N@uczyciel 5/2016 by Czasopismo Nauczyciel

Nowe Technologie

Numer 5/2016 - sierpień/wrzesień 2016

Temat numeru

Zawody przyszłości

- jak nowoczesne technologie kształtują rynek pracy? str. 24

Nowość w nauczaniu

- programowanie już od najmłodszych lat str. 6

Nowe Technologie

- szansa czy zagrożenie? str. 18

Wydawca: Ogólnopolskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli OCDN Sp. z o. o. ul. Bronowicka 86/2 30-191 Kraków Tel./fax +48 12 633 33 67 sekretariat@ocdn.pl Redaktor Naczelny: Grzegorz Jasiński | g.jasinski@ocdn.pl Redaktor Prowadzący: Sabina Irzyk | s.irzyk@ocdn.pl Współpraca: Agata Petyniak, Beata Chodacka, Edyta Kajmowicz, Justyna Jurczyk, Joanna Waszkowska, Katarzyna Pająk, Tomasz Matuszczak Korekta: Julia Piotrowska Opracowanie graficzne i skład: Andrzej Gurba Reklama: Sabina Irzyk | s.irzyk@ocdn.pl

facebook.com/nauczyciel.ocdn

Redakcja nie zwraca materiałów niezamawianych. Zastrzega sobie prawo do redagowania nadesłanych tekstów i obróbki nadesłanych zdjęć, nie odpowiada za treść umieszczanych ogłoszeń i reklam.

zeskanuj i zapisz wwww.ocdn.pl

Drodzy Czytelnicy, nowe technologie od kilu lat stały się częścią naszego życia. Przenikają nie tylko nasze życie prywatne, ale również zawodowe. Jako temat numeru poruszamy zagadnienie zawodów przyszłości i analizujemy jak nowoczesne technologie kształtują rynek pracy, rozważamy także nowe technologie w kontekście szans i zagrożeń dla młodzieży, proponujemy zapoznanie się z możliwościami urządzeń mobilnych wspomagających edukację oraz innowacyjną platformą edukacyjną - Zdobywcy Wiedzy. Analizujemy również zmiany w nauczaniu informatyki na pierwszym etapie edukacyjnym, które zamierza wprowadzić Ministerstwo Edukacji Narodowej, dotyczące kształcenia programistycznego już od początku nauki w szkole podstawowej. Pozostając w nurcie nowych technologii zachęcam do udziału w projekcie Klasa z ECDL oraz w Olimpiadzie Cyfrowej, które Ogólnopolskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i czasopismo N@uczyciel objęło patronatem medialnym. Obie aktywności mogą stanowić cenne doświadczenie dla Państwa uczniów, ułatwiając im przyszły rozwój zawodowy. Na koniec zapraszam do zapoznania się z relacjami z XI Kongresu Zarządzania Oświatą, zorganizowanym przez Ogólnopolskie

Stowarzyszenie

Kadry

Zarządzającej

w Oświacie w dniach 26-28 września 2016 oraz EduMoc Online czyli 12-godzinnym webinarium zorganizowanym przez nieformalną grupę Superbelfrów w dniu 1. października 2016. Partnerem medialnym obu wydarzeń było OCDN i czasopismo N@uczyciel. Zapraszam do lektury najnowszego numeru czasopisma Nauczyciel. Grzegorz Jasiński Redaktor Naczelny

spis treści

Aktualności Nowość w nauczaniu-programowanie już od najmłodszych lat Justyna Jurczyk

XI Kongres Zarządzania Oświatą Sabina Irzyk

EduMoc Online Joanna Waszkowska

Nowe Technologie Wpływ urządzeń mobilnych na dzieci w wieku szkolnym Agata Petyniak

Nowe Technologie - Szansa czy zagrożenie? Katarzyna Pająk

Edukacja Wczesnoszkolna XXI wieku - Platforma Edukacyjna Zdobywcy Wiedzy

Bliżej szkoły Zawody przyszłości-jak nowoczesne technologie kształtują rynek pracy? Tomasz Matuszczak

Wykorzystanie urządzeń multimedialnych w szkole Edyta Kajmowicz

Olimpiada Cyfrowa - konkurs dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych

Z życia nauczycieli Klasa z ECDL - Pomysł na naukę informatyki Beata Chodacka

Justyna Jurczyk

Nowość w nauczaniu

programowanie już od najmłodszych lat Na rynku pracy obserwujemy rosnące zapotrzebowanie na pracowników z umiejętnościami programowania. Ministerstwo Edukacji Narodowej wychodząc naprzeciw oczekiwaniom przyszłych pracodawców, organizuje obowiązkowe lekcje programowania we wszystkich szkołach w Polsce. W większości rozwiniętych i rozwijających się kra-

mieli za zadanie samodzielne zaprojektować strony

jach podjęto prace mające na celu unowocześnie-

internetowye i programy.

nie programu nauczania informatyki, między inny-

Pogłębianie zdolności programowania ma służyć

mi wzbogacając ją o naukę programowania. Polska

m.in. rozwijaniu kreatywności, budowaniu kompe-

w tej kwestii również zabrała swoje stanowisko.

tencji cyfrowych czy wyrównaniu szans polskich

Idea rozszerzenia lekcji informatyki już od jakiegoś

dzieci w porównaniu z uczniami z innych krajów.

czasu była tematem dyskusji rządowych. W 2015

- Żyjemy w czasach, w których programować mogą nie

roku Rada ds. Informatyzacji Edukacji przygotowała

tylko wykwalifikowani informatycy - mówiła minister

projekt zmian w podstawie programowej nauczania

edukacji Anna Zalewska. - Umiejętność programo-

informatyki.

wania staje się dziś jedną z najbardziej poszukiwanych

- Głównym celem projektowanych zmian jest wprowa-

kompetencji na rynku pracy. Naszym celem jest upo-

dzenie powszechnego nauczania programowania, któ-

wszechnienie tej wiedzy w całym społeczeństwie. Dzisiaj

re staje się kompetencją kluczową XXI wieku, do eduka-

stawiamy pierwszy krok na tej drodze.

cji formalnej już od pierwszej klasy szkoły podstawowej

Ministerstwo Edukacji Narodowej podjęło skoordy-

aż do klasy maturalnej - ogłosiło MEN, rozpoczynając

nowane działania m.in. na rzecz kształcenia kadry

konsultacje. Po pewnym czasie zaakceptowany pro-

nauczycielskiej, która wdroży nauczanie programo-

jekt został powoli wdrążany w życie.

wania w szkołach, zaś pieniądze na zakup sprzętu

Od września 2016 roku zarówno szkoły publiczne

pochodzić będą z funduszy unijnych, a rozdziela-

jak i niepubliczne, miały możliwość uczestniczenia

niem ich zajmą się samorządy, jak podaje „Gazeta

w programie pilotażowym, dotyczącym wdrążania

Wyborcza”.

programowania do nauki w placówkach oświato-

Ideę wzbogacenia lekcji informatyki popierają nie

wych. Natomiast od września 2017 roku unowocze-

tylko politycy czy nauczyciele, ale również kadra

śniony program nauczania informatyki zacznie obo-

zarządzająca olbrzymimi koncernami informatycz-

wiązywać we wszystkich szkołach w kraju.

nych, na przykład Ubisoft.

Jednym z jego nowych elementów jest wprowa-

- Nikt nie wątpi, że nauka programowania przydać

dzenie nauki programowania już od najmłod-

się może w przyszłości w naukach ścisłych i przyrod-

szych klas szkoły podstawowej. Uczniowie klas

niczych. Co z humanistami? W najbliższej przyszłości

pierwszych, mają rozpocząć naukę od programo-

dominować będą multimedialne formy komunikacji,

wania prostych historyjek, z algorytmami pierwszy

do ich opanowania i zrozumienia znajomość języków

raz zetknie się czwartoklasista, a gimnazjaliści będą

programowania potrzebna jest w takim samym stop-

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Aktualności niu, jak znajomość alfabetu. - mówi Michał Madej, dy-

nia, pisania, czy znajomość języka angielskiego. Od niej

rektor kreatywny Ubisoftu, czy twórcy globalnych

może zależeć otrzymanie ciekawej i dobrze płatnej pra-

organizacji, związanych z branżą IT:

cy. – twierdzi Kamila Stępniowska, założycielka Geek

- Umiejętność programowania w niedalekiej przyszło-

Girls Carrots.

ści może być tak samo istotna jak umiejętność czyta-

Literatura: 1. S. Czubkowska, Programowanie w szkołach będzie powszechne. Nauczyciele biorą się do nauki, http://forsal.pl/artykuly/966372,programowanie-w-szkolach-bedzi e-powszechne-nauczyciele-biora-sie-do-nauki.html (17. 09.2016) 2. A. Jarmuż, Nauka programowania w szkołach już od pierwszej klasy, http://www.gloswielkopolski.pl/artykul/930 7466,nauka-programowania-w-szkolach-juz-od-pierwszej-klasy,id,t. html (18.09.2016) 3. M. Maj, Będzie nauczanie programowania w szkołach od najmłodszych klas... i dobrze!, http://di.com.pl/bedzie-na uczanie-programowania-w-szkolach-od-najmlodszych-klas-i- dobrze-54034 (18.09.2016) 4. J. Wołosowski , MEN chce, by już w szkołach podstawowych uczono dzieci programowania, http://innpoland.pl/119361,men- chce-by-juz-w-szkolach-podstawowych-uczono-dzieci- programowania (18.09.2016) 5. Portal Centrum Cyfrowe, Czas na upgrade? Nauka programo wania w szkołach, http://centrumcyfrowe.pl/strony/czasnaupgra de/ (20.09.2016)

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Sabina Irzyk

XI Kongres Zarządzania Oświatą Kongres Zarządzania Oświatą to coroczne i największe edukacyjne wydarzenie w Polsce, które w jednym miejscu i o jednym czasie, skupia kilkuset dyrektorów szkół, nauczycieli, a także samorządowców. Uczestnicy spotykają się, by rozmawiać o przyszłości polskiej edukacji, wziąć udział w warsztatach dzięki którym mogą podnieść swoje kompetencje, czy nawiązać współpracę z przedstawicielami wielu firm, którzy pojawiają się ze swoją ofertą w roli wystawców.

systemu edukacji. Objawiają się oni, że poprzez zmiany, w polskich szkołach pojawi się niepotrzebne zamieszanie, a uczniowie jak i nauczyciele mogą odczuć to na własnej skórze. Dzisiejsza szkoła podstawowa, która jest miejscem przyjaznym dzieciom i stroni od kontaktu z uczniami w wieku dojrzewaXI edycja kongresu, odbyła się w dniach 26.0928.09.2016r. w Filharmonii Bałtyckiej im. Fryderyka Chopina w Gdańsku. Liczba uczestników wyniosła ponad tysiąc, pojawili się także przedstawiciele placówek z poza granic Polski. Czasopismo N@uczyciel wraz ze swoim wydawcą - Ogólnopolskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli miało zaszczyt uczestniczyć w podwójnej roli: jako partner medialny wydarzenia, a także jako wystawca reklamowy. Podczas kongresu, w głównej mierze były poruszane tematy związane ze zmianami systemowymi w oświacie, które zostały zapowiedziane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej pod koniec czerwca

nia, straci swą dotychczasową specyfikę. Przywróci to wiele problemów społecznych, jak i wychowawczych, a duże skupiska staną się miejscem, gdzie pojawi się wzmożona agresja, bo większość uczniów będzie czuła się anonimowa. Władze kongresu, opowiedziały się za odrzuceniem planów zmiany systemu szkolnego wraz z ponad tysiącem uczestników. Apelują o podjęcie konsultacji z dyrektorami szkół, nauczycielami, czy przedstawicielami samorządów terytorialnych. Spotkanie zakończyło się milczącym protestem i jednogłośnym odrzuceniem projektu obu ustaw, również dotyczącym Prawa Oświatowego.

bieżącego roku. Również nowe Prawo Oświatowe nie umknęło uwadze prowadzących, jak i uczestnikom. Mimo wielu tematów, które spotkały się z dużą aprobatą i dzięki nim, można było zaczerpnąć sporo ciekawych pomysłów, by wprowadzić je później w swoich szkołach, to większość dyrektorów reprezentujących placówki na różnych szczeblach edukacji, sprzeciwiło się by powrócić do wcześniejszego

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

relacja fotograficzna

Aktualności

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Joanna Waszkowska

EduMoc Online Pierwsza w Polsce konferencja online zorganizowana przez grupę Superbelfrów RP. Pięć miesięcy temu dwie nauczycielki - Marta Florkiewicz-Borkowska i Agnieszka Bilska - postanowiły zaktywizować społeczność nauczycielską, organizując pierwszą w naszym kraju, realizowaną na tak dużą skalę otwartą konferencję online na wzór zagranicznych spotkań tutorów, badaczy, nauczycieli, praktyków i metodyków. Wirtualne spotkanie, przygotowane bezpłatnie przez nauczycieli dla nauczycieli, udało się dzięki pomocy wszystkich uczestników i prelegentów. Grupa Superbelfrzy RP już od roku zaprasza na-

- wystarczyło kilkanaście godzin, by zajętych zosta-

uczycieli do uczestnictwa w bezpłatnych webina-

ło 1000 imiennych linków umożliwiających wzięcie

riach

(http://www.superbelfrzy.edu.pl/category/

udział w prezentacjach emitowanych bezpłatnie na

webinaria/), które cieszą się niesłabnącym zainte-

platformie Clickmeeting. Finalnie w dwunastogo-

resowaniem. Fakt ten stanowił dowód, iż środowi-

dzinnym, bezpłatnym, wirtualnym spotkaniu pod-

sku nauczycieli w naszym kraju potrzebne jest pre-

czas EduMocy Online 2016 w dniu 1 października

zentowanie dobrych praktyk, dzięki którym będzie

2016 uczestniczyło mnóstwo nauczycieli, edukato-

można przede wszystkim odświeżyć swój warsztat,

rów, akademików i wszystkich tych, którym na sercu

odnaleźć inspiracje metodyczne oraz poszerzyć

leży dobro polskiej edukacji.

Finalnie w dwunastogodzinnym, bezpłatnym, wirtualnym spotkaniu podczas EduMocy Online 2016 w dniu 1 października 2016 uczestniczyło mnóstwo nauczycieli, edukatorów, akademików i wszystkich tych, którym na sercu leży dobro polskiej edukacji.

Trzydziestu nauczycieli i pracowników mediów, oświaty, instytucji naukowych, jednym słowem praktyków, poprowadziło wykłady plenarne oraz tematyczne sesje równoległe, których moderatorkami były Marta Florkiewicz-Borkowska i Agnieszka Bilska. Dzięki uprzejmości serwisu Clickmeeting, który udostępnił darmowy dostęp dla tak licznej rzeszy zainteresowanych. W tym miejscu należy wspomnieć również o partnerach medialnych, takich jak Edunews, Mistrzowie Kodowania, Librus, Głos Nauczycielski, Ogólnopolskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Centrum Cyfrowe i Koalicja Otwartej

swą wiedzę z dziedziny pedagogiki. Jak silna jest

Edukacji, wspierających promocję przedsięwzięcia.

potrzeba uczestnictwa w tego typu inicjatywach,

Ważnym momentem była dyskusja panelowa, którą

świadczy tempo rezerwacji dostępów, poprzedza-

moderowała Aleksandra Pezda, dziennikarka i au-

jące rozpoczęcie konferencji “EduMoc Online 2016”

torka książki „Koniec epoki kredy”. Osoby zaintere-

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Aktualności sowane obserwowały debatę, której uczestnikami

by odkrywali w sobie moc? Niezwykle cenną oka-

byli między innymi Jolanta Okuniewska - nauczyciel-

zała się wypowiedź zaproszonego do udziału gościa

ka edukacji wczesnoszkolnej, nominowana jako je-

specjalnego - profesora metodyki nauczania języ-

dyna Polka do prestiżowej nagrody Global Teacher

ków obcych oraz nauczania z wykorzystaniem no-

Prize, jak również prof. Lech Mankiewicz - dyrektor

woczesnych technologii. Thomas Strasser z Austrii, swą prelekcją wprowadził nową optykę w interpretowaniu roli rozwiązań metodycznych w odniesieniu do zmian na świecie. Możliwość aktywnego włączenia się kilkuset widzów i publikowane natychmiastowo na czacie komentarze uczestników, utwierdziły organizatorów w przekonaniu, że inicjatywa była ważna, potrzebna i pomocna. Doceniony został fakt, że przedstawiane przez prelegentów rozwiązania wynikały z analizy ich własnych metod pracy i pomysłów. Były to idee praktyków, na co dzień poszukujących sposobów, by dokonać prawdziwej ,,lepszej zmiany” oraz chcących się swą wiedzą bezinteresownie dzielić. Można było zapoznać się z metodami wykorzystywania mediów społecznościowych na zajęciach (Edmodo, Snapchat, Class Dojo oraz Facebook) oraz rozeznać

Instytutu Centrum Fizyki Teoretycznej PAN, Piotr

się w sposobach organizacji zajęć z wykorzystaniem

Peszko - leader e-learningu oraz Jacek Staniszewski

urządzeń przynoszonych przez uczniów (BYOD).

- współtwórca Akademii Dobrej Edukacji.

Bardzo ważnym tematem było wskazanie, jak powinien zachowywać się nauczyciel żyjący w cyfrowej

Zagadnieniem scalającym tematycznie wszystkie

społeczności. Poruszono tematykę praw autorskich

wystąpienia było pytanie: jak wspierać nauczycieli,

w sieci oraz możliwości korzystania z otwartych zaCZASOPISMO N@UCZYCIEL

sobów edukacyjnych (w tym kulturę remiksu oraz

pomysł nie był narzucony i kontrolowany przez żad-

metod tworzenia własnych zasobów). Podczas pre-

ną instytucję edukacyjną, rządową lub polityczną.

zentacji sposobów realizacji projektów, zwrócono

By nie zawieść pokładanej w tych działaniach na-

uwagę na zagadnienia edukacji globalnej, podej-

dziei, przeprowadzono wcześniej szereg prób oraz

mowanie działań w ramach eTwinning. Podkreślono

starano się na miarę możliwości organizatorów,

istotę technik wykorzystywanych w celu angażowa-

czyli zwykłych nauczycieli, rozpropagować organi-

nia uczniów do realizacji projektów interdyscyplinar-

zowaną inicjatywę, dzięki czemu udało się nawiązać

nych z udziałem najnowocześniejszych rozwiązań

mnóstwo kontaktów z instytucjami oraz znanymi

technicznych oraz podkreślano korzyści płynące

edukatorami. Działanie, wpisujące się w World Te-

z implementowania w działania szkolne szeroko ro-

achers Day, miało na celu uświadomienie nauczy-

zumianej edukacji medialnej. Nauczyciele zaprezen-

cielom, że ich praca jest ważna i w istotny sposób

towali swoje doświadczenia dotyczące kodowania,

wpływa na zmiany dokonujące się w świecie. Nie-

w tym zabawy edukacyjne, w których udział mogą

zbędne jest jednak współdziałanie, bezinteresowne

brać nawet wychowankowie grup przedszkolnych,

dzielenie się pomysłami i udzielanie sobie nawza-

jak i uczniowie ze specjalnymi potrzebami

jem wsparcia. Można sądzić, że doświadczenie oraz

edukacyjnymi oraz pomysły wykorzystania LEGO

bezinteresowna pomoc okazana organizatorom

i robotów Dash i Dot, czy Khan Academy. Zupełną

przez wiele podmiotów, zaowocują w przyszłości

sensacją była nauka sketchnotingu- warsztat, pod-

realizacją inicjatywy o podobnym charakterze.

czas którego uczestnicy mogli na żywo tworzyć swoje własne notatki obrazkowe. W odróżnieniu od typowych paneli szkoleniowych, konferencja, której zaistnienie zawdzięczamy między innymi pomocy instytucji, które wierzą w możliwość dokonania oddolnej zmiany to wygoda - nie trzeba było nigdzie jechać, wystarczyło zalogować się w danym dniu na platformie Clickmeeting lub śledzić wydarzenie dzięki transmisji na żywo na YouTube oraz Twitch. Warto również podkreślić, że

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Joanna Waszkowska - Nauczycielka języka polskiego z kilkunastoletnim stażem. Pracuje w Zespole Szkół Prywatnych „Twoja Przyszłość” w Sosnowcu. Jej uczniowie są w wieku 9-19 lat. Członkini grupy Superbelfrzy RP oraz Ambasadorka Edmodo. Prowadzi blog http:// www/uczycielnica.blogspot.com

Aktualności

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Agata Petyniak

Wpływ urządzeń mobilnych na dzieci w wieku szkolnym Życie „online” w XXI wieku przestało dziwić. Nie wyobrażamy sobie funkcjonowania, bez urządzeń mobilnych - telefonów komórkowych, komputerów, telewizorów. Czy wraz ze zmieniającym się światem zmieniły się dzieci? Do którego roku życia dziecko powinno być „offline”? Czy wczesne udostępnianie dzieciom urządzeń multimedialnych ma wpływ na ich wyniki w nauce? Pierwszy dzień w zerówce. Rafałek, lat 5, opowiada

o 20 %. Regularnie rośnie liczba krótkowidzów, po-

o sobie. Mówi, w jakie gry gra na tablecie i smartfo-

nieważ dziecko wpatrując się cały czas w ekran, nie

nie, wymienia nazwy bohaterów z bajek w telewizji.

ćwiczy soczewki.

Kilka dni później okazuje się, że dziecko nigdy nie

„Wyłączanie” dziecka ze świata „na żywo” może

układało puzzli i ciężko mu cokolwiek zbudować

nieść za sobą długofalowe konsekwencje: zaburze-

z klocków. Ala, 6 lat, świetnie potrafi się wypowia-

nia snu (koszmary, bezsenność, nocne moczenia

dać, ale ma trudności ze skupieniem uwagi, wszyst-

się), trudności z koncentracją (trudno jest dziecko

ko ją rozprasza, każdy szmer odrywa ją od wykony-

czymkolwiek zająć, jedynie ulubiona gra lub pro-

wanego zadania. Okazuje się, że w domu większość

gram są w stanie przykuć jego uwagę na kilka chwil).

czasu spędza przed telewizorem. Takich przypad-

Może to również wpływać na rozwój emocjonalny

ków jest tysiące. Dzisiejsze dzieci są bombardowa-

i moralny.

ne ze wszystkich stron bodźcami z różnych urządzeń. Cały czas coś brzęczy, miga, pokazywane są kolorowe i głośne reklamy. Gdzie to wszystko mieści się w głowie małego dziecka? Psycholog Anna Minge przekonuje, że dziecko nie

Dziecko, nie doświadczając świata realnego zamyka się w tym, które poznało przez ekran.

powinno mieć styczności ze światem multimedialnym do drugiego roku życia. Dlaczego? Według badań psychologów, dziecko poniżej 2 roku życia nie

Co więcej, nawet jeśli telewizor jest włączony jako

jest przystosowane do jednoczesnego odbierania

„tło” i myślimy, że dziecko nie zwraca na nie uwa-

tylu informacji ze świata. Korzystanie z telewizji,

gi, tak naprawdę cały czas jest rozpraszane do tego

czy gier komputerowych zaburza jego pojmowanie

stopnia, że bawiąc się, nie jest ono w stanie prze-

świata, a programy telewizyjne nie dają mu czasu

prowadzić zabawy z dłuższą fabułą. Dziecko, nie

na naukę zabawy. Co więcej, telewizja wcale nie

doświadczając świata realnego zamyka się w tym,

rozwija mowy, a wręcz przeszkadza w jej rozwoju.

które poznało przez ekran. Zaburza to relacje z ró-

Zdaniem logopedów, w ciągu ostatniej dekady ilość

wieśnikami - trudność sprawia mu rozwiązywanie

dzieci mających trudności w mówieniu wzrosła aż

konfliktów, a te rodzą się przez brak doświadczenia

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Nowe Technologie w interakcjach z innymi dziećmi. Wpatrywanie się w ekran bezpośrednio przed snem może prowadzić do bezsenności, ponieważ sztuczne światło emitowane z monitora zaburza rytm dobowy. Jak można się domyślić, wszystkie te skutki często prowadzą do problemów dziecka w szkole.

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Część rodziców powie: „Przecież wszystkie dzieci

telewizora i komputera w formie „niani”. Warto

oglądają telewizję” - to właśnie dlatego rośnie ilość

wspomóc w tym rodziców proponując alternatyw-

dzieci otyłych (metabolizm w czasie biernego oglą-

ne sposoby spędzania czasu z dzieckiem - spacery,

dania spada o 40 %, jednocześnie ograniczając

wspólne zabawy, czytanie książek. Wymaga to du-

ruch), z chorobami kręgosłupa i wadami postawy.

żego zaangażowania z obu stron, ale daje to szanse

Dlatego w obowiązku nauczyciela-wychowawcy leży

na lepszy rozwój dziecka i łatwiejszy start w szkole.

uświadamianie rodziców i apelowanie o rozsądne

Technologia nie jest zła. Należy jedynie znać umiar

podejście do problemu.

w jej użytkowaniu i znaleźć odpowiedni czas na od-

Problem dotyczy nie tylko dzieci

krycie jej przed dzieckiem.

Z corocznego raportu AVG wynika, że rodzice spędzają zbyt dużo czasu na obsłudze swoich telefonów komórkowych, zaniedbując relacje ze swoimi dziećmi. Przebadano ponad 6 tysięcy osób (rodziców i dzieci pomiędzy 7. a 13. rokiem życia z dziewięciu krajów wysokorozwiniętych) by zbadać relację rodzic-dziecko-smartfon. Wyniki przerażają - 54 % dzieci twierdzi, że ich rodzice zbyt często zerkają na swoje telefony, a 32 % dzieci czuje się przez to zaniedbanych. Co więcej, 52 % rodziców zdaje sobie sprawę z tego, że używają telefonów zbyt często, a 28 % badanych jest świadoma tego, że daje zły przykład dzieciom, choć 25 % respondentów chciałoby żeby ich dziecko używało swojego urządzenia rzadziej. Coraz częściej to właśnie dorośli są bardziej przywiązani do swoich urządzeń, niż dzieci. Trudniejsze staje się izolowanie dziecka od technologii, gdy dorośli są od niej uzależnieni. Z badań kobiet między 21. a 40. rokiem życia wynika, że 33 % badanych nie miało dostępu do urządzeń mobilnych we własnym dzieciństwie, a 77 % spędzało mniej niż godzinę na korzystaniu z nich. Niestety, aż jedno na pięć dzieci respondentek spędza ponad 3 godziny przed komputerem lub telewizorem, jednak znaczna większość (53 %)- ogranicza dzieciom ten czas do godziny. Sześć na dziesięć matek umożliwiło dziecku dostęp do urządzeń multimedialnych dopiero po ukończeniu 6. roku życia. Jak deklarują, tylko w co piątym dziecku rozstanie ze swoim urządzeniem powoduje w nim niepokój. Prawie 80 % z nich ma dobre lub bardzo dobre wyniki w nauce. Jednak aż u jednej trzeciej dzieci zauważono problemy z koncentracją. Wyniki tych badań mogą świadczyć o tym, że świadomość rodziców rośnie. Coraz więcej matek i ojców decyduje się na wychowywanie dziecka bez

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Literatura: 1. E. Olszewska Jaki jest wpływ telewizji na rozwój dzieci?, www.rodziceprzyszlosci.pl (20.07.2016) 2. A. Magdar Jaki jest wpływ telewizji na rozwój dziecka?, www.rodziceprzyszlosci.pl (20.07.2016) 3. Instytut Kultury Miejskiej, Dzieci sieci. Kompetencje komunikacyjne najmłodszych. Raport z badań, www.saferinternet.pl/images/stories/pdf/raport_ikm_dzie ci_sieci.pdf (20.07.2016) 4. AVG, The AVG 2015 Digital Diaries Executive Summa ry, http://now.avg.com/wp-content/uploads/2015/06/ dd_2015_executive_summary_final.pdf (20.07.2016)

Nowe Technologie

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Katarzyna Pająk

Nowe technologie

- szansa czy zagrożenie? Czasy, w których wyprawka ucznia kojarzona była przede wszystkim z zeszytami i książkami, a sala lekcyjna z tablicą, po której pisało się kredą, bezpowrotnie minęły. Współczesnemu uczniowi zdarza się zapomnieć zeszytu, ale raczej nie wyjdzie z domu bez smartfona. Bibliotekę dawno już zastąpiła Wikipedia, wirtualne poradnie językowe zastąpiły słowniki. Oferuje lepszy edukacyjny świat, czy zwodzi na manowce? Na prowadzonej przeze mnie lekcji języka polskie-

w ciągu sekundy. Tym bardziej archaiczne wydaje

go w niemal trzydziestoosobowej klasie, zaledwie

się więc pisanie kredą na tablicy - zastąpiły ją no-

10 osób przyniosło na lekcję podręcznik, z którego

woczesne tablice interaktywne, po których piszemy

mieliśmy korzystać. Mimo tego, w ciągu zaledwie kilku sekund każdy miał przed sobą własną kopię omawianego tekstu. Ci, którzy nie posiadali wersji papierowej, szybko zrobili zdjęcie odpowiednich stron, albo „wygooglowali” wiersz. Nic nie stało na przeszkodzie, aby odczytać go z obszernego ekranu

Zamiast zwalczać nowinki techniczne na lekcjach, należy potraktować je jako sprzymierzeńców edukacji.

smartfona, czy tabletu. W większości szkół uczniowie mają wprawdzie zakaz używania tego typu sprzętów podczas lekcji, ale czy w zaistniałej sytu-

palcem lub rysikiem. Tablica ma zrestą dostęp do

acji należało ich zganić?

internetu, plansz edukacyjnych… Możliwości można wymieniać w nieskończoność. Rzecz w tym, aby

Kreda to przeżytek

nauczyciel nie pogubił się w tym niezwykle ekspansywnym świecie, a stał się przewodnikiem po nim.

Tradycyjne podręczniki, a nawet papierowe ze-

Zamiast zwalczać nowinki techniczne na lekcjach,

szyty zaczynają powoli odchodzić do lamusa. Nic

należy potraktować je jako sprzymierzeńców edu-

dziwnego, skoro e-podręcznik oferuje szereg moż-

kacji. Zamiast walczyć z plagą smartfonów i table-

liwości, których nie można oczekiwać od tradycyj-

tów, należy nauczyć się czerpać z nich pożytek na

nego. Korzystając z „książki” na tablecie można nie

lekcjach. Omawiając wiersz na tablecie można opa-

tylko przeczytać ten sam tekst, ale także opatrzyć

trzyć go linkami, tworząc wirtualną mapę myśli.

go zakłądkami, notatkami itp. Niezrozumiałe słowo

Przyswojenie wiedzy o postaciach historycznych,

w łatwy sposób daje się wyszukać w przeglądarce,

czy literackich stanie się doskonałą zabawą, gdy za-

a każdą informację można w kilka sekud poszerzyć

miast notatki w zeszycie stworzymy np. wirtualny

o kolejne dane. Wirtualny podręcznik często zawie-

profil Cezarego Baryki na Facebooku. Doświadcze-

ra linki do interesujących źródeł. Nie trzeba już ro-

nie z fizyki łatwiej zapamiętać, gdy sfilmujemy je za

bić notatek na papierze, skoro utrwaleniu wiedzy

pomocą telefonu komórkowego i opublikujemy na

służą interaktywne ćwiczenia, quizy i gry. W razie

YouTube. Tego typu zadania będą spełniać także

potrzeby każdą informację można wydrukować

funkcje wychowawcze: uczniowie będą rywalizować

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Nowe Technologie

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

między sobą o najlepszy filmik i zabiegać o komen-

jący docenić drugiego człowieka i prowadzić z nim

tarze kolegów, a to zachęca do dialogu - także poza

dialog, a ponadto szanować prawa autorskie i chęt-

wirtualnym światem.

nie dzielić się wiedzą - czy wręcz przeciwnie, ludzie ograniczeni, którzy wirtualny świat traktować będą

Bez nauczyciela się obejdzie

jak ucieczkę od obowiązków i pójście na łatwiznę.

Odkąd w Internecie cała potrzebna wiedza dostęp-

Wiedza w kieszeni

na jest za pomocą jednego kliknięcia, a program komputerowy czy e-podręcznik krok po kroku pod-

Od kiedy wraz z telefonem komórkowym nosimy

powiada, jak opanować i utrwalić dany materiał, nauczyciel może wydawać się niemal całkowicie zbędny. Najatrakcyjniejsze nawet metody nauczania wypadają blado przy grach komputerowych, portalach społecznościowych i filmach na YouTube. Bo to właśnie z tych źródeł uczniowie czerpią znaczną część swojej wiedzy o świecie. Można zatem odnieść wrażenie, że w dobie cyfryzacji współczesna

Coraz mniej informacji musimy zapamiętywać, czy nawet notować. Coraz więcej możemy w kilka sekund sprawdzić w Internecie, niezależnie od miejsca, w którym się znajdujemy.

szkoła obejdzie się bez nauczyciela, a przynajmniej jego rola zostanie w niedalekiej przyszłości znacznie zredukowana. w kieszeniach otwarty dostęp do informacji na nieWielu nauczycieli może zresztą odczuwać dyskom-

mal każdy temat, mniej ważne stało się przyswaja-

fort, gdy okazuje się, że w temacie cyberprzestrze-

nie gotowych porcji wiedzy. Coraz mniej informacji

ni wiedzą znacznie mniej, niż ich podopieczni. Nie

musimy zapamiętywać, czy nawet notować. Coraz

chcąc się ośmieszyć przed obeznaną z nowinkami

więcej możemy w kilka sekund sprawdzić w Interne-

młodzieżą, nauczyciele niechętnie siegają po udo-

cie, niezależnie od miejsca, w którym się znajduje-

godnienia technologiczne na lekcjach. A to błąd!

my. Nawet zeszysty z notatkami i kserówki zostają

Skoro uczniowie i tak przyniosą smartfony i tablety,

powoli wypierane przez „pstrykane” smartfonem

należy je wykorzystać, a nie udawać, że nie widzimy

fotografie, które rozsyłamy do siebie w mgnieniu

ich na zajęciach.

oka. Nowoczesna szkoła powinna zatem przede wszystkim kształtować umiejętność sprawnego wy-

Proszę tylko wyobrazić sobie minę klasy, w której na-

szukiwania i przetwarzania informacji. Na co dzień

uczyciel zamiast dobrze znanego: „wyciągamy kar-

dostajemy jej bowiem o wiele więcej, niż potrzebu-

teczki” powie nagle: „wyciągamy tablety/smartfony”,

jemy. Informacje w Internecie i tradycyjnych me-

itp. Oczywiście, możemy wykorzystać tę propozycję

diach dosłownie nas zalewają. Wprawdzie od przy-

na lekcjach, ale bardziej jako jednorazowy chwyt, niż

bytku głowa nie boli. Nie sposób jednak zaprzeczyć,

jako regułę. Rzecz w tym, aby pokazać młodzieży, że

że większość tych informacji to zwykłe śmieci. Prze-

Internet i nowoczesne urządzenia nie służą wyłącz-

konał się o tym chyba każdy nauczyciel, który np.

nie do gier, pisania smsów i odwiedzania Facebooka.

zadając wypracowanie z lektury ze zdumieniem od-

O tym, że istnieją wirtualne biblioteki e-booków,

krył, że dobrze znana fabuła obrosła w nowe, „sen-

w których znajdują się niemal wszystkie szkolne

sacyjne” fakty. O ból głowy mogą przyprawiać zada-

lektury, albo o tym, że przez Internet możemy zwie-

nia domowe, które uczniowie powielają z błędami,

dzić znane muzea i zabytki, nie wie z pewnością

na specjalnie przeznaczonych do tego portalach.

większość uczniów. Tu zaczyna się rola nauczycie-

Zadaniem tych portali jest zarabianie pieniędzy,

la. To przed nim stoi ważne zadanie wprowadzenia

a nie troska o edukację młodych ludzi. Warto więc

uczniów do wirtualnego świata. Od niego więc zale-

uczyć selekcjonowania i wartościownia tego, co

ży, czy wejdą tam jako użytkownicy świadomi, umie-

znajdujemy w Internecie. Jak tego dokonać? Przede

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Nowe Technologie wszystkim należy dzielić się ciekawymi i wartościo-

mocy, oszustów i naciągaczy. Zagrożenia oczywi-

wymi linkami i zadawać prace domowe, które wy-

ście istnieją i są bardzo realne. Ale będzie ich mniej,

magają szperania w zasobach sieci (tu warto jednak

jeśli tylko nauczymy młodzież, że Internet to przede

dać uczniom pewne wskazówki). Liczy się przede

wszystkim przestrzeń dialogu. Młodzi internauci

wszystkim nauka sprawnego korzystania z baz da-

powinni więc poznać i respektować zasady nety-

nych, archiwów cyfrowych i elektronicznych katalo-

kiety oraz nauczyć się podmiotowego traktowania

gów bibliotecznych. Być może dobrym pomysłem

współużytkowników sieci. Fora internetowe niech

okaże się stworzenie klasowej listy cennych stron

kojarzą się z wymianą poglądów, a nie ringiem, na

internetowych lub utworzenie wspólnego dysku, na

którym nokautuje się przeciwnika. Portale społecz-

którym uczniowie będą mogli dzielić się edukacyj-

nościowe powinny służyć budowaniu więzi między

nymi zdobyczami z cyberprzestrzeni.

rówieśnikami, a nie porównywaniu się z innymi.

Szansa na dialog

Encyklopedie i strony edukacyjne będą niezastąpioną pomocą edukacyjną, jeśli uczniowie nauczą

O zagrożeniach, jakie czyhają na młodzież „w wirtu-

się z nich korzystać inaczej, niż tylko na zasadzie

alu” powiedziano już bardzo wiele. Kolejne kampa-

„kopiuj – wklej”. Zamias zabraniać i straszyć, buduj-

nie edukacyjne uczą czym jest hejt, cyberprzemoc,

my pozytywny obraz Internetu. Zamiast zadawać

oszustwa w Internecie. Są to tematy, które z pewno-

temat wypracowania, które od kilku lat obiega sieć,

ścią należy przedyskutować na lekcjach wychowaw-

wymyślmy własny. Podkreślajmy, że Internet jest

czych. Rzecz w tym, że nadmiar tego rodzaju „uczu-

ułatwieniem, ale nie „pójściem na łatwiznę”. Tylko

lania” wzmaga negatywne stereotypy. Internet nie

taka postawa pomoże wychować pokolenie świa-

jest ciemnym, szemranym światem pełnym prze-

domych użytkowników cyberprzestrzeni.

Literatura: 1. L. Hojnacki, Szkoła wobec nowych technologii - między sznsą a zagrożeniem, [artykuł w wersji elektronicznej, tryb dostępu:http://www.ktime.up.krakow.pl/symp2011/refera ty2011/hojnacki.pdf]. 2. M. Kaszulanis, Ekran zastąpi papier?, „Głos Nauczycielski” 2012, nr 16, s. 6. 3. W. Kołodziejczyk, Edukacja interaktywna alternatywą dla polskich szkół, „Edukacja i Dialog” 2009, nr 5, s. 58-61. 4. M. Nowak, Cyberzagrożenia czy cyberszanse?, [artykuł w wersji elektronicznej, tryb dostępu: http://www.npseo.pl/ data/various/files/M_%20Nowak%20Cyberprzemoc%20 czy%20cyberszansa.pdf-OLD]. 5. W. Strokowski, Internet i multimedia w pracy nauczy ciela polonisty, [w:] Edukacja polonistyczna wobec trudnej współczesności, pod red. A. Janus-Sitarz, Kraków 2010. 6. L. Porzycka, E-learning - nowe oblicze edukacji, „Nowa Szkoła” 2012, nr 7, s. 47-51. 7. M. Woźniak, E-podręcznik - znaki zapytania, „Edukacja i Dialog” 2009, nr 10, s. 108.

Mgr Katarzyna Pająk - polonistka, absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Studium Dziennikarskiego Uniwersytetu Pedagogicznego. Zainteresowania naukowe wiąże z literaturą romantyczną dokumentu osobistego oraz polską poezją współczesną, a także metodyką nauczania języka polskiego i literatury.

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Edukacja wczesnoszkolna XXI wieku Rozpoczął się nowy rok szkolny. Po raz kolejny uczniowie klas edukacji wczesnoszkolnej usiedli w ławkach, głodni wiedzy i chętni do rozwijania swoich pasji i zainteresowań. Co mogą zrobić nauczyciele, aby odpowiedzieć na potrzebę zainteresowania multimediami i wykorzystać je w czasie pracy z uczniami w szkole? Każdy nauczyciel chce dla swoich uczniów jak najle-

Nowy rok szkolny, nowe rozwiązania dla edukacji wczesnoszkolnej

piej i zrobi wszystko, żeby jak najbardziej efektywnie zorganizować im czas nauki w szkole. Praktyka pracy na lekcji pokazuje, że czas na wykorzystanie dodatkowych kart pracy czy też multimediów jest trudny do wygospodarowania. Specyfika pracy oparta na indywidualizacji nauczania również sta-

W coraz większej liczbie szkół wykorzystuje się już nie tylko komputery, ale także tablice interaktywne i tablety. O ile papierowa wersja materiału edukacyjnego stanowi niezastąpione narzędzie, o tyle współczesne rozwiązania dostępne w Internecie coraz bardziej skutecznie go uzupełniają. Dla

wia w tej materii pewne ograniczenia. Nauczyciele potrzebują zatem oprogramowania dopasowanego do treści realizowanych przez uczniów na lekcji. Tylko wtedy możliwe jest sprawne przeplatanie narzędzi dydaktycznych i wykorzystanie w pełni infrastruktury multimedialnej w szkole.

wszystkich nauczycieli, którzy chcieliby zaangażować uczniów do ćwiczeń z wykorzystaniem tablic interaktywnych lub komputera, pewnym ograniczeniem jest brak dostępu do oprogramowania, a niekiedy wręcz zaporowa cena. Nauczyciele znajdują się wtedy w sytuacji, kiedy w szkole jest odpowiednia ilość komputerów lub tablic, ale nie ma dostępu do treści, które mogliby na nich wyświetlić uczniom.

Potrzebuję atrakcyjnych narzędzi! Zainteresowanie oraz motywację uczniów skutecznie buduje transponowanie treści z elementarza na formę multimedialnych quizów i gier. Środowisko multimedialne, z którym uczniowie stykają się poza

W trakcie, czy po zajęciach lekcyjnych?

godzinami spędzonymi w szkole, dostarcza wielu ciekawych bodźców, których wykorzystanie w edukacji jest ciekawe i potrzebne w szkole XXI wieku. Dzieci uwielbiają rywalizować. Zdrowa rywalizacja

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

na gruncie szkoły obudowana motywującymi na-

nego utrwalania poznanego materiału, jak również

grodami przyznawanymi za poprawne wykonywa-

wspomaga organizowanie pracy grup uczniowskich

nie ćwiczeń to innowacyjne rozwiązanie nazywa-

w trakcie zajęć w szkole. Warto zauważyć, że Zdo-

ne grywalizacją. Uczeń zainteresowany to uczeń

bywcyWiedzy.pl to platforma edukacyjna stwo-

zmotywowany. Treści edukacyjne podane uczniowi

rzona w całości przez polskich autorów, w oparciu

w atrakcyjnej dla niego formie to klucz do sukcesu.

o polski system edukacji. ZdobywcyWiedzy.pl to platforma edukacyjna, którą

ZdobywcyWiedzy.pl Nowoczesna platforma edukacyjna!

z pewnością warto się zainteresować.

Zdobywcy Wiedzy to platforma edukacyjna, która powstała w odpowiedzi na potrzeby polskiej szkoły i zaspokaja wymieniane wyżej potrzeby nauczycieli. Rejestracja na platformie umożliwi uczniom pracę w domu i w szkole, utrwalenie wiedzy zdobytej na zajęciach, jak również będzie podstawą do pogłębiania wiedzy i wspomnianej ciekawości uczniów - tak charakterystycznej dla tego etapu edukacji. Treści edukacyjne przygotowane zostały w taki sposób, żeby nauczyciel mógł z nich skorzystać w sali lekcyjnej, w świetlicy, zorganizować zajęcia wyrównawcze lub skorzystać z modułu zadawania prac domowych. Poprzez zastosowanie mechanizmów grywalizacji, ZdobywcyWiedzy.pl są portalem edukacyjnym, który łączy zabawę z nauką zachowując jednocześnie zgodność z obowiązującym w polskim szkolnictwie trybem realizacji treści nauczania. Uczeń pracuje w rytmie, który reguluje szkoła - każdy quiz został zaprojektowany w oparciu o obowiązującą aktualnie podstawę programową MEN. Zwarta, uporządkowana tematycznie struktura quizów, ma na celu zachęcenie uczniów do samodziel-

Zdobywcy Wiedzy? Poproszę o dostęp! Dyrektorzy szkół podstawowych oraz nauczyciele, którzy chcą wypróbować platformę w swojej szkole, mogą to zrobić bezpłatnie na okres czasu uzgodniony uprzednio z producentem. Wystarczy skontaktować się mailowo lub telefonicznie, a taki dostęp zostanie uruchomiony. Osobą do kontaktu jest p. Maciej Kosior tel. 506 359 211 e-mail: m.kosior@euro-forum.com.pl www.ZdobywcyWiedzy.pl

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Tomasz Matuszczak

TEMAT NUMERU

Zawody przyszłości jak nowoczesne technologie kształtują rynek pracy? Współczesny rynek pracy, pod wpływem rozwoju nowoczesnych technologii, ulega ciągłym i dynamicznym zmianom. Informatyzacja społeczeństwa i powstawanie nowych kanałów komunikacyjnych stwarzają zapotrzebowanie na całkiem nowe zawody. Powstawanie nowych profesji zwiększa szanse na

2. Teletutor

zatrudnienie i stwarza możliwość znalezienia ciekawej pracy, dającej poczucie satysfakcji zawodo-

To kolejny zawód, na który coraz częściej można

wej. Warto zastanowić się, jakich specjalistów będą

natrafić w branży edukacyjnej. Teletutor zajmuje

poszukiwali pracodawcy w najbliższych latach i już

się kształceniem szkolnym i pozaszkolnym na od-

teraz określić kierunek swojego rozwoju, by w przy-

ległość. Jego praca polega na prowadzeniu wykła-

szłości bez trudu dopasować się do zmieniających

dów, które za pośrednictwem kanałów interneto-

się warunków na rynku pracy. By to ułatwić, poniżej

wych oraz programów telewizyjnych i radiowych,

prezentujemy listę zawodów przyszłości.

trafiają do szerokiego grona odbiorców. Wykłady

1. Dydaktyk medialny

mogą być prowadzone „na żywo” lub wcześniej nagrywane i udostępniane na internetowych platformach edukacyjnych. Zawód teletutora najczęściej

Zadaniem dydaktyka medialnego, zwanego rów-

wykonują wykładowcy wyższych uczelni. Praca ta

nież specjalistą ds. e-learningu, jest przenoszenie

wymaga nie tylko wykształcenia pedagogicznego,

książkowej wiedzy na nowoczesne nośniki informa-

ale również podstawowej znajomości informatyki.

cji, głównie platformy internetowe. Nie jest to łatwe

Oprócz prowadzenia wykładów, teletutorzy zajmują

zadanie, gdyż, poza wiedzą czysto informatyczną,

się również tworzeniem multimedialnych pakietów

wymaga również przygotowania pedagogicznego.

edukacyjnych. Osoby wykonujące ten zawód mogą

Osoba zatrudniona na tym stanowisku odpowie-

znaleźć zatrudnienie w telewizji, radiu lub na specja-

dzialna jest za merytoryczne opracowanie przeno-

listycznych portalach internetowych.

szonych treści, projektowanie prezentacji multimedialnych oraz tworzenie oprawy wizualnej. Ponadto dydaktyk medialny powinien w prosty i zrozumiały

3. Specjalista ds. e-commerce i e-marketingu

dla odbiorcy sposób usystematyzować prezentowaną wiedzę i stworzyć system odnośników do innych

Już dzisiaj wszystkie liczące się firmy zatrudnia-

treści oraz testów sprawdzających. Do jego obo-

ją w swoich szeregach pracowników obydwu tych

wiązków należy również zarządzanie opublikowany-

specjalizacji, a w przyszłości ich rola ma nabrać

mi materiałami i nanoszenie aktualizacji. Specjaliści

jeszcze większego znaczenia. Przeniesienie dzia-

ds. e-learningu będą mogli znaleźć zatrudnienie

łań sprzedażowych i marketingowych do Internetu

w placówkach dydaktycznych oraz kulturowych.

umożliwia firmom dotarcie do większej liczby klien-

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Bliżej szkoły

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

tów w krótkim czasie. A czym dokładnie zajmują się

ruchu na stronach i portalach internetowych. Tym

osoby pracujące na tych stanowiskach? Zadaniem

właśnie zajmuje się traffic manager. Do jego zadań

specjalisty ds. e-commerce jest nadzorowanie i ko-

należy monitorowanie ilości odwiedzin na danej

ordynowanie procesów związanych ze sprzedażą i

stronie, ocenianie popularności treści na podstawie

dystrybucją towarów za pośrednictwem Internetu

ilości odsłon oraz wyszukiwanie kluczowych słów i

i urządzeń mobilnych. Mówiąc prościej, osoba taka

zwrotów, dzięki którym użytkownicy trafili do inte-

odpowiedzialna jest za obsługę systemu sprzeda-

resującej ich witryny. Ze swoich działań traffic ma-

żowego i poprawność jego działania, za prowadze-

nager przygotowuje raporty i statystyki, które mają

nie dokumentacji związanej z transakcjami interne-

pomóc w modernizacji strony i poprawieniu strate-

towymi oraz za udzielanie wsparcia technicznego

gii jej pozycjonowania.

klientom firmy. Natomiast specjalista ds. e-marketingu opracowuje strategię promowania i zarządzania marką danej firmy w Internecie.

4. Etyczny haker Etyczny haker to osoba, która włamuje się do sieci komputerowej firmy na jej zlecenie w celu odnalezienia słabych punktów w systemie zabezpieczeń. Po każdym takim „ataku” tworzy raport, w którym przedstawia propozycje naprawy znalezionych błędów oraz bierze udział w ich usuwaniu. Wraz z przenoszeniem większej ilości działań różnych firm do sieci, zawód etycznego hakera będzie nabierał większego znaczenia. Pracę na tym stanowisku będą mogli znaleźć absolwenci studiów informatycznych oraz programiści.

5. Programista Zawód programisty już teraz daje gwarancję stabilnego zatrudnienia i dużych zarobków, a zapotrzebowanie na to stanowisko rośnie z roku na rok. W zależności od specjalizacji, programista może zajmować się tworzeniem zabezpieczeń przed atakami z sieci, utrzymywaniem i rozbudowywaniem serwisów internetowych, projektowaniem i zarządzaniem zbiorami danych lub testowaniem programów. Najczęściej jednak do zadań programisty należy stworzenie specjalistycznego programu systemowego, na którym bazuje praca całej firmy.

6. Traffic manager Przeniesienie działań marketingowych i sprzedażowych do sieci internetowej stwarza zapotrzebowanie na osoby, które będą zajmowały się śledzeniem

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Bliżej szkoły

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Edyta Kajmowicz

Wykorzystanie urządzeń multimedialnych w szkole

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Bliżej szkoły

Wraz z szybkim rozwojem technologicznym, możliwa jest całkowita zmiana sposobu prowadzenia lekcji. Niektórzy nauczyciele korzystają z tej szansy i weryfikując dotychczasowe metody nauczania, proponują nowe i niekonwencjonalne rozwiązania. Do ich realizacji coraz częściej wykorzystują urządzenia multimedialne, które sprawiają, że lekcja zawsze jest interesująca, a wiedza łatwiejsza do opanowania. Chociaż większość rodziców sądzi, że ich dzieci marnują zbyt dużo czasu przed ekranami komputerów, tabletów i smartfonów, tracąc tym samym kontakt z rzeczywistością, to trudno wyobrazić sobie szkołę przyszłości bez nowoczesnych udogodnień. Dostrzegając w nich jedynie potencjalne zagrożenie, zapominamy, że przyniosą one także wiele pożytku: jeśli zostaną wykorzystane w odpowiedni sposób, w konkretnym celu i pod nadzorem odpowiedzialnych osób.

„Złoty środek” Pomimo wielu wad, urządzenia mobilne dają tyle możliwości, że nie sposób ich całkowicie pominąć w procesie edukacji. Konieczność znalezienia „złotego środka” jest zatem nieunikniona, ponieważ cała tajemnica polega na umiarze, czyli odpowiednim dostosowaniu wykorzystywanych urządzeń i aplikacji do wieku, potrzeb oraz możliwości dziecka. Nie chodzi o to, żeby sprzęt całkowicie zastąpił pracę nauczycieli, ale o rozsądne planowanie lekcji tak, aby były inspiracją do działania dla każdego dziecka.

Dobry pomysł to podstawa W szkołach potrzebna jest jak największa liczba odważnych nauczycieli, którzy z nowinkami technologicznymi są za pan brat i poprowadzą swoich podopiecznych ścieżką kreatywnej nowoczesności. Jak to osiągnąć? Wystarczy dobry pomysł i odrobina odwagi, aby najtrudniejsza lekcja zamieniła się w interesujące spotkanie, a nawet pasjonującą podróż, bez konieczności wychodzenia z sali. Opowiadając na lekcji angielskiego o stolicy Wielkiej Brytanii trudno nie wspomnieć o historii, kulturze i symbolicznych budowlach Londynu. Z pomocą przyjdą tu co prawda teksty i fotografie zawarte w podręcznikach, ale tym razem można wykorzystać również tablicę multimedialną oraz mapę Google, która umożliwi wyruszenie w wirtualną podróż. Oglądanie miasta „od środka” i podążanie jego ulicami jest znacznie ciekawsze niż poznawanie zabytków z podręcznikowych fotografii. Taki darmowy spacer z pewnością spotka się z uznaniem wszystkich uczniów, bo przełamie schematyczny przebieg lekcji i umożliwi poznanie ciekawych miejsc w zupełnie inny, bo niekonwencjonalny sposób.

Dla każdego coś dobrego Urządzenia mobilne dają tak szerokie spektrum możliwości, że współcześni nauczyciele niejednokrotnie stoją przed wielkim dylematem, zastanawiając się co wybrać, ale każdy znajdzie coś dla siebie. Matematyk z pewnością pozwoli zagrać swoim podopiecznym w gry oparte na prawach logiki i nauczy, w jaki sposób tworzyć różnego typu wykresy. Polonista zaproponuje stworzenie własnego komiksu online, który zastąpi tradycyjne opowiadanie. Pokaże też w jaki sposób można korzystać z internetowych bibliotek i poleci ćwiczenia ułatwiające zapamiętanie zasad ortograficznych. Nauczyciel przyrody może zabrać uczniów na wycieczkę, podCZASOPISMO N@UCZYCIEL

czas której uczestnicy będą musieli zrobić swoim

się wiele propozycji, a wybór będzie bardzo trud-

telefonem jak najwięcej zdjęć obiektów zaliczanych

ny, ale sukces całej drużyny stanie się możliwy tylko

do przyrody nieożywionej lub zachęci do wykona-

wtedy, gdy wszyscy uczestnicy wspólnie zaakceptu-

nia swojego własnego, elektronicznego zielnika. Do

ją ostateczną wersję i doprowadzą do jej finalizacji,

jego wykonania nie trzeba jednak zasuszać roślin,

co pozwoli na rozwinięcie umiejętności komunika-

bo wystarczy udokumentować swoje odkrycie fo-

cyjnych w praktyce.

tografią i dołączyć krótki opis, w którym zapiszemy

Całemu procesowi edukacji, spoczywającemu na

gdzie i kiedy zostało zrobione zdjęcie oraz jak nazy-

barkach rodziców i pedagogów, powinien przyświe-

wa się roślina. Nauczyciel języków obcych zachęci

cać jeden cel - przygotowanie uczniów do jak naj-

dziecko do nawiązania znajomości z rówieśnikiem

lepszego startu w przyszłość. Jeśli więc założymy, że

z innego państwa, co sprawi, że praktyczna nauka

nieodłącznym elementem naszego przyszłego życia

angielskiego czy niemieckiego będzie teraz dużo

będą coraz nowsze sprzęty multimedialne, musi-

łatwiejsza i przyjemniejsza. Rozmowa i pisanie wia-

my nauczyć najmłodszych odpowiedzialnego i roz-

domości w obcym języku, choć początkowo może

sądnego korzystania ze wszystkich udogodnień,

sprawić wiele trudności, z czasem stanie się płynne

aby nie zagubiły się w świecie owładniętym przez

i bezbłędne, a być może zaowocuje nawet długolet-

nowinki technologiczne. Ze względu na ogromne

nią, międzynarodową przyjaźnią.

zagrożenie, dziecko już od najmłodszych lat powin-

Praktyczne rozwiązania

no mieć styczność z tego typu urządzeniami, aby zgłębić tajniki umiejętnego korzystania i wyszukiwania przydatnych informacji, a tego właśnie mogą

Rozwiązywanie zadań może być znacznie bardziej

nauczyć się od starszych i świadomych użytkowni-

atrakcyjne, jeśli uczniowie nie będą udzielali od-

ków, jakimi są nauczyciele i rodzice. Z tego powodu

powiedzi w zeszycie ćwiczeń czy na tradycyjnych

sprzęty multimedialne powinny na stałe zagościć

biało-czarnych kserówkach, ale w specjalnie przy-

na lekcjach w każdej szkolnej placówce. Dzięki temu

gotowanych elektronicznych quizach i testach, któ-

nauka nie będzie się już nikomu kojarzyła z przy-

re pomogą zapamiętać i uporządkować niezbędną

krym obowiązkiem, ale stanie się przyjemniejsza,

wiedzę. Taka forma powtarzania informacji spraw-

a co najważniejsze - bardziej efektywna.

dzi się właściwie na każdej lekcji i przypadnie do gustu nauczycielom, ponieważ w ciągu minuty poznają odpowiedzi wszystkich uczniów i dowiedzą się, co sprawiło im największy problem.

Rozwój kompetencji twardych i miękkich

Literatura: 1. E. Pryłowska-Nowak, Co ciekawsze - zajęcia edukacyjne w terenie czy zabawy z naszymi urządzeniami?, „Meri tum” (2013), nr 4, s. 65-71.

Za pomocą urządzeń multimedialnych lepiej rozwijają się nie tylko kompetencje twarde (takie jak umiejętność obsługi programów i aplikacji czy poszerzanie specjalistycznej wiedzy), ale również kompetencje miękkie (łatwość w nawiązywaniu kontaktów, efektywność pracy w zespole czy kreatywność). Skupiona wokół tabletu grupa dzieci, której zadaniem będzie wykonanie wspólnego projektu lub prezentacji, podejmie próbę komunikacji z innymi. Każdy uczestnik przedstawi swój pomysł i skonfrontuje go z innymi. To normalne, że pojawi

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Edyta Kajmowicz - magistrantka II roku Filologii Polskiej na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. Zainteresowania naukowe: historia literatury polskiej XIX i XX wieku, zagadnienia z zakresu tekstologii i edytorstwa naukowego (przede wszystkim edytorstwo tekstów dawnych oraz książek i czasopism dla dzieci i młodzieży). Prywatnie miłośniczka pieszych wędrówek górskich.

Bliżej szkoły

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Olimpiada Cyfrowa Rejestracja Uczestników i Uczestniczek do pierwszej w Polsce Olimpiady Cyfrowej już otwarta! To konkurs interdyscyplinarny, zatwierdzony przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, sprawdzający kompetencje cyfrowe uczniów i uczennic szkół ponadgimnazjalnych. Jego organizatorem jest fundacja Nowoczesna Polska. Formularz zgłoszeniowy będzie aktywny do 8 listopada 2016 r. Celem Olimpiady jest kształtowanie świadomych

Rejestracji Uczestników i Uczestniczek doko-

użytkowników mediów cyfrowych, czyli takich, któ-

nuje Przewodniczący lub Przewodnicząca Komitetu

rzy są krytycznymi odbiorcami informacji i którzy

Szkolnego, wypełniając formularz w Elektronicznym

rozumieją język mediów. Przestrzegają standar-

Systemie Zgłoszeń na stronie http://olimpiadacy-

dów etycznych oraz dbają o swoje bezpieczeństwo

frowa.pl/. Pod tym adresem znaleźć można rów-

w sieci. W sposób przemyślany kształtują swój wize-

nież regulamin i program Olimpiady oraz wykaz

runek i relacje. Świadomi użytkownicy są kreatywni,

obowiązkowej i zalecanej literatury. Podstawowym

potrafią tworzyć komunikaty z użyciem nowocze-

źródłem wiedzy dla Uczestników i Uczestniczek są

snych narzędzi, przetwarzać je i prezentować efekty

zasoby serwisu http://edukacjamedialna.edu.pl/.

swojej pracy. Dostrzegają i rozumieją prawne i eko-

Uczniów i uczennice zachęcamy do samokształce-

nomiczne aspekty działania mediów.

nia, a nauczycieli i nauczycielki, którzy wspierają

Pierwszy etap zmagań odbędzie się 15 listopada

podopiecznych i podopieczne w przygotowaniach,

o godz. 10:00. Wtedy uruchomiony zostanie test

do prowadzenia zajęć edukacji cyfrowej i medialnej

on-line, do którego dostęp otrzymają wyłącznie za-

w swoich szkołach.

rejestrowane wcześniej osoby. Na rozwiązanie zadań Uczestnicy i Uczestniczki będą mieli 90 minut.

Szkoły, które chciałyby otrzymać informator

Drugi etap polegał będzie na realizacji projektu

Olimpiady Cyfrowej na rok szkolny 2016/2017 prosi-

medialnego, którego temat dotyczył będzie motywu

my o przesłanie wiadomości na adres: olimpiada@

przewodniego pierwszej edycji Olimpiady – kompe-

nowoczesnapolska.org.pl.

tencji cyfrowych. Uczestnicy i Uczestniczki będą realizować swoje projekty przez cały styczeń 2017 r.

Informacji o Olimpiadzie udziela:

Najlepsze i najlepsi z nich w kwietniu 2017 r. spo-

Paulina Ołtusek, tel. 515-502-666

tkają się na zawodach finałowych w Warszawie,

paulinaoltusek@nowoczesnapolska.org.pl

podczas których zawalczą o cenne nagrody rzeczowe (laptopy, tablety itp.) oraz nagrody niespodzianki, które ujawniać będziemy stopniowo w okresie trwania rejestracji. Otrzymają oni również tytuł Laureata/Laureatki lub Finalisty/Finalistki Olimpiady Cyfrowej, potwierdzony przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Zasady rekrutacji Olimpijczyków na studia określone zostaną w uchwałach Senatów wyższych uczelni i podane do wiadomości publicznej w maju 2017 r.

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Patroni honorowi: Ministerstwo Cyfryzacji, Polski Komitet ds. UNESCO, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Szerokie Porozumienie na Rzecz Umiejętności Cyfrowych, Koalicja Edukacji Medialnej i Cyfrowej Partnerzy: Collegium Civitas, Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej, Fundacja Evens, Fundacja Orange, Fundacja Panoptykon, Fundacja Piąte Medium, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Patron medialny: Ogólnopolskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli Projekt finansowany ze środków Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Bliżej szkoły

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Beata Chodacka

Klasa z ECDL - pomysł na naukę informatyki Obecnie w szkołach uczy się pokolenie, które nie zna świata bez internetu, smartfonów i tabletu. YouTube i Google kończą właśnie 10 i 12 lat. Tak powszechna popularyzacja dostępu do nieograniczonych zasobów internetu wymusza obecnie dwa kierunki działań - edukacje zmierzającą do nabycia umiejętności i kompetencji korzystania z urządzeń i sieci oraz akcje ograniczające i regulujące korzystanie z tych dobrodziejstw. Polskie Towarzystwo Informatyczne przygotowało

macyjnej, aby ich zweryfikowanie egzaminami za-

projekt “Klasy z ECDL”, program dla uczniów (12-

mykało kolejne moduły nauczania, budując silne

18 lat) ostatnich klas szkół podstawowych oraz klas

fundamenty. Dzięki takiemu rozwiązaniu, więcej

gimnazjalnych zapewniający wysoki, europejski

czasu można w edukacji informatycznej poświęcić

standard nauczania informatyki, pozwalający na

na programowanie, złożone zadania problemowe

weryfikację kompetencji informatycznych egzami-

oraz wykorzystanie podstawowych umiejętności

nami ECDL.

do opracowywania projektów grupowych, które tak silnie akcentowane są w nowej podstawie programowej. Troska o potwierdzanie kompetencji informatycznych poprzez wiarygodne certyfikaty ma miejsce nie tylko w Polsce. Dołączamy do Wielkiej Brytanii, Włoch, Austrii (zdjęcie obok - pokazujące ścieżkę ECDL w szkołach w Austrii), Irlandii i innych krajów europejskich, gdzie uczniowie na tym etapie edukacji (11-18 lat) podnoszą swoje kwalifikacje i zdobywają liczące się w certyfikaty ECDL. „Naukowcy i politycy muszą pilnie poszerzyć swoje my-

Szeroka perspektywa

ślenie o umiejętnościach cyfrowych. Dzisiaj są one niezbędne do pełnego uczestnictwa w życiu codziennym. Obecna koncentracja na wyższych umiejętnościach,

Proponowane zmiany w podstawie programowej

takich jak kodowanie przysłania debatę. Umiejętności

nauczania informatyki na wszystkich poziomach

te są oczywiście istotne dla gospodarki, ale ponieważ

kształcenia pozwolą na szersze widzenie naucza-

nie rozumiemy, jaki wpływ na brak podstawowych

nia umiejętności informatycznych, wiedzy i kształ-

umiejętności cyfrowych ma brak możliwości uczestnic-

towania cyfrowych kompetencji społecznych.

twa w życiu gospodarczym, społecznym i kulturalnym

Program zgodny jest zarówno ze starą jak

Brytanii to musimy wrócić do podstaw. Potrzebne są

i z nową podstawą programową, pozwala na

dalsze prace, aby myśleć systematycznie, które umie-

takie ułożenie treści z podstaw technologii infor-

jętności cyfrowe są konieczne, aby osiągnąć wymierne

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

potencjalnie negatywne.” Ellen Helsper, London School

Materiały do nauki on-line - Zbiór zadań

Sieć Klas z ECDL

Obecnie przygotowywany został zbiór zadań on-li-

pozytywne efekty społeczne, a unikać tych, które są

Tworząc sieć Klas z ECDL tworzymy jednocześnie możliwość kontaktu pomiędzy wybranymi klasami na terenie całego kraju. Mamy nadzieję, wykorzystają to nauczyciele, aby współpracować ze sobą, wykorzystując nowoczesne technologie informacyjne. Dla uczniów będzie to okazja do poznania narzędzi współpracy on-line, które to umiejętności mogą potwierdzić jednym z egzaminów w ścieżce

ne przez zespół autorów z całej Polski, który będzie stanowił wsparcie do pracy z uczniami, koncepcja przygotowanego materiału opiera się na połączeniu realizacji podstawy programowej informatyki przewidzianej w gimnazjum i zgodności z sylabusami ECDL, co jest niezbędne w przygotowaniu uczniów do potwierdzenia umiejętności informatycznych certyfikatem ECDL.

ECDL Profile.

Jak zostać Klasą z ECDL

...wielu nauczycieli nie pracuje z podręcznikami do informatyki, a realizuje podstawę programową w oparciu o przygotowane własne zadania i ćwiczenia lub wyszukane zadania w sieci

Nauczyciele zainteresowani realizacją programu zgłaszają szkoły poprzez formularz: https://klasa.eecdl.pl/. Otrzymują potwierdzenie zgłoszenia z Polskiego Biura ECDL. Kolejnym krokiem jest podpisanie porozumienia o współpracy, które określa ogólne założenia programu, z których najistotniejsze: • Klasy realizują program zgodny z podstawą programową, poszerzony o treści wynikające z sylabusa certyfikacji ECDL, stwarzając uczniom możliwość przygotowania się do egzaminów. • Pracowania informatyczna w szkole uzyskuje nieodpłatnie status Laboratorium Edukacyjnego ECDL. • Szkoła otrzymuje prawo do korzystania z logotypów: Klasa z ECDL, ECDL i PTI. • Klasa otrzymuje patronat merytoryczny nad realizacją programu informatyki z PTI. • Uczniowie i nauczyciele mogą współpracować na różnych płaszczyznach, dzieląc się doświadczeniami i pomysłami z innymi uczniami i nauczycielami z klas z ECDL, biorących udział w programie. • Udostępnione zostaną kontakty do szkół w innych krajach europejskich realizujących podobne programy. • Uczniowie ze szkoły otrzymują 10% zniżkę od cen ulgowych egzaminów.

Z doświadczenia autorów opracowania wynika, że wielu nauczycieli nie pracuje z podręcznikami do informatyki, a realizuje podstawę programową w oparciu o przygotowane własne zadania i ćwiczenia lub wyszukane zadania w sieci. Zbiór zadań stanowi zatem pomoc dla nauczyciela realizującego program informatyki z uczniami w wieku 11-18 lat, moduły przygotowane zostały w postaci ćwiczeń, zadań i testów. Każde z tych ćwiczeń w całości może być wykorzystane podczas lekcji przez nauczyciela, jak do samodzielnej pracy dla uczniów, którzy pragną przygotować się do egzaminów ECDL. Mamy zatem nadzieję, że ten uporządkowany zbiór zadań pozwoli na uzupełnienie dotychczasowych aktywności, urozmaici proponowane przez nauczyciela ćwiczenia podczas lekcji. Praca ze zbiorem zadań jest także uzupełnieniem, po które sięgnie nauczyciel uwzględniając potrzeby i zainteresowania uczniów, tempo pracy i przyjęty program nauczania lub sam uczeń, który będzie szukał ciekawych zadań. CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Zbiór zadań podzielony został na osobne moduły,

jeszcze w I semestrze tego roku, a system udostep-

w każdym znajduje się 45-60 zadań w postaci ćwi-

niający materiał otwarty będzie już w październiku.

czeń, testów jednokrotnego wyboru, wielokrotnego

Obecnie trwają prace nad umieszczeniem gotowych

wyboru, uzupełnienia, łączenia w pary, zadań do

materiałów w systemie on-line. Szczegóły można

rozwiązania, zadań problemowych, ćwiczeń i prac

będzie znaleźć na stronie www.ecdl.pl.

grupowych, które kończy przykładowy egzamin ECDL. Każde zadanie ma przypisane numery podstawy programowej, nr sylabusa oraz poziom trudności. Autorki koncepcji takiego rozwiązania Beata Chodacka i Elżbieta Bowdur przyjęły, że w materiale ćwiczeniowym omawiane zagadnienia będą wymagały komentarza nauczyciela lub sięgnięcia do dostępnego podręcznika czy literatury. Praktyczne zadania problemowe, grupowe oraz ćwiczenia utrwalające umiejętności zostały przygotowane w atrakcyjnej formie z jednolitą szatą graficzną. W materiałach znajdą się także ciekawe pomysły, narzędzia itp. wzbogacające lekcje informatyki, w wielu wypadkach podnosząc ich standard.Całość materiału dostępna będzie on-line bezpłatnie już . Dla Klas ECDL przewidujemy rozbudowanie e-zbioru zadań o system rejestracji klas, możliwość odczytania przez nauczyciela wyników testów uczniów jak również przydzielanie klasom poszczególnych zadań i ćwiczeń. Obecnie przygotowanych jest już 7 działów tematycznych, kolejne dwa dwa moduły będą gotowe

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Beata Chodacka - nauczyciel informatyki w Gimnazjum nr 16 w Krakowie. Członek Polskiego Towarzystwa Informatycznego, Koordynator ECDL w Małopolsce. Animator wielu inicjatyw edukacji informatycznej, konkursów Informatycznych, miedzy ogólnopolskiego konkursu informatycznego TIK?TAK!. Autorka programów szkoleń m.in. programu nauczania informatyki dla gimnazjum, przygotowujący do zdobycia certyfikatu ECDL. Pasjonat e-learningu. Należy do grupy „SUPERBELFRZY RP”

CZASOPISMO N@UCZYCIEL

Źródła: Okładka: s. 3 s. 6-7 s. 8-9 s. 10-12 s. 14-17 s. 18-21 s. 22-23 s. 24-25 s. 26-27 s. 28-29 s. 30-31 s. 32 s. 34-36

shutterstock.com Grzegorz Jasiński, fot. własna designed by Creativeart – Freepik.com mat. prasowe od Tomasza Fiedorowicza (OSSKO); mat. prasowe OCDN mat. prasowe od Joanny Waszkowskiej (Grupa Superbelfrzy RP) designed by Pressfoto - Freepik.com designed by Creativeart - Freepik.com; Katarzyna Pająk, fot. własna mat. prasowe od Euro-Forum Lublin designed by Asierromero - Freepik.com designed by Pressfoto - Freepik.com designed by Freepik.com Edyta Kajmowicz, fot. własna, designed by Freepik.com mat. prasowe od Pauliny Ołtusek (Fundacja Nowoczesna Polska) mat. prasowe od Beaty Chodackiej; Beata Chodacka, fot. własna