Brunarannsóknir

Á vordögum 2018 var haldin ráðstefna í Vingsted í Danmörku þar sem saman komu helstu aðilar í brunarannsóknum frá Norðurlöndunum til þess að bera saman bækur sínar og þar var gefin út fyrsta útgáfa af sameiginlegum leiðbeiningum að rannsóknum á Norðurlöndum. Á ráðstefnuna fóru tveir þátttakendur frá Íslandi, greinarhöfundur Einar Bergmann Sveinsson fagstjóri, ásamt Guðmundi Inga Rúnarssyni hjá tæknideild LRH. Guðmundur Ingi flutti flottan fyrirlestur um notkun á þrívíddartækni við rannsóknir á brunum, bílslysum og andlátum. Tæknideild LRH sérhæfir sig í vettvangs og réttarrannsóknum. Næsta ráðstefna átti að fara fram í Noregi í júní 2020 og var greinarhöfundi boðið að vera með fyrirlestur um hvernig Brunavörður (eftirlitskerfi slökkviliða með brunavörnum) nýtist til eftirlits á mannvirkjum og geti hjálpað til við rannsóknir á brunum. Vegna Covid-19 var þeirri ráðstefnu frestað um eitt ár. Greinarhöfundur hefur aflað sér sérþekkingar á sviðI brunarannsókna í gegnum IAAI International Association of Arson Investigation, er búinn með bóklegt nám og hefur verið að afla sér þekkingar með hjálp lögreglu í verklegri vinnu.

Ráðstefna í brunarannsóknum 2018 í Vingsted í Danmörku.

Hvað eru „Brunarannsóknir“?

Í lögum um brunavarnir er talað um að þeim sem verða fyrir brunatjóni er skylt að tilkynna það til hlutaðeigandi lögreglustjóra svo fljótt sem unnt er. Þá fer af stað brunarannsókn sem er í höndum lögreglu. Lögregla rannsakar eldsvoða strax eftir brunatjón samkvæmt ákvæðum laga um meðferð sakamála og kveður til sérfróða menn eftir því sem hún telur þörf á. Lögregla sendir svo afrit af rannsókninni til þeirra sem eiga hlut að máli s.s. til tryggingarfélags, slökkvistjóra og Húsnæðisog mannvirkjastofnunar. Verði manntjón eða mikið eignartjón í eldsvoða á Húsnæðis- og mannvirkjastofnun að rannsaka eldsvoðann, kröfur eldvarnaeftirlits og hvernig staðið var að slökkvistarfi. Hér á eftir verður farið yfir í stuttu máli hvað felst í brunarannsókn, stuðst er við Nordic Fire Manual sem gefin var út á vordögum 2018.

Hvað þarf til?

Þeir aðilar sem sinna brunarannsóknum á Norðurlöndum þurfa að vera með ákveðna innviði til þess að vera viðurkenndir. Þau embætti þurfa að hafa aðgang að: •

Rannsóknarstofum eða sérfræðingum sem geta greint efni, séð um smásjárskoðanir, rafmagns- og gas rannsóknir

Vélfræðingum, brunaverkfræðingum og eldvarnaeftirliti

Brunarannsakanda sem getur farið á vettvang, gert áhættumat, greint brunavarnir og farið yfir hitagjafa

Sérfræðingum frá rafmagnsveitu og gasveitu

Réttarmeinafræðingur sem finnur út hver dánarorsök er.

Kennslanefnd sem ber kennsl á hinn látna.

Skipasérfræðingi sem getur gefið innsýn í brunavarnir skipa Í einu máli geta margir aðrir komið að rannsókninni eins og lásasmiðir, menn með sérfræðiþekkingu í ákveðnum brunum, rafmagnseftirlit, tryggingar, umferðareftirlit auk starfsmanna slökkviliðs sem koma fyrstir á vettvang. Ljóst er að þeir sem fara á vettvang til þess að rannsaka bruna þurfa að hafa mikla þekkingu á ýmsum málum eins og efnum sem geta brunnið, smásjárgreiningu, rafmagni, gasi, vélum, tækni brunavarna, brunaþróun, dreifingu elds, eldvarnaeftirliti, brunahönnun, hitagjöfum, reykháfum og vinnu slökkviliðs á vettvangi.

Upphaf rannsóknar Við útkall og þegar mál er tekið til rannsóknar þarf strax að fara í vinnu við að afla sér fjölda upplýsinga eins og:

1. Hvenær kom útkallið og hvert?

Til slökkviliðs, neyðarlínu eða annarra viðbragðsaðila 2. Hverjir tengjast útkallinu?

Vitni, aðstandendur, viðbragðsaðila og aðrir 3. Farartæki á staðnum? 4. Hverjir yfirgefa vettvang? 5. Grunsamlegt athæfi? 6. Veðurfar?

Vindstefna, hraði, hitastig og breytingar á veðri

Það sem lögregla þarf að gera á vettvangi og slökkvilið getur hjálpað til við er:

1. Tryggja öryggi á vettvangi, áhættugreining á aðstæðum, rýming svæðis 2. Fylgjast með framgangi slökkviliðs 3. Hafa samband við aðstandendur, fylgjast með óeðlilegri hegðun, taka myndir 4. Fylgjast með viðbrögðum eiganda eða forráðamanna Til þess að geta greint ferli bruna þarf að taka sem fyrst myndir af öllum hliðum húsa, reykmyndun, brotnum gluggum, óeðlilegum hlutum í kringum húsnæðið eins og hlutum úr húsnæðinu, brúsum, efni, hjólförum, skóförum, skrá sprengingar og annað sem getur komið rannsókninni vel. Afla þarf líka gagna úr öryggismyndavélum, brunaviðvörunarkerfum, símum, hljóðupptökum og öðrum tækjum sem afla gagna. Æskilegt er að slökkviliðsmenn sem koma á vettvang hafi í huga að það er alltaf möguleiki á að sakamálarannsókn fari fram og er það góð venja að þeir sem eru fyrstir á vettvang skrái hvað þeir sjá og heyra á fyrstu stigum. Tekið er fram í leiðbeiningum fyrir rannsakendur að þeir hafi samband við viðbragðsaðila og afli upplýsinga um atriði eins og hvaða dyr eða gluggar voru brotnir, hvað gerði slökkvilið á staðnum við slökkvistarfið sjálft og hvað gerði slökkvilið eftir að eldurinn var slökktur. Hvar eru eldtungur? Hvar kemur reykur? Eru för að húsinu – skóför og bílför? Hvaða gluggar eru brotnir – glerbrot fyrir innan eða utan? Hvaða glugga braut slökkvilið? Hvar fór slökkvilið inn í húsnæðið? Slökkviliðsmenn verða að geta svarað fjölda spurninga og komið þeim upplýsingum til lögreglu, það er svo lögreglunnar að meta hvort þær upplýsingar eru mikilvægar. Margar breytur fylgja hverri rannsókn og ákveða svolítið hversu ýtarlega farið er í rannsókn á húsnæði s.s. dó einhver í brunanum, eru augljós merki um íkveikju, hversu mikið er eignartjón og hvaða samfélagslegu áhrif eru af brunanum.

Upphaf vettvangsrannsóknar

Á staðnum er farið yfir vettvang með því að skipta rannsókn í tvo hluta, utandyra og innandyra. Þá er ákveðið hvaða svæði á að taka fyrir í rannsókninni því oft þarf ekki að hafa allan vettvanginn undir, t.d. þegar það er ljóst að hluti hússins brann EFTIR að viðbragðsaðilar komu á vettvang.

Utandyra er farið í að skoða:

• Hvaða hluti hefur orðið fyrir mestum skaða? • Hvernig mynstur er á gluggum og hurðum með tillit til brunamynsturs? • Hafði vindur áhrif á hegðun brunans? • Eru ummerki um eld utandyra, fór eldur inn í húsnæðið? • Eru ummerki í einhverri fjarlægð frá húsnæðinu t.d. sprenging, eldtungur eða geislun?

Innandyra fer rannsóknin í annan takt:

• Hvaða veggir, loft, eða gólf eru mest skemmd í brunanum? • Eru einhver einkenni sem benda til upptaka annarsstaðar? • Hverjar eru skemmdir á innviðum? • Hvað hefur dreift eldinum? • Hver er neðsti punktur upptaka? • Hvað olli brunanum? Vinnan á vettvangi er einungis lítill hluti heildarrannsóknar og í rannsókninni á staðnum eru margir aðrir hlutir sem þarf að velta fyrir sér og greina til þess að geta ákveðið hvaða leið þarf að fara, nokkur atriði sem eru ráðandi í þeirri rannsókn eru t.d. glerbrot:

Hvernig eru glerbrotin: hvöss, ávöl, svört, utandyra, innandyra, langt frá, við glugga og dyr?

Hægt er að sjá á glerbrotum hvort þau hafi verið kæld af vatni, sprungið vegna hita eða brotnað í sprengingu. Allt er þetta hluti að því að búa til tilgátu sem skýrir brunann.

Mynd tekin í Miðhrauni.

Andlát eða skaði

Andlát eða skaði á fólki á vettvangi eða í bruna leiðir oftast til ýtarlegri rannsóknar þar sem leitast er við að sjá hvaða hlutverki persónan gegndi í þeirri atburðarrás sem leiddi til áverkanna. Getur það t.d. leitt í ljós að viðkomandi var látinn áður en bruninn átti sér stað?

Farið er í að skoða hvar viðkomandi var staðsettur, hvernig er hann brunninn, hvernig eru fötin brunnin, eru leifar af efnum á fötunum eða líkama, eða er lítið eftir af einstaklingnum.

Varast ber að færa til þá sem eru látnir til þess að spilla ekki rannsóknargögnum sem eru mikilvæg í allri ákvarðanatöku lögreglu um þátt þess látna í brunanum, en tekið er fram að slökkvilið á ekki að hætta að vinna eftir þeim vinnureglum sem þeim er uppálagt að vinna eftir. Mikilvægt er bara að hafa í huga verndun vettvangs ef kostur er á því.

Nýlegt dæmi um verndun vettvangs er á Selfossi þar sem tveir einstaklingar dóu í eldsvoða. Verndun vettvangsins var einstaklega vel unnin og er hrósi komið á framfæri frá tæknideild LRH, þar var skýrt dæmi um ákvarðanatöku sem verndaði vettvang sem fór fyrir dómstóla.

Þá er komið að uppgreftri sem getur tekið tíma. Greinarhöfundur hefur fengið að vera tæknideild LRH innan handar við uppgröft í nokkrum málum og hefur lært heilmikið af þeirri vinnu með starfsmönnum deildarinnar þeim Guðmundi Inga Rúnarssyni og Boga Sigvaldasyni. Vill greinarhöfundur koma á framfæri miklu þakklæti til tæknideildarinnar fyrir að fá tækifæri til að afla sér reynslu á þeim vettvangi.

Uppgröftur á vettvangi

Uppgröftur getur verið vandasamur og er leitast við að grafa sig niður á upptökin með því að hreinsa vettvang og er það gert í tveimur skrefum. Í fyrsta lagi er farið í grófa hreingerningu til að minnka það svæði sem þarf að fara í ítarlega hreinsun og átta sig á því brunamynstri sem hefur myndast til að takmarka og hraða vettvangsvinnu. Grófhreinsun er gerð til að komast um svæðið og átta sig á umfangi og upptakastað (point of origin). Ítarleg hreinsun er gerð til að leita nákvæmar að hvað það var sem olli brunanum með því að taka myndir, taka sýni, finna raftæki, öryggi, kerti, vökva, pappír og allt það sem getur talist til sönnunargagna. Eitt af því sem getur afvegaleitt og valdið erfiðleikum er ef það er eins og upptök hafi átt sér stað á fleiri en einum stað. Þá þarf að gera sömu vinnu á fleiri en einum stað og vinna vinnuna með kostgæfni og varkárni þar sem útilokunaraðferðin er ein af þeim aðferðum sem stuðst er við, auk ábendinga frá slökkviliðsmönnum um að eldurinn var á einum ákveðnum stað þegar við komum á svæðið en ekki öðrum. Allt þetta hjálpar rannsakanda að taka ákvörðun um hvar uppgröftur á að fara fram. Við þessa vinnu á vettvangi vakna oft margar spurningar og ein leiðin til að skoða hvað gerðist er að endurskapa vettvanginn og fara í gegnum staðreyndir sem liggja fyrir til þess að búa til samskonar vettvang og með samskonar tækjum og húsgögnum. Er það gert til þess að rannsakandi eigi auðveldara með að átta sig á umfangi og hvað það er sem er að trufla þá tilgátu sem verið er að vinna með.

Mynd af vettvangi sem búið er að þrífa (Miðhraun). Mynd af tveimur starfsmönnum tæknideildar lögreglu, þeim Guðmundi Inga Rúnarssyni og Boga Sigvaldasyni, ásamt greinarhöfundi.

Úrvinnsla

Við úrvinnslu upplýsinga hjá rannsakendum þarf svo að fara í að búa til tilgátu (hypothesis) eða tilgátur um hvað gerðist, sú vinna getur verið fjölbreytt og umfangsmikil. Í úrvinnslu geta verið margar tilgátur sem koma upp og er það ein helsta vinna í úrvinnslu að útiloka tilgátur með staðreyndum og færa sig þar með nær upptökum með gögnum. Þess vegna spyrja rannsakendur spurninga sem leiða til annarra spurninga, t.d. Af hverju? Hvenær? Hvar? Hver? Hvernig? Hvað? Þetta eru algengustu spurningar þeirra sem eru að vinna við þær tilgátur sem lagt er upp með. Að lokinni vettvangsvinnu felst vinnan aðallega í að prófa tilgátur, bíða eftir rannsóknum sérfræðinga og niðurstöðum frá rannsóknarstofu, myndbandsgreiningar, úrvinnslu myndefnis eins og þrívíddarskanna lögreglu, nema að augljós staðreynd liggur fyrir um upptök. Stundum kemur sú staða upp að búið er að útiloka allar tilgátur sem lagt var upp með í upphafi rannsóknar. Þá þarf að fara yfir gögnin aftur og búa til nýja tilgátu. Þá kemur í ljós hversu vel hafi verið unnið úr gögnum, hversu vel öll smáatriði hafa verið skráð niður, hversu margir hafi gefið skýrslu og hve mikið hefur verið myndað.

Niðurstaða

Þegar rannsókn hefur leitt í ljós að það er ein tilgáta sem er líklegasta niðurstaðan og líklegasta skýring upptakanna eru niðurstöður birtar og sendar til þeirra aðila sem koma að málinu eins og slökkviliðsstjóra, ákæruvalds og HMS. Ef ekki er hægt að segja til um eldsupptök er ekki hægt að segja til um hvað kveikti eldinn. Með von um að menn séu einhvers vísari um hvað brunarannsókn snýst og góð samskipti á milli lögreglu og slökkviliðs.

Einar Bergmann Sveinsson

Fagstjóri forvarnasviðs hjá Slökkviliði höfuðborgarsvæðisins

YFIRLAGSPLATA

Steinullareinangrun sem ætluð er til notkunar í þök þar sem einangrun er hulin með þakdúk eða pappa.

UNDIRLAGSPLATA

Steinullareinangrun sem ætluð er til notkunar í þök undir yfirlagsplötu þar sem einangrunin er hulin með þakdúk eða pappa.

LOFTSTOKKAPLATA

Bruna- og hljóðeinangrun á loftstokka.

STOKKAEINANGRUN

Steinullareinangrun með álímdri netstyrktri álfilmu. Einangrun ætluð til notkunar utan á sívala loftræstistokka sem bruna-, hita- og hljóðeinangrun.

ÍMÚR

Steinullareinangrun sem ætluð er fyrir íslenska múrkerfið ÍMÚR. Til notkunar á steypta eða hlaðna veggi utanhúss eða að innanverðu.

INNLEND FRAMLEIÐSLA MEÐ EPD UMHVERFISYFIRLÝSINGU

ÞAKULL / ÞÉTTULL M/VINDPAPPA

Steinullareinangrun með áföstum vindpappa sem ætluð er á þök.

ÞÉTTULL

Steinullareinangrun í veggi og gólf þar sem einangrunin verður ekki fyrir álagi.

VEGGPLATA

Steinullareinangrun sem ætluð er undir loftræstar klæðningar, utan á þétt burðarvirki.

ÞÉTTULL ÞÉTTULL PLÚS

Steinullareinangrun sem ætluð er til notkunar í milliveggi eða grindur útveggja að innan úr tré eða stáli.

SÖKKULPLATA

Steinullareinangrun sem ætluð er utan á sökkla og undir botnplötu á fyllingu.