Coaching 5-2013 by Uitgeverij Loket 1

hét vakblad voor managers en professionals op Curaçao

Hoe groen is Curaçao? EXTRA EDITIE 2013

Rondetafelgesprek over duurzame ontwikkeling op Curaçao GreenTown - goed idee, slecht idee? Lokale groene initiatieven Groen bouwen aan het huis van de toekomst Wat voor vlees heeft Curaçao in de kuip? Wat gebeurt er intussen bij de buren?

Losse nummers NAf 9,95 (excl. OB)

ENNIA WOONHUISVERZEKERING BEL: 434 3888 | KLIK: www.ennia.com

EINDELIJK, ZE ZIJN GEÏNSTALLEERD! EEN INVESTERING VOOR DE TOEKOMST. MAAR WAT ALS ER IETS MET UW ZONNEPANELEN GEBEURT?

ZIJN OOK UW

ZONNEPANELEN VERZEKERD? MET DE WOONHUISVERZEKERING VAN ENNIA ZIJN OOK ZONNEPANELEN GEDEKT!

ENNIA Plezierig Wonen biedt nu drie woonhuisverzekeringen: Basis, Flexibel en Ideaal zodat je altijd precies op maat verzekerd bent en nooit te veel betaalt.

NEEM CONTACT OP MET UW VERZEKERINGSADVISEUR OF ENNIA • ARUBA 582 2000 • BONAIRE 717 8546 • CURAÇAO 434 3888 • ST.MAARTEN 543 2233

RECEIVE DOUBLE INSEL STARMILES Become an Insel StarMiles member NOW!

on trips between Aruba, Bonaire, Curaรงao, St. Maarten and between Curaรงao - Suriname and St. Maarten - St. Domingo

GET 500 BONUS STARMILES when signing up as a new StarMiles member! For more information about rules and regulations visit www.fl y-inselair.com/starmiles

BOOK AND CHECK-IN ONLINE AT WWW.FLY-INSELAIR.COM INSELAIR TICKET OFFICE +599 9 737 0444 OR YOUR LOCAL TRAVEL AGENT

Hoe groen is Curaçao? Inhoud

EXTRA EDITIE 2013

6 Recyclen op Curaçao

zongen wij veertig jaar geleden uit volle borst op de

9 Wat gebeurt er intussen bij de buren?

kleuterschool. Tegenwoordig is ‘groen’ een veel breder begrip, dat allerlei elementen van milieubewustzijn en

12 In het kort

duurzaamheid omvat. Steeds meer landen, organisaties ‘Hoe stellen wij onze planeet veilig voor toekomstige

15 Groen bouwen aan het huis van de toekomst

een duurzame manier?’

19 Uitblinkers

‘Groen is ’t gras, groen is ‘t gras, onder mijne voeten’

en burgers buigen zich over de prangende vragen:

generaties en hoe gebruiken wij onze hulpbronnen op

Een mooi voorbeeld vind ik het groot aantal mensen,

20 Duiden van duurzaamheid

tijdens de Curaçao Clean Up de handen uit de mouwen

23 Kennis delen

aantal hotels en resorts met milieukeurmerken en het

24 Rondetafelgesprek

Ook op Curaçao groeit de belangstelling voor groen.

onder wie ons eigen Coaching-team, dat 21 september

stak voor een schoner Curaçao. Maar ook het groeiende

deelt binnen het Bedrijvenplatform Milieu (BPM), stemt

28 De kunst van inclusie

speciale ‘groene’ editie van Coaching magazine, want

33 (On)wettig vuil

bijdragen aan een groener Curaçao.

34 Inspirerende groene initiatieven

toenemende aantal bedrijven dat kennis en ervaringen

mij hoopvol. Hoog tijd, vonden wij als redactie, voor een ook wij willen met informatieve en inspirerende artikelen In deze Coaching vindt u een helder overzichtsartikel

over de begrippen ‘groen’ en ‘duurzaamheid’ en hoe de

ideeën hierover zich wereldwijd ontwikkelden door de tijd heen. Ook schrijven wij over duurzaam leiderschap, groen

37 Meer energie in uw bedrijf

bouwen, recycling, duurzame ontwikkelingen in de regio

39 Wat voor vlees heeft Curaçao in de kuip?

in beeld. In ons rondetafelgesprek praten wij met vijf

43 Lunch voor groentjes

‘Hoe groen is Curaçao en hoe maken wij het groener?’.

45 GreenTown

en brengen we een reeks bijzondere lokale initiatieven

bevlogen specialisten en ondernemers over het vraagstuk Door deze hele editie heen vindt u praktische tips om met uw bedrijf of als professional zelf duurzamer en

milieubewuster te werk te gaan. Ook laten meerdere

48 De werkplek van Myrthe Verhulst

natuurlijk groen zien van ergernis om alles wat er op het

51 Gastcolumn Eelco Parie

niet ons doel. Met deze editie van Coaching willen wij u

52 Mixed media

juist enthousiasmeren voor alles wat op Curaçao al op

dit gebied gaande is en wat er nog allemaal mogelijk is.

56 Van > naar

Wat ons betreft; een thema-editie vol positieve (groene)

58 Groene organisaties en stichtingen op Curaçao

adverteerders zich van hun groene kant zien. U kunt

vlak van duurzaamheid op ons eiland beter kan. Dat is

energie.

Ik wens u veel leesplezier. Maya Mathias

Colofon

RECYCLEN OP CURAÇAO Soms meer dan liefdewerk oud papier

Oplage 2.550 exemplaren Coaching verschijnt 6x per jaar Uitgave en distributie Uitgeverij Loket 1 Werfstraat 6, Curaçao info@loket1online.com Uitgever Bas Kok Algehele coördinatie Saskia Matthijsse (Uitgeverij Loket 1) Coördinatie fotografie en interviews Ivette van der Velden Redactie/bijdragen Mirjam Boers, Oscar van Dam, Michelle da Costa Gomez, Dick Drayer, Elizabeth Francisco, Margo Groenewoud, Elly Hellings, Jeroen Jansen, Jacomine Lagas, Corinne Leysner, Maya Mathias, Saskia Matthijsse, Victorine Stille, Michiel van der Veur Hoofdredactie Maya Mathias

Het is een opbeurende gedachte: troep inzamelen om het te laten verschepen en er ook nog geld voor krijgen. De recycle gedachte in optima forma. Bij verwerkingsbedrijf Recupal te Zeelandia werden begin september drie containers volgeladen met oud plastic. Het ging om plastic dat was ingezameld in recyclingbakken en recyclingcentra, onder meer bij Albert Heijn Zeelandia en Centrum Piscadera, zoals de organisatie Green Force die heeft opgericht. TEKST Oscar van Dam

De 40 foot-containers, volgestouwd met in totaal 60 ton in balen samengeperst plastic, gingen op de boot naar Nederland, waar het plastic verwerkt zal worden tot grondstof voor nieuwe plastic toepassingen. De containers bevatten verder industrieel afval van supermarkten en importeurs. Er zat ook zogeheten e-waste in van bijvoorbeeld oude tv’s en pc’s die opgeslagen lagen bij metaalrecycler Recupal.

Internetveiling

Op internet worden de containers met samengeperst plastic aangeboden en wie de beste prijs biedt (in dit geval een Nederlands verwerkingsbedrijf), krijgt het. In het algemeen kunnen vervoerskosten worden gesplitst tussen aanbieder en ontvanger. En uiteindelijk levert het ook nog wat geld op. De aanbieder, in dit geval Green Force, wordt betaald en de verwerker van het plastic heeft goedkope grondstoffen. Juist die balans tussen de ‘liefde voor de natuur’-gedachte en de economische ‘het moet wel wat opleveren’-gedachte maakt recyclen op Curaçao spannend. Want hoeveel glas we ook inzamelen, het is door het gewicht eigenlijk te duur om het per schip te laten vervoeren naar het buitenland om daar verwerkt te worden. Daarom wordt een deel van het ingezamelde glas fijngemalen zodat het als basis voor kleurrijke kiezelstenen kan fungeren.

Coaching extra editie 2013

Subsidie voor gescheiden afval

Afvalverwerkingsbedrijf Selikor is ook actief op het gebied van recycling. Sinds 1 januari van dit jaar komen bedrijven op Curaçao in aanmerking voor subsidie van de overheid als ze hun afval gescheiden inleveren bij Selikor. Het afval wordt dan gerecycled. Vooral oud papier en afvalplastic kunnen goed gerecycled worden. Aan het recycleproces van andere producten wordt nog gewerkt. Volgens Selikor heeft dat zowel te maken met economische afwegingen, als met een bewustwordingsproces: mensen ervan overtuigen dat ze gescheiden moeten inzamelen. Selikor weet dat mensen soms over de streep moeten worden getrokken om mee te werken aan het gescheiden inzamelen van afval. Het bedrijf heeft in september (dé schoonmaakmaand) vier dagen lang een bijzondere actie gevoerd. Op die dagen konden flessen (glas en plastic), blik en aluminium worden ingeleverd. Iedereen die het bruikbare afval gescheiden inleverde, kreeg ‘dubbele Fun Miles’, met een maximum van honderd Fun Miles. Voor iedereen die meer dan honderd stuks inleverde, lag er een duurzame tas te wachten. Goed voor de motivatie.

Tweede leven voor oud papier

Naast de inzameling van plastic is ook het inzamelen van papier lucratief. Van Rumpt Recycling begon twee jaar geleden met het ter beschikking stellen

Eindredactie Douwe Douwes en Jacomine Lagas Vormgeving en productie Uitgeverij Loket 1 Drukwerk Hi Printing Curaçao Advertentie-aquisitie Annemarie Post (522 1720) Ivette van der Velden (510 3415) Marjolijn Verwater (518 7800) Abonnement Een abonnement op Coaching is gratis voor managers en professionals op Curaçao. Voor het aanvragen van een abonnement gaat u naar www.coaching-magazine.net Extra exemplaren Tegen betaling kunnen extra exemplaren van Coaching geleverd worden. Hierover kunt u contact opnemen met Uitgeverij Loket 1, v ia telefoonnummer 465 7205 (op werkdagentussen 8.00 en 12.00 uur) of via abonnee@coaching-magazine.net Reageren op de inhoud redactie@coaching-magazine.net Reserveren/informatie advertenties advertentie@coaching-magazine.net Abonnement/extra exemplaren opvragen abonnee@coaching-magazine.net Advertentiemateriaal versturen studio@coaching-magazine.net © 2013 Uitgeverij Loket 1 Niets uit deze uitgave mag op enige wijze verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande, schriftelijke toestemming van de uitgever.

www.coaching-magazine.net

van rode ‘kliko’-bakken aan verschillende bedrijven, waarin papier kan worden verzameld. Van Rumpt recyclet de inhoud van de speciale papierbakken. Het bedrijf is sinds 1992 op Curaçao gevestigd en is gespecialiseerd in archiefvernietiging. Hiervoor moeten klanten wel betalen, omdat archieven bestaan uit vertrouwelijke documenten, zoals bedrijfs- en persoonsgegevens, nota’s en andere stukken die op een discrete manier vernietigd moeten worden. Maar ‘gewoon’ oud papier, dat niet vertrouwelijk is, kan ook worden gerecycled. Hiervoor heeft Van Rumpt in de loop der

RECYCLEN OP CURAÇAO

‘ALS JE ZIET HOEVEEL AFVAL ER OP STRAAT LIGT ZOU JE DENKEN DAT WE FUNCTIONEREN ALS AFVALPARADIJS’ jaren afspraken gemaakt met verschillende bedrijven. Veel bedrijven op Curaçao vernietigen zelf hun papierwerk, maar het versnipperde papier wordt geregeld in vuilniszakken weggegooid. Van Rumpt komt de zakken desgevraagd gratis ophalen. Uiteindelijk gaan ook die balen per container van het eiland af om hergebruikt te worden. De nieuwe dienst van Van Rumpt betekent dat papier, dat voorheen misschien onnodig vernietigd zou worden, nu een tweede leven krijgt als gerecycled papier. De recycle-gedachte is groeiende op Curaçao. Ruim een half jaar geleden werd het Curacao Recycling Fund (CRF)

opgericht, dat recyclen op Curaçao wil promoten. Oprichter Marnix van Thiel schrijft op zijn website: “Als je ziet hoeveel afval er op straat ligt zou je denken dat we functioneren als afvalparadijs. Vooral veel recyclebaar materiaal wordt zomaar op straat gegooid.” Hij licht toe wat zijn doel is: “Overal wordt veel gerecycled, maar op Curaçao moet recyclen nog een zetje krijgen. Maar de overheid geeft die niet. Daarom is CRF Curacao opgericht, om recyclen flink te promoten en om de voordelen ervan uit te leggen.” Van Thiel heeft de tijd om dat uit te leggen. De oprichter van het Curacao Recycling Fund is namelijk pas 12 jaar oud.

Be curious: learn, share & innovate We’re proud to present our new PwC website. A PwC service to inform you about fiscal and financial news and advise you on the most current local and international topics, to help create the value you’re looking for.

Our ambition is to bring real value to our clients and relations. Tax laws and regulations are constantly changing. Our aim is to keep you informed of the latest news and developments in the field of audit and assurance, advisory and tax. Therefore, we have launched PwC Dutch Caribbean News. The updates are prepared by PwC advisors and focus on the Dutch Caribbean market, but also include relevant international news.

Leasing a car (or fleet) at Uralco means more cash in your pocket. Here’s why: when you lease instead of buy, your monthly expenses are lower. Besides that, Uralco pays your license plate tax, insurance premiums, maintenance, repairs and more. Start saving money now. Leasing is the way to drive, and Uralco is the way to lease. Contact us!

5/3/13 11:49

REGIO

WAT GEBEURT ER INTUSSEN BIJ DE BUREN? Hoe groen zijn Aruba en Bonaire in vergelijking met Curaçao? In gestaag tempo worden op de Benedenwindse eilanden initiatieven ontplooid op het gebied van duurzaamheid. Elk eiland bewandelt een eigen weg waarbij termen als duurzaamheid en groen wel worden genoemd, maar niet altijd duidelijk is hoe hoog ze daadwerkelijk in het vaandel staan. Curaçao lijkt in vergelijking met de zustereilanden het achtergebleven kindje te worden op het gebied van beleid en regelgeving. Coaching kijkt in de keukens van de buren voor een vergelijkend warenoverzicht. TEKST Michelle da Costa Gomez

Van de voormalige Antilliaanse eilanden was Bonaire altijd het meest innovatief op het gebied van natuurbescherming. Als eerste van de zes eilanden opende Bonaire in 1969 een beschermd natuurreservaat, het Washington Slagbaai National Park. In 1979 volgde het beschermde onderwaterpark, dat in 1999 de status van nationaal park verwierf. Beide parken kennen een strikte regelgeving, gevat in de wetten Eilandsbesluiten Onderwaterpark en Natuurbeheer, en voor beide moet entreegeld betaald worden. Verder is er een ‘Natuurbeleidsplan Caribisch Nederland 2013-2017’ open vastgesteld voor Bonaire, Saba en St. Eustatius. De economische waarde van een gezonde natuur op Bonaire is jaarlijks zo’n 105 miljoen dollar. Dat is een van de resultaten van het TEEB (The Economics of Ecosystems and Biodiversity)-onderzoek, dat door de Vrije Universiteit van Amsterdam samen met onderzoeksbureau Wicks werd uitgevoerd. De resultaten werden op 22 januari 2013 aan de Tweede Kamer overhandigd door de Nederlandse staatssecretaris van Economische Zaken, Sharon Dijksma. Van die 105 miljoen dollar – entreegelden van parken, belastingen en liggelden van schepen en recreatievaartuigen – komt in ieder geval 37 miljoen dollar daadwerkelijk binnen. “De rest van het bedrag is gebaseerd op een zogenaamde willingness to pay-studie, een studie naar de betalingsbereidheid van zowel Nederlanders als Caribianen voor het in stand houden van de Bonairiaanse natuur”, zo schrijft de staatssecretaris in de aanbiedingsbrief bij het rapport. Het behoud van de biodiversiteit van

het eiland is volgens haar dan ook noodzakelijk, ook op financiële gronden. Het is de bedoeling dat een soortgelijk onderzoek wordt gedaan op Sint Eustatius en Saba. De Nederlandse overheid stelde eenmalig 7,5 miljoen euro beschikbaar om projecten in dit kader uit te voeren.

Duurzaam Bonaire

Bonaire en duurzaamheid worden vaak in één adem genoemd. Het eiland heeft een reputatie hoog te houden op het gebied van groene en duurzame initiatieven. Miljoenen guldens zijn geïnvesteerd in de aanleg van een rioleringssysteem om te voorkomen dat menselijk afvalwater terecht komt in het marien milieu, het grondwater en de bodem. Eigenaren van panden in bepaalde delen aan de kust zijn wettelijk verplicht om zich aan te sluiten op het riool en er is een Eilandsverordening afvalwater Bonaire afgekondigd in 2012. Enkele jaren geleden werd een windmolenpark aangelegd aan de noordoostkust. Dit wekt ongeveer een derde van de energie op die op het eiland wordt verbruikt. Door een conflict tussen de exploitant van de windmolens en het elektriciteitsbedrijf leidde de komst van het windmolenpark echter niet tot de verwachte verlaging van de energietarieven. Daarnaast worden er legio initiatieven genomen om duurzaamheid bij alle geledingen van de bevolking te bevorderen. Zo nam op 15 december 2012 het Wereld Natuur Fonds Nederland Coaching extra editie 2013

WAT GEBEURT ER INTUSSEN BIJ DE BUREN? in samenwerking met het Ministerie van Economische Zaken het initiatief om de duurzaamheidsbeurs Boneiru Duradero (Duurzaam Bonaire) te organiseren. Dit ter stimulering van de bewustwording voor duurzame producten, diensten en omgang met natuur en milieu. Deze beurs, ook een platform ter ondersteuning van duurzaam ondernemerschap, werd afgelopen juni voor de tweede keer georganiseerd.

Green Aruba

DE ECONOMISCHE WAARDE VAN EEN GEZONDE NATUUR OP BONAIRE IS JAARLIJKS ZOâ&#x20AC;&#x2122;N 105 MILJOEN DOLLAR

Itâ&#x20AC;&#x2122;s your meeting....

De overheid van Aruba wil dat het eiland een leidende rol gaat spelen in het Caribisch gebied voor wat betreft de opwekking van duurzame energie. In de regeringsperiode van het kabinet Eman (AVP) heeft het eiland regionaal meerdere malen in de schijnwerpers gestaan en ook dit verkiezingsjaar wordt het groene imago van het eiland breed uitgemeten. Het kabinet Eman heeft grote ambities. In 2020 moet Aruba geheel onafhankelijk zijn van energie uit fossiele brandstoffen en geheel gevoed worden door alternatieve energie, waaronder wind- en zonne-energie en energie uit natuurgas. Op dit moment wordt twintig procent van de energie op duurzame wijze opgewekt. Om dat doel te bereiken heeft de regering samen met partijen als distributiebedrijf Elmar, energieproducent Water en Energiebedrijf Aruba en koepelorganisatie Utilities Aruba het concept Green Aruba bedacht. Met de Green Aruba-conferentie willen de partijen investeringskansen tonen van het Aruba in 2020, een eiland dat van duurzame energie wordt voorzien en daardoor weinig broeikasgassen produceert (een lage carbon footprint). Daarnaast is Aruba gastheer van The Caribbean

....but our business! Avila Hotel is highly experienced in organizing business events and is able to offer you extensive personalized service packages. Five multifunctional rooms including the most up-to-date audiovisual equipment, with a maximum capacity of 150 guests.

Taking care of the small details and offering personal attention will turn your occasion into an unforgettable event. We are happy to personally assist you in organizing your next special event. Please contact our Conference and Banqueting professionals to support and advise you!

Coaching extra editie 2013

Curaçao, private initiatieven, weinig beleid

Bedrijven en stichtingen op Curaçao nemen de woorden groen, eco en duurzaamheid veelvuldig in de mond, veelal als marketing tools. Ook in de politiek worden de termen graag gebruikt. Het kabinet Schotte besteedde veel aandacht aan zonnepanelen en windenergie, schafte de belasting op zonnepanelen af, introduceerde een elektrische auto en deelde spaarlampen uit in verschillende wijken. Allemaal losstaande projecten, waar geen langetermijnbeleid aan ten grondslag lag. Ook het huidige kabinet heeft verschillende malen aangegeven het milieu hoog op de agenda te hebben staan, maar hoe hoog en wat dit specifiek inhoudt is (nog) niet gecommuniceerd. Op Curaçao bestaat tot op heden geen vaststaand overheidsbeleid voor duurzaamheid en duurzame ontwikkeling. Elk kabinet kan naar eigen inzicht bepalen of duurzaamheid wordt ingevuld en op welke wijze dit gebeurt. Hierdoor is er een gebrek aan continuïteit van projecten voor duurzaamheid, is er geen toetsingskader voor het nemen van beslissingen omtrent overheids- en private initiatieven op dit gebied en is er weinig draagvlak bij de bevolking. Ook op het gebied van natuurbeheer en -bescherming is een gebrek aan beleid te constateren. Een natuurbeleidsplan voor Curaçao ligt als sinds eind jaren negentig in een la, natuurbeschermingswetgeving gaat niet verder dan summiere indicaties in het Eilandelijk Ontwikkelingsplan uit 1996 en nationale parken bestaan wettelijk niet op Curaçao.

IN 2020 MOET ARUBA GEHEEL ONAFHANKELIJK ZIJN VAN ENERGIE UIT FOSSIELE BRANDSTOFFEN Renewable Energy Forum (CREF), dat voor de vijfde keer wordt georganiseerd en zich richt op diversificatie van energieopwekking in het Caribisch gebied. De Arubaanse overheid bevordert haar duurzame beleid door een nationale dialoog met actieve participatie van alle stakeholders. Naast de genoemde initiatieven wordt ook gewerkt aan de bouw van een smart community, waarbij onderzoeksbureau TNO samen met stakeholders en de overheid een duurzame wijk bouwt. Het gaat daarbij om onderzoek naar onder meer technologieën voor energiebesparing tijdens de bouw, zonne- en windenergie, waterbehandeling- en hergebruik, het op elkaar afstemmen van vraag en aanbod van elektriciteit (zogenaamde smart grid oplossingen) en het gedrag van de bewoners van de wijk. Niet alleen de Arubaanse overheid houdt zich bezig met duurzaamheid. Arikok National Park was al voor het kabinet Eman actief op dit gebied en heeft een compleet nieuw bezoekerscentrum opgezet waar duurzaamheid een belangrijke rol speelt. De duurzame bouwmaterialen, voornamelijk duurzaam geproduceerd hardhout, komen uit Zuid-Amerika en zijn gebruikt om onderhoud te minimaliseren. Er is een waterbassin aangelegd onder het gebouw, dat ervoor zorgt dat de temperatuur binnenin laag blijft en er liggen zonnepanelen op het dak. Het park zelf is sinds 1997 wettelijk als nationaal park beschermd. Aruba heeft echter nog geen natuur beleidsplan.

Hoewel een alomvattend duurzaam beleid op Curaçao dus niet bestaat, zijn er meerdere initiatieven waarbij wordt aangeven dat duurzaamheid wordt nagestreefd. Zo heeft Curaçao Airport Holding (CAH) een ECO Park opgenomen in de plannen voor Airport City, het concept voor de toekomst van de luchthaven en omgeving. Dit ECO Park word geschetst als een industrieel park voor hoog-technische productie en wetenschappelijke faciliteiten met duurzaam karakter. Koudwaterproces landbouw, diepzeekoeling, aquacultuur, algencultivatie en wateren energieproductie zullen hier deel van uitmaken. Een ander privaat initiatief is het welbekende Green Town, een duurzame stad als alternatief voor de olieraffinaderij aan het Schottegat. Op Curaçao is windenergie al jaren in zwang en in 2012 werden de nieuwe windmolenparken geopend, die op dit moment achttien tot twintig procent van de energieproductie voor hun rekening nemen, relatief evenveel als het windpark op Aruba. Er zijn plannen om deze capaciteit uit te breiden. Naast de eerdergenoemde voorbeelden zijn er ook niet-commerciële initiatieven, zoals het Groenhofje Hamiëd, dat is aangelegd bij een verzorgingstehuis in Brievengat met het doel mensen bewuster te maken van hun gebruik van water.

Een mooie uitdaging

Als we in de keukens van de andere eilanden kijken, zien we dus dat er door de overheden actief wordt gewerkt aan het invullen van duurzaam beleid, waarbij de nadruk op Aruba ligt op het milieu en op Bonaire op de natuur. Op Curaçao vinden we tal van initiatieven, maar deze zijn met name afkomstig van het bedrijfsleven en ideële stichtingen. De overheid presenteerde een zogeheten ‘duurzaam economisch plan’, maar daarin wordt vooral gefocust op economische vooruitgang. Men heeft het belang van een duurzame samenleving op het gebied van natuur en menselijk welzijn nog niet weten te vertalen naar een praktisch beleidsplan. Daar ligt een mooie uitdaging te wachten. Coaching extra editie 2013

IN HET KORT

Certificaten

De toeristische sector kan een grote bijdrage leveren aan de ontwikkeling van een duurzame samenleving, denk bijvoorbeeld aan het terugdringen van het enorme energie- en waterverbruik in hotels en resorts. Er zijn inmiddels verschillende internationale certificeringssystemen, die ook op Curaçao awards hebben toegekend. Travelife beoordeelt bedrijven in de branche op hun inspanningen en resultaten op sociaal en milieugebied. Het Morena Eco Resort op Jan Thiel heeft sinds 2011 een ‘gouden status’ en illustreert daarmee dat zijn positionering als eco-resort geen holle frase is, maar daadwerkelijk is ingevuld. Dit jaar hebben ook ‘overbuurman’ Papagayo Beach Resort en het Avila Beach Hotel in de Penstraat een gouden status ontvangen. Green Key is een ander certificeringssysteem, waarvan Morena dit jaar voor het vijfde opeenvolgende jaar het certificaat ontving.

3.500

kilo shrink wrap haalt Green Force per maand op bij bedrijven; het folie dat gebruikt wordt om pallets in te pakken.

Zonnige zender

Op de top van de Tafelberg staat de zendmast van Radio Hoyer. De energie voor de FM-zendmast komt voor honderd procent van de zonnepanelen die daar speciaal voor Radio Hoyer in 1984 zijn geïnstalleerd. De radiozender, die volgend jaar haar 60-jarig jubileum tegemoet ziet, was hiermee het eerste commerciële radiostation ter wereld dat opereerde op zonne-energie en haalde daarmee de internationale pers. Sinds de installatie in 1984 heeft de zender nooit te kampen gehad met een tekort aan energie.

Goedgekeurde papieren

Ondanks de digitalisering verslinden bedrijven nog steeds veel papier. Een logische, een voudige stap richting meer duurzaamheid, is de keuze voor papier dat voorzien is van een keurmerk. Zo’n duurzaamheidskeurmerk geeft aan dat de grondstoffen voor hout- en papierproducten afkomstig zijn uit verantwoord beheerde bossen. Wereldwijd zijn PEFC en FSC de bekendste en belangrijkste keurmerken. Op basis van

objectieve criteria wordt beoordeeld of boseigenaren voldoen aan voorwaarden op het gebied van sociale, economische en milieuaspecten. Papier met een internationaal keurmerk is ook ruimschoots verkrijgbaar op Curaçao. Coaching wordt gedrukt op PEFC-papier.

Grote schoonmaak

Een koffer, een floppydisk, een (onleesbare) belastingaangifte, een toiletpot, een tafel met stoel en een autowrak. Dat waren enkele van de vele opmerkelijke vondsten van het Coaching-team tijdens de Curaçao Clean Up op 21 september. Op deze dag werd op zo’n veertig locaties door bijna 2000 vrijwilligers ongeveer 500.000 kilo afval opgeruimd. Het initiatief kan met recht een succes genoemd worden; wat het ingezamelde aantal kilo’s betreft was het de grootste Curaçaose schoonmaakactie ooit. Volgens initiatiefneemster Cindy Evertsen was deze eerste editie nog maar het begin. Al hopen we natuurlijk van harte dat deze campagne zoveel heeft bijgedragen aan het milieubewustzijn dat er volgend jaar niets op te ruimen valt, als het nodig is, staat we in 2014 weer klaar!

4˚C

zal de globale temperatuur op aarde stijgen als er geen drastische maatregelen worden genomen, aldus het rapport ‘Turn Down the Heat’ van de Wereldbank, ’s werelds grootste instituut voor ontwikkelingssamenwerking. In het rapport wordt gewaarschuwd voor een dramatische toekomst, die nog voorkomen kan worden door slimmer gebruik te maken van energie en grondstoffen.

17-5641

is het nummer van de kleur smaragdgroen, die door Pantone werd uitgeroepen tot de kleur van het jaar 2013. Deze kleur is levendig, briljant en weelderig, aldus het kleureninstituut.

84.175

auto’s, motoren en andere gemotoriseerde voer tuigen stonden op Curaçao geregistreerd in 2012. (bron: www.cbs.cw)

Coaching extra editie 2013

Terugkijken op geslaagde workshops In september organiseerde Mondi Writing van auteur Miriam Sluis in samenwerking met Coaching magazine een serie workshops over het schrijven van columns en blogs. Op drie zondagmiddagen luisterden de enthousiaste deelnemers uit uiteenlopende beroepsgroepen in Teatro Luna Blou naar inspirerende betogen en praktische tips van columnisten Jeroen Jansen en Roy Evers en Elsevier-correspondent Trix van Bennekom.

Verlaag uw energiekosten Wilt u ook investeren in duurzame energie om uw energiekosten te verlagen? Een concurrentievoordeel te behalen of een groene voetafdruk achterlaten? Onze gespecialiseerde account managers helpen u graag bij het realiseren van uw duurzame ambities, met een financiering voor zonnepanelen voor uw bedrijf. Voor meer informatie of voor het maken van een afspraak, kunt u contact opnemen met mevrouw Yolanda Romer via email: Yolanda.romer@rbc.com of via telnr. 763 8342 of met de heer Pierre Bijl via email: Pierre.bijl@rbc.com of via telnr. 763 8316

kopen. Alles hebben we uitgerekend en verwerkt. We hebben een verantwoorde overhead aan personeel ingezet. Op dat punt gaat het vaak mis. En neem van mij aan: als het ergens fout gaat, dan heeft dat een sneeuwbaleffect en gaat het vervolgens op veel meer plaatsen fout.’ Op mijn vraag wat hij zelf die avonden heeft gedaan zegt hij: ‘ik heb vier of vijf nummers bijgewoond die ik echt wilde horen. Verder ben ik steeds wel ergens bij de crew geweest.’ ADVERTENTIE

1 | Coaching 4 - 2011

Coaching extra editie 2013

Voetbalcoach

‘Je moet altijd scherp blijven en je succes niet overschatten door te denken dat de klanten toch wel blijven komen. Wij verkopen service. Eigenlijk verkopen we iets dat er nog helemaal niet is als de klant binnenkomt. We maken het vanaf scratch zo gezegd. Neem nou een huwelijk. Voor de mensen die trouwen is het - hopelijk - een eenmalige, speciale gebeurtenis. Maar voor ons is een huwelijk verzorgen de gewoonste zaak van de wereld. We hebben dat

GROEN BOUWEN AAN HET HUIS VAN DE TOEKOMST

Op het Damasco-resort tussen Zuurzak en Jan Thiel gebeurt iets bijzonders. Tussen de tientallen woningen in aanbouw verrijst een bijzonder huis, een groen huis. Eigenaar Timo Brouwer is verslaafd aan ‘groen’; hij heeft zich bij alle facetten van de bouw door zijn groene hart laten leiden en bouwt op die manier het huis van de toekomst van Curaçao. TEKST Dick Drayer BEELD René Bergsma

Brouwer is volgens Hans van der Gulik – eigenaar en manager van Dynaf, leverancier voor noodstroomapparatuur – één van de weinigen op het eiland die zich door hun groene gevoel laten leiden. Van der Gulik: ‘Slechts een paar mensen gaan over op groen om het milieu, en wellicht groter nog, de wereld te redden. De meesten laten zich leiden door de soms grote besparingen die je kunt realiseren. Dat doe je door je energieverbruik zo laag mogelijk te houden: schaf zuinige duurzame verlichting aan en vervang je oude, energievretende elektrische apparatuur door nieuwe, zuinige apparaten te installeren.’ Het is een persoonlijk advies, want Dynaf staat op Curaçao vooral bekend om het leveren van generatoren op diesel. Sinds enige jaren heeft het bedrijf ook een groene tak: volledige installaties voor bedrijven en particulieren, die werken op zonne-energie.

Morele verantwoordelijkheid

Wie een lagere energierekening wil hebben, kan volgens Van der Gulik twee dingen doen: energie besparen of energie opwekken. ‘Beide kosten geld’, vult zijn sales manager Sjoerd Huizinga aan. ‘Maar beide zijn hun investering meer dan waard.’ Voor Brouwer gelden andere regels. Hij vindt groen bouwen een morele verantwoordelijkheid. ‘We moeten een beetje zuinig zijn op onze aarde.’ En daarin gaat hij ver: zelfs de koperen waterleidingen in zijn huis zijn vervangen door pex-buizen. De grondstof voor dit type plastic buis hoeft niet in vervuilende kopermijnen te worden gedolven. ‘Bovendien nemen koperdieven het niet mee, want het heeft geen ‘scrap-waarde’’, zegt Brouwer. Zijn huis op Damasco heeft een plat dak. Niets bijzonders, zou je zeggen, maar op dat dak zit een reflecterende Coaching extra editie 2013

GROEN BOUWEN AAN HET HUIS VAN DE TOEKOMST

We leggen in twee weken, maar de vergunning duurt twee maanden’, zegt Van der Gulik. ‘Als je het zelf niet kunt betalen, kun je het relatief eenvoudig leasen. Je betaalt dan via je elektriciteitsrekening. Je stroomprijs is dan altijd nog een paar dubbeltjes goedkoper dan wat Aqualectra rekent. En het is groen!’

Piepschuimblokken met beton

verflaag. Daardoor wordt het warme zonlicht niet geabsorbeerd. De rest van het dak is bedekt met panelen die het zonlicht juist wel absorberen, de zonnepanelen. ‘Want ik wil niet alleen zuinig zijn op energie, maar ik wil ook schone, groene energie gebruiken. Slechts een deel – ongeveer twintig procent – van de elektriciteit die Aqualectra produceert is groen en afkomstig van windenergie; ik wil helemaal op groen. Op de lange termijn is het bovendien goedkoper om zelf energie met behulp van de zon te produceren, dus dat is mooi meegenomen.’

Wettelijke beperkingen

Van der Gulik en Huizinga onderschrijven de woorden van de milieubewuste Brouwer. De energiemarkt is sinds anderhalf jaar gedeeltelijk geliberaliseerd. ‘Je mag nu energie opwekken voor eigen gebruik en terugleveren aan Aqualectra’, zegt Van der Gulik. ‘Dat kan op verschillende manieren, althans op papier. Windenergie wordt weliswaar door Aqualectra zelf ingezet; ongeveer twintig procent van alle energie die zij per dag produceren. Maar voor huishoudens is windenergie geen optie. De terugverdientijd van de molen is net zo lang als zijn afschrijvingsperiode. Ook het onderhoud is duur.’ Om die reden levert Van der Gulik alleen maar installaties die gebruikmaken van zonne-energie. ‘Je legt het in één keer neer en je kijkt er niet meer naar om.’ De wet op Curaçao legt redelijk wat beperkingen op. Zo mag de consument niet meer stroom produceren dan wat hij gemiddeld in een jaar verbruikt. Je kunt dus geen elektriciteit verkopen aan de buren. ‘Er is ook bij wet geregeld dat de maximale stroomproductie door middel van alternatieve energie op het eiland twintig procent mag zijn. Als we met z’n allen dat percentage bereiken, mag je geen zonnepanelen of windmolens meer installeren op Curaçao. De hype, want dat is zonne-energie, duurt daarom nog drie à vier jaar’, aldus Huizinga. Tot die tijd rolt Dynaf de ene na de andere installatie uit op Curaçao. ‘We regelen alles, van installatie tot vergunning.

Voor Timo Brouwer zijn de zonnepanelen op het dak een klein onderdeel van zijn groene visie op bouwen. ‘Geld besparen op je maandelijkse Aqualectra-rekening is een aardige spin-off van duurzaamheid, maar het draait natuurlijk om het behoud van onze aarde, ons milieu.’ Om die reden heeft Brouwer bij de bouw van zijn huis vooral gelet op het buiten de deur houden van warmte. ‘Mijn grootste winst maak ik doordat ik met ICF-blokken bouw. ICF staat voor Insulated Concrete Forms. Dat zijn lichte piepschuimblokken waar je beton in giet. Ze zijn gemaakt in de vorm van legoblokken, die makkelijk te verwerken zijn tijdens de bouw. Je trekt er razendsnel een muur mee op. Als de muren eenmaal staan stort je er met een slang beton in. Je bouwt een echt betonnen huis, dat meteen geïsoleerd is.’ De daadwerkelijke winst van deze zogenaamde Quad-Lock-blokken zit hem in de isolerende werking van die dubbele piepschuimwanden, waardoor de muur nooit warm wordt. ‘En dat scheelt enorm aan aircokosten’, zegt Brouwer. Arjen van der Meulen, directeur van Green Building Technologies, levert de Quad-Lock-blokken op Curaçao. ‘Het geheim is dat deze blokken geen warmte geleiden. Net als die dikke wanden in oude landhuizen. Eigenlijk leef je in een soort koelbox, die heeft ook dubbele wanden die geen warmte geleiden. Deze techniek bespaart je veertig tot tachtig procent op de aircokosten, afhankelijk van de hoeveelheid ramen die je hebt. Leg je hand maar eens op de binnenmuur van je huis. ’s Ochtends is die ongeveer 28 graden. In de loop van de dag stijgt je muurtemperatuur tot over de veertig graden. Je airco is dus vooral bezig je muren af te koelen.’ Van der Meulen weet dat de Quad-Lock-blokken ongeveer vijf procent duurder zijn, maar die kosten haal je al tijdens de bouw terug. ‘Je tilt die blokjes zo naar boven; een gebouw van 250 vierkante meter trek je in een week op. Elektriciteit aanleggen? Geen gehannes met achteraf bikken in het beton, gewoon een soldeerbout door het foam en klaar.’ Voor Brouwer is het verhaal hiermee nog niet af. ‘De zon buiten houden is met deze techniek gelukt, maar het kan nog koeler in huis door te isoleren waar het kan en de wind te gebruiken waar het moet.’ Aan de zijde van zijn huis waar de wind op staat, plaatst hij relatief kleinere ramen, die naar binnen opengaan. Daar waar de wind het huis verlaat, zijn de openslaande ramen groter, zodat er een soort vacuüm in het huis ontstaat. ‘Daardoor waait de wind net iets harder en is het net iets koeler in huis’, zegt Brouwer. En het kan nog eenvoudiger: ‘De wind begint bij de voordeur, die staat bij mij altijd open. Ik heb een halletje ontworpen met een afsluitbaar ijzeren hekwerk. De dieven blijven zo buiten, terwijl de deur toch openstaat en wind doorlaat.’ Coaching extra editie 2013

ilver

lunches & wines

Vergaderen en lunchen op maat? Silver’s Business room T: 461 1639

Johan van Walbeeckplein 20 - Pietermaai

No job too big...no job too small coach advertentie silver september 2013.indd 1

19-09-2013 18:53:11

Domestic Cleaning Window Cleaning Cleaning products & mate-

Carpet & S p e c i a l t y Cleaning Housekeeping

Total Services Cura-

Willemstad - Tel 736 4940

cao - Mauritslaan # 2 -

Piekdrukte?

Uitzenden

Kad anz Schottegatweg Oost 29c T 738 0852 • F 738 0851 www.kadanz.an • info@kadanz.an

Coaching extra editie 2013

Kies dan voor tijdelijke versterking van uw team. Dat biedt verlichting bij extra werk of afwezigheid van medewerkers. Kadanz brengt mens en werk samen. Wij zijn ervaren in het uitzenden van tijdelijk personeel en kennen de arbeidsmarkt op ons duimpje. Integriteit, transparantie, kwaliteit en daadkracht zijn kernwaarden die ons op het lijf zijn geschreven. Kadanz levert u tijdswinst en expertisewinst, door gebruik te maken van de juiste methoden, processen, wervingskanalen en databases om de beste ‘match’ te vinden. Komt u ook handen tekort? Neem dan contact met ons op. Vandaag nog.

Kadanz werkt

UITBLINKERS

Pas afgestudeerde professionals en hun scriptie Mitchell Pietersz

De energievoorziening op Curaçao moet in de komende twintig jaar radicaal veranderen om te kunnen blijven voldoen aan de energie behoefte. Het is duidelijk dat de installaties van de lokale elektriciteits leverancier Aqualectra in hun huidige toestand niet aan de verwachte behoefte kunnen voldoen. Installaties zijn verouderd, vaak onvoldoende betrouwbaar en zijn zonder grote investeringen niet in staat om in de toekomst de benodigde capaciteit te produceren. TEKST Elly Hellings

Met het plaatsen van nieuwe windmolenparken aan de kust en straatlampen en parkeermeters die door zonne-energie zijn aangedreven, hebben duurzame energiebronnen weliswaar hun intrede gedaan op Curaçao – het consequente gebruik van hernieuwbare energiebronnen staat nog in de kinderschoenen.

Going green

Mitchell Pietersz, 25 jaar, schreef er zijn scriptie over: ‘Going Green. A strategic analysis for circumstances aiding in the successful implementation of Renewable Energy on Curaçao’. Hij behaalde er zijn bachelor degree of science in Business Administration mee aan de Sociaal Economische Faculteit aan de Universiteit van de Nederlandse Antillen. Hij begon meteen met deze studie na het afronden van zijn havo opleiding op het toenmalige Peter Stuyvesant College, tegenwoordig Kolegio Alejandro Paula. Heel bewust koos hij ervoor om op Curaçao te blijven en het eiland niet te verlaten voor zijn vervolgstudie. De band met zijn familie en geboorte eiland is groot.

Samenwerking vereist

Voor zijn scriptie onderzocht Mitchell de toepasbaarheid van drie nieuwe energiebronnen op Curaçao vanuit sociaal-economisch perspectief: windenergie, zonne-energie en biobrandstoffen. Dat deed hij aan de hand van literatuuronderzoek en interviews met stakeholders op Curaçao. Zijn conclusie is dat Curaçao in de toekomst moet gaan kiezen voor de inzet van meer duurzame energiebronnen. Van de drie onderzochte bronnen zijn zonne- en windenergie op Curaçao het beste toepasbaar. De kleinschaligheid van het eiland maakt het onmogelijk om biobrandstoffen kostendekkend in te zetten, nagenoeg alle grondstoffen zouden ingevoerd moeten worden. Ook voor zonne-energie zijn de aanschafkosten van zonnecellen op dit moment nog een belemmerende factor, de investeringskosten zijn nauwelijks terug te verdienen. Echter niet alleen kostenaspecten spelen

een rol, ook wetgeving en bewustwordingsprocessen houden het op grotere schaal inzetten van zonne-energie en andere duurzame energiebronnen nog tegen. Volgens Mitchell is het aan de Curaçaose overheid om een nieuwe visie en nieuw beleid te ontwikkelen om het gebruik van alternatieve energiebronnen te stimuleren, vooral gericht op het op één lijn krijgen van de drie belangrijkste spelers op de duurzame energiemarkt: de overheid, onderzoeksinstituten en het bedrijfsleven.

Ambities

De keuze voor zijn scriptieonderwerp werd ingegeven door persoonlijke interesse en gedrevenheid. Al op jonge leeftijd was hij zich bewust van de milieu- en luchtvervuiling die door de olieraffinaderij wordt veroorzaakt en vroeg hij zich af of dat niet anders kon. Hoewel duurzaamheid altijd zijn interesse zal houden is Mitchell na zijn afstuderen een andere richting ingeslagen. Hij wilde graag doorstuderen en koos voor de opleiding master of science in Business Management. De enige mogelijkheid om deze dure opleiding te bekostigen was om naast zijn studie te gaan werken. Hij solliciteerde op een baan bij verzekeringsmaatschappij Nagico en werd aangenomen als projectcoördinator. Een prima baan voor zijn huidige situatie, vindt Mitchell, want Nagico biedt goede studiefaciliteiten. Hoe zijn toekomst eruit gaat zien weet hij niet, zijn interesseveld is breed. Die brede en holistische insteek wordt geprezen door zijn scriptiebegeleider Guido Rojer: ‘Mitchell is iemand die altijd alles van alle kanten bekijkt en de meest onverwachte aspecten met elkaar verbindt. Hij verdiept zich in alle facetten van de materie waar hij mee bezig is en komt vervolgens met een heel compleet advies.’ Zelf vindt Mitchell het dan ook helemaal niet verrassend dat zijn droombaan op een heel ander werkveld gezocht moet worden. Het allerliefste zou Mitchell ooit als stock broker oftewel handelaar in aandelen aan de slag gaan. Geen voor de hand liggende baan op Curaçao, maar zijn geliefde eiland zal hij er niet snel voor in de steek laten.

Coaching extra editie 2013

DUURZAAMHEID

DUIDEN VAN DUURZAAMHEID

Toen ik mij voor dit themanummer in duurzaamheid mocht gaan verdiepen, vroeg ik mij af hoe duurzaamheid zich ver houdt tot de aandacht voor het milieu. Gevoelsmatig heeft het één te maken met het ander. Dit artikel is het resultaat van de zoektocht naar de oorsprong en duiding van het begrip dat centraal staat in deze Coaching. TEKST Michiel van der Veur

Definitie van duurzaamheid

Een eerste zoektocht op internet leert dat duurzaamheid een containerbegrip is: er bestaan nogal wat verschillende visies over de wijze waarop het ingevuld kan of moet worden. De meeste definities zijn gebaseerd op de gedachte dat de hulpbronnen waarmee welvaart wordt voortgebracht, zowel nu als in de toekomst, schaars en eindig zijn. Gekoppeld aan de toekomst en ontwikkeling van de mensheid, wordt duurzaamheid door critici en tegenstanders als een ‘doemscenario’ bestempeld. Doemscenario of niet, eindigheid is een kenmerk van alles in ons leefsysteem: de grondstoffen, opnamecapaciteit van de aarde, natuurlijke omgeving en het aard oppervlak zijn allemaal eindig. De eindigheid van onze hulpbronnen vertaalt zich in onzekerheid over de toekomst. De vraag hoe economische, demografische en technologische ontwikkelingen zich in de toekomst verhouden tot de draagkracht van onze leefsystemen is cruciaal. Hoe verder in de toekomst, hoe groter de onzekerheden en dus hoe moeilijker om in te vullen. Een van de definities van duurzaamheid is ‘Het streven om op lange termijn een evenwicht tussen ecologische, economische en sociale belangen te bereiken en in stand

Coaching extra editie 2013

te houden’. Dat maakt iedere ontwikkeling die op technologisch, economisch, ecologisch, politiek of sociaal vlak bijdraagt aan een gezonde aarde en welvarende bewoners duurzaam. Alle modellen over duurzaamheid beschrijven duurzaamheid als het punt waar de mens, de economie en het milieu samenvallen (zie figuur 1). De modellen combineren concepten op het gebied van duurzame ontwikkeling, maatschappelijk verantwoord ondernemen en persoonlijk leiderschap. Elena Cavagnaro en George Curiel voegen in hun boek ‘The three levels of sustainability’ aan het model drie lagen toe: een laag voor het individu, een voor de organisatie of groep en een voor de samenleving (zie figuur 2). Zij stellen dat de kwaliteiten in de mens die bijdragen aan persoonlijk leiderschap de kern van hun duurzaamheidsmodel vormen, omdat persoonlijk leiderschap een voorwaarde is voor het begeleiden van duurzame ontwikkeling.

Denken over duurzaamheid

In het debat over duurzaamheid vervult de United Nations Monetary and Financial Conference in 1944 een belangrijke rol. Tijdens die conferentie werd de structuur

Individu

voor internationale, financiële en economische verhoudingen na de Tweede Wereldoorlog bepaald, werden het IMF en de Wereldbank opgericht en een systeem van wisselkoersen bepaald. Om te voorkomen dat sociale onrust opnieuw tot een oorlog zou leiden, is voor een financieel-economisch systeem gekozen waarin de nadruk kwam te liggen op economische groei en stabiliteit. De vraag naar nieuwe producten en diensten op de korte termijn was hiermee bepalend voor de planning voor de lange termijn. De reguliere vraag naar producten en diensten bleek echter onvoldoende om een constante economische groei te genereren. Door het verkorten van de levensduur kon nieuwe vraag gecreëerd worden. De focus verschoof langzaam van het bevredigen van basisbehoeften naar het verschaffen van prestige en identiteit aan de consument. Daarmee werd een product niet langer gebruikt tot het kapot was, maar vervangen op het moment dat het uit de mode raakte. Met de kortere levensduur van een product nam ook het beslag op de leefomgeving toe. Door critici wordt dit systeem omschreven als de consumptiemaatschappij of het consumentisme. De Club van Rome, een stichting van 36 Europese wetenschappers die eind jaren zestig werd opgericht, bracht in 1972 haar rapport ‘Grenzen aan de groei’ uit. Hierin werden op basis van computermodellen (sombere) prognoses gepresenteerd over de toekomst van de wereld. Het ontzag voor computers, in combinatie met de oliecrisis uit 1973, resulteerden in grote politieke en maatschappelijke aandacht. De onrust en bezorgdheid ebden weg toen bleek dat de gebruikte modellen niet houdbaar waren. Sindsdien heeft de Club van Rome haar model aangepast en probeert zij regeringen en politici,

Organisatie/ Samenleving groep

Economie De zorg voor jezelf Winst

Verantwoordelijke economische groei

Ecologie De zorg voor ons allemaal Planeet

Effectieve bescherming van het milieu

Sociaal

Eerlijke sociale ontwikkeling

De zorg voor jou en mij

Mensen

Figuur 2

De overheid vervult een cruciale rol bij het definiëren, invullen en realiseren van duurzaamheid Economie

maatschappelijk verantwoord ondernemen levensvatbaar

Ecologie

duurzame ontwikkeling

billijk duurzaam

leefbaar

Sociaal

persoonlijk leiderschap

Figuur 1

op basis van de resultaten van haar onderzoek naar de kwantitatieve en kwalitatieve samenhang van de wereldproblemen, te stimuleren tot gecoördineerde maatregelen. In 1987 bracht de World Commission on Environment and Development het

> boeken The three levels of sustainability Elena Cavagnaro en George Curiel

Prosperity Without Growth: Economics for a Finite Planet Tim Jackson

> online www.duurzaamheid.nl www.wbcsd.org www.un-documents.net/our-common-future.pdf www.ted.com/playlists/28/sustainability_by_design www.youtube.com - the story of stuff www.uitzendinggemist.nl - Tegenlicht uitzending ‘Overvloed’

rapport ‘Our Common Future’ uit. In het rapport werd een verband gelegd tussen de milieuproblematiek enerzijds en de armoede in het Zuiden en niet-duurzame productie en consumptie in het Westen anderzijds. Duurzame ontwikkeling werd voor het eerst gedefinieerd. De termen duurzaamheid en duurzaam gebruik vinden hun oorsprong in de bosbouw en de visserijbiologie, waar de betekenis verwant was met begrippen uit de ecologie. De begrippen verwezen naar een vorm van natuurbeheer die de natuurlijke structuren en processen niet principieel aantast. Hierna volgden de VN-conferenties in Rio de Janeiro (1992) en Johannesburg (2002). Op de conferenties werd het Biodiversiteitsverdrag opgesteld en afgesproken om nieuw beleid te ontwerpen voor milieu en ontwikkeling. Ook werd bepaald dat het huidige hoge welvaartspeil in het Westen niet tot in lengte van dagen op hetzelfde peil kan worden gehouden. In 2006 wist Al Gore met de documentaire ‘An Inconvenient Truth’ over het broeikaseffect en de gevolgen ervan, veel aandacht voor duurzaamheid te trekken. Hoewel de documentaire een Oscar kreeg en een inspiratiebron voor vele politici en bestuurders is, ontstond er kritiek toen bleek dat effecten van klimaatverandering die in de film werden genoemd, overdreven waren en dat zonder voldoende bewijs weersverschijnselen werden toegeschreven aan klimaatverandering.

Discussie over duurzaamheid

Duurzaamheid wordt vaak genoemd in samenhang met ecologie. We krijgen aandacht voor milieubewustzijn, recycling, energiebesparing en natuur behoud. Daadwerkelijke duurzaamheid heeft echter ook betrekking op ondernemen en investeren (de economische kant) en veiligheid, gezondheid en de gemeenschap (de sociale kant). Veel bedrijven besteden inmiddels onder de noemer sustainability of maatschap Coaching extra editie 2013

DUIDEN VAN DUURZAAMHEID pelijk verantwoord ondernemen aan dacht aan duurzaamheid. De World Business Council for Sustainable Development heeft in haar rapport ‘Vision 2050’ een richting willen geven hoe een wereldbevolking van negen miljard mensen kan worden onderhouden rekening houdend met de grenzen van de aarde. De overheid vervult een cruciale rol bij het definiëren, invullen en realiseren van duurzaamheid. De Monitor Duurzaam Nederland van het CBS bekijkt de duur-

Coaching extra editie 2013

zame ontwikkeling aan de hand van de kwaliteit van leven hier en nu in relatie tot de kwaliteit van leven later en elders. Hiermee ontstaat een toetsingskader en een instrument om te vergelijken. De discussie over duurzaamheid gaat ook vaak over het economisch model en de vraag of het huidige model deel van de oplossing kan zijn. Volgens critici heeft het huidige systeem een eenzijdige focus op consumeren en is daardoor te veel verweven met de problemen die duur-

zaamheid in de weg staan. In elke discussie over duurzaamheid komt terug dat de mensheid moet komen tot een omslag in denken en doen. Direct daarna ontstaan de verschillen: gaan we door, maar op een andere manier, of moeten we genoegen nemen met minder om te overleven? Met dank aan John Amarica, Tim Martina en Tim van den Brink.

KENNIS

Wilt u interessante evenementen, seminars, workshops, lezingen of publicaties onder de aandacht brengen van managers en professionals op Curaçao? Laat het ons weten. Mail uw informatie naar redactie@ coaching-magazine.net of neem direct contact met ons op via telefoonnummer 465 7205.

Werken aan duurzaamheid

In november vindt een tweedaagse workshop plaats voor mensen die graag willen werken aan initiatieven die daadwerkelijk een verschil maken in de samenleving. Deelnemers worden getraind en gecoacht om zelf projecten te ontwerpen, die gericht zijn op duurzame oplossingen voor problemen op bijvoorbeeld het gebied van gezondheidszorg, educatie of milieu. De workshop wordt geleid door Josselyne Herman-Saccio en vindt plaats op zaterdag 23 en zondag 24 november van 10.00 tot 19.00 uur. Meer informatie op de website van United Global Shift, de organisator van de workshops; www. unitedglobalshift.org. U kunt ook contact opnemen met een van de lokale vertegenwoordigers op 517 6621 of 527 1297.

Externe communicatie

Curassavica organiseert in december workshops externe communicatie voor kleine bedrijven. Met behulp van richtlijnen en tips wordt vier avonden gewerkt aan een eigen communicatieplan. Onderwerpen die onder meer aan bod zullen komen zijn formulering van de doelen en doelgroepen, de meest effectieve communicatiemiddelen en het kiezen voor (sociale) media. Niveau van de workshops is mbo+. Kosten voor deelname zijn NAf 280,- excl. ob, per persoon. Inschrijven kan via de website www.curassavica.net.

Out of the box

Steven Coutinho heeft de tweede editie van zijn boek ‘Thinking outside Nature’s Box’ afgerond. Veel grondstofrijke landen hebben de afgelopen decennia geen economische groei en welvaart kunnen bewerkstelligen. Volgens de schrijver is het belangrijkste voor deze landen dat er hogere en stijgende salarissen gecreëerd worden voor een groter deel van de bevolking, door te kiezen voor en het faciliteren van sectoren die meer waarde per werknemer genereren. Coutinho vergelijkt internationale succesverhalen met de situatie in Suriname en komt met praktische oplossingen om tot meer welvaart te komen.

Leidinggeven en motiveren

Teamwork organiseert 9 december een eendaagse training voor leidinggevenden die meer uit zichzelf en zijn of haar medewerkers willen halen. Onderdelen van de training zijn onder meer het inspireren van het team,

stijlen van leidinggeven en omgaan met weerstand en conflicten. De kosten bedragen NAf 495,- inclusief lesmateriaal, certificaat en lunch. Meer informatie op www.teamworkcuracao.com.

Syllabus over goed bestuur

Brede Kristensen, directeur van consultancybureau K&Kconsult en schrijver van diverse boeken over onder andere good governance, heeft een nieuwe versie geschreven van zijn ‘Policy Development Syllabus’. Hierin vindt u uitgebreide en praktische informatie over alle stappen die genomen moeten worden om goed beleid binnen het openbaar bestuur te ontwikkelen. Op de website www.kkconsult-caribbean.com kunt u het bestand gratis downloaden.

Social media-strategie

Mixmarketing organiseert workshops over de basisprincipes en het effectief inzetten van social media. Op drie dinsdagavonden wordt ingegaan op het bepalen van een strategie en de middelen die toegepast kunnen worden binnen verschillende media, zoals een publicatieschema, apps en Insights. De workshops hebben een praktische insteek; de cursisten hebben een eigen laptop nodig om aan de slag te gaan. De workshop zal worden gegeven aan maximaal tien deelnemers, op 5, 12 en 19 november. Voor meer informatie en inschrijving: www.mixmarketingcuracao.com.

Presentatievaardigheden

Voor iedereen die beter wil worden in mondelinge presentaties, organiseert GR8-skills een training van drie middagen, waarbij de deelnemers technieken aanleren om helder en zeker te presenteren. Bij het houden van een presentatie komen vaak ook (ongewenste) emoties aan de oppervlakte; het managen van die emoties komt ook aan bod tijdens de training. Data: 21 en 28 november, 3 december. Locatie: het kantoor van GR8-skills in Salinja Galleries. De prijs is NAf 695,- exclusief ob. Voor meer informatie kunt u contact opnemen via telefoonnummer 820 8888. Wijzigingen voorbehouden

Coaching extra editie 2013

RONDETAFELGESPREK

‘We staan aan het begin van het begin’ Rondetafelgesprek over duurzame ontwikkeling op Curaçao

Curaçao kent steeds meer initiatieven op ecologisch gebied. Gaat het dus goed met onze duurzaamheid? Over deze vraag gaan op een snikhete vrijdagmiddag vijf Curaçaoënaars met expertise en praktijkervaring in debat. Terwijl de airco in Avila’s boardroom zich op de hoogste stand uitslooft, ontspint zich een pittig gesprek vol scherpte en diepgang. TEKST Margo Groenewoud en Jeroen Jansen BEELD René Bergsma

Coaching extra editie 2013

Aan tafel zitten George Curiel, Stephen Walroud, Carlos Weeber, Tim Martina en Michelle da Costa Gomez. Afkomstig uit diverse disciplines, maar met één ding gemeen: ze zijn alle vijf in de praktijk bezig met het bevorderen van duurzaamheid.

Aandacht voor het grote plaatje

Michelle da Costa Gomez startte na jarenlang bij natuurbeheerorganisatie Carmabi gewerkt te hebben met haar man Leon Pors de Curaçao Footprint Foundation. George Curiel schreef met Elena Cavagnaro het boek ‘The three levels of sustainability’ (Greenleaf Publishing, 2012). Dit boek kan in het buitenland op warme belangstelling rekenen. Het bedrijf EcoVersum van oud-parlementariër Stephen Walroud biedt waterrecyclingsinstallaties aan. ‘Mijn klanten komen vrijwel allemaal terug na een eerste aankoop. Als mensen eenmaal gestart zijn met het bewust gebruiken van een natuurlijke bron als regenwater, laat het ze niet meer los.’ Ook architect Carlos Weeber werkt met gemotiveerde opdrachtgevers. ‘Ik leg standaard aan mijn potentiële klanten de lijst met ’de tien punten van Carlos’ voor, die alles te maken heeft met een comfortabel, natuurlijk binnenklimaat zonder airco en dus in verband staat met duurzaamheid. Zonder instemming met die lijst ga ik niet aan de slag.’ Tim Martina was tijdens en na zijn studietijd in Nederland op verschillende terreinen actief op het gebied van duurzame ontwikkeling en wilde dat voortzetten op Curaçao. Hij werkt nu als freelance ICT’er voor het midden- en kleinbedrijf en is bij het Bedrijvenplatform Milieu (BPM) betrokken onder andere als bureaucoördinator. ‘Mijn belangrijkste drijfveer is om aandacht voor het macroniveau te genereren, voor het grote plaatje en de verbindingen tussen de schakels.’

Niet het product maar het proces

Daarmee komen we terug op de beginvraag: er gebeurt van alles, maar is Curaçao goed op weg als het gaat om die duurzaamheid? Tim Martina geeft hierop een helder antwoord. ‘Wat we hier zien zijn producten. Duurzaamheid gaat niet om producten maar om processen; niet om wat, maar om hoe. Duurzaamheid neemt toe door op minder voor het milieu belastende wijze economische groei te realiseren. Je moet naar het hele systeem van ‘People, Planet and Profit’ kijken, dus letten op de samenhang van sociale, ecologische en economische factoren. Het aanbod van ecologisch verantwoorde producten kan dus in de lift zitten – en dat is mooi – maar dat zegt niets over het effect op de toename van duurzaamheid.’ Voor de tafelgasten is het duidelijk dat de groep Curaçaoënaars met aandacht voor ecologische initiatieven en producten groeit; zij maken zelf ook deel uit van die beweging. Alhoewel het gesprek gestart is met de intentie om geen klaagzang van dit artikel te maken, kunnen de deelnemers er niet omheen: het pessimisme over aandacht voor duurzaamheid op Curaçao overheerst. Hier staan ze eerst bij stil, voordat een verkenning volgt naar lichtpunten, positieve voorbeelden en breekijzers.

Weinig meer dan een kreet

George Curiel vervolgt het debat met een duidelijk statement: ‘Nee, ik zie hier geen duurzame ontwikkeling. We zijn eigenlijk nog verder van huis. We hebben het over duurzame ontwikkeling, maar op Curaçao wordt amper over ontwikkeling gedacht en gesproken. Voor duurzame ontwikkeling is een multi-dimensionale benadering een vereiste en het moet programmatisch worden aangepakt. We zijn nu veelal cosmetisch, ad hoc en te reactief bezig.’ Carlos Weeber haakt daarop in. ‘In de hele wereld wordt invulling gegeven aan duurzaamheid door het te benaderen als een nieuw evenwicht binnen een diversiteit aan belangen. Maar duurzaamheid is hier hooguit een soort vaag, abstract, inhoudsloos begrip.’ Martina herkent dat. ‘Het begrip duurzaamheid is op dit ogenblik nog heel breed en wordt daarom persoonlijk ingevuld. Vanuit BPM zijn we bezig om onderdelen van duurzame ontwikkeling als ‘missies’ te omschrijven. Daarmee werken we aan praktische bewustwording bij bedrijven. Als ik naar de houding van beleidsmakers kijk, ben ik net als de anderen niet optimistisch omdat er heel weinig aandacht voor is, maar ik zie veel op gang komen op het vlak van bewustwording bij burgers en in bedrijven, en ook op het gebied van educatie. Dat geeft hoop.’ Volgens Michelle da Costa Gomez is er op het gebied van bewustwording misschien wel iets in gang gezet, er is nog veel te bereiken: ‘Meer dan een kreet of modewoord is duurzaamheid helaas nog niet. Op individueel niveau kom ik veel emotionele weerstand tegen. Veel mensen voelen zich oncomfortabel bij een nieuw product of hebben er geen zin in om hun levensstijl aan te passen. Alsof je opeens helemaal niets meer mag wanneer iets duurzaam wordt opgepakt.’ Weeber: ‘Wat mij zorgen baart is dat wij als samenleving weinig dynamisch zijn. Als je een tijd in het buitenland bent geweest, dan zie je na terugkomst op Curaçao misschien hier en daar een nieuw gebouw, maar in wezen is er niets veranderd.’

Drivers en breekijzers

Onderwijs is een essentiële schakel, daar is iedereen het over eens. Maar wat is de meest effectieve vorm van onderwijs? Geboeid wordt geluisterd naar Da Costa Gomez als zij een Brits onderzoek naar voren brengt. ‘Aanleiding voor dit onderzoek was de observatie dat het rendement van natuur- en milieueducatie zo laag was. Uit het onderzoek bleek dat natuur en milieu wel belangrijk worden gevonden door veel mensen, maar zij plaatsen het in hun ‘out group’ – alle factoren in een menselijk leven die getolereerd worden zolang ze geen bedreiging vormen. In stress of nood kiest een mens voor zijn ‘in group’ – familie, een dak boven je hoofd, dat soort zaken. Voor het merendeel van de mensen heeft de natuur daarin geen plaats. Terwijl natuur en milieu in essentie wel een wezenlijk onderdeel van de ‘in group’ zijn, denk aan de basale levensvoorwaarden zuurstof, water en voedsel. Dus dat is psychologisch gezien de ontbrekende schakel. Onderwijs is noodzakelijk om

Coaching extra editie 2013

Dynaf powerful

on the market since 1999

For your total package of power solutions with our: Trustworthy Generator sets, strong long-running Marine engines, clean cost-saving and long lasting Solar systems, Battery back-up, Power filtration, energy saving UPS and Surge protections. Call us to find out more! CURAÇAO T: (599-9) 736 3299 www.dynaf.com Dynaf Curacao Energetic solutions

Voor alles wat ‘un tiki’ uit de hand loopt. afvalcapaciteit: 15 tot 20m3 (dat is veel!)

genoeg tilvermogen voor een walviskalf (3260 kg)

telescooparm van 7 meter

chauffeur inbegrepen

uitschuifbare steunpilaren voor extra stabilitieit

Feestje gehad? Regenafval of troep in de tuin? Iets anders wat je zelf niet zo 1-2-3 weg krijgt? De Selikor tuinvuilservice beschikt over een grapple truck die uw problemen in een paar minuten voor u oppakt én afvoert. Bel Selikor op 465 4674 en informeer naar de mogelijkheden. SELIKOR MAAKT SERIEUS WERK VAN AFVAL. WWW.SELIKOR.COM | INFO@SELIKOR.COM

1392_Selikor_Produktcampagne_Grijper_190x138.indd 1

9/17/13 12:01

RONDETAFELGESPREK

George Curiel

Stephen Walroud

kinderen al op jonge leeftijd bewust te maken van het feit dat zaken als natuur en milieu van primaire waarde zijn voor het bestaan van de mens.’ Curiel pleit voor een vroege start. ‘Bij jongeren tot vijf jaar ligt de basis. Als je pas als volwassene bewust wordt, is het te laat. Daarom is het UNESCO-initiatief om natuur- en milieueducatie op Curaçao naar de middelbare scholen te brengen belangrijk en interessant.’ Martina sluit hierop aan. ‘Bij veel jonge mensen staat het eigenbelang, het ‘steeds meer willen hebben’ voorop. We kunnen hier niet omheen. Wil je mensen overtuigen, dan moet je aanhaken bij dat eigenbelang. Bij BPM doen we dat ook. Een bedrijf zal niets voelen voor iets dat ‘moet’, maar wel voor iets dat wat oplevert.’ Vanuit zijn commerciële achtergrond sluit Stephen Walroud hierop aan. Hij noemt ‘het belang van de portemonnee’ als een cruciale driver voor verandering. ‘Ik denk ook dat de sleutel voor verandering ligt in het individuele belang en vooral daar waar iemand in de portemonnee wordt geraakt. Maar dat is uiteraard niet voldoende. Voor het verbeteren van duurzaamheid moet je het individuele belang kunnen optrekken naar het collectieve. Daar ligt de grote uitdaging.’

Mentaliteit en paradigma’s

Carlos Weeber

Michelle da Costa Gomez

‘Ik wil terug naar de stelling van Weeber’, vervolgt Curiel. ‘Ons eiland is statisch. Dat klopt, zelfs in vergelijking met Aruba. Waarom is dat? Hoe kan het dat we vroeger goed waren in trust, goed waren in olie. Kansen konden oppakken en laten groeien, kansen die ons van buiten aangereikt werden. Waarom blijft nu alles zo steken? Ik denk dat het ons ontbreekt aan een beeld van waar we naartoe willen. De visie werd altijd voor ons gemaakt. Nu moeten we het zelf doen. We staan aan het begin van het begin.’ ‘Er is nog helemaal geen begin’, vult Weeber kritisch aan. ‘Die oude ellende is nog niet eens afgerond. Shell heeft zo’n enorme stempel gedrukt op dit eiland. Het zou enorm uitmaken als we het hele ding plat zouden gooien.Wat een bevrijding zal dat zijn. Pas dan zal het eiland een nieuwe start kunnen maken.’ Walroud luistert gefascineerd. ‘Dit brengt mij weer helemaal terug in de discussie die we in de Staten hadden over de Isla. Ik herinner me nog zo goed dat iemand opeens uit de grond van zijn hart zei: “Het kan toch niet zo zijn dat het lot bepaalt wat er met de Isla gebeurt?”. Maar daar komt het wel op neer. In de Statendiscussie voel je dat je een beetje aan het bootje mag bewegen, maar niet te veel. De macht ligt elders, er wordt geen besluit genomen. Of een ramp, óf de rechter zal een doorbraak forceren.’

Mentaliteit is volgens de gesprekspartners de bepalende factor voor het verbeteren van duurzaamheid op Curaçao. Walroud ziet wel een kentering. Hij brengt het voorbeeld van Oostpunt naar voren. ‘Die ontwikkeling stemt mij echt positief; dat een belangengroepering puur uit milieuoogpunt een deel van Oostpunt wil opkopen. Geen protestmars maar gewoon zorgen dat je het gebied kunt kopen, alleen maar om het goed te beheren en te zorgen dat het blijft zoals het is. Toen ik dat las dacht ik echt wow! – dit is zo’n andere taal, dit is zo’n andere manier van het spel spelen. Hier geloof ik in.’

Universiteit en ‘intelligentsia’

Ook in de afronding van het gesprek komt Aruba weer naar voren als voorbeeld. Daar is een gezamenlijke visie geformuleerd en worden ter bevordering van duurzaamheid verbindingen gezocht tussen universiteit, het bedrijfsleven en de overheid. Minister-president Mike Eman heeft in dit platform een belangrijke rol op zich genomen om het belang te benadrukken en te zorgen dat er in de praktijk ook echt iets gaat gebeuren. Met name de rol van de universiteit is voor de tafelgenoten een belangrijke. ‘De UNA zou op dit gebied een enorme driver moeten worden, waarbij elke faculteit gefocust is op duurzaamheid’, stelt Weeber. ‘De discussie over duurzaamheid ontbreekt in onze samenleving volledig. Vanuit een universiteit verwacht je dat ze vooruit kijkt, de samenleving intellectueel aanstuurt.’ Van alle tafelgenoten krijgt hij bijval. Of het realistisch is om dit op dit moment te verwachten van de UNA, of dat je als ‘intelligentsia’ zelf de handschoen moet oppakken, is de vraag. ‘We moeten niet op de UNA wachten’, stelt Da Costa Gomez. ‘Het is voor mij vanmiddag voor het eerst in heel veel jaren dat ik zo’n goed en inspirerend gesprek over dit onderwerp heb gevoerd. Ik zou dit gesprek graag willen voortzetten.’ Het initiatief kan op volledige bijval rekenen. ‘Er zijn nog veel onderwerpen waar we niet aan toegekomen zijn’, vult Martina aan. ‘We hebben het bijvoorbeeld niet gehad over de groei van de bevolking. Dat is een cruciaal onderwerp. Als het aan de regering ligt verdubbelt de bevolking. Maar komt dat de duurzaamheid ten goede?’ Curiel voelt zich ook enorm aangesproken door het voorstel. ‘Waarom niet in een zaal met publiek?’ Met dit voornemen wordt het gesprek afgerond. We staan nog maar aan het begin van het begin, had Curiel eerder opgemerkt. Maar ook voor de gesprekspartners blijkt dit rondetafelgesprek een nieuw begin. Wordt vervolgd!

Tim Martina Coaching extra editie 2013

De kunst van inclusie

De Verenigde Naties op Curaçao Alle betrokkenen mee laten beslissen bij moeilijke kwesties; het is makkelijker gezegd dan gedaan. Coaching sprak met Iwan Zunder, projectmanager ‘Capacity Development and Institutional Strengthening of Curaçao’. Aangesteld door het United Nations Development Programme (UNDP), met een forse taak: Curaçao helpen bij het ontwikkelen van een integrale visie op zijn toekomst en daarin concrete stappen zetten. ‘Inclusie’ is daarbij een belangrijk instrument. Een gesprek over de elementen van dat begrip en hoe ze passen binnen Curaçao. TEKST Jeroen Jansen

Iwan Zunder verdiende zijn sporen in Europa en Afrika. De geboren Amsterdammer groeide op in Suriname en begeleidde jonge ondernemers bij het opstarten van bedrijven. Zo was hij betrokken bij het begeleiden van ondernemers die kansen zagen in Afrika, Suriname en dus ook op Curaçao. Nu is hij er zelf werkzaam. ‘Er moet in drie jaar tijd veel gebeuren. We zetten een ‘Nationaal Ontwikkelingsplan’ op. Dat plan is vooral een belangrijk ankerpunt, nog belangrijker is de manier waarop we dat samen invullen en hoe we tot actie komen. Er is drie jaar onderzoek gedaan naar de verschillende opties die Curaçao heeft voor duurzame ontwikkeling; wij bouwen hierop voort. We werken aan de vaardigheden die mensen nodig hebben voor een duurzame toekomst van Curaçao. Daarnaast werken we aan ‘DevInfo’, een systeem om regelmatig betrouwbare data aan te leveren die we voor beleid kunnen gebruiken. We helpen mee om mensen financierders te laten vinden voor initiatieven op het gebied van een duurzaam Curaçao, zogenaamde donor mobilisation. Tenslotte is al eerder duidelijk geworden dat het eiland een stap te zetten heeft in de bestrijding van armoede en milieuvervuiling. Ook daaraan willen we een bijdrage leveren door projecten op dat gebied mogelijk te maken. De lokale overheid maakt dit programma mogelijk, maar we voeren het samen uit met NGO’s, bedrijven en de media. Inclusie is een belangrijk middel om gezamenlijk alle doelen te halen.’

Participatie en transparantie

Hoe helpt inclusie dan? Zunder: ‘Het is geen wondermiddel, eerder een manier van kijken. Voordat je gaat

Coaching extra editie 2013

praten moet je zo goed mogelijk weten of alle belangrijke groepen meedoen. Vervolgens gaat het om participeren en samen verantwoordelijkheid nemen. Transparantie over de beslissingen die je neemt is cruciaal. Wat wij vanuit UNDP willen doen is instrumenten aanreiken om de goede gesprekspartners te selecteren en om werkelijk het gesprek met elkaar aan te gaan. En vervolgens ook te doen wat je afgesproken hebt. Dat lijkt zo eenvoudig, maar vaak blijven mensen binnen een comfort zone opereren. Terwijl de werkelijke discussies juist buiten die comfort zone plaatsvinden. Daar waar je tegengestelde belangen en meningen vindt, van mensen die je anders niet ontmoet. In een eerder stadium organiseerde UNDP daarom een cursus ‘Democratic Dialogue’ en momenteel organiseren we rondetafelgesprekken. Ook dat is inclusie: met elkaar discussiëren op basis van gelijkwaardigheid.’ Volgens de projectmanager staat bij inclusie het omarmen van diversiteit centraal: ‘Ik verbaas me over de veelheid aan groepen en meningen op het eiland. Het lijkt me vrij moeilijk om tot duurzame oplossingen te komen zonder dat je met inclusie al die invalshoeken een plek geeft. In oktober organiseert UNDP een internationale conferentie rondom het programma hier op Curaçao. Het is één van de manieren waarop wij zowel nationaal als internationaal partijen willen betrekken bij dit programma. Door dialogen te organiseren, maar ook door gewoon te ‘doen’. Bij het opbouwen van een land hebben we iedereen nodig. Ook alleenstaande moeders kunnen bijvoorbeeld perfect inclusief leiderschap tonen.’

Waar moet inclusie toe leiden? Volgens Zunder tot concrete, duurzame beslissingen en keuzes. ‘Op Curaçao is het opvallend dat veel professionals die wij spreken inclusie deels accepteren. Maar op een gegeven moment moet er dan wel iemand met de vuist op tafel slaan, verantwoordelijkheid tonen en beslissingen nemen. Die harde hand is misschien prettig, maar de praktijk wijst uit dat mensen zich buitengesloten voelen en dat kan zelfs leiden tot verzet. Maar mensen ergens bij betrekken, betekent ook verantwoordelijkheid nemen. Deels eigenaar zijn van een uitdaging. Die betrokkenheid, dat maakt van inclusie een heel duurzaam instrument.’

Duurzame relatie mens en omgeving

Aruba-Bonaire-Curaçao-St. Maarten-Rotterdam-Suriname-Cuba

Hoe moeten we inclusie koppelen aan thema’s als duurzaamheid en groen leven? ‘Eigenlijk gaat al ons werk om relaties opbouwen. Duurzame relaties. Niet alleen met de mensen om je heen, maar ook met de fysieke omgeving. Een leider die rekening houdt met de omgeving, weet ook hoe hij daar gebalanceerd gebruik van maakt. Uit de rapporten van de ‘Millennium Development Goals’ weten we dat Curaçao nog verder moet werken aan het conserveren van haar natuurlijke grondstoffen en leren daar zo goed mogelijk gebruik van te maken.

Wij hebben middelen om pilot-projecten op dat gebied te stimuleren. Inclusie vormt in al onze activiteiten de rode draad.’ Iwan Zunder wijst op de sportwereld voor mooie voorbeelden van inclusie: ‘Met name in teamsporten is inclusie vaak een sleutel voor succes. Kijk naar de junior league: een coach kan binnen een honkbalteam niet steunen op twee

iedereen in te zetten, ongeacht achtergrond. Had hij dat niet gedaan, dan hadden mensen zich buitengesloten gevoeld, met alle gevolgen van dien.’

Tot slot

Inclusief werken is een kunst op zich dus, maar valt het te leren? Volgens Zunder voor een groot gedeelte wel. ‘Een deel moet in je zitten. Authenticiteit.

‘We werken aan de vaardigheden die mensen nodig hebben voor een duurzame toekomst van Curaçao’ sterren, hij moet zijn hele team en de mensen erom heen kennen en op de juiste manier inzetten. Collectief ergens naartoe werken, maar wel beslissingen nemen. Je ziet het ook bij een succesvolle voetbalcoach als Guus Hiddink, die in zeer diverse landen de cultuur razendsnel ‘leest’, een groepsgevoel opbouwt en successen boekt.’ Maar Zunder vindt Nelson Mandela het mooiste voorbeeld van inclusie: ‘Omdat hij de diversiteit van zijn land omarmde, in plaats van dat hij klappen uitdeelde. Hij had dat met alle recht kunnen doen, maar hij besloot om

Iemand die niet ‘echt’ is, zal moeilijk een inclusief proces kunnen leiden, omdat die niet geloofwaardig overkomt. Die valt door de mand. Wat je wel kunt leren is om conflicten te analyseren en groepen van stakeholders te benoemen. Bovendien, als je kritisch naar jezelf en naar je eigen vooroordelen durft te kijken, ben je beter in staat om diversiteit te omarmen en daar het beste uit te halen. Daar gaan we ook voor. Met als uiteindelijk doel om dit land verder op te bouwen. Behoedzaam en met iedereen aan boord.’

KPMG Meijburg Caribbean

, belastingadviseurs, verleent fiscale diensten vanuit haar kantoren op Aruba, Bonaire, Curaçao, St. Maarten en Suriname, alsmede vanuit haar “Dutch Caribbean & Suriname Desk” te Rotterdam. Tevens wordt vanuit deze kantoren de Cubaanse markt bediend. Voor de uitbreiding van ons team in Curaçao, Aruba en Suriname zoeken wij gekwalificeerde Tax Assistants. Nadere actuele informatie wordt verstrekt op onze website www.kpmg.com/dutchcaribbean of telefonisch door: Harry Canters / Fong-Mang Cheong: 732-5400

TAX IS OUR BUSINESS!

© 2013 KPMG Meijburg Caribbean, belastingadviseurs, is een Curaçaos samenwerkingsverband van besloten vennootschappen en is lid van het KPMG netwerk van onafhankelijke leden verbonden aan KPMG International Cooperative (“KPMG International”), een Zwitserse entiteit. Alle rechten voorbehouden.

Bedrijven Producten Diensten Projecten Initiatieven

MENS EN NATUUR CENTRAAL Morena is als modern, luxe en rustig Eco Resort een uniek vakantieverblijf voor iedereen die duurzaam met zijn omgeving om wil gaan. In Morena Resort staan mens en natuur beiden centraal. Met trots ontvingen wij een gouden ‘Green Key Award’ èn een gouden ‘Travel Life Award’ van twee internationaal erkende milieukeurmerken, waar wij met hart en ziel achter staan. Mazzai Spa, de spa op het resort werkt ook met uitsluitend natuurlijke producten.

Jan Thiel Beach, Curaçao Tel.: +5999-747 3737 E-mail: info@morenaresort.com

www.morenaresort.com

• environmental management services • energy & water management • environmental planning & policy • environmental studies & permit applications We established EcoVision in 1993 on the island of Curaçao as an independent environmental consultancy and management firm to contribute to a healthier and greener Caribbean. The synergy that follows the integration of local know-how and global expertise allows us to complete multidisciplinary projects, locally as well as abroad.

Mauritslaan 1, Curaçao | Phone: +599 9 736 9533 E-mail: consultants@ecovisionnv.com | www.ecovisionnv.com

Lid BPM

Milieubewust en duurzaam

COACHING SELECTIE

’N KLEIN EILAND, ÉÉN GROOTS PLAN!

Lid BPM

Curaçao Airport City wordt de eerste 100% zelfvoor zienende luchthavenstad in de regio. Volledig voorzien van groene energie, dankzij Sea Water Air Conditioning, Waste to Energy en Ocean Thermal Energy Conversion. De visie van Curaçao Airport Holding voor de 450 hectare Hato terreinen is dus helder: een toekomst vol duurzaamheid!

www.ca-holding.com

Windfarm Playa Kanoa, Curaçao

OVER 24 YEARS OF EXPERIENCE IN SUN SHADING

OP ZOEK NAAR EEN BEETJE SCHADUW? Bij SUNBLOCK® bent u aan het juiste adres

WE BELIEVE IN THE POWER OF NATURE

Affordable electric power and environmentally acceptable energy resource development for the long-term benefit of the community. NuCapital’s sole focus is the origination and development of new wind farms in high cost, under-developed energy markets in the Caribbean and Central and South America. NuCapital’s activities encompass: • Equity Investment/ Project Finance Facilities • Development • Build, Own & Operate P.O. Box 4090 | Curaçao | Phone: +599 9 462 2211 Contact: Roy M. Kolader | e-mail: roy@nucapital.nl

• Zonwering • Rolgordijnen • Parasols • Glasfolie • Carports • Rolluiken • Schaduwzeilen • Harmonica shutters • Insectenwering • Solara adjustable patio covers

Caracasbaaiweg 14a (nabij AutoCity), Curaçao T 465 1801/560 1801 E michael@sunblockcuracao.com

W W W. S U N B L O C KC U R A C A O.CO M

Milieubewust en duurzaam

COACHING SELECTIE

Bedrijven Producten Diensten Projecten Initiatieven

ADOPT A TRAIL Sustainable development is an important feature in the way we do business. A particular project we offer to companies is in the ‘adoption’ of trail sections. The result is not only an important contribution to the island, but also provides a new training facility created especially by you! Being surrounded by beautiful nature has a great impact on the performance of everyone during teambuilding/ training events, and the feedback for your company is exponential. This is one example of how we can help you execute your strategy on Corporate Social Responsibility. For more information visit:

www.wannago-outdoors.com

Ellemieke van Beek, Managing Director Caracasbaaiweg 231, Curaçao t: +5 999 5253720 e: ellemieke@wannago-outdoors.com

De Ruyterkade 13-14 Approx. 65 and 105 sq meters on first floor

F O R R ENT CENTRALLY LOCATED OFFICE AND COMMERCIAL UNITS IN PUNDA

• Great view • High pedestrian traffic areas • Suitable for small to medium sized businesses • Refurbished with energy- efficient lighting

HISTORY IN EVERY PIECE OF FURNITURE

Columbusstraat 14

Retail/commercial unit, approx. 160 sq meters Showroom: Kaya Wilson Godett 33, Pietermaai, Willemstad - Curaçao. Phone: +5999 - 5629347, E-mail: madmac80@hotmail.com or livinggreen72@hotmail.com www. livinggreenfurniturecuracao.com

Artutrust NV

Telephone: 528 7813/738 1272 E-mail: simonwol@yahoo.com BPM-member

MADE BY LIVING GREEN EXOTIC FURNITURE

BPM-bijeenkomst over duurzaamheid en visserij Op 30 oktober organiseert Bedrijvenplatform Milieu een filmavond in Teatro Luna Blou. Op deze avond, waarvoor alle geïnteresseerden welkom zijn, wordt de documentaire ‘Sea the Truth’ vertoond.

In deze documentaire staat de conditie van de zeeën en oceanen centraal in relatie tot de visserij. Slechts een heel klein deel van de wereldzeeën is beschermd gebied en quota worden te hoog vastgesteld en overtreden. Als daar geen substantiële verandering in komt, zijn in 2048 de oceanen leeggevist, aldus de documentairemakers. Na vertoning van de film zal een panel van deskundigen op het gebied van duurzaamheid, milieu, vissserij en mariene biologie toelichting geven op het onderwerp en vragen beantwoorden. Tijdens deze avond zal ook de Sustainable Innovation Award 2013 worden uitgereikt aan het bedrijf dat zich het beste heeft gekwalificeerd als duurzame en innovatieve onderneming op Curaçao. De bijeenkomst start om 19.30 uur. De entree is gratis, registreren kan via info@bpmcuracao.com. Tickets kunnen ook opgehaald worden bij Teatro Luna Blou.

(On)wettig vuil De autoriteiten op Curaçao willen wel, maar kunnen het op dit moment niet: een boete geven voor het storten van vuil in de mondi. TEKST Corinne Leysner

De reden hiervoor is dat na de verandering van de staatkundige structuur enkele wetten – waaronder milieuverordeningen – eerst in de revisie moeten voordat ze in het land Curaçao kunnen worden toegepast. Deze wetten staan inmiddels al drie jaar op de zogenoemde negatieve lijst. Bij illegaal afval dumpen gaat het vooral om de wetten ‘Eilandsverordening Bevordering Openbare Orde en Bescherming Gemeenschap’ (EBOOBG) en de ‘Afvalstoffenverordening’. Voor 10 oktober 2010 gaf de EBOOBG de politie en SKS (Servisio Kòntròl i Seguridat) de mogelijkheid om iemand aan te houden wanneer die op heterdaad werd betrapt op het illegaal dumpen van afval. Op die manier kon een boete tenminste het leed verzachten. De genoemde wetten zijn echter niet de enige wetten die nog moeten worden herzien. En wanneer de wetten eenmaal zijn aangepast moeten ze eerst worden goedgekeurd door het parlement. Wanneer deze verordeningen weer kunnen worden toegepast blijft voorlopig dus onbekend. Is er dan geen enkele manier waarop illegale vuilstort kan worden aangepakt? Dat kan, als de eigenaar van het stuk grond waar illegaal gedumpt wordt een zaak aanhangig maakt tegen de overtreder. Natuurlijk moet je dan wel weten wie die overtreder is en met harde bewijzen komen van de overtreding.

Coaching extra editie 2013

INSPIRERENDE GROENE INITIATIEVEN

TEKST Mirjam Boers, Corinne Leysner en Victorine Stille

Het mangroveproject

Educatie over en herplanting van bomen Het mangroveproject, de zorg voor en het behoud van de mangroves, werd acht jaar geleden opgestart. Initiatiefnemer Ryan de Jongh wil tachtig procent herplanten van alle mangroves die in de afgelopen driehonderd jaar zijn gekapt. Vanaf het begin van het project is hij daar druk mee bezig. Inmiddels heeft hij 45 procent van het verloren gegane teruggeplant, dat zijn meer dan 100.000 boompjes. ‘Het was vooral bedoeld als educatie, ik wilde niet alleen kinderen, maar ook volwassen laten zien hoe waardevol mangroves zijn.’ Mangroves beschermen het koraal tegen vervuiling en onze kust tegen stormen, de wortels van de mangroves bieden vissen een plek om te broeden. ‘Vissen onderhou-

den in feite het rif, zodat de algen het niet overnemen. Gebeurt dat wel, dan worden de wateren groen en sterft het rif af. Als we nu tijdens het opvoeden van onze kinderen het milieu- en mangroveverhaal meenemen, ziet de toekomst er een stuk rooskleuriger uit, ook voor de volgende generatie’, stelt Ryan. ‘Hoe meer mensen dit begrijpen, des te meer

Green Force

Milieu- en recyclingsbedrijf zorgt voor recyclepunten en educatie ‘We moeten nú wat doen; we hebben het point of no return al bereikt’, zegt Timo Brouwer, initiatiefnemer van Green Force. Green Force wil de bewoners van Curaçao het belang van recyclen bijbrengen. Brouwer geeft presentaties op scholen en bij bedrijven. Zijn boodschap is dat mensen verantwoordelijkheid moeten nemen voor hun eigen afval en op die manier moeten streven naar duurzaamheid. ‘Als ik 5 tot 10 procent van mijn publiek beïnvloed, ben ik al blij.’ ‘Als we nu niets doen, komt het nooit meer goed met het milieu op ons eiland. Er is veel te veel afval en te weinig hergebruik. Met Green Force probeer ik de bevolking van Curaçao milieubewuster te maken. Het enige wát we nu nog kunnen doen, is proberen de schade te beperken. Iedereen kan meehelpen door bijvoorbeeld te recyclen. Elke week haal ik 9 propvolle big bags op met plastic flesjes en blikjes bij de recyclingcentra van Albert Heijn Zeelandia en Centrum Piscadera. Dat is ongeveer 250 kilo plastic per week. Er staan ook recyclingbakken verspreid over het eiland waar ook nog plastic mee wordt ingezameld. Maar we zijn er nog lang niet.’ ‘Het materiaal dat ik ophaal, gaat het eiland af. Het wordt kleingemaakt en geëxporteerd naar Colombia, Noord-Amerika, China en Europa. Wat we plaatselijk kunnen hergebruiken, doen we. In het buitenland wordt het omgesmolten tot nieuwe producten. Hoe meer materiaal er verzameld wordt, hoe minder chemicaliën het milieu aantasten. En we maken duurzaam gebruik van grondstoffen als we recyclen.’ Voor 520 gulden per jaar kan een bedrijf al meedoen aan het initiatief van Brouwer; de recyclingbakken of big bags worden bij neergezet bij de betreffende instantie en door Green Force geleegd als ze vol zijn. Verschillende organisaties zoals resorts,

Coaching extra editie 2013

we kunnen genieten van de natuur. Samen met vrijwilligers blijf ik aandacht vragen voor dit project. De materie laat ik leven tijdens kayaktours en presentaties op scholen. Maar bovenal; we blijven experimenten uitvoeren om erachter te komen hoe deze unieke mangroves het beste groeien.’ MB

supermarkten, scholen en kantoorparken zijn klant en dragen hun steentje bij door op een verantwoorde manier om te gaan met afval. ‘Een plastic flesje ligt na 450 jaar nog in de natuur, maar de mensen die dat plastic flesje uit het raam gooien, beseffen dat niet. Laten we onze mentaliteit veranderen door voorlichting te geven op scholen en de milieuwetten weer na te leven. Curaçao is het waard’, aldus Brouwer. MB

Green House Festival Duurzaam evenement

Drie jonge, ambitieuze mannen, Tom Westra, Wesley Dorrius en Vincent Timisela komen met een groen dance initiatief: het Green House Festival. Met het statement ‘Party vandaag, maar zorg ervoor dat de generatie van morgen ook kan blijven feesten’ zet het drietal in op duurzame dance events op Curaçao. Tom Westra: ‘Curaçao is met zijn schoonheid en zijn levendige dance scene ideaal voor dergelijke events. Het Green House Festival is duurzaam en geeft een nieuwe impuls op dance gebied.’ Voorbeelden van duurzaamheid op groene events zijn gratis tapwaterpunten, gescheiden afvalpunten, duurzame decoratie en aanbod van eerlijk geproduceerd eten en drinken. Het karakteristieke kenmerk voor het Green House Festival is de groene samenwerking met lokale stakeholders: artiesten, bedrijven, kunstenaars, vrijwilligers en overheid. Voeg hier een line up van de beste internationale house dj’s aan toe en een nieuw event is geboren. Organisaties die hun samenwerking al hebben toegezegd zijn Green Force en Huntu Kòrsou. Het doel van het Green House Festival is om een jaarlijks terugkerend evenement te organiseren op het eiland en het concept verder uit te rollen naar de omliggende (ei)landen. Het eerste event staat gepland voor juli 2014. VS

Aquaponics

Duurzaam systeem voor het kweken van groenten en kruiden ‘Nos Kunuku’, onze boerderij, is een stichting die duurzame en organische systemen ontwikkelt. De stichting bestaat sinds juni dit jaar en is gestart door een groep vrienden.

De Kathedraal van Doornen

Een prikkelend kunstwerk van Herman van Bergen ‘Een spiritueel, maar antireligieus gebouw’, zo omschrijft kunstenaar Herman van Bergen zijn nu al spraakmakende ’Kathedraal van Doornen’. Het gebouw van 20 bij 20 meter, met een hoogte van 8 meter, komt na voltooiing te staan in de tuin van Landhuis Bloemhof. Nu werkt Van Bergen samen met tien jongeren uit Jan Doret aan het samenstellen van de blokken van doornen die in 2014 de installatie zullen vormen. De doornen zijn afkomstig van de op Curaçao welig tierende Acacia tortuosa (martelende acacia), die Van Bergen regelmatig oogst aan de noordkust van Curaçao. Het zijn alleen de takken met doornen die worden geoogst; de struiken zelf blijven staan zodat er nieuwe takken kunnen groeien. Dat de kunstenaar juist dit natuurlijke materiaal gebruikt voor zijn installatie heeft alles te maken met wat hij met zijn kunstwerken wil vertellen. ‘De komst van de Europeanen naar ons eiland zorgde voor een grote ecologische verstoring. Niet alleen werden de oorspronkelijke bewoners verjaagd en werden anderen hier tegen hun wil naartoe gesleept, ook de natuur moest het ontgelden. Doordat er zoveel wayaka-bomen werden gekapt die in Europa werden gebruikt in de scheepsbouw en er zoveel grondwater werd gebruikt om de machines van de Shell af te koelen, ging de grond eroderen en kreeg de Acacia tortuosa de overhand.

Ik maak er nu kunst van om jongeren ervan bewust te maken dat wij mensen helaas onze macht kunnen misbruiken ten opzichte van de natuur en andere mensen.’ De geoogste doornen worden op een ingenieuze, natuurlijke manier van het laatste groen ontdaan: de schapen van de buren knabbelen het er maar al te graag vanaf. Daarna worden de doornen in bakken geschud waarna er lijm overheen wordt gegoten. De resterende lijm wordt opgevangen en weer gebruikt. De doornen vormen als ze droog zijn blokken die met haken worden gemonteerd aan muren van betonijzer. In de muren worden zachtgele LED-lampen gemonteerd die, behalve dat ze energiezuinig zijn, ook nog een extra effect toevoegen aan het kunstwerk. De doornen die overdag een bijna demo nische indruk geven, veranderen door de verlichting in gouden omheiningen. In de doornige muren van het bouwwerk zitten open nissen die door andere kunstenaars zullen worden gevuld met werken die te maken hebben met vrijheid. Al 35 kunstenaars hebben daarbij hun medewerking toegezegd. Het project wordt bekostigd uit subsidies. Die zijn voorlopig voldoende voor de materiaalkosten en de aanleg van een fundering. Maar het project beoogt ook een duurzame spin-off. Van Bergen wil een werkplaats opzetten waar jongeren uit de sumpiñas (doornen) lampenkappen en afscheidingen maken voor de verkoop. CL

Een van die duurzame systemen die aansluit bij ons klimaat is Aquaponics, het samengaan van aquacultuur (het op laten groeien van bijvoorbeeld vissen of garnalen in waterbassins) en hydroponica (het cultiveren van planten in water). Zoetwatervissen, Tilapia’s, zorgen voor de noodzakelijke voedingsstoffen zodat de plantjes vruchten kunnen leveren. Het water transporteert de voedingsstoffen, afkomstig van de uitwerpselen van de vissen, naar de plantjes. Er wordt gebruikgemaakt van korrels die het oppervlak stevig maken en zo de aarde nabootsen. De wortels zijn uiteraard constant vochtig. Het water blijft in beweging omdat het systeem is aangesloten op een waterpomp. Dat levert continu nieuwe zuurstof op voor de vissen en de wortels. Het water wordt natuurlijk gezuiverd en komt weer terug in de vissenbak. ‘De oogst is compleet organisch, er worden geen insecticiden en pesticiden gebruikt. We willen meer bekendheid geven aan deze natuurlijke manier van planten verbouwen, waarbij we de kosten van groenten laag kunnen houden’, vertelt Wilbert Geertruida, één van de vrienden die het project op Ronde Klip heeft opgezet. ‘Tegelijkertijd maken we mensen bewust van gezonder eten. Ons doel is dat het Aquaponics-systeem straks overal te vinden is; bij kinderdagverblijven, residenties voor ouderen, maar ook gewoon bij de mensen thuis.’ Elke zaterdag van 8.30 tot 15.00 uur is het mogelijk om groenten te kopen bij Nos Kunuku. De sla, tayerblad, selderij, zeewier, broccoli, pepermunt, basilicum en pompoen zijn heerlijk van smaak. MB

Coaching extra editie 2013

ADVERTOR IA L

Maduro & Curiel’s Bank blijft een groene bijdrage leveren Maduro & Curiel’s Bank draagt al jaren bij aan een groener Curaçao. Al meer dan vijftien jaar geleden heeft een groep collega’s samen met de directie van de bank het MAC (Medio Ambiente Committee) opgericht om de bewustwording over ons milieu, ons eiland en de planeet te bevorderen. In 2008 heeft de bank een groene versie van haar logo geïntroduceerd, dat nog steeds voor haar milieuvriendelijke producten wordt gebruikt.

Maduro & Curiel’s Bank (MCB) laat op verschillende manieren een groene afdruk achter en tracht de gemeenschap bewuster te maken van het belang van het milieu. Dit doet de bank door middel van campagnes, promoties, brochures, afschriftberichten, borden, persberichten, radio- en televisiespots en educatieve tips. MCB steunt ook milieuvriendelijke organisaties door sponsoring en het organiseren van schoonmaakacties.

Groene diensten

In 2009 heeft de bank haar Kompa Leon credit card als Curaçao’s eerste ecofriendly credit card gelanceerd, waarbij cliënten 1% van het jaarlijks gebruik kunnen doneren aan een milieuvriende lijke organisatie zoals Amigu di Tera, Stichting Uniek Curaçao en Carmabi. Ook stimuleert de bank collega’s en cliënten om gebruik te maken van diensten, waarbij zo min mogelijk papier wordt gebruikt. Zo kunnen cliënten hun mobiele telefoons opwaarderen via UTIL, door na registratie een sms te sturen naar 1111. Deze dienst is ook beschikbaar via de Bankomatiko’s (ATM’s). Tevens stimuleert de bank het gebruik van electronische betaalmiddelen zoals Pagomatiko en MCB@Home. U kunt er zelfs voor kiezen om geen bankafschriften van uw rekening of credit card meer per post te ontvangen; in plaats daarvan kunt u uw bankafschrif ten inzien via MCB@Home Online Banking.

Coaching extra editie 2013

Bijdragen aan bewustzijn

In 2012 heeft de bank op de Internationale Dag van het Milieu al haar medewerkers en leden van de pers een tas geschonken die in de auto kan worden opgehangen om klein afval te deponeren in plaats van het op straat te gooien. Dit jaar heeft de bank in het kader van de troonwisseling aan alle werknemers een duurzame, oranje supermarkt-tas geschonken met het motto ‘redusí, reusá i resiklá’, om hergebruik te stimuleren.

Milieubewust gebouwd

MCB bevordert zowel groen leven als groen werken. Daar is er natuurlijk ook rekening mee gehouden bij het bouwen van het nieuwe kantoor te Rooi Catootje. Het gebouw heeft op het dak meer dan 250 m2 zonnepanelen die zijn geïnstalleerd om zonlicht om te zetten in energie die gedeeltelijk binnen het gebouw gebruikt wordt. Op de parkeerplaats rondom het gebouw zijn kleine zonnepanelen op de lantaarnpalen geïnstalleerd. In het gebouw wordt alleen LED-verlichting gebruikt en de speciale glazen ramen zorgen voor een energiebesparing van bijna 50%. Voor het drogen van de handen zijn in de toiletten automatische drogers geïnstalleerd en worden geen papieren handdoekjes gebruikt. Het gebouw is voorzien van een septisch reservoir en twee waterputten om grondwater opnieuw te gebruiken.

Ook gecondenseerd water van de airco’s wordt weer opgevangen en gebruikt voor de bewatering van de planten.

Groen lenen

In 2011 heeft MCB de groene lening ‘Fiansa Konsiente’ voor bedrijven en particulieren geïntroduceerd met gunstige lenings voorwaarden. Cliënten kunnen een lening sluiten voor het kopen en installeren van energiezuinige producten of voor het verbouwen van hun gebouwen en huizen ter besparing van energie. Ook zonnepanelen en watersystemen worden hiermee gefinancierd.

Ondersteuning

Met enige regelmaat rukt het MAC-team er op uit om vervuilde delen van het eiland schoon te maken of bomen en struiken te planten. Ook het zelf kweken van planten en gewassen wordt door MCB bevorderd en dit jaar heeft de bank daarom het project ‘Tera Krioyo, Home Farming’ van JCI IOBA ondersteund. Met bovengenoemde acties en toewijding toont MCB, dat zij de groene leefstijl blijvend ondersteund en een helpende hand biedt bij het schoner maken en houden van ons land. Doet u ook mee?

MEER ENERGIE IN UW BEDRIJF

Het is nogal dubbel: aan de ene kant vraagt de technologische vooruitgang enorm veel van onze energievoorziening. Tegelijkertijd kunnen we door steeds meer slimme toepas singen veel energie besparen. Maar: daar moeten we dan wel wat voor doen. Coaching geeft tips hoe u vanaf vandaag milieu- en energiebewust te werk kunt gaan. TEKST Saskia Matthijsse en

Michelle da Costa Gomez

DIGITALE FACTUREN

Veel zaken die op papier terecht komen, kunnen ook digitaal worden afgehandeld, zoals facturering. Weinig klanten zullen bezwaar hebben als u overstapt op digi tale facturen en het bespaart papier, por tokosten of benzinekosten voor de bode. Bent u een kleine zelfstandige zonder uitgebreid administratiesysteem, stap dan over op digitaal factureren via een online dienst of app, zoals MoneyBird voor iOS.

MAANDELIJKS OVERLEG

Is het maandelijkse overleg met uw colle ga’s van andere eilanden echt nodig, of zou u dit kunnen terugbrengen naar een tweemaandelijks overleg? Videoconfe rencing kan een prima alternatief zijn voor belastende vliegtuigreizen. Applica ties zoals WebEx maken het bovendien mogelijk om sessies op te nemen en terug te zien, en dat kan ook nog eens bijdragen aan een efficiëntere opvolging van gemaakte afspraken.

ABONNEMENTEN

Heeft uw bedrijf abonnementen op dag bladen en tijdschriften, wellicht ook nog voor verschillende collega’s? Beperk het aantal abonnementen op de papieren uitgave tot een of enkele exemplaren en stimuleer uw collega’s om online te lezen. Op de site issuu.com zijn talloze publica ties (waaronder Coaching magazine) online beschikbaar.

TIJDSCHRIFTEN

Tijdschriften uitgelezen? Gooi ze niet weg, maar geef ze aan een school of bij voorbeeld Ayudo Sosial, de vrijwilligersor ganisatie die gebruikte spullen inzamelt en verkoopt ten behoeve van de ontwik

keling van minder bedeelde kinderen op het eiland. U maakt er dus niet alleen een andere lezer blij mee, u steunt indirect ook de sociale projecten waaraan de organisatie haar opbrengsten besteedt.

COMPUTER

Het klinkt logisch, maar wordt maar al te makkelijk vergeten: zet uw computer, scherm én printer uit als deze niet wor den gebruikt; niet alleen aan het einde van de dag, maar ook tijdens de lunch pauze of een afspraak buiten de deur. Via uw systeemvoorkeuren of instellin gen kunt u uw computer automatisch laten afsluiten of in sluimerstand laten zetten op een bepaald tijdstip of na een aantal uren inactiviteit. Ook de verlich ting op kantoor en in de toiletten kan op vaste tijden of door middel van sensoren worden ge(de)activeerd.

AUTO

Met het openbaar vervoer reizen is een veel voorkomende ‘groene’ aanbeveling die op Curaçao waarschijnlijk niet op veel bijval zal kunnen rekenen. De auto laten staan en de bus nemen is vaak onprak tisch en tijdrovend. Wat u wel kunt doen: zuiniger rijden. Door bepaalde basics in acht te nemen gebruikt uw auto veel minder brandstof; goed voor het milieu én de portemonnee. Een app als ALD ecodrive of Fueless kan u op weg helpen.

CARPOOLEN

Door te carpoolen naar vergaderingen met klanten of van huis naar het werk helpt u mee om files en brandstofver bruik te verminderen. Extra voordeel: door samen op weg te zijn, leert u uw collega’s misschien ook nog wat beter kennen.

PAPIER

Dubbelzijdig printen

Jaarlijks worden miljoenen hectares bos gekapt voor de productie van papier, waarvan een groot deel wordt gebruikt om op te printen. Een heel concrete manier om bij te dragen aan natuurbe houd, is dus de vermindering van het aantal prints binnen uw bedrijf, om te beginnen door dubbelzijdig te printen.

Kleiner printen

Het ‘Minus One’-project is gebaseerd op een ander heel simpel, maar doeltreffend principe; verklein het lettertype van uw tekst met 1 punt voordat u gaat printen; het levert direct een besparing van inkt en het aantal pagina’s op. www.minusoneproject.com.

Ander lettertype

Is het voor uw werk noodzakelijk om veel te printen, overweeg dan het installeren van een speciaal lettertype zoals Ecofont. In dit lettertype zijn minuscule gaatjes verwerkt, die op het beeldscherm niet te zien zijn en op papier niet door het men selijke oog worden geregistreerd. U gebruikt veel minder inkt voor het – op het oog – zelfde resultaat.

VRIENDELIJK PRINTEN

Print u veel informatie van het internet, installeer dan de button ‘print friendly’ in uw browser. Deze applicatie (te vinden op www.printfriendly.com) geeft u via een zeer gebruiksvriendelijke interface de mogelijkheid om teksten te verkleinen, afbeeldingen weg te laten en onnodige alinea’s te verwijderen. De button kan ook standaard worden opgenomen op de website van uw bedrijf, zodat u bezoekers direct de mogelijkheid geeft om ‘vriende lijk te printen’.

INVENTARIS VERVANGEN

Zijn binnen uw bedrijf computers, prin ters of bureaus aan vervanging toe? Vrij wel iedere school of instelling zal u, maar vooral uw oude apparatuur, met open armen ontvangen. Het opnieuw gebrui ken van materialen is een belangrijk onderdeel van een duurzame toekomst.

ENERGIEZUINIGE APPARATUUR

Kies bij vervanging van elektronische apparatuur voor een energiezuinig model. De aanschafkosten zijn misschien wat hoger, maar op lange termijn ver dient u de investering ruim terug. Wist u dat laptops minder stroom verbruiken dan vaste computers? Meer tips op pagina 47 Coaching extra editie 2013

ADVERTOR IA L

White Lie-recht?! Een ‘white lie’ ofwel in het Nederlands een ‘leugen om bestwil’ wordt doorgaans omschreven als een leugentje (in de verkleinde en verondersteld minder erge vorm dus) om een voor de toehoorder pijnlijke waarheid te maskeren. Zeg maar, een leugen(tje) met een goed doel! Zo zijn, volgens een heuse website voor meiden [www. girlscene.nl] leugentjes over het vrouwelijk gewicht, het aantal bedgenoten en de dooddoener ‘ik ben binnen een minuutje klaar’, voorbeelden van leugentjes die tot de top tien behoren. Eerder sprak ik in ‘Liegrecht?!’ over de raakvlakken tussen ronduit liegen en recht. Maar bestaat er ook een verband tussen goed bedoelde leugens, leugen(tje)s om bestwil, zo u wil, en recht? Al in de Mahãbhãrata uit het oude India figureert de leugen om bestwil en wordt een leugen om een leven te redden toegelaten geacht. Ik dacht echter aan minder ingrijpende leugens en vrijwel direct schoten mij twee voorbeelden te binnen. Allereerst schoot mij het voorbeeld te binnen van verklaringen, keurig ondertekend door de werkgever, waarin gesteld wordt dat die of gene in vaste dienst is van het bedrijf van de werkgever en maandelijkse een bepaald bedrag verdient. Dat soort verklaringen zijn in trek bij lokale banken die er naar verluidt genot uit scheppen op schrift bevestigd te krijgen dat de leningzoekende in kwestie in vaste loondienst is van een (hopelijk) respectabel werkgever [die uiteraard ‘verzocht’ zal worden de maandelijkse aflossing en rentebetaling prompt op het loon in te houden en af te dragen aan de vriendelijke bank]. Menig werkgever onderkent de problematiek van perso-

neelsleden met een tijdelijk contract ofwel een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd, die graag de spiksplinternieuwe bolide van hun dromen gefinancierd wensen te krijgen maar nul op het rekest ontvangen omdat de anderszins financieringgezinde bank er de voorkeur aan geeft dat slechts te doen voor mensen die in vaste dienst zijn of wel een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd hebben. Geen nood! De werkgever pent, indachtig voormelde ‘kinderachtigheid’ van de bank, neer dat meneer of mevrouw leningzoekende in vaste dienst is van de werkgever. Ten einde ook daar de werknemer ter wille te zijn is de werkgever vaak ook bereid om de maandelijkse overurenuitkering als onderdeel van het salaris op te nemen, althans zo aan de bank te presenteren. Een leugentje om bestwil om een personeelslid aan een lening te helpen? Daarna schoot mij geheel willekeurig te binnen het ‘gebruik’ van huisartsen om – met een significante verhoging (om in medische termen te blijven) op de maandagochtend en de donderdagochtend – op eerste verzoek van de patiënt deze subiet arbeidsongeschikt [‘AO’ voor ingewijden] te verklaren. In een zwierig typisch doktershandschrift, een enkeling die de computer en printer ontdekt heeft daargelaten, wordt op de meest cryptische wijze genoteerd dat dies of gene tot en met de door de geneesheer (en op dat punt welhaast als hedendaagse toekomstvoorspeller) arbeidsongeschikt is verklaard. Nu heb ik me laten vertellen dat een enkeling onder de volgelingen van Hippocrates zelfs een stapeltje AO-briefjes, zoals dit soort epistels in de wandelgangen heet, bij voorbaat onderte-

mr Mirto F. Murray kent en het aan het medisch inzicht (en humeur) van de receptioniste laat afhangen of het felbegeerde, letterlijke vrijbriefje wordt verstrekt of niet. Ook een op basis van een bij voorkeur kort durend telefonisch consult geconstateerde arbeidsongeschiktheid kan leiden tot het triomfantelijk afhalen van het felbegeerde schrijven. Dienstverlening pur sang ofwel een leugentje om bestwil om een hardwerkende patient enkele dagen (extra) vrij te gunnen? In het recht wordt er wat dit soort leugens betreft geen onderscheid gemaakt tussen grove leugens en een leugentje om bestwil. De werkgever in het eerste voorbeeld maakt zich in strafrechtelijke zin mogelijk schuldig aan valsheid in geschrifte [artikel 2:184 Sr.] of zelfs aan (medeplichtigheid aan) oplichting [artikel 2:305 Sr.]. In civielrechtelijke zin komt het spreekwoordelijke boontje vaak om zijn loontje in die zin dat de behulpzaam bedoelde (leugen-ombestwil-)brief in een ontslagprocedure door de werknemer tegen zijn (ex)werkgever gebruikt om kracht bij zijn stelling te zetten dat hij wel degelijk in vaste dienst is waarbij uiteraard verwezen wordt naar het goedbedoelde schrijven dat de werkgever daarover aan de bank richtte. Maar ook de patienttevredenhoudende huisarts die op de dagen waarop de twee AO-dagen het hardst nodig zijn – te weten op maandag na een rough weekend of op donderdagochtend in anticipatie op een rough weekend – zonder blikken of blozen [soms dus zelfs zonder de patiënt gezien te hebben] op schrift verklaart dat zijn patiënt AO is maakt zich mogelijk schuldig aan van valsheid in geschrifte. Tsja, een leugentje om bestwil of white lie, zoals u wilt... ‘recht praten (of beter gezegd: schrijven) wat krom is’, strekt in het recht – alle goede bedoelingen ten spijt – vaak verder dan slechts maskeren van de waarheid en meestal ten nadele van de schrijver!

Corporate & commercial Construction Labour Banking & financial Administrative

law law law law law www.sms-advocaten.com

VOEDING

Steeds meer mensen eten bewuster. Etiketten op verpakkingen geven vaak een hoop infor matie over wat we eten. Dat is niet bij alle verpakte producten zo. Denk maar eens aan vleeswaren. Vleesverkopers gaan ervan uit dat de consument wel weet wat hij koopt, een kip is toch een kip? Maar is dat eigenlijk wel zo? Coaching ging langs verschillende supermarkten en sprak met mensen uit de branche om te kijken wat voor vlees Curaçao in de kuip heeft.

Weet wat u eet Dat de informatie niet altijd van het etiket is af te lezen, betekent niet dat de informatie over vlees niet voorhanden is voor consumenten. Zowel boeken als internetsites bieden ingangen om meer over vlees te weten te komen. Enkele voorbeelden: Dieren eten Safran J. Foer Ambo, Amsterdam, 334 pagina’s. Wat zit er in uw eten C. Gouget Bouillon Culinaire Journalistieke Produkties, Bilthoven, 88 pagina’s. www.wakkerdier.nl

TEKST Victorine Stille

journalist & carnivoor

Vlees maakt een belangrijk deel uit van het menu van de gemiddelde Curaçaoënaar. Curaçao staat dertigste op de wereldranglijst als het gaat om vlees consumptie per hoofd van de bevolking. Van ons vlees komt 95 procent uit het buitenland. Dat vlees valt onder te verdelen in rood vlees zoals rund-, varkens- en geitenvlees, en wit vlees, pluimvee genoemd. Voordat het verpakt in de winkel ligt, legt het een hele weg af in de zogenoemde vleesketen. Belangrijk binnen die keten op het eiland zijn onder meer keurders, importeurs, vleesverwerkers, supermarkten en slagers. Buiten Curaçao komen daar nog vleesproducenten, slachters en leveranciers bij. Wat valt er van die weg te achterhalen als het vlees in de schappen ligt? Meer dan het land van herkomst en het soort vlees wordt vaak niet prijsgegeven. Voldoet

deze informatie aan de wetgeving? Belangrijker nog: weet de Curaçaoënaar wat hij koopt?

Verse kip De verpakker – of dat nu de fabrikant, importeur of supermarkt is – is volgens het Landsbesluit etikettering van levensmiddelen verantwoordelijk voor de informatie op de verpakking. De consument moet in ieder geval op het etiket kunnen aflezen wat het is, de hoedanigheid (bevroren, ontdooid, vers, etc.), de houdbaarheidsdatum en de herkomst. Dat is niet altijd het geval, zo blijkt uit een rondgang langs de Curaçaose supermarkten. Soms is de informatie zelfs onjuist. Er zijn supermarkten die verse kip uit Brazilië verkopen, die bevroren is geweest en daarmee niet vers kan zijn. Technische Hygiënische Zorg (THZ, onderdeel van de

GGD) is de instantie op Curaçao die controleert of de etikettering van vleeswaren klopt. THZ houdt zich ook bezig met de keuring van het wit vlees dat op Curaçao binnenkomt. Navraag bij THZ laat weten dat al het geslachte wit vlees bevroren wordt geïmporteerd. Osfrin Offerman, waarnemend hoofd van THZ: ‘Invriezen moet ook wel, want wit vlees is veel gevoeliger voor bacteriën en besmetting dan rood vlees.’ Het enige verse kippenvlees dat er op Curaçao wordt verkocht, komt van Tropical Farm Oase. Offerman: ‘Indien de verpakker verkeerde informatie erop zet, is deze in overtreding.’ THZ erkent dat dat voorkomt op het eiland. De vleesketen is gebaseerd op vertrouwen. Dat schakels in die keten – per ongeluk of opzettelijk – onjuiste informatie verschaffen, is nooit uit te sluiten. Denk maar aan de wereldwijde controCoaching extra editie 2013

Een mooie tuin is een lust voor het oog

Tuinaanleg

Al 20 jaar is Vivian’s Nursery een begrip als het gaat om ontwerp, aanleg en onderhoud van tuinen. Naast het uitvoeren van vele grote tuinprojecten bij hotels, resorts en openbare gebouwen op het eiland, legt Vivian’s Nursery vooral ook particuliere tuinen aan. Rekening houdend met uw wensen en budget brengen wij met onze expertise uw droomtuin tot bloei.

Tuinonderhoud Met een team van creatieve, ervaren hoveniers en een eigen kwekerij waar honderden soorten gezonde struiken, loofbomen en palmbomen in alle maten gekweekt worden, is Vivians Nursery dé expert op het gebied van groenvoorziening en tuinonderhoud.

Bel voor informatie of een vrijblijvende offerte naar tel. (5999) 869 1442 of stuur een e-mail naar ben.kleine@viviansnursery.com

WAT VOOR VLEES HEEFT CURAÇAO IN DE KUIP?

verse rondom de gehaktballen van Ikea waarbij de meubelgigant begin 2013 zijn rundvleesgehaktballetjes uit de schappen van verschillende vestigingen in Europa haalde, omdat er naast rundvlees ook paardenvlees in verwerkt zat. Dit was niet op het etiket aangegeven.

Houdbaarheidsdatum

Supermarkt Albert Heijn verkoopt bevroren, ontdooid en vers vlees. ‘Met gekoeld vlees kun je altijd de versheid garanderen. Het is niet goed om vlees keer op keer te bevriezen en dan weer te ontdooien’, aldus Steven Bakker, assistent supermarktmanager bij Albert Heijn. Maar de winkel neemt wel een risico, want het vlees moet binnen twintig dagen vanaf de slacht bij de consument op het bord liggen. ‘Als het binnen die tijd niet verkocht wordt, halen we het uit de handel’, aldus Bakker. Fons de Maaijer is adviseur van Tropical Farm Oase, de enige scharrelkipboerderij op het eiland

Kipcarnivoren De Voedsel- en Landbouw organisatie van de Verenigde Naties heeft over het jaar 2007 onderzocht hoeveel kilo vlees er per persoon, per jaar in verschillende landen ter wereld wordt gegeten. Het Britse weekblad The Economist heeft de resultaten vorig jaar zomer gepubliceerd. Van de 177 landen staan de voormalige Nederlandse Antillen op de dertigste plaats met 81,7 kilo per persoon per jaar. De lijst wordt aangevoerd door Luxemburg met 136,5 kilo per persoon. De Verenigde Staten staan op de tweede plaats met 125,4 kilo. Die 81,7 kilo vlees valt te verdelen in rundvlees, varkensvlees, geitenen schapenvlees, gevogelte en overig. Van al het vlees dat op de voormalige Nederlandse Antillen wordt gegeten, steekt gevogelte er met ruim 67% bovenuit. Wij zijn voornamelijk kipliefhebbers. Als alleen zou worden gekeken naar het aantal kilo’s gevogelte dat per persoon wordt gegeten, dan staan de voormalige Nederlandse Antillen op de vijfde plaats met 54,9 kilo op jaarbasis, na Koeweit (75,7 kilo), Israël (67,9 kilo), Antigua en Barbuda (58 kilo) en Santa Lucia (56,9 kilo).

en leverancier van verse kip aan supermarkten. Volgens De Maaijer gaat Albert Heijn zeer strikt met de houdbaarheidsdatum van verse kip om. De verantwoordelijkheid voor de houdbaarheidsdatum ligt bij de verpakker. Veel supermarkten op Curaçao verpakken hun eigen vlees. Op de vraag wat supermarkten doen met het vlees dat bijna over de datum is en nog niet verkocht is, klinken verschillende antwoorden. Sommige supermarkten vriezen het in en verkopen het alsnog, anderen gooien het door de gehaktmolen en verkopen het als gehakt.

Blije koetjes

Naast de verplichte gegevens die de verpakker op het etiket moet zetten, is er nog meer informatie die de consument kan helpen om erachter te komen wat voor soort vlees hij op zijn bord heeft. Denk maar aan informatie over dierenwelzijn in de productie van vlees. Hoe gaan supermarkten op Curaçao daarmee om? Albert Heijn stelt geen eisen aan zijn vlees wat betreft dierenwelzijn, zolang het maar binnen de geldende wetgeving valt. Bakker: ‘Op dit moment wil de consument nog steeds de laagste prijs. Het commerciële motief prevaleert. Dan kun je niet zoveel eisen stellen. Dat betekent niet dat we het niet belangrijk vinden, vandaar onze alternatieven zoals de verse scharrelkip en de Beter Leven-kip uit het vriesvak.’ Supermarkt Centrum zegt waarde te hechten aan dierenwelzijn. ‘Hoe beter het dier is behandeld, hoe beter de kwaliteit. Maar dierenwelzijn heb je niet altijd in de hand’, aldus Frans Wijffelaars, vleesadviseur van Centrum. ‘Ik heb diverse van onze leveranciers bezocht. Je zou willen dat je daar een koetje was.’ Leveranciers van wit vlees dat Centrum zowel uit Europa als de beide Amerika’s haalt, zijn niet ter plaatse bezocht. Voor informatie over het dierenwelzijn daar is de supermarkt afhankelijk van de producent.

Food for thought

Keuring Veterinaire Zaken en THZ keuren het vlees op Curaçao. Veterinaire Zaken beoordeelt het rood vlees. THZ is de controleur van wit vlees. De keuring vindt plaats op grond van officiële gezondheidsverklaringen, waarin onder meer staat wie de producent van het vlees is en wanneer het geslacht is. Daarnaast ruiken, kijken, voelen en proeven de keurmeesters het vlees. Sinds kort beschikt Veterinaire Zaken over een laboratorium om microbiologisch onderzoek naar de samenstelling van vlees te doen. Na goedkeuring vervolgt het vlees zijn weg naar de vleesverwerkingsbedrijven en de verkooppunten. De controle gaat ondertussen door. Arthur Dwarkasing, waarnemend hoofd Veterinaire Zaken: ‘Wij gaan na of de vleesverwerkers het vlees onder de juiste omstandigheden verwerken en bewaren en of de winkels de juiste vergunningen hebben om vlees te verkopen. Bij grote slagerijen en supermarkten zijn de vergunningen in orde. Bij toko’s is dat niet altijd het geval. We zijn op dit moment bezig met een inventarisatie van toko’s die vlees verkopen en helpen ze om de papieren op orde te krijgen.’ Om er zeker van te zijn dat het geïmporteerde vlees voldoet aan internationale normen doet Veterinaire Zaken audits bij buitenlandse leveranciers. THZ controleert het wit vlees vanaf de grens van Curaçao tot in de winkel. Volgens Osfrin Offerman, waarnemend hoofd van THZ, is dat voldoende. De reden: kippen zijn tijdens hun leven minder gevoelig voor ziekten dan runderen of varkens.

Uit de ronde langs verschillende Curaçaose supermarkten en de bevestiging van THZ blijkt dat niet alle vleesetiketten voldoen aan de wettelijke eisen. Daardoor beschikt de consument niet over genoeg informatie om vast te stellen wat voor vlees hij in de kuip heeft. De volgende keer dat u verpakt vlees koopt, controleert u eens het etiket. Staat daar genoeg informatie op, zodat u weet wat u eet?

www.autoleasecuracao.com

Coaching extra editie 2013

Lunch voor groentjes

We leven in een nieuwe, groene tijd. Het besef dringt steeds meer door dat we gezonder moeten leven. En als iemand dat moet doen, ben ik het wel. Daarom ging ik op zoek naar eetgelegenheden op Curaçao waar je ‘groen’ kunt lunchen. Waar kun je als fanatieke foodie, die altijd onderweg is, terecht om een lunchdate te trakteren op een groen gerecht? TEKST Elizabeth Francisco

Karakter

Gelegen in de adembenemende villawijk Coral Estate in Bandabou ligt Karakter, ‘karakteristiek aan zee’. Dit boutique restaurant heeft de Nederlands-Caribische flair, waar ons eiland zo trots op is. Ik bracht er een paar warme uren door voor een informele zakenlunch. Het menu bood een rijke variatie aan gezonde salades, tapas, sandwiches en gezonde hapjes. Zalm vind ik heerlijk, dus koos ik voor de Noorse schotel van verschillende zalmhapjes en een rijke salade. De lunch werd mij prachtig voorgeschoteld en was voortreffelijk bereid. Na de lunch trakteerde ik mezelf op een sprankelende, groene verfrissing: een mix van munt, bruine suiker en bruiswater – een soort mojito, maar dan zonder de rum. Intussen genoot mijn lunchdate van haar verse fruitsmoothie. Op deze aangename middag had een duik in de verkoelende zee onze gezonde ervaring compleet gemaakt. De volgende keer nemen we onze zwemspullen mee!

Sparkle

In het ‘Quartier Latin’ van Willemstad, het hippe Pietermaai Smal, vind je Sparkle, een sprankelend en knus restaurant. Niet alleen een geweldige locatie, maar ook een goede service voor een zeer redelijke prijs. Ik was hier samen met mijn gasten voor een lunchbijeenkomst tijdens een extreem warme dag. Onze gastheer zag meteen dat we verkoeling nodig hadden en rukte snel onze drankjes aan. Op adem komend zocht ik vervolgens naar een ‘groen gerecht’ op de relatief kleine menukaart. Onze

Coaching nt abonnemriejf Coaching

uw bed Ontvangt erkers die voor medew en magazine ? Wijziging dienst zijn in r ee m t nie onze rgeven aan kunt u doo tratie via tenadminis . abonnemen agazine.net coaching-m abonnee@

gastheer kwam ons wederom zeer attent tegemoet. De salade waar ik op hoopte, kon ik off menu bestellen en was zeer de moeite waard. Mijn twee collega’s kozen voor ‘zelfgemaakte hamburgers’, die zij heerlijk vonden. We waren onder de indruk van onze lunchgerechten en aangenaam verrast door het stukje watermeloen dat we nog extra aangeboden kregen als dessert.

Ubuntu Wellness Center

Last but not least vertel ik u graag wat meer over Ubuntu Well ness Center. Deze prachtige plek aan de Santa Rosaweg heeft veel te bieden. Ubuntu is een Zuid-Afrikaans woord voor ‘samen bestaan’ en je komt er altijd met hernieuwde energie vandaan. Cheraldine Osepa, eigenaar en kok, plant niets vooruit en laat zich leiden door haar culinaire inspiratie van de dag. Ieder item op het menu is honderd procent groen en bereid op ayurvedische wijze (een oosterse levensfilosofie). Bij het maken van haar sappen, soepen, salades, hoofdgerechten en desserts stoort Geraldine zich geen moment aan heersende culinaire conventies. Dat levert verrassende, verrukkelijke gerechten op zoals een verfrissende aubergine-kaneeldrank en een paprikaschotel met erwten, portobello’s, maïs, verse peper en gember. Alle ingrediënten zijn op Curaçao geteeld en worden vaak zelfs door de boer vers van het land afgeleverd. Een tip om af te sluiten: ga er niet alleen naar toe voor de lunch, maar boek ook een body treatment of voetmassage of schrijf je in voor een meditatie-, dans- of lachyoga-sessie en de verjonging is compleet.

Ecuador Costa Rica Peru Colombia Communicatie strategieën & middelen, duurzaamheidsadviezen voor kleine organisaties met kleine budgetten. SCHOTTEGATWEG OOST 37, TEL. 737 0555

www.curassavica.com | info@curassavica.com +5999 522-8289

Coaching extra editie 2013

Het Blue Water Project van RBC Royal Bank

Om deze reden heeft RBC projecten gefinancierd die mensen in

RBC Royal Bank, een van de grootste financiële instellingen van Noord-Amerika, kent een lange geschiedenis op het gebied van liefdadigheid en maatschappelijke betrokkenheid. Binnen de maatschappelijke en milieuprogramma’s van RBC vormt water sinds eind 2007 een speerpunt: toen werd het RBC Blue Water Project™ gelanceerd.

staat stellen om positieve veranderingen aan te brengen in hun individuele waterverbruik. Initiatieven gericht op een efficiënt waterverbruik, het hergebruik van water en het winnen van water. Maar ook voorlichting aan huizenbezitters hoe zij lekkende leidingen kunnen opsporen en giftige stoffen op veilige wijze kunnen afvoeren. Dit jaar heeft RBC zich gericht op voorlichting aan kinderen en volwassenen over het efficiënt verbruik, hergebruik en winnen van water. Samen met Aqualectra, Huntu Kòrsou en

Water is van fundamenteel belang om het leven op onze planeet in stand te houden. Een gebrek aan zuiver water vormt een van de voornaamste bedreigingen voor de gezondheid van de mens wereldwijd. Hieraan kleven ook financiële risico’s voor het bedrijfsleven en de totale economie.

Splikami organiseerde RBC op de Wereldwaterdag 2013 het seminar ‘Efficient use of Water and your Budget’ (efficiënt gebruik van water en van uw budget). Daarnaast hebben wij op drie scholen een ‘watertalentcompetitie’ opgezet: op basis van educatief materiaal over allerlei watergerelateerde onderwerpen moesten de leerlingen en hun gezin thuis gedurende twee maanden allerlei opdrachten uitvoeren om het waterverbruik te beperken. Als het gaat om onderwerpen zoals recycling en het dichtdraaien van

Het Blue Water Project van RBC, met een looptijd van 10 jaar en een budget van $ 50 miljoen, zet zich wereldwijd in om de zoetwatervoorziening in de alsmaar grotere steden te beschermen. In 2013 en 2014 ondersteunt het project initiatieven om de watervoorziening in onze groeiende steden te beschermen. Daarnaast bevorderen wij verantwoord watergebruik onder onze medewerkers en onze klanten, verminderen wij de intensiteit van ons eigen waterverbruik (onze ‘waterfootprint’) en stimuleren wij de groei van bedrijven in de watersector. Wellicht heeft u soms het gevoel dat milieukwesties te groot zijn om op individueel niveau opgelost te worden. U kunt echter een waardevolle bijdrage leveren door thuis verstandig met water om te gaan. Uw individuele waterverbruik vormt inderdaad slechts een miniem percentage van het totale verbruik. “Maakt het dus eigenlijk wel wat uit hoe ik met water omga?” lijkt dan ook een logische vraag. Maar als we erin slagen om de gewoontes van miljarden mensen in positieve zin te beïnvloeden, dan maakt dit een wereld van verschil.

kranen, kunnen kinderen zich echt als ‘milieupolitie’ fungeren. Zij vormen zo een krachtig wapen om gedragsveranderingen in gang te zetten. Als we kinderen beter met water leren omgaan, dan zijn we heel concreet bezig om een betere toekomst voor de komende generaties te creëren. RBC heeft ongeveer 80.000 fulltime en parttime medewerkers in dienst die wereldwijd meer dan 15 miljoen particuliere, zakelijke, institutionele en overheidsklanten bedienen. RBC wordt als een vooraanstaande partij op financieel, maatschappelijk en milieugebied gezien. RBC steunt een breed scala maatschappelijke initiatieven door middel van donaties, sponsoringen en werknemer vrijwilligerswerk activiteiten.

GREEN TOWN

GOED IDEE, SLECHT IDEE?

Het is zonder twijfel een van de meest prestigieuze projecten op het gebied van duurzaamheid op Curaçao: GreenTown. De ambities zijn hoog: het omvormen van het raffinaderijcomplex tot een aantrekkelijk woon- en recreatiegebied. Niet alleen om daarmee de milieubelasting van de Isla te stoppen, maar vooral ook om werkgelegenheid en economische groei voor het eiland te creëren. Maar hoe reëel zijn de plannen voor GreenTown? Coaching legde het voor aan vier professionals op verschillende vakgebieden en ging vervolgens langs bij Andrés Casimiri, de grondlegger van GreenTown, voor een reactie. TEKST Jeroen Jansen

Cees van de Sande

Stedenbouwkundig ingenieur, eigenaar VandeSande Projects en docent Bouwkunde en Ruimtelijke Planning aan de UNA GreenTown is een goed idee, vooral omdat het uitdaagt om creatief naar dat gebied te kijken. Het zet aantoonbaar aan tot discussie en dat vind ik absolute winst. Maar het project staat nu erg op zichzelf. Als ik naar de huidige plannen kijk, dan lijkt het erop dat men een stadsdeel ontwerpt waar alle functies en faciliteiten die je kunt bedenken gecombineerd zijn. Maar we moeten naar een integrale visie toe. Zowel ruimtelijk als economisch. Ik mis de koppeling met de haven en de stadsdelen Punda en Otrobanda. Je moet je afvragen wat GreenTown zou moeten toevoegen aan de stadsdelen die er al zijn. Deze vraag is nog niet gesteld. De haven is heel essentieel voor Curaçao. De Isla kun je verplaatsen, de haven niet. Iemand moet die link met de andere gebieden maken, de plannen breder trekken, integraal gaan denken. Als je dat doet, dan creëer je win-winsituaties. Ik ben ervan overtuigd dat een stedelijke ontwikkeling van het Isla-terrein à la GreenTown heel lucratief zal zijn voor Curaçao.

Angelo Meyer

Bestuurder, voorzitter vakbond Isla-medewerkers (PWFC) GreenTown is een slecht idee. Ik snap echt niet waarom ze het met alle geweld op de plek van de raffinaderij neer willen zetten. Oostpunt is toch een prachtige plek? Of zet het anders naast de raffinaderij, in de buurt van Velt Salú, Dòmi. Er is genoeg plek buiten de raffinaderij om te groeien. Het is best een goed plan, maar het moet niet ten koste gaan van goed draaiende industrie. Dat is schadelijk. Geloof mij nou maar, die raffinaderij wordt echt wel schoner, daar hebben we ontwikkelingen als GreenTown niet voor nodig. Heb vertrouwen en kijk met de GreenTown-plannen breder dan alleen richting de Isla. Het kan allebei. Maar zolang ze bij GreenTown blijven volhouden dat de raffinaderij ervoor moet wijken, zie ik er helemaal niets in. Dat kost ons honderden banen.

Vernon Daal

Architect en urban planner, eigenaar DaalAdvies en onder meer voormalig directeur Nationaal Plan voor Wijkaanpak GreenTown is een goed idee. Er zit zo veel potentie in de plek. Ik vind het goed dat we met een frisse blik naar die raffinaderij kijken. Maar de discussie wordt nu te eng gevoerd. Het is niet òf werkgelegenheid òf volksgezondheid. Er moet ook ruimte zijn voor het historische belang van de raffinaderij op Curaçao. Het is een plek die emotie oproept. Je kunt er niet omheen dat het complex een cruciale rol speelt op het eiland. Ik zeg: laat een deel staan en maak er industrieel erfgoed van. Daar zijn verschillende succesvolle voorbeelden van te vinden in het buitenland, zoals het Industriepark in het Ruhrgebied of de tot pretpark omgetoverde kerncentrale in Kalkar, beide in Duitsland. Er moet wel een soort masterplan komen waarin ook de omringende wijken meegenomen worden. De rondweg die er al ligt moet meer mobiliteit voor de omliggende wijken opleveren en door het wegnemen van de industrie hebben ze een directe verbinding met de Sint Annabaai. Nog afgezien van het feit dat de rust terugkeert. Geen lawaai meer van die ‘cat crackers’ in je achtertuin, dat doet iets met je. Geen idee hoe lang dit duurt, maar het komt eraan, ongetwijfeld. De vraag is of we achter de feiten aanhobbelen of de regie in handen nemen.

Rob van den Bergh

Econoom, eigenaar Curconsult, lid Economen Platform GreenTown is niet haalbaar. Laat ik vooropstellen dat het goed is dat er nagedacht wordt over dat gebied, want als de raffinaderij dichtgaat is er een groot milieuprobleem op Curaçao. Er moet echt wat met dat gebied gebeuren om de schade voor het milieu te beperken of iets op het terrein te ontwikkelen wat de economie een flinke duw geeft. De schoonmaak van de grond kost rond 1,7 miljard gulden. Dat geld moet je eerst investeren voor je het terugverdient. Met alle elementen van GreenTown zie ik dat helaas niet gebeuren. Ontwikkelaars bepalen zelf of ze een hotel bij Oostpunt bouwen dan wel de voorkeur geven aan een locatie aan het Schottegat. Het bedrag dat alle ontwikkelaars bij elkaar extra willen betalen om daar te zitten, zal nooit in de buurt van de 1,7 miljard komen. Wat we zeker moeten doen, is het verder ontwikkelen van de maritieme sector op Curaçao zoals ex-minister Steven Martina voorstelde, daar zie ik wel heil in.

Andrés Casimiri

Initiatiefnemer GreenTown De wereldeconomie wordt niet langer geleid door olie maar door duurzame economische ontwikkeling. Olie is ‘uit’, duurzaamheid is ‘in’. Curaçao krijgt wanneer de Isla sluit de gelegenheid om haar haven duurzaam te ontwikkelen. GreenTown gaat dat doen. Coaching extra editie 2013

GOED IDEE, SLECHT IDEE? Het banenverlies bij Isla wordt ruimschoots opgevangen met het uitbreiden van activiteiten in de scheepsbouw. De wereldwijde megajacht-industrie heeft plannen om zich hier te vestigen. Europese en Amerikaanse scheepswerven willen hier beginnen. Een succesvolle lokale impresario omschrijft hoe hij op het terrein een ‘landmark’ gebouw wil neerzetten, om wereldproducties te organiseren die massatoerisme trekken. Die nieuwe ontwikkeling zou weer de horeca, het vervoer en de hotelbouw op het eiland kunnen bevorderen. GreenTown vangt straks het schokeffect op wanneer besloten wordt de raffinaderij te sluiten. Voorstudies geven aan

dat mensen naast hun werk willen wonen en daar willen recreëren. Vernon Daal daagt ons uit om er een stuk industrieel erfgoed van te maken. Lokale artiesten willen de schoorstenen laten dienen als canvassen, bewoners rondom de Schottegatweg vragen om hun woongebied bij GreenTown te betrekken. Het plan kan door de Europese Investeringsbank gefinancierd worden. GreenTown zal de wensen van de Curaçaose gemeenschap in een uitgebreid stedenbouwkundig masterplan verwerken. Kortom: we proberen op alle mogelijke manieren rekening te houden met de wensen rondom GreenTown.

ADVERTORIAL

Energie besparen vanaf de bouw De beste manier om het totale energieverbruik te verminderen, is om de efficiency van een gebouw te verhogen. Aangezien gebouwen verantwoordelijk zijn voor ongeveer de helft van ons totale energieverbruik, heeft het alleen zin om te ontwerpen en bouwen met een lagere ‘honger’ naar energie.

De zon buiten houden Op Curaçao wordt meestal met cementblokken en beton gebouwd, hierdoor hebben de wanden een hoge thermische massa. Dit betekent dat de wanden heel goed warmte kunnen opslaan en deze warmte wordt weer naar binnen doorgestraald. Door gebruik te maken van het quad-lock ICF systeem zal de warmte van de zon buiten blijven. Hierdoor hoef je vrijwel geen airco te gebruiken om de binnenruimte weer aangenaam te maken. Wanneer je het nog koeler wilt hebben, zet je even de airco vijftien minuten aan en de koelte blijft in de ruimte. Isolatie Quad-lock panelen zijn gemaakt van brandvertragende geexpandeerd polystyrene (EPS). EPS wordt beschouwd als

isolatie van wereldklasse met kwaliteiten die het ongevoelig voor tijd en vocht maken. EPS is inert en chemische stabiel en zal eventuele gassen bij normaal gebruik niet uitstoten in woonvertrekken. Het zou fantastisch zijn om uiteindelijk naar een ‘zero energy home’ te gaan. Om dit te bereiken zullen we goed rekening moeten leren houden met de volgende aspecten: 1. Ontwerp en oriëntatie van een gebouw; eventueel gebruik maken van dakoverstekken, grootte van de ramen en de plaatsing van de ramen, richting van de wind, etc; 2. Isoleren van de buitenschil (wanden en daken), zodat de warmte buiten blijft; 3. Installeren van de juiste grootte koelapparatuur; 4. Installeren van efficiënte apparaturen, zoals led-lampen, inverter koelkasten, wasmachines, etc; 5. Installeren van energie opwekkende apparatuur, zoals zonnepanelen.

Voor meer informatie over (de producten van) Green Building Technologies: Ing. R. Poelen, telefoon 461 1532 / 519 0110, e-mail: rowena@green-bt.com

www.quad-lock.com

Coaching extra editie 2013

Vervolg van pagina 37

SMARTPHONES

De smartphone is een echte energievre ter. Verdiept u zich eens een uurtje in het slimmer gebruiken van de energie van uw smartphone. Enkele algemeen gel dende tips: laat wifi en bluetooth niet onnodig aan staan, zet apps na gebruik echt uit (naar een andere app of het beginscherm gaan, betekent niet dat een app afgesloten wordt), en zorg voor regel matige updates.

OPLADER

Bent u klaar met het opladen van uw laptop of smartphone, haal dan de opla der direct uit het stopcontact, om te voor komen dat de oplader nutteloos stroom blijft verbruiken. Installeer een app op uw smartphone die een signaal geeft waneer de batterij is opgeladen en waarmee u het verbruik van uw batterij kunt monito ren, zoals Battery Guard voor iPhone.

KANTINE

Flessen en blikjes

Ook in de keuken of kantine is winst te boeken. Lege plastic flessen, van bijvoor beeld limonade maar ook schoonmaak middelen, en blikjes kunt u apart houden en inleveren bij een recycle-centrum. Het is ook mogelijk om door Green Force een

recycle-programma op te laten stellen voor uw bedrijf.

Fairtrade

Neem uw koffie- en theemerk eens kritisch onder de loep. Er zijn bij de lokale supermarkten inmiddels aardig wat duurzame, fairtrade-merken beschikbaar, die niet duurder zijn dan de A-merken.

Verse koffie

Koop een thermosfles om verse koffie in te gieten en warm te houden. Een koffie zetapparaat dat lange tijd aanstaat gebruikt veel energie en de koffie wordt snel bitter, waardoor het sneller zal wor den weggegooid.

LUNCH

Kies voor een verantwoorde lunch; in de supermarkten is een steeds groter aan bod te vinden van groente en fruit van eigen bodem. Aan het transport hiervan zijn geen liters kerosine te pas gekomen én in de meeste gevallen smaakt het beter. Luncht u buiten de deur, kies dan eens voor een restaurant, het liefst op loopafstand, met vegetarische gerechten op de kaart.

THUIS WERKEN

Bespreek met uw werkgever en/of colle ga’s de mogelijk heid om regelma tig thuis te wer ken. Wat minder vaak naar kantoor gaan, betekent minder kilometers maken met de Energy costs in Curaçao are extremely auto. Bovendien HIGH kunt u thuis heer lijk op de veranda Are you looking for a way to REDUCE zitten, terwijl op your energy bill? kantoor waar schijnlijk de hele ochtend uw airco Are you considering buying a Solar Panel Systems? aan zou staan. Tips Our advice is an ENERGY AUDIT before you en motivatie vindt consider buying a Solar Panel system. u onder andere op: hetnieuwewerken An Energy Audit is the first step in making your doejezelf.nl. home or business more efficient. An Audit can help

SAVE MONEY WITH AN ENERGY AUDIT

you assess how much energy your home or business uses and evaluate what measures you can take to improve efficiency. WE AT CARENSOL ARE THE ENERGY AUDITORS ON CURAÇAO. Let us help you save money. Call us at 738 1503

Bentaweg 1 Tel: (599-9) 738 1503 Fax: (599-9) 738 1504 E-mail: info@carensol.co www.carensol.co

DRESSCODE

Is de dresscode op uw kantoor for meel? Waarschijn lijk draait de airco dan overuren om de temperatuur voor iedereen in (mantel)pak toch een beetje draag lijk te houden. Stel de vrijdag in als ‘informele dag’, waarop iedereen in wat makkelijkere,

MEER ENERGIE IN UW BEDRIJF

luchtigere kleding op het werk kan ver schijnen en de airco dus een standje lager kan.

KLEDING

Is uw werkkleding aan vervanging toe, probeer dan voortaan ook te letten op het materiaal. Natuurlijke materialen als katoen leveren op de langere termijn minder belasting op voor het milieu. Onderzoek heeft uitgewezen dat bij het regelmatig wassen van synthetisch materiaal microscopisch kleine kunst stofdeeltjes vrijkomen, die via het riool systeem accumuleren in het milieu, met als gevolg dat dit weer in ons eigen voed sel terecht komt.

KERSTGROEN

De aanwezigheid van planten verbetert letterlijk en figuurlijk de atmosfeer in een ruimte, maar voor kerst is het te overwe gen het groen toch buiten te laten staan. Een kunstkerstboom is niet per definitie een betere oplossing, denk aan de pro ductie- en transportkosten, die relatief hoog zijn voor die twee weken dat de boom mag schitteren. Via een website als www.pinterest.com heeft u binnen een paar minuten volop inspiratie voor een milieubewuster alternatief.

BEDRIJFSPAND Bouwen

Zijn er plannen voor een nieuw kantoor pand? Als er gebruik gemaakt wordt van duurzaam bouwmateriaal, goede isolatie en natuurlijke factoren zoals de wind, wordt er een goede basis gelegd voor uw nieuwe, energiezuinige locatie.

Aanpassen

Overweegt u om te investeren in uw hui dige bedrijfspand, neem dan een expert in de arm om te analyseren hoe het gebouw met minimale ingrepen zo duur zaam mogelijk gemaakt kan worden. Denk bijvoorbeeld aan geïsoleerd glas, de isolatie van het dak en inverter-systemen voor de airco’s.

Coaching extra editie 2013

DE WERKPLEK VAN... MYRTHE VERHULST Marketingmanager Coca-Cola

Het water loopt je in de mond, als je de kleurrijke trucks van Sprite, Fria, Coca-Cola en Claro op het Coca-Cola-terrein ziet staan. Volgeladen met frisdrank en klaar voor vertrek, zorgen de vrachtwagens voor een drukte van jewelste. De Coca-Cola-fabriek op Curaçao bestaat in oktober 75 jaar en maakt zelf de populaire drank volgens het geheime recept. Het hoofdkantoor is gevestigd in Atlanta, maar Curaçao rapporteert aan het regionale hoofdkantoor in de Dominicaanse Republiek. Op dit moment wordt de fabriek aan de Emancipatie Boulevard uitgebreid. Coca-Cola heeft flink geïnvesteerd in een moderne productielijn en de hele fabriek is grondig gerenoveerd. TEKST Mirjam Boers BEELD Ton Verkuijlen

Coaching extra editie 2013

‘Afvalwater wordt gebruikt om de bomen en planten in de omgeving van Punda water te geven’ ice tea, en het opzetten en uitvoeren van consumentencampagnes. Geen dag is dus hetzelfde; de ene keer houd ik een presentatie voor de directie over de nieuwe marketingstrategie en diezelfde middag ga ik als mystery shopper op pad om medewerkers van een fastfoodketen te motiveren om onze campagne te promoten tijdens het opnemen van de bestelling’, aldus Myrthe.

Wastewater treatment

Coca-Cola Curaçao gaat zeer bewust om met haar water, niets gaat de zee in. ‘Het water dat gebruikt wordt voor de productie van de frisdranken, wordt vóór gebruik gepurificeerd. Water dat vrijkomt bij het reinigen van deze waterzuiveringsinstallatie en het water dat gebruikt wordt om de flessen te spoelen, wordt onder andere hergebruikt voor het wassen van de fabrieksvloer en het wagenpark. Al het overige water wordt opgevangen in een tank naast de fabriek. Dit afvalwater sluizen we onder de Emancipatie Boulevard door naar het Amstelgemaal en gaat via andere gemalen ondergronds naar Hòfi Klein Kwartier. Daar wordt het water nogmaals gezuiverd en gebruikt om de bomen en planten in de omgeving van Punda water te geven. Mooi hè?’, vertelt Myrthe trots. ‘Mijn functie is behoorlijk uitgebreid en daardoor erg afwisselend. Ik ben de enige op de marketingafdeling, dus het is flink doorwerken’, vertelt Myrthe Verhulst, marketingmanager van de frisdrankfabrikant. Myrthe liep tijdens haar hbo-studie ‘Voorlichting, Publiciteit en Informatie’ stage bij Bas Kok Creatieve Communicatie op Curaçao. Eenmaal terug in Nederland en aan de slag bij de Rabobank als eventmanager, verlangde de Leidse terug naar het werken en het leven op het eiland. Ze pakte het vliegtuig terug naar Curaçao, startte bij reclamebureau Cream en werkte later bij ZOG (het huidige UDC: University of the Dutch Caribbean). Daar behaalde ze tegelijkertijd haar posthbo in Human Resource Management. Inmiddels is Myrthe meer dan zeven jaar marketingmanager bij Coca-Cola. ‘Ik ben verantwoordelijk voor de marketing, PR, sponsoring en sales promotions. Ik houd me bijvoorbeeld bezig met marketingacties als productimplementaties voor Claro, Vitamin Water, Coke Zero en Fuze

Verschillende projecten

Onlangs heeft Coca-Cola Curaçao van haar hoofdkantoor een beker gekregen; de ‘Caribbean Excellence and Sustainability Cup’. Deze prestigieuze prijs heeft de bottelaar ontvangen omdat de jury vond dat Curaçao de groenste bottelaar van de regio is. Een resultaat waar het bedrijf erg trots op is. Het bijbehorende prijzengeld wordt weer geïnvesteerd in andere projecten die onder de ‘Live Positively’-paraplu – het duurzaamheidsproject van het moederbedrijf – vallen. ‘We zijn steeds milieubewuster bezig. Het recyclebedrijf Green Force Curaçao haalt bij ons de afgeschreven kratten, lege PET-flessen en blikjes op. Dit bedrijf zorgt ervoor dat het afval in het buitenland wordt verwerkt tot nieuwe producten. Ook het plastic dat om de pallets met flessen gewikkeld zit, gaat mee met dit bedrijf voor hergebruik. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van producten die bij ons gerecycled worden.’ ‘We proberen ook kinderen bewust te

maken van het belang van een beter milieu, maar dan op een luchtige en creatieve manier. Ze kunnen blikjes en flesjes verzamelen met hun school en bij Green Force inleveren. Wij geven daarvoor dan een donatie terug, in de vorm van sportartikelen voor de school. Ik ben tevens vanuit Coca-Cola betrokken geweest bij de opruimactie Curaçao Clean Up, die op zaterdag 21 september plaatsvond. Het eiland is weer een stuk schoner.’

Bijzondere dingen

In de vensterbank van haar kantoor staan verschillende Coca-Cola-flesjes opgesteld. ‘Ze hebben allemaal een bijzondere betekenis voor me. Het merendeel heb ik gekregen. Deze heeft mijn oudste zoon meegenomen uit Aruba, die groene daar met dik glas is een oud exemplaar dat ik ooit op het strand vond en de aluminium flesjes zijn speciale uitgaven uit Nederland. Dit piepkleine witte colaflesje vind ik bijzonder. Het komt uit een 3D-printer, geprint op Curaçao. Ik hoop in de toekomst een project op te starten met 3D-printing en daarom staat het hier. Het magneetbord moest er komen, want mijn moeder gaf me ooit magneetblaadjes. Nu kan ik alles handig ophangen.’ Op hetzelfde bord prijkt een fotolijstje, gemaakt van een Coca-Cola-blikje. ‘Mijn moeder heeft dat ooit in Nederland op Koninginnedag gekocht. Toen met een foto van de koningin erin, maar die heeft nu plaatsgemaakt voor een foto van mijn jongste zoontje. Dit Perzische tapijtje als mousepad heb ik trouwens óók van mijn moeder gekregen. Ze heeft een behoorlijk inbreng, besef ik nu’, lacht Myrthe.

Coca-Cola nieuwe stijl

De huisstijl van Coca-Cola is door de jaren heen strakker geworden. ‘Less is more’, vindt Myrthe. Het bord met de Coca- Cola-retroplaatjes heb ik meegenomen van mijn vorige werkplek, maar eigenlijk wil ik niet meer terugkijken op successen van vroeger, maar juist vooruit kijken.’ We maken nog even een rondje door de fabriek, langs de hoge pallets gevuld met frisdrank en hardwerkende, vrolijk roepende mannen op steekkarretjes. Als ik afscheid neem van de marketingmanager, vraag ik nog even naar haar favoriete drank. ‘Het roze Vitamin Water’, is daarop haar antwoord. Is dat ook al van de Coca-Cola-gigant? Coaching extra editie 2013

Coaching extra editie 2013

Kijktip

Curaçao True Nature Curaçao True Nature is een korte documentaire met prachtige beelden van het natuurschoon van Curaçao. In tien minuten wordt in woord en beeld getoond hoe mooi het eiland is en waarom we er zuinig op moeten zijn. Het filmpje is geproduceerd door Curaçao Tourist Board en onder andere te vinden op YouTube en Facebook.

GASTCOLUMN

Eelco Parie

DUURZAAMHEID TUSSEN DE OREN

De wereldeconomie is sinds de industriële revolutie – en eigenlijk daarvoor – gebouwd op het principe van take, make and dispose. Oftewel, we halen, we maken en we gooien weer weg. Dat wordt ook wel een lineaire economie genoemd en kort gezegd spelen het milieu en de bescherming van onze natuurlijke omgeving daarin een ondergeschikte rol. Door het opraken van natuurlijke grondstoffen en een steeds zwaarder beschadigd milieu wordt de roep om verandering luider. De laatste jaren wordt er veel gezegd en geschreven over de circulaire economie, een concept waarin de herbruikbaarheid van producten en grondstoffen voorop staat en waardevernietiging zoveel mogelijk wordt voorkomen. Inmiddels heeft een groot aantal bedrijven en organisaties, zoals de Nederlandse tapijtfabrikant Desso, dit economisch principe met succes omarmd. Hoe waardevol de circulaire economie in concept ook is, het is door een organisatie niet eenvoudig te realiseren. Het vraagt ijzeren discipline, strakke samenwerking en in bijna alle gevallen een flinke investering. Het is dan ook de vraag of je van veel ondernemingen kunt verwachten dat zij zich er volledig aan committeren. Moet je het er daarom maar niet over hebben? Integendeel. Uiteindelijk kunnen we alleen maar hopen dat er in de toekomst alleen nog circulair wordt geproduceerd. Dat proces kunnen we – ook op consumentenniveau – natuurlijk versnellen door kritischer te zijn in ons aankoopgedrag. Om te komen tot de ideale situatie waarbij we alles wat we maken en gebruiken weer opnieuw een plek geven in de productie- en consumptiecyclus, doen we er goed aan te kijken naar wat nu haalbaar is. Welke vooruitgang kan er op korte termijn worden geboekt zonder dat de bedrijfsvoering daaronder lijdt en zonder dat er grote investeringen hoeven te worden gedaan? Je kunt van een garagehouder in Soto niet verlangen dat hij het milieu als hoogste prioriteit heeft. Maar je kunt hem wel uitleggen dat hij kan werken op een manier die het milieu minder belast en tegelijkertijd tot een beter financieel resultaat leidt, bijvoorbeeld door hergebruik van gebruikte materialen. Concreet, to the point en met een direct zichtbaar resultaat. Idem overigens voor een accountantskantoor, waarbij de werkzaamheden op het eerste gezicht het milieu minimaal belasten. Toch is ook daar waarschijnlijk winst te behalen, bijvoorbeeld door lampen, printers en airco’s uit te schakelen aan het einde van de dag. Eigenlijk geldt in het algemeen voor communiceren over duurzaamheid dat het geen zin heeft om mensen voortdurend om de oren te slaan met wat zij fout doen. En zeker niet met theorieën waar zij in de praktijk niks mee kunnen. Wel kun je consequent wijzen op verbeteringen die haalbaar zijn en oplossingen die direct toepasbaar zijn. Met andere woorden: ervoor zorgen dat het belang van duurzaamheid tussen de oren komt en een automatisme wordt. Dat brengt de ideaalsituatie van een circulaire economie dichterbij. Eelco Parie is oprichter van Fortus Corporate Communications en is verbonden aan Balance Communications.

Coaching extra editie 2013

[rapport] Trendrapport 2013

[boek]

Klein is het nieuwe groot en niet-financiële waarden worden geld waard. Het zijn een paar van de trends die MVO Nederland, de Nederlandse netwerk- en kennisorganisatie voor maatschappelijk verantwoord ondernemen, beschrijft in haar trendrapport. Het rapport werd uitgebracht in januari 2013 en is dus niet meer helemaal nieuw, maar het is nog steeds erg relevant en toegankelijk leesmateriaal voor iedereen die zich voor dit thema interesseert.

[website]

Het groene kantoor

Maak een punt van duurzaamheid •

Marieke Schoenmaeckers

www.huntu-korsou.org

In deze groene editie van Coaching kunt u tal van tips lezen voor een duurzamere werkplek. Heeft u de smaak te pakken en wilt u meer, dan kunt u extra ideeën opdoen in dit boek van Marieke Schoenmaeckers. Het boek start met zes hoofdstukken over duurzaam inkopen en gedrag op de werkvloer. In het tweede deel worden tips, trucs en checklists geboden aan de hand van 34 ‘kantoorthema’s’, van verlichting, financiën en drukwerk tot meer duurzame borrels. Uitgever Van Duuren Media, 2012 Prijs 19,95 euro

[blog]

[app]

Fresh ideas Waar airconditioning vroeger nog als een luxe werd beschouwd, is het tegenwoordig niet meer weg te denken uit onze samenleving. Tijdens een TED-bijeenkomst, inmiddels wereldbekend door het motto ‘ideas worth spreading’, houdt architect Doris Kim Sung een pleidooi voor het gebruik van een nieuw materiaal dat voor verkoeling kan zorgen zonder dat daar elektriciteit aan te pas komt. Ze ontwierp een metaal dat door warmte buigt en paste dit toe in een constructie die daardoor tijdens warmte schaduw creëert en tegelijkertijd ventilatiegaten vormt. blog.ted.com/four-very-fresh-ideas-about-air-conditioning

Rank a Brand De makers van deze app en bijbehorende website presenteren het als de grootste merkenvergelijking van Europa. Door onderzoek te doen naar de factoren milieu, klimaat en arbeidsomstandigheden worden bekende merken beoordeeld op duurzaamheid. Heeft een merk score A dan krijgt het de aanbeveling ‘top merk, kopen!’. Bij de allerlaagste score wordt de consument geadviseerd de hand nog even op de knip te houden. In bepaal de categorieën zijn veel internationale merken te vinden, waardoor deze app ook te gebruiken is om het productaanbod op Curaçao te vergelijken. Voor iPhone en Android Gratis

You can’t destroy the sun by using its energy Renewable Energy, Sustainable Peace

www.garnetnv.com Member of the GARNET GROUP

Coaching extra editie 2013

Digitale magazines zijn natuurlijk bijzonder geschikt als medium voor natuurvriendelijke organisaties; er wordt veel bespaard aan inkt en papier. Ook Huntu Kòrsou brengt haar publicaties uit via het web. Deze non-profit organisatie, die zich inzet voor duurzaamheid en daardoor meer quality of life op Curaçao, publiceerde in 2013 voor de derde keer haar magazine, met daarin interviews, fotografie en verhalen om te inspireren tot het bijdragen aan een nog mooier eiland.

Watakeliweg #1 Willemstad Curaçao Phone +599 9 767 4127 Fax +599 9 767 1088 info@garnetnv.com /garnetnv

Bel GARNET ENERGY voor een vrijblijvende intake: 767 4127 Met ons Garnet Energy team bieden wij u: reële investerings- en opbrengsten analyse; erkende PV en AC installateurs; keurmerk zonnepanelen en omvormers; werkzaamheden conform NEN-normen met gecertificeerde meetinstrumenten; garantie op reparaties en onderhoud; installatie conform eisen locale keuringsinstanties en toezichthouder; kwaliteit zoals u van GARNET gewend bent.

[plan] Natuurbeleidsplan Caribisch Nederland 2013-2017 De eilanden van Caribisch Nederland zijn biologisch zeer divers en herbergen vele endemische soorten, bedreigde soorten en bedreigde ecosystemen. Het Nederlandse ministerie van Economische Zaken heeft in nauwe samenwerking met onder andere het openbaar lichaam, natuurorganisaties en het lokale bedrijfsleven een beleidsplan ontwikkeld voor gedegen beheer en duurzaam gebruik van de natuur in Caribisch Nederland. Deze uitgave, met ook een overzicht van internationaal beschermde soorten en prachtige fotografie, is te vinden op www.rijksoverheid.nl onder ‘documenten en publicaties’.

[website] www.oneplanetliving.org Wanneer iedereen op deze wereld zou leven als de gemiddelde Europeaan, zouden we driemaal zoveel planeten nodig hebben om op te leven, wanneer we zouden leven als de gemiddelde Noord-Amerikaan zelfs vijf. Dit statement en de tien basisprincipes voor duurzaamheid zijn te vinden op de website van One Planet Living; een initiatief van BioRegional en World Wilfdlife Fund (WWF), die vervolgens beide op een andere website het gedachtegoed verder uitspinnen. Het idee achter One Planet Living is samenwerken met overheid, bedrijven en de gemeenschap om duurzaamheid eenvoudig, betaalbaar en aantrekkelijk te maken.

[boek] The Collaboration Economy

How to Meet Business, Social, and Environmental Needs and Gain Competitive Advantage • Eric Lowitt

[website] www.caribbeanfootprint.com Een website van eigen bodem, waarop kennis over de flora en fauna van het Caribisch gebied wordt gedeeld met in het bijzonder aandacht voor Curaçao. Een groot aantal artikelen is te lezen in het Nederlands en Engels, diverse artikelen zijn ook vertaald naar het Papiaments. Wie graag regelmatig korte updates en wetenswaardigheden krijgt over de lokale natuur, kan zich aansluiten bij de Facebookpagina ‘Caribbeanfootprint’.

Lowitt schreef tientallen artikelen over duurzaamheid en publiceerde onder andere in Harvard Business Review en The Guardian. Door zijn jarenlange ervaring in het bedrijfsleven is hij pragmatisch ingesteld en resultaatgericht. Hij vertaalt het begrip duurzaamheid naar competitieve bedrijfsstrategieën, sociale gelijkheid en bedrijfsgroei. In dit boek benadrukt hij de noodzaak van een nieuw economisch model om te voorkomen dat onze natuurlijke hulpbronnen uitgeput raken. Met onder meer case-studies van Unilever, Nestlé en General Electric. Uitgever Jossey-Bass, 2013 Prijs $ 13.38

Coaching extra editie 2013

signature • Mortgages • Debit & Credit Cards • Corporate & Personal Savings • Current Account Facilities • Time Deposits • Internet Banking • Insurances Orco Bank Curaçao • Landhuis Cerrito • Tel. +5999 737 2000 • www.orcobank.com

Indig Blue consult

IndigoBlue Consult biedt: • • • • •

projectcoördinatie & -management toegepast onderzoek beleidsadvies project- & implementatieplannen professioneel schrijfwerk

beleidsadvies schrijfwerk onderzoek

IndigoBlue Consult is: • • • • • •

multi-disciplinair analytisch out of the box probleemoplossend concreet en resultaatgericht integer

www.indigoblueconsult.com

www.indigoblueconsult.com 54

Coaching extra editie 2013

Coaching

op maat

Uw eigen in company business magazine met de hoogwaardige en herkenbare uitstraling van Coaching

Nieuw! Hoe werkt het?

Bedrijven, branches, stichtingen en (overheids-)organisaties stellen zelf een Coaching magazine samen. Daarbij kunnen zij een selectie van bestaande Coaching-artikelen, berichten en advertenties maken, die interessant zijn voor hun personeel- of klantenbestand. Maar ook nieuwe artikelen, over thema’s en ontwikkelingen die actueel zijn voor uw bedrijf of branche, laten schrijven door het Coachingteam behoort tot de mogelijkheden. Wij denken graag met u mee en zetten ervaren schrijvers en journalisten in. Coaching wordt vormgegeven in haar eigen stijl in combinatie met uw logo en huisstijlkleuren. Een eigen in company business magazine, maar wel met de hoogwaardige en herkenbare uitstraling van Coaching. Uw Coaching wordt gedrukt in de oplage die u wenst en/of digitaal aangeleverd voor verspreiding via e-mail of uw website. Wij garanderen een maatwerkproduct van topkwaliteit.

• Breng bedrijfsinformatie op een professionele wijze naar buiten • Laat uw buitenlandse partners of relaties zien welke zakelijke ontwik kelingen op Curaçao relevant zijn • Zet nieuwe diensten, samenwerkings Meer weten over Coaching op maat? partners of medewerkers in de Neem contact op met Saskia Matthijsse via schijnwerpers redactie@coaching-magazine.net of telefoonnummer 465 7205. • Origineel relatiegeschenk

D,specialistp

DDTDDD DDDD DRJkDDDyDD DDDDD DDDDD DDDD Tril,DDMDD Dcup,to,datecDDDDD DDDD

DDD DCykDDDDTtraditioneleTD DDDDDD DDDDD DDDDDD,niveau DDDDDD,niveau DDD,CJD çJDDDDDDD DD D DDD,productiep

DDDp

DDD

Complete Energie Beheersing DDDDDp wwwAre,lightAan info@re,lightAan yçïDzRGy

wwwAvsiAcw info@vsiAcw yCzDS1çC Coaching extra editie 2013

van naar

Quincy Lont

naar KPMG Meijburg Caribbean Sint Maarten

Met ingang van 1 oktober 2013 is Quincy Lont werkzaam als Tax Manager op het kantoor van KPMG Meijburg Caribbean in St. Maarten. Quincy werkt sinds 2008 als belastingadviseur bij KPMG Meijburg Caribbean en is onder meer gespecialiseerd in de fiscale optimalisering van groepsfinancieringen op de DC-eilanden. In zijn nieuwe functie zal Quincy de belastingadviespraktijk van kantoor St. Maarten voortzetten en daarbij de klanten van kantoor St. Maarten nog beter van dienst zijn.

Ralph Ottenheim

van Kooyman naar Global Paint Products

Ralph Ottenheim is sinds 1 juni jongstleden in dienst bij Global Paint Products als directeur. Met haar tien-jarig bestaan op Curaçao in zicht, zocht Global Paint Products in haar nieuwe directeur een persoon met kennis, ambitie en een breed netwerk. Ottenheim heeft ruim tien jaar commerciële bouwmarkt-ervaring en werkte bij Kooyman al jaren samen met GPP als partner. Met zijn team werkt Ottenheim aan de groei van het merk Global op Curaçao en in de regio.

Elly Hellings

Dominique Adriaens

van FAJ naar Samenwerkende Fondsen

Per 1 september 2013 heeft Elly Hellings haar functie als beleidsmedewerker bij de Federatie Antilliaanse Jeugdzorg neergelegd en is een nieuwe uitdaging aangegaan bij de Samenwerkende Fondsen als coördinator van het programma Kansen voor Jongeren. Kansen voor Jongeren bestaat uit twintig projecten, gericht op het voorkomen van schooldropouts en het bieden van extra ondersteuning aan jongeren die reeds zijn uitgevallen, op alle eilanden van de voormalige Nederlandse Antillen inclusief Aruba.

Kristel van den Elzen

naar Balance Consultancy Group

van Desso, Nederland naar VanEps Kunneman VanDoorne

van VWO Anna van Rijn College, NL naar Albert Schweitzer HAVO-VWO

Per 1 juli 2013 is Dominique Adriaens na tien jaar een eigen bedrijf gehad te hebben als specialist functiewaardering in dienst gegaan bij Balance Consultancy Group als senior consultant. Ze kan breed ingezet worden op diverse HRonderwerpen zoals functiewaardering met Fuwasys en haar varianten, organisatieadvies, trainingen en workshops. Dominique heeft twintig jaar ervaring op opleidings- en organisatiegebied in zowel profit- als non profit-organisaties. Na lange tijd alleen werken heeft het hebben van collega’s als groot voordeel het uitwisselen van kennis en ervaring en gezelligheid.

Na vijf jaar als marketing executive bij advocatenkantoor Simmons & Simmons in Amsterdam, maakte Kristel tweeëneenhalf jaar terug een uitstap naar een heel andere branche. Ze is blij nu weer terug te zijn in de advocatuur, een branche waarin zij zich thuis voelt. Kristel is aan de slag gegaan als marketing & client relations coördinator bij VanEps Kunneman VanDoorne en wil graag de ambitie en inspiratie van het kantoor richting geven op marketinggebied.

Vanaf 15 augustus is Marieke Folkers in dienst als rector op de Albert Schweitzer havo-vwo. Samen met het team wil zij vanuit een gezamenlijke visie en een doorlopende leerlijn de kwaliteit van het onderwijs en de school omhoog brengen. Daarbij wordt vooral gekeken naar het individu, om het beste uit de leerling te halen. Folkers ziet deze nieuwe functie als een unieke kans en uitdaging.

De Coach groene energie Mijn hele woning wordt nu gekoeld met zeewater!

Groene energie is echt iets voor mij.

Coaching extra editie 2013

Marieke Folkers

Kim de Vos

van SKPO (Stichting Katholiek ProtestantsChristelijk Onderwijs); NL naar VPCO; Dr. Albert Schweitzer FO

Sinds 20 juli is Kim de Vos werkzaam als directeur van de school voor funderend onderwijs. De Vos is begonnen als leerkracht, stroomde door naar het speciaal onderwijs, was intern begeleider en werd later adjunct-directeur. Nu is zij op zoek naar nieuwe mogelijkheden en kansen voor verdere professionalisering van de ASFO. Door hoge verwachtingen te stellen en leerlingen voor te bereiden op hun toekomstige plaats binnen de maatschappij probeert zij haar doel te bereiken.

Annet Kooistra

Rens Mulder

Robert Kabel

van Digicel naar Hucor N.V. Holding Co.

van Caribbean Food Group/Albert Heijn Zeelandia naar IN2Market Caribbean

van Ictual naar Deloitte Dutch Caribbean

Per 1 augustus is Annet Kooistra in dienst getreden als marketing manager bij Hucor Holding, waar zij verantwoordelijk is voor het marketingbeleid van Subway, KFC Curaçao & Aruba, Pizza Hut, Larry’s en Diamonds. Met vijf jaar ervaring op Curaçao bij onder andere Digicel en Renaissance Resort, brengt Annet ruime kennis binnen op het gebied van lokale en internationale marketing. Annet zal zich in haar nieuwe job focussen op het laten groeien van en een fris gezicht geven aan de merken die ze vertegenwoordigt.

Rens Mulder was tot augustus 2013 general manager bij Albert Heijn. Hij verruilde die functie voor het opstarten van een eigen bedrijf; IN2Market Caribbean. Mulder verleent ondersteuning bij alle commerciële facetten binnen een bedrijf en kan ingehuurd worden als interim manager. Zijn werk varieert van strategische marketingplannen tot ontwikkeling van procesanalyses voor midden- en kleinbedrijf.

Bij Deloitte Dutch Caribbean is Robert Kabel in dienst getreden als senior manager consulting. Rob is 27 jaar werkzaam binnen de ICT-sector, waarvan 22 jaar op Curaçao. Zijn specialisaties zijn onder meer ICT (project-) management, business analytics en financiële planning. Robert is binnen Deloitte breed inzetbaar en is momenteel bezig met de ICT-coördinatie van een groot landelijk project.

D e G oud s m i d C u raç a o KURA

HULANDA

OTROBANDA

Een persoonlijk sieraad nodig, of gaat u binnenkort trouwen?. De Goudsmid maakt het in overleg met u. • trouwringen • custom made • reparaties

Ook in deze rubriek? Bent u van functie veranderd en wilt u graag laten weten wat uw nieuwe uitdaging is? Stuur dan een e-mail met uw gegevens naar: redactie@coaching-magazine.net.

• vervanging van horloge batterij • in nemen van uw oude sieraden

www.degoudsmidcuracao.com

Tel: 4629383

Hemels lunchen of dineren in uw eigen TEMPO? LUNCHBUFFET 25,- p.p.

Mon-Fri from 12-2.30 pm.

DECEMBERBUFFET 59,50 p.p.

Vanaf 10 pers. op aanvraag

Tempo Doeloe is een zeer geschikte locatie voor vergaderingen, borrels & (eindejaars)feesten!

T: 461 2881

info@tempodoeloe.net

Oriental Restaurant & Bar

Coaching extra editie 2013

Groene organisaties en stichtingen op Curaçao Amigu di Tera

Vrijwilligersorganisatie die pleit voor een duurzaam Curaçao, waarbij de aandacht voor de natuur en mensen niet los wordt gezien van sociale, educatieve, democratische, culturele en economische aspecten. www.amiguditera.com amiguditera@gmail.com telefoon: 737 3965

Bedrijvenplatform Milieu (BPM) Kennisplatform voor duurzame ontwikkeling www.bpmcuracao.com info@bpmcuracao.com telefoon: 736 9533

Carmabi

Door onderzoek, natuurmanagement en milieuvoorlichting bijdragen aan de duurzame ontwikkeling en beheer van de natuurlijke bronnen van de voormalige Nederlandse Antillen. www.carmabi.org info@carmabi.org telefoon: 462 4242

Curaçao Footprint Foundation

Door middel van informatieve en educatieve projecten belicht de organisatie de natuurlijke omgeving van Curaçao om mensen bewust te maken van de waarde van onze natuur. www.curacaofootprint.org info@curacaofootprint.org telefoon: 569 8811

Curaçao nature conservation (Cunaco)

Natuurorganisatie voor de jeugd met meer dan duizend actieve leden. Doel is het geven van informatie en het stoppen van onnodige natuurvernietiging. curacaonature.org

Curaçao Recycling Fund

Milieuorganisatie met als doel het promoten van recycling op Curaçao. crfcuracao.net

planten van bomen en educatie omtrent recycling op scholen en bedrijven. www.greenforcecuracao.com info@greenforcecuracao.com telefoon: 528 1064

GreenTown

Non-profit organisatie die zich inzet voor herontwikkeling van het terrein van de olieraffinaderij. www.greentowncuracao.com telefoon: 518 0411

Huntu Korsou

Non-profit organisatie die zich inzet voor een duurzame ontwikkeling en daardoor a better quality of life op Curaçao. huntu-korsou.org info@huntu-korsou.org telefoon: 767 0206

Nos Kunuku Green Force Curaçao

Core business is het mogelijk maken van recycling op Curaçao. Andere activiteiten zijn onder andere schoonmaakacties, het

Verbouwen en verkoop van groenten en kruiden. Ook rondleidingen mogelijk. telefoon: 516 2362

Stichting Schoon Milieu Curaçao (SMOC)

Stichting die ten doel heeft de milieuvervuiling van de olieraffinaderij terug te dringen en op te heffen. Daarnaast wordt gestreefd naar meer kennis en een kritische houding bij de bevolking. www.stichtingsmoc.nl smoccuracao@gmail.com

Uniek Curaçao

Vrijwilligersorganisatie met als doel de kwaliteit van de serviceverlening aan de bezoeker van het eiland te verhogen door onder meer bij te dragen aan de duurzame ontwikkeling van producten en locaties. www.uniekcuracao.org uniekcuracao@gmail.com telefoon: 462 8989

Coaching extra editie 2013