Iran. Małżeństwo czy legalna prostytucja?

Iran. Małżeństwo czasowe czy legalna prostytucja?

Małżeństwo w wielu kulturach występuje pod różnymi postaciami. Związek dwóch lub więcej osób zawsze stanowił obiekt sankcjonowany prawnie, religijnie czy obyczajowo. Jednak różnorodność tych związków często wprawia w zdumienie, które może nieść za sobą brak zrozumienia.

Jakub Grabowski

Małżeństwo, tak jak i inne dziedziny życia duchowego i społecznego, jest przedmiotem prawa muzułmańskiego (šarī’a), opartego głównie na Koranie oraz hadisach – Sunnie Proroka. Przestrzeganie tego prawa jest warunkiem koniecznym, aby móc nazywać się dobrym muzułmaninem. Jego łamanie powoduje grzech oraz karę – zarówno doczesną jak i pośmiertną. Po „zatrzaśnięciu się bram i tihādu”, czyli zaprzestaniu kształtowania przez prawników-teologów muzułmańskich przepisów prawnych, rozpoczął się okres naśladownictwa . W tym okresie szczególną rolę odgrywały szkoły islamskie zajmujące się interpretacją wypracowanych już wcześniej przepisów prawnych. W związku z tym nie można wyróżnić dokładnej specyfiki każdego zagadnienia poruszanego w šarī’a’cie. Można jedynie przedstawić ogólny zarys, co do którego w większości szkoły islamskie się zgadzają. Islam definiuje małżeństwo jako rodzaj kontraktu między dwojgiem ludzi. Całość sprowadza się do sporządzenia, potwierdzenia i późniejszego wypełniania umowy małżeńskiej. Można ją z powodzeniem nazwać typową umową cywilną. Warto tutaj zwrócić uwagę na brak sakralności tego związku. Nie oznacza to jednak braku kontaktu ze sferą religijną. Samo zagadnienie małżeństwa, jako elementu prawa muzułmańskiego, świadczy o boskim sankcjonowaniu. Co więcej, w Koranie napisane jest: „Żeńcie samotnych spośród was, jak też ludzi prawych spośród waszych niewolników i niewolnic ”, a jeden z hadisów mówi: „Uqba, brat Amir przekazał, że Apostoł Allaha miał powiedzieć, że najbardziej wartościowym warunkiem, który musi być spełniony, jest ten, który czyni współżycie seksualne zgodne z prawem ”. Zatrzymując się na chwile przy tym cytacie można zauważyć kluczowy problem jaki małżeństwo ma rozwiązywać. Jego celem jest społeczne, kulturowe i religijne usankcjonowanie stosunku płciowego między partnerami. Miało to istotne znaczenie, ponieważ rodzina w okresie przedmuzułmańskim stanowiła podstawową komórkę społeczną – jej funkcja nie ograniczała się jedynie do prokreacji i zaspokojenia popędu seksualnego. Rodzina spełniała rolę wychowawczą oraz opiekuńczą. Stanowiła trzon społeczeństwa przedmuzułmańskiego . W dzisiejszych czasach większość funkcji rodzinnych przejęły instytucje państwowe i inne organizacje o charakterze społecznym. Występują różne rodzaje umów małżeńskich. W czasach przedmuzułmańskich wyróżniano cztery podstawowe oficjalne formy kontaktów między kobietą a mężczyzną. Pierwszy polegał na poproszeniu ojca przyszłej małżonki o ślub w zamian za odpowiedni prezent. Drugi polegał na przekazaniu żony do przedstawiciela klasy rządzącej, gdy mąż chciał, aby w żyłach jego potomka płynęła szlachetna krew. Trzeci sposób pozwalał kobiecie współżyć z wieloma mężczyznami. Gdy zaszła w ciążę mogła wybrać któregoś z jej partnerów jako ojca urodzonego dziecka. Czwartą formą były inne rodzaje kontaktów, tj. prostytucja, dziedziczenie żony, kontakty wolnych mężczyzn z niewolnicami, pojmowanie kobiety jako łup wojenny oraz małżeństwo czasowe . W tamtym okresie małżeństwo czasowe wyglądało tak, że mężczyzna przekazywał kobiecie podarunek, zawierał z nią małżeństwo, które po pewnym czasie ulegało rozwiązaniu. Mężczyzna nie musiał akceptować dzieci z tego małżeństwa . Po przyjściu Muhammada, spisaniu Koranu i Sunny Proroka oraz kodyfikacji prawa muzułmańskiego małżeństwo stało się jednym z elementów šarī’a’tu. Z biegiem czasu, po poddaniu tej kwestii licznym interpretacjom, wykształciło się 5 rodzajów umowy małżeńskiej. Pierwsza (nikah) dotyczy małżeństwa, w którym stronami umowy są opiekun panny młodej (łali, zazwyczaj ojciec) oraz przyszły małżonek dający ustalony w umowie mahr (podarunek małżeński, nie stanowi on jednak warunku ważności umowy). Całość poprzedzona jest zaręczynami (chitba), a zgoda partnerki jest niezbędna do pełnoprawnego zawarcia umowy. Drugim typem umowy jest małżeństwo zezwalające. Jest to rodzaj małżeństwa stanowiący rodzaj obejścia prawa. Stosowany jest wówczas, gdy kobieta i mężczyzna chcą po swoim rozwodzie (hasan) ponownie zawrzeć związek małżeński. Prawo muzułmańskie zabrania

Iran. Małżeństwo czasowe czy legalna prostytucja?

ponownego ożenku („Rozwód jest możliwy dwa razy. Potem wiec albo ją zatrzymacie, zgodnie ze zwyczajem, albo dacie jej całkowitą wolność, uprzejmie ją traktując” ), dlatego też mąż wynajmuję mężczyznę, który żeniąc się z jego żoną natychmiast bierze rozwód co pozwala im na ponowne zawarcie umowy małżeńskiej. Trzeci rodzaj to małżeństwo nieoficjalne – w tego typu związku kontakty utrzymywane są w tajemnicy i mają zazwyczaj podłoże ekonomiczne, np. wspieranie wdowy. Kolejnym typem umowy jest małżeństwo na przychodne, które polega na tym, iż współmałżonkowie nie mieszkają razem, lecz spotykają się w ustalonych terminach. W końcu ostatnim typem umowy jest małżeństwo czasowe . Sprawa małżeństwa czasowego (arab. mut’a – przyjemność) jest dość skomplikowana. Małżeństwa tego typu występowały jeszcze przed Prorokiem Muhammadem, w tzw. okresie ignorancji. Na samym początku trwania swojej misji, najprawdopodobniej w Mekkce, potwierdził on ten typ małżeństw:

„Abdullah przekazał, że braliśmy udział w świętych bitwach dowodzonych przez Apostoła Allaha i nie mieliśmy nic (żadnych żon) ze sobą. Więc powiedzieliśmy <<Czy powinniśmy się wykastrować?>> On zakazał nam i potem pozwolił ożenić się z kobietami z tymczasowym kontraktem i powiedział do nas – <<O wy, którzy wierzycie! Nie róbcie dobrych rzeczy bezprawnie skoro Allah uczynił je dla was legalnymi, ale nie łamcie tego prawa.>>”

Uczeni muzułmańscy uważają, iż Prorok zrobił to, ponieważ wiara wśród nowych wyznawców była jeszcze zbyt słaba do odrzucenia pewnych silnie zakorzenionych obyczajów w społeczeństwie, a trwający dżihad wymagał silnej, niezachwianej wiary . Również Koran zdaje się potwierdzać tego rodzaju praktyki:

„I dozwolone wam jest poszukiwać żon poza tymi, które zostały wymienione, i używajcie swojego majątku, biorąc je pod “ochronę”, a nie oddając się rozpuście. A żonom dajcie wynagrodzenie, albowiem doznaliście od nich przyjemności; to jest przepis prawny. Nie jest grzechem jeśli coś nawzajem uzgodniliście po dopełnieniu obowiązującego przepisu.” W późniejszym okresie dostrzec można zmianę stanowiska Proroka:

„Ali przekazał, że Ibn Abbas powiedział, że podczas bitwy o Khaibar Prorok zabronił małżeństw czasowych i jedzenia oślego mięsa”

„Sabra al-Juhanni przekazał na mocy autorytetu swojego ojca: Wysłannik Allaha (niech pokój będzie z Nim) zabronił zawierania umów na małżeństwa

czasowe i powiedział: <<Strzeżcie się, to jest zakazane od dziś dnia po Dzień Ostateczny, i on, który coś dał (jako wdowiec) nie powinien przyjmować tego z powrotem [od byłej współmałżonki związanej z nim wcześniej anulowanym już małżeństwem czasowym – przyp. autora]>>”

Zakaz mut’a potwierdził i powtórzył drugi kalif Umar . Szyici nie zgadzają się jednak do końca z hadisami, ponieważ pochodzą one z sunnickiego źródła. Spór w tej materii miedzy szyitami a sunnitami jest wciąż świeży i gorąco dyskutowany. Oprócz Świętych Ksiąg szyici opierają się na księgach wiedzy (fiqh) stworzonych przez imamów. Widzą oni w mut’a sposób na zachowanie czystości w związku małżeńskim w jakim pozostają lub możliwość zapłacenia za przyjemność seksualną w zgodzie z obowiązującym prawem. Mężczyzna wstępując w taki związek małżeński może być już żonaty. Mut’a trwa przez określony z góry okres – może trwać nawet jedną godzinę. Nie musi być ono zawierane przy udziale świadków, a wymawiane deklaracje nie muszą być ogłaszane publicznie. Powoduje to brak potrzeby rozwodzenia się, ponieważ umowa małżeńska sama w sobie zawiera klauzulę kończącą jej trwanie. Nie wymaga się od męża opieki nad współmałżonką, zapewnienia jej godziwego bytu czy też akceptacji dzieci, które zostaną spłodzone z tego związku. Jedyne co jest wymagane do tego typu małżeństwa to opłata jaką wnosi mężczyzna za dany okres czasu oraz zgoda kobiety. W opłacie tej sunnici widzą mahr, co stwarza pewne komplikacje przy interpretacji i skłania do porównań z nikah. Szyici widzą w tej opłacie nie podarunek małżeński mahr lecz ajr, cenę za istamta’tum, czyli przyjemność jaką się doznało. Współczesny Iran, po rewolucji z 1978 roku, jest krajem, w którym religia obecna jest we wszystkich sferach życia jednostki. Obowiązującym prawem jest prawo muzułmańskie, do którego muszą być dostosowywane wszelkie normy prawne uchwalane w tym państwie . Powszechnym jest szanowanie zasad, o których przestrzeganie w społeczeństwie dba policja oraz Strażnicy Rewolucji . Szyizm, jako religia panująca, dba o moralność zachowań swoich wiernych np. obowiązek odpowiedniego zakrywania ciała przez kobiety oraz mężczyzn . Pojawia się zatem zasadnicze pytanie – dlaczego w takim bogobojnym kraju jak Iran dopuszczone są małżeństwa czasowe, podczas gdy we wszystkich innych krajach muzułmańskich są one zakazane? Na samym początku warto podkreślić, iż kultura muzułmańska zabrania jakichkolwiek innych związków między kobietą a mężczyzną, a reguły spotykania się osób przeciwnej płci są ściśle określone, co wyklucza jakąkolwiek formę prywatności . Ważnym czynnikiem dla którego rządzący wówczas ajatollah Chomeini wprowadził tego rodzaju małżeństwa była wojna irackoirańskiej. Podczas jej trwania wielu młodych mężczyzn zginęło lub poniosło dotkliwe obrażenia. Chomeini chciał w ten sposób zwiększyć wzrost populacji oraz przysporzyć sobie nowych zwolenników . Tego rodzaju praktykę ‘odnowienia’ małżeństwa czasowego można również dostrzec w dzisiejszych czasach wśród libańskich

W czasach mzułmańskich wyróżniano cztery podstawowe oficjalne formy kontaktów między kobietą a mężczyzną.

szyitów związanych z Hezbollahem . Wywołało to ponowną dyskusję w świecie islamu nad zasadnością takiego rodzaju małżeństwa, które funkcjonuje po dziś dzień. Powszechnie ten typ umowy małżeńskiej jest uznawany jako forma legalnej prostytucji – mówi o tym sam Chomeini w jednej ze swoich wypowiedzi z 1977 roku: „Jest dozwolonym zawarcie mut’a z prostytutką, ale tylko z tą dobrze znaną. Po zakończeniu mut’a powinno się jej powiedzieć aby porzuciła swoją profesję” . Z uwagi na to, że 28% kobiet w wieku 15-29 lat jest bezrobotnych zjawisko prostytucji nasila się . Co więcej, w 2002 roku władze Iranu ustaliły nowe granice wieku w jakim można zawrzeć kontrakt małżeński bez zgody rodziców – 13 lat dla dziewczynek oraz 15 lat dla chłopców. Za zgodą rodziców dziewczynki mogą wyjść za mąż już w wieku 8 lat . Stwarza to duży problem w postaci pedofilii oraz handlu żywym towarem, głównie w postaci dzieci. W 2008 roku minister spraw wewnętrznych Iranu rozpoczął kampanie

promującą mut’a jako formę zaspokojenia popędu seksualnego wśród młodych obywateli. Małżeństwo czasowe jest również wykorzystywane przez młodych Irańczyków jako legalna forma spotykania się ze sobą bez większych konsekwencji. Coraz częściej można jednak spotkać się z nadużywaniem tej formy, a wręcz wypieraniem przez nią tradycyjnego małżeństwa nikah. Prowadzi to do destabilizacji struktur rodzinnych oraz problemów z dziedziczeniem oraz dziećmi zrodzonymi z takich związków .

Z uwagi na to, iż jest to temat kontrowersyjny w samym Iranie, trudno jest uzyskać wiarygodne źródła dotyczące informacji o tym. Liczne materiały, które są związane z tym tematem najczęściej pochodzą ze źródła sunnickiego lub organizacji politycznych ukierunkowanych przeciwko rządom ajatollahów. Tak więc wyjątkowo trudno jest zbudować obiektywne stanowisko w tej sprawie. Takimi materiałami o niepewnej treści są np. słynne dwa tomy, trzeci i czwarty, z „Tahrir-ol-wasyleh”, które rzekomo zostały napisane przez Chomeiniego. Mowa jest w nich np. o technikach seksualnych wobec poślubionych dziewczynek przed ich pierwszą miesiączką czy też o pozwoleniu na uprawianie seksu z owcami czy też wielbłądami . Wielu szyitów podważa autentyczność tych dwóch tomów twierdząc, że nie zostały one w ogóle opublikowane . Nie zmienia to jednak faktu, że problem ten istnieje i staje się coraz poważniejszy. Ciągłe dywagacje na płaszczyźnie teoretycznej i kłótnie szyitów z sunnitami doprowadzą do rozwiązania problemów wynikłych z akceptacji małżeństwa czasowego. Wydaje się, że te spory mogą z czasem stać się jednym z powodów poważnej destabilizacji tego muzułmańskiego kraju.

Islam definiuje małżeństwo jako rodzaj kontraktu między dwojgiem ludzi.

• Awde Nicholas, Women in Islam: an anthology from the Qurān and Hadīths, Abington 2004, • Bury Jan, Kasprzak Jerzy, Prawo karne islamu, Warszawa 2007, • Caner Ergun Mehmet, Caner Emir Fethi, Islam bez zasłony : spojrzenie od wewnętrz na muzułmańskie życie i wierzenia, Gorzów Wlkp. 2007, • Danecki Janusz, Podstawowe wiadomości o Islamie, Warszawa 2002, • Democracy, human rights, and islam in modern Iran : psychological, social, and cultural perspectives, red. Kim Uichol [i in], Fagbokforlaget 2003, • Haeri Shahla, Law of desire: temporary marriage in Shi’i Iran, Syracuse 1989, • Jansen Johannes G., Podwójna natura fundamentalizmu islamskiego, Kraków 2005, • Koran, tłum. Bielawski Józef, Warszawa 2007 • Mohammadi Majid, Judicial Reform and Reorganization in 20th Century Iran: State-Building, Modernization and Islamicization, New York 2008, • Shabbir Khan Mohammad, Status of Women in Islam, New Delhi 2003, • Stolarczyk Małgorzata, Iran :

Bilbliografia:

państwo i religia, Warszawa 1997, • Tabatabai Seyyed Muhammad Husayn, Zarys nauk islamu, Warszawa 1997, • Walther Wiebke, Women in Islam, Princetown 1993, • Witkowski Stanisław Wit, Wprowadzenie do prawa muzułmańskiego : wybrane instytucje, Warszawa 2009, • Zyzik Marlena, Małżeństwo w prawie muzułmańskim, Warszawa 2003,

Aneks – strony internetowe, które warto odwiedzić:

• Konstytucja Islamskiej Republiki Iranu z dnia 24 października 1979r., [dostęp:27.12.2009], http://www.iranonline. com/iran/iran-info/Government/constitution.html, • Chapin Metz Helen, Iran: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1987, [dostęp:27.12.2009], http://countrystudies.us/iran/, • Iran Law – Family Law, [dostęp:27.12.2009], http://www.parstimes. com/law/Iran_law.html#Family • Sayyid Muhammad Rizvi, Marriage and Morals in Islam, [dostęp:27.12.2009], http://www.al-islam.org/m_morals/index. htm, • A. Salamah, Shi’ah Concept of Temporary Marriage (Mut’ah), [dostęp:22.12.2009], http://islamicweb.com/ beliefs/cults/mutah_book.htm, • Szyickie stanowisko wobec „Tahrir-ol-wasyleh”, [dostęp:27.12.2009], http://www.facebook.com/topic. php?uid=49364249490&topic=8933 • Shia Mutta Exposed, Documentary In Iran 1, [dostęp:27.12.2009], http://www. youtube.com/watch?v=tLYBxg72RCw (dalsze części tego filmu również dostępne na tym serwisie)