Akademia Górniczo Hutnicza w Krakowie

8 KURIER PLUS 15 PAÌDZIERNIKA 2022

www.kurierplus.com

Niepokorna - burzliwe ¿ycie Krystyny Skarbek

Krystyna Skarbek to jedna z najbardziej tajemniczych kobiet XX w.

Urodzi³a siê 1 maja 1908 r. w Trzepnicy, w rodzinnym maj¹tku. Jej ojciec – Jerzy Skarbek – uchodzi³ za hrabiego utracjusza. Matka – Stefania, z domu Goldfeder, pochodzi³a z zamo¿nej rodziny ¿ydowskich bankierów.

Od wczesnej m³odoœci Krystyna jeŸdzi³a konno, uprawia³a wspinaczkê górsk¹ i jeŸdzi³a doskonale na nartach. W 1930 r. og³oszono j¹ vice miss Polonia z tytu³em „Gwiazda Piêknoœci”. Prowadzi³a bogate ¿ycie towarzyskie, czasami wrêcz awanturnicze. Mê¿czyzn zmienia³a jak rêkawiczki. W 1933 r. przez szeœæ miesiêcy by³a ¿on¹ pabianickiego przemys³owca Gustawa Gettlicha. W 1938 r. wysz³a za m¹¿ za podró¿nika i autora powieœci, a tak¿e dyplomatê i szpiega – Jerzego Gi¿yckiego, ale po roku by³a ju¿ z nim w separacji. W miêdzyczasie mia³a wielu kochanków. Wszyscy znali Krystynê Skarbek a ona zna³a wszystkich. Czy taka osoba nadawa³a siê na szpiega? Do tego na brytyjskiego agenta? Historia wykaza³a, ¿e nadawa³a siê do tej pracy doskonale, staj¹c siê ulubion¹ agentk¹ Churchilla.

Kiedy wybuch³a II Wojna Œwiatowa Krystyna Skarbek by³a w Kenii, gdzie jej m¹¿ pracowa³ jako dyplomata. Na wieœæ o ataku Niemiec na Polskê przyp³ynê³a do Francji pierwszym statkiem z Afryki. Dotar³a tam kiedy Polska ju¿ upad³a. Dla Krystyny ta wojna nie by³a jednak jeszcze skoñczona. Chcia³a walczyæ!

W Anglii, gdzie przebywa³a, nie powsta³ jeszcze ani polski rz¹d ani polskie si³y zbrojne, ale ona by³a niecierpliwa. Wtargnê³a do siedziby brytyjskiego wywiadu i zarz¹da³a aby przyjêto j¹ do pracy jako agentkê! Anglicy byli w szoku. Krystyna Skarbek by³a cudzoziemk¹, a do tego kobiet¹! Pomóg³ jej naturalny wdziêk i szerokie kontakty. Po tygodniu zosta³a przyjêta – wys³ano j¹ do Budapesztu. To stamt¹d jako kurierka, przedziera³a siê przez Tatry z przesy³kami dla polskiego ruchu oporu. Z Polski wywozi³a informacje, kody radiowe i mikrofilmy. Bêd¹c w Polsce, próbowa³a przekonaæ swoj¹ matkê – Stefaniê – aby ucieka³a z kraju. Matka nie chcia³a o tym s³yszeæ. Mówi³a, ¿e jest arystokratk¹, przesz³a na katolicyzm i przesta³a byæ ¿ydówk¹, a wiêc nic jej nie grozi. Aresztowano j¹ w 1942 r i zabrano na Pawiak, gdzie s³uch po niej zagin¹³. To zapewne po matce Krystyna odziedziczy³a upór.

Krystyna Skarbek by³a przede wszystkim ¿arliw¹, polsk¹ patriotk¹. ¯y³a mocno i zach³annie i nie cofa³a siê przed niczym.

Uwielbia³a adrenalinê i przygody, a przede wszystkim poczucie wolnoœci i niezale¿noœci. Walcz¹c o wolnoœæ Polski walczy³a tak¿e o wolnoœæ dla samej siebie. Z pewnoœci¹ by³a piêkn¹ kobiet¹, ale jej uroda nie by³a olœniewaj¹ca. Mimo to mê¿czyŸni szaleli na jej punkcie. Nawet jeœli w koñcu ich porzuca³a, pozostawali wobec niej lojalni. Po jej œmierci zawi¹zali ekscentryczne stowarzyszenie milczenia, którego celem by³a ochrona jej dobrego imienia.

Prawdziwe piêkno Krystyny Skarbek kry³o siê jednak w jej wnêtrzu i w jej charakterze. W swoich czasach by³a kobiet¹ niezwyk³¹ i wyj¹tkow¹. By³a odwa¿na do szaleñstwa. Odda³aby ¿ycie za sprawê, w któr¹ wierzy³a. Mê¿czyŸni nie byli przyzwyczajeni do takich kobiet, dlatego j¹ szanowali.

Towarzyszem ¿ycia Krystyny by³ znany jej od dzieciñstwa Andrzej Kowerski. Przed wojn¹, podczas polowania w jego rodzinnej posiad³oœci, przyjaciel postrzeli³ go w nogê, któr¹ ostatecznie musiano amputowaæ do kolana. Nie powstrzyma³o go to od udzia³u w walce. W 1939 r. Kowerski s³u¿y³ w brygadzie zmechanizowanej genera³a Maczka i walczy³ w bitwie pancernej pod Tomaszowem Mazowieckim. To tam jego czo³g przewróci³ siê i go przygniót³. Widz¹cy to ¿o³nierz zacz¹³ wo³aæ sanitariuszy, ale Kowerski odpar³: „Idioto! Nie lekarza mi trzeba, a kowala!” Okaza³o siê, ¿e czo³g przygniót³ tylko jego protezê. Kowerski zosta³ odznaczony orderem Virtuti Militari i wraz z brygad¹ przedosta³ siê na Wêgry, gdzie zosta³ internowany. Ukrad³ niemieckiemu oficerowi samochód, którym nie tylko uciek³ z obozu, ale wielokrotnie wywozi³ nim uciekaj¹cych stamt¹d polskich ¿o³nierzy. On sam pozosta³ w Budapeszcie i tam w barze spotka³ Krystynê Skarbek. Opowiedzia³ jej swoje przygody i od tej pory byli ju¿ nieroz³¹czni.

Kowerski tak jak Krystyna by³ niespokojnym duchem. Nie chcia³ opuœciæ Budapesztu mimo, ¿e szuka³o go Gestapo. W koñcu Niemcy wpadli na ich trop. Krystyna mog³a uciec i nie daæ siê z³apaæ, ale mikrofilmy na które czeka³a spóŸnia³y siê, a ona nie chcia³a wracaæ do Anglii z pustymi rêkami. Gestapo w koñcu aresztowa³o dwójkê Polaków. Ona zd¹¿y³a narzuciæ na siebie jedynie szlafrok, a Andrzej wzi¹³ ze sob¹ sztuczn¹ nogê. Zabrano ich na osobne przes³uchania. Andrzej by³ bity, ale martwi³ siê g³ównie o Krystynê. Ona tymczasem wpad³a na dosyæ makabryczny, ale oryginalny pomys³. Pogryz³a swój w³asny jêzyk do krwi i kiedy kaszla³a wygl¹da³o to tak, jakby mia³a krwotok z ust. Przywo³any lekarz uzna³, ¿e to objawy gruŸlicy, której Niemcy panicznie siê bali. Natychmiast wyrzucili j¹ z budynku Gestapo, wprost na ulicê, a po chwili wyrzucili tam tak¿e Andrzeja, uznaj¹c, ¿e jako jej kochanek on tak¿e jest zara¿ony. Nie ma w¹tpliwoœci, ¿e Krystyna uratowa³a im obojgu ¿ycie.

Musieli jednak jak najszybciej opuœciæ Budapeszt.

Krystyna szczêœliwie przejê³a d³ugo oczekiwane mikrofilmy z Polski i jako francuska dziennikarka Christine Granville ruszy³a najpierw do Jugos³awii, a potem do Bu³garii, gdzie przekaza³a materia³y Anglikom. Okaza³o siê, ¿e informacje na mikrofilmie by³y wyj¹tkowej wagi. By³a to dokumentacja koncentracji niemieckich si³ na granicy z Rosj¹. Mikrofilm wyl¹dowa³ na biurku Churchilla, który szybko zda³ sobie sprawê, ¿e ta informacja mo¿e zmieniæ losy wojny. Churchill przekaza³ j¹ Stalinowi, ale ten ¿y³ wówczas w wielkiej za¿y³oœci z Hitlerem i nie da³ Churchillowi wiary. Wkrótce mia³ siê przekonaæ jak bardzo siê myli³.

Krystyny Skarbek za to, co zrobi³a nigdy nie nagrodzono. Zawiedli j¹ nie tylko Brytyjczycy, ale i Polacy. W 1941 r. dotar³a do Kairu, który by³ kontrolowany przez Wielk¹ Brytaniê, ale tam wykluczono j¹ z szeregów angielskiego wywiadu. To Polacy przes³ali Anglikom informacje, ¿e Krystyna Skarbek jest podwójn¹ agentk¹. Krystyna wspó³pracowa³a z organizacj¹ „Muszkieterów”, Stefana Witkowskiego, która by³a konkurencj¹ dla Armii Krajowej i dzia³a³a niezale¿nie. Mikrofilm, który przekaza³a Anglikom pochodzi³ w³aœnie od „Muszkieterów”. Wszystko wyjaœni³o siê po napaœci Niemców na Zwi¹zek Sowiecki. Przekazane przez Krystynê Skarbek informacje okaza³y siê prawdziwe i gdyby by³a podwójn¹ agentk¹, to nigdy nie przekaza³aby tego filmu.

W 1944 r. Krystyna Skarbek zosta³a zrzucona na spadochronie w po³udniowej Francji, za liniami wroga. Pracowa³a jako kurier dla brytyjskiego szefostwa operacji specjalnych, wspieraj¹cych francuski ruch oporu. Jej dowódca – Francis Cammaerts – zosta³ aresztowany wraz z dwoma wspó³pracownikami przez gestapo. Krystyna b³aga³a francuskich partyzantów aby spróbowali odbiæ tych ludzi z wiêzienia. Ci jednak odmówili, uznaj¹c to za misjê samobójcz¹. W tej sytuacji Krystyna wyruszy³a sama, uzbrojona jedynie w swoj¹ odwagê, determinacjê i… kobiecy wdziêk. Na miejscu zarz¹da³a rozmowy z szefem Gestapo, który planowal egzekucjê aresztowanych agentów. Krystyna opowiedzia³a o tym, co mu grozi jeœli wyda rozkaz rozstrzelania angielskich szpiegów. Z jej opowieœci wynika³o, ¿e nacieraj¹cy Alianci szykuj¹ krwawy odwet w przypadku, gdy ich uwiêzionym ludziom przydarzy siê coœ z³ego. Pokaza³a mu kryszta³y i powiedzia³a mu, ¿e s³u¿¹ do bezprzewodowej komunikacji. Powiedzia³a tak¿e, ¿e jest siostrzenic¹ brytyjskiego marsza³ka Montgomery’ego, mimo, ¿e mówi³a po angielsku z silnym francuskim akcentem. Gestapowiec s³ucha³ w milczeniu, a jego rêce w pewnym momencie zaczê³y dr¿eæ tak mocno, ¿e rozla³ kawê. Krystyna Skarbek by³a tak przekonywuj¹c¹, ¿e szef Gestapo w koñcu zgodzi³ siê uwolniæ wiêŸniów i wraz z Krystyn¹ kaza³ ich odwieŸæ w bezpieczne miejsce.

Wybuch Powstania Warszawskiego zasta³ j¹ we W³oszech. Chcia³a wróciæ do Warszawy i walczyæ. Brytyjczycy jednak wstrzymali loty nad walcz¹c¹ stolicê Polski. Sfrustrowana Krystyna zaczê³a wpadaæ w depresjê. Powstanie w koñcu upad³o, a do Polski weszli Sowieci.

Krystyna ju¿ nigdy nie mia³a wróciæ do swojej ojczyzny. Po wojnie zosta³a zdemobilizowana, bo podobnie jak dziesi¹tki tysiêcy innych Polaków walcz¹cych po stronie Anglii, przesta³a byæ Churchillowi potrzebna. By³o to dla przelewaj¹cych krew za Angliê Polaków ogromne upokorzenie. Nie mogli wróciæ do Polski, bo tam czeka³a ich œmieræ z r¹k stalinowców.

Krystyna dosta³a osobiste podziêkowanie od Churchilla i sto funtów na drogê. To wszystko. Tak¹ wartoœæ mia³a wdziêcznoœæ Anglii. Aby przetrwaæ Krystyna Skarbek zatrudnia³a siê jako pokojówka, telefonistka albo sprzedawczyni w domu handlowym „Harrods”.

Zosta³a zamordowana 15 czerwca 1952 r. w hotelu „Shelbourne”, gdzie mieszka³a. Morderca zada³ jej no¿em cios prosto w serce. Oficjalnie by³a to zbrodnia w afekcie, bo morderca by³ cz³owiekiem niestabilnym psychicznie, zakochanym w Krystynie. Nie wszystko jest jednak jasne w tej zbrodni i byæ mo¿e kryje siê za tym coœ wiêcej. Niektórzy uwa¿aj¹, ¿e wiedzia³a ona zbyt du¿o o okolicznoœciach œmierci genera³a Sikorskiego. Jej partner – Andrzej Kowerski – zmar³ w 1988 r i na jego ¿yczenie, jego prochy spoczê³y w grobowcu Krystyny Skarbek. Ona sama nie ba³a siê œmierci. Mówi³a, ¿e: tchórz umiera wiele razy, a cz³owiek odwa¿ny tylko raz.

Krystyna Skarbek i Andrzej Kowerski Krystyna Skarbek

Krystyna Skarbek i francuscy partyzanci