ochrony środowiska.

Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Warta. Ścieki poddawane były obróbce mechan-

śWiatoWy dzień Wody-

Fot. 6. Źródło: www.wlaczoszczedzanie.pl

Fot. 5. Hasła przewodnie Światowych Dni Wody w Poznaniu

16 36 Fot. 6. Włącz oszczędzanie wody

GP Action #8

Bibliografia: www.worldwaterday.org/ www.unwater.org www.who.int www.un.org www.national-geographic.pl www.pah.org.pl www.sos.wwf.pl www.aquanet.pl

WokÓŁ

Gp

inż. Robert Loch, gospodarka przestrzenna II rok, II stopień

CHAOS

Koło Naukowe GP

REKLAMOWY - jak z nim walczy?

Słowem wstępu

Obecny krajobraz przestrzeni aglomeracji miejskich jest przesycony nośnikami reklamowymi.

Powoduje to chaos przestrzenny a ponadto burzy ład i harmonię krajobrazu. Zbyt duże nasycenie reklam ma także inne konsekwencje nie tylko jeżeli chodzi o przestrzenie publiczne. Może być zagrożeniem dla człowieka. Wprowadzone w 2015 r. regulacje prawne poprzez uchwalenie tzw. ustawy krajobrazowej (a dokładnie ustawy z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu -Dz.U. 2015 poz. 774) pozwalają na rozpoczęcie skutecznej walki z bilbordami. Do tego zadania skutecznie posłużyć nam mogą systemy informacji przestrzennej oraz fotogrametria.

Reklama według definicji

Zmieniona przez „ustawę krajobrazową” ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 r. (Dz.U. 2016 nr 0 poz. 778) definiuje reklamę jako „ nośnik informacji wizualnej, wraz z jej elementami konstruktywnymi i zamocowaniami, niebędące znakiem drogowym”. Ma ona na celu skłonienie do nabycia lub skorzystania z określonych towarów oraz usług. Najczęściej jest przedstawiana w postaci graficznej. Montaż wielkoformatowych reklam dla firm prowadzących kampanie reklamowe poprzez umiejscawianie bilbordów w przestrzeni publicznej jest wyjątkowo opłacalny. Dociera ona do szerokiego spektrum odbiorców. A odbiorcami są nie tylko piesi, lecz także kierowcy. Poprzez zjawisko nadmiernego nagromadzenia nośników reklamowych szczególnie w pobliżu skrzyżowań należy koniecznie wspomnieć o osobach korzystających z pojazdów. Reklama nie tylko informuje nas o możliwości zakupu pewnej usługi lub dobra.

Drugą jej cechą jest wpływ na ludzką psychikę. Ogrom-

na ilość reklam ma wpływ na rozproszenie uwagi osób korzystających z pojazdów. Czasami nawet zdarza się, że bliskość reklam utrudnia identyfikację znaków drogowych ze względu na zbyt bliskie sąsiedztwo albo podobną „ zgubną” szatę graficzną. Jednak walka z nadmierną ilością banerów została rozpoczęta wraz z wejściem w życie zmian wynikających z „ustawy krajobrazowej”, czyli od 11 września 2015 roku. Poprzez zmiany w Kodeksie wykroczeń, ustawie o drogach publicznych, ustawie o podatkach i opłatach lokalnych publicznych oraz ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym dano gminom moc decydowania o zasadach i warunkach sytuowania tablic reklamowych, w tym ustalania zakazu ich sytuowania a także wprowadzono stawki opłat za powierzchnie reklamowe oraz sankcje za nielegalne lokalizowanie reklam bez uzyskanego zezwolenia w przestrzeniach publicznych. Poprzez takie zmiany ustaw możliwe jest przeprowadzenie akcji usuwania nielegalnych reklam z przestrzeni publicznych oraz ich ograniczanie w miejscach, w których kolidują czy to z elementami przyrodniczymi czy architekturą.

W poniższej tabeli przedstawiono stawki za umieszczanie reklam unormowane przez ustawę krajobrazową; Tab. 1. Opłaty za reklamy według zmienionej ustawy o podatkach i opłatach lokalnych publicznych „Część stała to wg ustawy zryczałtowana wysokość niezależna od powierzchni informacji wizualnej. Część zmienna natomiast jest proporcjonalna do pola powierzchni nośnika reklamowego, który służy do wyświetlania reklamy” ( Kwiatek 2015).

17 36

GP Action #8

Jak z niM WaLczyĆ

-

Fot. 1. Źródło: www.fakt.pl

- cHaoS rekLaMoWy -

Fot. 1. Chaos reklamowy na jednej z ulic przy Starym Rynku w Poznaniu

SIP + Fotogrametria = Rozwiązanie

18 36

Fot. 2. Samochód wyposażony w kamerę sferyczną

Fot. 2. Źródło: www.lublin.pl/konkurencjagoogle-street-viev-foto/)l

Mając podstawy prawne można rozpocząć działanie, które przyspieszą proces identyfikacji reklam w aglomeracji miejskiej. Problem reklam postrzegany jest głównie w środowisku urbanistów, przyrodników, lecz czas by także społeczeństwo zareagowało na te działania. Szanse szybkiej identyfikacji stwarzają nam nowoczesne metody wykorzystywane w fotogrametrii.

Natomiast gromadzenie danych to działka systemów informacji przestrzennej (SIP). Oba te elementy działając wspólnie zapewne przyśpieszą walkę z reklamami. Mając odpowiednie narzędzia możemy skutecznie rozpocząć gromadzenie informacji o reklamach.

Jedno z zastosowań SIP oraz fotogrametrii opracował Karol Kwiatek. Przeprowadzona została inwentaryzacja odcinka drogi krajowej nr 79 o długości 6 km.

Polegała ona na rejestracji banerów reklamowych przy użyciu pojazdu samochodowego z zainstalowaną na dachu kamerą sferyczną z 6 obiektywami. Następnie dane zostały zgrane do komputera. Dzięki fotografiom oraz znanej lokalizacji można było przystąpić do utworzenia bazy danych bilbordów. W atrybutach znajdowały się takie cechy jak: rodzaj reklamy, powierzchnia, współrzędne, numer działki, na której umieszczona została reklama. Czas analizy terenowej wyniósł zaledwie 7 minut. Rezultaty analizy są niewiarygodne.

Autor obliczył, że sumaryczna opłata za znajdujące się reklamy wynosiła około 1 500 000 zł rocznego wpływu do budżetu dla podkrakowskiej gminy Zabierzów.

Kamera na danym odcinku zarejestrowała aż 238 nośników reklamowych o łącznej powierzchni 1472 m2.

Podsumowanie

Podsumowując dane zagadnienie należy zwrócić szczególną uwagę na możliwości jakie stwarzają nam systemy informacji przestrzennej i fotogrametria. Tworzenie takich baz danych o nośnikach reklamowych jest żyłą złota dla jednostek samorządu terytorialnego. Pozostaje więc pytanie kiedy miasta takie jak Poznań czy Kraków rozpoczną prace nad zbieraniem danych przestrzennych. Ustawa stwarza możliwości regulacji liczby reklam poprzez opłaty co może przyczynić się do ich radykalnej redukcji. Ponadto jednostki samorządu terytorialnego mają prawo uchwalać wewnętrzne prawo regulujące umieszczenie nośników reklamowych oraz nakładania sankcji za nielegalne ich umieszczanie.

W ustawie uszczegółowiono, że koszty ponosi właściciel działki, na której umiejscowiona jest informacja graficzna a nie reklamodawca. To dodatkowo powinno skłonić mieszkańców do zaprzestawania użyczania powierzchni swych działek inwestorom, którzy reklamują swoje dobra. Zwiększanie świadomości społecznej poprzez konsultacje również może przyczynić się do przyśpieszenia procesu likwidacji reklam.

Narzędzia do identyfikacji są dostępne nie od dziś.

Wszystko w rękach samorządowców a także lokalnych aktywistów, którzy powinni zrozumieć problem natłoku grafiki w miastach oraz podjąć stosowne działania mające na celu poprawę krajobrazu miejskiego.

Bibliografia: 1. http://kwiatek.krakow.pl/projekty/pomiar-chaosureklamowego/ 2. http://docplayer.pl/10786751-X-infrastruktura-reklamowawzdluz-glownych-ciagow-komunikacyjnych-propozycjemetodyczne-pomiaru-i-oceny-ladu-przestrzennego-1.html 3. http://www.fakt.pl/wydarzenia/polska/poznan/poznanwprowadzi-przepisy-porzadkujace-chaos-reklamowy-wcentrum/khyrbbh 4. http://www.lublin112.pl/znow-fotografuja-lublin-razemkonkurencja-google-street-view-foto/ 5.Ustawa Krajobrazowa - Dz.U. 2015 poz. 774 z dnia 24 kwietnia 2015 roku

GP Action #8

WokÓŁ

Gp

mgr inż. Mateusz Iwiński, gospodarka przestrzenna I rok, III stopień mgr inż. Justyna Karolczak, absolwentka kierunku gospodarka przestrzenna Katarzyna Kieliszek, gospodarka przestrzenna III rok, I stopień Koło Naukowe GP

HAŁAS JAKO WSPÓŁCZESNY PROBLEM W GOSPODARCE PRZESTRZENNEJ ZASIĘG ODDZIAŁYWAŃ NA PRZYKŁADZIE

INEA STADION W POZNANIU Praca ta została zrealizowana przez zespół autorów w ramach działalności Studenckiego Koła Naukowego Gospodarki Przestrzennej i zaprezentowana na IV Sesji Studenckich Kół Naukowych Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu w Zielonce.

W sesji referatowej w sekcji technicznej zajęła 3cie miejsce.

Współczesne problemy w gospodarce przestrzennej wywierają przede wszystkim negatywny wpływ na życie mieszkańców metropolii oraz obszarów silnie zurbanizowanych.. Studenci Koła Naukowego postanowili zidentyfikować, a następnie przeanalizować główne źródła obniżenia jakości życia mieszkańców oraz spróbować zaproponować rozwiązania, które mogłyby ograniczyć, a w niektórych przypadkach wyeliminować negatywne czynniki z przestrzeni miejskiej. Autorzy przyjęli założenia, które pozwoliły na stworzenie ankiety skierowanej do mieszkańców metropolii poznańskiej, wyniki której ukazały, jakie elementy, według mieszkańców, są największymi stymulatorami dla degradacji środowiska miejskiego.

W wyniku przeprowadzonych przez zespół badań ankietowych określono, że do najważniejszych problemów zaliczyć należy przede wszystkim: spadek jakości życia mieszkańców, ich niepokój o stan klimatu miejskiego, czy naruszanie komfortu akustycznego na obszarach zurbanizowanych. W wyniku wstępnej analizy ankiet, zespół scharakteryzował „hałas” jako jedno ze współczesnych zanieczyszczeń klimatu miejskiego. Stało się to bodźcem do zbadania tego zjawiska oraz analizy dokumentów mogących pomóc zidentyfikować ten problem. Powołując się na dokumenty Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, który od blisko dwudziestu lat przeprowadza okresowe badania natężenia hałasu dla obszaru Poznania, można zauważyć stałe i okresowe przekraczanie dopuszczalnych norm hałasu. Zjawisko to szczególnie zauważalne jest w rejonie głównych korytarzy transportowych miasta (ulice: Lechicka, Obornicka, Niestachowska), terenów przyległych do lotnisk: Ławica i Krzesiny oraz

w obszarach leżących na pasach wznoszenia do lotniska, a także w centrum miasta jak i przy obiektach użyteczności publicznej, w tym obiektach sportowych (stadion Lecha Poznań, stadion na Golęcinie, Tor Poznań). Końcowa analiza kwestionariuszy wypełnionych przez respondentów wykazała wzrost świadomości społeczeństwa na temat stanu środowiska oraz chęci rozpoczęcia walki o poprawę komfortu życia. W związku z powyższym, zespół badawczy postanowił skupić się na problemie hałasu w mieście i spróbować zaproponować rozwiązania, mające to zjawisko zniwelować.

W ramach realizacji projektu wyznaczono plan działania, który obejmował: • określenie problemu jako zagrożenie hałasem [zajęcia problematyczne, burza mózgów], • zbadanie zasadności postawionych hipotez przez mieszkańców miasta [wizja terenowa], • rozpoznanie problematyki zagrożenia hałasem [warsztaty], • wybór obszaru badań [wizja lokalna], • opracowanie metody pracy – metoda największej zaobserwowanej wartości, • badania terenowe [2 etapy badań w różnych terminach], • stworzenie mapy maksymalnych zagrożeń i zasięgu występowania hałasu, • potwierdzenie występujących niedogodności, • wprowadzenie alternatywnych rozwiązań planistycznych dla poprawy komfortu [zajęcia projektowe].

W wyniku „burzy mózgów” przeprowadzonej wśród członków na spotkaniu Studenckiego Koła Naukowego Gospodarki Przestrzennej, wybranych zostało sześć lokalizacji, które potencjalnie mogły zostać objęte dalszymi pracami badawczymi i analizą. Były to: • Tor Poznań, • Trasa Kórnicka [ulica Milczańska], • Lotnisko Ławica,

19 36

GP Action #8

su, następnie podjęto próbę zdefiniowania pojęcia hałasu, wskazania poziomu zagrożenia, a także przygotowania własnej metody pomiarów i nauki obsługi urządzeń.

Fot. 1. Lokalizacja potencjalnych obszarów, które mogły zostać objęte pracą badawczą

Efektem szeregu wizji terenowych w wymienionych wyżej lokalizacjach oraz określenia podstawowych problemów w ewentualnych dalszych badaniach i identyfikacji głównych źródeł hałasu, studenci do analiz wybrali INEAStadion. W obrębie stadionu w dniu 2 grudnia2015 r. o godzinie 20:30 przeprowadzono wizję terenową w czasie spotkania drużyn Lech Poznań i Wisła Kraków, które zgromadziło na trybunach 13 279 widzów. Dzięki przeprowadzonej wizji zauważono następujące czynniki: • hałas powodowany przez kibiców wyraźnie słyszalny w sporej odległości od źródła, • łatwość prowadzenia badań [teren dostępny w czasie emisji hałasu], • mała ilość pozostałych źródeł hałasu.

Hałas powodowany przez doping kibiców był znacząco słyszalny w praktycznie każdej części poznańskiego Grunwaldu. Pozytywnym aspektem dla przeprowadzenia badań w obrębie INEA Stadionu było zamknięcie ze względów bezpieczeństwa fragmentów ulic Bułgarskiej, Grunwaldzkiej i Jugosłowiańskiej, co pozwalało na bezpieczne przeprowadzenie badań, a dodatkowo eliminowało inne źródła hałasu (ruch samochodowy i tramwajowy). INEA Stadion został wybrany jako obiekt dla dalszych badań, a za obszar narażony na znaczne oddziaływanie hałasu przyjęto kwartał zabudowy zamknięty ulicami: Wałbrzyska, Marcelińska, Ostroroga, Promienista, Jawornicka, Smoluchowskiego, Lasek Marceliński.

Dla lepszego rozpoznania zjawiska hałasu w przestrzeni publicznej, zespół projektowy dokonał analizy dokumentów prawnych poruszających tematykę hała-

20

Wśród aktów prawnych, mających przyczynić się do potwierdzenia tezy, że hałas może być uznawany za problem w gospodarce przestrzennej, wyróżnić można: • ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska [Dz.U. 2016 poz. 672], • ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane [Dz.U. 2016 poz. 290], • ustawa z dnia 23 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym [Dz.U. 2015 poz. 199, z późn. zm.], • ustawa z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji ochrony środowiska [Dz.U. 2013 poz. 686], • dyrektywa 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 roku.

Analiza powyższych aktów prawnych pozwoliła na wskazanie dwóch definicji zjawiska hałasu oraz poziomu zagrożeń dla terenów zurbanizowanych. „(…) hałas jest określany jako niepożądane lub szkodliwe dźwięki powodowane przez środki transportu, ruch drogowy, ruch kolejowy, ruch lotniczy oraz hałas pochodzący z obszarów o działalności przemysłowej.” /Dyrektywa 2002/49/WE/ „(…) hałas należy uważać dźwięki o częstotliwości od 16 Hz do 16 000 Hz, rozumiane jako drgania rozprzestrzeniające się w powietrzu w postaci fal akustycznych o częstotliwości i natężeniu stwarzającym uciążliwości dla ludzi i środowiska. Wartość poziomu tego dźwięku mierzona jest w decybelach [dB].” /Prawo ochrony środowiska art. 3 pkt 5./

Fot. 2. Źródło: opracowanie własne

Fot. 1. Źródło: opracowanie własne

• ulica Niestachowska, • Stary Rynek, • INEA Stadion.

Fot. 2. Zestawienie dopuszczalnych długookresowych średnich poziomów dźwięku ze względu na przeznaczenie terenu

36

GP Action #8

- HAŁAS JAKO WSPÓŁCZESNY PROBLEM W GOSPODARCE PRZESTRZENNEJ -

Końcowym etapem prac studyjnych było stworzenie metody pomiarów, a także nauka obsługi urządzeń pomiarowych. Sonometry (wypożyczone z Zakładu Gospodarki Przestrzennej i Geodezji) wykorzystane w czasie badań umożliwiały obserwację trzech pomiarów wyrażonych w decybelach, przedstawiających wartości: minimalną oraz maksymalną zaobserwowanego hałasu oraz wartość aktualną z dokładnością do jednego miejsca po przecinku.

Poznań, a Legią Warszawa, który na trybunach zgromadził 41 567 widzów. W postaci „formatki”, do pomiarów zebrano 90 punktów pomiarowych, na których dwa zespoły w przeciągu trwania meczu prowadziły badania.

Fot. 3. Warsztaty ze studentami

nazwanej roboczo - NAJWIĘKSZYCH ZAOBSERWOWANYCH WARTOŚCI. Polegała ona na przeprowadzeniu pomiarów przy zachowaniu określonych warunków: • pomiar dokonywany na wysokości 180 cm przez okres 30 sekund, odczyt trzech wartości: minimalnej, średniej, maksymalnej, • punkt badania – skrzyżowania dróg oraz punkty charakterystyczne, • dwa etapy badań: - etap I - w czasie występowania emisji hałasu, - etap II – w czasie, gdy emisja nie występuje badanie kontrolne, • zestawienie wyników w postaci „formatki”, • stworzenie mapy zasięgów w oprogramowaniu GIS. Przyjęta w ten sposób metodyka pozwoliła na zbadanie wpływu wydarzeń sportowych na INEA Stadionie na komfort akustyczny mieszkańców poznańskiego Grunwaldu i może być wykorzystywana do analiz na innych obiektach będących źródłami hałasu.

Badania właściwe na obszarze INEA Stadionu zostały przeprowadzone 19 marca2016 roku od godziny 20:30 w czasie hitu kolejki Ekstraklasy pomiędzy Lechem

Fot. 3. Źródło: opracowanie własne

Fot. 3. Źródło: opracowanie własne

W pierwszym etapie prac przeprowadzono warsztaty wraz ze studentami II roku II stopnia gospodarki przestrzennej w roku akademickim 2015/2016, które polegały na poznaniu zachowania sonometrów w różnych sytuacjach i podczas pomiarów przeprowadzonych w różnych warunkach.

Na podstawie obserwacji podjęto próbę stworzenia metody,

Fot. 4. Po lewej zebrane dane po prawej przedstawione w postaci “formatki”

Dla potrzeb przyjętej metodyki, przeprowadzono badanie kontrolne w dniu 30 kwietnia2016 roku o godzinie 20:30 przy podobnych warunkach atmosferycznych (brak zachmurzenia i wiatru oraz temperatura 4*C). Badanie to pozwoliło na sformułowanie następujących punktów: • pomiar hałasu w punktach analogicznych jak w badaniu zjawiska, • zaobserwowano wartości istotnie niższe, średnio o 10-15 db, • rozkład przestrzenny zaobserwowanych wartości maksymalnych był analogiczny do wartości średnich, a wyniki we wszystkich punktach były zbliżone i oscylowały wokół poziomu 59 dB, co uznano za wartość odniesienia, • dokonane badanie kontrolne potwierdziło hipotezę mówiącą o wpływie imprez masowych w INEA Stadionie na klimat akustyczny okolicy.

Zebrane w ten sposób obserwacje przedstawione zostały w formie wektorowej wykonanej w programie QGIS i pozwoliły na wskazanie zasięgu zaobserwowanych maksymalnych wartości.

Przeprowadzone badania potwierdziły zasadność postawionych hipotez o negatywnym wpływie hałasu na przestrzeń miejską. W przypadku przeprowadzonych badań, zjawisko to można ograniczyć przeprowadzając określone prace, które

21 36

GP Action #8

- HAŁAS JAKO WSPÓŁCZESNY PROBLEM W GOSPODARCE PRZESTRZENNEJ -

Fot. 5. Mapa rozmieszczenia punktów pomiarowych

Fot. 6. Źródło: opracowanie własne

Za pomoc w przeprowadzeniu badań i wypożyczenie sonometrów do obserwacji pomiarów serdecznie pragniemy podziękować pracownikom Zakładu Gospodarki Przestrzennej i Geodezji w Instytucie Melioracji, Kształtowania Środowiska i Geodezji.

Fot. 5. Źródło: opracowanie własne

zostały zaproponowane przez zespół projektowy w postaci: • wprowadzenia roślinności izolacyjnej, • akustyczne zabezpieczenie sektorów bocznych stadionu, • wprowadzenie ograniczeń zabudowy w strefie największego zagrożenia, • zabezpieczenie ekranami akustycznymi strefy najbardziej narażonej na oddziaływanie, • wprowadzenie punktowych drzew przy drogach i punktach centralnych, dla ograniczania rozchodzenia się fal dźwiękowych.

Fot. 6. Mapa akustyczna dla obszaru sąsiadującego z INEA Stadion

22 36

GP Action #8

WokÓŁ

Gp

inż. Mikołaj Sobieraj, gospodarka przestrzenna II rok, II stopień Koło Naukowe GP

METODY MODELOWANIA Projektowanie i optymalizacja dróg rowerowych na terenach zurbanizowanych 1.

Wstęp

Rys. 1. Źródło: opracowanie własne na podstawie: www.rowery.org.pl

Z założenia ruch rowerowy powinien być najprzyjemniejszym i najkorzystniejszym środkiem transportu wykorzystywanym przez mieszkańców miast.

Największym zadaniem projektanta infrastruktury rowerowej jest równoważyć interesy wszystkich uczestników ruchu. Należy pamiętać, aby rowerzysta nie był (lub czuł się) dyskryminowany na drodze, zwłaszcza przez uczestników ruchu samochodowego.

W celu projektowa przemyślanej i bezpiecznej infrastruktury rowerowej przed podjęciem prac projektowych tworzy się tak zwane „Standardy Techniczne”, które w jasny sposób przedstawiają oczekiwania i uwarunkowania rowerzystów.

Rowerzysta jadąc ze stałą prędkością 16km/h w ciągu 15 minut statystycznie jest w stanie przebyć drogę 4 razy dłuższą od pieszego, przy wykorzystaniu takiej samej ilości energii do przemieszczania się (rys. 1.).

Rys. 1. Izochrona 15 minut dla pieszego i rowerzysty

4

2.

Kategorie tras rowerowych

Wyróżniamy trzy podstawowe kategorie tras rowerowych. Podział ten ma za zadanie wyznaczyć odcinki o największym i najmniejszym natężeniu ruchu, aby właściwie dobrać rodzaj infrastruktury: • I kategoria tras rowerowych – minimalna prędkość projektowa rowerzysty to 30 km/h, najmniejsza szerokość drogi jednokierunkowej to 1,8m, dwukierunkowej 3m. Pierwszeństwo obowiązuje na każdej drodze z wyjątkiem dróg głównych G, oraz dróg głównych przyspieszonych GD. Priorytet w sygnalizacji świetlnej musi być wysoki (czas oczekiwania rowerzysty na swoją kolej powinien być krótszy, niż w przypadku oczekiwania samochodu).

• II kategoria tras rowerowych – minimalna prędkość projektowa rowerzysty to 25km/h, najmniejsza szerokość drogi jednokierunkowej to 1,5m, dwukierunkowej 2,5m. Pierwszeństwo obowiązuje na każdej drodze z wyjątkiem dróg głównych G, oraz dróg głównych przyspieszonych GD. Priorytet w sygnalizacji świetlnej musi być wysoki lub średni.

• III kategoria tras rowerowych – minimalna prędkość projektowa rowerzysty to 20km/h, najmniejsza szerokość drogi jednokierunkowej to 1,5m, dwukierunkowej 2m. Brak konieczności przyznawania pierwszeństwa i priorytetu w sygnalizacji świetlnej.

3.

Nawierzchnia dróg rowerowych – 5 głównych wymogów

CROW (1999) zwraca uwagę, że sama nawierzchnia dróg rowerowych również musi spełniać 5 głównych wymogów: • Spójność – trasa rowerowa musi być łatwa do odnalezienia, zatem nawierzchnia powinna podkreślać ciągłość drogi. Ponadto wymaga się takiej samej jakości podłoża na całej długości drogi rowerowej.

• Bezpośredniość – nawierzchnia nie może powodować opóźnień wynikających z konieczności hamowania i omijania nierówności. Na szybkość ruchu również nie

23 36

GP Action #8

- Metody ModeLoWania

proJektoWanie i optyMaLizacJa drÓG roWeroWycH na terenacH zurBanizoWanycH

powinny wpływać zanieczyszczone pobocza trasy.

• Atrakcyjność – kolor i materiał nawierzchni powinny być dostosowane do pobliskiego otoczenia.

• Bezpieczeństwo – nawierzchnia drogi rowerowej nie może zmuszać użytkownika do konieczności wjazdu na pas przeznaczony dla ruchu samochodowego oraz skłaniać do wykonywania niebezpiecznych manewrów. Wymagane jest, aby szorstka nawierzchnia umożliwiała hamowanie i bezpieczne skręcanie.

• Wygoda – jazda po drodze rowerowej nie może wprawiać roweru w drgania ani narażać go na uszkodzenia. Stan nawierzchni nie może utrudniać ruchu, zmuszać do zatrzymania, by przepuścić innego użytkownika, czy powodować konieczność zmiany kierunku ruchu. Warstwa wierzchnia nie powinna być podatna na warunki pogodowe, zwłaszcza powinna uniemożliwiać powstawanie kałuż.

Rysunek 2. przedstawia prosty znak kierunkowy, który mógłby w znaczący sposób ułatwić poruszanie się rowerem po mieście i jednocześnie wskazywać najbliższą stację roweru miejskiego, co z pewnością zachęcałoby podróżnych do transportu kombinowanego oraz przesiadek na komunikacji miejskiej na tzw. rowery miejskie.

Równie ważny elementem byłyby lokalne mapy sporządzone dla danych obszarów. Taki schemat mógłby pozwolić dobrać trasę alternatywną lub po prostu najbardziej atrakcyjną dla danego rowerzysty. W przypadku wprowadzonego oznakowania na trasie z ubytkami w spójności sieci, użytkownik powinien być poinformowany o problemie już na samym początku danej drogi rowerowej.

6.

Podsumowanie

Ruch rowerowy jest jednym z najbardziej rozwijanych środków transportu w Polsce. Zadania stojące przed projektantami są bardzo wysokie, ponieważ pierwszą i największą barierą jest świadomość mieszkańców o rowerzystach. Uspokajanie centrów miast, przeznaczanie coraz to nowych części jezdni dla rowerów mogłoby poprawić stan miasta w sposób znaczący.

Zaczynają od zdrowia podróżnych poprzez zwiększenie atrakcyjności miejsc po znaczący wpływ na środowisko naturalne w środku miasta, które boryka się z coraz to większymi zanieczyszczeniami wytwarzanych głównie przez silniki samochodów osobowych.

4.

Zmniejszenie kolizyjności ruchu rowerowego i samochodowego

Wytyczanie pasów rowerowych eliminuje kolizje oraz dyskomfort wynikający z dużych różnic prędkości między rowerzystami a samochodami. Na skrzyżowaniach warto pamiętać o rozwiązaniu nazywanym segregacją czasową, która może poprzez dobieranie odpowiednich świateł wykluczyć kolizyjność i wszelkie niebezpieczeństwa wynikające z przecinania się dróg samochodowych i rowerowych. Jednak w uzsadanionych przypadkach najoptymalniejszym zabiegiem jest pozostawienie ruchu rowerowego na jezdni oraz spowolnienie pojazdów do prędkości 30km/h. Jest to rozwiązanie coraz częściej stosowane, zwłaszcza w miejscach, gdzie szerokość jezdni nie jest na tyle duża, by móc zbudować specjalnie wydzielony pas dla rowerzystów.

5.

Wprowadzenie jednolitego systemu informacji o drogach rowerowych – prosty zabieg optymalizacyjny sieci

Bibliografia: 1. C.R.O.W.

(1999):

Postaw

na

rower,

Zarząd

główny polskiego klubu ekologicznego, Kraków

Optymalizacja sieci dróg rowerowych wymaga dużego nakładu pracy projektowej oraz logistycznej. Jednak w polskich miastach podstawowym problemem jest niewdrażany system informacji o drogach rowerowych.

2. Cieślar D. (2013): Podręcznik do projektowania tras rowerowych, Urząd Województwa Małopolskiego, Departament Turystyki, Sportu i Promocji, Kraków 3. Hyła M. (2015): Standardy techniczne i wykonawcze dla infraRyc. 2. Źródło: opracowanie własne

24

-

struktury rowerowej Miasta Poznania, załącznik do zarządzenia nr 931/2015/P Prezydenta Miasta Poznania z dnia 31 grudnia 2015 r., Poznań 4. Sobieraj

Rys. 2. Przykładowy znak kierunkowy 36

GP Action #8

na

M.

terenach

(2016):

Infrastruktura

zurbanizowanych

na

rowerowa przykładzie

miasta Poznania, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

WokÓŁ

Gp

inż. Kamila Konopczyńska, gospodarka przestrzenna II rok, II stopień Koło Naukowe GP

Wykorzystanie danycH z lotniczeGo skaninGu laseroWeGo

do opracoWyWania

trÓjWymiaroWycH modeli miast

- na przykładzie Krakowa

Przykładem miasta, w którym przeprowadzono lotniczy skaning laserowy jest Kraków. Pomiary te zostały zlecone przez Biuro Planowania Przestrzennego Urzędu Miasta Krakowa. Skaning wykonano w 2006 r. na obszarze 400 m2, przy średniej gęstości 12 punktów pomiarowych na m2 (gęstość punktów była zmienna i wahała się w przedziale 11-30 punktów na m2). Powietrzny nalot wykonano na wysokości ok. 350 m. Wykonano dodatkowo około 13 000 zdjęć kamerą cyfrową. Z wykonanych nalotów otrzymano chmury punktów, które reprezentują odbicie impulsu od dachów budynków (na tej podstawie

można określić obrys budynku), a także punkty, które reprezentują kształt i rozmiar budynku. Chmury punktów otrzymano w postaci plików tekstowych ASCII, w których były zapisane cztery atrybuty dla każdego punktu: współrzędne w układzie lokalnym miasta Kraków, a także intensywność odbicia. Pierwszym etapem przetwarzania danych była detekcja budynków.

Wykonano ją metodą półautomatyczną za pomocą oprogramowania TerraSolid Dokładności metod półautomatycznych wynoszą od 0,3 do 0,5 metra w płaszczyźnie pionowej. W otrzymanej chmurze punktów wyróżniono dwie grupy punktów: punkty terenowe oraz punkty znajdujące się powyżej określonej wysokości nad terenem.

Wprowadzono założenie, że budynek jest obiektem wystającym ponad teren co najmniej 3 m. Oprócz przyjętego założenia, należało wprowadzić także wartości sześciu innych parametrów budynków: minimalny rozmiar, maksymalny rozmiar, minimalny detal, maksymalny kąt, dokładność wysokościowa, maksymalna przerwa.

Ocenę dokładności pomiarów przeprowadzono na podstawie szczegółowej analizy dwóch obiektów: budynku Uniwersytetu Rolniczego przy ul. Balickiej oraz Zamku Królewskiego na Wzgórzu Wawelskim (Ryc. 1.).

Ryc. 1. Obiekt Uniwersytet Rolniczy ul. Balicka i Zamek Królewski

Rys. 1. Źródło: Lotniczy skaning laserowy LIDAR miasta Krakowa 2010, s. 132

Skanowanie LIDAR to technika skaningu laserowego wykonywana przy pomocy urządzenia pomiarowego (dalmierza laserowego) znajdującego się na pokładzie statku powietrznego (helikoptera lub samolotu).

Wykorzystuje się np. laser impulsowy, który wysyła impuls laserowy w kierunku prostopadłym do kierunku lotu. Na podstawie czasu pomiędzy wysłaniem a odbiorem impulsu liczona jest odległość od urządzenia do przeszkody (powierzchni terenu bądź obiektów „wystających” ponad powierzchnię, np. budynki, drzewa).

Z dalmierzem zsynchronizowany jest system GPS, który określa pozycję samolotu, z której wysłano impuls, a także inercjalny system nawigacyjny określający aktualne nachylenie kątowe platformy, na której zamontowana jest optyczna głowica skanująca. Dzięki integracji danych z trzech systemów można określić współrzędne punktu terenowego, na który skierowany był laser. Na dokładność określenia współrzędnych wpływa wiele czynników takich, jak: fazy sygnału pomiarowego, rodzaj powierzchni, nachylenie terenu wysokości lotu, błędy wynikające z niewłaściwej współpracy poszczególnych komponentów systemu LIDAR, błędy na etapie przetwarzania i transformowania danych i in.

25 36

GP Action #8

Do oceny dokładności pomiarów dla obiektu Uniwersytetu Rolniczego wybrano 25 punktów lidarowych, które następnie porównano z punktami otrzymanymi z niwelacji technicznej. Na obiekcie Zamek Królewski wybrano 235 punktów i porównano je z punktami otrzymanymi metodą fotogrametryczną (pomiar z 2004 roku). Aby ocenić dokładność punktów lidarowych na podstawie dwóch obiektów miasta Krakowa wykonano następujące kroki: z chmury punktów opracowano model 3D, na modelu osadzono wybrane punkty (o wyższej dokładności), obliczono średni błąd kwadratowy położenia (RMSEx, RMSEy, RMSExy - dla obiektu Zamek Królewski) i wysokości RMSEz:

z1 – wysokość mierzona (LIDAR), z0 – wysokość referencyjna (niwelacja techniczna dla Uniwersytetu Rolniczego i metoda fotogrametryczna dla Zamku Królewskiego, (brak takiego oznaczenia we wzorze?) n – ilość porównywanych punktów, oraz dokładność wysokościową Dz:

Dla obliczenia RMSEx i RMSEy oraz sumarycznego błędu średniego kwadratowego położenia można zastosować te same wzory. Następnie wykonano ponowne obliczenie błędów średnich po uwzględnieniu występującego błędu systematycznego. Dokładności pomiaru oraz otrzymane różnice przed i po korekcie przedstawiono w Tab. 1.

Tab.1. Ocena dokładnościowa pomiaru lidarowego

Kolejnym etapem tworzenia modelu 3D miasta po detekcji budynków było modelowanie, czyli wirtualna rekonstrukcja bryły budynku. Posiadając chmurę punktów z wykrytymi budynkami, przy pomocy aplikacji Terracsan stworzono automatycznie trójwymiarowe modele budynków. W innych przypadkach użyto wspomagania ręcznego aby jak najwierniej oddać rzeczywiste kształty budynku.

Automatyczne procedury budowy modeli 3D działają prawidłowo jedynie w przypadku budynków o bardzo prostej konstrukcji przypominającej prostopadłościan.

Modele budynków generowane automatycznie, posiadające kształt prostopadłościenny o większej ilości płaszczyzn dachu, posiadały pewne niewielkie usterki związane przede wszystkim z nie przyleganiem do siebie pewnych płaszczyzn dachu, bądź zachodzeniem na siebie tych płaszczyzn. W takich przypadkach niezbędna jest ingerencja operatora, ale jest ona niewielka i ogranicza się do dociągnięcia poszczególnych płaszczyzn do siebie. Dzięki modelowaniu można analizować budynek jako całą bryłę, określić dokładnie jego położenie, kubaturę, ilość, sposób położenia i kąty nachylenia płaszczyzn dachu. Ważne jest, aby wprowadzić wartości graniczne poszczególnych parametrów (np. minimalnej/maksymalnej powierzchni), których przekroczenie powoduje, że algorytm programu nie działa prawidłowo. Minimalna powierzchnia nie może być mniejsza niż 400 m2, natomiast maksymalna nie powinna przekroczyć 10 000 m2.

W przypadku dużych powierzchniowo budynków takich jak hale przemysłowe, detekcję należy przeprowadzić ręcznie. Po wykonaniu modeli 3D na bryły budynków nakładane są obrazy z cyfrowej kamery, w ten sposób powstaje model fotorealistyczny (Ryc. 2. i Ryc. 3.).

Źródło: Lotniczy skaning laserowy LIDAR miasta Krakowa 2010, s. 134 Brak dostatecznej ilości punktów lidarowych u podstaw budynków uniemożliwił wykonanie analizy dokładnościowej dla współrzędnych X i Y.

26

Ryc. 2. Model 3D Kościoła Mariackiego w Krakowie

36

GP Action #8

-

WykorzyStanie danycH z LotniczeGo SkaninGu LaSeroWeGo do opracoWyWania trÓJWyMiaroWycH ModeLi MiaSt

-

Ryc. 3. Model 3D Sukiennic w Krakowie

Podsumowując, trójwymiarowe modele miast mają zastosowanie w wielu obszarach. Dzięki nim można: prowadzić analizy przestrzenne zagospodarowania terenu, analizy zagrożeń związanych z klęskami żywiołowymi, analizy poziomu hałasu i jego zależności od rodzaju zabudowy miejskiej, analizy widoczności (Ryc. 4.), analizy scenariuszy zdarzeń przez służby miejskie (pogotowie ratunkowe-najkrótsza droga przejazdu karetek, straż pożarna, policja). Modele takie znajdują zastosowanie przy sporządzaniu projektów studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planowaniu oraz projektowaniu nowych inwestycji, ochronie zabytków (zamek w Chęcinach), czy w ochronie środowiska do tworzenia map przykładowego rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Modele 3D doskonale sprawdzają się także w promocji miast, które wykorzystują wizualizacje i filmy przedstawiające atrakcje turystyczne (Kraków, Wrocław).

Ryc. 4. Plac Jana Nowaka Jeziorańskiego – analiza widoczności

Bibliografia: 1. Borowiecki I., Ślusarski M., Lotniczy skaning laserowy LIDAR miasta Krakowa (ocena dokładnościowa), w: Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich, nr 3/2010, Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie, s.127-137, 2. Bucior M., Borowiec N., Jędrychowski I., Pyka K. Wykrywanie budynków na podstawie lotniczego skanowania laserowego. Roczniki Geomatyki 2006, t. IV, z. 3, Warszawa 2006.

3. Fryśkowska Anna, Analiza możliwości wykorzystania danych z lotniczego skaningu laserowego do opracowywania trójwymiarowych modeli miast, Wojskowa Akademia Techniczna, Biuletyn WAT, nr 3, 2011.

4. Marmol U., 2014, Lotniczy skaning laserowy. Podstawy, Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków,[online:http://twiki.fotogrametria.agh. edu.pl/pub/Dydaktyka/TelInzSrMaterSt/Podstawy_lotniczy_IS.pdf [Dostęp: 03-02-2017] 5. Raszka B. i In, Wspomaganie komputerowe w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Polska Akademia Nauk, nr 1/IV/2013, s.285-297

27 36

GP Action #8

enGLiSH

MatterS

Patrycja Kujawska, gospodarka przestrzenna II rok, I stopień Koło Naukowe GP

GIVE ME GREEN IN BETWEEN estates in the suburbs and shopping centers. The thing is that even if motivation or policies of sponsors don’t find a direct expression in what we build, finally the truth about the society – more or less visible – will be seen by future generations. The most impressive form of architecture and urban planning solutions is where the following have been integrated: dominance of hierarchy, government policy, religious rituals and people’s attitude to natural environment. It proves a strong role of philosophy in urban planning. So it’s really important to remember about it and leave a beautiful, sustainable world with a balance between humans and the nature

Chief Seattle Native American leader said: “We know that the white man does not understand our ways. One portion of land is the same to him as the next, for he is a stranger who comes in the night and takes from the land whatever he needs. The earth is not his brother, but his enemy, and when he has conquered it, he moves on. He leaves his father’s grave behind, and he does not care. He kidnaps the earth from his children, and he does not care. His father’s grave, and his children’s birthright are forgotten. He treats his mother, the earth, and his brother, the sky, as things to be bought, plundered, sold like sheep or bright beads. His appetite will devour the earth and leave behind only a desert.”

Alluding to the above words we need to remember about greenery in our cities if we want to create sustainable and environment-friendly places around us. We can do it by urban planning and architecture. In order to explain it let’s look back in time to see the importance of architecture in the philosophical foundation of civilization. It wasn’t true that when inhabitants of some cities erected impressive monuments, set up paradise gardens – everything in harmony with the natural environment – it meant that they had deep spirituality, a high level of living and ecological consciousness. It was different – some really despotic monarchies set up highly valuable, in esthetic and ecological terms, secular buildings. Meanwhile, some of the democracies admired today left behind an architectonical desert and a devastated environment. I do not say that we need to come back to despotic monarchies to rebuild and rescue our cities, but for sure wisely choose our political representatives and get involved in creating the law. To just give you an example how wrong and devastating our law is let’s think about the sixteenth century’s despotic Pope Sykstus V, whom Rome owes its beautiful architectural solutions. For counter-example let us consider the architectural solution of the American lowlands, “the country of freedom”, with monotonous housing

28

Fot.1. Examples of “green walls” can be found everywhere, you just have to keep your eyes open. They can be small like those found along ditches and roads, or large like those flanking cliffs and waterfalls

36

GP Action #8

Everything that people produce comes from imagination and observation of nature. Thousands of years ago all land was covered by forests, grass, leas and plants nested in them. It was like a natural blanket of the planet, a sensitive skin which protected soil, produced oxygen and gave life. With time, we can clearly see that our land has lost lots of forests and green areas.

The policy is to try to cover the problem, by increasing the permissible level of pollution but we cannot ignore it, it’s time to find a solution and implement it. It’s not hard to conclude that the only truly valuable way to clean the air is to have greenery in between all the grey walls. The perfect balance of nature and the city is vertical gardens. The possibilities of this solutions are unlimited. A new innovative, environment-friendly solution to these sadly looking walls offers the option of having greenery growing vertically. Simply put, vertical gardens are living walls – free standing or as part of the buildings structures – which are covered with vegetation, mostly anything from grass to plants or herbs and even vegetables, and our air will be immediately cleaner.

Fot. 2. In the 10th A.D. century forests covered 85% of our country. At the end of the 18th century Poland forest coverage was 40%, after World War II it declined to 21%. Today trees cover 29.4% of the country’s surface.

Today, more than half of the world’s populations live in cities. As the urban population grows and the effect of climate change worsens, our cities have to adapt. It’s time for us to invest in efficient and renewable energy, rebuild our cities, towns, municipalities and states. The monoculture of a grey city with a tendency of different areas or zones to be given over to different functions or uses needs to be changed.

Fot. 3. The map shows the 90.4 percentile of the PM10 daily mean concentrations, representing the 36th highest value in a complete series.

It is related to the PM10 daily limit value, which allows 35 exceedances of the 50 μg/m3 threshold over a 1 year period. The red and dark-red dots

By looking at the map you can see than main problem in Poland is polluted air. Especially in PM10. It is so polluted that when I was last waiting for a train to the University I had a problem to take a deep breath. The level of the exhaust fumes in the air is exceeding every norm.

So how does it work that our air can be cleaner with plants around us? During photosynthesis plants naturally extract carbon dioxide and exchange it for fresh oxygen.

Based on modest estimates of the existing end emerging date, it has been calculated that a minimum of 300g of carbon dioxide can be eliminated from the closest environment of every square meter of leaf surface every year. In places where there is abundance of natural light, this process is amplified, affording even more absorption.

It’s like a perpetuum mobile of cleaner and cleaner air.

Cleaner air is not the only reason why we should start to promote greenery in modern cities. Let’s go 400 million years back in time when the first plants started to grow on Earth. The only reason why animals migrated from oceans to land was cooler climate and more oxygen-rich air. The conclusion is that plants can stop global warming! It is amazing, isn’t it?

But coming back to our times, another benefit of vertical gardening is one of the parts of living walls which is an irrigation system.

The system is installed via brackets that sit out from the load-bearing wall to create an air gap between the wall and the backing sheet of the green wall system. In a hydroponic system a structure is built from natural materials such as horticultural foam, a mineral fiber or a felt mat. These materials can act as a water retentive sponge, although the more they soak up, the heavier the system becomes. The advantage of the hydroponic system is that there is no structural decay of the growing medium, no salt builds up from the fertilizer and nutrients are supplied in a precise and controlled manner. Over time, plant roots grow and ramify through the entire system to create a very robust network. The irrigation system naturally cools the buildings in the summer and keeps them

29 36

GP Action #8

- GIVE ME GREEN IN BETWEEN -

warm in the winter, which reduces the costs of heating buildings and additionally humidifies the air around.

Fot. 4. Modular system and hydroponic system.

One of the less known benefits of living green walls is that their structure can reduce the noise level in buildings. Plants have been used, throughout the world, to reduce noise along roads and highways. Living green walls are even more effective as vegetation has the natural ability to block high-frequency sounds, while the supporting structure can help to diminish low frequency noise. Living green walls act as extra insulation, forming a layer of air between plants and the wall, which reduces noise levels by reflecting, refracting and absorbing acoustic energy.

Fot. 5. A great example of how old empty walls in our city can be revived: Patrick Blanc’s Newest Vertical Garden.

Another advantage of vertical gardens is that those enormous green walls save horizontal space, which for the last 50 years has become highly valuable, and remains in demand for an increasing number of people.

Of course, esthetic benefits of green walls are uncountable. They enormously boost the feeling and the overall productivity of the city’s inhabitants. Lots of studies have revealed that we are part of nature and we need greenery to function normally. Without it, people feel depressed, lacking one of the basic components of human life.

30 36

GP Action #8

poradniki inż. Patryk Losik, gospodarka przestrzenna II rok, II stopień Koło Naukowe GP

ortoretryfikacja zdJęĆ LotniCzyCH

Ryc. 2.Powtórne próbkowanie. Źródło: AGH w Krakowie. Fotogrametria cyfrowa. Podstawy ortorektyfikacji

Produktem końcowym ortoretryfikacjijest ortoobraz dziękiktóremu mamy podstawę do stworzenia np. ortofotomapycyfrowej, na której możemy wykonywać pomiary na przykład odległości.

Rys. 3. Źródło: http:// geoinfo.amu.edu.pl/geoinf/m/ft/ft1.ppt

Rys. 1. Źródło: AGH w Krakowie. Fotogrametria cyfrowa.

Podstawy ortorektyfikacji.Pyka K. (2008/09).

Wstęp: Ortorektyfikacja to proces przetwarzania zdjęć lotniczych lub obrazów satelitarnych, którego celem jest uzyskanie hipotetycznego obrazu terenu jaki powstałby przy rzutowaniu ortogonalnym (czyli pionowo w dół) na elipsoidę odniesienia i odwzorowaniu kartograficznym na płaszczyźnie. Proces ten polega na usunięciu zniekształceń obrazów źródłowych w stosunku do obrazu docelowego przedstawionego w odwzorowaniu kartograficznym, których przyczynami są: • zniekształcenia modelu geometrycznego realizowanego przez kamerę (dystorsja, elementy orientacji wewnętrznej) • orientacja kamery • model geometrii obrazu • rzeźba terenu • kulistość Ziemi • refrakcja atmosferyczna • poprawki odwzorowawcze

Rys. 2. Źródło: AGH w Krakowie.

Fotogrametria cyfrowa. Podstawy ortorektyfikacji.Pyka K. (2008/09).

i satelitarnycH

Ryc. 1.Powtórne próbkowanie.

Ortorektyfikacja wiąże się ze zmianą rzutu środkowego na rzut ortogonalny w celu wyeliminowania przesunięć.

Ryc. 3.Powtórne próbkowanie.

31 36

GP Action #8

Rys. 4. Źródło: http://geoforum.pl/

Modele przetwarzania obrazów źródłowych: • Parametryczny(lotniczy) - Metoda parametryczna opisuje ścisłe relacje między obrazem a terenem.

Opiera się on na warunku kolinearności. W przypadku zdjęć satelitarnych nie odnosi się on jednak do całego zdjęcia, a tylko do pojedynczej linii.

Spowodowane jest to ciągłą w czasie zmianą elementów orientacji zewnętrznej;

Ryc. 4. Schemat modelu parametrycznego przetworzenia obrazu źródłowego

32 36

Ryc. 5. Schematmodelu nieparametrycznego przetworzenia obrazu źródłowego

Ryc. 7. Ortofotoprojekcja metodą pośrednią (ortofoto”wprzód”), wg “Fotogrametria” J. Butowtt, R.

Wyniki:

W wyniku ortorektyfikacji następuje zmiana geometrii obrazu źródłowego, zmiana wielkości i radiometrii pikseli, to znaczy, że każdy piksel zdjęcia podlega przepróbkowaniu (resamplingowi).

Ten sposób generowania ortoobrazu nazywa się metodą bezpośrednią (w przód).

W metodzie pośredniej (ortofoto wstecz), założone współrzędne XY piksela na ortofotogramie rzutowane są na siatkę NMT, gdzie interpolowana jest współrzędna Z. Następnie znając orientację zdjęcia, na podstawie równania kolinearności oblicza się współrzędne obrazowe na obrazie źródłowym. Współrzędne te wyznaczają punkt przebicia zdjęcia promieniem rzutującym, punkt ten z reguły nie pokrywa się ze środkiem piksela. Należy wyinterpolować jasność (kolor), jaką miałby piksel, gdyby jego środek był w tym miejscu. Tą jasność (kolor) przyporządkowujemy pikselowi ortofotomapy.

Poniżej przedstawiono ryciny wymienionych metod.

Jeśli na utworzenie arkusza ortofotomapy potrzeba więcej niż jedno przetworzone zdjęcie, podlegają one mozaikowaniu, czyli łączeniuortoobrazów, uzyskanych z ortorektyfikacji sąsiednich obrazów źródłowych, w większe fragmenty, najczęściej w celu wypełnienia powierzchni wyznaczonej przez arkuszowy podział map przy określonej skali.

Rys. 5. Źródło: http://geoforum.pl/

• Nieparametryczny: obraz wynikowy jest opisany funkcją matematyczną (ilorazy wielomianowe), która ma charakter abstrakcyjny (brak jednoznacznego odniesienia do geometrii formowania obrazu.

Stosowany jest głównie dla obrazów formowanych w postępującym rzucie środkowym;

Ryc. 6. Ortofotoprojekcja metodą bezpośrednią (ortofoto”wprzód”), wg “Fotogrametria” J. Butowtt, R.

GP Action #8

Rys. 8. Źródło: AGH w Krakowie. Fotogrametria cyfrowa.

Podstawy ortorektyfikacji.Pyka K. (2008/09).

Metody: • Pixel by pixel – wartość wysokości każdego piksela odczytywana jest z DEM, a następnie w oparciu o nią korygowane jest jego położenie. Jest to najdokładniejsza metoda, jednak do jej użycia wymagane jest posiadanie cyfrowego modelu terenu pokrywającego cały obszar zdjęcia; • Anchorpoints – używa tylko wartości wysokości pozyskanych z punktów kontrolnych nadanych zdjęciu. Nie wymaga posiadania DEM, jednak by uzyskać odpowiednią dokładność należy posiadać punkty kontrolne reprezentujące cały zakres wysokości występujący na zdjęciu; • Transformation – metoda polega na wyliczeniu średniej wysokości punktów kontrolnych, a następnie na użyciu tej średniej do przekształcenia zdjęcia. Najlepsze efekty można uzyskać dla obszarów płaskich (o deniwelacjach do 20-30 m). Nie wymaga posiadania DEM;

Ryc. 8. Schemat mozaikowania.

- ORTORETRYFIKACJA ZDJĘĆ LOTNICZYCH I SATELITARNYCH -

Rys. 9. Źródło: AGH w Krakowie. Fotogrametria cyfrowa.

Podstawy ortorektyfikacji.Pyka K. (2008/09).

Etapem końcowym przy produkcji ortofotomapy jest kartograficzne opracowanie uzyskanych ortoobrazów. W etapie tym powstały ortoobraz przedstawia się w odpowiednim odwzorowaniu i kroju arkusza oraz uzupełnia się go nazwami, symbolami, siatką i opisem współrzędnych, a także informacjami pozaramkowymi. Tak powstały produkt jest pełnowartościową mapą, nadaje się do tych samych celów, co mapa wektorowa, a w połączeniu z numerycznym modelem terenu jest źródłem informacji przestr-

Ryc. 9. Schemat mozaikowania.

zennej o położeniu obiektów na powierzchni Ziemi.

Technologia ortorektryfikacji przyczyniła się do tego, że ortofotomapy stały się bardziej powszechne i masowo wykorzystywane są w geoportalach oraz do tworzenia map katarastralnych, map turystycznych jak i informacyjno-turystycznych. Tworzenie takich map daje wiele możliwości wykorzystania ich w innych dziedzinach poza geodezją, za pomocą map możemy np. określić zmiany środowiska zachodzące w krajobrazie na przestrzeni lat,lat oraz wykorzystać je w programach GISgisowych do tworzenia różnego rodzaju dokumentów planistycznych. Takie przetworzone już ortofotomapy z różnych okresów można na przykład pozyskać z państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego (Centralnego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej.Udostępniane są w postaci rastrowej w formacie geotiff lub w postaci analogowej w formie wydruku, w układzie współrzędnych płaskichwspółrzędnych płaskich prostokątnych „1992” lub „2000”, w barwach rzeczywistych (RGB), skali szarości (B/W) lub barwach fałszywych z kanałem bliskiej podczerwieni (CIR). Skorowidz dostępnych

wdostępnych w państwowym zasobie ortofotomap znaleźć można ma stronie http://skorowidze.codgik.gov.pl/orto/http://skorowidze.codgik.gov.pl/orto/

Rys. 10. Źródło: CODGiK Warszawa

Podsumowanie

Ryc. 10. Aktualność najnowszych ortofotomap w PZGIK (stan na luty 2017)

Bibliografia:

1. Pyka K. (2008/09). Podstawy ortoretryfikacji. Fotogrametria cyfrowa. Akademia Góurniczo-Hutnicza w Krakowie semestr.8 2. http://www.smallgis.pl/index.php/teledetekcja-satelitarna/uslugi-teledetekcyjne/ortorektyfikacja 3. http://www.gis-net.pl/index.php?option=com_content&view= article&id=137:metody-ortorektyfikacji&catid=17:formatydanych&Itemid=101 4. https://geoforum.pl/?menu=46816,46857,46955&part=1&lin k=teledetekcja-krotki-wyklad-fotogrametria-cyfrowa-ortofotomapa

33 36

GP Action #8

na

Luzie

n4a woLnĄ CHwiLę Wykreślanka

....................................................................................................................................................................................................................................................................................

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.swiatnauczyciela.pl/narzedzia/wykreslanka/

Odszukaj wymienione poniżej nazwy polskich miast: Białystok Bydgoszcz Gdańsk Katowice Kielce Kraków Lublin Łódź

Sudoku

Olsztyn Opole Poznań Rzeszów Szczecin Toruń Warszawa Wrocław

36

Źródło: http://www.sudoku.neat.pl/generator Źródło: http://www.sudoku.neat.pl/generator

34

Źródło: http://www.sudoku.neat.pl/generator

Źródło: http://www.sudoku.neat.pl/generator

....................................................................................................................................................................................................................................................................................

GP Action #8

Na

zakończenie

W numerze napisali:

inż. Agnieszka Bujak inż. Kamila Bilska Anna Dziublewska mgr inż. Mateusz Iwiński mgr inż. Justyna Karolczak inż. Barbara Kęsicka Katarzyna Kieliszek inż. Kamila Konopczyńska inż. Karolina Kraczkowska Patrycja Kujawska inż. Robert Loch inż. Patryk Losik inż. Mikołaj Sobieraj inż. Emilia Zimna

Podziękowania

mgr Małgorzata Sommerfeld

dr Karol Mrozik

dr inż. Anna Zbierska

Pisz z nami!

MASZ POMYSŁ NA ARTYKUŁ?

JESTEŚ ZAINTERESOWANY WSPÓŁPRACĄ?

CHCESZ DOŁĄCZYĆ DO KOŁA NAUKOWEGO?

NAPISZ!

kngp@up.poznan.pl

Magazyn dostępny również w wersji online! na issuu.com/kngp

LUBISZ TO?

Zapraszamy na nasz profil facebook

www.facebook.pl/KNGPup

5

35 36

GP Action #8

PATRONAT MEDIALNY

MAGAZYN KOŁA NAUKOWEGO GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ NUMER 8