á bráðamóttökur reynsla heilbrigðisstarfsmanna

Yfirfærsla ábyrgðar við komu sjúklinga með sjúkrabílum á bráðamóttökur

reynsla heilbrigðisstarfsmanna

Ekki hafa verið gerðar margar rannsóknir eða birtar greinar um sjúkraflutninga hér á landi en nú í byrjun árs 2021 var birt grein í Scandinavian Journal of Trauma, Resuscitation and Emergency Medicine um sjúkraflutninga á Íslandi. Höfundar greinarinnar voru þau Sveinbjörn Dúason, Dr. Margrét Hrönn Svavarsdóttir og Dr. Björn Gunnarsson. Greinin var unnin upp úr meistararitgerð Sveinbjörns sem fjallaði um reynslu sjúkraflutningamanna, hjúkrunarfræðinga og lækna af móttöku sjúklinga sem koma með sjúkrabílum á bráðamóttökur (e. patient handover). Eins og lesendum „Á vakt fyrir Ísland“ er kunnugt þá eru sjúkraflutningar mikilvægur þáttur í íslensku heilbrigðiskerfi og mæðir oft mikið á þeim þætti þegar um bráð veikindi eða slys er að ræða. Reglugerð um framkvæmd og skipulag sjúkraflutninga (nr. 262/2011) skilgreinir sjúkraflutninga á eftirfarandi hátt: „Til sjúkraflutninga teljast allir flutningar sjúkra og slasaðra utan sjúkrahúsa, hvort sem er í lofti, á láði eða legi.“ Flest allir sjúkraflutningar enda með móttöku sjúklinga og margir byrja einnig þannig, eins og til dæmis í millistofnanaflutningum. Hér skilgreinum við móttöku sjúklings sem „Aðstæður þar sem fagleg ábyrgð á sumum eða öllum þáttum greiningar og/

Sveinbjörn Dúason

eða meðhöndlunar sjúklings er færð á hendur annars aðila tímabundið eða til frambúðar“.

Í bráðatilfellum og öðrum sjúkraflutningum eru flestir sjúklingar fluttir á bráðamóttöku þar sem sérhæfðir starfsmenn taka á móti sjúklingum en um þriðjungur sjúkraflutninga eru til bráðamóttöku Landspítala í Fossvogi eða bráðamóttöku Sjúkrahússins á Akureyri. Við móttökuna skapast sú hætta að mikilvægar upplýsingar berist ekki frá sjúkraflutningamönnum til hjúkrunarfræðinga og lækna með afleiðingum sem geta haft neikvæð áhrif á velferð sjúklinga. Rannsóknir hafa sýnt að öryggi sjúklinga getur verið ógnað ef klínísk móttaka er ekki eins og best verður á kosið. Mikilvægur þáttur móttökunnar er að koma réttum upplýsingum um ástand og meðferð sjúklinga á skilvirkan hátt milli heilbrigðisstarfsmanna með það í huga að tryggja öryggi. Skortur á upplýsingum eða misskilningur getur meðal annars valdið töf á greiningu og réttri sjúkdómsmeðferð, aukaverkunum eða vandamálum í meðferð sjúklinga og mistökum við lyfjagjafir. Í verstu tilfellum getur þetta valdið alvarlegum skaða eða jafnvel dauða sjúklinga. Rannsóknir skortir á þessu sviði og mikilvægt að bæta úr því með öryggi sjúklinga í huga og var það haft til hliðsjónar við gerð rannsóknarinnar. Notuð var fyrirbærafræðileg aðferð Vancouver-skólans. Viðmælendur voru valdir með tilgangsúrtaki. Tekin voru hálfstöðluð einstaklingsviðtöl og stuðst við viðtalsramma. Viðtölin voru þemagreind, gerð einstaklingsgreiningarlíkön og heildargreiningarlíkan. Alls tóku 17 sjúkraflutningamenn, hjúkrunarfræðingar og læknar með

reynslu af störfum á bráðamóttökum sjúkrahúsa þátt í rannsókninni en þar lýstu þátttakendurnir því hver þeirra upplifun var af móttöku sjúklinga sem koma með sjúkrabíl á bráðamóttöku sjúkrahúsa og þeim samskiptum sem eiga sér stað milli þeirra heilbrigðisstétta sem að málinu koma.

Meginniðurstaða rannsóknarinnar var að formföst samskipti og upplýsingagjöf hafa mikil áhrif á gæði þjónustunnar. Alls voru greind fjögur meginþemu og níu undirþemu úr viðtölunum sem lýstu reynslu þátttakenda af viðfangsefninu og þátttakendur töldu að hefði áhrif á gæði þjónustunnar. Í þema um óljósa faglega ábyrgð lýstu þátttakendur því að það væri ekki ljóst hver bæri að þeirra mati ábyrgð á sjúklingnum og hvar í ferlinu sú ábyrgð færðist milli heilbrigðisstarfsmanna. Þemað upplýsingaflæði milli fagaðila lýsir samskiptum milli fagaðila sem sögðu þau hefjast fyrir komu sjúklings á bráðamóttöku, halda áfram á bráðamóttökunni og enda með skýrslugjöf og skráningu upplýsinga. Þar kom skýrt fram hve mikilvæg vönduð upplýsingagjöf er fyrir þjónustuna. Mannlegir þættir fjalla um faglega færni og viðhorf þátttakenda til bæði samstarfsaðila og sjúklinga en í einhverjum tilfellum ríkir spenna milli fagstétta. Bent var á menntahroka, það væri talað af óvirðingu fyrir framan sjúklingana og að tími sólahringsins geti haft áhrif á gæði þjónustunnar. Kerfislægir þættir snúa að atriðum eins og skipulagi þjónustunnar, hvort stuðst sé við verkferla og að faglegri endurgjöf. Þátttakendur sögðu mikilvægt að geta veitt samfellda þjónustu, að hafa verkferla til að styðjast við og að ekki sé nægur tími til að veita faglega endurgjöf. Einnig kom fram að mikið álag sé á bráðamóttökunum og að skortur á starfsfólki ógni gæðum þjónustunnar. Það má draga þá ályktun af þessu að stöðluð upplýsingagjöf, skýrar vinnureglur og fræðsla til heilbrigðisstarfsfólks getur mögulega bætt yfirfærslu ábyrgðar á sjúklingum við komu á bráðamóttöku og þannig aukið öryggi sjúklinga. Margt fróðlegt kom fram í rannsókninni þar sem þátttakendur lýsa reynslu sinni af móttöku sjúklinga og koma með dæmi til útskýringar. Bæði um það sem má bæta og einnig lýstu þeir því þegar allt gekk upp og vel var að verki staðið, eins og þegar upplýsingar fyrir komu sjúklings eru réttar, stuttar og gera móttökuaðilum kleift að undirbúa sig vel. Allir þátttakendur lýstu því að yfirleitt gangi samstarfið vel og markmið þeirra sé að veita fyrirmyndar þjónustu. Því ber að fagna og þakka fyrir það frábæra starf sem heilbrigðisstarfsfólk leggur af mörkum til samfélagsins. Fyrir ykkur sem hafið áhuga á að kynna ykkur niðurstöður rannsóknarinnar nánar þá má nálgast greinina í Scandinavian Journal of Trauma, Resuscitation and Emergency Medicine hér (https://rdcu.be/ceoPE) og meistararitgerðina (rannsóknina) í Skemmunni sem er rafrænt varðveislusafn háskólanna á Íslandi (https:// skemman.is/handle/1946/32395).

Sveinbjörn Dúason

bráðatæknir, BS í viðskiptafræði og MS í heilbrigðisvísindum

Ekki er allt sem sýnist

Gæti laseraðgerð gert gæfumuninn?

Glæsibær, Vesturhús • Álfheimar 74 • 104 Reykjavík • Sími 414 7000 • augljos@augljos.is • www.augljos.is