ΘΠ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

1.0 Εισαγωγή

Στο παρόν κεφάλαιο, γίνεται η προσπάθεια δημιουργίας

ενός Θεωρητικού Πλαισίου εννοιών και εργαλείων που θα

οδηγήσουν σε μια ακριβέστερη ανάλυση της

αρχιτεκτονικής των Κυκλάδων. Τα τρία υπό-κεφάλαια, απαντούν τα εξής ερωτήματα:

Τί;

Πώς;

Πλαίσιο;

Μέσα από την ανάλυση των όρων «Αρχέτυπο» και «Λαϊκή Αρχιτεκτονική», αποκρυσταλλώνεται η μεταξύ

τους σχέση και αναδεικνύεται το τρίμερες, εργαλείο

ανάλυσης της εργασίας. Παράλληλα μέσα από την διερεύνηση των εννοιών της φύσης και του τοπίου, διερευνάται το βάθος και η μεταφυσική της αρχιτεκτονικής

των Κυκλάδων.

Με τον όρο “Λαϊκή Αρχιτεκτονική”, περιγράφεται όλο το

υλικό- αρχιτεκτονικό φάσμα από τα πρωτόγονα2 κτίσματα

των προϊστορικών χρόνων μέχρι και τους παραδοσιακούς

οικισμούς της προ-βιομηχανικής εποχής του 19ου αι.

Ψήγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής εντοπίζονται

μεμονωμένα και στη σύγχρονη αρχιτεκτονική παραγωγή.3

2 Ο όρος «πρωτόγονος» δεν αναφέρεται στις προθέσεις ή τις

δυνατότητες των δημιουργών, αλλά μάλλον στην κοινωνία μέσα στα πλαίσια της οποίας αυτοί έκτισαν- πρωτόγονη κοινωνία (Rapoport, 1969)

3 Τριανταφύλλου, Γ., 2019. Τα δικά μου αρχέτυπα. ΔΟΜΕΣ :Διεθνής Επιθεώρηση Αρχιτεκτονικής, Αρχέτυπα, 153, σελ.28

Rudofsky, 1964

«Η λαϊκή Αρχιτεκτονική δεν ακολουθεί τους κύκλους της μόδας. Είναι σχεδόν

τελειότητας.» 4

4 Rudofsky, ο.π.

Στο κείμενο που δημοσίευσε ο Bernard Rudofsky

παράλληλα με την έκθεση που επιμελήθηκε στο MOMA

με τίτλο “Architecture without Architects” 5, γίνεται μία

συστηματική καταγραφή και καταλογοποίηση της

αρχιτεκτονικής αυτής χωρίς αρχιτέκτονα, σε παγκόσμια

κλίμακα. Πρόκειται για την πρώτη προσπάθεια ανάδειξης

αυτής της κατηγορίας κτηρίων, που δεν είχαν ιδιαίτερη

αξία και ήταν στην αφάνεια μέχρι τότε. Η σημαντικότητα

αυτής της αρχιτεκτονικής έναντι των παραδοσιακά προβεβλημένων κτηρίων και μνημείων (που πρωταγωνιστούν στα βιβλία αρχιτεκτονικής

διαμορφώνοντας την αρχιτεκτονική θεωρία και σκέψη), διαφαίνεται και στο ότι, το βιβλίο-κατάλογος, όπως και η έρευνα σε αυτό το πεδίο αρχιτεκτονικής, παραμένουν μέχρι και σήμερα άκρως επίκαιρα.

Ο Rudofsky για τίτλο επιλέγει τον όρο «Αρχιτεκτονική

χωρίς Αρχιτέκτονα», επισημαίνοντας έτσι την βασική διαφορά αυτής της αρχιτεκτονικής παραγωγής όπου, σε αντίθεση με την μνημειακή-δημόσια, υπεύθυνος για τη σύλληψη και δημιουργία του δομημένου χώρου ήταν ο απλός άνθρωπος ως ενεργό μέλος μιας κοινότητας.

Για την περιγραφή της εν λόγω κατηγορίας κτισμάτων και

επειδή είναι πολυεπίπεδη, μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάφορα άλλα επίθετα, με το καθένα να περιγράφει και

ένα διαφορετικό χαρακτηριστικό της.

5 Rudofsky, Bernard., 1964. Architecture without Architects. New York, Museum of Modern Art

2.2 Αρχέτυπα

“Το αρχέτυπο: Ένας – διαρκώς εν δράσει

– πυκνωτής πρωτογενών

πανανθρώπινων νοημάτων για την

αρχιτεκτονική (και όχι μόνο).»7

Μπίρης, 2014

7 Μπίρης, 2018 . Archetype. [online], Διαθέσιμο στο: https://www.archetype.gr/blog/arthro/gia-to-elliniko-laikomonterno [ 18.09.2022]

Ο όρος αρχέτυπα, σχηματίζεται από τις λέξεις «αρχή» + «τύπος» και προέρχεται από το “ἀρχέτυπον” της ελληνιστικής κοινής που είχε την

έννοια του προτύπου8 .Τα αρχέτυπα εισέρχονται σε διάφορα πεδία της επιστήμης, περιγράφοντας κάτι που λειτουργεί ως τύπος ή πρότυπο. Από τα αρχέτυπα του

Carl Jung9 στον τομέα της ψυχολογίας μέχρι και τα

αρχιτεκτονικά αρχέτυπα που θα μελετηθούν περαιτέρω, ο όρος, περιγράφει μια ασυνείδητη γνώση, αρχέγονες

εικόνες που υπάρχουν στους ανθρώπους εξ αρχής και

από κοινού. Η ανάλυση των αρχετύπων λοιπόν, αποτελεί μια αναζήτηση της αρχής, των κανόνων ή των μορφών που υπάρχουν στο ασυνείδητο του ανθρώπου.

8 Βικιλεξικό, 2022. Αρχέτυπο. [online] Διαθέσιμο από: https://el.wiktionary.org/wiki/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE% AD%CF%84%CF%85%CF%80%CE%BF [8 Σεπτέμβριου 2022]

9 Jung, C. G., 1959. The Archetypes and the Collective Unconscious. Translated from German by R.F.C., Hull, England, Routledge & Kegan Paul LTD

και υποτίθεται ότι είναι παρούσα στο

Χατζηαγγελίδης, 2019

Στο κείμενο που εξέδωσε ο Jung, με το όνομα Αρχέτυπα, γίνεται μια πρώτη ανάλυση της θεωρίας των αρχετύπων

και κάποιων θεμελιωδών εννοιών απαραίτητων για την

καλύτερη κατανόησή της έννοιας. Η θεωρητική του

σκέψη, βασίζεται στην ύπαρξη, όπως υποστηρίζεται από

τον συγγραφέα, ενός «συλλογικού ασυνείδητου»11 το

οποίο ενυπάρχει σε όλους τους ανθρώπους και το οποίο

φέρει κάποιες καταγωγικές, αρχέγονες εικόνες.

Στον χώρο και συναρτήσει αυτού, στην Αρχιτεκτονική, τα

αρχέτυπα μεταφράζονται σε ιδεατές μορφές ή εικόνες και αφαιρετικά διαγράμματα μορφών. Η εικόνα, το διάγραμμα, οι σχέσεις, η ιδέα ενός χώρου ή μιας μορφής πριν την ίδια την δημιουργία τους Το ίχνος της αρχής12 της αρχιτεκτονικής σκέψης.

11 το συλλογικό ασυνείδητο είναι ένας χώρος κοινός σε όλους

τους ανθρώπους και περιλαμβάνει μνήμες από αρχαίες

εμπειρίες του είδους μας, οι οποίες εκπροσωπούνται μέσα από συμβολισμούς, όνειρα και μύθους. Αυτά τα συμβολικά περιεχόμενα του συλλογικού ασυνειδήτου ονομάζονται αρχέτυπα. (Jung, 1959)

12Τσιράκη, Σ., 2019. χ.τ. ΔΟΜΕΣ :Διεθνής Επιθεώρηση Αρχιτεκτονικής, Αρχέτυπα, 153, σελ.93

«Υπάρχουν στην φύση στοιχειώδεις

αναγνωρίσουμε;

Θωμόπουλος, 2019

Η πορεία αναζήτησης των καταγωγικών εικόνων της ζωής

με την έννοια των αρχετύπων, ήταν παράλληλη με την

αναζήτηση και καταγραφή των αρχέγονων μορφών της

Λαϊκής αρχιτεκτονικής. Η σχέση αυτή των εννοιών, υπογραμμίζεται και με την σχεδόν ταυτόχρονη έκδοση

των βιβλίων των Jung και Rudofsky που θεμελίωσαν τα

πεδία στην παγκόσμια βιβλιογραφία. Εμβαθύνοντας στις

δύο έννοιες, διαφαίνεται η μεταξύ τους σχέση ως αίτιου και αποτελέσματος

Η λαϊκή αρχιτεκτονική, είναι το υλικό αποτύπωμα της

γνώσης και των αναγκών του ανθρώπου, όπως αυτές εξελίχθηκαν με το πέρασμα του χρόνου, δηλαδή των αρχετύπων. Εάν η λαϊκή αρχιτεκτονική είναι η έκφραση του ανθρώπου στον χώρο, τα αρχέτυπα μπορούν να νοηθούν ως προεργασία - το αρχικό σχέδιο, η ιδεατή μορφή που κανείς δεν μπορεί να περιγράψει με λόγια

αλλά ενυπάρχει στο ασυνείδητο όλων των ανθρώπων.

Καρπός αυτής, η λαϊκή δημιουργία.

Η λαϊκή αρχιτεκτονική, σε μια παράλληλη πορεία με τα

αρχέτυπα, είναι η υλική υπόσταση, η μετάφραση της

γνώσης-ή καλύτερα των γνώσεων- που απέκτησε ο

άνθρωπος με την πάροδο του χρόνου στο δεδομένο

πλαίσιο ή τόπο κατοίκησής του. Η έννοιες του τόπου και του χρόνου, όπως αυτές αποτυπώνονται στον άνθρωπο, είναι άμεσα συνδεδεμένες με την ίδια την υπόσταση των αρχετύπων.

3.0 Τριμερές και Τετραμερές

3.1 Γενικά

Για να αναδειχθεί ένα «πράγμα»14 ως λαϊκό κτίσμα, προϋποτίθεται η ύπαρξη ενός συστήματος ανάγνωσης και

ερμηνείας, που θα το κατηγοριοποιεί ως τέτοιο. Το σύστημα αυτό όμως, εκτός από τρόπος ανάγνωσης, αποτελεί ήδη, το εργαλείο διαμόρφωσης του χώρου και εν

γένει, του ίδιου του πράγματος αυτού. Μέσω του

συστήματος ανάγνωσης, γίνεται μια «αφομοιωτική

κατανόηση» 15 του τοπίου που δημιουργείται μέσω του

κτίσματος στον χώρο, αλλά και μια εκ βαθών ανάλυση και

ταξινόμηση του κτηρίου σε αυτόν. Επί τούτου, ως

εργαλείο - ή τρόπος - «ανάγνωσης» υιοθετείται ένα

υβριδικό σύστημα, αποτελούμενο από τρείς άξονες: τον

άνθρωπο, τον τόπο και τον χρόνο. Το Τριμερές αυτό, παίρνει υπόσταση, μέσα από την μεθερμηνεία του

γραπτού κειμένου του Α. Κωνσταντινίδη στο βιβλίο «Δύο

χωριά από τη Μύκονο», και μορφή στα πρότυπα του

τετραμερούς στο οποίο αναφέρεται ο Heidegger στη

διάλεξη «Κτίζειν, Κατοικείν, Σκέπτεσθαι».

14 «Πράγμα» ονομάζεται το κτίσμα που περισυλλέγει το Τετραμερές (Heidegger, 1952)

15 Heidegger, M., 1952. Bauen Wohen Denken. Vortage und Aufsatze, χ.α. Μεταφράστηκε από Γερμανικά από Γ., Ξηροπαϊδη. Αθήνα, εκδόσεις ΠΑΛΕΘΡΟΝ

«Θ’ αναμετρήσουμε αρχικά τα δεδομένα: Τον άνθρωπο, από την μία μεριά, ύστερα

το τοπείο, το κλίμα και τη γεωγραφία, από την άλλη. Θα αντικρύσουμε τα ήθη, τα

έθιμα(για κάθε τόπο και χώρο)… και θα βγούμε τότε να πούμε: κυττάξτε με τί εργαλεία οικοδομεί ο λαός, κοιτάξτε με

ποια μέσα αρθρώνεται το «λαϊκό» έργο.»16

Κωνσταντινίδης, 1947

16 Κωνσταντινίδης, ο.π., σελ. 35

3.2 Τριμερές

Το τριμερές με πιο απλά λόγια, απαντά στα θεμελιώδη

ερωτήματα:

Ποιος;

Που;

Πότε;

Ερωτήματα καθοριστικά για να τεθεί το πλαίσιο που

διέπει ένα αρχιτεκτονικό έργο.

Το Τριμερές αποτελούν (ο):

Τόπος

Χρόνος

Άνθρωπος

Ο

Α.

Κωνσταντινίδης

αναφέρεται στη σχέση των 3 μερών

με την φύση. Τα 3 μέρη, άνθρωπος - τόπος – χρόνος , χρησιμοποιούνται ως «εργαλεία» ξανά-διαβάσματος του

τόπου εφόσον αυτά, όπως υποστηρίζεται, είναι και τα συστατικά που καθορίζουν την λαϊκή δημιουργία. Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται στον άνθρωπο ως λαό, που

“μιλεί την γλώσσα της φύσης” 17, στο τοπίο και το κλίμα

και την γεωγραφία του τόπου, και τέλος τα ήθη και τα έθιμα, τη θρησκεία και τον πολιτισμό, τα οποία ομαδοποιούνται και ταξινομούνται για χάριν της εργασίας, στο πλαίσιο της έννοιας του χρόνου.

17 Κωνσταντινίδης, ο.π., σελ. 15

Το Τετραμερές του Heidegger που διέπει το σύμπαν και διαμορφώνει τον κόσμο αποτελείται από τους Θνητούς, τις Θεότητες, τη Γη και τον Ουρανό. Κατά τον Heidegger, ο άνθρωπος είναι πρωτίστως θνητός, και ως τέτοιος

υπάρχει ως μέρος του τετραμερούς. Ως μέρος αυτού του τετραμερούς, ο άνθρωπος δύναται να κατοικήσει.

3.3 Τριμερές & Τετραμερές

Το Τριμερές, στην παρούσα εργασία χρησιμοποιείται ως εργαλείο κατανόησης και διαμόρφωσης της λαϊκής αρχιτεκτονικής, έναντι του Τετραμερούς. Η «γη» και ο «ουρανός» του Heidegger, τα 2 από τα μέρη του τετραμερούς, είναι χαρακτηριστικά ενός τόπου, μιας τοποθεσίας μέσα στον χώρο.

Η «γη» φέρει πάνω/μέσα της, όλα τα υλικά χαρακτηριστικά του τόπου, καθετί ζωντανό που τον διέπει, και εκτείνεται μέχρι τα «πετρώματα και τα ύδατα».

18

Ο ουρανός από την άλλη, αντιπροσωπεύει το άυλο στρώμα που αιωρείται πάνω από τον τόπο και τον διαμορφώνει: οι εποχές, ο καιρός, το φως και το σκοτάδι, τα χρώματα και η μεταφυσική του τόπου. Τα δυο αυτά μέρη του Τετραμερούς διαμορφώνουν τον τόπο, μέρος του τριμερούς που θα αναλυθεί περαιτέρω.

Οι «θεότητες», φανερώνουν την ύπαρξη της ιερότητας, του πεπρωμένου, του Θείου, έναντι της θνητότητας που επισημαίνεται ως το καθοριστικό γνώρισμα του ανθρώπου.

Στο Τριμερές αντί του μέρους των Θεοτήτων προτιμήθηκε

η χρήση της έννοιας του χρόνου. Ο χρόνος, φέρει μέσα του τις θεότητες ως κατάλοιπα των πολιτισμών του ανθρώπου κατά τους αιώνες. Χρόνος είναι η ιστορία και οι

παραδόσεις, τα έθιμα και οι θρύλοι. Με τον χρόνο μετρούνται οι αλλαγές τους, και (αυτά) δεν υπάρχουν έξω

από το πλαίσιο ερμηνείας του. Ο χρόνος φέρει τη γνώση, τη λαϊκή σοφία.

18 Heidegger, ο.π.

4.1 Γενικά

Ο Κωνσταντινίδης ανάγει το παράγωγο που προκύπτει

από το πλαίσιο - εργαλείο του Τριμερούς σε φύση. Η

αρχιτεκτονική και εν γένει ο υλικός χώρος με την

σύμπραξη της με το φυσικό, την φύση, δημιουργεί

σχέσεις με διάφορες διαβαθμίσεις που αφήνουν στα

λεξικά μία πληθώρα από έννοιες που καλούνται να

περιγράψουν τις διάφορες εκφάνσεις των σχέσεων.

Φύση

Τοπίο

Κυκλαδίτικο τοπίο

Κυκλάδες.

Ταυτόχρονα με την διαβάθμιση του φυσικού προς το

ανθρωπογενές- από την φύση στο τοπίο, πραγματοποιείται μια ταυτόχρονη- από την παγκόσμια

λαϊκή αρχιτεκτονική στα κτίσματα των Κυκλάδων.

4.2Λαϊκή Αρχιτεκτονική ως Φύση

“..Ακριβώς όπως το κατάφερε ο γείτονάς

του και ο πρόγονος του. Αυτό που κάθε

ζώο το καταφέρνει, αφήνοντας το

ένστικτο του να το οδηγήσει. Είναι ωραίο το σπίτι; Ναι, είναι τόσο ωραίο όσο το

ρόδο ή το γαϊδουράγκαθο, το άλογο ή η

αγελάδα.»19

Loos, 1908

19 Loos, A., 1913. Ornament und Verbrechen/ Architektur. Frankfurter Zeitung, χ α Μεταφράστηκε από Γερμανικά από Ο., Κωνσταντά. Αθήνα, Εκδόσεις Νήσος

Η φύση είναι μια έννοια που είναι άμεσα συνδεδεμένη

την λαϊκή αρχιτεκτονική αφού η πρώτη εμπεριέχει το

Τριμερές που όπως προαναφέρθηκε,

απαιτείται για τη

δημιουργία της δεύτερης. Τα «στοργικά και μικρά και

αγαθά, έργα του ανθρώπου»20 , που βλέπει κανείς στη

με

φύση, είναι η απλή μετάφραση των αναγκών του. Aνάγκες

που είναι αιώνιες, συναρτήσει πάντα του χώρου που καταλαμβάνουν σε αυτήν. Τα κτήρια αυτά, ριζώνουν στο έδαφος, ενσωματώνονται στο περιβάλλον τους, και έτσι γίνονται ένα με την φύση. Κατά τον Α. Κωνσταντινίδη, ο άνθρωπος, «που έχει βλαστήσει στη γη της όπως ο θάμνος, το δέντρο το άνθος»21, είναι αδιάσπαστο κομμάτι της φύσης, και κατά συνέπεια όταν αυτός είναι «λαός»22 τα έργα του γίνονται κομμάτι της, ως έργα λαού. Η λαϊκή αρχιτεκτονική λοιπόν ως παράγωγο του Τριμερούς, συνομιλεί με τη φύση, γίνεται ένα με αυτή.

έχει φτιάξει ανθρώπου χέρι…όμοια με τα βουνά και τα δέντρα, τα σύννεφα και τον γαλάζιο ουρανό.» 23

Loos, 1908

20 Κωνσταντινίδης, ο.π., σελ. 10

21 ο.π., σελ. 15

22 Λαός κατά τον Κωνσταντινίδη «είναι ο άνθρωπος μέσα στην φύση με τη φύση» (Κωνσταντινίσης, 1947)

23 Loos, ο.π.

«ορθώνονται εκεί σαν να μην τα

4.3 Η Φύση και το Τοπίο

Στο δοκίμιο του Georg Simmel «Φιλοσοφία του Τοπίου»

24αναλύονται οι έννοιες του τοπίου και της φύσης καθώς

και οι μεταξύ τους διαπλεκόμενες σχέσεις. Η φύση

αναφέρεται ως «η ατέρμονη συνάφεια των πραγμάτων»25 ,

ένα δίχως όρια σύνολο των επιμέρους στοιχείων που την

αποτελούν, ότι βλέπει δηλαδή το μάτι από άκρη σ’ άκρη, μεταξύ άλλων και ανθρώπινα έργα. Για να οριστεί ένα

σύνολο ως φύση όμως, αυτό θα πρέπει μεταξύ άλλων

κατά τον συγγραφέα, να είναι «εκπρόσωπος και σύμβολο

εκείνου του συνολικού. Είναι, έτσι που να ακούμε τη ροή

του τελευταίου να αντηχεί μέσα σε αυτό»26

Το τοπίο, περιγράφεται ως μια οριοθετημένη και αυτάρκης

ενότητα μέσα στο απέραντο του συνόλου της φύσης, με

την τελευταία επομένως, να νοείται ως μια σύνθεση του

αθροίσματος των τοπίων που εμπεριέχονται σε αυτήν.

Στον αντίποδα, το τοπίο, δεν είναι απλά το άθροισμα των

επιμέρους στοιχείων του, καθώς απαιτείται η ύπαρξη μιας

«ενοποιητικής έννοιας που θα δώσει μορφή στον όγκο

τους». 27

24 Simmel, G., 2004. Φιλοσοφία του Τοπίου. ΤΟ ΤΟΠΙΟ.

Επιμέλεια από Δασκαλοθανάσης, Δ. Αθήνα, εκδόσεις

ΠΟΤΑΜΟΣ

25 ο.π.

26 ο.π.

27 ο.π.

Ο τρόπος που ο άνθρωπος ξεχωρίζει σε ένα κομμάτι γης μια ενότητα, ένα τοπίο μέσα από το όλον της φύσης, προσομοιάζει την πράξη του «καδραρίσματος» και τη σύνθεση μιας φωτογραφίας ή ενός ζωγραφικού πίνακα τοπίου. Η ενοποιητική έννοια που απαιτείται, λοιπόν, για τον χαρακτηρισμό ενός τοπίου βρίσκεται εν εαυτό και αυτοπραγματώνεται από τον θεατή.

4.4 Ελληνική Φύση- Ελληνικό Πνεύμα

«Ο λαός και οι μορφές των βουνών και

της θάλασσας, με τις καμπύλες και τις

τομές, που είναι το σχέδιο του Ελληνικού

χώρου.» 28

Κωνσταντινίδης, 1947

Εφαρμόζοντας τη θεωρία του Georg Simmel στον

Ελληνικό χώρο, την Ελληνική φύση, και αναζητώντας το

σύμβολο που φέρει, καταλήγει κανείς στο Ελληνικό

πνεύμα, την Ελληνικότητα. Στο σύμβολο αυτό

εμπεριέχεται όλη η μεταφυσική της Ελλάδος ως συνολικό

Είναι, έτσι που η Ελληνική φύση γίνεται εκπρόσωπος του

συμβόλου αυτού και «κάθε κτήριο φέρει μέσα του όλη την

Ελλάδα29».

«Στην Ελλάδα ο Le Corbusier, ανακαλύπτει και επαληθεύει την καθαρή δημιουργία του πνεύματος και την ανθρώπινη κλίμακα, τον Παρθενώνα και τα σπίτια των

Κυκλάδων»30. Το Ελληνικό πνεύμα, συναντάται ως έννοια σε πληθώρα κειμένων, αρχιτεκτόνων, καλλιτεχνών και λόγιων, Ελλήνων και Ευρωπαίων - ειδικότερα την εποχή

του μεσοπολέμου, όταν η επανανακάλυψη και η επανερμηνεία του ήταν πιο κρίσιμη και σχετική από ποτέ για την τότε «νέα εποχή». Για τον Corbu, «η απλότητα, καθαρότητα γραμμών και κατασκευής, πλαστικότητα και φαντασία» (K.Vrieslander και Τ.Καϊμη, 1934 :25), η «αρχαϊκότητα» του τοπίου και τα αρχέγονα συναισθήματα που προσφέρει στον θεατή του η Ελληνική φύση ήταν

καταλυτικά στο έργο και την διαμόρφωση του χαρακτήρα

του, συνεπαρμένος από την «αρχαϊκότητα» του Ελληνικού τοπίου, το μέτρο και την πνευματικότητα των κατασκευών ορίζει το Ελληνικό πνεύμα ως: «το δράμα, το γεμάτο πάθος, οι καμπύλες της ενέργειας, της τάσης, εκτυλίσσονται με αταραξία ωστόσο, βρήκαμε εδώ τα σημεία όπου μπορούν να εφάπτονται, να διασταυρώνονται, να έρχονται σε επαφή. Και να το ξέσπασμα: η λάμψη της αρμονίας στην Ακρόπολη.» καταλήγοντας στο ότι δεν έχει να κάνει με τα πράγματα καθαυτά αλλά με την τύχη τους, κλείνοντας με το ερώτημα: «Άραγε το ελληνικό πνεύμα είναι μια ετυμηγορία;»31

Όπως αναφέρεται από τον Σημαιοφορίδη Γ. στην εισαγωγή

του Corbusier, L. 1987. Κείμενα για την Ελλάδα: φωτογραφίες

και σχέδια. Μεταφράστηκε από Γαλλικά από Λ. Παλλάντιου.

Αθήνα, Εκδόσεις ΑΓΡΑ, σελ. 10 31 Corbusier, L. 1987. Κείμενα για την Ελλάδα: φωτογραφίες και

σχέδια. Μεταφράστηκε από Γαλλικά από Λ. Παλλάντιου. Αθήνα, Εκδόσεις ΑΓΡΑ, σελ. 129

4.5 Κυκλαδίτικο Τοπίο32

«Αλήθεια, εδώ τώρα στον νέο κόσμο -

σαυτό το νησί - όλα, τα πάντα στέκουν.

Όρθια σαν αρχαία γλυπτά, καθαρά,

απαλά και απλά και μιλούνε τη γλώσσα

της φύσης» 33

Κωνσταντινίδης, 1947

32 Σημαντική είναι η διαφορά των όρων «Κυκλαδικό» και «Κυκλαδίτικο». Ο πρώτος περιγράφει κάτι που έχει παραχθεί στα πλαίσια του Κυκλαδικού Πολιτισμού (3200- 1050 π.Χ.) ενώ

ο δεύτερος οτιδήποτε έχει να κάνει με τις Κυκλάδες ως γεωγραφικό όρο. 33 Κωνσταντινίδης, ο.π., σελ. 10

Όταν κάποιος αναφέρεται στις Κυκλάδες, στο μυαλό του συνομιλητή δημιουργείται μια εικόνα- ένα τοπίο αποτελούμενο από εκατοντάδες λευκούς κύβους, γραφικά

σοκάκια με τζακάρντες και στο φόντο άγονα βουνά και πεδιάδες που αντιπαραβάλλονται με το μπλε του ουρανού και της θάλασσας.

Το Κυκλαδίτικο τοπίο είναι μια αυτόνομη, νοηματικά οριοθετημένη ενότητα μέσα στην φύση, που «καδράρεται» από τον θεατή και αποτυπώνεται στο συνολικό ασυνείδητο μέσω της συνεχούς αναπαραγωγής

της. Τοπίο όμως, βάσει του θεωρητικού συλλογισμού του Simmel, δεν είναι απλά ένα σύνολο από τα επιμέρους στοιχεία που το απαρτίζουν, αλλά η προ-υπάρχουσα ιδέα του ως σύνολο, το οποίο νοηματοδοτείται εν εαυτό και έπειτα «καδράρεται» από τον θεατή ο οποίος το ξεχωρίζει και το οριοθετεί μέσα στο αχανές του οπτικού του πεδίου.

Καθένα από τα νησιά του Αιγαίου, οι Κυκλάδες ως σύμπλεγμα, το άθροισμα των Κυκλαδίτικων τοπίων αποτελούν μέρη - ενότητες της Ελληνικής φύσης. Μια

εικόνα από τη Σαντορίνη είναι εύκολα αναγνωρίσιμη σε παγκόσμια κλίμακα, ξεχωρίζοντας το νησί αυτό - την ενότητα - από οποιοδήποτε άλλο τοπίο στον κόσμο. Το γεγονός αυτό όμως, δεν αναιρεί την άρρηκτη σχέση των Κυκλάδων με την Ελλάδα, αφού η άμεση αναγνώριση του Κυκλαδίτικου τοπίου είναι πάντα σε συνάρτηση με την Ελληνική φύση και τον συμβολισμό που φέρει, την Ελληνικότητα. Δεν πρέπει λοιπόν να ξενίζει το γεγονός, ότι για τους περισσότερους, Ελλάδα, είναι η εικόνα ενός τοπίου στις Κυκλάδες.

Βιβλιογραφία:

Corbusier, L. 1987. Κείμενα για την Ελλάδα: φωτογραφίες και σχέδια. Μεταφράστηκε από Γαλλικά από Λ. Παλλάντιου. Αθήνα, Εκδόσεις ΑΓΡΑ

Heidegger, M., 1952. Bauen Wohen Denken Vortage und Aufsatze, χ.α. Μεταφράστηκε από Γερμανικά από Γ., Ξηροπαϊδη. Αθήνα, εκδόσεις ΠΑΛΕΘΡΟΝ

Jung, C. G., 1959. The Archetypes and the Collective Unconscious. Translated from German by R.F.C., Hull, England, Routledge & Kegan Paul LTD

Loos, A., 1913. Ornament und Verbrechen/ Architektur. Frankfurter Zeitung, χ.α. Μεταφράστηκε από Γερμανικά από Ο., Κωνσταντά. Αθήνα, Εκδόσεις Νήσος

Rapoport, A. 1969. House Form Culture. Μεταφράστηκε από Αγγλικά από Δ., Φιλιππίδη. Αθήνα, Αρχιτεκτονικά Θέματα

Rudofsky, Bernard., 1964. Architecture without Architects. New York, Museum of Modern Art

Simmel, G., 2004. Φιλοσοφία του Τοπίου. ΤΟ ΤΟΠΙΟ. Επιμέλεια από Δασκαλοθανάσης, Δ. Αθήνα, εκδόσεις ΠΟΤΑΜΟΣ

Βικιλεξικό, 2022. Αρχέτυπο. [online] Διαθέσιμο από: https://el.wiktionary.org/wiki/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE% AD%CF%84%CF%85%CF%80%CE%BF [8 Σεπτέμβριου 2022]

Θωμόπουλος, Δ., 2019. χ.τ. ΔΟΜΕΣ: Διεθνής Επιθεώρηση

Αρχιτεκτονικής, Αρχέτυπα, 153

Κωνσταντινίδης, Άρης. 1947. Δύο «Χωριά» απ’ τη Μύκονο και

μερικές πιο γενικές σκέψεις μαζί τους. Αθήνα, ΠΕΚ

Τριαντάφυλλου, Γ., 2019. Τα δικά μου αρχέτυπα. ΔΟΜΕΣ:

Διεθνής Επιθεώρηση Αρχιτεκτονικής, Αρχέτυπα, 153

Τσιράκη, Σ., 2019. χ.τ. ΔΟΜΕΣ: Διεθνής Επιθεώρηση

Αρχιτεκτονικής, Αρχέτυπα, 153

Χατζηαγγελίδης, Π., 2019. χ.τ.. ΔΟΜΕΣ: Διεθνής

Αρχιτεκτονικής, Αρχέτυπα, 153, σελ.95

Επιθεώρηση