Coaching thema-editie | Groen of geld? by Uitgeverij Loket 1

THEMA-EDITIE OVER DUURZAAM WERKEN EN ONDERNEMEN OP CURAÇAO EN ARUBA

Losse nummers NAf/AWG 10,55

HÉT MAGAZINE OVER LEIDINGGEVEN OP CURAÇAO EN ARUBA

EDITIE 3-2018

You shop. We ship. Partner with MyMalls and experience hassle-free shipping to boost your business!

Adding more quality to every phase of your life $25 OFF

Shopping like a U.S. local has never been easier • Express shipping within 24-48hrs from the US to Curaçao or Aruba. • Extremely easy process and delivered to you doorstep. • Save costs with our free consolidations service.

ON YOUR FIRST SHIPMENT! promocode: MALLS4BIZ

• Customized features to meet your speciﬁc purchasing and shipping patterns.

Go to mymalls.com and chat with our customer support team to discuss opportunities

marketing

creation

printing

publishing

www.onemediagroup.com

Umbrella Building, Groot Davelaar 145-147, Curaçao T +5999 737 8088 F +5999 737 8089 E info@onemediagroup.com www.onemediagroup.com

Throughout a half century we have endured many challenges. Always with the main focus to be able to provide an income for our members, and their family, when they reach the age they have to work less.

By providing them a financial stability, our members are able to enjoy the beautiful and unique phase of their lives as pensioners.

We are only able to do so, and have achieved our steady growth, thanks to the confidence of so many organizations, their staff and personnel throughout 5O years.

We are more than grateful for that confidence and look forward to welcome you to the ever growing list of satisfied customers.

We are convinced that together we can agree on a collective pension arrangement that suits your organization and your most valuable asset; your personnel!

PENSION FUND

uts | business

More effective and efficient Business Communication UTS Business is your trusted partner for your all your business needs. UTS Business is your one-stop-shop for business communications, ICT infrastructure, data or voice solutions. At UTS Business we provide you the best solutions for any type and size of business, whether it’s for communication systems, installations or maintenance. Our experienced staff will help you reduce your costs, improve your services and achieve more effective business communicatons.

Cloud Services

Enterprise Solutions

Managed Services

Network Services

• Cloud PBX • Cloud Camera Surveillance • Infrastructure as a Service (IaaS) • Software as a Service (SaaS) • Disaster Recovery as a Service (DRaaS)

• Vehicle Tracking • Connected Objects • Business Internet • PBX & Unified Communication Systems Hardware

• Colocation • WiFi • Solutions • Local Network Security

• Chippie Company • Mobile Postpaid • Fixed Voice Services • Local & International Leased lines

Contact UTS Business today!

For more information visit www.uts.cw/business, email us at business@uts.cw or call 0800-1132.

CBM_business_services_190x138mm.indd 1

1/26/18 3:03 PM

INHOUD

COACHING 3 2018

Duurzaamheid is een mindset................................. 8 Selikor en Aqualectra willen groener dan ze kunnen ............................... 16

COLOFON Oplage 3.500 exemplaren (gecombineerd Curaçao en Aruba) Coaching verschijnt 5x per jaar Uitgave en distributie ABCourant Scharlooweg 31 Curaçao

Irma opportunities

11 | Duurzaamheids keuzes

Uitgever Mike Willemse

Een interview uit het boek ‘Resilience’...................... 19

Maatschappelijk verantwoord ondernemen Duurzaam, groen, sociaal of ethisch?............................... 22

Hoofdredactie Mike Willemse

Duurzaam onderwijs is meer dan gratis boeken ................... 26

Adjunct hoofdredacteur Gofrie van Lieshout

Gastcolumn

Duurzame inzetbaarheid............ 31

Eindredactie Saskia Matthijsse

Duurzame kleding op Curaçao upcoming ........... 33

Redactie- en productiecoördinatie Marjolijn Verwater Coördinatie fotografie en interviews Marjolijn Verwater Redactie/bijdragen John Amarica, Christel Cornelissede Vries, Guy Cozijns, Dick Drayer, Carolyn Gerling, Jeroen Jansen, Lise Anna Janson, Cherissa Koko, Gofrie van Lieshout, Esther MeyerSedney, Angela Tiemens, Barbara van der Woude Vormgeving Uitgeverij Loket 1 Drukwerk One Media Group Advertentie-aquisitie Marjolijn Verwater (518 7800)

Bouwen aan duurzaamheid .................. 35 Top traineeship Bonaire ... 40 Winst of compost?

28 | Energie: de toekomst van alles!

An informative contribution of Bedrijvenplatform Milieu............ 49

Duurzaamheid als mindset

Fernandes Bakery Suriname....... 50

Reageren op de inhoud redactie@coaching-magazine.net

De werkplek van…

Reserveren/informatie advertenties marjolijn@coaching-magazine.net

Indra Zaandam, Chief of Staff van de minister van Ruimtelijke Ontwikkeling, Infrastructuur en Milieu Aruba....................... 52

Abonnement/extra exemplaren opvragen marjolijn@coaching-magazine.net Advertentiemateriaal versturen marjolijn@coaching-magazine.net

Beeld cover: Windmolenpark Tera Korá Fotografie: Drones Inspire Curaçao

Duurzaamheid: een hot topic in het Jeugdparlement ............... 46 Gastcolumn

Abonnement Een abonnement op Coaching is gratis voor managers en leiding gevenden op Curaçao en Aruba. Voor het aanvragen van een abonnement gaat u naar: www.coaching-magazine.net

coaching-magazine.net

Plastic of foam versus composteerbaar....................... 43

36 | Pleidooi voor een Caribische vlootschouw

Van-naar ............................ 54

THEMA-EDITIE 2018 JAARGANG 16 / 2018

Bij het maken van dit thema nummer over duurzaamheid ontstond al snel het idee om Coaching te versturen in een milieuvriendelijk alternatief. Bij navraag onder de drukkers bleek echter al snel dat de enige praktische optie te kostbaar was. Daarmee kwamen we meteen tot de kern van de kwestie wat betreft duurzaamheid: wat kost het en wat levert het op? In ons geval hebben we gekozen voor het vertrouw de plastic folie, dat - eerlijk is eerlijk - een grotere belasting is voor het milieu dan een eco-envelop. Dat doen we met enige schroom, omdat wij uiteraard ook het goede voorbeeld willen geven. Tegelijkertijd kunnen we hiermee het dilemma aankaarten waar ieder bedrijf vandaag de dag mee te maken krijgt: gaan we voor groen of kiezen we voor geld? Zelfs als duurzaamheid bovenaan de agenda staat, zullen hervormingsplannen altijd getoetst worden aan de financiële consequenties en daarbij niet zelden verliezen. Op onze eilanden, waar groene alternatieven minder voorradig zijn dan bijvoorbeeld in Europa, kan er zeker ook sprake zijn van duurzaam wíllen zijn, maar dat niet (of maar gedeeltelijk) kúnnen. Echter, het grote gevaar is natuurlijk dat men zich verschuilt achter deze redenering. ‘Als het kon, zouden we het doen.’ Dat is natuurlijk de doodssteek voor een beter milieu. De omstandigheden waarmee we te maken hebben en die niet omkeerbaar zijn, zoals onze kleinschaligheid en ligging in de Caribi sche zee, zijn een belemmering, maar moeten ons ook uitnodigen om nog creatiever te zijn in onze

oplossingen. De Caribische zee isoleert ons in geografisch opzicht, maar wordt ook gebruikt om water te koelen. Manfred van Veghel vertelt hierover in het interview dat Jeroen Jansen met hem had over de transitie naar Hospital Nobo. Dick Drayer sprak met Aqualectra en Selikor over de uitdagingen waar zij voor staan. Rudolf Garmes van het nutsbedrijf vertelde hem in hoeverre er al gebruik gemaakt wordt van de duurzame energie, die de wind en zon onze eilanden cadeau geven. Dat is meer dan u waarschijnlijk denkt! De redactie ging op onderzoek uit, naar de mogelijk heden en onmogelijkheden voor een duurzamere samenleving. Op Curaçao ontmoetten onze schrijvers onder meer ondernemers uit de kledingbranche, de bouwsector en het hotelwezen. In Suriname nam een van onze collega’s een kijkje bij een zeer duurzaam gebouwde bakkerij. En op Aruba sprak Angela Tiemens voor ons met Indra Zaandam, Chief of Staff van de minister van Ruimtelijke Ontwikkeling, Infrastructuur en Milieu. Kortom, een veelzijdig nummer over een belangrijk, veel besproken thema. Vijf jaar geleden maakten wij ook een speciale editie over groen en duurzaamheid. Wij nodigen u uit om niet alleen deze nieuwste editie te lezen, maar ook eens terug te bladeren in de editie van toen. Wij hopen dat u een positief verschil zult zien en we op de goede weg zijn. We hopen dat duurzaamheid een vanzelfsprekendheid wordt, waarbij we met overtuiging kunnen kiezen voor groen én geld. Voor het teruglezen van de groene editie uit 2013: www.coaching-magazine.net Mike Willemse

GEZONDHEIDSZORG

DUURZAAMHEID IS EEN MINDSET Manfred van Veghel is vorig jaar december aangesteld als Programma manager Transitie van het Hospital Nobo Otrobanda (HNO). Agile en duurzaamheid zijn belangrijke aspecten van zijn werkzaamheden: niet alleen op ecologisch vlak en in aansluiting op de bouw van het ziekenhuis, maar ook in de omgang met patiënten. Coaching sprak met Van Veghel over de belangrijkste uitdagingen voor de komende tijd in dit baanbrekende zorgproject voor Curaçao. Tekst Jeroen Jansen Beeld Shirley Sedney van Wageningen

ij begon ooit als marien bioloog op de eilanden: de jonge Manfred van Veghel promoveerde begin jaren negentig op de ontwikkeling van koraalriffen op Bonaire en Curaçao. Hij zag van dichtbij de rijkdom en de complexiteit van tropische koraalriffen, maar ook de gevaren die hen bedreigden. Daar werd de eerste basis gelegd voor zijn affiniteit voor duurzaamheid. In de vier jaar daarna stond hij als biologieleraar voor de klas en richtte Reef Care Curaçao op. Daarna ging hij als consultant aan de slag met onder andere duurzaamheidsvraagstukken. Rond de eeuwwisseling vertrok hij naar Nederland, waar hij onder meer vice president van de ABN Amro Foundation werd en zich toelegde op armoedebestrijdingsprojecten en corporate social responsibility. De rode draad in al zijn werk is echter projectmanagement en de verbinding met duurzaamheid. Hij werd de eerste Green Project Manager in Nederland, omdat een betere wereld volgens hem begint bij een goed project.

House of Change

Het Caribisch gebied heeft hem nooit losgelaten. Van Veghel verzorgde de afgelopen jaren verschillende trainingen en ondersteunde organisatieveranderingsprojecten op tijdelijke basis. Maar nu is hij permanent op het eiland, als programmamanager voor het nieuwe ziekenhuis. Met enige trots leidt hij ons rond in House of Change, een voormalig naaiatelier in winkelcentrum Colon dat nu dienstdoet als trainingscentrum voor de medewerkers in de zorg. ‘Het is belangrijk dat alle veranderingen zichtbaar zijn, House of Change heeft een symboolfunctie . Dagelijks trainen we hier mensen, de lokalen zijn open en in de kantine introduceren we een nieuwe vorm van catering, waarbij mensen naast gezonde gerechten met vlees ook voor een vegetarische variant kunnen kiezen, veelal met lokale groenten. Dat zijn misschien details, maar het gaat erom dat we een nieuwe vorm van denken en doen introduceren en dat begint bij heel kleine dingen.’

‘Preventieve zorg in de eigen omgeving is effectiever en duurzamer’ Aanpassen aan omstandigheden

Koraalriffen waren ooit zijn domein, nu zijn het complexe organisaties. Voor Van Veghel bestaat er een duidelijk verband tussen beide. ‘Bij de Agile werkwijze gaat het er bijvoorbeeld om dat veranderingen in organisaties het meest effectief doorgevoerd kunnen worden in teams van drie tot negen mensen. Dat zie je bij koraalriffen ook, die groeien in eenheden van zes of acht poliepen, die onderling weer samenwerken. Tegenwoordig heet dat Bionica: de lessen die we kunnen leren uit de natuur. Vanuit dat oogpunt kun je ook kijken naar bedreigingen van buitenaf. Zo gaat het bij duurzame organisaties ook: je moet vooruitzien, uitdagingen in kaart brengen en daarop inspelen. Survival of the fittest zou Darwin zeggen, aanpassen aan veranderende omstandigheden is daarbij het sleutelwoord. Bij HNO is het niet anders.’

Duurzame bouw

Duurzaamheid is een belangrijke pijler onder het nieuwe ziekenhuis, aldus Van Veghel. ‘Natuurlijk denk je bij duurzaamheid vaak aan ecologie en het duurzaam bouwen. Het nieuwe ziekenhuis is klaargemaakt voor zeewaterkoeling en kan zonnepanelen installeren op de daken. Dit is in alle opzichten een flexibel gebouw, dat kan inspelen op toekomstige ontwikkelingen. Heel veel architecten bouwen met het idee dat een gebouw er altijd blijft staan, maar wat nou als het er veertig jaar moet staan en het dan tijd is voor wat anders? Dan is het nodig dat ruimtes opnieuw ingericht kunnen worden voor een nieuw concept.

Voor ziekenhuiskamers geldt dat evenzeer, we hebben nu in één- en vierpersoonskamers voorzien, maar misschien vindt zorg straks veel meer plaats buiten het ziekenhuis: dan hou je dus bedden en ruimte over, de bestaande kamers zijn zo ingericht dat we ze dan makkelijker kunnen opsplitsen, naar de behoefte die er dan is.’

Preventieve zorg

De belangrijkste taak voor programmamanagement op de korte termijn is dat het ziekenhuis tijdig opengaat zonder noemenswaardige calamiteiten. Op de lange termijn speelt preventie een belangrijke rol, ook in relatie tot duurzaamheid. ‘HNO werkt vanuit een zorgfilosofie waarin we proberen mensen met klachten zoveel mogelijk buiten het ziekenhuis op te vangen. Sterker nog, we proberen die klachten te voorkomen. Samenwerking met huisartsen en thuiszorg is bijvoorbeeld erg belangrijk,

‘Een nieuwe vorm van denken en doen begint bij heel kleine dingen’ maar we ontwikkelen ook zogenaamde zorgpaden. Met die paden, die gevoed worden met lokale en internationale data, proberen we aankomende klachten te voorspellen. We hebben in eerste instantie gekeken naar veel voorkomende zorg voor bijvoorbeeld de behandeling van diabetes, beroertes en heupaandoeningen en dat breiden we dan later uit met meer zorgpaden. Op basis van data kun je prognoses doen en mensen heel gericht oproepen voor controles. De arts bepaalt uiteraard het behandelpad, maar we ondersteunen met de juiste ITsystemen, met als doel om mensen zo effectief mogelijk te begeleiden in de verschillende fases van hun leven.

Het liefst dus zoveel mogelijk buiten het ziekenhuis: wij komen pas als laatste aan bod, ook omdat we de duurste zorg aanbieden. Preventieve zorg in de eigen omgeving is effectiever en duurzamer.’

Vijf P’s

Voor Van Veghel loopt duurzaamheid als een rode draad door de organisatie. Hij noemt een duizelingwekkend aantal initiatieven op die allemaal verbonden zijn aan het duurzamer omgaan met mensen, hulpbronnen en geld; een nieuwe vergoedingssystematiek in de zorg wordt in één adem genoemd met zelf je eten opscheppen als patiënt, milieubewust afval verwerken, lokale boeren inschakelen bij het leveren van etenswaren, betere IT-systemen om patiënten te monitoren en logistiek transport op basis van zonne-energie. ‘Ik ben een change agent, zo voel ik me ook. Ik opereer het beste in een omgeving van vernieuwing. Wat je wilt, is een balans tussen de drie P’s: People, Planet en Profit. Het gaat dan om het evenwicht tussen economie, gemak, het voorkomen van misbruik in de natuur, levensloopbestendig gebruik en de verdiensten die dat oplevert. Maar ik voeg er twee P’s aan toe in mijn werk: Producten en Processen. Wat je oplevert, moet niet alleen duurzaam zijn, maar ook tot de verbeelding spreken bij mensen, ze moeten zich er zelf in terugzien. Natuurlijk komt er soms weerstand als je iets nieuws introduceert, maar de meeste mensen zijn echt van goede wil en leergierig. Dat is wat je nodig hebt: mensen om je heen die het oppikken, die openingen zien voor duurzame oplossingen. Een divers team werkt het beste: man en vrouw, jong en oud, lokaal en internationaal: zo voorkom je dat je vasthoudt aan één denkwijze. Laatst mocht ik weer samenwerken met enkele oud-leerlingen die ik als biologieleraar in de klas had: zo geef ik terug aan het eiland waar ik van hou, maar draagt mijn kennis ook bij aan duurzaamheid, richting toekomstige generaties.’

coaching thema-editie 2018

MILIEU

Duurzaamheid heeft betrekking op veel aspecten zoals milieu, werkgelegenheid, economie en maatschappelijke verantwoor delijkheid. Coaching magazine legde aan vertegenwoordigers van verschillende partijen een aantal confronterende foto’s voor en stelde hen de volgende vragen: Welke duurzaamheidskeuzes hebben betrekking op deze situatie? Wat zijn de gevolgen als je deze keuzes niet maakt? Wie dient het voortouw te nemen om van plan tot actie te komen? Tekst Gofrie van Lieshout Beeld Discovering Curaçao

De meningen zijn verdeeld over veel zaken. Het breed meewegen van belangen en visies draagt bij aan de discussie over de toekomst, maar tegelijkertijd betekent dit dat het voor organisaties moeilijk blijkt om met eenduidige, gedragen standpunten naar buiten te treden. Een aantal van hen konden of wilden om die reden dan ook niet op het verzoek van Coaching ingaan om een reactie te geven voor publicatie.

De reacties die Coaching magazine mocht optekenen, zijn afkomstig van: • Dhr. Alvin Daal, jurist, bedrijfskundige, Kabinetchef minister van Gezondheid, Milieu en Natuur • Dhr. Cor Hameete, hoofd afdeling NME (Natuur en Milieu Educatie) Carmabi • Dhr. Edgar Andres Leito, lid Economenclub DCE en milieu-activist Movementu Solushon Isla

coaching thema-editie 2018

MILIEU

DUURZAAMHEIDSKEUZES

Vervuiling & milieu

Welke keuzes moeten worden gemaakt om de vervuiling die onze natuur bedreigt, tegen te gaan?

Daal: ‘Olievervuiling is langzamerhand een van de grootste bedreigingen die er op aarde bestaat voor de natuur. Daarom moeten wereldwijd afspraken gemaakt worden om geleidelijk aan olie en het gebruik daarvan te vervangen door natuurvriendelijke alternatieven.’ Volgens Hameete is het een ongezien, maar groot probleem dat ons afvalwater niet via een rioolstelsel naar een rioolwaterzuivering gaat. In plaats daarvan wordt het afvalwater een koraal killer, dat wordt gedumpt aan de noordkant bij Shut of de grond insijpelt via de beerput. Leito is van mening dat er

een algemene omslag moet komen in het denken en doen van de hele bevolking om zo vlug mogelijk ‘circulair’ te leren handelen. Circulair in de zin dat we komen tot een maatschappij die minder consumeert, meer hergebruikt en recyclet.

Wat zijn de gevolgen als je deze keuzes niet maakt?

Het leefklimaat zal achteruitgaan, meent Leito, waardoor er allleen een ‘groene’ toekomst zal zijn voor de rijken, de eco-eliten. Ook Daal geeft aan dat het gevolg van het uitblijven van die keuzes ongetwijfeld zal leiden tot een verslechtering van het welzijn van de mens (minder natuur, minder frisse lucht) en uiteindelijk een drastische

achteruitgang van het menselijk leven betekent. Hameete: ‘Door de toevoeging van grote hoeveelheden organische en anorganische stoffen (naast de micro- organismen) aan het zeewater raakt het ecosysteem uit balans. Bijvoorbeeld algen groeien overmatig en overwoekeren het koraal, waardoor het koraal sterft.’

Wie dient het voortouw te nemen om van plan tot actie te komen?

Eensgezind wordt als eerste de rol van de overheid genoemd. Voor het renoveren van de bestaande waterzuiveringsstations, maar ook voor het geven van voorlichting op bijvoorbeeld scholen. Leito: ‘Ook burger bewegingen dienen in actie te komen.’

Illegale dump van afval

Welke keuzes moeten worden gemaakt om het illegaal dumpen van afval tegen te gaan?

‘Repressief heel zware boetes introduceren en ook werkelijk toepassen met genoeg milieu-agenten’, is de korte, maar krachtige reactie van Leito. Daal vraagt zich af of mensen zich er niet van bewust zijn dat afval een economische waarde heeft en dat dit verduidelijkt zou moeten worden in een circulaire economisch perspectief. ‘Er zal gezocht moeten worden naar beloningsstelsels, waarbij mensen beloond worden om afval te scheiden en aan te leveren voor recycling of verantwoord opbergen.’ Hameete: ‘Het lijkt wel of veel mensen denken dat afval dumpel legaal is, zolang je maar niet wordt betrapt. Selikor

doet wat het kan, maar is afhankelijk van de houding van de bevolking.’

Wat zijn de gevolgen als je deze keuzes niet maakt?

De meningen komen overeen; schade aan natuur en milieu als gevolg van het dumpen van afval betekent achteruitgang van ons leefklimaat.Toeristen zullen kiezen voor schone bestemmingen en eco- vakanties in plastic-free landen.

Wie dient het voortouw te nemen om van plan tot actie te komen?

Hameete: ‘Wij zelf. Vraag aan degene die je afval meeneemt om de stortingsbon van de land fill. Als iemand je afval meeneemt voor een prijs die te mooi is om waar te

zijn, dan is het ook te mooi om waar te zijn. Als jouw afval ergens anders wordt gedumpt door een ander, blijft het toch jouw afval. Door educatie en informatie moeten mensen bewust worden van het feit dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor hun eigen afval.’ Daal en Leito zien ook een belangrijke rol voor de overheid weggelegd bij het economisch waarderen van afval en regulering van een belonings stelsel. Echter wel samen met producenten van afval, de private sector en milieu bewegingen. Leito: ‘Er is een constante dialoog nodig, omdat er veel spanningsvelden zijn tijdens de transitie naar een volledig circulaire economie/gemeenschap.’

coaching thema-editie 2018

MILIEU

DUURZAAMHEIDSKEUZES

Traditionele visserij in het nauw

Welke keuzes moeten worden gemaakt om de traditionele sectoren landbouw en visserij te beschermen?

Daal meent dat er maatregelen genomen moeten worden om het visbestand opnieuw op peil te brengen zoals het instellen van no fishing zones, fish reproduction zones of het bevorderen van aquacultuur. Verder zal het toepassen van methoden voor organic farming bijdragen aan het beschermen en vruchtbaar maken van landbouwgronden en dient het gebruik van grondwater ontmoedigd te worden. Meer gezuiverd rioolwater of zeewater dient voor landbouw gebruikt te worden. Ook Hameete gelooft in het instellen van fish reproduction zones. ‘Zeegebieden worden beschermd en er kan gevist blijven worden en door het herstellen van waterdammen wordt landbouwgrond weer bruikbaar. We moeten lokale producten

verkiezen boven import. Veel lekkerder ook.’ Leito: ‘Introductie van de filosofie van een blauwe (sustainable) economie. Wij zijn een klein eiland en ons economisch gebied in de zee is vele malen groter dan het gebied op land (444 vierkante km).’

Wat zijn de gevolgen als je deze keuzes niet maakt?

Als het evenwicht tussen lokale productie en import uit balans raakt, worden we volgens Hameete kwetsbaarder en nog meer afhankelijk van andere landen. We moeten meer van onze eigen kracht uitgaan. Daal: ‘Afname van vissen en verslechtering van de voedselzekerheid’. Leito: ‘Geen optimaal gebruik van je langdurige economische potentie en in de toekomst zware beperking van gezond, bruikbaar voedsel uit de zee, als we doorgaan met het ‘kaniba liseren’ van onze kust en overvisserij.’

Wie dient het voortouw te nemen om van plan tot actie te komen?

Volgens Leito vereist ook dit vraagstuk een gezamenlijke inspanning van de overheid, private sector en milieubewegingen. Vooral personen en instellingen die belangen hebben in zee en aan de kust dienen betrokken te worden. Hameete ziet ook een belangrijke taak voor het onderwijs weggelegd. ‘Om een nieuwe generatie jonge mensen te interesseren voor lokale voedsel-innovatie, nieuwe technieken en nieuwe visies, gebruik makend van de wereldwijde interesse in het beperken van de ecologische footprint. Het sbo- en hbo-onderwijs moet toekomst-bestendigere opleidingen aanbieden.’ Daal voegt hier aan toe dat vissers en landbouwers actie moeten ondernemen, ondersteund door de overheid met aangescherpt beleid en handhaving van weten regelgeving.

Arbeidsomstandigheden en werkgelegenheid raffinaderij

Welke keuzes moeten worden gemaakt met betrekking tot de werkgelegenheid en arbeidsomstandigheden binnen de petrochemische industrie?

Daal is van mening dat de petrochemische industrie schoner moet gaan produceren door meer gebruik te maken van geavan ceerde technologie. Voor eventueel verminderde werkgelegenheid komen functies terug in de ICT. Hameete: ‘In de hele wereld haalt de duurzame energie de fossiele energie in. Duurzame energie wordt steeds goedkoper, de innovaties gaan steeds sneller. De economische wetten, de kosten dus, gaan het uiteindelijk winnen!’ Leito: ‘Stoppen en overgaan naar economische activiteiten die een hogere

toegevoegde waarde hebben voor de gemeenschap, dan een raffinaderij op een te groot stuk land met (ingebouwde) enorme ecologische vervuiling.’

Wat zijn de gevolgen als je deze keuzes niet maakt?

Hameete geeft aan dat het onontkoombaar is dat de duurzame energie het zal winnen van de fossiele energie en volgens hem houdt Curaçao tegen beter weten in vast aan een verdwijnende industrie. Zonder de eerder genoemde schonere productie zal volgens Daal de arbeids productiviteit afnemen. Leito benadrukt dat verdere opwarming van de atmosfeer zeer ingrijpende, negatieve gevolgen heeft voor alle leven op aarde en de verstoring

van de natuurlijke evolutie. In alle gevallen zal de werkgelegenheid verder afnemen.

Wie dient het voortouw te nemen om van plan tot actie te komen? De exploitanten van petrochemische bedrijven, aldus Daal. Hameete: ‘De overheid en de industrie zullen keuzes moeten maken die nu desastreus lijken, maar er uiteindelijk voor zorgen dat we niet wordt ingehaald door de feiten.’ Evenals bij de andere vraagstukken geeft Leito aan dat niet één partij de kar moet trekken maar dat overheid, private partijen en milieu bewegingen hier gezamenlijk verantwoordelijkheid moeten nemen.

coaching thema-editie 2018

GROENE AMBITIES

Selikor en Aqualectra willen groener dan ze kunnen De groene ambities van afvalmanagementbedrijf Selikor en stroom producent Aqualectra gaan verder dan wat ze nu kunnen. Glyraine Jukema en John Amarica van Selikor moeten al twintig jaar werken met een nog nooit aangepaste afvalstoffenheffing. Rudolf Garmes van Aqualectra moet stroom opwekken met dieselapparaten als zon en wind het af laten weten. Beide bedrijven zijn zeer belangrijke spelers als het gaat om duurzaamheid: wat doen zij er zelf aan om zo groen mogelijk te zijn? Tekst Dick Drayer Beeld Aqualectra en Selikor

Vuilverwerker Selikor en stroomproducent Aqualectra praten niet over groen en milieu, maar over duurzaamheid. ‘Duurzaam zijn is niet persé goedkoper, maar wel noodzakelijk voor Curaçao’, zegt Rudolf Garmes, manager Power Supply Chain bij Aqualectra. Selikor, de vuilverwerker op Parera, werkt duurzaam waar het kan. ‘We zijn gebonden aan de lage tarieven die al twintig jaar niet zijn aangepast. Duurzaam werken vergt aanzienlijke investeringen’, aldus projectmanager en hoofd bedrijfsbureau bij Selikor, Glyraine Jukema. Samen met medewerker milieu John Amarica zet Selikor ook in op milieubewustwording bij het personeel. In plaats van de lift wordt vooral de trap gebruikt. ‘Wie maar één verdieping om hoog of omlaag moet, mag de lift niet eens gebruiken’, zegt Jukema. ‘In de kantine neem je je eigen bestek en borden mee of je koopt bestek gemaakt van bio-afbreekbaar materiaal. Bij elke deur in ons hoofdgebouw staat een waarschuwingsbordje: doe het licht uit als je weggaat.’ Tachtig auto’s van Aqualectra moeten uiteindelijk op stroom gaan rijden

Groen van binnen

Personeel van Selikor dat wil overwerken, moet dat goed plannen. ‘Onze airco’s gaan om zeven uur ’s ochtend aan en om vijf uur ’s middags uit. Werk je langer dan vier uur over, dan mag de airco aan’, legt Jukema uit. ’Dat moet je dus aanvragen. We gebruiken bewegingssensoren voor het licht.’ Jukema zegt dat de 305 medewerkers van Selikor nu enthousiast zijn. ‘Maar in het begin was het moeilijk. Er waren medewerkers die nog

nooit van duurzaam hadden gehoord en ook niet wisten wat het was.’ De motivatie om die bewustwording binnen Selikor te vergroten is gebaseerd op de drie P’s: People, Planet, Profit. ‘Wij vinden het belangrijk dat wij als bedrijf oog hebben voor mens en aarde. Uiteraard moeten we ook geld verdienen’, aldus Amarica. ‘We willen als bedrijf niet alleen duurzaam zijn, maar het ook uitstralen. ‘Groen begint van binnen’ is ons motto tijdens de Curaçao Cleanup in september en de Week van het Milieu in oktober.’

Schonere energie

Aqualectra probeert vooral in te zetten op de productie van duurzame energie. ‘Op dit moment is 24 procent van onze jaarlijkse opwekking duurzaam. In 2020 willen we op 35 procent zitten’, zegt Garmes. In 2030 moet dat zelfs 96 procent zijn. ‘Toch zullen we ook moeten investeren in dieselcentrales, want wind en zon zijn er niet altijd.’ ‘Hoe groen we ook willen zijn, we blijven vooralsnog afhankelijk van die dieselcentrales.’ Rudolf Garmes legt uit dat de vraag naar stroom op Curaçao dagelijks gemiddeld 120 megawatt is. ‘Dat produceren we met vier centrales. Een op het Isla-terrein: de MAN-centrale is goed voor 30 megawatt. Op de Dokweg hebben we twee centrales van in totaal 76 megawatt en daar komt binnenkort een derde centrale bij van 40 megawatt.’ De meeste centrales draaien op systemen die diesel gebruiken met een laag zwavelgehalte. De helft kan - met geringe aanpassingen - ook op gas draaien, LNG. ‘Dat is minder belastend voor het milieu en goedkoper in onderhoud, omdat de machines schoner draaien. Maar de brandstof moet geïmporteerd worden en is nu nog te duur. De nieuwe centrale op de Dokweg gaan we in ieder

Selikor verwerkt elk jaar 160.000 ton afval

geval wel voorzien van dual-fuel turbines, zodat we op elk moment kunnen overschakelen op het schonere gas.’ Aqualectra zet ook in op zonne-energie. ‘Nu al nemen we 12,5 megawatt af van woningen en bedrijven die zonnepanelen op hun dak hebben staan, zoals Goisco en Building Depot. Daar komt binnenkort nog 2 megawatt bij, die we zelf hebben geplaatst op vijf scholen in de stad. We hebben nog een Solar park van 15 megawatt in de planning, maar dat heeft wat vertraging opgelopen vanwege een aantal technische uitdagingen.’ Aqualectra steunt ook bedrijven die sea water airconditioning in willen zetten. ‘Blue energy is voor ons te duur in vergelijking met de grootschalige inzet van zonne- en windenergie’, voegt Garmes daar aan toe. Maar voor bedrijven is airconditioning gebaseerd op deze technologie wel betaalbaar en verlagen deze de energiekosten aanzienlijk. Daar adviseren wij klanten in, zoals het vliegveld en het nieuwe ziekenhuis.’

Afvalverwerking

Selikor verwerkt elk jaar 160.000 ton afval. ‘Ongeveer 1 ton, duizend kilo per inwoner. We schatten dat vijf tot tien procent van al het afval dat Curaçao produceert in de natuur belandt, illegale dump dus’, aldus Amarica. Twintig procent van al het afval op de landfill wordt gerecycled. Het meeste is bouwen sloopafval dat weer hergebruikt wordt in nieuwbouw of wegenaanleg op Curaçao. ’De fundering van ons hoofdgebouw op Parera is zelfs gebouwd van gerecycled bouwafval’, vertelt Jukema. ‘We crushen het en bieden het aan als steenslag voor betonbouw. Zo is het nieuwe ziekenhuis deels gebouwd uit het sloopafval van het oude ziekenhuis. Alle rotsen die we moesten uitgraven voor de parkeergarage zijn verwerkt in het nieuwe gebouw. 40.000 ton zit er al in. Ook de wegen rondom het ziekenhuis krijgen een fundament van ons materiaal.’

Elektrisch rijden

Het wagenpark van Aqualectra bestaat uit ongeveer 150 auto’s, waarvan tachtig op termijn op stroom moeten gaan rijden. ‘We hebben nu twee elektrische auto’s, we krijgen er eind van dit jaar zes bij en in het eerste kwartaal van volgend jaar nog eens acht’, vertelt Garmes met enige trots. ‘Uiteindelijk moeten alle tachtig auto’s op

Aqualectra blijft vooralsnog afhankelijk van dieselcentrales

stroom gaan rijden.’ Garmes vervolgt: ‘Begin 2019 gaan we acht oplaadpunten installeren op het eiland. Elektrisch rijden is ideaal, gezien de afstanden op Curaçao en de actieradius van zo’n auto. De bedoeling is om een apart stroomtarief te ontwikkelen voor auto’s, want door ons progressieve tariefsysteem zou autorijden anders te duur worden. Dan zit een gebruiker al gauw in de duurste tariefschijf, omdat hij ook de stroom voor zijn huishouden al afneemt.’ Of zo’n voordelig tarief ook echt wordt aangeboden, is nog maar de vraag. ‘Daar gaan wij niet over’, zegt Garmes. ‘Dat bepaalt de toezichthouder.’ De extra capaciteit aan stroom die elektrisch rijden mogelijk moet maken, komt van de Dokweg-centrale die in februari wordt opgeleverd. We hebben berekend dat als 50 procent van alle autobezitters op het eiland overgaat op elektrisch rijden, wij 12,5 procent meer stroom moeten produceren.’

Waste to energy

Aqualectra en Selikor hebben samen de handen ineengeslagen om te onderzoeken of vuilverwerking ook anders en duurzamer kan. ‘De landfill is namelijk niet de meest duurzame en moderne methode van vuilverwerking’, geeft Amarica toe. ‘Het is wel de goedkoopste. Als je al eenentwintig jaar twintig gulden per maand per huishouden aan afvalstoffenheffing mag rekenen, kun je ook niet anders.’ Maar nieuwe oplossingen lijken in zicht. ‘Met Aqualectra kijken we naar de mogelijkheid om een waste-to-energy oplossing te bedenken’, zegt Jukema, ‘waarbij wij vuil omzetten in energie, die door hen wordt afgenomen.’ Voor die plannen is nog tien tot vijftien jaar de tijd. ‘Dan is de landfill vol en moeten we iets doen. Nog een landfill erbij is niet gewenst.’

Tot slot

Selikor en Aqualectra hebben het vizier op duurzaam. Nieuwe plannen worden ontwikkeld en in de steigers gezet om oude, milieubelastende werkmethoden vaarwel te kunnen zeggen. Binnen de economische marges van winstgevendheid wordt groen gedacht. De komende jaren speelt de overheid van Curaçao via toezichthouders daarin een belangrijke rol. Duurzaamheid, zo blijkt, is een keuze, waarbij iedereen betrokken is. Overheid, bedrijfs leven en consument.

coaching thema-editie 2018

ADVERTORIAL

NEW KID ON THE BLOCK Een interview met Marisol Roosberg - Director Assurance bij Grant Thornton Curaçao

Vanaf 1 augustus 2018 heeft Grant Thornton haar aanwezigheid significant uitgebreid in het Nederlands Caribisch gebied. Het voormalige PwC kantoor is het grootste kantoor van Grant Thornton in deze regio. Grant Thornton is een toonaangevend internationaal full service accountancy-, belasting- en advieskantoor, dat wereldwijd de grootste speler in deze markt is na de Big 4 kantoren. Het bedrijf brengt expertise van wereldformaat dicht bij huis vanuit vier vestigingen (Aruba, Bonaire, Curaçao en St. Maarten).

Marisol Roosberg RA is sinds 1 augustus Assurance Director bij Grant Thornton Curaçao. ‘De transitie naar Grant Thornton had als gevolg dat de van PwC Nederland afkomstige partner en director binnen onze assurance afdeling terug naar Nederland zijn gegaan’, aldus Marisol. ‘Dat bood kansen voor mijzelf, en ook voor de rest van het nieuwe leadership team’. Marisol Roosberg is geboren en getogen op Curaçao. In 2000 rondde Marisol haar bachelors in accountancy af with honours. aan de Universiteit van de Nederlandse Antillen, en besloot ze om verder te studeren in Nederland; niet via de reguliere weg, maar als een coöp-student. Vier dagen in de week werkte zij bij PwC in Rotterdam en daarnaast studeerde zij deeltijd aan de Nyenrode Business University. Inmiddels is ze al meer dan twee jaar terug op Curaçao. ‘Na 18 jaar PwC is het toch wel even schrikken als je hoort dat de firma het PwC netwerk zal gaan verlaten. Na die eerste schrik ga je erover nadenken, en ik zie nu echt de voordelen. Grant Thornton sluit qua netwerk, wereldwijde specialisaties, interne processen en tools die ons faciliteren in de audit veel beter aan op de markten die wij hier in het Nederlands Caribisch gebied bedienen. Niemand vindt verandering leuk, maar uiteindelijk betekent stilstand achteruitgang. Je moet dus veranderen om jezelf te verbeteren. Grant Thornton stimuleert ons echt om ons op de toekomst te richten. Dat geeft me echt energie!’. ‘De uitdaging die voor ons ligt is om Curaçao bekend te maken met Grant

Thornton. In feite zijn het grotendeels nog dezelfde teams die dezelfde soort dienstverlening aanbieden als toen het PwC bord nog op onze gevel hing. We hebben echter wel een nieuw leadership team binnen de assurance afdeling. Samen met Ralf Wieriks, Jonathan de Gouveia, Dionne Heymans en Jan Ludolf Heeres ben ik vooral met onze klanten in gesprek om uit te leggen welke voordelen de transitie voor hen heeft. Naast de focus van Grant Thornton op het midden- en kleinbedrijf - wat toch het grootste deel van onze lokale markt is - betekent dit vooral dat de meer ervaren teamleden meer tijd hebben voor onze klanten. Dat betekent dat we meer toegevoegde waarde kunnen leveren. Niet voor niets is de tagline van Grant Thornton ‘An instinct for growth’. Ons doel is die langetermijnrelatie met onze klanten aan te gaan, waarbij we de klant helpen groeien. Dat is een grote uitdaging, want we zijn toch een beetje ‘the new kids on the block’, ondanks dat onze lokale firma hier al meer dan 80 jaar op het eiland actief is. Marisol haar specialisatie ligt op het gebied van Nederlandse en internationale accounting- en auditstandaarden (ISA, Dutch GAAP, IFRS). Daarnaast heeft ze in Nederland ervaring opgedaan met de Amerikaanse controlestandaarden, waaronder Sarbanes-Oxley (red.: Amerikaanse wetgeving inzake interne beheersingsmaatregelen). Marisol: ‘Ik wil graag bijdragen aan het verder ontwikkelen van het vakgebied op de eilanden, maar ook helpen om toekomstige leiders te vormen.

Volgens Marisol moet met name duidelijk zijn dat de professionals degenen zijn die de service afleveren en niet het merk. ‘Een professionele dienstverlener heeft eigenlijk maar twee strategische pijlers: onze klanten en onze mensen. Onze mensen zijn degenen die het verschil maken. We hebben een goed team van professionals in huis en zullen blijven werken aan de verdere uitbreiding van ons team om onze klanten de best mogelijke service aan te bieden. Dat betekent voor ons ook dat we veel investeren in de kennis en ervaring van onze mensen. Investeren in hun persoonlijke groei. Dat is namelijk hoe we onze klanten het beste kunnen bedienen. En hoe we onze klanten kunnen helpen groeien. Deze groei zit vooral in het ontzorgen van onze klanten en het beter maken van hun organisatie. We bouwen nu aan een unieke cultuur en willen graag een werksfeer creëren waarin onze mensen gestimuleerd worden om het verschil te maken. ‘An instinct for growth’ betekent voor mij vooral groeien door jezelf en elkaar te blijven uitdagen.’ Verder ziet Marisol dat de kern voor een goede dienstverlening goede communicatie is. ‘Goede communicatie moet niet alleen vloeien binnen ons team, maar ook tussen de teamleden en de klant. We kiezen ervoor om goed te luisteren naar de wens van onze klant en bieden dan een pragmatische oplossing, met een positief effect op de lange termijn. Vandaar dat wij niet alleen kijken naar een controleopdracht, maar ook het bedrijfsproces dat daarmee gepaard gaat evalueren. Samen met onze collega’s van de andere servicelijnen kunnen we dan een volledig pakket aan diensten aanbieden dat erop gericht is de klant te helpen in haar groeidoelstellingen. Onze solide basis, lokale roots en wereldwijde expertise, samen met een flexibele en resultaatgedreven mentaliteit zijn de ingrediënten voor een succesvolle verdere groei van ons bedrijf.’ Meer weten over Grant Thornton?

www.grantthornton.com.cw of bezoek onze Linkedin pagina: www.linkedin.com/company/gt-dutchcaribbean/

Irma opportunities

Dit interview is beschikbaar gesteld door Coaching-redacteur Barbara van der Woude, die dit publiceerde in haar boek Resilience.

Wathey’s cars were gone, a boat had flown into his back yard. But on the whole, he has been pretty fortunate. He spent the roughly twelve hours with his wife, two of his three children and his Dutch sous-chef. And of course, a good batch of water, food and wine from his restaurant. “We were in the bathroom, when I said: ‘How about a picnic?’ My sous-chef was baffled that I was making jokes at a time like that. I just thought: what else can you do?” A sixth generation Sint Maartener, Wathey never once even considered leaving the island. He owns two businesses: boardwalk bar Taloula Mango’s/Blue Bitch Bar (named after his dog) and fine dining venue Emilio’s, that only opened in November 2017. His third company he had to change radically: from high end airport bar to a stall in the temporarily installed departure tent of Juliana Airport. Wathey’s attitude is one of striking optimism, opportunism even if you will. ‘To be honest, Irma was offered opportunities as well. Especially for Emilio’s. We were two months from opening when the hurricane struck. We could have cut our losses, but we were determined to make this place work. And then I heard that Dino [a renowned chef, BvdW] had lost his home and his restaurant.’

Pick the finest people

Two days after Irma, Wathey rode his bike - both his cars had been blown away - to Dino, intent on convincing him to come and work for Emilio’s. ‘It was a once in a lifetime opportunity:

VanderPost photography

‘You see those beach bars? That’s Irma wood. We built them from the wreck wood that covered our garden after Irma.’ Wathey laughs. When I ask him if he was as phlegmatic during the hurricane, he says: ‘Sure. I have the same bathroom story that everyone has. It’s not that interesting really. The most interesting detail about that story is that I brought pillows to sit on, but I never sat on them. My dogs did. Bastards.’ Norman Wathey

here’s the best chef on the island, and he’s available! Just like thirty other fine hospitality people that didn’t have jobs anymore. Because of Irma, I could pick the finest people.’ When opening in November 2017 there were no tourists on the island. A unique situation for Sint Maarten, which is heavily dependent on tourism. ‘But then something funny happened: the locals came. Lots of them. It was like people were paying respect to us entrepreneurs for showing our resilience.’ As for Taloula Mango’s/Blue Bitch Bar, it was a good time for a rebranding. ‘People nowadays want to experience the beach, not just sunbathe. People want a Caribbean local cracking coconuts for them, they want to dance, really celebrate the beach. So we built a DJ booth from wreck wood. People want to cycle round the beach. Orient used to organize beach bike tours, but they weren’t there anymore. So guess what we did...’ December 1st 2017, Taloula Mango’s/Blue Bitch Bar reopened, in leaner style. ‘We didn’t have a roof yet. That took ages. And we decided not to open the top floor for now. Not in the least because the roof porch still doesn’t have a railing.’ ‘What we did, was nice. It worked. But I also think it was done in a normal pace, with a lot of private help and insurance funding. The people that deserve the real respect are the people in Back Street for example, that said: I don’t care if there isn’t a single tourist here, I am reopening. They gave the example to all of us. For me, they are the true Saint Maarteners, no matter what their background is. They stuck around, at a time when 11,000 people left.’

Resilience SXM - Open for business Life in Sint Maarten one year after Irma The book ‘Resilience’ by author Barbara van der Woude is not so much about hurricane Irma as it is about the year following Irma. Sint Maarten was destroyed, but the business community showed immense power in fighting back. The backbone of the Sint Maarten economy, tourism, took a significant hit. This book is about the recovery from that hit. ‘Resilience’ is available in Kindle and paperback edition through Amazon.

coaching thema-editie 2018

#TeamAqualectra FINANCIAL HIGHLIGHTS 2017

Message from the Board of Managing Directors

There is no ‘I’ in Team

The years behind us were characterized by teamwork at its best. The new Aqualectra was being designed while the old was still being upheld. Beside executing projects of major magnitude and impact, our customers were served continuously, and the various needs of our stakeholders were also catered to. Various improvement projects were finalized while other new ones were launched.

A refreshing approach

The year 2017 also marked the end of the 5-year strategic plan launched in 2012 called “Refreshing Approach”. Achieving successes and overcoming the challenges that Aqualectra faced during this period, was only possible with a strong and resilient team that was made fit for the future. This team, consisting of the various governance bodies of our company, all employees, financial institutions, customers, regulators, suppliers, unions, relevant associations or organizations, the press and our community, is the basis of Aqualectra’s modest success. None of the positive results achieved, can be attributed to solely a single individual or one single action. The utility sector worldwide is under pressure to perform well, increase efficiency, reduce emissions by implementing renewables and to modernize both the operations and grid whilst at the same time, the tariffs are under scrutiny of the policy makers and regulator. With today’s emerging technologies in the utility sector, the operators are driven in

a strait jacket requiring a leap forward to comply with the demand and requirements of all stakeholders. The Board of Managing Directors (‘BMD’) has come to this realization and has been transitioning the company since 2012, following the path laid out in the strategic plan “Refreshing Approach”, to comply with the challenges in the utility sector in Curaçao. This fiscal year marks the formal end of the “Refreshing Approach” and a new strategic direction is to be set in the coming months.

Becoming a better company

We look back at this 5-years period with modest satisfaction. Various projects were executed, and major steps were taken towards the right direction, yielding the following highlighted results:

The accounting policies adopted in the preparation of these Consolidated Financial Highlights of Integrated Utility Holding N.V. and its subsidiaries, collectively referred to as ‘the Group’, are set below. These explanatory notes are an extract of the detailed notes included in the complete set of the Consolidated Financial Statements and are a fair summary of those from which they have been derived.

Basis of preparation

The consolidated financial statements of the Group, from which these Consolidated Financial Highlights have been derived, are prepared in accordance with the International Financial Reporting Standards (IFRS) as issued by the International Accounting Standards Board (IASB). The figures in this report are presented in Netherlands Antillean guilders and all values are rounded to the nearest thousand (ANG’000), except when otherwise indicated. The consolidated Financial Highlights provide comparative information in respect to the previous period. In addition, the Group presents an additional statement of financial

Aqualectra reported a net profit of ANG 30.7 million in 2017. Most noteworthy developments influencing these results were the following: • Decrease in gross profit due to the definitive end of the recovery component in the tariffs, combined with an under coverage on the tariff’s fuel component mainly due to the 2-month lag when executing monthly tariff adjustments; • Increased personnel expenses due to onetime provisions to support the personnel reduction plans through natural attrition; • The reversal of the impairment which is considered the ultimate achievement to conclude on a successful turnaround. Without a stable financial performance as well as robust and achievable forwardlooking projections, such reversal could not have been possible.

2017

2012

Average Electricity tariff

ANG 0.5138 per kWh

ANG 0.6710 per kWh

23.4% reduction due to increased efficiency

Average Water tariff

ANG 9.8955 per m³

ANG 10.30 per m³

3.9% reduction due to increased efficiency

Profit after tax

ANG 30.7 million (profit)

ANG -48.7 million (loss)

From steep losses to reasonable returns safeguarding Aqualectra’s financial viability

Fuel usage

127,122 metric tons

202,417 metric tons

Significantly less fuel usage, contributing to our environment

Number of employees

608

734

126 less employees with same output means increased efficiency

19.6%

7.6%

The share of renewables in our production mix has more than doubled based on our firm conviction that the future is green

Share of renewables in production mix

Notes to the Consolidated financial highlights

General

Financial performance

position at the beginning of the preceding period when there is a retrospective application of an accounting policy, a retrospective restatement, or a reclassification of items in financial statements. An additional statement of financial position as at 1 January 2016 is presented in these consolidated financial highlights due to a change in accounting policy applied retrospectively and due to the retrospective correction of errors.

Basis of consolidation

Subsidiaries are all entities over which the Group has the power to govern the financial and operating policies. The following subsidiaries (all incorporated in Curaçao) have been consolidated as at December 31, 2017 and 2016: • Aqualectra Production (KAE N.V.) • Aqualectra Distribution (KODELA N.V.), including its subsidiary General Engineering & Utility Services N.V. (GEUS); • Aqualectra Multi Utility Company N.V. (AMU N.V.), including its subsidiary Aqualectra Bottling Co. N.V.; • KUMEPE N.V.

Accounting policies

Fixed & intangible assets Construction in progress and plant and equipment are stated at cost, net of accumulated depreciation and accumulated impairment losses, if any. Depreciation is calculated on the straight-line basis over the estimated useful lives, ranging from 3 to 50 years. Intangible assets consist of licenses acquired. Licenses have a finite useful life and are carried at cost less accumulated amortization and accumulated impairment losses. Amortization is calculated using the straight-line method. Trade & other accounts receivables Receivables are non-derivative are nonderivative financial assets with fixed or determinable payments that are not quoted in an active market . After initial measurement at fair value, such financial assets are subsequently measured at amortized cost using effective interest rate method, less impairment. The losses resulting from impairment are recognized in the statement of income. Provisions The Group records a provision for decommissioning costs of the Mundo Nobo plant which consists of the costs for the demolition of buildings, civil works and

Gratitude

As James Allen once said, no duty is more urgent than that of returning thanks. The BMD of Aqualectra pauses to express its gratitude to #TeamAqualectra. It takes a great team and outstanding teamwork to turnaround a company like Aqualectra. Looking back at the challenges we have overcome as a team, and at the results of this teamwork that are substantiated by improved financial, operational and commercial performance, we can only be grateful. We do however agree with John F. Kennedy when he said that we must never forget that the highest appreciation is not to utter words but to live by them. With this gratefulness, we also pledge to uphold the successes reaped in the past. We pledge our continuous commitment to the betterment of our community through the excellency of Aqualectra. We will not let our guards down during the years to come and we will not cease until Aqualectra has become ‘The Utility of the Future’. We can only hope to continue to count on the commitment and support of #TeamAqualectra.

On behalf of the Board of Managing Directors,

Darick P. Jonis Chief Executive Officer

installations, including the costs of removal and eventual processing of the residuals. Decommissioning costs are provided at the expected costs to settle the obligation and are recognized as part of the cost of the respective asset. Employee benefits provisions, except for the provision for vacation leave, are based on actuarial calculations. The independent and qualified actuary obtained sufficient information to perform the valuations. Financial liabilities All financial liabilities are recognized initially at fair value and, in the case of loans and borrowings and payables, net of directly attributable transaction costs. Revenue recognition Sales are recognized upon delivery of products and customer acceptance, if any, or on the performance of services.

…ta invertí p’abo!

ADVERTORIAL

CONSOLIDATED STATEMENT OF FINANCIAL POSITION (Amounts in ANG * 1,000)

As at Dec. 31, 2017

As at Dec. 31, 2016 *Restated

As at Jan. 1, 2016 *Restated

ASSETS 634,567

561,390

565,607

Other non-current assets

62,233

48,132

66,335

Total non-current assets

696,800

609,522

631,942

Current assets Inventories Trade & other accounts receivables Cash & cash equivalents

26,650

Total current assets Total assets

27,267

21,315

86,882

90,405

89,577

57,608

76,485

59,285

171,140

194,157

170,177

867,940

803,679

802,119

Share capital Accumulated losses Total Shareholder’s equity

528,000

55,000

(269,440)

(284,267)

(352,823)

313,560

298,733

230,177

220,623

233,585

260,778

24,539

24,806

24,714

Non-current liabilities Financial liabilities Customers' deposits Provisions Total non-current liabilities

196,341

141,740

162,354

441,503

400,131

447,846

Current liabilities Trade accounts payables

33,435

45,007

42,830

Other liabilities

79,442

59,808

81,266

Total current liabilities

112,877

104,815

124,096

Total Shareholder’s equity and liabilities

867,940

803,679

802,119

* Certain amounts shown here do not correspond to the 2016 comsolidated financial statements and reflect adjustments made.

Fixed & intangible assets (Amounts in ANG * 1,000)

Land & buildings

As at Dec. 31, 2017

As at Dec. 31, 2016

62,397

84,206

Plant & equipment

144,636

155,692

Distribution network

298,660

261,897

Major spare parts

2,234

3,322

Other assets

4,375

785

74,690

40,661

Work in progress Intangible assets Total Fixed & intangible assets

47,575

14,827

634,567

561,390

Trade & other accounts receivables (Amounts in ANG * 1,000)

As at Dec. 31, 2017

As at Dec. 31, 2016

65,584

Trade accounts receivable

66,285

Other receivables

20,597

24,821

Total Trade & other receivables

86,882

90,405

Provisions (Amounts in ANG * 1,000)

Employee benefits Decommissioning Mundo Nobo Total Provisions

As at Dec. 31, 2017

As at Dec. 31, 2016

190,041

134,053

6,300

7,687

196,341

141,740

As at Dec. 31, 2017

As at Dec. 31, 2016

213,863

222,954

6,760

10,631

220,623

233,585

Financial liabilities (Amounts in ANG * 1,000)

Corporate bonds Other loans Total Financial liabilities

Sales & other income Gross profit

482,990

479,398

(183,308)

(147,476)

299,682

331,922

Personnel expenses

125,983

102,760

Parts, repair & maintenance

73,475

63,963

General & other expenses

57,240

57,773

Impairment reversal

(48,340)

49,909

38,871

258,267

263,367

14,818

15,445

26,597

53,110

4,084

(10,824)

30,680

42,286

Depreciation expenses Total operating expenses Interest expenses Profit before income tax PROFIT FOR THE YEAR

Shareholder’s equity

For the year ended Dec. 31, 2016 *Restated

CONTINUING OPERATIONS

Income tax

EQUITY AND LIABILITIES

Share premium

For the year ended Dec. 31, 2017

(Amounts in ANG * 1,000)

Direct costs of production & sales

Non-current assets Fixed & intangible assets

CONSOLIDATED STATEMENT OF COMPREHENSIVE INCOME

COMPREHENSIVE INCOME Other comprehensive (loss)/income

(15,853)

26,270

14,828

68,555

Total comprehensive income * Certain amounts shown here do not correspond to the 2016 comsolidated financial statements and reflect adjustments made.

Report of the Independent Auditor on the Consolidated financial highlights To: the Shareholder, the Board of Supervisory Directors and the Board of Managing Directors Integrated Utility Holding N.V.

Opinion

The consolidated financial highlights, which comprise the consolidated statement of financial position as at December 31, 2017, the consolidated statement of comprehensive income for the year then ended, and related notes, are derived from the audited consolidated financial statements of Integrated Utility Holding N.V. (the Company) for the year ended December 31, 2017. We expressed a qualified audit opinion on those consolidated financial statements in our report dated July 6, 2018. In our opinion, the accompanying consolidated financial highlights are a fair summary of the audited consolidated financial statements, on the basis described in the Notes to the consolidated financial highlights. However, the consolidated financial highlights are misstated to the equivalent extent as the audited consolidated financial statements of Integrated Utility Holding N.V. for the year ended December 31, 2017.

Consolidated Financial Highlights

The consolidated financial highlights do not contain all the disclosures required by International Financial Reporting Standards. Reading the consolidated financial highlights and the auditor’s report thereon, therefore, is not a substitute for reading the audited consolidated financial statements and the auditor’s report thereon. The consolidated financial highlights and the audited consolidated financial statements do not reflect the effects of events that occurred subsequent to the date

of our report on the audited consolidated financial statements.

The Audited Consolidated Financial Statements and Our Report Thereon

We expressed a qualified audit opinion on the audited consolidated financial statements in our report dated July 6, 2018. The basis for our qualified audit opinion was that as per year end 2010 there was an uncertainty regarding the valuation of the investment in the equity accounted investee, Curaçao Utility Company Holdings N.V. (“CUC Holdings”). Based on the assumptions and valuation model generally used by management for determining the value of the investment, management was of the opinion that the current value of the investment at December 31, 2010 was approximately ANG 62.1 million. The advisor of the Government on this matter has valued the shares at approximately ANG 53.8 million based on their advice to the Council of Minister. In January 2011, the Shareholder decided to transfer the shares of CUC Holdings to a related party for a nil consideration. As a consequence of this decision of the Shareholder per the aforementioned date management decided to impair the value of the participation in CUC Holdings to nil as per December 31, 2010.The predecessor auditor was unable to obtain sufficient appropriate audit evidence whether the 2010 recognized loss on this investment position, was appropriate. This may also have an impact on the disclosures in the 2010 consolidated financial statements in accordance with all the relevant requirements of IAS 24, related party disclosures. Consequently, the predecessor auditor was unable to determine whether any adjustments were

necessary to the carrying value of this investment, to the recognition thereof at December 31, 2010 and to the related disclosures. The situation as described above is still applicable to the year 2017 and therefore until a settlement is reached between parties involved, we are unable to determine whether any adjustments were necessary to the carrying value of the shareholder’s equity at December 31, 2017. Our qualified opinion states that, except for the effects of the described matter, those consolidated financial statements give a true and fair view of the consolidated financial position of Integrated Utility Holding N.V. as at December 31, 2017, and of its consolidated financial performance and its cash flows for the year then ended in accordance with International Financial Reporting Standards.

Management’s Responsibility for the Consolidated Financial Highlights

Management is responsible for the preparation of the consolidated financial highlights on the basis described in the Notes to the consolidated financial highlights.

Auditor’s Responsibility

Our responsibility is to express an opinion on whether the consolidated financial highlights are a fair summary of the audited consolidated financial statements based on our procedures, which were conducted in accordance with International Standard on Auditing (ISA) 810 (Revised), Engagements to Report on Summary Financial Statements. Curaçao, September 25, 2018 For Ernst & Young Accountants Signed by E.R. Statius van Eps

coaching thema-editie 2018

MAATSCHAPPIJ

MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN

DUURZAAM, GROEN, SOCIAAL OF ETHISCH? ’Jongere generatie veel bewuster’ Michael de Sola (MCB-Group)

managing director Maduro & Curiel’s Bank

Sinds de oprichting in 1916 is Maduro & Curiel’s Bank zich ervan bewust dat zij deel uitmaakt van de samenlevingen waarin zij opereert en daar middenin dient te staan. Maatschappelijk verantwoord ondernemen was in die zin eigenlijk altijd al een wezenlijk onderdeel van de bedrijfsvoering. Groen

‘Als belangrijke speler in deze samenleving willen wij onze medeburgers stimuleren om bewuster om te gaan met onze omgeving. Dat doen wij door zo veel mogelijk een voorbeeld te stellen en ook door het ondersteunen van organisaties en projecten die zich hiermee bezig houden’, zo geeft managing director Michael de Sola aan. bijvoorbeeld en reikte de MCB-Prize 2017 uit aan Green Force voor al het goede werk dat zij doen voor wat betreft recycling en voorlichting. In het jaarverslag 2017 van de bank met het thema ‘groene initiatieven’ worden inspirerende bedrijven en initiatieven belicht op het gebied van duurzame energie, recycling, groen leven en bewust wording.’ Omdat MCB het ook belangrijk vindt dat medewerkers zelf een steentje bijdragen, wordt het personeel gemotiveerd om mee te doen aan sociale projecten zoals Clean-Up Curaçao, CuraDoet en BonDoet.

MVO sterk verweven met bedrijfscultuur

Op het gebied van gezondheidszorg is MCB ook een belangrijke partner in de samenleving. De bank ondersteunt al decennia het Prinses Wilhelmina Fonds en is medeoprichter van Fundashon Prevenshon, de stichting die zich inzet ter preventie van kanker. Diverse culturele projecten worden incidenteel dan wel structureel ondersteund, evenals scholen en sport

organisaties. Deze cultuur van maatschappelijk verant woord ondernemen is steeds doorgegeven aan de volgende generaties bankiers. Ook het huidige management ondersteunt tal van maatschappelijke activiteiten en stimuleert medewerkers om zich bezig te houden met sociaal-culturele projecten op diverse terreinen.

Verduurzaming van producten

Waar mogelijk werkt de bank aan het verduurzamen van haar producten en bedrijfsvoering. Dat varieert van het terugbrengen van papiergebruik, plastic en foam tot het plaatsen van zonnepanelen en het gebruik van afvalwater voor de groenvoorziening. Voor particuliere cliënten en bedrijven die hun onroerend goed willen verduurzamen, heeft de bank speciale, aantrekkelijkere leningsfaciliteiten. De Sola: ‘De bank is van mening dat het lineaire denken wat betreft productie tot aan afval, plaats moet maken voor de circulaire economie. Wat doen wij met de ‘rest’ van de productie, het afval? Kan of moet de verwerking daarvan al in de prijs van het product worden verrekend? Deze omslag in denken gaat niet vanzelf en het is aan grote bedrijven, organisaties en de overheid om deze veranderingen te leiden. Gelukkig is de jongere generatie veel bewuster van haar omgeving dan de voorgaande generaties. Dat geeft vertrouwen in de toekomst.’

De focus kan liggen op sociaal-culturele betrokkenheid, economische belangen of milieubewustzijn, maar duurzaam handelen wordt altijd gekenmerkt door een bepaalde mate van integraliteit en het maken van weloverwogen keuzes. Coaching vroeg aan managers van vier bedrijven die regelmatig in het nieuws zijn naar hun ‘groene’ visie en activiteiten en wat hen beweegt om maatschappelijk betrokken te ondernemen. Tekst Gofrie van Lieshout

Myrthe George-Verhulst marketing & sales manager bij Curaçao Beverage Bottling Company BV (beter bekend als Coca-Cola Curaçao)

saltandvinegar.nl

‘Zo weinig mogelijk plastic’ Op wereldniveau is Coca-Cola de campagne ‘A World without Waste’ gestart om haar ambities op het terrein van duurzaamheid te ondersteunen. Een voorbeeld hiervan is de concrete doelstelling dat voor elke fles die waar dan ook ter wereld wordt verkocht, Coca-Cola ook een fles wil recyclen. Dit gedachtengoed is ook vertaald naar het lokale beleid van CBBC. Volgens de marketing en sales manager van CBBC gaat het niet alleen om maatschappelijk verantwoord ondernemen, maar vooral om maatschappelijk betrokken ondernemen. Wanneer je als organisatie echt betrokken bent bij duurzaamheid, gaat dat veel verder dan bijvoorbeeld alleen periodiek milieu-initiatieven sponsoren.

voor het produceren van de fles en de dop. Ons Dasani- water zit al in een lichtgewicht fles die voor dertig procent bestaat uit plantaardige in plaats van fossiele brand stoffen. Minder plastic dus.’

Recover, Recycle, Re-design en Re-use

Duurzaamheidsmaatregelen vragen veranderings gezindheid van medewerkers en leidinggevenden. Om de bewustwording te vergroten worden medewerkers intern geïnformeerd en getraind over recycling. Consumenten kunnen niet worden gedwongen om te recyclen en soms zijn er klachten over flessen die gemaakt zijn van dunner plastic, maar CBBC doet er álles aan om het de consument wel gemakkelijker te maken en goede voorlichting te geven.

CBBC was een van de eerste bedrijven op Curaçao met een ‘Waste Water Treatment Programm’. Spoelwater wordt hergebruikt voor onder andere de schoonmaak van vloeren. Van al het overige water dat op het hele terrein wordt opgevangen en via een ingenieus systeem wordt doorgesluisd naar Hofi Klein Kwartier, worden uiteindelijk de bomen in de omgeving van Punda van water voorzien. ‘Wij recyclen intern zo ongeveer álles wat te recyclen is en hebben door onze intensieve samenwerking met Green Force zelfs een eigen recycle center bij Mangusa Hypermarket.’ CBBC is mede-organisator van de ‘Curaçao Clean Up’, waar veel mensen bij betrokken zijn, maar initieert ook op bedrijfsniveau concrete acties om het gebruik van plastic terug te dringen. ‘Tegen het einde van dit jaar zullen alle PET-flessen die wij produceren voor 25% uit gerecycled materiaal bestaan en alle 20oz drankjes zoals Fria, Coco-Rico en Criollita in lichtgewicht flessen worden verkocht. In 2019 zullen we overgaan op de ‘short cap’, een andere sluiting waardoor er minder plastic nodig is

Bewustwording consumenten, medewerkers en omgeving

In het verlengde hiervan is Coca-Cola een samenwerking met GreenKidz aangegaan. Door te investeren in educatie wil zij consumenten bewust maken van de invloed van het eigen gedrag op het behoud van het milieu. Ook de stichting Green Force wordt financieel ondersteund om al het plastic zo efficiënt mogelijk te kunnen recyclen en ervoor te zorgen dat het geëxporteerd wordt naar een land waar het plastic een nieuw leven krijgt. Een begin CBBC geeft met al deze inspanningen invulling aan haar internationale doelstellingen, maar maakt ook een belangrijke stap voorwaarts naar een beter en schoner Curaçao.

coaching thema-editie 2018

MAATSCHAPPIJ

MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN: DUURZAAM, GROEN, SOCIAAL OF ETHISCH?

‘Breed draagvlak essentieel’ Caroline Härtel Manager External Affairs & Business Development TUI CABS (Curacao, Aruba, Bonaire & St. Maarten)

Als ’s werelds grootste reisorganisatie speelt TUI Group, waar TUI CABS onderdeel van is, een belangrijke rol in de toerisme-industrie. ‘Wij zijn ons ervan bewust dat wij een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de duurzame ontwikkeling van vakantiebestemmingen, daarom is het thema volledig geïntegreerd in onze organisatie’, zo geeft Caroline Härtel aan. Integrale aanpak

Integratie van duurzaamheid loopt als een rode draad door alle producten én processen van de bedrijfsvoering. Zo is er aandacht voor CO2-reductie van kantoren en winkels, promotie van duurzamere vakanties, CO2-reductie van de airlines, reizen met efficiënte cruiseschepen (TUI Cruises) en het ‘vergroenen’ van de busvloot. Maar ook in de keten wordt verantwoord en duurzaam ondernemen gestimuleerd. Denk bijvoorbeeld aan de samenwerking met aanbieders van accommodaties en excursies of actieve tours. ‘We hanteren richtlijnen met betrekking tot duurzaamheid in de contracten en dat is niet vrijblijvend. TUI verwacht van haar hotelpartners dat zij duurzaamheidslabels behalen of behouden die erkend zijn door de Global Sustainable Tourism Council. Deze keurmerken richten zich op milieu- en sociale aspecten.’ Een bekend voorbeeld waarmee schade aan mens en milieu wordt beperkt is de inzet van de Boeing 787 Dream liner. Het toestel is lichter door de gebruikte materialen zoals composiet, verbruikt 15% minder brandstof dan andere toestellen en heeft led-verlichting. Bovendien recyclet TUI grotendeels plastic, blik en papier aan boord.

Ambassadeurs voor duurzaam toerisme op elk gebied

De voorwaarde om duurzaam toerisme goed te

integreren en hiervoor draagvlak te creëren bij gasten is dat het ook bijdraagt aan een betere vakantiebeleving. Ook binnen de eigen organisatie is draagvlak essentieel om duurzaamheid naar een hoger niveau te kunnen tillen. Er worden trainingen over duurzaamheid gegeven en van medewerkers wordt verwacht dat zij respectvol met elkaar omgaan. Zo zijn er richtlijnen om discriminatie tegen te gaan, privacy te waarborgen en werkplekken veilig en verantwoord in te richten. Het ondersteunen van lokale organisaties via de TUI Care Foundation zorgt er voor dat ook de lokale bevolking mee profiteert van de verduurzaming van vakantiebestemmingen. In het Caribisch gebied worden recycling en educatie op het gebied van milieubewustzijn in de hospitality branche en het toerisme gestimuleerd. Mooie voorbeelden hiervan op Curaçao zijn de samenwerking met Green Force voor recycling en met Greenkidz voor het online gratis aanbieden van lesmateriaal over recycling. Op Curaçao, maar ook op Aruba en Bonaire is TUI mede- initiator van het Green Teachers project en op Bonaire wordt het onderzoek ondersteund. ‘Dankzij deze activiteiten creëren we ambassadeurs voor duurzaamheid’, aldus Härtel, die vooral trots is op het feit dat er, mede dankzij de bijdragen van TUI, lokaal zulke concrete resultaten worden geboekt.

Business at the Fort The newly renovated Rocobli Room is the ideal location for meetings, seminars and presentations. Combine this with a luncheon on the restaurant terrace or reception on the Fort roof for an even more impactful event! For information: marketing@fortnassau.com RESERVATIONS ✆ 461-3450 ®

FORTNASSAU.CURACAO

‘Hospitality met een groene missie’ Edward Suares

general manager LionsDive Beach Resort Curaçao

LionsDive staat bekend om haar prachtige tuin en strand met veel bomen. Mooie grote palmbomen, maar ook fruitbomen waarvan het verse fruit wordt verwerkt in de restaurants. Ook kruiden komen uit eigen tuin. General manager Edward Suares sport samen met zijn gasten, om het belang van een gezonde levensstijl te benadrukken. Een rietje in een drankje is al lang niet meer vanzelfsprekend. De groene missie van LionsDive komt op alle terreinen tot uiting. Duurzaamheidskeuzes

Een organisatie als LionsDive is steeds op zoek naar de balans tussen consumentengemak en duurzaamheidsmaatregelen. Waar mogelijk wordt techniek ingezet om energieverbruik te verlagen en energieverlies te beperken. Airco’s zijn bijvoorbeeld voorzien van regulators en douchekoppen zijn zodanig afgesteld dat water wordt bespaard zonder dat gasten het merken. Afvalwater wordt hergebruikt voor de planten. Alle verwarmingselementen werken met zonneboilers, wasmachines en airco’s zijn energiezuinig en centrale ruimtes liggen op de wind. Deze voorzieningen betreffen vooral investeringen in faciliteiten en techniek. Maar ook naar gasten toe profileert het hotel zich als een bewuste, duurzame vakantiebestemming en wordt er een bepaalde mate van mede werking verwacht. Zo wordt gevraagd om niet onnodig snel van baddoeken te wisselen en geleidelijk aan worden de bekende miniverpakkingen met zeepproducten vervangen door dispensers. Het scheiden van afval is ook doorgevoerd op de kamers en verpakkingen zoals tasjes en dergelijke zijn van materiaal dat snel op natuurlijk wijze afgebroken wordt. Gasten willen vooral een fijne vakantie beleven en moeten niet het gevoel krijgen dat zij op de vingers worden getikt. ‘Het allerbelangrijkste is daarom het trainen van je medewerkers’, aldus Suares. ‘Je kunt standaard een rietje in elk drankje doen, maar je kunt ook vragen of de

klant het wil.’ De gast kiest voor gemak - we zijn toch op vakantie! - en zeker als het extra geld kost worden ‘groene principes’ gemakkelijk weer los gelaten. De wijze waarop het personeel hier mee omgaat is daarom bepalend. Gasten komen met bepaalde verwachtingen en daar moeten wij op inspelen, zonder afbreuk te doen aan onze duurzaamheidsidealen.’

Positieve spin off

LionsDive stimuleert vanuit haar missie leveranciers en partners om duurzaam te ondernemen en richt zich ook op de samenleving. Een school in de buurt wordt regelmatig geholpen met materiaal en voorzieningen, er wordt samen gewerkt met Green Force en de educatieprojecten van GreenKidz worden ondersteund.

Healthy body, mind and soul

De visie van LionsDive komt sterk terug in de leiderschapsstijl van het management. Er is veel aandacht voor training en de persoonlijke ontwikkeling van de medewerkers. Suares: ‘We zorgen voor een aantrekkelijke werkomgeving, houden rekening met arbo-wetgeving en bieden gebruik van sportfaciliteiten en massages aan. We geven veel voorlichting over het milieu, zodat iedereen ook weet wat de achterliggende redenen zijn van de manier waarop er gewerkt wordt. Bewustwording en focus zijn het belangrijkst: we vragen medewerkers bewust en gericht op het moment te handelen.’

coaching thema-editie 2018

ONDERWIJS

Duurzaam onderwijs is meer dan gratis boeken Duurzaam onderwijs, wat is dat eigenlijk? Is dat gratis onderwijs? Onderwijs over natuur en milieu? Onderwijs dat voorbereidt op de toekomst? Of juist continu onderwijs – oftewel een leven lang leren? Dat vroegen we aan de drie grootste schoolbesturen van Curaçao: VPCO, RKCS en DOS. Zij vertelden ons waar het eiland volgens hen staat in Sustainable Development Goal #4: verzeker gelijke toegang tot kwaliteitsvol onderwijs en bevorder levenslang leren voor iedereen. Tekst Barbara van der Woude

uurzaam onderwijs is ten eerste kwalitatief hoogwaardig’, vindt Maghalie van der Bunt-George, directeur van de Vereniging voor Protestants Christelijk Onderwijs op Curaçao (VPCO). ‘Het niveau van het onderwijs is namelijk in grote mate bepalend voor de ontwikkeling van een land. Een goede opleiding waarborgt bijvoorbeeld de kwaliteit van de arbeidskrachten. Gedegen scholen leiden de inwoners van een land op tot kritische burgers, succes volle ondernemers en ook belangrijk: educatie houdt de bevolking weg van de criminaliteit. Er is een direct verband tussen het niveau van onderwijs van een land en de criminaliteitscijfers.’ Dat is mooi gezegd, maar hoe wil VPCO zorgen voor dat kwalitatief hoogwaardige onderwijs op Curaçao? ‘De belangrijkste voorwaarde voor kwaliteit in het onderwijs is het aannemen van geschoold en gemotiveerd perso neel. Daarbij vind ik dat laatste overigens minstens zo belangrijk als het eerste. Ik geloof dat docenten met

een hart voor onderwijs er inhoudelijk ook wel komen. Dat eerder dan andersom: inhoudelijk onderlegd zijn is prachtig, maar zonder hart voor de leerlingen wordt een vak-expert nooit een goed docent.’

Een gratis telefoon

Een ander belangrijk (en) actueel punt in het onderwijs is volgens Van der Bunt-George digitalisering. ‘De vrije beschikbaarheid van leermiddelen in het onderwijs is in principe een mooi idee, maar met het budget dat daarvoor beschikbaar is, krijgen leerlingen in mijn optiek te weinig. Het is alsof je iedereen een gratis telefoon geeft, maar dan wel een Nokia 3210. Een mooi gebaar, maar niet meer van deze tijd. Door de vrijwillige ouderlijke bijdrage hebben we als VPCO bijvoorbeeld kunnen realiseren dat de meeste van onze scholen in elk lokaal wifi hebben en er een online werkomgeving is voor al onze werknemers. Andere scholen kunnen dat niet, helaas. Ik zeg helaas, omdat ik denk dat daardoor niet ieder kind op Curaçao

Neem contact op met ons voor meer informatie of een demo! tel.: +5999 747 2342 info@decoscaribbean.com

Decos Caribbean is een

business unit.

Vanuit het motto ‘Changing the mindset of generations and the teachers that teach them’ ontwikkelt de GreenKidz Foundation sinds 2015 educatie-programma’s en lesmaterialen voor kinderen, tieners en onderwijspersoneel om een mentaliteitsverandering te realiseren met betrekking tot duurzaamheid en milieu. Gastdocenten van het GreenKidz team geven les op basisscholen, middelbare scholen en de universiteit van Curaçao om kinderen, jongeren en leerkrachten in opleiding op een toegankelijke en begrijpelijke manier uit te leggen wat het belang is van een schoon en leefbaar milieu en hoe zij daar zelf aan kunnen bijdragen. Een belangrijk principe van de organisatie is dat alle educatieve materialen en programma’s die de stichting ontwikkelt, permanent, kosteloos en digitaal aan de gemeenschap en het onderwijsveld van Curaçao beschikbaar worden gesteld. In de komende jaren wil GreenKidz haar vleugels uitslaan naar de andere eilanden van de Dutch Caribbean met programma’s als ‘Plastic en Recycling’, ‘Klimaatverandering en extreme weers omstandigheden’ en ‘Groene Energie’. Dit wil de stichting realiseren met behulp van lokale en Nederlandse fondsen, sponsors en vernieuwende public private partnerships.

evenveel kans heeft op een opleiding die voorbereidt op de toekomst.’

Inloggen

Karina Lombardi is financieel directeur van de Stichting Rooms Katholiek Centraal Schoolbestuur (RKCS) en deelt de mening van Van der Bunt-George wat betreft digitalisering. ‘Het is zelfs een speerpunt op ouderavonden: de mentor vraagt bijvoorbeeld altijd of er ouders zijn die nog niet kunnen inloggen in ons leerlingvolgsysteem.’ Ze toont voor het gemak even de app op haar telefoon met de cijfers van haar zoon, die in de tweede klas van het Radulphus College zit. ‘Het is een indicator voor ouder betrokkenheid, een belangrijke voorwaarde voor succes in de schoolcarrière van een kind.’

Moeilijk leren zonder eten

Die betrokkenheid van ouders is wat Lombardi betreft niet beperkt tot het inloggen op een leerlingvolgsysteem. ‘Krijg je een kind, dan ben je daarvoor verantwoordelijk. Niet de overheid. Ik geloof niet dat het iets oplost om onderwijs volledig gratis aan te bieden. Wel denk ik dat we reëel moeten zijn. Niet ieder kind op dit eiland heeft ouders die hen werkelijk kunnen steunen. Ook bij ons zijn er genoeg kinderen die de hele dag niet eten. Dan is het moeilijk leren. We hebben dit soort situaties altijd opgelost met behulp van bijdragen van derden. De Rotary is bijvoorbeeld bezig met een project voor minderbedeelde kinderen die havo aan zouden kunnen, maar vanuit huis te weinig ondersteuning krijgen. Leden van de Rotary geven deze leerlingen huiswerkbegeleiding en hobbylessen.’ Wil onderwijs echt duurzaam zijn, dan is het volgens Lombardi cruciaal dat leerlingen vaardigheden

ontwikkelen die ze voorbereiden op de toekomst. ‘Vaardigheden van de 21ste eeuw, noemen we dat. Daar hoort ook bij dat we kinderen bewust maken van onze invloed op de omgeving. Een mooi voorbeeld daar van is het St. Paulus VSBO. Daar hebben leerlingen zelf een muur gebouwd als onderdeel van hun lessen. Tegelijkertijd leert dat hen om respect voor hun om geving te hebben: geen leerling die eraan denkt die muur te bekladden.’

Compassie met de omgeving

Ook bij de scholen van de Dienst Openbare Scholen (DOS) is duurzaamheid een vast onderdeel van het programma. Directeur Desiree Sille vertelt: ‘Met name in het funderend onderwijs zijn allerhande school-overstijgende projecten geïnitieerd om kinderen te leren compassie te hebben met hun omgeving. Zo is er een lessen-serie ontwikkeld over het verzorgen van dieren, best een aandachtspunt op Curaçao.’ Anders dan Van der Bunt-George denkt Sille dat ook kinderen van minder bedeelde ouders op Curaçao gelijke kansen hebben op goed onderwijs. ‘Wij zijn als overheid vrij toegankelijk voor iedereen die kwalitatief goed onderwijs wil volgen. Dat betekent in de praktijk dat wij vooral de zorgkinderen bedienen. DOS heeft elf scholen voor speciaal onderwijs en biedt naast het reguliere ook tweedekansonderwijs in de vorm van avondleergangen. Bovendien kunnen allochtonen die de taal niet spreken bij ons terecht. Zij moeten eerst een jaar Nederlands en Papiaments leren en stromen dan het regulier onderwijs in. Ik vind dat pas duurzaam: ervoor zorgen dat iedereen naar school kan.’ Eén ding is duidelijk: duurzaam onderwijs is een verzamelnaam voor een hoop zaken. Modernisering, toegankelijkheid en ‘groen’ onderwijs vallen allen onder deze noemer. Het is daarom moeilijk te zeggen waar Curaçao nu eigenlijk staat wat betreft duurzaam onderwijs. De regering streeft naar ‘kwalitatief goed onderwijs dat rekening houdt met actuele ontwikkelingen, aansluit op de behoeftes van de arbeidsmarkt, en belevingswereld van en individuele verschillen tussen mensen’. Of dat echter haalbaar is met de middelen die daartoe beschikbaar zijn, zal nog moeten blijken.

De lidstaten van de Verenigde Naties ondertekenden in september 2015 de 2030 Agenda for Sustainable Development met de bijbehorende 17 Sustainable Development Goals. De SDG’s richten zich op het beëindigen van armoede, het beschermen van de planeet en het zeker stellen van welvaart voor iedereen. Elke SDG heeft specifieke targets die in de komende jaren behaald moeten worden. coaching thema-editie 2018

ENERGIEBELEID

DE TOEKOMST VAN ALLES!

In februari van dit jaar werd het Nationale Energiebeleid voor Curaçao gepresenteerd. Bedoeling is dat er slim en efficiënt wordt omgesprongen met energie, vanuit een gestructureerde aanpak die duurzaamheid nastreeft, innovaties aanjaagt en het eiland op weg moet helpen naar een gezonde en leefbare omgeving. Tekst Guy Cozijns

Tegen 2035 wil de overheid naar 50 procent hernieuwbare energiebronnen en dat is boven het wereldwijde streefcijfer van 30 procent. Volgens expert Karel Tujeehut zou Curaçao momenteel zo’n 28 procent van haar energie uit natuurlijke bronnen halen. Dat men dit percentage wil verhogen, is logisch. Onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen creëert onzekerheid als het gaat om het kostenaspect, met gevaar voor prijsfluctuaties waar niemand zit op te wachten. Daarnaast is er de zekerheid van verdere vervuiling in een omgeving die reeds geteisterd wordt door een hoge concentratie aan koolstof- en zwaveldioxide.

Strategieën voor welvaart en welzijn

Hoe komen we nu tot een betrouwbaar, betaalbaar, veilig en duurzaam energiesysteem dat welvaart en welzijn moet voortbrengen op het eiland? In het beleidsplan zijn negen strategieën opgenomen. De duurzame strategieën hebben betrekking op zonnepanelen (55 Megawatt in 2028) en windenergie (65 Megawatt in 2025). Bij de fossiele energieportefeuille wordt gestreefd naar diversificatie door het invoeren van vloeibaar natuurlijk gas (LNG), wat in vergelijking tot

olie minder schadelijk is voor de omgeving. Het opzetten van een LNG infrastructuur zou daarenboven aanleiding geven om Curaçao te ontwikkelen tot een internationale ‘gas-hub’. Het aanpakken van afval werd opgenomen in de zogenaamde ‘Waste-to-energy’ strategie. Een verbrandingsoven met een capaciteit van 7 tot 15 Megawatt zou enerzijds het probleem van de afvalberg helpen op te lossen en dankzij het opwekken van elektriciteit de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen helpen te verminderen. Met ‘efficiency strategieën’ gericht op transport, gebouwen en de gebruikers van energie wordt voorzien in een reductie van de energieconsumptie met ten minste 25 procent tegen 2040. Tot slot moeten een efficiënt operationeel systeem en planning het geheel in goede banen leiden om de vooropgestelde doelen te kunnen bereiken. Bij de projectrealisatie tot en met 2022 wordt uitgegaan van een budget van Naf. 92 miljoen, voor het overgrote deel opgeslorpt door de mogelijke bouw van een verbrandingsoven (Naf. 80 miljoen).

Nieuwe technologieën en pilot projecten

Het beleid dat door de overheid is uitgestippeld biedt

ruimte voor innovaties in renewables die er nu nog niet in zijn opgenomen. Voorwaarde is dat deze nieuwe technieken getest zijn, een bewezen waarde hebben, competitief zijn en kunnen worden geïntegreerd in het huidige systeem. Een voorbeeld daarvan is de Ocean Thermal Energy Conversion (OTEC) en de opslag van elektriciteit in batterijen. Daarnaast reikt de overheid de hand naar kleinschalige private duurzaamheidsprojecten die lokaal kunnen bijdragen aan de energy mix. Bedrijven die in de toekomst gebruik maken van hernieuwbare energiebronnen (zonnepanelen) zullen, waar nodig, gebruik kunnen maken van fiscale incentives. Dit zal eveneens gelden voor het efficiënt gebruik van toestellen waarvoor de overheid zogenaamde ‘minimum energy performance standards’ zal uitwerken.

Beleid onder de loep

Het is goed dat er een beleid werd opgemaakt door de overheid, waarin een kompas aangeeft hoe structuren en processen kunnen leiden tot een gezonde en leefbare omgeving waarin bedrijvigheid wordt gestimuleerd. Dit staat los van de vraag of de erin opgenomen voorstellen wenselijk dan wel verreikend genoeg zijn. Wat indien er innovaties zijn die nu al kunnen worden toegepast, die de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen aanmerkelijk verminderen, waarde kunnen creëren voor iedereen en het eiland op de kaart kunnen zetten voor de toekomst als prominente bestemming? Is het dan wel of niet de moeite om hier nu al naar te kijken? Het lijkt mij van wel.

Zorgpunt

In het budget 2018-2022 werd een aandeel van ruim 85 procent opgenomen voor een ‘waste-to-energy’ faciliteit. Interessant om weten is of deze 80 miljoen gulden gerelateerd is aan de bouw van een verbrandingsoven of niet, en zo ja, in hoeverre er nog ruimte is voor alternatieve oplossingen. In zijn boek ‘The Zero Waste Solution’ toont Professor Paul Connett aan waarom een dergelijke infrastructuur geen relatie heeft met duurzaamheid. Zo produceert een verbrandingsoven zeer toxische luchtemissies – waaronder instant CO2 vervuiling – en toxische assen. Daarnaast wordt het probleem van de afvalberg niet opgelost en worden weinig jobs gegenereerd. Als Curaçao beslist om in te zetten op preventie, selectieve inzameling en recycling, dan is er geen afvalverbranding nodig. Voor de problematiek ten aanzien van de bestaande afvalberg bestaan er al technieken die een oplossing bieden voor het behandelen van toxische stoffen, het verontreinigde infiltratiewater en de broeikasgassen. Ik noem hierbij bijvoorbeeld het biologisch behandelen van het verontreinigde afvalwater en het aanpakken van elektronisch afval (e-waste) via chelatie, waarbij afval wordt vermorzeld zodanig dat elk bestanddeel kan worden hergebruikt. Ook het overkappen van stortplaatsen met een membraan waarin methaangas – meer dan 20 keer zo schadelijk als CO2 – in vloeibare vorm wordt opgevangen en niet aan de lucht kan ontsnappen,

is een van de duurzame oplossingen. In het belang van duurzaamheid, laat ons de goede keuze maken.

3D farming

Er is een gigantische innovatie gaande; het produceren van ‘zeewier’ vanaf het zeeoppervlak tot een diepte van ten minste drie meter onder water (3D farming). Succesvolle testen werden uitgevoerd in Indonesië en voor de kust van Zuid-Afrika. Professor Gunter Pauli heeft met zijn Zero Emissions Research & Initiatives team (ZERI) ook Argentinië aangedaan en er vorig jaar voor de overheid (mede onder impuls van de minister van Omgeving en Duurzame Ontwikkeling, de heer Bergman en President Macri) een plan uitgewerkt dat voorziet in een transformatie van de economie, waaronder de energiesector. De Argentijnse kustlijn is gigantisch en de kweek van dit goedje is goed voor de volgende kapitale oplossingen: het opwekken van energie, het creëren van biogas, de capaciteit om zoutwater om te zetten in zoetwater en tot slot het aanwakkeren van de biodiversiteit onder water. Vier vliegen in een klap, zonder dat er iets geïmporteerd hoeft te worden en 100 procent hernieuwbare energie tegen een zeer competitieve prijs. Qua energie efficiëntie en opbrengsten kent het zijn gelijke niet. Waarom kunnen we dit niet onderzoeken?

Lifi

Het internet van de toekomst is Light Fidelity (Lifi), oftewel internet via licht. Het betreft een techniek die werkt via LED lampen, voorzien van speciale fotonen die licht doorseinen. Een Frans bedrijf heeft het patent op deze innovatie, die verder niet schadelijk is voor hersenen, vele toepassingen kent en een snelheid kan genereren die minstens 200 keer zo groot is als de snelste verbinding. Maar er is nog een zeer belangrijk aspect verbonden aan Lifi, met name de gigantische energie-efficiëntie die het kan teweegbrengen. Indien we tegen 2025 evolueren naar zeven toestellen per persoon (computer, mobiele telefoon, camera, koelkast, autosleutels, verwarming, koeling) dan zou de 5G capaciteit van 1 Gigabyte wel eens ontoereikend kunnen zijn. Met Lifi kan er gewoon gebruik worden gemaakt van de bestaande glasvezelkabel, zonder nood aan massieve investeringen. Daarnaast biedt Lifi de mogelijkheid om een ‘low asset’, zoals de publieke verlichting, om te toveren in een nieuw platform van waaruit diverse diensten worden aangeboden. Ziekenhuizen, scholen en grootwarenhuizen zijn slechts enkele voorbeelden van toepassingen die deze revolutionaire techniek te bieden heeft.

Conclusie

Het ontwerpen en uitdragen van een nationaal energiebeleid is een noodzakelijke exercitie, waarbij de transitie naar een duurzamere omgeving een centrale plaats inneemt. Bij de keuze van het type oplossing zijn er ook andere mogelijkheden, zoals eerder aangehaald. Mogelijkheden die zich vanuit de puur duurzame invalshoek aandienen, dankzij innovaties die het spectrum van het eiland voorgoed zouden kunnen veranderen.

coaching thema-editie 2018

A DV E RTO R I A L

140 extra mogelijkheden om (internationale) betalingen te ontvangen Wereldwijd online betalen via een credit card kennen we allemaal inmiddels wel. Naast credit cards zoals Mastercard, Visa, Discover, of AMEX heeft elk land ook haar eigen betalingsmethoden. Dit zijn betalingsmogelijkheden beter bekend als APMs (Alternative Payment Methods), waarbij inwoners in een bepaald land zich veilig voelen en waarmee zij liever betalen dan met een credit card. De meest gebruikte en populaire betaalmethoden hiervoor zijn WeChatpay en Alipay. In Nederland is er een duidelijke voorkeur voor iDEAL-betalingen ten opzichte van de credit card. 59% van alle online betalingen in 2017 verliepen via iDEAL. Nagenoeg alle Nederlandse banken bieden de mogelijkheid om te betalen via iDEAL en meer dan 100.000 webshops bieden de mogelijkheid van betalen via iDEAL. Zowel WeChat, Alipay als iDEAL zijn opgenomen in de 140 verschillende betaalmethoden die CX Pay vanaf nu aanbiedt.

Hoe werkt het in praktijk? De (acquiring) partner in het Verenigd Koninkrijk waar CX Pay mee samenwerkt maakt het voor ieder bedrijf op Curaçao en elders in de Caribbean mogelijk om via 140 verschillende betalingsmethoden betalingen te ontvangen op een eigen zakelijke, lokale bankrekening. Stel je wilt als retailer, detaillist, financiële organisatie of ander bedrijf gebruik maken van de betalingsvoorkeuren van jouw

klanten in één of meerdere landen. Dan kan je via de CX Pay website een Merchant account aanvragen. Via een online applicatieformulier geef je aan welke betaalmethoden je in welke landen wilt gebruiken. Dit kunnen er twee zijn, maar ook meer dan honderd. Na screening van het applicatieformulier, worden de benodigde corporate documenten en ID’s voorgelegd aan de acquiring partner en na goedkeuring wordt er een contract ondertekend tussen de merchant en CX Pay. Lancering vindt plaats na de nodige tests. Het is vanaf dat moment mogelijk om van bijvoorbeeld je Nederlandse klanten een iDEAL betaling te ontvangen, die vervolgens overgemaakt wordt op je lokale zakelijke bankrekening. Het blijft net als bij de online creditcardbetalingen via de website ook mogelijk om via een link of een QR-code betalingen te ontvangen. Het is dus niet (meer) nodig om een structuur in Nederland of Europa op te zetten om APMs betalingen te kunnen ontvangen. Implementatie op je website kan via het toevoegen van een plug-in of applicatie. Kortom: online betalen en betalingen ontvangen op je eigen lokale zakelijke rekening is ook op Curaçao de gewoonste zaak van de wereld!

Voor meer informatie www.cxpay.global T: +(599 9) 844-0088 E: hello@cxpay.global

Aon Risk Solutions

Dankzij

KENNIS DATA BETER ONDERNEMEN en

0067-13-a5-Cur AD

Elke dag stelt Aon wereldwijd ondernemers in staat om succesvol te ondernemen. Dit doen wij met onze expertise, scherpe analyses en creativiteit. Zo helpen wij u bij het nemen van doordachte beslissingen op het gebied van risicomanagement, herverzekeringen en human resources. Ontdek op www.aon.cw hoe Aon u kan ondersteunen.

Risk. Reinsurance. Human Resources.

0067-13-a5-Cur AD.indd 1

25-1-2018 11:47:45

GASTCOLUMN

Duurzame inzetbaarheid: gewoon goed voor jezelf zorgen CARTAGENA historisch

Duurzame inzetbaarheid. Een mooi doel waar menig HR-manager zich voor inzet. Maar hoe zorg je voor duurzame inzetbaarheid binnen jouw werk? Concrete tips lijken vaak open deuren. Toch merk ik zelf hoe lastig het is om het toe te passen. Daarom waag ik mij aan vier tips. Tekst Lise Anna Janson

Never stop learning

Niks niet vastroesten binnen een organisatie waar je jarenlang hetzelfde werk doet. Dat is verleden tijd. Vanaf de start van je carrière is het belangrijk na te denken over je ontwikkeling. Er zijn tal van mogelijkheden. Van gehele studies online tot een Knowledge over Lunch-sessie van bijvoorbeeld CoWorld in Otrobanda. Regelmatige trainingsmogelijkheden en begeleiding bij jouw ontwikkeling zijn essentieel om je werk goed en gemotiveerd te blijven doen. De ambitie tot ontwikkelen komt vanuit jezelf én moet gestimuleerd worden vanuit jouw werkomgeving. Het project ‘Talento’ binnen de overheid van Curaçao, dat in september 2018 is gestart, is een mooi voorbeeld. Talentvolle ambtenaren hebben gesolliciteerd voor het programma. De overheid faciliteert vervolgens een uitdagend ontwikkeltraject gericht op diverse professionele en persoonlijke vaardigheden.

Walk & talk

Heb je een afspraak waarbij je voornamelijk wilt praten, ideeën delen of sparren? Plan dit eens aan het eind van de dag en kies een mooie locatie waar jullie tijdens het gesprek een wandeling maken. Onder-

zoek van Stanford University1 toont aan dat je tot 60% meer creatieve output hebt terwijl loopt. Geen P.O. Box je 3878, Curaçao Schottegatweg Oost 37, tel. 737 0555 Lise Anna Janson is initiatiefnemer wonder dat vele bekendheden, zoals Steve Jobs, je van BrightMinds voorgingen.

Energy boosters

Lekker en voedzaam, dat zijn toch wel twee vereisten bij eten. En daarmee kun je zo veel! Begin met het introduceren van een goedgevulde indrukwekkend fruitschaal en lunch die energie geeft in plaats de bekende afterlunch-dip.

Caribbean. Een onderneming die zich inzet voor kennisontwikkeling en het aantrekke lijker wil maken voor (jonge) talenten om op Curaçao te blijven of juist terug te keren.

MACHU PICCHU

Work hard & play hard

Een flexibele werkhouding is belangrijk. Deze flexibiliteit werkt twee kanten op. Als er een piek is op het werk, zet je die extra stap. Als het rustig is, of als het persoonlijk nodig is, dan neem je vrij. Ga op reis, ontspan en geniet voluit, zodat je weer extra inzet kan geven op werk indien nodig.

Mausam pms P.O. 662Boxpms pms 186 3878,116 Curaçao 37, tel.een 737 Samenvattend: zorgSchottegatweg goed voor jezelfOost en creëer omgeving die dit stimuleert. Zo simpel kan het zijn. Nu is het aan ons dit ook toe te passen in de praktijk. Veel plezier!

1) Oppezzo, M. En Schwartz, D.L. (2014) Give Your Ideas Some Legs: The Positive Effect of Walking on Creative Thinking. In: Journal of 0555Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition 2014, Vol. 40, No. 4, 1142–1152.

PANAMA cultuur én shoppen

Mausam pms P.O. 662Boxpms 116 pms 3878, Curaçao Schottegatweg Oost 37, tel.186 737 0555

coaching thema-editie 2018

de Baar | van Bemmelen | ten Veen

Scharlooweg 37 | Curaรงao | T: 461 88 99 | bbvlegal.com

2808_BBV_advertentie_190x135.indd 1

4/26/18 11:59

DUURZAME ONTWIKKELINGEN

Duurzame kleding op Curaçao upcoming Duurzaamheid in de kledingbranche is op Curaçao upcoming. In de ‘groene’ kledingindustrie zijn twee zaken belangrijk. Ten eerste: vervuilt het product? Spijkerbroeken staan bijvoorbeeld bekend als het meest vervuilende kledingstuk ter wereld, dus dat mijdt de groene ondernemer zo veel als mogelijk. De tweede vraag is vaak lastiger te beantwoorden, namelijk: onder welke omstandigheden is de kleding geproduceerd? Tekst Barbara van der Woude

k streef naar zo weinig mogelijk ‘handen’ aan mijn kleding’, aldus Bernadette de Jong, eigenaresse van Affaire de Femmes in Salina Galleries. ‘Daarmee bedoel ik dat materialen niet van producent naar intermediair naar leverancier naar nog een leverancier et cetera gaan. Want in zo’n geval is het erg moeilijk te traceren of er mensen gedupeerd worden in het productieproces, zoals bijvoorbeeld in Bangladesh gebeurt.’ De Jong werkt al ruim twintig jaar in de kledingindustrie. Ze werkt bewust met vaste leveranciers, voornamelijk uit Italië en Frankrijk. ‘Op die manier weet ik wat ik in huis haal. Ik vind dat echt belangrijk, dat is geen marketingstunt. Ik app klanten ook documentaires door als ‘Do you know who’s paying the price?’ om ze ervan bewust te maken dat goedkoop niet echt een goede koop betekent. Je levert in aan kwaliteit, of nog erger, aan menselijk welzijn. Het zal je trouwens verbazen hoe zwaar klanten tillen aan de herkomst van hun waar. Er was eens een dame die bij het afrekenen pas zag dat iets in China was gemaakt. Ze wilde het niet meer kopen. Terwijl uit China juist vaak geweldig vakmanschap en mooie materialen komen.’

Curaçaose consument geeft niet om groen

Ook Chanel Gelevert, store manager van Superkidz, wil weten waar haar kleding vandaan komt. ‘Allereerst vinden wij het achterlaten van een minimale ecologische voetafdruk (‘green footprint’) een must in deze tijd. Daarom proberen wij onze kleding in te kopen bij leveranciers

‘Groene’ kleding is

...

... zo min m ogelijk ‘sch akels’ tussen verk oper en mak er; ... geen sy nthetische m aa r natuurlijke materialen ; ... minimal e chemisch e bewerking ; ... grondst offen die w einig landbouwru imte vergen , zoals hennep; ... een keu rmerk dat ergens voo staat, bijvo r orbeeld Fa irtrade.

die aangesloten zijn bij MVO Nederland. Zo willen we stimuleren dat kleding bewust wordt geproduceerd, dus met aandacht voor mens en milieu.’ Gelevert ziet echter niet dat klanten ook interesse hebben in de herkomst van kleding. ‘Wij merken dat klanten op Curaçao nog weinig belangstelling hebben voor ‘groene’ kleding en de keuzes die zij hierin hebben. In andere sectoren, zoals F&B, zie je dat consumenten daar wel al bewuster mee omgaan. De Curaçaose retailconsument laat de keuze voor een aanschaf echter nog niet afhangen van duurzaamheid.’ Gelevert denkt ook dat de Curaçaose kledingindustrie stappen kan maken op het gebied van duurzaamheid. ‘In Europa heeft de kledingbranche een duidelijke ommezwaai gemaakt; duurzaamheid speelt daar echt een significante rol. Curaçao blijft daarbij vooralsnog achter. Dit heeft uiteraard gedeeltelijk te maken met het aanbod dat de consument op kledinggebied heeft en een stuk voorlichting. Hierin zijn de Curaçaose ondernemers volgens mij zeker een sturende factor.’

Vicieuze cirkel

Juist dat laatste lijkt nu het probleem te zijn: er zijn geen regels vanuit de politiek en dus zijn lokale ondernemers verantwoor delijk voor het kledingaanbod. Dat aanbod wordt bepaald door de vraag van lokale consumenten en zolang die voor het overgrote deel niet geïnteresseerd zijn in de duurzaamheid van dat aanbod, zullen de ondernemers dat ook niet zijn. Een dagje Punda en Riffort is genoeg om te concluderen dat strak, trendy en goedkoop blijkbaar verkoopt, ongeacht het materiaal van de kleding en de omstandigheden waaronder deze gemaakt is. Een vicieuze cirkel dus? Zo somber moeten we het niet inzien, meent zowel De Jong als Gelevert. Die consument is namelijk, ook op Curaçao, aan het veranderen. De Jong: ‘Mijn dochter zegt nu al dat ze liever mijn kleding draagt dan trendy, goedkoop spul. Ook het feit dat grote, invloedrijke spelers duurzaamheid promoten, zal bijdragen aan die verandering van mindset. Neem bijvoorbeeld H&M met hun Conscious-lijn.’ Gelevert denkt ook dat de vraag naar duurzame kleding op Curaçao zal groeien. ‘De vraag is alleen hoe snel. Op de huidige wereldwijde consumptiemaatschappij komt steeds meer druk te staan en dat zal Curaçao ook gaan merken. Het welzijn van de planeet wordt steeds meer een zaak van ons allemaal en we beseffen steeds beter dat we ook als consument een ‘minimale mondiale voetafdruk kunnen achterlaten.’

coaching thema-editie 2018

WE BELIEVE IN THE POWER OF NATURE Affordable electric power and environmentally acceptable energy resource development for the long-term beneﬁt of the community. NuCapital’s sole focus is the origination and development of new wind farms in high cost, under-developed energy markets in the Caribbean and Central and South America. NuCapital’s activities encompass: • Equity Investment/Project Finance Facilities • Development • Build, Own & Operate

P.O. Box 4090, Curaçao P +599 9 462 2211 | E info@nucapital.nl nucapitalsvcs.com

Windfarm Playa Kanoa, Curaçao RGB Colours in the Logo Colours in the Logo Dark Blue Light Blue Green Yellow

38 22 73 240

Red

49 150 184 235

RGB Numbers Green

115 207 72 36

Blue

DUURZAME ONTWIKKELINGEN

Bouwen aan duur zaamheid Als er een sector is die het verschil maakt tussen een ‘groene’ of juist een vervuilende omgeving, is het wel de bouw. Een duurzaam ontwerp van huizen, kantoren en winkels is een voorwaarde voor een samenleving die rekening houdt met mens en milieu. Daarbij is de bouwsector goed voor de economie en kan ze geweldige besparingen opleveren. We nemen de laatste duurzame ontwikkelingen onder de loep met Marc Harks van Ballast Nedam, projectleider van Hospital Nobo Otrobanda (HNO), en Cristabel Zeeman-Paz, architect bij Contemporary Design Curaçao. Tekst Barbara van der Woude

oe duurzaam bouwt Curaçao eigenlijk? Cristabel Zeeman windt er geen doekjes om: ‘Op Curaçao hebben we nog een lange weg te gaan. Er is slechts een zeer kleine groep die interesse heeft in duurzaamheid. Daarnaast is er vanuit de overheid geen aandacht om een duurzame leefomgeving te creëren. Kijk maar naar het grote aantal leegstaande gebouwen van de overheid dat niet gebruikt wordt, maar staat te vervallen. Ook is er geen beleid om de private sector aan te sporen om hun vervallen gebouwen te herstellen en te hergebruiken. Terwijl daarmee de leefbaarheid van bepaalde gedeeltes op het eiland aanzienlijk verbeterd kan worden.’

Gebruik de zon!

Wat de Curaçaose bouwsector nodig heeft om duurzamer te worden, is wat Harks betreft eenno-brainer: ‘Zonneenergie natuurlijk! Waar anders dan hier levert dat nu juist enorme besparingen op? Ik denk dat het belangrijk is dat daar politieke richtlijnen voor komen en dat de overheid het gebruik van zonne-energie ook gaat belonen. Dat doet ze nu nog onvoldoende.’ Zeeman deelt Harks’ visie over zonne-energie: ‘Wij informeren onze cliënten standaard over energiebesparing door middel van zonnepanelen, net zoals het opvangen van regenwater en hergebruik van afvalwater. Verder zorgen wij er tijdens de ontwerpfase voor dat er in de toekomst zonnepanelen geplaatst kunnen worden, als die er nog niet zijn.’

Keep it cool

De zon is dus een bron van energie, maar ook een

LEED LEED staat voor Leadership in Energy and Environmental Design. Het is het meest gang bare groene label in de bouw ter wereld en biedt standaarden voor de bouw van gezonde, efficiënte en kostenbesparende groene gebouwen. Een LEED certificering is een internationaal erkend symbool voor duurzaamheid.

uitdaging voor de Curaçaose bouwsector. Koeling kost immers ook energie. Hoe kan dat zo duurzaam mogelijk? Zeeman: ‘Wij verzoeken onze leveranciers specifiek om inverter apparatuur aan te bieden, die veel minder stroom verbruikt omdat deze direct reageert op verschillen tussen de ingestelde en werkelijke temperatuur. Verder plaatsen we onze gebouwen zo, dat we optimaal gebruik maken van de wind voor ventilatie. Ook bouwen we spouwmuren waar de zon het meeste schijnt, om de temperatuur en daarmee het energieverbruik binnen zo laag mogelijk te houden en gebruiken we dakisolatie die de warmte binnen aanzienlijk vermindert.’ Harks: ‘Het is sinds kort ook mogelijk om gebouwen te koelen op basis van zeewater. Curaçao heeft daar al een aantal positieve ervaringen mee opgedaan.’ Ook het ziekenhuis in aanbouw wordt goed geïsoleerd en daarnaast voorzien van een witte reflecterende dakbedekking tegen de felle zon, zodat het veel minder energie zal kosten om het gebouw koel te houden. Ook heeft het bijvoorbeeld zonnepanelen voor de warmwatervoorzieningen, wateropslagtanks waarin condenswater van de luchtbehandelingskasten wordt opgevangen, verlichting op basis van daglichtsensoren en waterbesparend sanitair. Niet voor niets streeft men ernaar om als eerste ziekenhuis in de Cariben gecertificeerd te worden met een LEED Gold status, een soort Olympisch goud voor duurzame bouw.

Punten scoren

Harks: ‘Ik ben daar zo trots op. Het is echt een geweldige klus om die certificering te krijgen. Het werkt met een puntensysteem; op verschillende gebieden zijn punten te behalen, bijvoorbeeld: duurzaam materiaalgebruik, energiebesparing, beperken van waterverbruik en reductie van transportafstanden. HNO heeft vooral ingezet op de energieprestatie van het nieuwe ziekenhuis. Dat moest ook wel, want we leverden punten in op transport. Om zo min mogelijk CO2 uit te stoten, is het belangrijk om je materialen van dichtbij te halen. Dat is echter op een eiland best moeilijk. De keuze is bepaald niet enorm. Bovendien voldoen niet alle lokale producten aan de duurzaamheidseisen die wij stellen. Dat is dus best tegenstrijdig: je moet iets van ver halen en daarmee in eerste instantie meer vervuilen om op lange termijn besparingen te realiseren.’ Ook Zeeman ziet vooruitgang op het eiland. ‘Er zijn klanten die vragen naar het type en de herkomst van het materiaal. Zo hadden we laatst een opdracht van klanten die ons specifiek meldden dat het hout niet uit de Amazone mocht komen, omdat ze erg veel moeite hadden met de ontbossing van dat gebied. Ik denk dat we dat soort vragen in de toekomst vaker zullen krijgen: de bewust wording neemt toe. Om die bewustwording om te zetten in blijvende resultaten is wel economische en sociale ontwikkeling, overheidsbeleid en onderwijs nodig.’ coaching thema-editie 2018

PERSONEELSBELEID

PLEIDOOI VOOR EEN CARIBISCHE VLOOTSCHOUW

STRATEGISCHE PERSONEELSPLANNING ALS ONDERDEEL VAN DUURZAAM PERSONEELSBELEID

In de zeevaart wordt met een vlootschouw de inspectietocht langs de schepen bedoeld voordat deze aan een gezamenlijke reis beginnen. Hierbij worden het materieel en personeel geïnspecteerd. In de wereld van personeels- en organisatiewetenschappen wordt deze term gebruikt wanneer een organisatie stilstaat bij de vragen wat de competenties en potentie van het huidige personeels bestand zijn en of deze waarborgen dat de organisatie ook in de toekomst haar doelstellingen behaalt. Hiermee wordt een belangrijke stap gemaakt in het realiseren van duurzaam personeelsbeleid. Tekst Cherissa Koko

uurzaam personeelsbeleid richt zich op het inzetten van personeel op de lange termijn, waarbij rekening wordt gehouden met veranderende omstandigheden bij de werkgever en de werknemer. Het belicht de waarde van dit menselijk kapitaal en het belang hiervan bij het toekomstbestendig maken van uw organisatie, producten of dienstverlening. Veranderende wensen van klanten, maatschappelijke trends en economische ontwikkeling beïnvloeden de organisatie, de producten en diensten van de organisatie en dus ook het type personeel dat nodig is. Bij strategische personeelsplanning wordt het gehele personeelsbestand van een organisatie in kaart gebracht met het oog op de te behalen doelstellingen. Denk hierbij aan personeelsinformatie over de opleiding, het functioneren, de bereikte prestaties en resultaten, de bereidheid om te leren, de inzetbaarheid van de medewerkers binnen de gehele organisatie. Strategische personeelsplanning zorgt ervoor dat u een scherper beeld heeft van de effecten van vergrijzing binnen uw organisatie, de risico’s die u loopt op uitstroom van getalenteerde en ervaren medewerkers en het in kaart brengen welke sleutelfuncties vervuld dienen te worden.

voldoende uitgedaagd worden in hun werk, in hoeverre er mogelijkheden zijn om hen een bredere ervaring te laten opdoen. Een belangrijke vraag hierbij is ook of u deze medewerkers voldoende waardeert en niet alleen in financieel opzicht. Uw doel is te waarborgen dat deze personen voor uw organisatie behouden blijven. • Medewerkers die mogelijk toekomstige sleutelfuncties kunnen bezetten, maar onvoldoende beschikken over de benodigde competenties en expertise. Indien de medewerker bereid is om te leren, kunt u investeren in aanvullende trainingen. Indien de medewerker niet over deze attitude of voldoende potentieel beschikt, kunt u wellicht beginnen te denken aan outplacement om de sleutelpositie op termijn vrij te maken voor het potentieel dat u nodig heeft. Door de strategische personeelsplanning identificeert u ook welke medewerkers de komende tijd uitstromen en of u dit gewenste uitstroom vindt. Indien de uitstroom niet gewenst is voor de continuïteit en kwaliteit van uw organisatie, dan heeft u geen seconde te verliezen om te bedenken hoe u talent voor uw organisatie wilt bereiken en behouden.

Externe en interne analyse als startpunt

Voor een goede strategische personeelsplanning is het nodig om eerst stil te staan bij de missie, visie en toekomstplannen van uw organisatie. Ook kijkt u vooruit en identificeert u belangrijke maatschappelijke trends die uw organisatie in de toekomst zullen beïnvloeden. Hieruit vloeien een aantal toekomstscenario’s voort. Vervolgens brengt u per scenario in kaart wat voor type organisatie in elk toekomstscenario succesvol kan zijn. Hieruit vloeit ook de vraag voort wat voor type medewerkers in deze organisatie werkzaam dienen te zijn. Het gaat hierbij om vragen als: wat voor type competenties zijn nodig, welke kennis hebben we nodig, welke attitude, et cetera. Op basis van de discrepantie tussen het huidige personeelsbestand en wat u in de toekomst verwacht nodig te hebben, kunt u acties en verbeterplannen ontwikkelen. U identificeert groepen werknemers, bijvoorbeeld: • Medewerkers op huidige en toekomstige sleutelfuncties die over de juiste competenties en expertise beschikken en van wie het huidige functioneren goed of uitstekend is. Voor deze groep wilt u bekijken of zij aanvullende trainingen nodig hebben, of zij nog

Strategische personeelsplanning 1

Externe analyse

Interne analyse waaronder huidig personeelsbestand, competenties, performance, toekomstig potentieel;

Mogelijke toekomstscenario’s;

Benodigde organisatie: inrichting en bezetting organisatie in de toekomst;

Vaststellen kloof tussen toekomst en huidige situatie;

Per personeelslid (of groepen personeelsleden) oplossingsrichtingen, maatregelen en actieplannen formuleren.

coaching thema-editie 2018

PERSONEELSBELEID

PLEIDOOI VOOR EEN CARIBISCHE VLOOTSCHOUW

Navigeren in onze Caribische wateren De vraag is natuurlijk in hoeverre duurzaam personeelsbeleid en in het bijzonder strategische personeelsplanning, relevant is op onze eilanden. Juist vanwege de kleinschaligheid en de uitdagingen bij het werven en behouden van kwalitatief hoogwaardig personeel, is het van belang om nog liever vandaag dan morgen te starten met duurzaam personeelsbeleid. Hierbij spelen een aantal specifieke lokale uitdagingen.

Een eerste belangrijke uitdaging betreft de relatief starre arbeidsmarkt en de hoge (jeugd) werkloosheid die soepele uitstroom of doorstroom bemoeilijken. U heeft uw analyse rond en u heeft in kaart heeft gebracht welke medewerkers voldoende functioneren, maar toch onvoldoende toegerust zijn voor de toekomst. Voor wat betreft de uitstroom: welke mogelijkheden heeft u om personeel te laten uitstromen zonder te verzanden in lange, vaak vergeefse juridische procedures? In hoeverre heeft u de mogelijkheid om medewerkers te laten deelnemen aan outplacement trajecten? In hoeverre heeft u zicht op andere werkgevers die mogelijk wel een werkplek voor uw medewerker hebben? Hetzelfde geldt ook voor de doorstroom. U heeft ingeschat welke nieuwe kennis en vaardigheden nu en in de toekomst nodig zijn. Uw personeel staat open voor nieuwe kennis en kunde. Echter, hoe gaat u de opleidingsmogelijkheden financieren? Lokale bijscholingsmogelijkheden zijn schaars, evenals beschikbare budgetten en beschikbare tijd. Bij bovengenoemde uitdagingen is een belangrijke rol weggelegd voor de overheid, voor samenwerkingsverbanden en vertegenwoordigers van werkgevers, vakbonden, onderwijsinstellingen en andere maatschappelijke partners. Er is echter ook een uitdaging die u zelf kunt oppakken: het realiseren van de benodigde verandering van de organisatiecultuur om strategische personeels-

planning te realiseren. Een onderliggende assumptie bij strategische personeelsplanning is dat medewerkers en leidinggevenden op de werkvloer open en constructief het functioneren van zowel medewerker als leidinggevende bespreken. Dit kan bijvoorbeeld via functionerings- en beoordelingsgesprekken. U kunt bouwen aan een organisatiecultuur waarin feedback van leidinggevenden, collega’s en ondergeschikten normaal is en niet leidt tot conflict, onbegrip, of ziekteverzuim. U kunt stimuleren dat uw medewerkers groei ervaren als meer dan alleen een salarisverhoging of een verticale stap binnen de hiërarchie. U kunt uw medewerkers faciliteren en enthousiasmeren voor andere groeimogelijkheden zoals horizontale stappen in nieuwe rollen, (deel) projecten, tijdelijke uitleen aan andere werkgevers of outplacement, zonder dat dit als een achteruitgang wordt ervaren. Hoe nu verder? U heeft uw doel voor ogen: een succesvolle organisatie nu en in de toekomst. Op basis van de strategische personeelsplanning weet u waar uw uitdagingen voor het realiseren van duurzaam personeelsbeleid liggen. Met deze kennis kunt u gericht verkennen waar mogelijkheden liggen om binnen uw branche of juist daarbuiten nieuwe partnerschappen aan te gaan, bijvoorbeeld met het oog op gezamenlijke opleidingstrajecten en het stimuleren van uitstroom naar andere organisaties. De belangrijkste stap die u kunt nemen betreft echter uw rol als kapitein. U vervult dagelijks een voorbeeldfunctie voor wat betreft de door u gewenste organisatie cultuur: stimuleer een open communicatiestijl waarin feedback gewoon is, benadruk dat het ‘nieuwe normaal’ niet-hiërarchische groei is en enthousiasmeer medewerkers hiervoor. Zo waarborgt u dat u bij uw jaarlijks terugkerende vlootschouw gesalueerd wordt door gemotiveerde mannen en vrouwen die zichzelf ontwikkelen, die passen bij de uitdagingen die u als organisatie tegenkomt en die met u de gezamenlijke reis continueren.

Meer lezen: Gerard Evers

Strategische Personeelsplanning - Theorie, instrumenten en praktische aanpak

Hanneke Moonen

Hoe boek voor strategische personeelsplanning

22 maart Wereldwaterdag 22 maart is het Wereldwaterdag, een internationale dag in het leven geroepen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in 1993 om stil te staan bij het grote belang van water. 884 miljoen mensen in de wereld hebben geen toegang tot veilig drinkwater. 2,6 miljard mensen hebben geen toegang tot elementaire sanitaire voorzieningen, dat is 40% van de wereldbevolking. [bron: The Human Right to

Water and Sanitation, UN]

Slimme gemeenschap Medio 2018 is de duurzame woonwijk ‘Smart Community Aruba’ van start gegaan. TNO Caribbean onderzoekt samen met lokale partners hoe de transitie naar duurzaam wonen op slimme wijze vorm kan krijgen. Het project bestaat uit vijftien duurzame woningen en een bezoekerscentrum. Belangrijke onderzoeksgebieden zijn onder meer duurzaam bouwen, het decentraal opwekken van zonne- en windenergie, kennis van consumentengedrag, slim gebruik van elektriciteit en water, moderne landbouwtechnologie en gescheiden afvalinzameling.

3xP De 3 P’s, people, planet en profit, worden veelal als basisuitgangspunten genomen voor duurzaam ondernemen. Binnen een organisatie die duurzaam werkt, zijn deze drie onderdelen met elkaar in balans. Er is aandacht voor het menselijk kapitaal, het milieu en de winst (en daarmee de continuïteit) van de onderneming.

Giftigste stad ter wereld Het dagblad The Guardian riep vorig jaar Kabwe, een stad in Zambia, uit tot de meest giftige stad ter wereld. Meer dan 90 jaar lang heeft de mijnbouw een extreme vervuiling gecreëerd in zowel industriële gebieden als woonwijken.

coaching thema-editie 2018

ONTWIKKELING

TOP TRAINEESHIP BONAIRE

In september start voor het tweede jaar op rij een groep young professionals met Caribisch-Nederlandse roots met het Talent Ontwikkel Programma (TOP) Traineeship op Bonaire. Zij krijgen door dit traineeship de kans om met hun kennis en ervaring een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van hun geliefde ‘thuisregio’ en een vliegende start te maken met hun professionele carrière. Tekst Christel Cornelisse-de Vries

et TOP Traineeship is een project geïnitieerd door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) in Nederland in samenwerking met het Openbaar Lichaam Bonaire (OLB). Het doel is om de remigratie van pas afgestudeerde hbo- en wo-opgeleide Caribisch-Nederlandse talenten naar Bonaire te stimuleren. Tijdens het twee jarige leertraject gaan zij aan het werk in organisaties in de (semi)publieke sector op Bonaire. Zij werken mee op diverse afdelingen om zo hun bijdrage aan de organisatie te optimaliseren en zelf te ontdekken waar hun passie en kracht liggen.

Duurzame investering in het ambtelijk apparaat

Het TOP Traineeship draagt bij aan het versterken van de overheid op Bonaire en geeft daarmee een bottom-up stimulans aan goed bestuur. ‘Bonaire is in ontwikkeling en een sterk ambtelijk apparaat en een goed functionerend bestuur zijn essentiële randvoorwaarden om de maatschappelijke opgaven van het eiland effectief aan te pakken’, aldus Dirk-Jan Bonnet, directeur Koninkrijksrelaties bij BZK. ‘Goede beleidskeuzes maken vergt visie en daadkracht en de kleinschaligheid van de samenleving stelt hoge eisen aan de lokale ambtelijke organisatie. Middels community-building, capaciteitsversterking, het uitdragen van (bestuurlijke) kernwaarden en het ontwikkelen van visionair en daadkrachtig leiderschap is het traineeship een duurzame investering in de ontwikkeling van het ambtenarenapparaat op Bonaire en het eiland als geheel.’

Unieke kans

Voor pas afgestudeerde eilandskinderen met de ambitie om terug te keren naar hun roots is het TOP Traineeship een unieke kans. Eerdere pogingen om een stage of baan te vinden in de thuisregio zijn voor velen teleurstellend geweest. Een reactie krijgen via e-mail of telefoon naar

aanleiding van je sollicitatie bleek vaak al een uitzondering. De perceptie overheerst dat je er alleen ‘via via tussenkomt’. Dit werkt demotiverend en geeft het gevoel dat je niet nodig bent. Het TOP Traineeship brengt daar verandering in en geeft jong lokaal talent de bevestiging dat er wel ruimte voor hen is om een bijdrage te leveren en hun eiland een voedingsbodem kan zijn om ambities waar te maken. Voor de lokale overheidsinstanties is het TOP Trainee ship ook een unieke kans, omdat het een aantrekkelijke manier is om jong talent aan te trekken. Patricia Gerritzen-Veen is beleidsmedewerker en intern coördinator van het TOP Traineeship binnen het OLB en vertelt dat het verjongen van het personeelsbestand en het binnenhalen van nieuwe kennis essentiële voorwaarden zijn om je als organisatie voor te bereiden op de toekomst.

Focus op ontwikkelen en community building

Het TOP Traineeship zorgt voor een zachte landing bij het remigreren. De overtocht wordt vergoed, evenals opvang op de luchthaven en huisvesting voor de eerste drie maanden. De uitgebreide leer- en ontwikkelmogelijkheden zijn voor de jonge professionals echter de grootste aantrekkingskracht. De trainees krijgen een rittenkaart om deel te nemen aan trainingen die worden aangeboden door TOP Bonaire. Dit Talent Ontwikkel Programma is gericht op ambtenaren die in al in dienst zijn van (semi-) overheidsinstanties op Bonaire en heeft als doel het behouden én versterken van ambtelijke kracht en lokaal talent middels intensieve workshops en trainingen. Naast de rittenkaart krijgen de trainees een persoonlijke coach en intern begeleider vanuit de organisatie toegewezen die helpen bij het stellen van leerdoelen. Econoom Gilmar Krips is trainee bij Fundashon Mariadal en vindt dat ‘het TOP Traineeship Bonaire de zekerheid geeft dat je

als startende professional op een hoog tempo blijft doorleren en -ontwikkelen’. Ook worden de trainees al tijdens de voorbereiding op het traineeship geïntroduceerd bij een waardevol en groeiend netwerk van ambitieuze en hoogopgeleide lokale professionals. Hierdoor ontstaat een community van waaruit nieuwe samen werkingsverbanden en initiatieven kunnen ontstaan.

Niet aanpassen, maar inpassen

Het succesvol laten landen van de young professional op de lokale werkvloer is de grootste uitdaging volgens Tanja Fraai, die vanuit haar organisatie WeConnect het ministerie van BZK ondersteunt bij de werving en selectie van de trainees voor het TOP Trainee ship. ‘In de selectie en voorbereiding worden de verwachtingen van zowel trainee als organisatie zo goed mogelijk op elkaar afgestemd.’ Bestuurskundige Terrence Jansen is aankomend trainee bij het OLB en vindt dat er echt wordt gekeken of er een match is tussen jou als trainee en de organisatie waar je gaat werken. Of je in de praktijk vervolgens wel of geen aansluiting vindt, is volgens hem een kwestie van inpassen in plaats van aanpassen. ‘Je moet je ideeën en ambities niet loslaten, maar wel afstemmen op de lokale situatie.’ In de praktijk valt dit ‘aanpassingsprobleem’ volgens de trainees mee. Gilmar Krips vertelt dat hij met een open houding door zijn collega’s is ontvangen. ‘Wel is het belangrijk om zeker in het begin veel vragen te stellen en te luisteren. Zo creëer je een goed begrip van de voorgeschiedenis van kwesties.’ Volgens Patricia Gerritzen-Veen groeit de bewustwording in de bestaande organisatie dat de trainees met hun motivatie, energie en nieuwe ideeën juist kunnen helpen om de organisatie te laten voortbestaan. ‘Na de succesvolle pilot van vorig jaar hebben veel meer afdelingen een verzoek voor een trainee ingediend.’

De deelnemers die in september 2018 zijn gestart

Duurzame investering in Bonaire

De populariteit van en aandacht voor het TOP Traineeship op Bonaire neemt toe. Young professionals zien het als unieke kans om terug te keren naar hun geliefde thuisregio en een vliegende start te maken met hun professionele carrière. Voor organisaties is het een manier om nieuw en jong lokaal talent aan te trekken en verzekerd te zijn van bestaansrecht in de toekomst. Een krachtig en kundig ambtelijk apparaat is essentieel om een (ei)land goed te kunnen besturen. Het TOP Traineeship Bonaire is daardoor een duurzame investering in de ontwikkeling van lokaal talent, de ambtelijke organisatie en de samenleving en het eiland als geheel.

Stop Plasticvervuiling! Per jaar komen er miljoenen kilo’s aan plastic afval vrij. Wij hebben er allemaal belang bij om de groei van plasticvervuiling te stoppen. Bescherm ons Dushi Curaçao en ons milieu en help plasticvervuiling tegen te gaan. MCB draagt bij aan een groenere toekomst, doet u ook mee?

2505_MCB_AdsCoaching_190x138_v2-2018.indd 1

466 1111 | mcb-bank.com

10/9/18 11:52

coaching thema-editie 2018

Heeft u nog geen abonnement op Coaching magazine? Via onze website www.coaching-magazine.net kunt u zich aanmelden voor een gratis abonnement. Coaching wordt altijd naar de werkplek gestuurd, zo kunt u de interessante artikelen ook delen met klanten of collega’s.

Experience how sustainability and comfort blend effortlessly

1-persoons appartementen tot 8-persoons villa’s

Green Key Gold Green Globe Gold Travelife Gold

Sustainable in Tourism www.morenaresort.com

Gomes Development

Stenen stapelen Directie Natuur en Milieu op Aruba heeft een Facebookpagina waarop regelmatig berichten worden geplaatst over de lokale natuur en acties die worden ondernomen om de natuur te beschermen. Wist u dat het zogenoemde ‘Stenen stapelen’ een ongewenste ontwikkeling is in het Arubaanse landschap?

Plastic soep Er wordt jaarlijks 320 miljoen ton kunststof geproduceerd, waarvan slechts 5 procent daarvan wordt gerecycled. Een groot deel van de overige 95% komt terecht in de wereldzeeën. Nederlands uitvinder en ondernemer Boyan Slat ontwikkelde een plan voor het opruimen van deze plastic soep. Hij haalde de afgelopen vijf jaar bijna 29 miljoen euro op voor The Ocean Clean Up, die afgelopen september van start is gegaan.

MILIEU

Winst of compost? Plastic of foam versus composteerbaar

De wereld is in de ban van alles wat zich als ecologisch, organisch, groen en duurzaam kenmerkt. Termen als recycling, lokale productie, veganisme en organisch zijn hipper dan ooit tevoren bij de milieubewuste consument. Ook op Curaçao krijgt milieubewustzijn meer voet aan de grond, hoewel dat volgens velen nog maar langzaam gaat. Zo is het overmatig gebruik van plastic, dat ook nog eens langs de weg wordt gedumpt, een doorn in het oog van iedere natuurliefhebber. Esther Meijer-Sedney ging voor Coaching magazine op onderzoek uit en sprak met leveranciers en gebruikers van plastic materialen. Tekst Esther Meyer-Sedney

Composteerbaar

nlangs vond op Curaçao een Plastic Attack plaats. Bij een lokale supermarkt werd door een aantal mensen een statement gemaakt door alle groente en fruit te ontdoen van onnodige plastic verpakking en in zelf gebrachte herbruikbare tasjes te doen. Een aanval op plastic is echt nodig. Volgens Washington Post is er wereldwijd 9,1 miljard ton plastic geproduceerd sinds de jaren 50. Plasticinsights en Statista spreken van gemiddeld 45 kilo per persoon per jaar op wereldniveau. Green Force Curaçao verzamelde in 2018 tot de maand juli bijna 21 duizend kilo aan plastic, wat overeenkomt met ongeveer 750.000 flessen, via onder andere de recycle stations op het eiland.

Composteerbaar servies is servies dat letterlijk tot compost omgezet kan worden. Voorbeelden zijn take-out bakjes, borden en cups die worden gemaakt van bagasse (het restant na het sap persen uit de stengels van de suikerriet plant). Dit soort servies wordt de laatste anderhalf jaar steeds meer gezien op Curaçao en wordt bijna een fashion statement. De rietjes, bekers, doorzichtige bakjes en bestek gemaakt van Polylactic Acid (Polymelkzuur, een biologisch afbreekbare kunststof) of plantaardige materialen zijn een goed alternatief. Deze worden nu door Curaçao Caribbean Packaging, Firgos en Bonaire Logistics aangeboden.

Mede-eigenaren van het plasticprobleem

Vele malen duurder

Waar komt al dat plastic vandaan? De horeca-branche is bijvoorbeeld een belangrijke afnemer van plasticproducten zoals rietjes en bekertjes en niet te vergeten de populaire polystyreen (foam) bakjes. Zijn de leveranciers van deze bakjes mede-eigenaren van het plasticprobleem op het eiland? Curaçao Caribbean Packaging Centre en Firgos erkennen de plasticproblematiek. Edwin Bonne, directeur van Caribbean Packaging Centre, vertelt: ‘Foam servies en plastic T-shirt bags zijn volledig uit het assortiment geschrapt, maar zolang er vraag naar blijft bestaan, zullen er bedrijven zijn die het aanbieden. Alleen als alle leveranciers stoppen met het aanbieden van foam servies en deze tasjes zal het tij gekeerd zijn. ‘Zonder samenwerking met de overheid is dit niet haalbaar’, aldus Gommert- Jan Krijger, directeur van Firgos.

De rol van de overheid

Op 30 mei 2018 is door de fractie MAN een wetsvoorstel ingediend bij het ministerie van Gezondheid, Natuur en Milieu om de import en verkoop van plastic tasjes, foam bakjes en plastic rietjes te verbieden. Als het aan parlementslid McWilliam ligt, zijn ook plastic bekertjes, plastic bestek en plastic borden in de toekomst uit den boze. Als de wet aangenomen wordt, zullen leveranciers van foam bakjes en plastic T-shirt bags deze producten niet meer kunnen aanbieden. Dit zal dan ruimte maken voor composteerbare varianten.

Het prijsverschil tussen het traditionele plastic servies en de composteerbare varianten blijkt aanzienlijk te zijn. Vooralsnog zijn composteerbare materialen vaak het duurdere alternatief. Niet iedere ondernemer is bereid een deel van zijn winstmarge in te leveren. De lagere winst op composteerbare bakjes en tasjes kunnen gecompenseerd worden door andere producten. Het is een keuze die de ondernemer moet maken.

Helemaal overstappen

De focus op foam servies en plastic tasjes is maar een begin. Volgens Edwin Bonne is het niet haalbaar om alles in één keer te doen. Tenslotte zijn nog niet alle van plastic gemaakte producten vervangbaar. In de tussentijd worden er slimmere oplossingen gevonden die beter te verwerken zijn.’ Roland Verbeek, general manager van Bonaire Logistics vult aan: ‘Niet alle producten zijn goed te verwerken in ons klimaat en met de bestaande middelen. Maar het begin is gemaakt.’ Abigail Seintje van Sorefan beseft dat de vraag van de klant belangrijk is. Er blijft spanning bestaan tussen voldoen aan de vraag van de klant of helemaal omschakelen. Dit geeft ook Gommert-Jan Krijger van Firgos aan. Maar volgens hem is één ding duidelijk: ‘Uiteindelijk moeten we helemaal overstappen op composteerbare producten. Anders zullen misschien niet wij zelf, maar in de toekomst onze kinderen of kleinkinderen de gevolgen ervan ondervinden.’

Over de auteur

Esther Meijer-Sedney heeft een master in Sustainable Development & Corporate Responsibility en houdt in haar vrije tijd een Sustainable blog bij genaamd: Green Caffeine www.esthersedney.com Facebook: Green Caffeine

coaching thema-editie 2018

Plantaardig Waar een vegetariër zich beperkt tot het uitsluiten van vlees en vis, laat een veganist alle dierlijke producten, dus bijvoorbeeld ook eieren en kaas, staan. Het veganisme is wereldwijd sterk in opkomst. De verkoop van plantaardig voedsel in de Verenigde Staten steeg het afgelopen jaar met 8,1% - goed voor $ 3,1 miljard. Plantaardige alternatieven zullen naar verwachting in 3 jaar tijd 40% van het gecombineerde totaal aan zuivel- en zuivelalternatieve dranken vertegenwoordigen. [bron: Forbes]

80.000 gallon plastic Op nummer 1 Het kopen van spullen veroorzaakt veruit de grootste klimaatschade per persoon. Babette Porcelijn, schrijver en industrieel ontwerper, publiceerde het boek ‘De verborgen impact’. Van allerlei producten en diensten zocht zij uit in welke mate die belastend zijn voor ons milieu. De verontrustende cijfers zijn nagerekend door twee gerenommeerde onderzoeksbureaus. Na het kopen van spullen op nummer 1, staat vlees eten op 2 en wonen op 3. Wilt u meer cijfers? U kunt het boek online boek bestellen of kijken op http://mijnverborgenimpact.nl.

Schoner eiland Op 15 september maakte de bevolking van Curaçao weer massaal het eiland schoon. 3000 vrijwilligers trokken met vuilniszakken de mondi in en verzamelden meer dan een miljoen kilo afval. Bij de eerste Curaçao Clean Up, 5 jaar geleden, werd een half miljoen kilo afval opgeruimd.

Drie keer per week gaan vrijwilligers van de Sea Turtle Conservation naar Klein Curaçao, om te onderzoeken of er nieuwe schildpadden zijn geboren en om aangespoeld plastic op te rapen. Sinds 2015 is 80.000 gallon plastic van de standen gehaald. Er is geld nodig voor onder andere medicijnen, onderzoek, operaties en materialen. Donaties zijn mogelijk via de website Global Giving. Hierop kunt u duidelijk zien wat er met uw donatie gedaan kan worden; voor 12 dollar kunnen bijvoorbeeld twee babyschildpadjes terug naar zee gebracht worden en voor 100 dollar kan een grootschalige strandschoonmaak georganiseerd worden. www.seaturtleconservationcuracao.org www.globalgiving.org

JUBILARISSEN GEZOCHT

Coaching bestaat dit jaar 15 jaar!

De volgende editie staat daarom geheel in het teken van dit feestelijk jubileum. Voor een speciale rubriek ‘Coaching feliciteert’ willen wij graag jubilerende bedrijven en organisaties op Curaçao en Aruba vermelden. Viert uw bedrijf ook een jubileum in 2018? We horen het graag van u. Daarnaast willen we jubilerende werknemers vermelden in een aparte rubriek. Viert u een werkjubileum? Geeft u het aan ons door via onze website coaching-magazine.net of via email: marjolijn@coaching-magazine.net.

coaching thema-editie 2018

JEUGDPARLEMENT

Duurzaamheid: een hot topic in het Jeugdparlement Je ontkomt er niet aan: als je over duurzaamheid praat, dan gaat het ook over generaties. Uiteraard gaat het dan op de eerste plaats om het verantwoord overdragen van alles wat waarde heeft aan nieuwe generaties. Maar worden die nieuwe generaties betrokken bij beslissingen die hun toekomst aangaan? Het Jeugdparlement maakt zich daar sterk voor. Coaching sprak met het Jeugdparlement over de vraag wat jongeren kunnen doen om ons eiland duurzamer te maken. Tekst Jeroen Jansen Beeld Studio Rootz

Op 2 maart dit jaar werden ze ingezworen als leden van het Jeugdparlement: Nasyanne Cheri en Izaira Morillo. Njemile Viscaino ondersteunt de leden van het parlement bij hun werkzaamheden. Samen met achttien andere leden hebben ze de taak om de stem van de jongere op Curaçao luid en duidelijk te laten horen bij beslissingen over belangrijke thema’s op het eiland. Duurzaamheid is er daar eentje van. Alle drie maken ze deel uit van de commissie Volksgezondheid, waar dit onderwerp regelmatig aan bod komt.

Patronen doorbreken

De 20-jarige Nasyanne Cheri is voorzitter van de commissie. Ze is tweedejaars studente Algemene Verpleegkunde aan Instituto pa Formashon den Enfermeria, IFE. Duurzaamheid gaat haar aan het hart en ze voelt de verantwoordelijkheid om wat te doen voor dit eiland. ‘Ik zie duurzaamheid toch vooral als zorgen voor je leefomgeving, zodat je straks wat hebt over te dragen aan toekomstige generaties. Als ik eerlijk ben, zie ik niet dat vorige generaties dat goed gedaan hebben. Het lijkt wel alsof duurzaamheid en milieukwesties een taboe zijn in onze samenleving. Onze ouders praatten er niet over; dat we een mooie natuur hebben, werd als normaal gezien. Nou, ik zie dat niet zo. De bewustwording dat Curaçao kwetsbaar is, moet nú komen, we hebben een unieke kans om er wat van te maken. Als we niks doen, apen we straks gewoon het gedrag van onze ouders na.’ Izaira Morillo beaamt dat. De 19-jarige leerlinge van het Kolegio Alejandro Paula voelt geen sense of urgency onder de bevolking als het om duurzaamheid gaat. ‘En als de bevolking er niet om vraagt, dan gebeurt er ook niks. Dan komen de Staten echt niet met voorstellen en gaat de overheid achterover leunen. Dat zie ik nu namelijk gebeuren en het doet me pijn. Duurzaamheid gaat wat mij betreft ook over preventie: hoe kunnen we de problemen vóór zijn op dit eiland? Ik zie mensen om mij heen pas in actie komen als er al een noodsituatie is: als er gevallen van huidkanker zijn, of laatst Dengue. Dan schreeuwen we allemaal om het hardst dat de overheid wat moet doen, maar wat heb je eigenlijk zélf gedaan om die situa-

‘WE HEBBEN EEN UNIEKE KANS OM ER WAT VAN TE MAKEN’ tie voorkomen? Het zit misschien niet in onze cultuur om in actie te komen, maar dat gedragspatroon moeten we doorbreken, anders komen we nergens.’ Njemile Viscaino is net als Izaira en Nasyanne in maart begonnen in het Jeugdparlement, maar dan in een ondersteunende rol. De 18-jarige studeert Administratie aan de The College of the Dutch Caribbean en ze is nog zoekende als het om duurzaamheid gaat. ‘Ik heb het geluk dat mijn ouders me geleerd hebben heel bewust met mijn leefomgeving om te gaan, maar het gaat heel vaak fout om me heen. Dan zie ik bijvoorbeeld ouders recht voor de ogen van hun kinderen een blikje in de

Izaira Morillo, Njemile Viscaino en Nasyanne Cheri vinden dat het echte werk in de wijk moet gebeuren

mondi gooien: weten die mensen wel wat voor signaal ze daarmee afgeven? Ik denk dat de bewustwording wat betreft duurzaamheid veel sterker moet worden, maar ik weet nog niet wat het beste werkt: straffen of belonen. Ik geloof er heel sterk in dat we inderdaad een Milieupolitie nodig hebben, dat helpt, maar ik zie ze nauwelijks. Maar dat is toch een negatieve insteek. Statiegeld heffen op lege flessen vind ik dan constructiever: je geeft waarde mee aan iets, als je twintig cent voor een flesje krijgt, dan gooi je ‘m écht niet weg, niemand wil dief zijn van zijn eigen portemonnee. Je zult straffen en belonen allebei nodig hebben, maar het laatste is wel duurzamer denk ik, want het gaat om gedrag te veranderen.’

Werk in de wijk

Bewustwordingscampagnes, straffen opleggen, statiegeld geven: het zijn volgens de dames allemaal mogelijkheden om wat aan duurzamer gedrag te doen. Maar ze willen weg van het idee dat de overheid alles zou moeten oppakken. Izaira ziet een belangrijke rol weggelegd voor de Sentro di Bario’s. ‘Ik woon in Otrobanda, daar hebben we het geluk dat er een heel actief Sentro di Bario is, daar zou men er zoiets mee kunnen doen. Maar voor hoeveel andere wijken geldt dat ook? Niet veel, er zijn bijna geen Sentro di Bario’s en velen zijn inactief. De wijk is de schakel tussen de politiek en de burger: als je daar niets doet, dan komt het nooit van de grond. Nu kijkt iedereen bijvoorbeeld ook naar het onderwijs, maar hoe realistisch is dat? Ik heb op de havo veertien vakken en dan zijn er ook nog allemaal campagnes waar scholen aan mee moeten doen. Natuurlijk kunnen ze wat aan duurzaamheid doen, maar het echte werk moet in de wijk gebeuren.’

Alles opeten

Volgens Nasyanne geldt: als het je niet persoonlijk raakt, dan is het niet relevant. ‘Je kunt niks opleggen, je kunt alleen maar goed uitleggen dat bepaald gedrag slecht voor je is. Zo zijn we als commissie Volksgezondheid nu ook bezig met een project dat te maken heeft met overgewicht. Er zijn heel veel raakvlakken met duurzaamheid: ook veel eten is ons aangeleerd, we portioneren niet en nee zeggen tegen een vol bord is not done, laat staan dat je praat over de voedingswaarde. Ook op dat gebied moet je gedrag doorbreken en soms gewoon heel hard laten zien dat doorgaan op deze manier, jaren van je leven kan kosten. Zo is het ook met ons eiland: door niet duurzaam te zijn, eten we ons eigen eiland op. We laten niets over voor onszelf en onze kinderen.’

Wisselwerking met volwassenen

De bedoeling van het Jeugdparlement is ook dat de jongeren advies gaan geven aan de Statenleden van het ‘volwassen’ parlement, komt die functie al uit de verf? Njemile ziet langzaam meer wisselwerking ontstaan. ‘De Minister van Gezondheid, Milieu en Natuur heeft ons laatst uitgenodigd voor de Wereldwaterdag en onlangs zijn we ook in gesprek gegaan met mevrouw Seferina van de PAR. Daar leren we veel van, we krijgen alle informatie die we willen en ze geeft ons belangrijke tips. Maar uiteindelijk moet het natuurlijk zo zijn dat zij met onze voorstellen wat gaan doen, zodat je kunt zien dat de stem van de jongere echt te horen is in het parlement. Dat moet nog groeien, maar het kan niet anders: duurzaamheidskwesties los je niet in je eentje op, daar moeten alle generaties bij betrokken zijn.’

coaching thema-editie 2018

Boutique LATEST FASHION

EXCLUSIVE BRANDS

Because Style last longer...

Shop online & visit the store at Saliña Galleries

discovering 48

curaçao

GASTCOLUMN

BPM helps businesses become more sustainable by implementing concrete actions AN INFORMATIVE CONTRIBUTION OF BEDRIJVENPLATFORM MILIEU Text John Amarica

Find out how sustainable your company is. Do BPM’s quick on-line sustainability selfassessment at: www.goo.gl/forms/ qMKFJr4TUC.

Become more sustainable to grow, innovate and gain a competitive advantage for your business. BPM can help. For additional information about BPM and the MSS, or to become a BPM member, visit www.bpmcuracao. com or Facebook: BPM-Bedrijvenplatform Milieu, email: info@ BPMcuracao.com or call: (+5999) 663 7989.

A 2013 study by MIT’s Sloan Management Review found that companies profit from embracing sustainability. The Harvard Business Review reports that companies that are sustainable consistently generated above-average growth rates and profit margins. By taking concrete sustainability actions, such as increasing energy efficiency, preventing waste and improving workplace safety, businesses save money, improve profitability and enhance their competitiveness. So, what’s your company/organization waiting for? For the past 10 years, the Curaçao Business Council for Sustainable Development (Bedrijvenplatform Milieu – BPM), a non-profit association for businesses with more than 60 members, has been helping Curaçao businesses become more sustainable. BPM promotes and supports the implementation of sustainability management systems within companies for sustainable economic growth on Curaçao. This includes working together with organizations to reduce their energy consumption, install solar energy, recycle waste and drive electric vehicles, among others. To make sustainability easier for Curacao businesses, BPM developed its Minimum Sustainability Standards

(MSS) in 2015. The MSS is a wide variety of sustainability efforts. The efforts are based on the basic sustainability concepts of People, Planet & Profit, known as the Triple Bottom Line. After implementing these efforts, the company will receive an MSS sustainability certification. The standards are comprised of three levels: Caterpillar, Cocoon and Butterfly. The higher the level, the more comprehensive the sustainability standards are. Companies are awarded points for each effort they complete. Each level requires earning a minimum amount of points to achieve it. Organizations can choose which sustainable efforts they want to implement; there are also some mandatory efforts. When an organization achieves one of the sustainability levels, BPM puts them in the spotlight and showcases their great achievement extensively in the media, on BPM’s Facebook, website and newsletter. The business also receives a beautiful award and certificate from BPM that they can proudly display in their office. So far, three Curacao companies have achieved the Caterpillar (Level 1) MSS certification: CurAloe, Smith & Nephew and Zarja Architechture. Are you next?

Plasticverbod De Arubaanse regering heeft aangekondigd dat alle plastic dat is bestemd voor eenmalig gebruik, zal worden verboden. Vanaf 1 januari 2019 gaat een overgangsfase in van een jaar. Vanaf 2020 zal single use plastic, zoals bijvoorbeeld rietjes en plastic tasjes, officieel verboden zijn.

Kledingindustrie Ieder jaar wordt er 80 miljoen kilo kleding geproduceerd. Wereldwijd zijn 30 miljoen mensen werkzaam in de textielindustrie. Naar schatting is textiel goed voor tien procent van de wereldwijde CO2-uitstoot.

Eigen trommel Bij Goisco is het voortaan toegestaan om een eigen lunchtrommel mee te nemen voor de aankoop van een lunch. Het gebruik van plastic kan hiermee verder worden teruggedrongen. Dit initiatief kwam tot stand mede door de inzet van Green Force.

coaching thema-editie 2018

ONDERNEMEN

Duurzaamheid als mindset Duurzaam ondernemen wint steeds meer terrein, ook in Suriname. Bedrijven hebben de visie een bijdrage te leveren aan toekomstige generaties en hun leefomgeving en zetten zich daartoe in. Een voorbeeld hiervan is de duurzaam gebouwde bakkerij en kantoorruimte van Fernandes Bakery. Coaching sprak over de totstandkoming van dit gebouw met directeur Kurt van Essen en e wilden een huis voor de toekomst bouwen, waarin we kunnen groeien, ontwikkelen architect Oliver Smith. Tekst Carolyn Gerling

en duurzaam kunnen werken. Belangrijke uitgangspunten waren integratie van activiteiten, efficiëntie en economy of scale. Vanuit de visie en ontwikkelkant waren vooral transparantie, innovatie en samenwerken essentieel, legt Van Essen uit. ‘We zijn naar onze leveranciers, de klant en elkaar transparant in wat we doen; we hebben geen geheimen. Daarom kozen we voor een kantoorruimte waarin alles open is. Mensen moeten zien dat ik werk en ik moet zien dat zij werken, zodat we samen de doelstellingen bereiken’, lacht hij. Uiteraard biedt het open kantoorlandschap ook meer kansen op spontane uitwisseling en samenwerking op de werkvloer.

Het bedrijf waar mensen mee opgroeiden

Op zoek naar een meetingroom voor zakelijke of sportieve ontmoetingen? Bel +5999 434 8888 of mail via meetings@lionsdive.com voor een vrijblijvende offerte.

‘We zijn gewoon een bakkerij’, zegt Van Essen. Hij drukt zich bescheiden uit, want op het gebied van brood en banket is Fernandes marktleider in Suriname. De broodproducent bestaat al decennia en veel Surinamers zijn er letterlijk en figuurlijk groot mee geworden. Door de jaren heen is het bedrijf gegroeid van een bakker met één oven naar een toonaangevend bedrijf met een geautomatiseerde broodlijn, 1100 werknemers en internationale voedingscertificeringen die streng nageleefd worden. Op de oude locatie werd het steeds moeilijker om op een efficiënte, kostenbesparende manier te werken. In 2010 ontstond daarom het plan voor de bouw van een nieuwe fabriek met vooruitzichten op een professionelere productie en toename van export. Het nieuwe kantoorgebouw, dat in november 2017 officieel geopend werd, is een vernieuwend beeld als gelet wordt op de norm. ‘Het is niet het eerste bedrijf dat een open kantoor inricht, maar wél het eerste bedrijf dat het concept ook goed geïmplementeerd heeft’, zegt architect Oliver Smith. Hij is samen met ingenieursbureau FIRM Engineering vanaf de globale planning tot en met de uitvoering van het traject betrokken geweest. Als partners in het bouwproces hebben zij hun bijdrage geleverd om kosten en nutteloos verbruik van middelen zo laag mogelijk te houden, waardoor een evenwicht gehouden is om het project duurzaam uit te voeren.

Flexibiliteit en duurzaamheid in verschillende dimensies

www.lionsdive.com

Het strakke gebouw, waarin zowel modieuze als essentiële elementen zijn verwerkt, is doelmatig en heeft een apart interieur. In de ontwerpfase werden ISO- en HACCP-normen verwerkt in de bouwtekeningen en werd goed nagedacht over het gebruik van materiaal. Andere beslissende factoren voor het ontwerp waren een effectieve logistieke doorstroom van grondstoffen en eindproducten. Maar ook de manier waarop personeel en

gasten binnenkomen hebben een rol gespeeld in het uiteindelijk ontwerp. Architect Smith: ‘We creëerden een mooie glazen brug met zichtbaarheid, ook openheid vanuit de straat en dat is doorgetrokken in de hele gevel van de kantoren. Er kwam best veel bij kijken om de logistiek goed te krijgen.’ ‘Het was echt een puzzel’, vervolgt Van Essen. ‘We hadden een bestaande locatie en waren gebonden aan de omgeving; er stonden loodsen, er waren huizen. We hebben omliggend terrein gekocht om de zaken beter in te kunnen richten.’ De architect vult aan: ‘Er moest een nieuwe fabriek komen, waarvan de bestaande productielijnen geïntegreerd moesten worden met een stuk nieuwbouw.’ Ondanks de vele uitdagingen slaagde het team erin om een gebouw neer te zetten dat voldoet aan internationale milieueisen. Zo is er bijvoorbeeld LED verlichting, die energiebesparend is. Ook zijn er centrale chillers en iglopanelen geïnstalleerd, waardoor het gehele gebouw met koud water gekoeld wordt, wat een efficiëntere methode is dan op zichzelf staande airco units. Met minder energie en water is getracht in het gebouw toch een hoger comfort en een beter binnenklimaat te realiseren. Er is gedacht aan isolatie van de ruimtes en het invoeren van energiebesparende principes. Daarnaast werd gekozen voor het aanleggen van een epoxy giet vloer. ‘Die vloer is beter schoon te houden en geeft het geheel een

industriële uitstraling’, zegt Smith met lichte trots. Ook de wijze van afhandeling van afvalmateriaal is een strategische keuze geweest. Zo wordt alle afval gescheiden in organisch en anorganisch materiaal en vindt waar mogelijk recycling plaats - de verbruikte olie wordt afgegeven aan een zeepproducent en plastic rest materiaal wordt recycled.

Positieve ontwikkelingen

Al met al moet de werkomgeving medewerkers stimuleren in hun eigen ontwikkeling en de ontwikkeling van het bedrijf. Daartoe zijn faciliteiten gecreëerd voor onder andere flexibele werkplekken en is er een fitnessruimte ingericht die aanmoedigt tot een gezonde levensstijl. ‘Ik heb nog een paar wensen’, geeft de directeur tot slot aan. ‘Komend jaar gaan we kijken hoe we zonnepanelen kunnen verwerken op het dak. Bouwkundig zijn de faciliteiten daar al op afgestemd.’ Een van de belangrijkste drijfveren van het bedrijf komt ook in de toekomst verder tot uiting, namelijk: de status quo doorbreken op het gebied van productinnovatie, hoe met personeel omgegaan wordt en op welke manieren het werk wordt uitgevoerd. De bakkerij gaat voor een continue groei en wil de Surinaamse gemeenschap blijven dienen op een moderne manier. Van Essen: ‘We zullen dus altijd blijven zoeken naar veranderingen om onszelf te verbeteren en duurzaamheid te garanderen.’

coaching thema-editie 2018

DE WERKPLEK VAN...

INDRA ZAANDAM

Chief of Staff van de minister van Ruimtelijke Ontwikkeling, Infrastructuur en Milieu Aruba

‘Als je zelf duurzaam wilt gaan handelen, moet je nu eenmaal inleveren’ In 2013 werd onder het kabinet Eman II het nieuwe Bestuurskantoor opgeleverd. Het imposante, schelpvormige gebouw - met de toepasselijke naam Cocolishi - is het bestuurlijk hart van Aruba. Het is ook de werkplek van Indra Zaandam, Chief of Staff van de minister van Ruimtelijke Ontwikkeling, Infrastructuur en Milieu: Otmar Oduber. Tekst Angela Tiemens Beeld Mayo Stoppels

a haar bachelor Biomedische Wetenschappen aan de Vrije Universiteit Amsterdam, rondde Zaandam met succes haar masters af in Management, Policy & Analysis (MPA). Bij terugkomst op Aruba ging ze aan de slag bij Nationaal Park Arikok: ‘Als liefhebber van de natuur is dat één van mijn meest significante ervaringen geweest, want ik heb zo mijn eigen eiland en haar natuur veel beter leren kennen. Ik heb een echte passie voor natuur.’ Na het Nationaal Park volgde een baan bij een sociale stichting, waarna ze haar eigen consultancybureau oprichtte. Indra: ‘Ik was geïnteresseerd in het ondernemerschap en met name de energie van ondernemers om dingen gedaan te krijgen op pragmatische wijze. In die periode als zelfstandig ondernemer heb ik ontzettend veel geleerd, met name hoe je mensen moet aansturen en wat het betekent om zelf iets draaiende te houden.’ Die ervaring bracht haar naar haar huidige werkplek: het ministerie van Infrastructuur, Ruimtelijke Ontwikkeling en Milieu. ‘Het is een logische vervolgstap geweest. Alle ervaring die ik heb opgedaan in mijn studies en loopbaan gebruik ik nu tijdens mijn werk op ministerieel niveau.’ Vanuit haar eigen kantoor in ‘de Cocolishi’ stuurt ze andere beleidsadviseurs aan, schrijft beleidsstukken en neemt de post van de minister en de ministerraadstukken door. Ze heeft zeven mensen onder zich en is daarnaast de hoofdadviseur van de minister. Haar taak is om hem te adviseren, op de hoogte te houden van de huidige ontwikkelingen en achtergrondonderzoek te verrichten. ‘De minister wordt ontzettend veel belast, reden voor mij om zo secuur en oplossingsgericht mogelijk te werken. Ik kan hem geen problemen presenteren. Samen met mijn medewerkers trachten we oplossingen te vinden binnen het raamwerk en het tijdsbestek waarin wij opereren om de minister zo snel mogelijk efficiënt en correct te informeren.’

Plastic recyclen

Het ministerie is nog niet zo ‘groen’ als Indra graag zou zien: ‘Wat mij het meest opvalt, is het gebruik van papier binnen het overheidssysteem. Ik probeer zelf zoveel mogelijk digitaal te lezen en er zijn collega’s die nu notuleren op hun laptops in plaats van op papier. Het ministerie heeft ook een eerste stap op de recycling-ladder gezet: ‘We hebben een recyclebak voor plastic. In het begin werd er nog vreemd tegenaan gekeken, maar inmiddels zien we dat onze medewerkers heel fanatiek worden om het plastic afval te scheiden.’ Indra zelf neemt haar lunch mee in herbruikbare potten en zakken. ‘Op die manier probeer ik het goede voorbeeld te geven èn mijn steentje bij te dragen aan een groenere samenleving.’ Hoewel er op dit moment een bewustwording gaande is en het beleid gericht is op een duurzame samenleving - denk aan het in 2017 ingevoerde verbod op plastic tassen en het op handen zijnde verbod op het gebruik van styrofoam maaltijdverpakkingen beseft Indra wel dat duurzaamheid een complex thema is. ‘Vooral op overheidsniveau heb je te maken met belangenbehartiging van een heel brede groep. De belangen van voorvechters van het milieu en commerciële ondernemers staan vaak lijnrecht tegenover elkaar. Ik zie hierin een taak voor de overheid om deze twee groepen op één lijn te krijgen, maar dat is zeker niet makkelijk. Gelukkig kom ik in deze functie regelmatig mensen tegen die op een heel pure manier passie hebben voor het eiland, los van camera’s en social media. Zij zetten zich zonder eigen belang voor 100% in voor het eiland. Deze mensen betekenen heel veel voor Aruba, zij geloven in wat juist is en gaan niet mee in de publieke opinie. Juist dat is voor mij heel belangrijk, omdat ik in een omgeving werk waarin je veel bekritiseerd wordt en waarin het makkelijker zou zijn om met de stroom mee te gaan

Sinds 1 januari 2017 geldt op Aruba een verbod op het aanbieden van plastic tasjes door bijvoorbeeld supermarkten en restaurants. Vanaf 1 januari 2019 wordt ook het gebruik van styrofoam verpakkingen zoals cups en maaltijddozen verboden. Hiermee probeert Aruba het gebruik van plastic op het eiland flink in te dammen.

dan er tegen in te zwemmen. De passie van deze mensen voor het welzijn van het eiland is voor mij een grote inspiratie.’

Persoonlijke inzet

‘Als je zelf duurzaam wilt gaan handelen, moet je nu eenmaal toch inleveren. De investering is hoger, het rendement komt pas veel later. Alleen zeggen dat je duurzaam wilt zijn, is niet genoeg. De uitdaging ligt in de actie. We moeten echt naar onszelf kijken, investeren en ons daadwerkelijk inzetten voor een beter milieu. Ik hoop dat wij als ministerie veel minder papier zullen gaan gebruiken in de toekomst en dat we volop zullen gaan recyclen. Ik ben er van overtuigd dat als iedereen zich er ook persoonlijk voor inzet, Aruba als eiland er over tien jaar veel groener en duurzamer voorstaat dan vandaag. Het begin is er, het succes hangt af van ons allemaal.’ coaching thema-editie 2018

Aanmelden voor van >> naar: www.coaching-magazine.net

Riglène Cristina

Monica Oosterveld

Omaily Lucas

Quirine Lisman

van Maduro & Curiel’s Bank naar i-Wrap UR Gift

van HSK Groep naar Balance Consultancy Group

van Senior & Co. - Curaçao Laboratories Ltd. naar Smply Create

van DSM Food Specialties BV naar Balance Consultancy Group

Riglène Cristina is a legal assistant, with lot of experience in retail and commercial banking. After being employed for nine years at the Maduro & Curiel’s Bank NV, she got the chance to make her passion her paycheck. Since January 5, 2017, she officially started a new concept on the island, which is i-Wrap UR Gift, a gift wrapping service. She had to take on many challenges. In april she won the first runner up of Freelancer of the year. Riglène felt like she has to share her experience with people, who also have had the courage to let their dreams come true. That is why she is a business coach for Qredits Curaçao in her free time.

Monica Oosterveld is per 17 september 2018 als Assessment Consultant werkzaam bij Balance Assessment & Organization Development (Balance Consultancy Group). In Nederland werkte zij als behandelaar binnen de klinische psychologie, waar de nadruk ligt op psychische klachten. Daar heeft zij bij haar cliënten de negatieve gevolgen gezien van een niet-passende werkomgeving. Dit jaar maakte zij de overstap naar Curaçao en focust zich daar op de kracht van mensen en het proces van werknemers om in een passende, stimulerende werkomgeving te komen.

Gedurende haar periode bij Senior & Co. en Curaçao Laboratories was Omaily onder andere verantwoordelijk voor het ontwikkelen van hun merken en het uitvoeren van hun content en online marketing. In september 2018 heeft zij Smply Create opgericht. Hiermee ondersteunt zij lokale ondernemingen met creatieve content marketing en strategische online marketingacties om hun merk te ontwikkelen. Zij richt zich voornamelijk op online adverteren, social media beheer, blogs en visuele content.

Na met veel plezier bij DSM te hebben gewerkt als hoofd van een R&D afdeling, verhuisde Quirine eind 2017 met haar gezin naar Curaçao vanwege het werk van haar man. Ze heeft een technische achtergrond (TU Delft), maar dankzij haar jarenlange ervaring als afdelingsmanager ook skills ontwikkeld op gebied van HR en organisatiemanagement. In september is ze bij Balance gestart als Manager Recruitment. In deze functie geeft zij leiding aan het recruitment team en is ze eindverantwoordelijk voor alle recruitment-projecten.

For a healthy financial life

Mortgages;

Fresh Daily

www.orcomortgages.com

You want the recipe for a mortgage? At Orco Bank we know just which ingredients to mix to make just the right mortgage for you without the artificial sweeteners and preservatives. Fresh attractive rates and conditions, personal service and the quickest response time. Do you require specifics? We can make it happen, because we know mortgages.

Don’t blend in. Get your fresh mortgage today. Landhuis Cerrito • Schottegatweg z/n732 • Tel.7000 732 7000 Landhuis Cerrito • Schottegatweg Oost Oost z/n • Tel.

CURAÇAO FREE ECONOMIC ZONE Do you want to expand your business activities and export to other countries? The Free Economic Zone, is the perfect option for you. Establish your export business in the Free Economic Zone and enjoy the following attractive incentives: 0% Import duties 0% Revenue tax 2% Profit tax Multifunctional turn-key buildings Good infrastructure and modern telecommunication facilities Interested? Contact us and we will be more than happy to show you the possibilities.

Curaçao’s ofﬁcial dealer for over 30 years!

opticakywi.com/cartier