Menntun og reynsla

Sem svæfingalæknir þarf ég oft að leggja mænudeyfingar. Það er eitthvað sem ég lærði að gera í sérnáminu mínu enda mikilvægur hluti af störfum svæfingalækna. Ég þurfti að læra líffærafræðina: hvaða lög af bandvef, sinum, vöðvum, beinum og misviðkvæmum líffærum nálin þyrfti að rata í gegnum eða framhjá til þess að hafna í mænugöngunum. Þurfti að læra lyfjafræðina: hvaða lyf má nota við þetta, hvaða skammta, hversu fljótt og lengi þau verka, hvaða aukaverkanir þarf að varast. Þurfti að læra ákveðna tækni: hvernig ég beiti nálinni til að komast á réttan stað. Það getur samt reynst snúið. Erfitt að hitta rétt. Því stundum er erfitt að þreifa út landamerkin og ómögulegt að sjá hvert nálin á að fara. Maður þarf að vera svolítið heppinn. Það sem er merkilegt er að því oftar sem ég geri þetta, því heppnari verð ég. Hitti oftar. Á auðveldara með að beina nálinni rétt. Eitthvað sem ég gæti ekki skrifað sem leiðbeiningar á blað til að útskýra. Get ekki beint kennt einhverjum öðrum hvernig á að gera. Ég varð bara einhvern veginn heppnari með tímanum. Flinkari. Menntunin gaf mér þannig ákveðna grunnfærni en reynslan gerði mig betri.

Fyrsti bráðatæknirinn

Fyrir rúmum tveimur áratugum, þegar Lárus Pedersen lagði land undir fót og fór til Pittsburgh í Bandaríkjunum að læra paramedisín, hafði hann þegar hellings reynslu sem sjúkraflutningamaður og neyðarflutningamaður. Hann hafði starfað mörg ár hjá Slökkviliði Reykjavíkur og unnið samhliða læknum frá Borgarspítalanum sem þá mönnuðu sjúkrabíl 701 ásamt neyðarflutningamönnum. Hann var þannig betur undirbúinn en flestir þeir sem sóttu námið samhliða honum sem sumir höfðu rétt lokið grunnnámi í sjúkraflutningum (EMT-basic). Hann hafði því góðar forsendur til að tileinka sér námið og byggja ofan á þennan sterka reynslugrunn. Lárus varð fyrsti bráðatæknirinn á Íslandi og í kjölfarið fylgdu nokkrir faglega sterkir og reyndir neyðarflutningamenn sem slökkviliðið (síðar SHS) studdi til náms. Reynslan hafði gefið þeim ákveðna grunnfærni en menntunin gerði þá betri. Til þess að ná faglegri færni þarf bæði menntun og reynslu. Það skiptir kannski ekki öllu máli hvort kemur á undan, eggið eða hænan, þó stundum þurfi að uppfylla kröfur um menntun áður en hægt er að afla sér reynslu. Fyrstu íslensku bráðatæknarnir höfðu hvoru tveggja, reynslu og menntun og nutu góðs af því. Starfsheitið „bráðatæknir“ varð ákveðinn gæðastimpill og þeir sem báru rauða merkið á öxlinni nutu töluverðrar virðingar bæði meðal sjúkraflutningamanna og ekkert síður meðal annarra heilbrigðisstarfsmanna.

Viðar Magnússon

Nýir möguleikar í námi

En heimurinn verður sífellt flóknari. Nám sjúkraflutningamanna og bráðatækna telst ekki endilega langt nám í samanburði við aðrar heilbrigðisstéttir, en það er mjög hnitmiðað og einblínir á neyðarþjónustu við bráðveika og slasaða utan spítala og skilar góðum árangri á þeim vettvangi. Bráðatækninámið er á háskólastigi og hefur í gegnum tíðina verið þriggja til fjögurra anna nám (tekið á 1-2 árum) sem okkar fólk hefur sótt til Bandaríkjanna, flestir til Pittsburgh í Pennsylvaniu. Nýir möguleikar hafa svo opnast með því að tvinna saman fjarnám á netinu við verklegar staðarlotur (sk. „hybrid“ nám), sem margir íslenskir sjúkraflutningamenn hafa nýtt sér undanfarin misseri. Sumir sækja á nýjar slóðir til að mennta sig og horfa ekki bara vestur um haf enda hægt að læra bráðatækni á mörgum stöðum. Aðrar heilbrigðisstéttir, einkum hjúkrunarfræðingar, hafa einnig bætt við sig grunnámi í sjúkraflutningum og sækja inn á þennan starfsvettvang, oft með áralanga reynslu af heilbrigðisþjónustu, þó svo menntun og reynsla af neyðarþjónustu sé misjöfn. Eins hafa margir sjúkraflutningamenn bætt við sig hjúkrunarnámi, til þess að auka þekkingu sína og færni á fleiri sviðum heilbrigðisþjónustu. Sumir sækja jafnvel í lengri og umfangsmeiri menntun í „paramedisín“ (bráðatækni) og skila sér heim með bachelor gráðu.

Flækjustig?

Á sama tíma og ég fagna þessari fjölbreytni gerir þetta lífið ekki neitt auðveldara. Er hægt að gera sömu kröfur til nýútskrifaðs bráðatæknis sem fór beint í „P“ nám eftir grunnnámið og gert er til bráðatæknis sem fór fyrst í neyðarflutninganám og vann á þeim vettvangi í hálfan áratug áður en hann fór í bráðatækninámið? Hvernig á að meðhöndla þann sem sótti þriggja ára nám til bachelor gráðu? Get ég gert meiri kröfur til hans? Á hann þá að fá aukin réttindi? Starfa eftir öðrum leiðbeiningum? Á hann samt að starfa eftir sama kjarasamningstaxta? Hvað þá með hjúkrunarfræðinginn sem er líka með bachelor gráðu og neyðarflutningamenntun? Hvað má hann gera? Hvað á hann að fá borgað? Í Pittsburgh má hjúkrunarfræðingurinn taka grunnnám sjúkraflutninga og þreyta svo „protocol test“ hjá „medical director“ (yfirlækni) og starfa eftir vinnuferlum bráðatækna ef hann stenst það próf. Þar getur hjúkrunarfræðingur líka tekið stutt „yfirfærslunám“ til að verða bráðatæknir. Í Svíþjóð þarf hins vegar 12 mánaða nám ofan á almenna hjúkrun til að fá leyfi til að vinna í „ambulanssjukvård“ sem „ambulanssköterska“ (sjúkrabílahjúkrunarfræðingur; sænska útgáfan af bráðatækni) en ef þú ert svæfingahjúkrunarfræðingur ertu tekinn beint inn á sjúkrabíl, þjálfaður í starfi, og færð auknar heimildir umfram bráðatæknana. Þetta er svolítið flókið.

Reynslan mikilvæg

En gleymum samt ekki því að sama hvað maður hefur lært þarf maður líka reynslu til að ná færni. Nýútskrifaður basic

sjúkraflutningamaður sem fer beint í paramedic nám hefur sýnt faglegan metnað og áræðni í því að sækja sér þessa viðbótarmenntun. Honum skal hrósað fyrir það. En á sama tíma skulum við ekki ætlast til of mikils af honum strax frá fyrsta degi. Fyrst eftir nám er hann algjörlega reynslulaus og þarf handleiðslu reyndra bráðatækna til þess að byggja upp nauðsynlega færni til þess að geta gripið inn í þegar þess þarf með. Og ekki síður dómgreind, til þess að vita hvenær hann á ekki að grípa inn í. Hjúkrunarfræðingurinn (eða læknirinn) sem aldrei hefur unnið á sjúkrabíl þarf líka að afla sér ákveðinnar reynslu af vettvangsvinnu og sjúkraflutningum áður en hægt er að ætlast til þess að hann standi jafnfætis reyndum bráðatækni við vinnu utan heilbrigðisstofnunarinnar, þó svo hann sé mjög flinkur inni á spítala eða heilsugæslu. Reynslan í réttu umhverfi skiptir líka máli. Ef hjúkrunarfræðingur starfar sem sjúkraflutningamaður í fámennu héraði úti á landi fær hann vonandi og væntanlega líka að sinna sjúklingum inni á heilsugæslunni eða hjúkrunarheimilinu. En það getur verið erfitt fyrir hann að afla sér nauðsynlegrar vettvangsreynslu og því getur verið mikilvægt fyrir hann að sækja sér viðbótartíma á sjúkrabíl á fjölmennari stað sem fær fleiri útköll. Bráðatæknir í fámennu héraði er jafnvel verr settur ef hann starfar ekkert inni á heilbrigðisstofnun. Að skapa honum tækifæri til þess að sækja sér bæði klíniska reynslu inni á heilbrigðisstofnunum og vettvangsreynslu hjá stærra liði getur ráðið því hvort úr verði fagmaður með færni og dómgreind. Til þess þarf reynslu og rýni frá sér reyndari mannskap.

Menntun OG reynsla

Í dag erum við með þrjú námsstig sjúkraflutningamanna, grunnmenntun (EMT), neyðarflutningamenntun (AEMT), og bráðatækni (paramedic). Hin tvö fyrri eru kennd hér á landi en það þriðja þarf að sækja til útlanda. Við erum líka með þrjú starfsstig, sem miðast út frá sjúkraflutningamenntun, og starfa menn eftir vinnuferlum eða klínískum leiðbeiningum í samræmi við starfsstig. Svona nokkurn veginn. Við erum hins vegar með fjöldan allan af ólíkum hæfnisstigum, sem helgast af því að fyrir utan ólíka reynslu sem menn geta haft með grunnmenntun og neyðarflutningamenntun, þá eru einstaklingar starfandi við sjúkraflutninga með breiðan og ólíkan bakgrunn. Þó sá ólíki bakgrunnur kunni að flækja málin og skapa smá núning þá ber á sama tíma að fagna honum. Þó kerfið nái illa að halda í við þróun í menntun og reynslu sjúkraflutningamanna og bráðatækna, þá verður þessi aukna menntun og reynsla klárlega til þess að bæta málaflokkinn til lengri tíma litið. Á sama tíma og við eigum að fagna fjölbreytninni þurfum við að finna leið til þess að tryggja það að heimildir haldist í hendur við færni (menntun OG reynslu). Án viðeigandi gæðaeftirlits er það ekki hægt. Hvernig því skal háttað er svo efni í annan pistil en ljóst er að betur má ef duga skal.

Viðar Magnússon MD MBA

Yfirlæknir bráðaþjónustu utan sjúkrahúsa. Sérfræðingur í svæfinga- og gjörgæslulækningum

fastus.is

SÉRHANNAÐAR

ÞVOTTAVÉLAR FYRIR SLÖKKVISTÖÐVAR

Sérhannaðar þvottavélar, þurrkarar og þurrkskápar til að hreinsa og þurrka galla og búnað slökkviliðsmanna. Hættuleg efni s.s. olíur og reykur festast í göllum og búnaði og því er mikilvægt að hann sé þveginn á öruggan hátt.

ÞVOTTAVÉL

fyrir slökkvigalla og annan fatnað

ÞURRKSKÁPUR

fyrir allt að fjóra slökkvigalla

ÞVOTTAVÉL

fyrir bök, kúta og annan búnað

Fastus ehf | Síðumúli 16 I 108 Reykjavík I Sími 580 3900 I fastus.is