innan þessarar stéttar

,,Það þarf að finna einhvern stað fyrir hjúkrunarfræðinginn innan þessarar stéttar”

María Sigurrós Ingadóttir hjúkrunarfræðingur og bráðatæknir á Selfossi sagði menntun sína sem hjúkrunarfræðingur nýtast einkar vel á sjúkrabíl. Starf hennar innan spítala hefur veitt henni töluverða reynslu, mun meiri en nám í sjúkraflutningum. Hún sagði löngu tímabært að fundinn sé staður fyrir hjúkrunarfræðinginn innan stéttarinnar. ,,. . . maður hættir ekkert að vera hjúkrunarfræðingur þó maður labbi út í sjúkrabíl”. Hún upplifir menntunina þó ekki metna að verðleikum og veltir fyrir sér hvort ástæðan sé sú að hún er kona. Í dag er þetta fyrirkomulag talið henta einkar vel, sér í lagi á stöðum þar sem menntunarstig er lægra. Hjúkrunarfræðingar búa yfir mikilli þekkingu, eru í góðri æfingu og vinna daglega við heilbrigðisþjónustu. Guðrún sagði tímakaupið hins vegar lækka svo um munar við það að stíga út af heilsugæslunni og inn í sjúkrabíl. Lára gengur bakvaktir á sjúkrabíl 11-22 daga í mánuði og á sér þá ósk að HSN horfi til menntunar hennar og bakgrunns og greiði henni laun í samræmi við það. María tók undir þetta og sagði vanta launaflokk fyrir hjúkrunarfræðinga og skýrari stöðu þeirra á sjúkrabíl.

Lára Bettý Harðardóttir hjúkrunarfræðingur og neyðarflutningamaður á Dalvík sagði það mikils metið af samstarfsfólki sínu á sjúkrabílnum að hún er hjúkrunarfræðingur. Hún veltir því fyrir sér hvort sérnám hennar í bráðahjúkrun spili þar stórt hlutverk. Hún heldur utan um alla faglega þætti, jafnvel þó sú vinna hafi oft á tíðum verið launalaus, og læknar á svæðinu leggja áherslu á samvinnu og traust. Þeir spyrja gjarnan: ,,Lára hvernig metur þú stöðuna og hvað myndir þú gera?” Í alvarlegum tilfellum þar sem sjúkrabíllinn fer um lengri veg fara læknarnir síður með ef Lára er á vakt. Hún telur heilbrigðismenntaða sjúkraflutningamenn og lækna úti á landi kunna betur að meta störf hjúkrunarfræðinga á sjúkrabílum heldur en þá sem engan grunn hafa í heilbrigðismenntun. ,,Með aukinni faglegri þekkingu og aukinni reynslu geri ég mér betur grein fyrir faglegum takmörkunum mínum sem hjúkrunarfræðingur. . . ber einhvern veginn meiri virðingu fyrir vanþekkingu minni en til dæmis sá sem hefur takmarkaða menntun og minni reynslu eða öðruvísi menntun”.

Guðbjörg Björnsdóttir hjúkrunarfræðingur og neyðarflutningamaður á Egilsstöðum sagði það mikils metið af samstarfsfólki hennar og læknum að hafa hjúkrunarfræðing á sjúkrabílnum. Þetta viðhorf hefur tekið breytingum frá því hún hóf fyrst störf fyrir um áratug. Þá heyrðist gjarnan sagt: ,,Hvað er hjúkrunarfræðingurinn að halda að hún geti gert sem við getum ekki?”

Staða hjúkrunarfræðings á sjúkrabíl óljós

Í vinnuferlum er skýrt hvaða heimildir grunnmenntaðir, neyðarflutningamenn og bráðatæknar hafa en Lára sagði hjúkrunarfræðimenntun ekki gefa neinar frekari heimildir til inngripa. Hún er með uppáskrifað leyfi frá sínum læknum sem gerir henni kleift að framkvæma inngrip sem eru utan heimilda neyðarflutningamanna. ,,. . . af því að þeir . . . þekkja mig og vita hver mín faglega þekking er að þá fæ ég leyfi til gera það frá þeim. Ef ég kæmi til Akureyrar mætti ég ekki gera þetta”. Guðbjörg tók undir og sagði HSA veita hjúkrunarfræðingum á sjúkrabíl á Egilsstöðum umræddar heimildir. Lára sagði HSN ekki veita slík leyfi heldur þarf hver starfsstöð að ákvarða hvernig þessu er háttað innan hennar. ,,Þetta er til dæmis eitthvað sem mér finnst að Landssambandið ætti kannski að vinna í með okkur”. María starfaði um tíma á sjúkrabíl á Húsavík og þar var sömu sögu að segja. Síðan hún varð bráðatæknir horfir öðruvísi við og heimildir hennar bæði skýrari og víðtækari. ,,Ég held að við þurfum að fá ambulance hjúkrunarfræðing inn í ferlið og hvað hann má gera”. Hún sagði hjúkrunarfræðimenntun vega meira en menntun neyðarflutningamanns, til dæmis hvað varðar grunn í lyfjafræði. ,,Þó þú sért hjúkrunarfræðingur og bara grunnmenntaður að þá ertu alveg á pari við mjög góðan neyðarflutningamann”.

Þorbjörg Eva Magnúsdóttir

Vinnuferlar gríðarlega mikilvægur þáttur

Á Selfossi starfar hópur sem hefur haft til skoðunar gerð á stöðluðum fyrirmælum fyrir þeirra einingu. Endurnýjun vinnuferla fyrir sjúkraflutninga og bráðaþjónustu utan sjúkrahúsa er nú þegar hafin og María sagði hópinn sammála um að leggja áherslu á samvinnu við yfirlækni utanspítalaþjónustu: ,,Við viljum bara leggja honum lið við að halda áfram að gera þessa ferla sem hann er byrjaður á . . . hann er bara einn maður og getur ekkert endilega gert þetta allt sjálfur”. María, Lára og Guðbjörg telja ósamræmi vera í vinnuferlunum og endurskoðunina ganga of hægt. Lára vann á stórri bráðamóttöku í Noregi áður hún hóf störf sem hjúkrunarfræðingur á Íslandi og þar var rík áhersla lögð á gott skipulag og skýrar leiðbeiningar. Þar voru gefnir út vinnuferlar sem öllum bar að tileinka sér, óháð staðsetningu og því hvort viðkomandi var hjúkrunarfræðingur, læknir eða sjúkraflutningamaður. ,,. . . ef þú ert að fá brjóstverk á Dalvík þá er sami vinnuferill og er í gangi þegar þú færð brjóstverk á Egilsstöðum eða Ísafirði eða í Reykjavík . . . það fer ekki eftir því hversu vel heimilislæknirinn á svæðinu er búinn að update-a sig í vinnuferli varðandi STEMI síðustu árin”. Hún sagði menntun og faglegan grunn skipta máli þegar kemur

að því að sinna sjúklingum, sér í lagi úti á landi. Mikilvægt er að sjúkraflutningamenn séu færir um að meta hvort meðferð sjúklings sé í samræmi við bestu gagnrýndu þekkingu hverju sinni. Ekki er hægt að treysta á að heimilislæknir hafi sótt sér endurmenntun undanfarin 10 ár. Lára situr í samráðshópi með öðru fagfólki um bráðaþjónustu utan sjúkrahúsa á Norðurlandi en þar er unnið að samræmingu vinnuferla á svæðinu. Hún upplifir sem svo að þar vegi atkvæði hennar ekki jafn þungt og annarra. ,,. . . ég held að [það sé] af því að ég er kona, frekar ung og ég er hjúkrunarfræðingur. Ég er ekki læknir eða paramedic”. Lára varð orðlaus þegar hún hóf máls á mikilvægi þess að allir fari eftir sömu vinnuferlum. ,,Þá fékk ég þessa gullnu setningu: já - en það verður nú að passa upp á læknisfræðilegt sjálfræði lækna í héraði”. Hún sagði þetta viðhorf bera keim af þeim gamla kúltúr að læknar eigi að taka ákvörðun um meðferð, sama á hverju hún er byggð. Vinnuferlar eru því afar mikilvægt tól sem gerir sjúkraflutningamönnum kleift að færa rök fyrir því hvaða meðferð er byggð á bestu gagnrýndu þekkingu hverju sinni. Með vinnuferlum hafa þeir við skýran ramma að styðjast en á meðan þeir standa ókláraðir reynist það einkar erfitt. Guðbjörg sagði það sérstaklega erfitt fyrir þá sjúkraflutningamenn sem engan grunn hafa í heilbrigðismenntun.

Ekki bara sjúkrabílstjórar

Þegar Guðbjörg hóf fyrst störf á sjúkrabíl var ekki lögð mikil áhersla á menntun eða reynslu sjúkraflutningamanna. Í sumum bæjarfélögum lifir þetta viðhorf enn og jafnvel ekki litið á starfið sem raunverulegt starf. Mögulega endurspeglar það launin sem þó hafa hækkað síðan hún byrjaði. ,,Ég hef gríðarlegan áhuga á utanspítalaþjónustu og á að bæta faglega þekkingu og færni okkar sem og að bæta ásýnd okkar. Við erum sjúkraflutningafólk en ekki sjúkrabílstjórar.” Hún sagði ekki vera hægt að gefa afslátt af færni þeirra sem eru á bílnum vegna staðsetningar. Allir eiga að geta sinnt grunnþjónustu, metið hvort um lífsógn er að ræða og brugðist við. Lára samsinnti orðum Guðbjargar og sagði tækifæri leynast fyrir metnaðarfulla hjúkrunarfræðinga og sjúkraflutningamenn til að gera frekari faglegar kröfur til starfsins. Hjúkrunarfræðingar bera virðingu fyrir þekkingunni og vita vel hversu mikilvægt er að halda sér við í starfi, sérstaklega úti á landi þar sem flutningar eru fáir. Sökum fárra útkalla hlutastarfandi á fámennum stöðum fennir fljótt yfir grunninn sem fæst í Sjúkraflutningaskólanum. ,,Námið í Sjúkraflutningaskólanum er mjög flott og mjög metnaðarfullt en það er ótrúlega erfitt fyrir fólk sem er í 100% vinnu að ætla að tileinka sér alla þessa þekkingu á þessum svakalega stutta tíma með svo litla reynslu til að byggja á”.

Óraunhæfar kröfur til hlutastarfandi sjúkraflutningamanna

,,Hugsunin er einhvern veginn sú að hlutastarfandi fólk mætir bara þegar það á að mæta og það á bara að kunna allt”. Lára sagði mikilvægt fyrir liðin að halda sér vel við með reglulegum æfingum, sérstaklega þar sem hlutastarfandi sjúkraflutningamenn eiga í hlut. ,,Það er ekki alveg hægt að ætlast til þess . . . að þetta hlutastarfandi fólk sé alltaf í sínum frítíma að sinna aukavinnunni”. Eins eru æfingar og samheldni mikilvæg fyrir samfélagið allt. Margt hefur tekið miklum breytingum til hins betra eftir að fólk fór að æfa saman, til dæmis samstarf í endurlífgun, uppsetning æðaleggja, heildrænt mat á sjúklingum og skráning með tilkomu SBAR. Guðbjörg sagði hjúkrunarfræðinga með sjúkraflutningaréttindi nýtast einkar vel úti á landi, sérstaklega á heilsugæslum þar sem mönnun lækna er stopul og menntunarstig sjúkraflutningamanna lægra, auk þess sem stór hluti þeirra hefur annað starf fyrir aðalstarf. Himinn og haf er á milli þess að vera í fullu starfi eða í hlutastarfi en þó er ekki hægt að gefa afslátt af þekkingu eða hvaða meðferð sjúklingar fá. Allir eiga skilið að fá bestu mögulegu þjónustu. Hún telur stöðu hlutastarfandi sjúkraflutningamanna eiga undir högg að sækja og mögulega vera að líða undir lok á fjölmennari stöðum þar sem fjöldi útkalla er mikill. Hún sagði hópinn skiptast í tvennt, annars vegar þá sem alltaf eru reiðubúnir að leysa af og mæta í útköll utan vaktar og hins vegar þá sem veigra sér við því. Sjálf hefur Guðbjörg átt það til að breyta áætlunum sínum sökum annríkis, þrátt fyrir að vera ekki á vakt. ,,Ég er farin að setja mig í þá stöðu að vera móralskt á vakt og við erum alltaf á vakt. Ég sef alltaf með símann á náttborðinu, alveg sama hvort ég er á vakt eða ekki. Ég hleyp alveg út ef það er endurlífgun þó ég sé ekki á vakt”. Yngra fólk er sjaldnar tilbúið til að fórna frítíma sínum og eðlilega vill það eyða honum með fjölskyldu sinni. Sökum þess telur Guðbjörg erfiðara að manna þessar stöður í framtíðinni. Lára sér þá framtíð ekki fyrir sér á stöðum eins og Dalvík þar sem flutningar eru fáir. Hún sagði erfitt að manna sjúkrabílinn og þegar faglegar kröfur aukast gæti það orðið enn meiri áskorun. ,,Þetta er svo ótrúlega erfið eða fín lína að fara . . . við viljum hafa faglega menntað fólk en ef þú ætlar að gera of miklar kröfur þá er enginn tilbúinn í þetta”.

Guðbjörg tók undir og sagði hjúkrunarfræðinga á landsbyggðinni gegna þar stóru hlutverki. Ekki er hægt að gera þær kröfur að allir hlutastarfandi séu neyðarflutningamenn eða bráðatæknar. Guðbjörg sér fyrir sér að góður hópur viðbragðsaðila samanstandi af einstaklingum með grunnmenntun, framhaldsmenntun og heilbrigðisstarfsfólki með sjúkraflutningaréttindi.

Allir fluttir á slysadeildina

Guðbjörg kláraði nýverið neyðarflutninganámið og tók nemavaktir á sjúkrabíl í Reykjavík. Hún furðaði sig á því að allir sjúklingar voru fluttir, jafnvel þó hægt væri að afgreiða á staðnum eða sjúklingur gat leitað til sinnar heilsugæslu. ,,Það var alveg sama hvað það var, það var allt sett á slysadeild og á sama tíma var verið að segja það að deildin væri að springa og biðja fólk um að leita eitthvað annað”. Ástæðan er sú að slökkviliðið fær ekki greitt fyrir útkallið ef sjúklingur er ekki fluttur á slysadeild. ,,. . . mér fannst þetta svo skrítið að þetta væri svona kerfi sem hvetti til þess að flytja alla”. Oft má afgreiða á staðnum ef aðstæður leyfa og þá í samráði við lækni. María sagði talsvert afgreitt á staðnum á Selfossi en þá verða báðir aðilar á bíl að vera sama sinnis og ákvörðunin tekin í samráði við lækni. ,,Þegar ég afgreiði á staðnum geri ég bara gríðarlega góða skoðun og geri mjög góða skýrslu í framhaldi”. Lára bætti við þetta og sagði breiðan grunn hjúkrunarfræðinga mögulega gera þá hæfari í að meta hvenær afgreiða beri á staðnum og hvenær ekki. Menntunin gerir þeim kleift að sjá betur heildarmyndina auk þess sem sjúklingar þeirra upplifa sig trygga í aðstæðum og treysta því að þeir séu öruggir heima.

Dýrmæt þekking hjúkrunarfræðinga

Guðbjörg sagði tímabært að endurskoða sjúkraflutninganámið. Hjúkrunarfræðingar eiga að fá tækifæri til að bæta sjúkraflutningaréttindum við sem framhaldsnám og byggja ofan á þá menntun sem þeir hafa. Lára starfar á bráðamóttökunni á Akureyri og sagði þá hjúkrunarfræðinga sem taka starfsnám sitt þar hafa mikinn áhuga á sjúkraflutningum. Þeim þykir námið aftur á móti of dýrt og langt fyrir þá sem hafa góðan grunn í fræðunum. Því til stuðnings sagði Lára hjúkrunarfræðinámið og reynslu í starfi nýtast henni einkar vel á sjúkrabílnum. Hún notar þær grunnaðferðir sem kenndar eru í Sjúkra-

SKEMMTILEIKAR 2021

Hjólreiðamót Strandblak Hljómsveitarkeppni eða hæfileikakeppni Ball og matur um kvöldið

Gústi H 2021

LAUGARDAGURINN4 september 2021

Nánari dagskrá kynnt síðar SKEMMTILEIKAR 20 21

Hjólreiðamót Strandblak Hljómsveitarkeppni

flutningaskólanum, til dæmis SAMPLE, en segir hjúkrunarfræðinga hafa ,,. . . svo ótrúlega sterkan grunn í þessu heildræna mati á fólki sem hefur enga skammstöfun.” Aukin ábyrgð fylgir hærra menntunarstigi á sjúkrabíl og upplifun hennar af því er jákvæð. Hún gerir það sem hún kann auk þess sem aðstoð og ráðleggingar er auðvelt að nálgast hjá læknum og á bráðamóttökunni á Akureyri. Hún hefur ekki fundið sig í aðstæðum sem hafa reynst henni um megn. ,,. . . mögulega af því að maður fer inn í útkallið og veit hvað er í gangi . . . maður hefur kannski meiri grunn til þess að sjá svolítið fyrir sér í hvað maður er að fara”. Guðbjörg sagði sitt lið deila ábyrgð og að hún finni ekki fyrir því að allt hvíli á hennar herðum. ,,Þetta er ekki eins manns verk, þetta er teymi sem er á bílnum. . . ég er kannski góð í þessu en þá er félagi minn góður í einhverju öðru . . . maður bakkar svolítið hvort annað upp . . . og er óhræddur við að viðurkenna veikleika sína”. Upplifun Maríu af því að vera reynslumeiri eða menntaðri einstaklingurinn á bílnum er jákvæð. ,,. . . maður reynir að nýta sér það . . . mér finnst ganga yfir höfuð mjög vel”. Hún vinnur með góðu fólki og getur alltaf óskað eftir aðstoð og leitað faglegrar ráðgjafar hjá lækni á vakt. Nemar eru einnig tíðir gestir og þá fá hinir reynslumeiri tækifæri til að miðla þekkingu sinni og kenna fagleg vinnubrögð. Guðbjörg, Lára og María eru allar sammála um gildi hjúkrunarfræðinga á sjúkrabílum landsbyggðarinnar. Með starfi sínu ná þeir að viðhalda þekkingu sinni og miðla henni áfram til metnaðarfullra sjúkraflutningamanna. Málefnið er

4afar mikilvægt þar sem um ræðir fyrstu heilbrigðisþjónustu sem einstaklingar fá. Alltaf má þó bæta samvinnu innan heilbrigðiskerfisins frá því að sjúklingur fær fyrst þjónustu í heimahúsi og þar til hann er útskrifaður af sjúkrahúsi. Lára líkti ferlinu við eina samfellda keðju sem getur virkað svo vel. Samstarf er dýrmætt þar sem það bætir ekki bara samskiptin heldur alla skráningu og jafnvel þjónustu við sjúklinginn. ,,Saman getum við verið svo sterk. Við á Íslandi mættum vera svolítið minna í því að passa upp á okkar og vera meira opin fyrir því að gera þetta saman”. Þorbjörg Eva Magnúsdóttir slökkviliðs- og sjúkraflutningamaður hjá Slökkviliði Akureyrareða hæfileikakeppni Ball og matur um kvöldið og fjölmiðlafræðingur Gústi H 2021

LAUGARDAGURINN september2021