Markant Magazine nr1 2025

markant

DOSSIER VROUWENLIJF

‘Mijn elleboogbreuk deed minder pijn dan de endometriose’

UIT DE COMFORTZONE

Zwemmen en zwanzen in de Noordzee

JOËLLE FEIJEN

laat zich niet beperken door haar blindheid

Sarah Ahannach onderzoekt het vrouwelijk microbioom

‘Ik was het irritante kindje dat te veel vragen stelde’

‘Ik ben 68. Moet ik al aan een testament denken?’

U leest het in onze gratis gids!

Wilt u dat uw nalatenschap volgens uw wensen wordt verdeeld? Stel het opmaken van een testament dan niet uit. Een testament geeft u controle over wie wat krijgt en voorkomt problemen bij nabestaanden. Vraag nu onze gratis gids aan met 21 veelgestelde vragen (en antwoorden) over nalaten en het maken van een testament.

Ja, ik ontvang graag de gratis gids over nalatenschap en testament. Bestel de gids via komoptegenkanker.be/nalaten of vul deze antwoordstrook in.

De heer Mevrouw

Voornaam

Straat

Postcode

Gemeente Naam

Nummer Bus

Stuur de ingevulde antwoordstrook in een gefrankeerde envelop naar: Kom op tegen Kanker vzw, Koningsstraat 217, 1210 Brussel. Vragen? Contacteer ons via testament@komoptegenkanker.be of op 02 227 69 69. Wij gaan zorgvuldig met uw gegevens om en verstrekken ze nooit aan derden. Kijk op komoptegenkanker.be/privacybeleid voor meer informatie.

Vrouwen en hun lijf

Hoezeer de vrouw bekeken wordt in de straat, zo afwezig is ze als studie-object in de medische wetenschap. De mannelijke blik domineert grotendeels de visie op de vrouw, denk maar aan (mannelijke) portretfotogafie die vaak een stereotiep en erotisch getint beeld geeft van de vrouw. Al eeuwen vertrekt de medische wetenschap van de kennis van het mannenlichaam en transponeert dat naar het vrouwenlichaam. Er is een genderdatakloof in de geneeskunde, wat betekent dat er veel minder onderzoek is over het eigenlijke functioneren van het vrouwenlichaam en de belangrijke invloed van hormonen op het vrouwelijk lichaam. Vrouwelijke klachten werden en worden nog al te vaak afgedaan als ‘psychologisch’. Hippocrates sprak van ‘hysteria’ en dat was door de eeuwen heen al snel de einddiagnose voor vrouwen die leden aan onverklaarbare pijnen, aan depressiviteit, woedeaanvallen of die simpelweg eigenzinnig van geest waren. Gelukkig lijkt het tij nu te keren: vorig jaar was er in Nederland de allereerste Dag voor de Vrouwengezondheid, een symposium met 1.400 deelnemers georganiseerd door de Nederlandse organisatie Voices for Women, waarvan Mirjam Kaijer de oprichter is. (In de culttips op p. 54 geven we haar boek Ik ben geen man weg!). Maar het is een traag proces. Daarom willen wij samen met andere vrouwenorganisaties zoals Ferm en Femma actief meewerken aan deze bewustwording: het vrouwenlichaam functioneert vaak anders dan het mannelijke. In dit nummer geven wij aandacht aan het vrouwenlichaam en willen wij wat denigrerend ‘vrouwenkwaaltjes’ genoemd wordt, bespreekbaar maken. We praten met vrouwen over hoe de menopauze, endometriose en de hormonale aandoening PCOS hun leven beïnvloedt. Velen ontdekken soms pas laat de oorzaak van hun lichamelijke en/of psychische klachten. Sofie Peeters, die je kan kennen als regisseur van de felbespro -

Al

eeuwen vertrekt de medische wetenschap van het mannenlichaam

ken Femme de la rue over straatintimidatie in bepaalde Brusselse wijken, schreef recent het baanbrekende boek Het vrouwenlijf en wat we er niet van weten . Want het probleem zit bij een gebrek aan kennis.

Ook Sarah Ahannach, postdoctoraal onderzoeker naar het vrouwelijk microbioom, wil vrouwen hun lichaam beter leren kennen, opdat ze het voor hun eigen gezondheid kunnen opnemen.

Een nieuwe lente en een nieuw geluid, zei dichter Herman Gorter. Laten we nu ook effectief iets doen met deze mentaliteitswijziging.

Gudrun Verschuere Algemeen voorzitter Vrouwennet vzw, het huis van Markant, Best Pittig en Artemis www.vrouwennet.be Volg ons op

4 GESPOT

Nieuws van Markant, Artemis en Best Pittig

6 WARM MARKANT

Markant Regio Antwerpen steunt de vzw Stop Darmkanker

8 SARAH AHANNACH was als kind al supernieuwsgierig

14 MARKANTE EVENTS op komst in West-Vlaanderen

16 DOSSIER VROUWENLIJF

‘Mijn elleboogbreuk deed minder pijn dan wat ik maandelijks te verduren kreeg’

22 DOE HET ZELF

Seksualiteit in de menopauze

Inhoud

8

Ahannach

Dossier: hoe een diagnose soms lang op zich kan laten wachten

De ambities van Joëlle Feijen, winnares van de prijs Lion-Francout

24 COLUMN Lut Geypens

26 WOMED AWARD

Dit zijn de finalistes voor onderneemster van het jaar en Belofte 2024

30 LEVENSVERHAAL

Joëlle Feijen is gepassioneerd door taal

34 MARKANTE DIALOGEN

De duivel in elk van ons en andere interessante lezingen

36 UIT DE COMFORTZONE

Het hartverwarmende effect van het koude Noordzeewater

38 HET RECEPT van Natasja van der Meer

42 MODE

Quiet luxury krijgt een vervolg

45 TESSA BORRENBERGHS

Kleren die elke vrouw flatteren

48 MAGDA MICHIELSENS

Filosoferen met een zelfverklaarde feministe

52 CULTUURTIPS

54 FILM In Liebe, Eure Hilde

56 OP CRUISE van Griekenland naar Albanië

60 MONTENEGRO

Klein land, grootse reis

62 COLUMN

Ann-Marie Cordia

64 COLOFON

NIEUWS VAN MARKANT, BEST PITTIG & ARTEMIS

SAVE THE DATE: 20 MAART

Op 20 maart organiseert Markant Begijnendijk, Rillaar en Scherpenheuvel een lezing met nationaal drugscommissaris Ine Van Wymersch. Hoe werkt het Nationaal Drugscommissariaat en welke uitdagingen komen erbij kijken? Ine vertelt ons wat haar functie exact inhoudt en voor welke uitdagingen zij en haar team staan. Ze geeft ook toelichting bij de impact van de georganiseerde drugscriminaliteit op onze veiligheid en leefbaarheid en hoe ze wil inzetten op een vernieuwde aanpak hiervan. Afspraak om 20 uur in CC Den Egger Scherpenheuvel. Info en inschrijven kan via www.markantnet. be/inevanwymersch

Markant Mortsel

Markant Hoeselt

Bij Markant Hoeselt werd bij het rummikubben een heel uitzonderlijke prestatie behaald: Valentine speelde het klaar om, als derde speelster, veertien blokjes te nemen waarmee ze al onmiddellijk alles kon neerleggen. Toch wel een unicum in de rummikubwereld. Proficiat Valentine!

MARKANT RILLAAR

MARKANT REKKEM

Markant Rekkem vierde op zaterdag 25 januari 2025 haar 50-jarig bestaan. Het werd een topfeest in feestzaal Pigalle. Regiovoorzitter Trui Parmentier plaatste een woordje, alsook Martine Hoste, coördinator vrijwilligerswerk. Op de foto zien we het voltallige bestuur: Caroline Vanraes, Sisca Lietaer, Peggy Maerten, Kathy Macco, Annie Liefooghe, voorzitter Christine Haghedooren, Catherine Kruydt, Isabelle Fievez, Christine Bousson en Carol Desplenter. Gefeliciteerd, dames!

Markant Rillaar was erbij sinds het prille begin van Markant, toen nog CMBV. Tijdens een gezellige brunch op 1 december blikten ze terug op hun 72-jarige geschiedenis. Voorzitter Greta en de vijf teamleden verrassen de leden elk jaar opnieuw met interessante en fijne activiteiten.

Tijdens het feestdiner van Markant Mortsel in Hof van Reyen in Boechout werden Annie Van Goethem en Maria Wouters bedankt voor hun jarenlange inzet. Annie, op 1 januari vijftig jaar lid van CMBV, nu Markant Mortsel, was eerst secretaresse en later penningmeester. Maria Wouters, lid sinds 1986, organiseerde met haar man reizen voor CMBV en Markant Mortsel. De regiokern Antwerpen, vertegenwoordigd door Ilse Fester, zette beide dames in de bloemetjes.

Markant Hoogstraten

Markant Hoogstraten vierde op 12 december haar 40-jarige bestaan. Van harte gefeliciteerd, dames! Ze vierden dit met een heel lekker etentje, gevolgd door linedancen. Iedereen was opgekleed in de stijl van cowboys, of liever, cowgirls. Greet Michoel, oprichtster van Markant Hoogstraten, toen nog CMBV, nam afscheid van het team na vele trouwe jaren. Gelukkig blijft ze nog lid. Dankjewel, Greet voor je jarenlange toewijding aan Markant.

MARKANT LANAKEN

Lieve van Markant Lanaken ontwerpt, haakt en verpakt jaarlijks een originele kerstversiering voor het Markante kerstdiner. Ook afgelopen december werd de boom versierd met haar handwerkjes. Dit wordt erg op prijs gesteld. Kijk maar hoe mooi.

MARKANT WUUSTWEZEL

Op 15 november vierde Markant Wuustwezel hun 10-jarig bestaan. Het was een gezellige avond bij Restaurant Sa Laa Thai, waar iedereen genoot van een heerlijk diner. Grote dank aan Lief, Petra en Catherine voor het harde werk, enthousiasme en inspiratie. En natuurlijk ook een welgemeende dank aan alle leden voor hun trouwe lidmaatschap.

Markant Beringen

Het bezoek van Markant Beringen aan het opleidingscentrum van de para’s in Schaffen was een absolute topper. Ze kregen niet alleen uitleg over hoe een eerste sprong wordt voorbereid, maar ook over het drogen, vouwen en herstellen van de valschermen, het gebruik van de heliumballon en de verschillende soorten droppings. Achteraf was het heerlijk lunchen met de para’s, aldus Jeannine Boelanders.

Markant Hamont

Maastricht ontdekken met een gids geeft een totaal ander beeld van de stad, zo ondervonden de leden van Markant Hamont. Na de lunch gingen de dames varen op de Maas. Als kers op de taart bezochten Monique Emmers en co. ook nog de Sint-Pieterberg. Met een heerlijk herfstzonnetje werd deze dag een supergezellige en geslaagde activiteit.

MARKANT SINT-TRUIDEN

Tijdens de workshop ‘Zoet en zout’ leerden de leden van Markant Sint-Truiden niet alleen een appeltaart bakken, maar ook hartige cakes en quiches voor de feestdagen. Achteraf was het natuurlijk ook heerlijk proeven.

MARKANT BILZEN

Gidsen Jonas en Tom dompelden de leden van Markant Bilzen onder in de rijke geschiedenis van de Amorkapel en de Museumkerk van Munsterbilzen. Josephine Vanloffelt en de andere leden zagen enkele topstukken, zoals het boomstamgraf, de narwaltand, de staf van Amor, het zilverwerk van de abdij en de drinknap en het lepeltje van de Heilige Landrada. Een unieke belevenis.

Markant Lommel

Leden van Markant Lommel trokken recent naar het Mesenhof in Bergeyk, waar ze van een uitgebreide high tea genoten en de kans kregen om een mooi kerststuk te maken. Iedere deelnemer ging tevreden naar huis en kan pronken met een mooi werkstuk.

BEST PITTIG ROESELARE

Best Pittig Roeselare startte het werkjaar goed met een kleine winkelroute bij de zusjes van Jackelyn Youth Store die de nieuwe herfstcollectie voorstelden voor de kids.

Daarna ging het richting buren, bij Icor op de Munt, een Interior en Exterior conceptstore. Het werd een gezellige avond met een glaasje en een hapje.

Heb je ook nieuws dat je wil delen over jouw afdeling van Markant, Best Pittig of Artemis? Mail een foto met wat uitleg naar annmarie.cordia@vrouwennet.be.

Stop Darmkanker met Markant Regio Antwerpen

Markant Regio Antwerpen toont haar warm hart in de strijd tegen darmkanker en steunt de vzw Stop Darmkanker met een lezing van dokter Luc Colemont.

Tekst Gudrun Verschuere

Waarom hebben jullie deze lezing met de regio Antwerpen georganiseerd?

Elisabeth D’Hoore, uit naam van Markant Regio Antwerpen: “Omdat darmkanker een stille doder is en er nog te weinig ingezet wordt op preventie, wilden wij van Markant Regio Antwerpen ons steentje bijdragen door het organiseren van een lezing door dokter Luc Colemont. De aanleiding was een pelgrimstocht van 96 dagen naar Santiago van een vriend. Samen met heel wat BV’s maakte Bart De Clerck die voettocht voor zijn jeugdvriend Philippe die overleden is aan darmkanker. Zijn boek ¡Vamos! en de podcast die hij erover maakte, brachten ruim 100.000 euro op voor de vzw Stop Darmkanker.”

Waarom hebben jullie precies dokter Colemont uitgenodigd?

“Dokter Luc Colemont is een autoriteit op het vlak van darmkankers en waarschuwt in zijn laatste boek De grote boodschap voor een lawine aan darmkankers die op ons afkomen. Elke dag

In een notendop

sterven acht mensen aan deze stille doder. Darmkanker is de tweede grootste doodsoorzaak bij de kankers.”

“Als grondlegger van de stoelgangtest zet hij op deze manier graag in op preventie en op darmscreening. Hij pleit ervoor om zelfs al veel vroeger te gaan screenen. Soms kan ijzertekort een voorteken zijn. Overgewicht, roken, alcoholgebruik zijn bewezen risicofactoren. Onze sedentaire levensstijl, te veel bewerkt voedsel naast de nefaste fast-foodcultuur, luchtverontreiniging en microplastics zijn mogelijke verklaringen voor de verjonging van de patiënten en de vaststelling dat het aantal darmkankers helaas gestadig stijgt.”

Hoe probeert de vzw Stop Darmkanker haar boodschap over te brengen?

“De vzw Stop Darmkanker heeft een online filmpje gemaakt met de iconische Meneer de Uil van De Fabeltjeskrant, want de meeste patienten zijn vijftigplussers en weten allemaal nog wie Meneer De Uil is. De vzw heeft de krant omgedoopt naar ‘De niet zo Fabeltjeskrant’ en Meneer De Uil eindigt zijn boodschap dus niet met ‘oogjes dicht en

Markant Regio Antwerpen is een mooi ‘collectief’ tussen verschillende afdelingen, ook van Best Pittig. Kathleen Bloemen, Elisabeth D’Hoore, Marijke Goossens, Hilde Muller, Inge Keersmaekers (teamlid van Markant Antwerpen Zuidrand) en Nancy Van Dijck (voorzitter van Markant Antwerpen Actief) en vele anderen werken samen om een aantrekkelijk regionaal programma aan te bieden aan de Antwerpse afdelingen.

snaveltjes toe’, maar met ‘Doe de test!’ en ‘Blijf alert!’ Kan de boodschap nog veel duidelijker zijn?”

Hoeveel hebben jullie kunnen schenken aan de vzw Stop Darmkanker?

“We waren met een zestigtal dames en konden een mooi bedrag van 855 euro schenken aan de vzw. Daarnaast hopen wij natuurlijk op een kettingreactie zodat mensen mekaar gaan aanporren om de stoelgangtest niet te negeren.”

Hilde Muller samen met dokter Luc Colemont, expert in darmkanker.

Welke trends bepalen de toekomst van hr?

In een snel veranderende wereld is het als onderneemster, bedrijfsleider of hrprofessional essentieel om op de hoogte te blijven van de nieuwste trends en ontwikkelingen. Daarom lanceren we met Liantis een hr-trendrapport boordevol inzichten in de belangrijkste hr-trends voor 2025. Concreet passeren negen trends de revue.

#1 DIGITALISERING

Welke rol is weggelegd voor AI in de strijd om nieuw talent?

#2 LEIDERSCHAP

Wat zoeken medewerkers in een leidinggevende anno 2025?

#3 UPSKILLING

Hoe zorg je ervoor dat je in de toekomst steeds over de juiste mensen beschikt, met de juiste vaardigheden, op de juiste plaats en op het juiste moment?

#4 GENERATIEMIX

Moet een modern hr-beleid rekening houden met een generatiekloof of biedt deze mix net voordelen?

#5 MENTAAL WELZIJN

In welke mate beïnvloeden ergonomie en een positief werkklimaat de gezondheid van je werknemers?

#6 DUURZAAMHEID

Over welke duurzaamheidsinitiatieven moet je binnenkort verplicht rapporteren volgens de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD)?

#7 AANPASSINGSVERMOGEN

Op welke manier sluipt aanpassingsvermogen binnen in de wereld van hr en in sollicitatiegesprekken?

#8 LOONTRANSPARANTIE

Hoe evolueer je zo snel mogelijk naar een transparant loonbeleid, nu de ‘Pay Transparency Directive’ dit vereist? En wat zijn de opportuniteiten en uitdagingen?

#9 DATAGEDREVEN HR

Hoe zet je de stap naar een datagedreven hr-beleid? En welke metrics breng je daarvoor best in kaart?

Bovenstaande trends zijn niet alleen dit kalenderjaar relevant, maar zullen ook de toekomst van de arbeidsmarkt vormgeven. Door je medewerkers en je organisatie hierop voor te bereiden, neem je een voorsprong op de concurrentie en creëer je een veerkrachtige, toekomstbestendige werkomgeving.

Bovendien ben je als goed geïnformeerde en vooruitstrevende werkgever ook beter in staat om talent aan te trekken, te behouden en te ontwikkelen.

Met dit trendrapport willen we met Liantis samen bouwen aan een toekomst waarin jouw organisatie volop kan groeien door mensen op de best mogelijke manier in te zetten en aan de slag te houden.

Ontdek meer over alle hr-trends en lees het trendrapport integraal via https://info.liantis.be/nl/hr-trends

Sarah Ahannach

• Sarah Ahannach (1995) werd geboren in Mechelen

• Haalde een master in forensische biomedische wetenschappen (KU Leuven)

• Postdoctoraal onderzoeker in het Lab voor Toegepaste Microbiologie en Biotechnologie van prof. Sarah Lebeer (UAntwerpen), waar ze ook haar PhD haalde

Meer info over haar onderzoek voor Isala vind je op www.isala.be

‘Eindelijk een onderwerp dat ons aanbelangt, reageerden vrouwen’

Het was een opvallende oproep die ze met haar collega’s de wereld instuurde, vijf jaar geleden. ‘Stuur ons een swab, een staaltje, uit je vagina om de kennis over het vrouwelijk microbioom te vergroten.’ Vandaag loopt het Isala-onderzoek van Sarah Ahannach (29) nog steeds. ‘Op termijn wil ik vrouwen helpen om hun lichaam beter te leren kennen, zodat ze het voor hun eigen gezondheid kunnen opnemen.’

Tekst Lut Geypens • Foto’s Ellen Goegebuer

Sarah Ahannach werd naar eigen zeggen nieuwsgierig geboren, de ideale eigenschap voor een wetenschapper. Ze is net geen 30, heeft al een mooi professioneel palmares en zit nog boordevol plannen. Haar energie werkt aanstekelijk.

“Als kind was ik geïntrigeerd door crimeseries, vooral door verkrachtingszaken en seksuele agressie”, vertelt ze wanneer ik haar vraag waarom ze biomedische en forensische wetenschappen ging studeren aan de KU Leuven. “Hoe ouder ik werd, hoe meer ik besefte dat het in werkelijkheid niet is zoals op tv, maar mijn interesse is altijd gebleven. Toen er aan de KU Leuven een nieuw masterprogramma opstartte, met name forensische biomedische wetenschappen, ben ik daar met veel enthousiasme aan begonnen. Ik vond de opleiding superfijn, met veel keitoffe vakken. Tot mijn favoriete keuzevakken behoorden microbiologie en fysiologie van de voortplanting, alles rond zwangerschap, zeg maar. Het leek me fantastisch om een leven te leiden waarin ik die drie dingen –het biomedische, het forensische en alles rond voortplanting – kon combineren.”

Hoe verliepen je studies?

“Buitengewoon goed, ik voelde me continu geïnspireerd. Ik ben altijd omringd geweest door mensen die mij motiveerden en steunden. Tijdens mijn laatste masterjaar volgde ik een traject van loopbaanbegeleiding. Daaruit bleek dat ik enorm geïnteresseerd was in onderzoek en misschien wel geschikt zou zijn om te doctoreren. Dat was helemaal nieuw voor mij. Ik kende niemand in mijn omgeving die gedoctoreerd had. Ik had er wel zin in, maar voor mij moest het onderwerp maatschappelijk relevant zijn. Ik stuurde wel zestig mails uit met voorstellen naar professoren in

heel Vlaanderen. Professor Sarah Lebeer van de Universiteit Antwerpen reageerde enthousiast.”

En dat was de start van een opmerkelijk onderzoek?

“Dat mag je wel zeggen. De oorspronkelijke insteek was: kan microbiologie helpen bij het oplossen van een rechtszaak? Met andere woorden: kunnen de bacteriën in ons lichaam een verhaal vertellen? Dan komen we bij het microbioom: het geheel van microorganismen zoals bacteriën, schimmels, enzoverder, die ergens aanwezig zijn, bijvoorbeeld in de vagina, op de huid, in het speeksel.

Om te weten welk verhaal dat microbioom vertelt, moeten we eerst weten hoe een gewoon, gezond microbioom eruitziet.”

“Na veel brainstormen ontstond er een concreet project, Isala, genoemd naar de eerste vrouwelijke arts in ons land, Isala van Diest. Het opzet was om het microbioom van de vagina te onderzoeken door middel van een groot burgeronderzoek, waarbij vrouwen staaltjes van de vagina opsturen en een uitgebreide vragenlijst invullen. We hoopten op tweehonderd deelnemers.”

Dit soort burgeronderzoek bij vrouwen was nieuw. Hoe werd er op gereageerd?

“Collega-wetenschappers noemden het een zot idee. ‘Je gaat nooit tweehonderd vrouwen zover krijgen’, werd gezegd. Maar wij zetten door. Het project zou gelanceerd worden op 8 maart 2020, internationale vrouwendag, maar corona zette alles op zijn kop. We konden niets organiseren bij de lancering en in de media was er enkel aandacht voor corona. Uiteindelijk besloten we toch te lanceren op 24 maart, we zouden wel zien.”

“Na tien dagen hadden we meer dan zesduizend inschrijvingen,

van vrouwen tussen 18 en 98 jaar. We kregen enthousiaste reacties: eindelijk eens een onderwerp dat mij als vrouw aanbelangt. Misschien hielp corona ons ook een handje omdat mensen thuis waren en meer tijd hadden. Het invullen van de vragenlijst kostte toch algauw 45 minuten. Door de massale respons moesten we onze aanpak herdenken: de budgettering herzien en jobstudenten inschakelen om de duizenden pakjes klaar te maken.”

“In totaal stuurden 3.345 vrouwen hun vaginale staaltjes op naar ons lab. Zij kregen binnen het jaar een persoonlijk profiel van hun vaginaal microbioom.”

Levert het Isala-onderzoek bruikbare resultaten op?

“Toch wel, al valt er nog veel te onderzoeken. Ook moeten we natuurlijk altijd voorzichtig zijn met conclusies omdat er soms andere factoren in het spel zijn die we niet onderzocht hebben. Over het algemeen kan je zeggen dat een vagina gezonder is naarmate er meer lactobacillen, ofwel melkzuurbacteriën, aanwezig zijn. Bij 80 procent van de vrouwen was dat gelukkig het geval.”

“We stelden vast dat er een verschil was in het microbioom bij vrouwen die ooit een kind hadden gekregen en vrouwen die niet hadden gebaard.

Tijdens een zwangerschap is er meer oestrogeen in het lichaam en dit zorgt voor meer goede bacteriën, optimale omstandigheden voor moeder en kind dus. Daarna raakt de hormonenhuishouding wat ontregeld en dit zou kunnen zorgen voor opvallend minder goede bacteriën, maar ook de bevalling zit hier voor iets tussen. De oefening is nu om de vastgestelde link beter te begrijpen mits verder onderzoek. We zagen ook een effect van menstruele hygiëneproducten en een effect van voeding.”

groei van ongewenste bacteriën. Maar ook hier is veel vervolgonderzoek nodig. Er is een verschil tussen een correlatie vinden of duidelijke causaliteit, waarbij er sprake is van oorzaak en gevolg.

We zijn nog niet in de fase om mensen concreet te adviseren.”

“Er zijn ondertussen al veel dochterprojectjes aan diverse universiteiten, die deze mogelijke links verder onderzoeken. Soms vraagt men mij: wanneer is Isala klaar? Wel, ik denk dat we nog maar net begonnen zijn.”

Isala triggert veel verder onderzoek, ook buiten België.

“Inderdaad, ons onderzoek heeft wereldwijd veel in gang gezet. Inmiddels is de Isala Sisterhood opgericht, waarbij vergelijkbaar onderzoek gebeurt in vijftien landen over de hele wereld, overal met een eigen accent. In Peru bijvoorbeeld, doet men onderzoek naar de effecten van menopauze en anticonceptie op het microbioom, zowel aan de kust, in het Amazonewoud als in het hooggebergte. In Kameroen onderzoekt men of er een verschil is qua microbioom bij vrouwen uit de rurale en stedelijke omgeving.”

‘We hebben getwijfeld of we het woord

‘vagina’ zouden gebruiken in onze oproep’

Moeten we ons zorgen maken over het gebruik van intieme zeep en menstruatieproducten?

“Inwendige zepen worden sterk afgeraden, omdat ze onder meer de zuurtegraad van de vagina verhogen. Dit kan de kans op schimmelgroei vergroten door de destabilisatie van het vaginale microbioom. De vagina is van nature een zelfreinigend orgaan, en in de meeste gevallen is water voldoende voor de hygiëne. Uit onze eigen data en bestaande literatuur, lijkt er een correlatie te zijn tussen menstruele hygiëneproducten en het vaginale microbioom. Alleen is er door gebrek aan een diepgaand onderzoek nog geen duidelijkheid over de oorzaak. Verschillende hypotheses bestaan, zoals mogelijk hormoonverstorende stoffen in synthetische en geparfumeerde producten. Daarnaast kan de adembaarheid van de producten en de ophoping van bloed bijdragen aan de

Je bent niet enkel wetenschappelijk geïnteresseerd, maar hecht ook veel belang aan het sociale aspect van je onderzoek. “Zeker, ik heb altijd geprobeerd die twee te combineren. De wetenschap moet de maatschappij dienen, vind ik. Wat wij in het lab doen, moet een bijdrage zijn aan het leven van de mens. Ik ben niet de wetenschapper die zomaar wat leuke dingen wil doen. Ik wil graag snel resultaat zien. Dat heb ik nodig om mijn passie levend te houden. Mijn doel is op termijn vrouwen te helpen hun lichaam beter te leren kennen, zodat ze het voor hun eigen gezondheid kunnen opnemen. In het verleden werd nogal vaak licht over de vrouwelijke issues heen gegaan: of ze werden genegeerd, of je moest ze er maar bijnemen. Daar wilde ik me nooit bij neerleggen.”

Klopt het dat er nog maar bitter weinig onderzoek gedaan is naar wat men de ‘vrouwelijke zaken’ noemt?

“Absoluut. Er zijn zo veel issues die zoveel vrouwen aanbelangen, en soms zijn we echt verrast hoe weinig onderzoek er rond bestaat. Je vindt bijvoorbeeld geen enkel onderzoek over het effect van menstruatieproducten op het microbioom, of over welke microbiomen in ons ondergoed leven.”

“Dit heeft te maken met het gegeven dat onderzoekers en artsen in het verleden meestal mannen waren, maar ook met het feit dat veel nog in de taboesfeer zit. Neem nu alleen al het woord ‘vagina’. We hebben er lang over gediscussieerd of we dat zomaar kon-

den gebruiken. Maar waarom niet, eigenlijk? Als je niet eens het lichaamsdeel kan benoemen, hoe kan je dan verder? Het taboe doorbreken is stap één, dan pas kan de rest volgen. Er is een grote nood aan meer kennis over het vrouwenlichaam en meer openheid, en die twee hangen natuurlijk samen. Ik stel gelukkig vast dat er ook in de media steeds meer open gepraat wordt over zaken als maandstonden, endometriose, zwangerschap, menopauze, hormonen en alles wat daarmee samenhangt. En het hoeft niet zwaar op de hand te zijn. Humor helpt altijd.”

Mag ik jou een feministe noemen?

“Ik strijd voor gelijkwaardigheid en meer kennis rond vrouwelijke issues, zeker, maar we moeten die strijd voeren met mannen, partners en kinderen, niet tegen hen. Als we verandering willen brengen, is het niet voor één groep, maar voor iedereen. Trouwens, als er maar één groep geïnteresseerd is, komt er geen verandering. Als wetenschapper heb je politieke steun nodig. Denk alleen al aan geld voor onderzoek en terugbetalingen door mutualiteiten.”

“We mogen ook niet vergeten dat er al veel gebeurd is op het vlak van vrouwenrechten. Als je terugkijkt in de tijd, zie je dat er grote stappen zijn gezet op korte termijn. Om één voorbeeld te

noemen: mijn mama wilde na de geboorte van haar twee oudste kinderen deeltijds werken, maar werd voor de keuze gesteld: voltijds of niet. Ze is lange tijd noodgedwongen thuis geweest. Dat is nu gelukkig anders. De strijd die we nu voeren is kleiner, maar moet wel gevoerd blijven worden.”

Je bent ook de inspirator van het Gene Doe-project. Wat houdt dat in?

“Gene Doe – naar analogie met Jane Doe, de gebruikelijke naam voor een niet-geïdentificeerd vrouwelijk lichaam – kan je een forensisch dochterprojectje van Isala noemen. Het uitgangspunt van ons onderzoek is: hoe kan het microbioom helpen bij strafrechtelijke zaken als verkrachting en seksuele agressie? Kunnen we op basis van het vaginale microbioom vaststellen dat iemand recent seks heeft gehad? Het onderzoek liep bij tien vrouwen die dagelijks een staaltje namen van hun vagina en van hun ondergoed. Dat leidde tot twee belangrijke vaststellingen. Eén: na recent seksueel contact zag het microbioom er anders uit: bepaalde bacteriën waren meer aanwezig dan andere. Twee: in ondergoed is enorm veel sperma terug te vinden, en dit langer dan in de vagina, die zelfreinigend is. Die resultaten werden nog niet op grote schaal

gecommuniceerd omdat het heel gevoelige materie betreft, waar we uiterst voorzichtig mee moeten omgaan. Er moeten grondige controles gebeuren op de resultaten.”

Met dit project zou je kunnen stellen dat de cirkel rond is: microbiologie, het vrouwenlichaam en het forensische in één onderzoek. En je bent nog maar 29.

“Al 29! (lacht) Nee serieus, ik heb het geluk gehad om in bepaalde fases de juiste inspiratie of hulp te krijgen van mensen die zeggen: ‘Ik geloof in u en ik ga u vooruitduwen.’ Daar ben ik enorm dankbaar voor en dat wil ik ook doen bij andere mensen.”

Werd je van thuis uit ook aangemoedigd?

“Jazeker, ik heb een heel mooie jeugd gehad. Ik ben opgegroeid in Mechelen als oudste van drie. Mijn broer is drie jaar jonger, mijn zus zes. Mijn ouders zijn uit Marokko naar België gekomen, mijn papa als twintiger, mijn mama toen ze 6 was. Papa was wetenschappelijk opgeleid in Marokko, maar kon in België niet met zijn diploma werken. Hij heeft jarenlang onze studies ondersteund door in een fabriek te werken.”

“Ik was het irritante kindje dat te veel vragen stelde, en eigenlijk is dat altijd zo gebleven. Nieuwsgierigheid is wat een wetenschapper drijft. Zij zijn de waarom-kindjes. Mijn mama vond een goede scholing enorm belangrijk. Studeren hebben ze absoluut gestimuleerd. Mijn ouders waren ook vanaf het begin grote fan van mijn onderzoek. Ik heb altijd veel sterke vrouwen rondom mij gehad. Misschien ben ik daarom al van jongs af activiste.”

mij lopen werk, hobby en vrijwilligerswerk door elkaar, met het gevaar dat ik blijf gaan. Ik leer stilaan dat werk ook maar werk is en dat er daarnaast nog veel is. De laatste twee jaar probeer ik de dingen beter in evenwicht te houden. Ons team groeit en ik kan nu meer delegeren. We zijn gestart met drie en na vier jaar werken we met vijftien tot twintig mensen. Ik wil bewust af en toe stilstaan bij onze successen en niet altijd maar voorthollen. Eigenlijk kan ik goed relativeren. Niet alles kan perfect verlopen. Als er iets mislukt, dan lossen we dat op.”

Wat doe je om te ontspannen?

“Ik volg al drie jaar naailes, een ontspannende bezigheid in een fijne groep mensen van verschillende leeftijden. Tijd met familie vind ik heel belangrijk. Ik heb een grote familie en, sinds ik getrouwd ben, ook een grote schoonfamilie. Ik kook graag en ben een grote fan van reizen. Dat mag ik gelukkig veel doen voor mijn werk, vaak koppel ik er een privévakantie aan. We waren onlangs in China, en dat vond ik heel speciaal. Ik probeer zoveel mogelijk van de wereld te zien, nu het nog kan.”

‘Ik was het irritante kindje dat te veel vragen stelde, en dat is altijd zo gebleven’

Had je Marokkaanse achtergrond impact op je jeugd?

“Ikzelf heb daar weinig van ondervonden, waarschijnlijk omdat mijn uiterlijk atypisch is. Ik heb namelijk rode krullen. Men associeerde mij eerder met een Ierse. Sinds kort draag ik een hoofddoek. Voor mij is dat een stap om dichter bij mijn geloof en bij mezelf te komen. Soms heb ik de indruk dat ik nu meer mijn best moet doen, ook al dacht ik dat ik mezelf al had bewezen.”

Nu zien we je mooie haar niet meer.

“Klopt, maar ik ben veel meer dan dat, hè. In principe mag het allemaal niet uitmaken hoe je eruitziet. Wat mensen doen en zeggen is veel belangrijker. Ik heb er altijd voor gestreden dat iedereen zichzelf kan zijn, dus waarom zou dat voor mij niet gelden?”

Vind je dat je job stresserend is?

“Ik doe mijn werk supergraag, maar dit is tegelijk een valkuil. Bij

Hoor ik plannen voor gezinsuitbreiding?

“Dat is de bedoeling, ja. Ik geef toe dat ik wat geworsteld heb met de vraag hoe ik carrière en kinderen kan combineren. Het idee dat je alles perfect moet doen als vrouw, heeft mij wat afgeschrikt. Tegelijk gaat alles zo snel en je kan je kinderwens niet te lang uitstellen. Ik wil nog de energie hebben om er zoveel mogelijk te zijn voor hen. Ik kijk met een gezonde nieuwsgierigheid uit naar die nieuwe fase. Ik ben benieuwd hoe mijn man en ik dat gaan doen en wat dat met mij gaat doen.”

“Zwanger worden en kinderen krijgen heeft voor mij – als wetenschapper in verwante materie – nog een extra dimensie. In 2026 starten we een excellentie-centrum omtrent onderzoek naar de gezondheid van moeder en kind. Dat past wel goed in mijn levensfase. Ik kan dus deels mijn eigen studieobject worden.”

Hoe zie je jouw toekomst op professioneel vlak?

“Rooskleurig. Ik ben van nature altijd positief ingesteld. Ik hoop dat we tot steeds concretere resultaten komen, om te kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe therapieën en preventie, al dan niet in een internationale context.”

“Ik ben heel blij met de aandacht die ons onderzoek krijgt. Er wordt momenteel een kortfilm gedraaid over Isala. Wie had dat durven denken bij de start? Een interview als dit maakt me ook gelukkig. Het bewijst de maatschappelijke relevantie van ons onderzoek, en dat is voor mij heel belangrijk.”

Twee Markante events op 11 maart

Liever een avondje shoppen bij lokale onderneemsters of een dagje mode en kunst? Het wordt moeilijk kiezen in West-Vlaanderen.

Ladies Night Markant Meulebeke

Het Markant team Meulebeke nodigt je van harte uit op hun Ladies Night op dinsdag 11 maart 2025. Dit belooft een sfeervolle en bruisende avond te worden vol gezelligheid, inspiratie, en nieuwe ervaringen. Je kan er komen proeven, shoppen en je laten verrassen door zaken van Markante onderneemsters.

Breng gerust vriendinnen mee voor een unieke avond, ook al zijn ze nog geen lid van Markant. Afspraak om 19 uur in Feestzaal Amuse, een prachtige locatie met een idyllisch décor en ook lid van Markant.

Kaarten kan je bestellen via info@markantmeulebeke.be en kosten 20 euro per kaart. Na betaling via overschrijving op BE68 7370 7687 1634, zullen de kaarten de avond zelf klaarliggen aan de ingang.

De deelnemende zaken zijn:

Atelier I&C • Plaque & Muselet • Vishandel Lotte • Pilota • Oui Oui Camille • Linel Lingerie • Breiboetiek Marielijne • Hof ter Munte • Courgetti • Optiek Ellen • Couture Els • Hair & Beauty • Boudoir Lingerie • Perladonna • Lou4You • CLN Atelier • Keramiek Nele • Rani Flowers And Soul • Faits Di Vert • Atelier Amandine • Berestuutje • Schoenen Van Quickelberghe

Meer info: https://markantnet. be/activiteiten/winkelroute-inamuse-plaatselijke-vrouwelijkeonderneemsters

Event 2.0. Markant Sint-Eloois-Winkel – Ledegem

Op 11 maart organiseert Markant Sint-Eloois-Winkel – Ledegem Event 2.0. Fashion meets art & music. Tijdens het binnenkomen kan je genieten van een kunstgalerij, hapjes en drankjes. Na de modeshow wordt er nog voor muziek en sfeer gezorgd – verwacht leuke meezingers met zanger Bart!

Adres: Cultureel Centrum DE L!NK, Dorpsplein 17, 8880 Ledegem Kaarten kosten 45 euro en zijn te koop bij Béné, Fluweel, Isola Fashion en Ohlala. Meer info: https://markantnet.be/activiteiten/ event-20

bofrost*, vriesverse producten aan huis geleverd!

www.bofrost.be

Exclusieve korting voor alle Markant-lezers van -€20 bij aankoop vanaf €60. Gratis thuislevering wanneer het jou past.

BESTELPROCEDURE

1/ Blader online doorheen de lekkerste producten en geef je bestelling in op www.bofrost.be/shop. Geef bij het besteloverzicht van je winkelmandje op het einde de kortingscode “25MARKANT20” in en de €20 korting wordt bij levering verrekend.

2/ Of bel jouw bestelling door aan onze klantendienst op het nummer 016/981919 met vermelding van “Markant €20 korting”.

De lekkerste handgemaakte kaasen garnaalkroketten zijn van bofrost*!

Actie geldig op het hele assortiment voor uitlevering tot en met 20/04/2025

Hoe een vrouwenlijf onverklaarbaar lijden kan

Van PCOS en endometriose tot de menopauze. Vrouwen doen er soms jaren over om te ontdekken wat er aan hun lichaam schort. Zelfs met de juiste diagnose blijft het dikwijls een lijdensweg. Vraag maar aan deze getuigen.

Tekst Ann-Marie Cordia • Illustratie Flore Deman

Kim Vanhaelemeersch (32) ontdekte anderhalf jaar geleden dat ze PCOS heeft.

“PCOS staat voor Polycysteus-ovariumsyndroom, het is een verzameling van klachten. Ik heb het waarschijnlijk al jaren, alleen wist ik dat nooit omdat ik hormonale anticonceptie gebruikte die de symptomen onderdrukt. Enkele jaren geleden wilde ik met de Nuvaring stoppen omdat ik vermoedde dat ik er depressief van werd. Die link is niet bewezen – er bestaan zowel studies die een verband aantonen als studies die geen verband aantonen – maar voor mezelf merkte ik wel snel een verschil. Toen ik ermee ophield, werden mijn depressieve klachten minder en mentaal voelde ik me beter. Helaas kreeg ik te maken met andere klachten, waaronder zware acne en gewichtstoename waar ik – hoe hard ik ook probeerde – niet meer vanaf geraakte.”

“Het duurde een hele tijd voor mijn dokter de symptomen als geheel herkende. Logisch, want de klachten – van acne tot gewichtstoename – kunnen elk een aparte oorzaak hebben. Ik had ook niet alle symptomen van PCOS. Sommige vrouwen hebben pijn veroorzaakt door cystes op de eierstokken, maar daar had ik net geen last van. Uiteindelijk kwam ik op het idee van PCOS en ging ik met mijn lijstje klachten terug naar de dokter. Een bloeddiagnose bevestigde anderhalf jaar geleden dat ik PCOS had. Ik was opgelucht dat de oorzaak was gevonden, maar de enige ‘behandeling’ die bestaat, is hormonale anticonceptie en daar wilde ik juist van af. Ondanks al mijn fysieke klachten was ik er mentaal beter aan toe en dat wilde ik graag zo houden.”

“Mijn huisarts gaf toe dat ze niet genoeg geïnformeerd is over PCOS, en raadde me aan zelf ook op zoek te gaan. Ik las allerlei boeken, onder meer De cyclus strategie van Vivian Reijs en Onze hormonen, onderschatte helden van Lieselot Theys. Er zat niets anders op dan mijn levensstijl – grondig – om te gooien. In de eerste plaats diende

ik te leven volgens mijn cyclus, hoe onregelmatig ook – dat is een symptoom van PCOS. In mijn ‘herfst- en winterfase’ – voor en tijdens mijn menstruatie – probeer ik het kalmer aan doen. Dit is niet vanzelfsprekend als je voltijds werkt. Het helpt dat ik geen 9-to-5-job heb, en grotendeels zelf bepaal welk werk ik wanneer doe. Dringende zaken gaan natuurlijk altijd voor, maar op mijn ‘rustigere’ dagen doe ik sneller administratieve taken. De wereld is niet ingesteld op het ritme van vrouwen. Op sommige dagen krijg je bergen verzet en op andere moet je het echt kalmer aandoen. Ik merk dat het loont als ik naar mijn lichaam luister.”

“Ik paste ook mijn voeding aan. Ik eet eiwitrijk en zo weinig mogelijk bewerkt – ik ben het meest geholpen met recepten voor diabetici. Intussen vond ik een orthomoleculaire arts die zelf PCOS heeft. Zij heeft me geholpen met supplementen: deze maken een verschil, maar dienen als ondersteuning. Ze vormen samen met een aangepaste levenstijl als een hulpmiddel om je PCOS om te keren.”

“Ik gebruik een roodlichtlamp om me te helpen slapen, ik mediteer en doe hormonenyoga, die mijn hormonen meer in balans moet brengen. Bij het sporten leerde ik luisteren naar mijn lichaam. Door mijn PCOS zit ik soms met een overschot testosteron, waardoor ik superhard kan trainen – maar niet elke dag! Ik moest afstappen van het idee dat ik elke training vast omlijnde doelen moet behalen. Als ik mezelf forceer, krijg ik achteraf de rekening gepresenteerd en geraak ik niet meer uit bed.”

‘Als ik mezelf forceer, krijg ik achteraf de rekening gepresenteerd’

“Naast PCOS had ik ook altijd last van PMS en migraine. Deze aanvallen blijven sinds een aantal maanden weg. In zekere zin is dat ‘dankzij’ mijn PCOS, of toch doordat ik mijn levensstijl aanpaste (lacht). Medicatie bestaat er niet voor PCOS, je kan enkel hormonale anticonceptie blijven nemen tot aan de overgang. Maar als je dat doet, krijg je op dat moment een nog grotere rekening gepresenteerd. Ik pas liever nu al mijn levensstijl aan. Niet gemakkelijk, in een wereld waarin je constant ‘aan’ moet staan. Ik doe mijn best.”

Fei Lauw (45) kampte met pijnlijke en hevige maandstonden. Pas jaren later kreeg ze de diagnose endometriose.

“Niemand had me ooit verteld dat pijnlijke maandstonden abnormaal waren. Ik werd op mijn vijftiende voor het eerst ongesteld. Ik had erge pijn in mijn buik, maar dacht dat dit erbij hoorde. Toen ik op mijn achttiende op controle ging bij de gynaecoloog, stelde die de standaardvragen. Wanneer was je eerste menstruatie? Hoe hevig is je menstruatie? Eigenlijk vindt niemand het alarmerend als je drie tot vier ibuprofen per dag slikt: pijn is zo genormaliseerd dat vrouwen pijnstillers nemen als snoepjes. Tegelijk rust er op menstruatie nog steeds een te groot taboe. Dat zorgde ervoor dat ik er verder niet veel over praatte. Eigenlijk geraak je zo zelfs geïsoleerd met je pijn, waardoor je langer met afwijkingen kampt. Ik had geen moeite met zwanger worden en had regelmatige maandstonden, mijn controles waren goed. Niemand dacht dus aan een aandoening. Maar na de geboorte van mijn zoon in 2012 ging de pijn echter in crescendo. Bepaalde momenten lag ik duizelig van de pijn op de grond, sommige nachten bloedde ik het hele bed onder. Ik ging werken, slikte zes tot acht ibuprofen per dag. Ik moest die timen, want eens ik de pijn al kon voelen was het eigenlijk te laat.” “Een paar jaar geleden reed ik mezelf naar de spoed omdat ik het niet meer uithield. Ik wilde gewoon onderzocht worden. De dokter – een vrouw nota bene – was knorrig en kort. Ze onderzocht me en liet me – zelf! – een soort swipe nemen van de vagina om te checken of er infecties waren. Alles bleek ‘oké’, alweer. En de pijn? ‘Ik verhoog je medicatie’, luidde haar antwoord. Ik vroeg of het misschien endometriose was, ondertussen had ik daar hier en daar al wat over gelezen. Ze keek me geïrriteerd aan en zei: ‘Waarom denk je dat? Omdat het nu op het nieuws komt?’ Het was inderdaad in deze periode dat er bericht werd over de vraag om meer onderzoek te doen naar endometriose, onder meer onder impuls van Groenpolitica Celia Groothedde. Godzijdank kwam het in het nieuws, heb ik achteraf nog gedacht. Anders had ik misschien nog langer met mijn pijn rondgelopen. Ik ben echt nijdig geweest.”

onderzoeken later wist ik eindelijk waarom ik elke maand kreupel liep van de pijn: ik heb een myoom, een eierstokcyste en endometriose. Ze vermoeden dat ik ook adenomyose heb, maar dat kan enkel een kijkoperatie bevestigen. Uiteindelijk werd besloten dat ik een hormonale behandeling zou krijgen: ik neem de minipil door. Ik heb geen maandstonden meer en – hout vasthouden –nog zelden pijn.”

“Ik ben nu anderhalf jaar pijnvrij. Af en toe voel ik nog een typische kramp. De pijn kun je vergelijken met hete messteken. En met weeën. Het trekt tot in mijn been. Wat nu een opstoot kan genereren is stress of voeding. Endometriose is een ontstekingsziekte, dus inflammatoire middelen zoals zuivel, veel koffie, alcohol of suiker zijn te mijden. Daarom heb ik mijn voeding aangepast. Sowieso eet ik zelden vlees. Je moet kijken waar je lichaam op reageert, dat zal niet bij iedereen hetzelfde zijn.”

“Eigenlijk wil ik graag dat het normaler wordt om over menstruatie te praten. Organisaties zoals Bruzelle, die scholen voorzien van gratis tampons en maandverbanden, proberen het taboe te doorbreken. Menstruatiearmoede zorgt er in bepaalde gemeenschappen en bij kansarme gezinnen ook voor dat meisjes en vrouwen niet naar school of werk kunnen gaan. Ze hebben geen geld voor menstruatieproducten, ze schamen zich of ze zijn bang dat ze een lekje zullen hebben ...”

‘De pijn van mijn

elleboogbreuk was mild vergeleken met de endometriose’

“Het taboe op menstruatie is natuurlijk ook vooral een wereldwijd probleem. We zullen er pas zijn als meisjes en vrouwen openlijk over hun regels kunnen praten, als de schaamtesluier weg is én als vrouwen serieus genomen worden. Want erover praten is één ding. Dat er naar gehandeld wordt, is nog een ander paar mouwen. Helaas spreek ik uit ervaring. En dan moet je weten dat vrouwen van kleur bovendien riskeren om nog vaker wandelen te worden gestuurd door dokters.”

“Eigenlijk is mijn frank pas gevallen toen ik mijn elleboog heb gebroken. De dokter vond toen dat ik een hoge pijngrens had. Voor mij was de pijn van de breuk namelijk echt mild in vergelijking met wat ik maandelijks moest doorstaan. Toen pas realiseerde ik me echt dat de pijn niet normaal was. Er volgden – op mijn eigen iniatief – nog meer onderzoeken en bezoekjes aan artsen. Drie verschillende gynaecologen, een MRI, een echo en interne

“We zitten met serieuze structurele issues rond vrouwengezondheid. Zowel seksisme als racisme spelen een vuile rol. Terwijl wij, als zeg maar progressievere mensen, ijveren voor meer openheid, meer inspraak, meer ‘My body, my choice’, zijn er anderen die de klok willen terugdraaien. Dat gebeurde al in de States, waar het abortusrecht aan banden werd gelegd met het terugdraaien van Roe v. Wade, dat vrouwen het recht gaf op abortus. Intussen wordt vrouwen in sommige staten al het recht op zorg ontzegd, omdat artsen bang zijn om vervolgd te worden wegens het ‘faciliteren van abortus’. Dit kost letterlijk vrouwenlevens.”

Dimfna Heeren (53) heeft sinds haar behandeling voor borstkanker menopauzeklachten.

“Ik was 45 jaar toen er borstkanker bij me werd ontdekt. Vanaf toen kwam ik zoals elke kankerpatiënt in een rollercoaster terecht. Mijn borst werd geamputeerd en ik kreeg chemobehandelingen, waarna ik antihormoonmedicatie moest nemen. De gevolgen voelde ik meteen. Terwijl ik altijd een lange slaper was geweest – tot 10 uur per nacht, mijn lichaam had dat echt nodig – kwam ik nu amper nog aan een uur per nacht. Werken – in de sociale sector – ging niet meer. Ik kreeg opvliegers waar ik compleet van slag van raakte en had last van nachtzweten. ‘Trek dan een nieuwe pyjama aan’, zei iemand. Maar dan had ik me dertig keer per nacht moeten verversen.”

“Toch woog het psychisch het zwaarst door. Ik kreeg stemmingswisselingen, werd depressief en werd een schim van mezelf. Ik vermoedde dat het door de antihor moonmedicatie Nolvadex kwam, maar moest die blijven nemen. Wel kreeg ik antidepressiva, waar ik slecht op reageerde. Toen ik na een jaar mentale en fysieke uitputting het fiat kreeg van de oncoloog om een half jaar te stoppen met Nolvadex, wist ik na drie dagen al dat het de bijwerkingen van de antihormoonmedicatie waren die van mij een wrak hadden gemaakt. Alleen begon de ellen de opnieuw met de opstart van Arimidex.”

lijk met het bijkomende leed van de groepsgenoten. Ik ben gestopt na een half jaar. Terwijl ik aanvoelde dat mijn klachten menopauzaal waren, weten de gynaecoloog en psycholoog mijn problemen aan mijn belastende thuissituatie. Mijn huisarts geloofde me. ‘Ik ben er zeker van dat als ik je hormonen voorschrijf, dat je je dan beter gaat voelen,’ zei ze, ‘maar gezien je vroegere hormonale borstkanker kan ik dat niet.’”

“De gewrichtspijnen en koude rillingen waren nog het minste van mijn problemen. Vanaf het moment dat ik ’s ochtends mijn ogen opendeed, overdacht ik alles. Ik kon totaal niet meer met stress overweg. Voor mijn huisgenoten werd het stilaan onleefbaar. Ik was constant kritisch voor iedereen. Bij de menopauzekliniek hebben ze me – na veel aandringen – een lichte vorm van hormoonsubstitutie Heria voorgeschreven. Helaas hielp die enkel tegen de opvliegers en nachtzweten.”

“In de Facebook-groep Bio-identieke hormonen bij overgang / menopauze: evidence-based hulp + info vond ik informatie, lotgenoten én de naam van een arts, dokter Spiessens in Hooglede, die – ik meen dit – mijn leven heeft gered. Ze schreef me bio-identieke hormonen voor. Uiteraard is ze voorzichtiger bij mij omwille van mijn medische voorgeschiedenis. Na een jaar HST zijn mijn klachten niet allemaal weg. Maar ik sta er opnieuw.”

‘Mijn klachten waren menopauzaal, maar mijn gynaecoloog

“Thuis kreeg ik amper iets gedaan. Altijd was ik de spil van ons gezin geweest, ik had steeds voor iedereen gezorgd. Nu had ík zorg nodig, maar dat bleek niet vanzelfsprekend. Intussen was mijn bejaarde vader een hele tijd ziek en was gelijktijdig met mij mijn zus in een zelfde traject beland. Ik probeerde te helpen met de was en de plas, maar het werd te veel. Ik had nul energie, ook door dat aanhoudende slaaptekort.”

“Ik bezocht een menopauzeconsulent en de geheugenkliniek, maar daar konden ze weinig voor me doen. De goedbedoelde gezonde levensstijlveranderingen was ik moe te horen. En dan waren er de vele charlatans bij wie ik mijn redding zocht, je wilt het niet weten hoe ver ik ervoor reed. Ik was opgelucht toen de prof in Leuven in overleg besliste de antihormoontherapie te staken. Na vier jaar herstel ging ik stilaan weer aan het werk, eerst 12 uur en dan 19 uur per week. Wat ik niet had moeten doen, was opnieuw 26 uur per week gaan werken. Helemaal niet in combinatie met mijn thuissituatie, waar we vaak extra zorgen op ons bord kregen ... Na anderhalf jaar ben ik volledig gecrasht.”

“In augustus 2022 ging ik in dagtherapie in de psychiatrie. Als hooggevoelig persoon had ik het bij de groepstherapie heel moei-

niet’

“Ik heb al veel op mijn bord gehad. Het laatste half jaar moest ik professioneel en relationeel knopen doorhakken. Het grote verschil nu is dat ik mentaal alles weer beter aankan. Ik ben niet meer depressief! Mijn stemmingswisselingen zijn weg. Ik slaap al drie à vier uur achter elkaar. Na kanker word je nooit meer dezelfde maar met deze 2.0-versie kan ik vrede nemen, Ik geniet weer van een kopje koffie en een glaasje cava. Voorheen was dat ondenkbaar.”

“Als je zelf zwanger bent, zie je veel zwangeren. Ik heb nu iets gelijkaardigs met vrouwen met menopauzeklachten. Ik zie ze bijvoorbeeld zoeken naar supplementen bij de apotheek. Ik zou op de barricaden willen gaan staan. Hoewel hormoontherapie in prinicipe wordt afgeraden bij dames met hormoongevoelig borstcarcinoom, zei mijn oncoloog, is het, gezien de anders zeer slechte kwaliteit van leven, te verantwoorden. Ik hoor mijn gynaecoloog nog zeggen hoe ik best een goede psychiater zou vinden. ‘Want je bent zwaar, zwaar depressief. Jij gaat er niet alleen bovenop komen.’ Ze had het mis.”

‘Een vrouwenlichaam werd gezien als een ‘kleiner’ mannenlichaam’

Een vrouwenlichaam is anders dan een mannenlichaam. Klinkt evident, toch? Nochtans ging men er in de wetenschap lange tijd van uit dat een vrouw niet meer of minder dan een kleinere versie van de man is. Om die misvatting voor eens en altijd de wereld uit te helpen, schreef Sofie Peeters een boek over ons kostbare vrouwenlijf.

Tekst Nathalie Dirix

Het was een persoonlijke ervaring die je ertoe aanzette om Het vrou wenlijf en wat we er niet over weten te schrijven, hè?

“Jarenlang zocht ik naar een diagnose voor onverklaarde angstaanvallen die ik plots vanaf mijn achttiende ben beginnen te krijgen. Pas vele jaren later, toen ik zwanger werd en stopte met de pil, bleven mijn angstaanvallen weg. Zo ontdekte ik dat er een link was tussen mijn angstaanvallen en de hormonale anticonceptiepil.”

“Hoe was het mogelijk dat in al die jaren geen enkele huisarts, psychothera peut, kinesitherapeut of gynaecoloog dat verband gezien had? Die vraag zette me ertoe aan de problematiek professioneel te onderzoeken. Had ik pech gehad en was ik door de mazen van het medische net geglipt? Waren er meer meisjes en vrouwen die met onverklaarde klachten een lange medische zoektocht aflegden? In mijn research werd het me steeds duidelijker hoe weinig er geweten is over het vrouwelijk lichaam. Zo kwam ik erachter dat men pas in 1998 wist hoe groot een clitoris in werkelijkheid is. Ik leerde ook dat 70 tot 90 procent van de mensen met onverklaarde symptomen vrouwen zijn. Nog een belangrijk feit: vrouwen hebben tot 33 procent meer kans om met ernstige bijwerkingen van medicatie in het ziekenhuis te belanden.”

Hoe verklaar je dat?

zag het vrouwenlichaam als een kleinere versie van het mannenlichaam. Zo veronderstelde men dat het oké was onderzoek naar nieuwe medicatie enkel op mannelijke proefpersonen uit te testen , en wanneer de medicatie op de markt kwam die ook aan vrouwelijke patiënten te geven. Men vergat dat haar lichaam anders kan reageren.”

“Het is pas sinds de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in 2004 aan de alarmbel trok omdat de medische genderdatakloof zo groot werd, dat men startte met het inhalen van de achterstand. Maar dit proces gaat erg traag. Vandaag zitten we nog steeds met een enorme genderdatakloof.”

om vrouwen in klinische studies te betrekken. Meer nog, in de VS was het tot in de jaren 90 verboden. Nu is het gelukkig zowel in de VS als in Europa verplicht vrouwen te betrekken bij onderzoek waar gender een factor is. Toch stellen we vast dat het percentage vrouwelijke testpersonen nog aanzienlijk lager ligt dan dat van mannelijke testpersonen.”

Hoe komt het dat er vijf keer zoveel onderzoek wordt gedaan naar erectieproblemen als naar het behandelen van premenstrueel syndroom (PMS)?

“Met die vraag raak je een gevoelig aspect van de problematiek. Ik heb er geen pasklaar antwoord op. Maar het is een feit dat er te weinig onderzoek gebeurt naar seksespecifieke aandoeningen. Neem nu endometriose, een ziekte die een op de tien vrouwen wereldwijd treft. Deze aandoening brengt niet alleen hevige pijnen met zich mee, ze kan ook tot onvruchtbaarheid leiden. Wetenschappelijk onderzoek over de oorzaken en behandeling staat nog maar in de kinderschoenen. Bij prostaatkanker daarentegen, een ziekte die een op de tien mannen treft, zien we dat er twintig keer zoveel budget naar onderzoek gaat.”

Welke inzichten haalde je uit de gesprekken over de menopauze?

“Eeuwenlang werd medisch onderzoek gebaseerd op het mannelijk lichaam. Men

“Tot in de jaren 70 was het zowel in de Verenigde Staten als in Europa not done

“Ik leerde vooral dat zowel vrouwen als gezondheidsprofessionals er absurd weinig over weten. Er is zoveel tegenstrijdige informatie te vinden, zelfs bij professionals. En

Foto

Elke Van den Ende

dan leven wij nog in België, een land dat in de top twintig staat van de landen met de beste gezondheidszorg wereldwijd. Wat moet dat elders zijn? De menopauze gaat over veel meer dan opvliegers en enkele kilo’s die je aankomt en kan het leven van een vrouw aardig overhoopgooien.”

Volgens een Amerikaanse studie krijgen vrouwen van kleur minder vaak pijnmedicatie wanneer ze ernaar vragen en worden ze pas later geholpen als ze pijn melden bij een levensbedreigende situatie zoals bij een baarmoederscheur. Hoe verklaar je dat?

“Dat heeft vooral te maken met het mediterraans syndroom. Uit antropologisch onderzoek zou blijken dat mediterrane bevolkingsgroepen de neiging hebben hun pijn openlijker, zelfs overdreven te uiten. Die studies zijn weinig ontwikkeld en gaan voorbij aan cultureel verschillende manieren om pijn uit te drukken. Hierdoor zou het medisch personeel de ernst van de gezondheidstoestand van bepaalde groepen mensen minder ernstig nemen. In de VS zijn er inderdaad studies waaruit onder meer blijkt dat zwarte vrouwen 10 procent minder kans hebben om een epidurale verdoving te krijgen bij hun bevalling.”

Je laat naast experts ook gewone vrouwen aan het woord. Bewust?

como una bomba.’ Wat betekent dit citaat voor jou?

“Frida Kahlo toont ons dat haar kwetsbaarheid niet die van een bloempje, maar die van een bom is. Sterk hoe ze met die zin meteen aangeeft hoe krachtig kwetsbaarheid kan zijn. In alle openheid praten over je pijn of het moeilijke proces waar je als vrouw doorheen gaat, kan zo sterk zijn. Het toont dat je als vrouw zowel sensueel, kwetsbaar, stoer, wijs als lief kunt zijn.”

‘I can be changed by what happens to me, but I refuse to be reduced by it.’ Waarom koos je dit citaat van Maya Angelou?

“Omdat het hoopvol is. Een lange medische zoektocht of een aandoening waar je de rest van je dagen mee moet leren leven, heeft een impact. Het verandert je. En dat is normaal, het is iets dat je te accepteren hebt. Maar je kan nog altijd zelf beslissen wie je bent. Het hoeft je niet te reduceren

Zodat meisjes en vrouwen hun lichaam beter leren kennen.”

“De medische datagenderkloof moet verder gedicht worden. Daarvoor moeten er meer financiële middelen vrijkomen, zodat er meer onderzoek naar sekse- en gendergevoelige ziekten en aandoeningen kan plaatsvinden.”

“Het is evenzeer belangrijk dat niet alleen artsen maar ook zorgverleners mee zijn in het verhaal. Een mooi voorbeeld is de recente herziening die Pedro Brugada, de internationaal gerenommeerde cardioloog, deed in zijn boek Ons hart. Hij voegde een nieuw hoofdstuk toe over het vrouwenhart en gaf aan dat dit onderscheid nodig is, omdat de wetenschap de voorbije jaren duidelijk heeft aangetoond dat het vrouwenhart op sommige punten anders is dan het mannenhart.”

Er is dus reden tot hoop?

“Zeker. Maar dat neemt niet weg dat er een stevige investering in onze gezondheidszorg nodig zal zijn om de datagenderkloof weg te werken en de kennis tot bij de zorgverleners te laten doorstromen. De Nederlandse organisatie Women Inc. berekende dat de medische genderdatakloof hun land 7,6 miljard euro per jaar kost.”

‘Tot in de jaren 70 was het not done om vrouwen in klinische studies te betrekken’

“Ik wilde het niet tot wetenschappelijke inzichten beperken. Ik wil vooral menselijke verhalen brengen waarin iedereen, van tienermeisjes tot oudere vrouwen, zich herkent. Dat zelfverzekerde, getalenteerde vrouwen openlijk hun lichamelijke kwetsbaarheden delen, zie ik als een vorm van empowerment. Ze spreken niet alleen open en vrij over hun ervaring, maar tonen ons ook hoe zij ermee leren omgaan. Ik zie ze als rolmodellen die ons de moed geven onze symptomen niet langer weg te moffelen, maar om erover te praten. Zodat we geen eenzame strijd meer hoeven te voeren.”

Elk verhaal wordt ingeleid door een sterke quote. Zoals die van Frida Kahlo: ‘No soy una flor, soy fragil

tot een hoopje miserie.”

“Door bekende, sterke vrouwen over uiteenlopende aandoeningen aan het woord te laten, hoop ik ook dat we allemaal wat vanachter onze perfecte façade komen. Zelfs bekende vrouwen als Elisabeth Lucie Baeten, Lieve Blancquaert of Uwe Porters worstelen op de een of andere manier met hun lichaam. Dat geeft anderen hopelijk een duwtje om wat opener te zijn over hun eigen verhaal.”

Hoe kunnen we verder aan de slag met de inzichten in jouw boek?

“Laten we op een constructieve en daadkrachtige manier vooruitblikken. We hebben nood aan meer sensibilisering. De kennis over het vrouwenlichaam waarover we vandaag beschikken, moeten we zo veel en zo laagdrempelig mogelijk verspreiden.

“Lange medische zoektochten en vrouwen met onverklaarde klachten, natuurlijk kost dat wat aan de samenleving – en niet enkel financieel. Het dichten van de genderdatakloof zal ook een verhoogde levenskwaliteit bij meisjes en vrouwen met zich meebrengen. Vrouwen zullen bovendien op een meer volwaardige manier kunnen deelnemen aan het professionele leven. Een pure win-win voor iedereen.”

Het vrouwenlijf en wat we er niet over weten is uitgegeven bij Acco.

■ WIN WIN WIN Markant Magazine mag drie exemplaren weggeven. Mail naar wedstrijden@vrouwennet.be

Seksualiteit in de overgang

Wat je ook doet, doe het met liefde, zo valt het motto van Ann Cuyvers samen te vatten, auteur van Menoliefde. Haar boek is niet alleen een inspiratiebron en praktische gids rond seksualiteit in de overgang, maar tegelijk een pleidooi voor mildheid én passie. We delen een aantal interessante tips.

Tekst Ann-Marie Cordia

Voor veel vrouwen blijft de overgang een ongemakkelijke fase in het leven, waarbij seksualiteit een groot taboe blijft. Daar wil Ann Cuyvers, oprichter van de bekende vrouwvriendelijke winkel Erotische Verbeelding in Antwerpen, wat aan doen. Haar boek Menoliefde is opgebouwd rond een intiem alfabet.

VAN AANVAARDING

TOT ZELFLIEFDE

Hoewel je niet bij de A hoeft te beginnen lezen, begint het boek bij Aanvaarding. Want nee, het wordt zeker niet altijd rozengeur en maneschijn tijdens de overgang. Deze levensfase kan gepaard gaan met allerlei ongemakken – fysiek, mentaal en seksueel. Ann moedigt je daarom aan om deze tijd door een andere bril te bekijken. “Net als in de natuur zijn er ook in jouw leven seizoenen die je uitnodigen om te vertragen, te reflecteren en je te verbinden met je lichaam en de cycli die het doorloopt”, zo klinkt het. De harde waarheid is dat het nooit meer zal worden zoals het was. Probeer dit dus te aanvaarden en vooral: beschouw dit als een kans om jezelf opnieuw uit te vinden. Want het hoeft ook niet altijd kommer en kwel te zijn. “Sommige vrouwen ervaren juist een gevoel van bevrijding, omdat ze niet langer gebonden zijn aan menstruatiecycli en anticonceptie.”

BEGIN BIJ DE BASIS

Misschien is seks wel het laatste waar je aan denkt. Een verminderd libido? Doodnormaal. Geen zin? Ook prima, zegt Ann. Maar voor iedereen geldt dat

De menopauze is een kans om jezelf opnieuw uit te vinden, zegt Ann Cuyvers.

je baat hebt bij een gezonde levensstijl. Aandacht voor je voeding, voldoende bewegen, waardevolle sociale contacten … Ze somt doorheen het boek allerlei tips op. Van een daglichtlamp voor betere slaap, het eten van sojaproducten met isoflavonen om je oestrogeenniveaus op peil te houden, het aanleren van tai chi, kruidentherapieën, dansen alsof niemand kijkt in je living, acupunctuur en (allesbehalve) intensief sporten tot het al dan niet starten van bio-identieke hormoontherapie. Wat werkt voor jou? Dat is het enige wat ertoe doet. Je moet je eigen weg zoeken. Wat wel geldt voor iedereen, welke veranderingen je ook doormaakt: leer je gevoelens te uiten. “Een of twee personen zijn voldoende om je zorgen mee te delen. En ja, zelfs praten met je huisdier telt. Vergeet zeker je gevoel voor humor niet, en laat je vooral gaan bij die jankfilm!”

INTIMITEIT IS MEER DAN

SEKS

“Intimiteit wordt in veel relaties vaak gelijkgesteld aan seks, maar dit is slechts één vorm van intimiteit”, legt Ann uit. Ze benadrukt het belang van emotionele connectie. “Heel wat mensen zien het bredere plaatje niet altijd – het dagelijkse delen van gevoelens, luisteren naar elkaar, tijd nemen voor een knuffel of gewoon elkaars gezelschap waarderen. Het resultaat is dat relaties soms emotioneel leeg aanvoelen, zelfs als er regelmatig seksuele activiteit is.”

“Een van de belangrijkste stappen is het ontwikkelen van een bewustere benadering van intimiteit. Dit betekent dat je actief kiest om aanwezig te zijn in het moment. Door je aandacht te trainen kun je leren om je gedachten te sturen, zodat je je volledig kunt richten op het moment met jezelf en/of je partner.”

DROOGHEID

En dan zijn er de typische kwaaltjes in de overgang, zoals een droge vagina. Niet dat iedereen er last van heeft, maar velen wel, net zoals ook je nagels brozer kunnen worden en de huid van je gezicht plots kan uitdrogen. “Droogheid van top tot teen, dus ook op dat ene intieme plekje”, zegt Ann. Dit komt door het verlies aan oestrogeen, waardoor het slijmvlies van de vagina droger en dunner wordt.

“Het voelde alsof het voortdurend schuurde, en dat maakte me zo ongemakkelijk”, zo getuigt Linde (43) in Menoliefde. “Vooral tijdens het sporten. Ik had altijd het gevoel dat ik ‘dicht’ zat en het was niet iets waar ik makkelijk over durfde te praten. Op den duur merkte ik ook dat seks pijnlijk werd.”

“Als je last hebt van vaginale droogheid, vertel je partner dan dat je pijn hebt tijdens penetratie”, zegt Ann. “Tijdens mijn gesprekken met vrouwen merk ik dat velen onder hen toch seks hebben ondanks die vaginale droogheid. Velen denken dat het erbij hoort. Ze denken dat ze niet flauw moeten doen over deze pijn, maar pijn tijdens het vrijen is nooit, never, jamais oké en hoort er echt niet bij.”

Linde werd uiteindelijk geholpen met een bio-identieke vaginale crème. Een

‘Pijn tijdens het vrijen is nooit, never, jamais oké’

vaginale oestrogeencrème, vaginale oestrogeentabletten of een vaginale oestrogeenring kunnen worden voorgeschreven door je arts. Deze producten herstellen de normale pH-waarde en de doorbloeding van het vaginale weefsel en verhelpen mogelijk ook andere klachten, zoals frequent urineren.

De menopauze kan ook een kans zijn om je seksleven te heroriënteren. Voor sommigen betekent dit dat ze niet meer zo focussen op penetratieseks. “Het helpt als je bepaalde verwachtingen loslaat”, zegt Ann. “Dit kan heel bevrijdend werken en je helpen om op een nieuwe manier van elkaar te genieten.”

Open communiceren is een must, want een glijmiddel kan dan wel helpen bij het vrijen, het blijft een hulpmiddel. Zonder opwinding kom je er niet ver mee. Overigens blijkt het ene glijmiddel het andere niet. Je hebt er op waterbasis (vei-

lig voor condooms en seksspeeltjes), op siliconenbasis (voor een langdurige gladheid), maar er zijn hybride glijmiddelen en natuurlijke glijmiddelen op basis van bijvoorbeeld kokosolie. In Menoliefde zet Ann alle voor- en nadelen netjes op een rij.

BEKKENBODEMSPIEREN

Bekkenbodemspieren spelen niet alleen een rol bij urineverlies, maar ook bij orgasmes. “Seks voelde anders, minder intens, en ik had ook moeite met het bereiken van een orgasme”, zo getuigt Lieve (55) in Menoliefde. “Dit maakte me onzeker en soms zelfs angstig om intiem te zijn. Ik begon langzaamaan te trainen met benwa-balletjes en yoga.” Ben-wa-balletjes, ook wel kegelballetjes genoemd, zijn kleine ronde balletjes, gemaakt van bijvoorbeeld lichaamsvriendelijke siliconen, met een gewicht erin en een touwtje eraan. Ze kunnen helpen je bekkenbodemspieren te versterken. “Als je ze draagt tijdens je dagelijkse bezigheden, kunnen ze zorgen voor een aangename, prikkelende sensatie”, legt Ann uit. “Dat maakt ze niet alleen goed voor je gezondheid, maar ook voor een beetje extra plezier in je dag.”

Ann schenkt in haar boek – hoe kan het ook anders als oprichter van de Erotische Verbeelding – heel wat aandacht aan seksspeeltjes. Niks moet maar voor wie wil, zet ze allerlei soorten op een rijtje. Ook hier geldt dat ze geen wondermiddel zijn. In de woorden van Tine (50): “De speeltjes en stimulerende crèmes brachten de intensiteit van mijn orgasmes een beetje terug, maar het leukste was dat het plezier van de speeltjes onze seksuele relatie heeft versterkt.”

Menoliefde is uitgegeven bij Pelckmans.

WIN WIN WIN Markant Magazine mag drie exemplaren weggeven. Mail naar wedstrijden@vrouwennet.be

Meer wij

Daar stond ik dan, om 9.15 uur, te wachten aan de deur van de apotheek die om 9 uur zou opengaan. Geen licht of beweging in de zaak, geen boodschap op de deur. Gewoon, gesloten. De mensen die tevergeefs aanklopten, waren niet op één hand te tellen.

Als apotheken nu ook al te pas en te onpas gaan sluiten. De willekeurige openingspolitiek van winkels en horeca en de beperkte toegankelijkheid van allerlei diensten stoorden me al vaker, maar dat kwartier in de kou bij de gesloten apotheek gaf mijn tolerantie de spreekwoordelijke genadeslag.

Diezelfde dag hoor ik op de radio een programma over flaking Het woord is nieuw voor mij, maar het begrip herken ik maar al te goed. Het gaat om mensen die op het laatste ogenblik een afspraak afzeggen, meestal omdat ze er geen zin in hebben, zich niet top voelen, me-time nodig hebben … en nog van die zweverige non-redenen in de categorie ‘zelfzorg’.

Tijdig op je werk verschijnen is ook een afspraak die nagekomen moet worden. Er zijn sowieso tekorten op de arbeidsmarkt; het makkelijk thuisblijven en te laat komen vergroten het probleem.

Akkoord: in het verleden was de balans tussen werk en privé vaak ver te zoeken, en daar is gelukkig aan gewerkt. Maar krijgt de privékant niet stilaan wat veel gewicht? Het vooropstellen van het persoonlijk welbevinden dreigt het maatschappelijk welbevinden aan te tasten.

Lut Geypens (66) schrijft over het leven zoals het is, met pensioen.

te vaak. Ik zie de zaakjes opduiken in de stad: drie, hoogstens vier dagen in de week zijn ze open, tot 16 of 17 uur, en dan nog vaak met een ‘vandaag uitzonderlijk gesloten’ of simpelweg ‘morgen zijn we er weer’ op de deur. Ik zie ze even snel verdwijnen. Wat had je gedacht?

Flakers zijn

Bakkers en restaurants sluiten op feestdagen, net wanneer je ze het hardst nodig hebt. Niemand wil nog werken op die dagen … en vele andere dagen. Sorry, het maakt me wat cynisch. Het is een tendens die al was ingezet voor corona, maar die daarna pijlsnel is doorgeschoten. ‘Zorg maar lekker voor jezelf en laat alles los’, is het nieuwe credo.

een vloek voor de oprecht zieke mens

Wat als we straks – of nu al – niet meer genoeg (plichtsbewuste) leraren, zorgverstrekkers, trein- en buschauffeurs hebben om de boel te laten draaien? Ons onderwijs kreeg al flinke klappen. Nooit eerder heb ik een school leerlingen naar huis weten sturen of geen examens organiseren wegens te weinig leraren. Nu kijkt niemand er nog van op. Andere sectoren volgen. Waar is dan ons welbevinden?

Om nog te zwijgen over de zogenaamde vrijetijdssector. Hoe vaak ben je bereid om aan een gesloten deur te komen van een winkel, restaurant of café voor je besluit er niet meer te komen? Ik niet al

Wat goed oud plichtgevoel en minder focus op het individu zou onze samenleving geen kwaad doen. Afspraak is afspraak, werk is werk, en alleen om ernstige redenen mag hieraan getornd worden. Flakers zijn een vloek voor de oprecht verhinderde of zieke mens, want hoe moet je het verschil nog zien? Als ik hiermee tegen de tijdgeest inga, is het wel in goed gezelschap van psychiater Dirk De Wachter. Ook hij pleit voor minder zelfzorg en meer wij-zorg.

Ik ging terug naar de bewuste apotheek en deed mijn verhaal. “Ik weet het,” lachte de jongeman achter de toonbank, “ik moet ’s morgens mijn dochter naar de crèche brengen en zit soms vast in het verkeer.” Even had ik de neiging om mee te gaan in het verhaal van deze toegewijde en best vriendelijke papa. Maar hè, door het gemak waarmee hij het zei, wist ik dat het zeker nog zou gebeuren. En dat is nu precies wat ik bedoel.

Door Vrouwennet vzw

in jezelf Investeren Durf 1 april Seminar

Het Fempreneurs-seminar

Markeer de namiddag van 1 april 2025 met een dikke, vette streep!

In het Wintercircus in Gent barst het los—Vrouwennet vzw organiseert een powernamiddag vol inspiratie, kennis en connecties. Dit is dé plek waar vrouwelijke ondernemers samenkomen om te groeien, te netwerken en pure magie te creëren. Mis het niet!

Dit seminar is meer dan gewoon een event—het is een energieboost voor jou en je business! Verwacht inspirerende keynotes, prikkelende interacties en waardevolle netwerkkansen met gelijkgestemde onderneemsters. We mixen kennis, connecties en groei in de perfecte ondernemerscoctail. En natuurlijk ga je niet met lege handen naar huis—die goodiebag? Bomvol goodies!

Wie zijn de sprekers?

Drie top-expertes delen hun inzichten

Iris Detavernier (FINMIX)

Ontdek de juiste

financieringsmogel�kheden voor jouw zaak.

ianka fleerackers

Bouw een krachtig en authentiek persoonl�k merk.

Stefanie van Moen

Leer netwerken als een pro, of je nu introvert of extravert bent.

Sluit de dag af met een knaller op de WOMED Award Uitreiking!

Hier worden de titels ‘Onderneemster van het Jaar’ en ‘Belofte van het Jaar’ uitgereikt aan de gamechangers van vandaag. Verwacht een mix van inspiratie, girlpower en een show die je niet snel vergeet.

Meer info en inschrijven

Wintercircus Gent

Boek je ticket

fempreneurs.be/seminar

Het seminar is voor iedereen met een ondernemingsnummer.

Stem mee voor de Onderneemster van het Jaar

Op 1 april is het weer zover, dan reikt Vrouwennet de WOMED Award uit aan de Onderneemster van het Jaar in het Wintercircus in Gent. Welke finaliste is jouw favoriet? Stemmen doe je via www.womedaward.be.

Tekst Sofie Vereyken • Foto’s Productiehuis Zidis

Karine De Bie

Wat doe je met je zaak?

“Alinco Sint-Niklaas is dé specialist in inox-plaatwerk. We vervaardigen onder meer bakken, karren, machine-omkastingen, hygiënisch meubilair en lasergesneden platen op maat. Onze expertise strekt zich uit tot de farmaceutische industrie, machinebouw, voedingssector en andere metaalbedrijven.”

Wat maakt van jou een goede leider?

“Ik onderneem vanuit mijn kernwaarden: engagement, respect en waardering. Mijn werkwijze is sterk teamgericht en ik geloof dat een menselijke leiderschapsstijl niet in conflict staat met het behalen van hoge rendementen of het leveren van kwaliteitsvol werk –integendeel, ik ben ervan overtuigd dat beide hand in hand gaan. Mijn waardering voor ons team is dan ook enorm. Tegelijkertijd ben ik in staat om daadkrachtig en kordaat op te treden wanneer de situatie dit vereist.”

“Onlangs kreeg ik een mooi compliment van Geert, een van onze ‘zonnetjes’ op de werkvloer. Hij vertelde dat hij in zijn vorige baan altijd slechtgezind was, maar bij Alinco openbloeide. Net als de meeste collega’s werkt hij hier met veel plezier. De geweldige interactie binnen ons team maakt de werkomgeving bijzonder.”

Welke waarde schuilt er in netwerken?

“Hoewel ik van nature introvert ben, heb ik snel mijn weg gevonden in netwerken. Voor mij draait het vooral om het verbinden met gelijkgestemden, het leren van anderen en het ontspannen. Een goed netwerk biedt bovendien waardevolle steun bij uitdagingen. Klanten ontmoet ik daar zelden. Let wel, netwerken is als sporten: het levert pas op de lange termijn echte resultaten op. Wees als startende netwerker dus niet teleurgesteld door een paar mindere evenementen waar je nauwelijks iemand kende.”

Vind je extra aandacht voor vrouwelijk ondernemerschap nodig?

“Voor mij persoonlijk minder, maar maatschappelijk gezien zeker wel. Opvoeding en cultuur blijven traditionele denkpatronen

in stand houden, waardoor jonge vrouwelijke ondernemers vaak harder moeten werken om hun plek te veroveren. Het zou mooi zijn als we naar een samenleving evolueren waarin mannen en vrouwen gelijkwaardig worden gezien.”

www.alinco.be

Stem voor Karine op www.womedaward.be

Vanessa Vankerckhoven

Wat doe je met je zaak?

“Idevax is een Antwerps bedrijf dat medische producten ontwikkelt en op de markt brengt. We ontwerpen injectieapparaten die op een betrouwbare, eenvoudige en pijnloze manier injecties in de huid mogelijk maken. Waarom de huid? De huid zit vol immuuncellen die ons beschermen tegen ziekten en kanker. Door vaccins in de huid te injecteren is slechts een kleine dosis nodig voor een sterke afweer, waardoor we meer mensen kunnen vaccineren.”

Wat geeft je energie in het ondernemen?

“Geen dag is hetzelfde. Ondernemen is een rollercoaster, maar een geweldige. Ik krijg veel energie van interactie met mensen. Of het nu gaat over onze producten, hoe onze oplossingen hen kunnen helpen, of over wetenschap en technologie – ik leer graag bij. Ik geniet van het leggen van connecties en het opbouwen van partnerships. Het mooie aan ondernemen is dat we elkaar echt willen helpen en versterken, en daar krijg ik energie van.”

Wat was tot dusver je grootste uitdaging?

“Volhouden. Het vinden van de juiste financiering om Idevax verder uit te bouwen was een grote uitdaging. Afgelopen zomer leek het echt niet meer haalbaar. Het geld was bijna op, er waren veel openstaande facturen en ik was al maanden aan het pitchen bij investeerders. Toch bleef ik vechten. Uiteindelijk vonden we de juiste investeerder. Nu kunnen we ons team uitbreiden en de basis leggen om ons product internationaal te lanceren en verder te groeien.”

Naar welke onderneemster kijk jij op?

“Ik kijk enorm op naar Françoise Chombar, de inspirerende vrouw achter Melexis en STEM-ambassadrice. Ik ben fan van haar aanpak als ondernemer en hoe ze meisjes aanmoedigt om voor wetenschap te kiezen.”

Heb je een tip voor andere onderneemsters?

“Gewoon springen en doen! Ondernemen als vrouw is spannend en uitdagend. Vaak kom je in een mannenwereld terecht, maar je doet het toch maar. En ja, de opmerkingen over weinig thuis zijn en de combinatie van werk, kinderen en het huishouden krijg je nog steeds. Mijn tip? Maak er een grapje over. Ik zeg altijd: ‘Mijn kinderen waren de eersten die hun eigen veters konden strikken in de kleuterschool!’”

www.idevax.com

Stem voor Vanessa op www.womedaward.be

Jessica Kellner

Wat doet Bits of Love?

“Bits of Love is een digitale productstudio die technologie inzet voor vooruitgang, voor mensen en de maatschappij. We bedenken en ontwikkelen op maat gemaakte digitale producten die uitblinken in technische expertise en uitzonderlijke gebruikerservaringen. Van websites en platforms tot apps en games: wij helpen organisaties zich te wapenen voor een digitale toekomst. Met een unieke combina tie van commerciële projecten en maatschap

pelijke initiatieven zetten we altijd de mens centraal. Zo creëren we technologie die slim is én een blijvende impact heeft.”

Hoe ben je gestart?

“Mijn achtergrond maakt me een atypische tech-CEO. Ik werkte als maatschappelijk werker jarenlang in de sociale sector, van schuldbemiddeling tot crisisinterventies in een psychiatrisch ziekenhuis. Tegelijk had ik een passie voor technologie. Vanuit de zorg bedacht ik digitale oplossingen en haalde subsidies binnen om die te realiseren. Maar ik botste telkens op hetzelfde probleem: techbedrijven dachten in systemen, niet in mensen. Wat ik nodig had, bestond niet. Dus richtte ik Bits of Love op, met één missie: technologie ontwikkelen die het leven écht verbetert, altijd met de mens centraal.”

Wat geeft je energie in het ondernemen?

“Ik zie vaak organisaties die worstelen met de omslag naar een digitale economie. Ze blijven steken bij een website of wat interne digitale flows. Maar echte digitalisering moet ingebed zijn in je corebusiness. Ik bruis van ideeën en krijg teams enthousiast om mee te stappen in een nieuw verhaal. Die fonkeling in hun ogen als ze vol energie vooruitgaan – dát is wat mij drijft.”

Waarom neem je deel aan de WOMED Award?

Vanessa Vankerckhoven

• Zaakvoerder van

“Om een voorbeeld te zijn voor vrouwen die twijfelen aan hun leiderschapspotentieel. Vrouwelijke ondernemers blijven vaak in de schaduw staan, belemmerd door zelfkritiek of de balans tussen werk en gezin. Zelf heb ik ervaren hoe uitdagend het is om als leider te

Kies ook mee de Belofte van het Jaar

Naast de Onderneemster van het Jaar wordt ook de titel Belofte van het Jaar toegekend aan de beste vrouwelijke starter. Deze categorie richt zich op onderneemsters die tussen de twee en vijf jaar actief zijn als zelfstandige in hoofdberoep en al opmerkelijk potentieel tonen. Stemmen kan via www.womedaward be/belofte-finalistes.

Tekst Sofie Vereyken • Foto’s Zidis

Buvana Lefevre

Zaakvoerder van Alari Technologies

Start: oktober 2021

Werknemers: één

Wat doe je met je zaak?

“Alari Technologies ontwikkelt unieke AI-software die de efficiëntie van zonneinstallaties maximaliseert. We maken intelligente optimalisatiesystemen voor de productie van zonne-energie, vooral tijdens periodes met minder zonlicht.”

Hoe ben je gestart?

“Dankzij mijn moeder, een gepassioneerd elektronisch ingenieur, ontwikkelde ik al als kind een fascinatie voor technologie en innovatie. Ik herinner me die enorme machines in haar universiteitslaboratorium en stelde me levendig voor dat ik ze via algoritmes kon besturen.”

“Die fascinatie was een inspiratiebron voor mijn academisch pad en een doctoraatsonderzoek in de hernieuwbare energie. Technologie moet niet alleen innovatief zijn, maar ook een positieve impact hebben op maatschappij en milieu.”

Wat hoop je te bereiken met je bedrijf?

“Mijn hoofddoel is het versnellen van de energietransitie door innovaties in zonne-energie, waarmee we zes miljoen extra Europese huishoudens van duurzame energie willen voorzien. Daarnaast wil ik een posi tieve maatschappelijke impact maken door als vrouwelijke ondernemer in de techsector een inspirerend voorbeeld te zijn en actief bij te dragen aan de ontwikkeling van de volgende generatie vrouwelijke leiders in deze industrie.”

Wat was tot dusver je grootste uitdaging?

“De kloof tussen onderzoek en praktijk overbruggen. Tijdens mijn consultancywerk merkte ik hoe bedrijven achterliepen op technologische mogelijkheden. Met Alari wil ik onze technologie tot marktstandaard maken.”

Waarom neem je deel aan de WOMED Award?

“Als vrouwelijke ondernemer in een sector waar slechts 22 procent van de techposities door vrouwen wordt ingevuld, wil ik laten zien dat vrouwen niet alleen kunnen participeren in tech, maar deze sector ook kunnen leiden en transformeren.”

“De overgang naar ondernemerschap was spannend én uitdagend. Sommige weken werkt alles, andere weken wil je opgeven. Zelfs tijdens successen voelde ik soms uitputting en onzekerheid. Door duidelijke doelen te stellen en moeilijke beslissingen niet uit de weg te gaan, ben ik op koers gebleven. Daar ben ik best trots op.”

www.alaritechnologies.com

Stem voor Buvana op www. womedaward.be/beloftefinalistes

Caroline Gysels

Zaakvoerder van SCOPR

Start: augustus 2023

Werknemers: twee bedienden en vier freelancers

Wat is SCOPR?

“Bij SCOPR bieden we een volledig inzicht in vastgoed en renovatie. Ons innovatief platform combineert geavanceerde AI met bouwkundige expertise om kandidaat-kopers te beschermen bij het aankopen van een woning. We informeren hen over mogelijke bouwkundige gebreken en ondersteunen betere beslissingen met een gedetailleerde inschatting van renovatiekosten – alles binnen slechts vijftien minuten. Als ondernemer verbind ik strategie en technologie tot één krachtig geheel.”

Hoe ben je gestart?

“Met twaalf jaar ervaring als bouwcoördinator en geregistreerd beroepsverkoper kreeg ik een scherp inzicht in de uitdagingen waarmee kandidaat-kopers worden

Lien Degrauwe

Zaakvoerder van Swivvle®

Start: oprichting juli 2021, go to market mei 2024

Werknemers: 1/5de freelancer

Wat doe je met je zaak?

“Bij Swivvle® creëren we innovatieve 360° reflecterende fietshelmen die veiligheid en stijl perfect samenbrengen. Onze Swivvle® Sirius-helm voldoet aan de strengste veiligheids normen, inclusief die voor e-bikes en speed pedelecs. Het ontwerp biedt ultiem comfort dankzij het ultralichte gewicht. Met een selectie van trendy kleuren vindt elke fietser een helm die perfect aansluit bij zijn of haar per soonlijke stijl.”

geconfronteerd. Steeds vaker vroegen mensen mij om bouwkundige expertises, maar ik voelde de noodzaak om het proces efficiënter en toegankelijker te maken.”

“Wat begon als een idee voor een eenvoudige website, veranderde volledig toen ik in contact kwam met een VLAIO-adviseur.

Zij zag veel meer potentieel in mijn idee en moedigde me aan om mijn visie verder uit te bouwen.”

Wie of wat heeft jou als onderneemster een duw in de rug gegeven?

“Veel mensen hebben me een duwtje in de rug gegeven. Telkens wanneer ik mijn idee pitchte, werd het enthousiast ontvangen. Wat me inspireert, is dat ook invloedrijke en ervaren professionals meteen het potentieel van SCOPR herkenden en vandaag nog steeds actief bijdra-

reflectie direct in de helmschelp te integreren. Het resultaat? Een permanente 360° reflectie die altijd werkt, zonder batterijen of opladen. Deze baanbrekende aanpak garandeert niet alleen superieure zichtbaarheid in het donker, maar is ook duurzaam, omdat de reflectie nooit vervaagt of slijt. Met Swivvle® zetten we zo een nieuwe standaard in fietsveiligheid.”

Wat maakt jouw bedrijf uniek?

“Swivvle® onderscheidt zich met innovatieve reflectietechnologie door de

Wat geeft je energie in het ondernemen?

“Mijn energie haal ik uit onze missie om fietsen veiliger te maken. Elk potentieel vermeden ongeluk geeft me een enorme motivatieboost. De positieve reacties van consumenten, handelaars en experts bevestigen dat Swivvle® echt een verschil maakt. Het besef dat onze innovatieve helmen levens kunnen beschermen, inspireert me elke dag om verder te gaan.”

gen aan de ontwikkeling. Het is bijzonder om te zien hoe een idee uitgroeit tot een samenwerking van getalenteerde mensen. Dat netwerk en die steun vormen de kern van ons succes.”

Waar ben je trots op?

“Ik ben enorm trots op mijn team en de impact die we hebben op de volgende generatie. Maar wat me het meest vervult, is het gevoel dat we elke dag het onmogelijke mogelijk maken. Wat ooit begon als een abstract idee, is uitgegroeid tot een krachtig product dat kandidaat-kopers beschermt. Dáár staat SCOPR voor: het realiseren van oplossingen die echt een verschil maken.”

www.scopr.ai

Stem voor Caroline op www. womedaward.be/belofte-finalistes

Welke waarde schuilt er in netwerken?

“Netwerken is van onschatbare waarde voor ondernemers. Het brengt je sneller vooruit door je te verbinden met expertise die je zelf niet hebt. Sparren over visies en uitdagingen levert vaak waardevolle inzichten op. Mijn advies: durf te vragen, luister goed en gebruik je netwerk om gericht vooruitgang te boeken.”

Wat is de beste raad die je ooit kreeg waar je – bij het ondernemen –nog vaak aan terugdenkt?

“De beste raad die ik kreeg was simpel maar krachtig: focus. Als ondernemer met een hoofd vol ideeën en een oog voor opportuniteiten is het verleidelijk om alle kansen te grijpen, maar juist focus helpt me om scherpe keuzes te maken en mijn koers te houden. Elke keer als ik dreig af te dwalen, hoor ik die woorden weer: ‘Lien, focus!’ En het werkt.”

www.swivvle-official.com

Stem voor Lien via www. womedaward.be/belofte-finalistes

JOËLLE FEIJEN IS WINNARES VAN DE PRIJS LION-FRANCOUT

‘Als 10-jarige kon ik mijn plotse blindheid vrij gemakkelijk verwerken’

Joëlle Feijen (36) is blind sinds haar tiende, maar dat heeft haar nooit tegengehouden om haar leven te leiden zoals ze dat zelf wil. Ze studeerde Taalen Letterkunde (Frans-Duits) en geeft les op drie campussen van de KU Leuven. Ze won vorig jaar de prijs Lion-Francout, die elk jaar naar een blinde persoon gaat die zich uitzonderlijk inzet voor de samenleving.

Tekst Anne Somers

‘Ik woon nu met mijn man in Holsbeek in Vlaams-Brabant, maar ben opgegroeid in Pelt in een gezin van vijf. Op mijn tiende kreeg ik een hersentumor, die ervoor zorgde dat ik blind werd. Omdat ik niet blind ben geboren, kan ik me nog een beeld vormen van mijn omgeving. Ik weet bijvoorbeeld hoe een boom eruitziet, al vervagen sommige beelden nu wat.

“Als tienjarige heb ik de plotse blindheid vrij gemakkelijk kunnen verwerken. Ik begon vrijwel meteen aan een revalidatieprogramma waarbij ik bepaalde zaken zoals klokkijken, mobiliteit en lezen opnieuw moest leren. Ik was daar toen erg nieuwsgierig naar. En ik kreeg al snel een sprekende wekker en aangepaste gezelschapsspelletjes. Dat vond ik zelfs leuk, want ik was toen nog een kind. Rond mijn twaalfde of veertiende kwam wel het besef dat ik altijd afhankelijk zou zijn van anderen voor allerlei dingen, en dat was een harde noot om te kraken. Ik herinner me bijvoorbeeld dat leeftijdsgenoten naar fuiven begonnen te gaan en

toen had je nog niet de ondersteuning die er tegenwoordig wel is, zoals persoonlijke assistenten, om je daarbij te helpen.”

“Toch was de plotse blindheid voor mijn omgeving veel moeilijker te accepteren dan voor mij. De verwachte rebellie tegen mijn beperking of het grote verdriet over het verlies van mijn zicht is er niet echt geweest. Ik ben wel graag heel vrij en onafhankelijk. Vrijgevochten zelfs. Dat ik soms niet aan de juiste hulp of ondersteuning kan, kan me wel ernstig frustreren. Anders gesteld: ik heb hulp nodig om zelfstandig te kunnen zijn.”

“Of ik door mijn visuele beperking bepaalde vaardigheden sterker heb kunnen ontwikkelen? Dat weet ik niet. Mijn passie voor taal was er altijd al wel. Bepaalde kwaliteiten had ik mogelijk al op mijn tiende,

‘Ik wil het graag nog schoppen tot professor’

maar op die leeftijd moet je je nog leren ontplooien. Ik kan die vergelijking dus niet maken. Wat me wel is opgevallen, is dat ik heel goed het welbevinden van iemand kan inschatten. Gewoon aan de hand van de stem. Stemmen zijn voor mij heel belangrijk, want de visuele informatie krijg ik niet.”

“Mijn broer en ik hebben in Leuven een tijd een appartement gedeeld, tijdens onze studies. Dat was voor ons beiden een heel leuke periode. In mijn studententijd waren er gelukkig al wat faciliteiten om het verder studeren mogelijk te maken. Dat ging van het zetelen in omkaderingsgroepen waarbij andere studenten je begeleiden tot examenfaciliteiten. Er was ook hulp bij de omzetting van examenstof naar braille. Ik deed in totaal zes jaar over mijn opleiding. De eerste twee jaar volgde ik voltijds les en de volgende vier slechts deeltijds. In mijn derde jaar kreeg ik mijn eerste blindengeleidehond en vanaf toen verliep alles ineens anders. Al bij al verliep het studeren en alles wat erbij kwam, best wel goed. Ik studeerde af in 2013.” “Na mijn studententijd in Leuven

trok ik nog naar de Eberhard Karls Universität in Tübingen. Zoiets ondernemen lukt natuurlijk enkel als het vooraf heel goed is voorbereid. Dit plan kon ik realiseren dankzij de hulp van mijn ouders, zij hebben me altijd sterk gesteund. Zo ben ik vooraf al gaan kennismaken met enkele medestudenten, zodat ook mijn eerste dagen vlekkeloos zouden verlopen. Zij beloofden mij toen om me tijdens de eerste dagen te begeleiden en hielden woord. Mijn ouders hebben tweemaal een week verbleven in Tübingen, tijdens de mobiliteitstraining. Ik had er ook al het gezelschap en de hulp van Mazzel, mijn blindengeleidehond.”

“Door de aard van mijn job – vertalen en onderzoek doen – ben ik vaak alleen aan het werk achter mijn eigen bureau, en sowieso is het moeilijker sociale contacten te leggen wanneer je de ander niet ziet. Maar ik doe mijn werk wel heel erg graag. Het gaat me niet om iets te moeten bewijzen tegenover anderen, want sommigen opperen wel eens dat ik iets wil compenseren. Ik wil gewoon maximaal inzetten op mijn sterktes om zo ondanks mijn beperking, iets van het leven te maken.”

OPTIMIST

“Ik ben altijd een optimist geweest en dat helpt me in deze situatie. Ik ben ambitieus en gedreven. Soms voel ik me al eens down, maar dat is niet door mijn blindheid, eerder door de uitputting waaraan ik dan ten prooi val. Ik onderging twee heelkundige ingrepen en sinds mijn tweede operatie kamp ik vaak met een hongergevoel. Het is geen pretje dit te moeten doorstaan. Ik wil niet beweren dat alles me zomaar voor de wind gaat. Dan zou ik die nominatie of prijs wellicht niet hebben gekregen. Ik doe gewoon erg mijn best om iets moois te maken van mijn leven, al gaat het gepaard met wat ups en downs.”

“In werkgerelateerde zaken ben ik zeer flexibel, want in het zoeken naar oplossingen ben ik inmiddels getraind geraakt. Flexibel zijn is een vaardigheid die je zeker ontwikkelt wanneer je blind bent. Daarin creatief kunnen zijn is dan echt een noodzaak. Maar het verkeer trotseren blijft bijvoorbeeld wel een groot obstakel. Zo is het oversteken van de ring van Leuven voor mij wel moeilijk, omdat ik de elektrische fietsen en auto’s niet meer hoor aankomen.”

Boven: Joëlle hield als kind al van paarden. Onder: samen met haar blindegeleidehond aan de KU

“De tumor die ervoor zorgde dat er twee belangrijke operaties moesten volgen, heeft er ook voor gezorgd dat twee belangrijke organen werden beschadigd, de hypofyse en hypothalamus. Mijn hormonenhuishouding geraakte hierdoor verstoord. Daarom moet ik heel wat medicatie slikken en kamp ik dus voortdurend met een hongergevoel. Soms kan het misgaan, bijvoorbeeld wanneer ik een virus te pakken heb. Bij het op reis gaan is het van belang dat er in de onmiddellijke

buurt een apotheek en ziekenhuis aanwezig is. En acht uur werken per dag is zeker mogelijk, maar tussendoor las ik wel wat rustmomenten in.”

“Gelukkig heb ik niet één, maar vele doelen. Dat is altijd al zo geweest, want ook als kind was ik al erg actief. Ik wilde het altijd allemaal, dus én in een zangkoor zitten én dansen én tekenles volgen. Toen lukte dat ook nog wel, maar nu dus niet meer. Tegenwoordig moet ik meer selecteren.”

Leuven in 2010.

“In het lesgeven kruipt veel energie. Ik zie die reacties namelijk niet en er is geen oogcontact, dus het vraagt wel wat om die goed in te schatten. De buitenwereld weet of ziet dat aspect van de vermoeidheid niet en focust op mijn blindheid want die valt op door de witte stok en mijn blindengeleidehond. Ondanks dit alles geef ik dus les en heb ik nog tijd voor het uitoefenen van hobby’s. Ik dans en ik volg pianoles. Ik speel ook dwarsfluit en luister veel naar muziek en naar luisterboeken. Mijn man en ik hebben naast Mazzel nog twee kleine hondjes die onze aandacht vragen.”

“Ik was 31 jaar toen ik hem heb leren kennen. Kennismaken gebeurde via de datingsapp Parship. En kijk, we zijn ondertussen zes jaar samen. Ik moest net zoals anderen in dat geval eerst met hem daten. De eerste ontmoeting verliep bij ons natuurlijk wel anders. Stel je deze situatie even voor. Je spreekt af op een bepaalde plek. Dat alles is al best spannend. En als je dan samen aan tafel zit, dan bestel je bijvoorbeeld ook wat om te eten. Maar dan moet je die nog onbekende man al meteen vragen om je vlees te snijden … (glimlacht)”

“Vandaag worden personen met een vi-

‘Ik

studeerde ook in Ierland Duitsland, Oostenrijk, Italië en zelfs aan Harvard’

suele beperking niet meer afgezonderd in blindeninstituten en ook op de gewone werkvloer kan je ons nu aantreffen. We staan zo gelukkig niet meer buiten de maatschappij. We hebben gewone beroepen en we oefenen die uit tussen mensen zonder beperking. Ik studeerde niet alleen in Leuven en Duitsland, maar ook in Nederland, Ierland, Oostenrijk, Italië en zelfs aan Harvard in de VS. Ik geef les in literaire vertaling en vergelijkende literatuurstudies aan de KU Leuven. Ik publiceerde ook diverse vertalingen, waaronder een nieuwe Nederlandse editie van Goethes klassieker Die Leiden des jungen Werthers. Ik wil het graag nog schoppen tot professor. Dat is echt mijn droom. Enkel

omdat ik zo graag doe wat ik doe. Ik heb nu eenmaal iets met taal en ik ben blij dat ik in dit veld wat kan bijdragen.”

“Het was mijn vader die aanvankelijk het dossier indiende om mee te dingen naar de Lion-Francoutprijs die mensen met een visuele beperking beloont voor bijzondere prestaties met een maatschappelijke relevantie. Eind vorig jaar kreeg ik de prijs, goed voor 25.000 euro, uit handen van Benoît Cerexhe, burgemeester van SintPieters-Woluwe, en André Loumaye, bestuurder van de Lion-Francout Stichting. Bij mij gaat het om dat lesgeven, dat ook een soort maatschappelijk engagement is. Ik kan zo laten zien dat inclusie wel degelijk werkt in het onderwijs. Misschien kan ik andere blinden de moed geven om daarmee aan de slag te gaan.”

INSPIREREN

“Doordat ik vroeger ook nog aan paardrijden deed, wil ik bijvoorbeeld ook nog graag meewerken aan een technologische tool om mensen die blind of slechtziend zijn, beter te begeleiden bij het paardrijden. Velen onder hen beoefenen die hobby. Ik zoek nog naar een bedrijf dat hier mee wil in investeren.”

“Ik leef niet zoals ik leef om in dit alles een voorbeeldrol op te nemen. Ook niet om aan anderen te bewijzen dat ik ook wat kan. Alles wat ik doe, doe ik om mijn leven op een zinvolle manier te leiden. Toch is het meegenomen dat andere mensen met een beperking moed kunnen putten uit mijn verhaal. Om niet bij de pakken te blijven neerzitten en volgens hun eigen ambities en talenten wat van hun leven te maken. Dat ik andere mensen met een beperking blijk te kunnen inspireren, vind ik sowieso heel fijn.”

Joëlle Feijen bij de uitreiking van de Lion Francoutprijs,

De duivel in ons en andere lezingen

Markante dialogen is een reeks van zes voordrachten, georganiseerd door de regio Oost-Vlaanderen. Micheline Peacock is een trouwe bezoeker en brengt verslag uit van eentje die haar is bijgebleven.

Zou jij meegewerkt hebben aan de Holocaust?

Ondenkbaar? Christophe Busch, criminoloog, historicus en directeur van het Hannah Arendt instituut, heeft er zo zijn twijfels over. Tijdens een lezing in Gent doet hij zijn uitleg. Kampcommandant van Auschwitz Rudolf Höss was tenslotte ook geen psychopaat, zo vertelt hij, maar een brave huisvader. Irma Grese, een doodgewoon meisje, lid van de Bund Deutscher Mädel, ging werken in een ziekenhuis maar eindigde als medewerkster en maîtresse van dokter – engel des doods – Mengele.

Gedurende 30 jaar bestudeerde Christophe Busch de Holocaust, met veel aandacht voor daders. Hij schetst hoe de aandacht voor de Holocaust evolueerde. Onmiddellijk na WO II focuste men op de slachtoffers. De foto’s van uitgemergelde mensen drukten ons met de neus op de feiten. Welke gruwel hadden zij moeten doorstaan? De gaskamers, de verbrandingsovens, waren des duivels. Er was geen andere verklaring voor.

WIE WAREN DE DADERS?

In de jaren zestig ging men zich concentreren op de daders. Wie waren zij? Hoe en waarom hadden ze deelgenomen aan de verwezenlijking van het absolute Kwaad?

In 2007 duikt er zowaar een nazifotoalbum op met plaatjes van fier poserende ‘medewerkers’. “Mijn mooie tijd in Auschwitz”, staat er op de kaft. Was dat verblijf de

beloning voor goed geleverde arbeid?

Een soort teambuilding? Misschien heb je de film Zone of Interest gezien, vraagt Christophe ons. Onze spreker projecteert een fragment: een ommuurde weelderige bloementuin waar het aangenaam vertoeven was voor de bewoners en hun gasten. Hier leefde kampcommandant Höss. In haar boek over het proces Eichmann

had Hannah Arendt het over “de banaliteit van het kwaad”, waarmee ze bedoelde dat de daders geen monsters maar banale mensen waren. Hoe was dat mogelijk? Wat bewoog hen? Hoe raakten ze geradicaliseerd?

Christophe Busch zoekt naar antwoorden. In zijn boek De duivel in elk van ons, een turf van 844 bladzijden, schetst hij eerst de levensloop van zes nazifiguren. Nadien verklaart hij welke motivaties mensen hadden om zich te engageren en hoe de nazimachinerie werkte. Welke ingrediënten vormen collectief geweld? Hij citeert het boek van Raul Hilberg over de vernietiging van de Europese Joden.

Busch toont ons een tv-interview van journalist Maurice De Wilde met de Vlaamse Marcelle Gombert. Zo krijgen we een van de beweegredenen te zien: ze was nieuwsgierig, vond het spannend om in Duitsland te gaan werken, eerst als secretaresse en vertaalster, en uiteindelijk als kampbewaakster.

Daders vind je op alle niveaus. Sommigen beslissen, anderen voeren uit. Er zijn beulen maar evengoed bureaucraten, architecten, ingenieurs en economen. Elk had een deeltaak, was een radertje in de machinerie. De bevolking hoefde zich geen vragen te stellen. Nadenken werd uitbesteed aan de leidinggevenden. Het was aangewezen om weg te kijken. Niet (willen) zien wat er aan de hand was, maakte het gemakkelijker, voor jezelf én voor het regime.

Wat de nazi’s beoogden, was nuttigheid en efficiëntie. De firma Topf, fabrikant van stookinstallaties, maakte er een punt van eer van om de verbrandingsovens voor Auschwitz te perfectioneren zodat ze niet om de haverklap defect raakten door het ononderbroken gebruik. Haben die es nicht gewusst? Uiteindelijk zullen ze het wel begrepen hebben, maar ze keken de andere kant op.

Efficiëntie was ook: een antwoord zoeken op de vraag hoe men de as kon aanwenden van de slachtoffers, a rato van 1,5 à 3,5 kg per volwassene? Dat was inderdaad een vraagstuk in het streven naar nuttigheid. Verwerken als meststof en bij de aanleg van dijken en wegen, zo blijkt.

ONTMENSELIJKING

De ontmenselijking van de Joden maakte het de bewakers gemakkelijker om de nodige hardvochtigheid aan de dag te leggen. Bij aankomst werden de gedeporteerden opgedeeld in twee groepen: ‘af te voeren’ of ‘in staat om te werken’. Dat waren dan letterlijk zoveel ‘stuks’ die gemiddeld negen maanden ingezet konden worden, zes dagen op zeven. Het mechanisme dat speelde in de Holocaust is universeel. In elk totalitair regime, in elke terroristische groep. Gewone mensen zoals jij en ik worden om een of andere reden aangetrokken en gaan hun nietsontziende rol spelen. De duivel in elk van ons.

Voorbeeldige voordrachten

De onthutsende boodschap rond ‘De duivel in elk van ons’ kregen we mee in het kader van de Markante dialogen. De aula van vormingscentrum IVV in Gent was gevuld met 150 dames en heren die de lezing van Christophe Busch op 2 december wilden bijwonen. Er was stof genoeg om na te praten bij een kop koffie. Tussen de aanwezigen vond ik Nicole, Edith, Martine, Trui en Lucie , de bestuursgroep van dit initiatief. (zie foto) De werking Markante dialogen is een initiatief van regio Oost-Vlaanderen, los van de afdeling Gent. Al meer dan een halve eeuw organiseren ze zes voordrachten per jaar over actuele onderwerpen met

boeiende sprekers die mogelijk te duur zijn voor een afdeling alleen. Markant-leden en hun partner uit heel Vlaanderen kunnen zich abonneren (54 euro) of eenmalig inschrijven. Na de voordrachtenreeks is er een daguitstap gepland, uitsluitend voor abonnees. Ook het komende werkjaar kan je een nieuwe voordrachtenreeks – zes maandagen, telkens om 14 uur –bijwonen. Geïnteresseerden vinden alle info voor het komende werkjaar op www.markantnet. be/markante-dialogen.

Regio’s die dit initiatief willen navolgen kunnen in contact komen met de bestuursgroep via markantedialogen@gmail.com.

Weer of geen weer, zij duiken de Noordzee in

De Noordzee induiken bij bijnavriesweer? Voor de Zwammadammen in Oostende is het zelfs in de winter wekelijkse kost. Gillian Lowyck stapte uit haar comfortzone, overwon haar koudwatervrees en liet zich onderdompelen in hun wereld.

Het is begin januari, net niet aan het vriezen en ik sta op het strand in mijn badpak. Wat bezielt me toch? “Het zeewater is 7 graden, hoor”, lacht Sofie Defever, voor ze het water in wandelt en mij aanmaant hetzelfde te doen. Ze is een van de Zwammadammen, een vriendengroep uit Oostende die het hele jaar door de Noordzee in gaat. Elke zondag. Weer of geen weer. Zwammadammen staat voor zwemmen en zwanzen.

“We zijn begonnen met het zwemmen in de zee tijdens de coronaperiode”, zegt Karen Vlerick. “De zwembaden waren gesloten, dus dit was onze oplossing. Eerst gingen we naar Brugge, om daar in de reien te zwemmen. Maar je moest er verplicht een pak dragen, waardoor je echt het contact met het water mist. We weken dus uit naar de Noordzee.”

“En we zijn nooit meer gestopt”, aldus Sofie. “Dat eerste jaar, na de zomer, zagen we de strandcabines verdwijnen, de douches … Maar wij bleven maar gaan. Het was ook een manier om in die zware periode je vrienden weer terug te zien, want buiten mocht het. Nu kunnen we echt oprecht zeggen dat we helemaal verslaafd zijn aan het zwemmen. Als het even niet lukt om in zee te gaan, dan is dat een heel erg vervelend gevoel.”

En ja, er zijn ook heel wat gezondheidsvoordelen aan koud water. Betere bloedcirculatie, minder spierpijn na het sporten, enzovoort. Een van de leden van de Zwammadammen heeft een bindweefselziekte en merkt dat de koude enorm helpt bij de pijn.

Een ijsbad of koude douche blijkt niet hetzelfde effect te hebben. “Als je het water instapt, slaat de koude op je adem. Dat heb je niet onder de douche. En vooral: je zit in de natuur. De zee en de lucht zijn elke dag anders. Soms zwemmen er zelfs zeehondjes mee (lacht). Er is zeevonk, er zijn bijzondere schelpen te vinden, je hebt de meeuwen. Het is een schilderij en tegelijk ook een intense kick, elke keer weer opnieuw.”

‘ALTIJD EEN MUTS DRAGEN’

De Noordzee en ik, wij hebben sowieso een bijzondere band. Ik ben geboren en getogen in Oostende en in de zee gaan hoort bij mijn zomers. Maar in januari? “Altijd een muts dragen”, had Sofie vooraf gewaarschuwd. “Het is belangrijk dat je hoofd warm blijft. Wij gaan ook nooit met onze handen onder water, omdat je vingers anders nadien zodanig verkleumd zijn dat je je kleren niet meer goed aankrijgt.”

En wat die kleren betreft: “Gemakkelijke kleren, die je snel aan kan doen wanneer je uit zee komt. Gewoon een joggingbroek en

dikke trui aan, en warme schoenen zonder veters. Leg ze op het strand ook in volgorde van hoe je ze aantrekt. Alles om achteraf snel weer warm te krijgen.”

En dus sta ik hier nu, te bibberen in mijn badpak. Voeten in het koude, natte zand. Mijn zoontje van vijf jaar is meegekomen, hij staat op het strand om me aan te moedigen. Hij vindt het vooral grappig, zijn moeder die in regen en wind in de zee gaat. Het komt er vooral op aan om door te zetten, blijven wandelen. Ik haal diep adem en stap vooruit en vooruit. De zee is woest vandaag en de golven slaan tegen me, de stroming trekt en sleurt. Ik hoef me niet onder te dompelen, want de golven zijn zo hoog dat ze tegen me slaan. Ik voel mijn adem niet meer. Ja, ik bevries. Maar de koude zorgt er wel voor dat er absoluut geen enkele gedachte in mijn hoofd meer is. Rust in je hoofd, is dat niet iets waar iedereen op zoek naar is tegenwoordig?

‘ALLES UIT JE HOOFD’

“Je lichaam werkt zo hard om warm te blijven, je bent daar zo mee bezig dat er geen ruimte is om aan iets anders te denken”, legt Sofie uit terwijl we uit het water stappen – we blijven maar kort in zee, omwille van de kou én de hevige stroming. “We merken ook dat er heel veel barrières wegvallen in het water. We praten heel vaak over gevoelens, over de dingen waar we mee worstelen. Het is alsof je alles los kan laten en zo open kan zijn tegen elkaar. We hebben ook een regel: alles wat we in de zee vertellen, blijft in de zee (lacht). ‘Alles uit je hoofd en naar je hart’, zeggen we vaak.”

De Zwammadammen

De Zwammadammen kan je volgen op Instagram: @Zwammadammen. Ze breiden hun activiteiten intussen uit en nemen ook deel aan het kampioenschap – ja, dat bestaat – Meeuwenschreeuwen. Daarnaast doen ze ook aan straattheater op de Paulusfeesten in Oostende en zijn elk jaar een graag geziene groep op de traditionele nieuwjaarsduik.

vaak dat mensen zich beschaamd voelen over hun lichaam, zich niet in badkledij willen tonen. Maar in de koude vervalt dat allemaal in het niets. We maken iedere keer ludieke en grappige foto’s en filmpjes om te delen op Instagram. ‘Wauw, dat jullie dat durven’, reageerden sommigen. Waarom? We zijn hoe we zijn … Het is alsof je door in de zee te gaan, net meer authenticiteit kweekt. We zijn gelukkig met onszelf. Zonder Botox, helemaal naturel.” Ik kijk naar mijn benen. Mijn huid kleurt bloedrood. Al bibberend trek ik snel mijn kleren aan. Mijn zoontje kijkt me aan met een mengeling van trots, medelijden en vooral veel amusement. Eenmaal terug thuis spring ik in een warme douche, die extra deugd doet, om het zand en zout van me weg te spoelen. Ik slaap als een roos. Nog zo’n heilzaam effect van koud water. Is dit voor herhaling vatbaar? Volmondig: ja. Het is voelen dat je leeft, dat je deel uitmaakt van de natuur en dat je verbonden bent met al wie mee dat water induikt. Maar wel opletten voor wie zich geïnspireerd voelt. In België is zwemmen in open water – ook in zee – in principe verboden, tenzij er redders aanwezig zijn. De Zwammadammen hebben een toelating, zomaar in het water gaan mag niet. Gelukkig woon ik op vijf minuten stappen van de zee en kan ik hen nog vergezellen.

“Door in het water te gaan, valt er nog een grens weg”, vult Karen aan. “We merken ■

Het recept van Natasja van der Meer

Na haar boek over de brandnetel verschijnt nu Het paardenbloemenboek van Natasja van der Meer. ‘Voor mij was het de logische opvolger. De paardenbloem is even geneeskrachtig en net zo schromelijk ondergewaardeerd.’

Tekst Brigitte Vermeulen

Koken met paardenbloemen, hoe kom je er op?

“Ik ben beeldend kunstenaar van beroep en verdiep me graag in de natuur, ook vanuit mijn interesse om er mee aan de slag te gaan met mijn kunst. Zo volgde ik een cursus over de geneeskracht van planten en diende ik hiervoor als project een plant uit te kiezen die ik een jaar lang moest volgen. Mijn keuze viel in eerste instantie op de brandnetel, een plant met zoveel boeiende eigenschappen en tegelijk zwaar ondergewaardeerd. Ik heb daar toen zoveel uit geleerd dat het idee om er een boek over te schrijven vorm kreeg. Dat project is me heel goed bevallen, ik vond het heerlijk om te doen. Me helemaal verdiepen in alle onderdelen en eigenschappen van één plant, daar haalde ik enorm veel voldoening uit. Zo besloot ik om hetzelfde te doen voor de paardenbloem. Voor mij was die de logische opvolger van de brandnetel: even geneeskrachtig en net zo schromelijk ondergewaardeerd. De paardenbloem heeft echt heel veel te bieden.”

Wat is er nu zo heilzaam aan de paardenbloem?

“Paardenbloemen zijn in het voorjaar vaak een van de eerste bloemen die bloeien. Daarmee vormen ze een belangrijke voedselbron voor insecten zoals bijen en vlinders, en zijn ze cruciaal voor de biodiversiteit in elke tuin. Het is zo jammer dat paardenbloemen worden beschouwd als onkruid. Ze groeien overal om ons heen en we doen er niks mee. Wist je dat ze zelfs meer vitaminen en mineralen bevatten dan spinazie?”

dier en zorgen voor ongelofelijk veel leven in de tuin. Laat ze dus vooral staan!”

In je boek licht je toe dat je echt alle onderdelen van de paardenbloem kan gebruiken?

“De paardenbloem is inderdaad zelfs een van de weinige planten waar je alles van kan gebruiken: zowel de wortels, bladeren, stengels als de bloemen. De meeste mensen kennen wel brandnetelthee of brandnetelsoep, maar ook paardenbloemen kan je prima eten. Heb je al gehoord van molsla? Dat wordt als delicatesse aangeboden, het zijn de jonge blaadjes van de paardenbloem. Ze zijn nog niet zo bitter als de volwassen exemplaren en uitstekend geschikt om rauw te eten of te stoven. De blaadjes kan je qua toepassing het best vergelijken met rucola, ze zien er ook hetzelfde uit. Met de wortels kan je koffie maken, de zogenoemde ‘armeluiskoffie’, een beetje vergelijkbaar met chicorei. De gele bloemen hebben dan weer een meer zoete toets. Zij zien er prachtig uit om je bord af te werken, maar zoals in dit recept voor risotto kan je ze ook opeten.”

‘Wist je dat paardenbloemen zelfs meer vitaminen en mineralen bevatten dan spinazie?’

Kan ik gewoon aan de slag met paardenbloemen die ik in mijn eigen tuin pluk?

“Deze veelzijdige plant zuivert je bloed, stimuleert de spijsvertering en verbetert je leverfunctie. Doordat afvalstoffen uit je lichaam worden afgevoerd, geeft dit je zelfs een boost van energie. Ze passen perfect bij het voorjaar, om je uit je winterdip te helpen. Kortom, paardenbloemen zijn gezond voor mens en

“Natuurlijk! Wees er wel zeker van dat er op de plaats waar je wil plukken niet wordt gespoten met pesticiden en ook geen honden of katten rondlopen. Voor de rest hoef je je oogst alleen even te spoelen voor je ze gaat gebruiken. De bloemen bloeien enkel in het voorjaar, die kan je helaas niet lang bewaren. Maar de blaadjes kan je het hele jaar door oogsten. Vind je de volwassen blaadjes misschien te bitter? Als je ze plukt, groeien er opnieuw jonge blaadjes aan die een stuk zachter van smaak zijn. Het proberen waard!”

RISOTTO NET EVEN ANDERS

INGREDIËNTEN

2 sjalotten • 4 teentjes knoflook • scheutje olijfolie • 300 g risottorijst • 150 ml witte wijn • 1 liter groentebouillon • 100 g walnoten • 2 el gistvlokken • 1 tl knoflookpoeder • zout en peper • 12 cherrytomaatjes • 1 handjevol verse paardenbloembladeren, gewassen en droog gedept • 1/2 handjevol verse lintbloemen van de paardenbloem

ZO MAAK JE HET

1. Snipper de sjalotten en snijd de knoflook fijn. Fruit beide in een pan met olijfolie.

2. Voeg de risottorijst toe en bak deze een paar minuten mee. Blus af met de witte wijn en laat de rijst de wijn opnemen terwijl je roert.

3. Voeg nu steeds een beetje groentebouillon toe en herhaal dit, totdat de bouillon op is en de rijst zacht.

4. Stamp intussen de walnoten in de vijzel fijn en meng met de gistvlokken, het knoflookpoeder en wat zout en peper. Voeg de helft van dit mengsel toe aan de risotto en roer goed door elkaar.

5. Snijd de tomaatjes in tweeën en de paardenbloembladeren in grove stukken. Serveer de risotto met de bladeren, lintbloemen en tomaatjes en garneer met de rest van het walnotenmengsel.

Het paardenbloemboek –Recepten voor eten, drinken, gezondheid & schoonheid is uitgegeven bij Terra.

WIN WIN WIN Markant Magazine mag drie exemplaren weggeven van Het vegan bakboek. Mail naar wedstrijden@ vrouwennet.be

Van potvis tot gerstenat Markante

EEN VERRASSENDE ONTDEKKINGSREIS

MET VALENTIJN, TUBBY EN NAPOLEON

Ga met ons mee op een inspirerende vierdaagse vol cultuur, geschiedenis en culinaire verwennerij! De Markante Midweek aan Zee 2025 belooft opnieuw een onvergetelijke ervaring te worden, waar genieten en gezelligheid centraal staan.

» Culinaire beleving: Rondleiding door hotelschool Ter Duinen, gevolgd door een verfijnde lunch in restaurant Escoffier

» Maritieme ontdekking: Bezoek aan potvis Valentijn in het vernieuwde NAVIGO-museum

» Historische stadswandeling in het charmante Poperinge

» Verhalentocht in Talbot House: De iconische Britse soldatenclub uit WOI, opgericht door aalmoezenier Philip “Tubby” Clayton

» Bier en hop in de Westhoek: Een fascinerende reis door de biercultuur in het Hopmuseum

» Intrigerende lezing: Napoleon en zijn vrouwen – een boeiende inkijk in het leven van de vrouwen van de Franse keizer

Kostprijs

550 euro voor leden

625 euro voor niet-leden

Inbegrepen in de prijs

» Alle overnachtingen in Ter Helme, Oostduinkerke

» Alle maaltijden (3x ontbijt – 3x lunch – 3x diner) en standaard voorziene dranken

» Alle activiteiten en het autocar- en treinvervoer tijdens de daguitstappen

Inschrijven

Inschrijven vanaf

1 maart 2025 via markantnet.be/reizen

» Het aantal deelnemers is beperkt tot 40

» Snel inschrijven is de boodschap

midweek

aan zee

Voor Markant-dames en vriendinnen vanaf 55 jaar

Rustig modebeeld met rijke accenten

Zachte, warme natuurtinten, eenvoudige belijningen en mooie materialen zorgen voor een rustig, stijlvol modebeeld dat een vervolgverhaal brengt op de ‘quiet luxury’-trend van vorige seizoenen. Het grote verschil schuilt in de details: artisanaal borduurwerk, haakwerk en kant zorgen voor een mooie meerwaarde.

Tekst Lut Clincke

www.alysi.com

Stijlvol broekpak, van Riani. www.riani.com

Roomkleurige polo en bruine kokerrok, van Vince. www.vince.com

KOFFIE, CHOCOLADE EN CO. Trendkleur dit jaar is ‘Mocha Mousse’, een warmbruin dat gezelligheid oproept, precies wat we nodig hebben in sombere tijden. De kleur werd vaak op de catwalk gespot, soms in combinatie met lichtere tinten zoals koffieverkeerd, beige, zandkleuren en ecru. Dit rustige en natuurlijke modebeeld komt helemaal tot zijn recht in fris katoen en linnen samenstellingen. Ook de safari-chic look sluit erbij aan. Denk stoere hemdjassen en safarijasjes, pantalons, rokken en shorts met grote cargozakken. Strohoeden, tassen en riemen in gevlochten raffia en naturel leder maken de stijl af. Warmbruine top en bijhorende doorknooprok, van Xandres. www.xandres.com

Oversized blazer en wijde jeans, van Alysi.

Bedrukte kimono, van Psophia. www.psophia.com

Wijde, jurk in een combinatie van twee lagen met horizontale en verticale strepen, van Christian Wijnants. www.christianwijnants.com

VAN PASTELS TOT PITTIGE KLEUREN

Pastels blijven goed vertegenwoordigd, met de focus op roze schakeringen, lichtblauw, zachtgeel en watergroen. Vaak worden ze onderling gecombineerd in tiedye-prints en in bloemmotieven. Mag het wat pittiger? Fluogroen, felrood, oranje, limoengroen en felgeel brengen wat leven in de brouwerij.

Frisgroene jurk, van Furore. www.furore.fashion

Gestreepte bloes met bijhorende rok, van Max Mara. www.maxmara.com

STREPEN ALOM

Marinestrepen vormen een rots in de zomerse modebranding. Ook dit seizoen maken ze deel uit van de relaxte maar chique Rivièra-stijl. Daarnaast zien we alle mogelijke varianten op de streep. Van schuin, breed of heel subtiele microstrepen tot uitgelopen en scherpe ver sies. Onderling gecombineerd vormen ze een geslaagd grafisch lijnenspel. Strepen worden ook gecombineerd met bloemen of met andere drukke prints. Gestreepte hemden en hemdjur ken in frisse popeline of in luchtige seersucker houden het dan weer eenvoudig.

Stijlvol lijnenspel in zwart-wit, van Marie Méro. www.mariemero.be

Witte bloes met detail in borduurwerk, van Mayerline. www.mayerline.be

ARTISANALE ACCENTEN

Safari-chic stijl in kaki broderie anglaise, van Caroline Biss. www.carolinebiss.com

Roomkleurige kanten rok en chocoladebruin hemdjasje, van Selected Femme. www.selected.com

Sereen en uitgepuurd, maar niet basic, dat is de teneur van de zomer. Artisanale details en rijk bewerkte stoffen maken inderdaad het verschil. Een tijdloze trench verrast dankzij een kleurige, geborduurde bloem. Een effen bloes springt in het oog dankzij een grote ruche of een bloemvormige broche. Een grote strik maakt een effen wit hemd meteen feestelijk. Outfits in broderie anglaise of in haakwerk maken het luchtig en een tikje nostalgisch. Wie zelf aan de slag wil met een basic kledingstuk, kan kiezen uit een waaier van workshops, van Japanse borduurtechnieken tot artisanale printtechnieken.

Top in transparant haakwerk van Y.A.S. www.y-a-s.com

Combinatie van verschillende stoffen voor een hippe recycling-stijl, van Mayerline. www.mayerline.be

RECYCLING ALS STIJLELEMENT

Safari-jasje en short in breiwerk met lurex accent, van Marc Cain. www.marc-cain. com

Onder het motto ‘verwerk die berg stofoverschotten en vermijd nieuwe productie’ pakken steeds meer ontwerpers uit met beperkte reeksen, gemaakt van reststoffen. Ondertussen volgt de hele textielindustrie. Kleren worden gemaakt van gerecycleerde materialen, al dan niet gecombineerd met nieuwe. Maar het hele recycling-gebeuren heeft ook zijn invloed op de stijl: een zakelijke blazer krijgt mouwen in een kleurrijke, luxe stof aangemeten, een gestreept hemd heeft inzetstukken in een foulardstof. Het wordt een trend op zich: de meer commerciële merken combineren verschillende prints in een zelfde kledingstuk, met het effect van een recyclagelook. Fake of authentiek: aan iedereen de keuze.

Tessa Borrenberghs’ tijdloze mode: voor elk figuur en op bestelling

In amper vier jaar tijd ontpopte de Limburgse Tessa Borrenberghs (28) zich van productdesigner tot duurzame modeontwerpster. Dit jaar schakelt ze een versnelling hoger en wil ze internationaal gaan.

Tekst Lut Clincke

Tessa Borrenberghs behaalde in 2020 een masterdiploma in Product Design aan de LUCA School of Arts in Genk.

Daarna verdiepte ze zich in een studie

Sustainability Business Management aan de Universiteit van Cambridge. Ze liep tijdens haar studies stage in Kopenhagen, een stad waarop ze verliefd werd, maar waar ze nog meer doordrongen werd van de duurzame gedachte. Toen ze pas afgestudeerd was, brak corona uit, waardoor ze haar kansen op een job zag verdampen. Omdat ze toen al kleren voor zichzelf maakte, begon ze mondmaskers te stikken voor zorgverleners. In september 2020 bracht ze een eerste kleine kledingcollectie op de markt en enkele maanden later volgde een volwaardige collectie die meteen succes had. De combinatie van tijdloosheid, elegantie en duurzaamheid sloeg aan.

fietste en zijn foto ging viraal. Ondanks de grote interesse van buitenlandse boetieks, houdt Tessa de boot echter nog even af. “Ik wil eerst mijn nieuwe showroom op punt zetten, een nieuw logo ontwikkelen en mijn collectie aanpassen aan een cliënteel vanaf 30 jaar”, vertelt ze. “Voordien viel mijn kleding vooral in de smaak bij een jong cliënteel. Begin februari kwam de nieuwe collectie uit die enkel op bestelling gemaakt wordt zodat er geen productie-overschotten zijn. Het seizoen daarna begin ik met de verkoop via multimerkboetieks. Ik wil mijn tijd nemen om de productie grondig voor te bereiden via externe partners. Het systeem van voorafbestelling wil ik blijven handhaven. Ik voeg er nog een kleine hoeveelheid stock aan toe voor in mijn nieuwe showroom. Met die kleine stock kunnen we ook speciale projecten en lastminuteverkopen opvangen.”

“Bij elke productie zullen er onvermijdelijk kleine restanten zijn, maar deze zullen we verwerken in het eigen atelier tot exclusieve stukken die enkel te verkrijgen zijn in mijn showroom. Met dit systeem kunnen we onze ecologische voetafdruk zo beperkt mogelijk houden.”

www.borrenberghs.com ■

‘De restanten van de productie zullen we verwerken tot exclusieve stukken’

Een jurk die elke vrouw flatteert dankzij stropjes die je naar wens kan aanpassen en die zo accenten legt waar je wil, afhankelijk van je figuur maar ook van de gelegenheid waarvoor je de jurk draagt. Dit is een van de veelzijdige ontwerpen van Tessa, die zichzelf in de eerste plaats als een productdesigner beschouwt.

GESPOT DOOR VOGUE

Dit jaar wordt een kantelpunt voor Tessa: ze maakt zich klaar voor een internationale doorbraak. Veel heeft te maken met haar deelname aan de Copenhagen Fashion Fair in augustus 2024. Ze was een van de slechts vier geselecteerden die een plaats kregen in de groepsshowroom

In Our Name, een initiatief van MAD (Mode and Design) Brussels, Flanders DC en WBDM (Wallonie-Bruxelles Design Mode), dat talentvolle Belgische designers die focussen op vernieuwing en duurzaamheid een duwtje in de rug geeft. Die springplank bleek voor Tessa een schot in de roos. Een streetstylefotograaf die de Copenhagen Fashion Week coverde voor Vogue, spotte een influencer die in een Borrenberghs-jurk door Kopenhagen

“Als zij een rolmodel zijn, kan ik dat ook”

Lisa en Laetitia van Vrouwennet vertellen over vrouwenkracht in de Dominicaanse Republiek

Een halfjaar geleden lanceerde onze ngo Trias de oproep om deel te nemen aan Trias Connects, een uitwisselingsreis over inclusief ondernemerschap in de Dominicaanse Republiek. Lisa De Witte, aanbodverantwoordelijke en beleidsmedewerker bij Vrouwennet, en Laetitia Hancart, kersverse inclusieambassadeur van Vrouwennet, aarzelden geen moment om hun organisatie te vertegenwoordigen. We spraken hen over hun reiservaringen en de vrouwenkracht in het land.

Tekst: Esther Proesmans Foto: Neovisual

Waarom besloten jullie mee te gaan met Trias Connects?

Lisa: “Voor mij was het een unieke kans om te leren over vrouwelijk ondernemerschap in een andere context. Het was inspirerend om te zien hoe ze in een machocultuur vooruitgang boeken. Dominicaanse vrouwen doorbreken, net als wij, vooroordelen en ongelijkheid.”

Laetitia: “Ik zag de oproep in de mail gericht aan lokale afdelingsvoorzitsters van Vrouwennet en was meteen enthousiast om na Trias Connects inclusieambassadeur te worden. Tijdens de reis wilde ik vooral leren hoe organisaties daar vrouwen van verschillende achtergronden betrekken en zo mijn rol als inclusieambassadeur versterken.”

Wat vonden jullie verrassend aan de Dominicaanse cultuur?

Lisa: “De samensmelting van culturen die tot uiting komt in muziek, dans, het eten en samenleven. Dat herken je in het lokale poppetje zonder gezicht: het staat symbool voor de vele gezichten van een Dominicaanse vrouw, want er zijn veel invloeden van Europese, Amerikaanse en Afrikaanse culturen, die door de geschiedenis heen elkaar hebben beïnvloed.”

Jullie brachten ook een bezoekje aan bananentelers. Wat is jullie daarvan bijgebleven?

Lisa: “Het sociale engagement van de coöperatie van bananentelers was een eye-opener. Ze bieden met ondersteuning van Trias niet alleen werk aan, maar ook medische zorg voor ondernemers en hun families, alsook kinderopvang en schoolbeurzen voor kinderen van ondernemers. Ongelooflijk hoe de coöperatie onderneemt met impact op hun omgeving!”

Laetitia: “Bij mij is het verhaal van een bananenteelster blijven hangen. Ze werkte jarenlang in de schaduw van haar man, maar besloot dat ze meer wilde. Dankzij de leiderschapstraining van Trias kreeg ze de kracht om voor zichzelf en haar dochter op te komen. Het bedrijf zou automatisch naar haar zoon gaan, maar nu heeft haar dochter een stem in het familiebedrijf. Deze vrouw gaf niet alleen zichzelf, maar ook de volgende generatie nieuwe kansen.”

Wat heeft jullie het meest geraakt tijdens de reis?

Laetitia: “Ik was diep onder de indruk van hoe de vrouwen in de Dominicaanse Republiek hun kracht hervinden via de

leiderschapstrainingen van Trias. Ze straalden zoveel zelfvertrouwen uit, terwijl ze vertelden dat dit ervoor niet zo was. Dat proces van onzekerheid naar leiderschap vond ik enorm inspirerend. Ik ben zelf tienermoeder en heb geen hogere studies gedaan, maar hun verhalen gaven me een extra boost: als zij kunnen doorgroeien naar een krachtig leiderschap, weet ik dat ik ook de mogelijkheid heb om verder te groeien en anderen te inspireren!”

Lisa: “Wat me opviel was hoe vrouwen er elkaar versterken. Ze willen niet alleen zelf groeien, maar ook anderen in hun gemeenschap én daarbuiten vooruithelpen door te kennis van die leiderschapstrainingen door te geven, omdat ze zich bewust zijn dat ze zo meer impact kunnen genereren. Zo zetten ze zich in voor meer samenwerking, solidariteit en wederzijds respect. Dat was herkenbaar, want met ons Fempreneurs mentoringprogramma streven we hetzelfde doel na.”

Hoe gaan jullie binnen Vrouwennet aan de slag met die nieuwe kennis?

Lisa: “Met de nieuwe werkgroep inclusie gaan we tools ontwikkelen waarmee lokale afdelingen kunnen aftoetsen hoe inclusief ze te werk gaan én hoe ze hierin kunnen groeien. We denken ook rolmodellenworkshops uit waarin teamleden elkaar inspireren en versterken, net zoals we dat in de Dominicaanse Republiek hebben gezien. Daarnaast verzamelen we de komende jaren info over de motivaties en drempels voor vrouwelijk ondernemerschap, zoals ongelijke zorg- en huishoudelijke taakverdeling. Onderneemsters moeten kunnen rekenen op een ondersteunend netwerk om zich volop te ontplooien.”

Laetitia: “Ik wil als inclusieambassadeur een inspiratiebron zijn voor anderen. Trias Connects heeft me geleerd dat verandering mogelijk is, zelfs in een machocultuur. Die boodschap wil ik binnen Vrouwennet verspreiden en andere vrouwen inspireren om hetzelfde te doen. Daarbij wil ik in eerste plaats onze voorzitters als rolmodellen betrekken in dit verhaal.”

Oproep:

Word

inclusieambassadeur

van Vrouwennet

Heb je een hart voor diversiteit en wil jij de inclusieve boodschap van Vrouwennet mee helpen verspreiden? Versterk Laetitia dan als inclusieambassadeur van Vrouwennet.

Mail naar Lisa via lisa.dewitte@vrouwennet.be met jouw motivatie of voor meer info.

Over Trias

Vrouwen een eerlijke kans geven om als onderneemster hun talent te ontplooien. Daar zijn Markant en Trias elke dag mee bezig. Als internationale nonprofitorganisatie versterkt en verbindt Trias ondernemende vrouwen wereldwijd via hun ondernemersorganisaties, gedreven door mens en milieu.

Lees meer via trias.ngo.

Laetitia & Lisa

MAGDA MICHIELSENS PLAATST ZES VROUWELIJKE FILOSOFEN IN DE SCHIJNWERPERS

‘Het is de ratio die ons als mens vooruithelpt’

Even verlicht. Zo heet het nieuwste boek van Magda Michielsens Daarin bespreekt ze het werk van Rosa Luxemburg, Ayn Rand, Hannah Arendt, Susan Neiman, Martha Nussbaum en Elisabeth Badinter. ‘Met de ene heb ik al wat meer affiniteit dan met de andere, maar al schrijvend heb ik van de zes vrouwen gehouden.’

Tekst Nathalie Dirix

Het boek kwam er op vraag van de uitgever, omdat ze al vele jaren cursussen en lezingen geeft over over vrouwelijke schrijfsters en filosofen. “Je zou me een professionele feministe kunnen noemen”, zegt Magda Michielsens, die jarenlang Vrouwenstudies doceerde aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en de UAntwerpen. “Vrouwen in de filosofie en beeldvorming van vrouwen in de media zijn onderwerpen die me nauw aan het hart liggen. Emancipatie, vooruitgang, ontwikkeling, vrijzinnigheid en zelfstandigheid zijn de grote thema’s die me al als jonge vrouw aanspraken. Ik stelde echter vast dat ze voor vrouwen van mijn generatie allesbehalve een evidentie waren. Ik doctoreerde in 1973 als eerste vrouw in moraalwetenschappen aan de Rijksuniversiteit Gent. Na mij duurde het nog dertig jaar voor de volgende vrouw er aan die afdeling filosofie doctoreerde.”

Je boek werd opgebouwd als een sextet van vrouwelijke filosofen. Wat bindt hen ondanks hun verschillen?

“De rode draad tussen Rosa Luxemburg, Ayn Rand, Hannah Arendt, Susan Neiman, Martha Nussbaum en Elisabeth Badinter is hun verlichte en rationele blik naar de wereld. Het zijn zes vrouwen die zich engageren voor emancipatie. De vooruitgangsgedachte drijft hen. Diezelfde drijfveren herken ik in mijn leven. Ik ben geboren in 1944. De periode na de oorlog werd door wederopbouw gekenmerkt. Ik herinner me nog levendig de puinen die in Antwerpen door de bombardementen veroorzaakt waren. Ze voedden een tijdsgeest waarin er geen ruimte en tijd was om veel te klagen. Hard werken en bouwen aan een betere toekomst was het adagium.”

Rosa Luxemburg en Ayn Rand belichten de thema’s ‘collectivisme vs. individualisme’ in Even verlicht.

“Rosa Luxemburg is een rood icoon dat haar idealisme met de dood bekocht. In 1919 werd ze vermoord omdat ze de leiding genomen had in een poging in Duitsland na WO I een communistisch regime te starten. Zij wilde een maatschappij waarin absolute gelijkheid gold. Een dicatuur van het proletariaat. Zij verdedigde het afschaffen van het privébezit, het opeisen van voedselverdeling

door de overheid, het tenietdoen van elke vorm van hiërachie. Samen met Karl Liebknecht vormde zij de top van de revolutionaire Spartacusbond.”

“Ayn Rand, van Russische afkomst, kende de keerzijde van dat soort communistische maatschappij maar al te goed. Heel haar leven schreef ze om mensen ervan te doordringen hoe kostbaar vrijheid en individualiteit zijn. Zij kon getuigen hoe het collectivisme waar Rosa Luxemburg voor stond mensen hun kansen, bezit en eigenwaarde ontnam. Voor Ayn Rand vormde de ontplooiing van het individu de basis van een gezonde samenleving. Zelfbewustzijn en aan zichzelf denken zag zij net als de pijlers van de gemeenschap.”

een overtuigde nazi was. Hij wist heel goed wat er aan de hand was. Susan Neiman vergeeft Hannah Arendt echter voor die misinterpretatie. Ze stelt dat Arendt een filosofe en geen historica was (lacht).”

Hoe kijk jij naar ‘de banaliteit van het kwaad’?

“Door die stelling gaat er volgens mij te veel aandacht naar de idee dat het kwaad in elk van ons zou zitten en te weinig naar

‘Ik doctoreerde aan de RUG als eerste vrouw in moraalwetenschappen’

Twee totaal tegenstelde visies.

“Wat mij vooral boeide, is dat Ayn Rand kon ervaren wat Rosa Luxemburg wilde realiseren. Ze schreef er onder meer het boekje Anthem over. Daarin argumenteert ze op meesterlijke wijze hoe een systeem van puur collectivisme niet werkt. Als je mensen hun bezit en motivatie afneemt en alleen als pionnen van een regime inzet, ben je gedoemd te mislukken. Om goed te kunnen presteren heeft een mens idealen, motivatie en vrijheid van denken nodig. Ook haar boek We the Living gaat daarover.”

Bij Hannah Arendt en Susan Neiman focus je vooral op hun visie op het kwaad. Hoe gelijklopend of verschillend is hun kijk?

“Susan Neiman staat als het ware op de schouders van Hannah Arendt. Zij bouwt verder op haar ideeën. Wat haar niet belet voor een groot stuk mee te gaan in de kritiek die Hannah Arendt soms krijgt op haar analyse van de figuur Adolf Eichmann. Naar aanleiding van zijn proces spreekt Hannah Arendt over de banaliteit van het kwaad.”

“Arendt zag hem als het prototype van een kleine garnaal die de bevelen van hogerhand uitvoerde. Maar later is gebleken dat hij, als coördinator van het Jodentransport,

de invloed van ideologieën om negativiteit en onbehagen in de mens aan te wakkeren. Susan Neiman toont in haar boeken mooi aan dat het kwaad kan geschieden doordat er een opeenstapeling van factoren plaatsvindt.”

Martha Nussbaum en Elisabeth Badinter bracht je samen rond ‘emoties’. Hoe kijkt de eerste naar menselijke emoties?

“Martha Nussbaum is een liberale, progressieve filosofe. Haar cognitivistische emotietheorie benadrukt dat denken en voelen één geheel vormen. In haar boek Politieke emoties stelt ze dat de link tussen politiek en emoties automatisch gemaakt wordt bij rechtse politieke partijen. Maar ook centrum- en linkse partijen spelen in op de emoties van de burgers. Zij moedigt dit aan en wil het versterken. Persoonlijk vind ik het een vreemde houding dat zij als liberale filosofe met een open geest pleit voor een manier van aan politiek doen die wij met demagogie en manipulatie associëren.”

“Het koninkrijk van de angst is een van haar vele boeken over de combinatie van emoties en politiek. Het kwam acht jaar geleden uit na de verkiezing van Trump als Amerikaans president. Daarin beschrijft

ze uitvoerig verschillende soorten angst, omdat ze vindt dat er op dat ogenblik in de VS veel angst heerste. Het is me niet zo duidelijk of ze deze angst ziet als basis voor het stemgedrag van de kiezers van Trump of dat angst het resultaat is van de verkiezing van Trump.”

Elisabeth Badinter schreef in 1980 De mythe van de moederliefde. In dat boek geeft ze een historische kijk op het moederinstinct. Wat kunnen we van haar leren?

“Ze buigt zich over de vraag waarom vele moeders in de 18de eeuw hun kind aan een min uitbesteedden. Gebaseerd op dat historisch feit kun je je afvragen of moederliefde niet voor een groot deel gecultiveerd wordt en dus een sociale constructie is. Die vraag maakte dat haar boek destijds veel opschudding veroorzaakte.”

“Recent werd haar boek in het Nederlands heruitgegeven onder de aangepaste titel De mythe van het moederschap. Voor mij is dit een essentieel verschil. Moederschap is een instituut, moederliefde daarentegen een emotie. Volgens mijn informatie werd de titel op vraag van Badinter veranderd. Wat de reden ook is, het boek doet ons in ieder geval stilstaan bij het gegeven dat moederliefde geen evidentie is.”

dere, maar al schrijvend heb ik van de zes vrouwen gehouden. Ik heb ervan genoten door hen verlicht te worden. Het was meer dan een aangename ervaring me in hun leven en werk onder te dompelen.”

Met wie van de zes filosofen zou je het liefst in dialoog willen gaan?§ “Elisabeth Badinter. Wij zijn leeftijdsgenoten. Zij verpersoonlijkt dezelfde westerse waarden die ook mij na aan het hart liggen. In een documentaire hoorde ik haar aan het einde zeggen: ‘Je suis sur le point de tout perdre.’ Dat zegt ze omdat een archief waar ze veel informatie uit geput had, afgebrand is. Ze zegt het ook omdat ze de samenleving de voorbije jaren erg zag veranderen. Haar Frankrijk gaat teloor. Haar man Robert Badinter, een

“Omwille van hun rationaliteit. Voor mij is dat de essentie van verlicht denken. Ik besef dat wij als mens een mix van ratio en emotie zijn. Maar het is de ratio die ons vooruithelpt. Dankzij het denken overleven we en kunnen we vooruitgang maken. De ratio is trouwens ook een manier om met mijn medemens contact te maken. En niet onbelangrijk: het zijn zes filosofes die internationaal grote herkenning krijgen.”

Hoe kijk jij naar ouder worden?

‘Ik voel niet dat ik

80 ben. Ik werkte altijd graag hard, ook nu nog’

Wat wil je met de titel Even verlicht uitdrukken?

“Met het woord ‘even’ benadruk ik dat mijn boek voor een klein moment van verlichting zorgt. Je kunt het een filosofische bezinning aan de hand van de rede noemen. Een soort van intermezzo in het drukke bestaan. Maar het woord ‘even’ heeft nog een andere betekenis. Ik wil ermee aangeven dat die zes vrouwelijke filosofen net zozeer als mannelijke filosofen die het verlichtingsdenken claimen, over een grote denkkracht beschikken.”

Worden wij ook eventjes verlicht door hun inzichten?

“Inderdaad. Dat effect heb ik met de zes vrouwen evenzeer ervaren (lacht). Ik werd even door hun denken verlicht. Met de ene heb ik al wat meer affiniteit dan met de an-

symbool van grote idealen, was zestien jaar ouder dan zij en overleed in februari 2024.”

“Haar consequent gedrag vind ik inspirerend. Ze was lid van de commissie die opgericht werd naar aanleiding van het al dan niet publiceren van de Mohammedcartoon in Charlie Hebdo. Ze verdedigde er met vuur de waarden waarvoor ze staat: vrijheid van denken en vrijheid van spreken. Ze maakte duidelijk dat ze haar kritiek op de islam en het islamisme niet zou doodzwijgen. ‘Ik ben geen filosofe die thuis Voltaire bestudeert en waardeert, maar het hier niet opneemt voor de principes waarvoor hij als denker staat.’ Ze was ook onderneemster. Vele jaren was ze voorzitter van de raad van bestuur van het Franse reclameconcern Publicis, waarvan haar vader de oprichter was.” Waarom koos jij net voor deze zes?

“Ik ben nu 80, maar dat voel ik niet. Mijn leven werd altijd gekenmerkt door hard werk en zelfs nachtwerk. Ik deed en doe dat nog altijd graag. Ik vind het zalig om me in alle rust onder te dompelen in een materie die me boeit. Rust heb ik altijd al opgezocht, ook toen mijn leven superdruk was. Als ik me in iets verdiep, dan krijgt het mijn volle aandacht. Het beeld op de cover van mijn boek refereert daarnaar. Het is een kloostertuin in Rome. De sereniteit van dat soort omgeving spreekt me bijzonder aan.”

“Martha Nussbaum schreef het boek Aging Thoughtfully. Wat vaak terugkeert, is het belang van de erkenning van de uniciteit onder ouderen en van de schadelijke effecten van negatieve stereotypes over ouderdom. Ze doceert op haar 77ste nog aan de universiteit van Chicago.

Ze heeft medelijden met haar Europese collega’s die zoals ik rond hun 65ste met pensioen moeten. Ik had nog willen doorgaan met lesgeven. Hoewel de overheid voor mij besliste dat dit verleden tijd is, zal dat me niet beletten verder te blijven doen wat ik graag doe: boeiende vrouwen in het licht zetten.”

Even verlicht is uitgegeven bij Acco Uitgeverij.

WIN WIN WIN Markant Magazine mag drie exemplaren weggeven. Mail naar wedstrijden@ vrouwennet.be

NON-FICTIE

Ik ben geen man

Brood

TUSSENTITEL 2

“Op de foto is niets te zien. U zou zich prima moeten voelen, mevrouw!” In Ik ben geen man vertelt de Nederlandse Mirjam Kaijer over hoe artsen haar klachten jarenlang niet serieus namen. De ex-verpleegkundige en journalist deed er – zoals zoveel vrouwen – veel te lang over om de juiste diagnose te krijgen. In ons dossier kon je al lezen dat dit komt voort uit een historisch gegroeide genderdatakloof, omdat onderzoek bijna uitsluitend op mannen werd uitgevoerd. Mirjam is oprichter van Voices for Women, de stichting die pleit voor genderspecifieke zorg. Ook dit boek roept op tot beter wetenschappelijk onderzoek naar manvrouwverschillen in de zorg.

Ik ben geen man is uitgegeven bij Acco.

WIN WIN WIN Markant Magazine mag drie exemplaren weggeven. Mail naar wedstrijden@vrouwennet.be

EXPO

When We See Us

Hoe hebben kunstenaars uit Afrika en de diaspora het dagelijks leven in de afgelopen eeuw afgebeeld?

Koyo Kouoh, directeur en hoofdcurator van Zeitz MOCAA in Kaapstad, en haar team proberen de vraag te beantwoorden met deze expo. Bozar presenteert deze caleidoscoop van pan-Afrikaanse figuratieve schilderkunst van de jaren 1920 tot heden. Geïnspireerd door Ava DuVernays serie When They See Us, weerspiegelt de titel van de tentoonstelling When We See Us een fundamenteel perspectief dat de pan-Afrikaanse zelfrepresentatie en wereldwijde subjectiviteit verkent. De ongeveer

KUDZANAI-VIOLET HWAMI, AN EVENING IN MAZOWE, 2019, COURTESY OF JORGE M. PÉREZ COLLECTION, MIAMI © KUDZANAI-VIOLET HWAMI

150 werken van zo’n 120 kunstenaars zijn gegroepeerd in zes thema’s: ‘Het Alledaagse’, ‘(Feest)Vreugde’, ‘Rust’, ‘Sensualiteit’, ‘Spiritualiteit’ en ‘Triomf en Emancipatie’. De expo, ontworpen en uitgevoerd door Zeitz Museum of Contemporary Art Africa (MOCAA) in Kaapstad, toont werken van Nina Chanel Abney, Olusegun Adejumo, Tunji Adeniyi-Jones, Kudzanai-Violet Hwami (foto), Gavin Jantjes en vele anderen. Nog tot 10 augustus in Bozar in Brussel. Tickets kosten 18 euro (basistarief). www.bozar.be

KINDERBOEK

Op avontuur met Imani

Als Imani op een dag uit school komt, is haar huis verdwenen, samen met haar mama en broertje. Waar het huis die ochtend nog stond, groeit nu een veld bloeiende orchideeën. Imani raakt in paniek – ze is bang dat zij haar mama en broertje liet verdwijnen. Ze voelt namelijk dat ze geen gewoon meisje is, er gebeuren wel vaker onverklaarbare dingen als ze boos of verdrietig is. Imani vlucht naar haar beste vriendin Yuna. Met hulp uit een onverwachte hoek proberen ze uit te zoeken hoe ze dit mysterie kunnen oplossen. Die zoektocht brengt hen verder dan ze ooit zijn geweest. Imani en de groene revolutie is het

eerste kinderboek van Soe Nsuki, die behalve auteur ook comedian en tv-maker is. Het is een spannende kinderroman geworden.

Imani en de groene revolutie is uitgegeven bij Horizon.

WIN WIN WIN Markant Magazine mag drie exemplaren weggeven. Mail naar wedstrijden@vrouwennet.be

FLASH FICTION

Kleinkinderen als inspiratie

Na de publicatie van haar derde historische roman Maria van Oekraïne in april, die aan de tweede druk toe is, verscheen inmiddels een nieuw boek van Mieke Van Dromme. Vlindervleugels is een verzameling van honderd honderdwoordenverhalen, zogenaamde flash fiction, over haar kleinkinderen. “Mijn kleinkinderen zijn vlinders”, zo zegt Mieke. “Met hun vleugelslag beroeren ze mij, laten wat stuif achter op mijn huid en zijn alweer vooruitgevlogen in het helderste daglicht. Dit geluk beschrijf ik met kleine teksten.” De illustraties zijn van haar schoondochter Marjolein Schurmans. Het bevat een DOE-katern, waarin je zelf aan de slag kan gaan om een eigen honderdwoordenverhaal te schrijven.

Vlindervleugels is uitgegeven bij De Boekenmaker.

WIN WIN WIN Markant Magazine mag drie exemplaren weggeven. Mail naar wedstrijden@vrouwennet.be

Markant(e) Reizen voor 2025 in de kijker

Graag zetten we 5 opmerkelijke reizen in de kijker waarvoor je nu nog kan inschrijven.

Wacht zeker niet te lang om je van een unieke reiservaring te verzekeren onder begeleiding van onze fantastische reisbegeleidsters.

Reisbegeleiding door Annemie Wyseure

Fjord Noorwegen & Oslo

5 t.e.m. 13 juni

We ontdekken het beste wat Zuid-Noorwegen te bieden heeft tijdens deze unieke 9-daagse cultuur- en natuurreis. De combinatie van kleurrijke steden, de indrukwekkende natuur, de heerlijke lokale keuken, de gastvrijheid van de bevolking en de variatie in gekozen vervoersmiddelen (bus, trein, boot) staan garant voor een schitterend reisprogramma!

Reisbegeleiding door

Carine De Buck

De wortels van Spanje in Andalusië

21 t.e.m 26 september

Het eerste wat in Oost-Andalusië in het oog springt, zijn de indrukwekkende landschappen met uitgestrekte olijfgaarden, de adembenemende natuurpracht en authentieke witgekalkte dorpjes. Een echte tijdreis door een ongerept stukje Zuid-Spanje waar de Arabische Moren veel sporen hebben nagelaten. We ontdekken o.a. de steden Malaga, Granada en Córdoba en overal heeft Carine enkele opmerkelijke, vrouwelijke verhalen in petto.

Citytrip Oslo

18 t.e.m. 24 augustus

In de laatste 20 jaar heeft deze hoofdstad aan het fjord zich omgetoverd van een stoffige, kleurloze stad naar een bruisende, hippe en moderne stad vol architecturale parels. We gaan Oslo actief ontdekken in al haar facetten: musea, parken, het Oslofjord, moderne architectuur, de levendige binnenstad, de (h)eerlijke keuken,…

Alle actuele info, prijzen en inschrijven via

JE PARTNER OF EEN ANDERE REISGEZEL IS OOK MEER DAN WELKOM OM MEE IN TE SCHRIJVEN!

Reisbegeleiding door HELGA PEETERS

Wonderbaarlijk Cappadocië (Turkije)

20 t.e.m. 29 september

Het landschap van Cappadocië wordt gedomineerd door intrigerende vulkanische kegels en rotsformaties. Vanuit het centrum Göreme bezoeken we ondergrondse steden en huizen, wandelen we tussen de wilde appel- en perenbomen en druivenranken en maken we kennis met de lokale bevolking en hun cultuur.

India, het rijk van de Maharadja’s 6 t.e.m. 20 december

Kleuren, authenticiteit en liefde voor de lokale bevolking, dat vind je allemaal in Rajasthan. De koninklijke paleizen en forten van de Maharadja’s lijken wel uit sprookjes te komen en elke dag ontdekken we een ander verhaal. We maken kennis met het leven zoals het is in de kleinere dorpen en genieten van heerlijke maaltijden op steeds bijzondere, verrassende plekjes.

Vergeten verzetsheldin

Met de Duitse biopic In Liebe, Eure Hilde schetst Andreas Dresen het korte leven van Hilde Coppi in de Tweede Wereldoorlog. Of hoe verzet soms in stilte gebeurt.

Tekst Pierre Raemdonck

De Duitse biopic In Liebe, Eure Hilde duikt in het leven van de hier onbekende Hilde Coppi, die samen met haar man tot de verzetsorganisatie Die Rote Kapelle behoorde. Bij verzetslieden denk je al snel aan zelfbewuste individuen die vanaf het eerste moment in actie komen voor hun idealen, maar Hilde Coppi was in eerste instantie een stille heldin die vanaf 1942 via de liefde voor haar man Hans een rol zou gaan spelen in deze groepering.

In tegenstelling tot veel films over deze periode valt er weinig of geen oorlogsgruwel te bespeuren. Het gaat vooral over de in-

termenselijke evolutie die een mens doormaakt tot wanneer ze de keuze maken om in opstand te komen tegen de dictatuur van de nazi’s.

In een bijna documentairestijl van de cineast bestaat In Liebe, Eure Hilde eigenlijk uit twee delen. Hij vertelt een mooi, innemend liefdesverhaal tussen Hilde en haar tweede man Hans nadat haar eerste man maar niet terugkeert van het Russische front. De intieme scènes, geschetst met kleine gebaren en gesprekken over het leven, tonen een fijnzinnig beeld van een verliefd koppel. Op een gegeven moment belandt Hilde, dan zwanger, in de gevangenis, net als haar man Hans. In de cel komt het tot brutale onder-

vragingen. De onverschilligheid voor haar als zwangere vrouw is groot.

Actrice Liv Lisa Fries brengt Hilde Coppi overtuigend tot leven en laat zien dat deze vrouw geen heldin was bij de geboorte maar uitgroeide tot een koelbloedige verzetsheldin.

Uiteindelijk werd Hilde Coppi geëxecuteerd in 1943. Veel meer dan een chronologische weergave van Hilde Coppi, is In Liebe, Eure Hilde een filmische ode aan de liefde en het moederschap in tragische omstandigheden.

In Liebe, Eure Hilde, vanaf 19 maart in de bioscoop.

Artemis, hét inspiratienetwerk voor de vrouwelijke professional

Wil jij deel uitmaken van een inspirerende community?

Bij Artemis ontmoet je vrouwen die gaan voor hun dromen en visie, hun bochtig ondernemersparcours delen en zo anderen inspireren. Het voelt verrijkend én aanstekelijk om tot dit netwerk van gelijkgestemden te behoren.

Ontdek vijf redenen waarom Artemis precies is wat je zoekt:

Een krachtig lokaal netwerk voor ondernemende vrouwen

Meer dan 60 Artemis-activiteiten aan een voordelig ledentarief

Toegang tot Artemis-opleidingen rond actuele topics

Exclusieve inspiratiereizen

Unieke ledenvoordelen, zoals korting op de WOMED Award

Voor 160 euro per jaar maak je deel uit van hét inspiratienetwerk van de vrouwelijke professional. Geprikkeld om deel uit te maken van een inspirerende community?

Inspiratiereis GroeiKracht

van 11 - 13 juni 2025

www.artemis.be

Deze 3-daagse inspiratiereis is ontworpen door Artemis en Destination voor ambitieuze vrouwen die willen groeien, reflecteren en verbinden in hun ondernemerschap.

Van 11 tot en met 13 juni verblijf je op de unieke locatie Zwier in Vinkeveen (NL), een oase van water en groen, samen met een selecte groep gedreven onderneemsters.

Het programma draait om het opdoen van (zelf)kennis en het delen van ondernemersdromen, uitdagingen en successen. Inspirerende fire chats, ademsessies, yoga en een ijsbad zijn de andere krachtige ingrediënten.

Laat je inspireren door Eva Vissers, die in haar masterclass ‘Inzetten op het e ect van lichaamstaal voor zakelijk en persoonlijk succes’ praktische tips en tricks deelt om je impact te vergroten. We sluiten af met een ontmoeting en lunch met Pascale Naessens, boegbeeld van gezonde voeding.

Prijzen

Artemis-tarief: €1450 incl.btw

Markant/Best Pittig-tarief: €1650* incl. btw

Prijzen zijn exclusief vervoer, carpool onder deelneemsters wordt aangemoedigd.

*Mits supplement van 140 euro ben je combi-lid van Artemis en geniet je van het Artemis - tarief

Inschrijven & info

Uiterste inschrijfdatum: 14/03/2025 Afreis gegarandeerd vanaf 15 inschrijvingen

Zie het inschrij ormulier van GroeiKracht voor de annulatievoorwaarden

Pascale Naessens

GA NAAR

Albanië en Montenegro: cruise vol cultuur

Albanië is door de langdurige isolatie tijdens het communistische regime een relatief nieuwe toeristische bestemming. Tijdens deze cruise van Rivages du Monde, die vanuit Griekenland vertrekt en ook langs Montenegro vaart, ontdekt Anne Somers niet alleen idyllische stranden, maar ook indrukwekkende Unesco-werelderfgoedsites.

Rivages du Monde is specialist in unieke cruisebestemmingen, en Montenegro-Albanië is er daar een van. Albanië wordt steeds populairder en zeker het kusttoerisme floreert, maar wij reisden in oktober, na het hoogseizoen. Voor liefhebbers van cultuur is dit land pas echt een verborgen schat. Overal zijn sporen te vinden van oude overheersers en bezetters. We hopen dat dit land niet zal zwichten voor het massatoerisme.

Albanië grenst aan Montenegro, Kosovo, Noord-Macedonië en ook aan Griekenland, aan de Ionische en Adriatische Zee. De islam is de grootste godsdienst, al maakt religie hier weinig onderscheid tussen mensen met een andere etnische achtergrond.

Je vindt er rotsig gebied en bergen, turquoise meren, witte zandstranden met palmbomen, en meer landinwaarts erg vruchtbare, alsook dorre velden. Soms worden die als terrassen in het landschap gepresenteerd.

Ook de temperaturen volgen uiteenlopende curven: de ene keer heb je met een T-shirt genoeg, de andere dag draag je best een jas, zo ondervonden we.

Hoewel we tijdens deze acht dagen durende cruise dus vooral varende waren en uiteraard genoten van de prachtige tocht langs bergachtige landschappen en kleine oeverdorpen, meerden we af en toe aan en bezochten we ook een aantal plaatsen in het binnenland van Montenegro en Albanië.

Langs de kust van Montenegro.

Genieten van een zonsondergang vanaf het dek van de Variety Voyager.

DAG 1: VERTREK VANUIT KORFOE (GRIEKENLAND)

Na onze vlucht vanuit Brussel komen we aan op Korfoe, het grootste Griekse eiland in de Ionische Zee. Een assistente van Rivages du Monde wacht ons op. Lekker gemakkelijk, we hoeven zelf geen transport te regelen richting haven, en bij aankomst wacht ons een welkomstdrink op het schip en een nat washandje om ons te verfrissen. We gaan aan boord van de M/Y Variety Voyager, een elegant jacht met plaats voor 72 passagiers. Rivages du Monde is een Franse maatschappij, dus is Frans de voertaal aan boord. We nemen eerst een kijkje in onze kajuit. De mijne heeft twee charmante patrijspoorten, en dan gaan we op verkenning doorheen het jacht. Dit is al een belevenis op zich. Dit schip wordt immers onze varende stek tijdens de volgende acht dagen. We slapen en eten er niet alleen, maar kunnen ook aansluiten voor praatjes met deskundigen over de streek. Klaar voor vertrek!

DAG 2: EERSTE STOP: BAR (MONTENEGRO)

Onze eerste stop is Bar in Montenegro. Het stadje heeft iets pittoresks, en is tegelijk modern en oud. De oude citadel Stari Bar is bepalend voor het uitzicht, maar je vindt er ook Ottomaanse, Venetiaanse (van tijdens de Venetiaanse Republiek), Romaanse en vooral Byzantijnse invloeden, omdat het lang deel uitmaakte van het Grote Byzantijnse Rijk. Bar bleef goed bewaard en je krijgt een goed beeld van hoe de Montenegrijnen vroeger leefden.

In de namiddag rijden we richting het meer van Skadar, tegenwoordig vooral bekend als idyllische vakantieplek voor de jetset. Het zou zonde zijn hier niet te stoppen en even te proeven van de cultuur. Het meer, met een omtrek van ongeveer 110 kilometer, is het grootste op het Balkanschiereiland en vormt de natuurlijke grens tussen Montenegro en Albanië. Het heeft drie verschillende namen: Lake Shkodër in het Albanees, Lake Skadar in het Servisch en Lake Scutari in het Italiaans. Hier vind je prachtige en unieke landschappen bestaande uit moerassen, smalle kanalen en bergeilanden, waarvan er eentje met een gevangenis op. We nemen er zo’n folkloristische rivierboot. Het Skadarmeer is nu een natuurreservaat en herbergt flora en fauna die behoorlijk uitzonderlijk zijn. Toch hoef je geen vogelspotter te zijn om van dit natuurschoon te genieten. Aan de oevers liggen nog steeds enkele van de mooiste middeleeuwse steden, Ottomaanse forten en talloze sites, waaronder een 15de-eeuws Komklooster. We stoppen aan dit eiland en eten er verscheidene vissoorten uit het meer. Sommige leden van ons gezelschap nemen een verfrissende duik in het water.

DAG 3: CETINJE EN DE BAAI VAN KOTOR (MONTENEGRO)

Wie vroeg opstaat, wordt beloond en kan prachtige plaatjes schieten tijdens het varen. Ons schip navigeert behendig tussen de monden van de baai van Kotor, we genieten van prachtige romantische zichten. We meren ’s ochtends aan in de stad Kotor, het grootste fjord in het Middellandse Zeegebied. We kunnen de stad vrij bezoeken.

Wie wil, kan met de bus op excursie naar Cetinje, de historische hoofdstad van Montenegro, aan de voet van de Zwarte Berg. Montenegro werd pas in 1878 een onafhankelijke staat. Cetinje is de kleinste hoofdstad van Europa, met het koninklijke paleis van koning Nikola Petrovic Njegos en de zetel van de president van de republiek. We zien er wapenuitrustingen, bijzondere impressionistische kunst en bewonderen een orthodox klooster. Op de terugrit worden we getrakteerd op prachtige bergzichten door ▲

Butrint

TIRANA

Adriatische

Italië

Gjirokastër

de haarspeldbochten. Bij het naderen van de haven van Kotor verschijnen natuurlijk ook weer de fameuze zeemonden.

DAG 4: DURRES EN TIRANA (ALBANIË)

De volgende ochtend komen we aan in Durres, havenstad van het centrale Albanië. Een autocar staat ons op te wachten om ons naar de hoofdstad Tirana te brengen. Skaderberg is het hart van de stad, waar de gids ons meeneemt op een tijdreis. We zien inderdaad goed wat de clash van diverse culturen hier heeft gedaan. We wandelen langs de moskee Ethem Bey, maar evengoed de Piramide van Tirana, een museum dat eind jaren tachtig de deuren opende. Het werd ontworpen door de dochter en schoonzoon van de enkele jaren daarvoor overleden communistische leider Enver Hoxha. Het herbergde eerst de nalatenschap van Hoxha, maar na 1991 werd het een conferentiecentrum annex tentoonstellingsruimte. De fitste leden van onze groep beklimmen het koepelvormige gebouw.

Apollonia (boven) en de markt in Tirana.

De grote pleinen en promenades maken grote indruk op ons als voorbijgangers. Je kan niet anders dan je nietig voelen tijdens het wandelen langs de Boulevard van de Martelaren van de Natie – dat is wellicht ook de bedoeling geweest van het communistische regime van toen. Gezelligheid – en een heerlijke maaltijd – vinden we elders, in een van de kleinere steegjes. We bezoeken ook nog een moskee van de raadselachtige islamitische Bektash-orde, een soefi-orde gesticht in de 13de eeuw door een mysticus uit Anatolië. In de 19de en 20ste eeuw werd de orde onderdrukt in Turkije en vond die een nieuw centrum in Albanië. Daarna rijden we richting de bunkers van Enver Hoxa. Dit is een ondergrondse stad, eigenlijk een gigantische atoomschuilkelder gebouwd nabij de hoofdstad Tirana, opdat de leiders van het regime een eventuele atoomoorlog zouden kunnen overleven. Alles is aanwezig om er hun leven voort te zetten, zelfs vergaderzalen, privé-appartementen en een gigantisch communicatiecentrum.

DAG 5: VLORA – APOLLONIA – BERAT (ALBANIË)

Vanwege mijn liefde voor historische relictplaatsen vanuit de antieke tijd wordt deze vijfde dag een absoluut hoogtepunt. We begeven ons naar de streek van de olijven, zoutmeren en wijn. We treffen opnieuw een ander klimaat en ander landgebruik. De stad Vlora was in handen van een feodale familie, tot de Turken ze veroverden in 1417. We bezichtigen er de Orikum Ruïnes, overblijfselen van de oude Griekse en Romeinse stad Orikum, inclusief een amfitheater en andere structuren, en de Muradie Moskee, gebouwd in opdracht van Sultan Soliman.

Van hieruit vertrekken we naar Apollonia, waar overheerser Augustus naartoe werd gezonden door keizer Caesar, en rijden we verder naar Berat, de stad van duizend vensters, met zijn knappe brug. Wederom werelderfgoed, dus hier valt weer allerlei te ontdekken. We zien een mooi harmonieus amalgaam van orthodoxe en katholieke kerken en moskeeën. Noteer met stip ook de buurt Magalem want die is apart. Eten doen we terug aan boord van ‘onze’ boot, want we hebben ze ons inmiddels toegeëigend. Zo lijkt het althans.

DAG 6: GJIROKASTÈR (ALBANIË)

We rijden naar de archeologische site Butrint, die weerom getuigt van vele veroveringen en overheersingen. We zien Illyrische, Griekse, Romeinse, Byzantijnse, maar ook Angevijnse, Venetiaanse en Franse invloeden. Zaken zoals de poort van Lyon, de acropolis, het badensysteem, de nimf, het theater en de tempel van Asclépios doen de cultuurliefhebber watertanden. Maar er is nog veel meer te zien, want dit is een hele grote site.

Daarna gaat het richting bergstad Gjirokastèr, een stad die je zeker moet hebben bezocht. Niet zozeer voor het grote fort met militaire objecten bovenaan, maar wel voor de geplaveide straten en kleine huisjes die deze stad een zekere gezelligheid geven. De roze, witte en zwarte natuurstenen werden al door miljoenen voeten bewandeld en zijn uitgesleten. Geniet zeker van de prachtige vergezichten. Een panoramisch zicht heb je ook vanaf een groot plein in het fort. Het is duidelijk: de steegjes kruipen kriskras de

heuvel omhoog en het fort domineert dit alles want uiteraard staat het op het hoogste punt. De rugzaktoerist is hier eveneens aanwezig, want we spotten veel pensions. Ook erg bijzonder zijn de speciale huizen in natuursteen, en al zeker die met een Turkse inslag. Er zijn er grote symmetrische, met beneden het winterverblijf en bovenaan het zomerverblijf.

Het etnografisch museum is ook een stop waard, want dit toont je hoe er in deze cultuur werd geleefd. Het is in feite het geboortehuis van dictator Enver Hoxha. We nuttigen ook een maaltijd in deze stad, en het moet gezegd, geen enkele keer heeft een maaltijd ‘op locatie’ ons ontgoocheld. Een groot palet aan ongekende smaken verwende er onze smaakpapillen.

DAG 7: KORFOE (GRIEKENLAND)

Tijdens de laatste avond maken we kennis met de kapitein en zijn ploeg van over de hele wereld, die we met alle passagiers een warm applaus geven – niet in de laatste plaats de kok. De volgende ochtend meren we aan in Korfoe, waar we tijd krijgen voor een bezoek.

Ook hier zien we uiteenlopende bouwstijlen en historische stempels van allerlei volkeren. Het is duidelijk dat maritieme en commerciële belangen werden uitgevochten in deze Griekse stad. Er zijn veel toeristen, maar dat deert niet. Tijdens de vrije wandeling gaan we meteen op souvenirjacht, en gelukkig zijn er terrasjes in overvloed. Dan is het tijd voor de terugvlucht.

Praktisch

Reken op een all-inprijs van 4.790 euro per persoon voor dit type cruise. Vluchten zijn steeds inbegrepen, net als transfers richting schip en het eten aan boord. Momenteel staat er geen cruise naar Albanië-Montenegro op het programma, maar wel naar Kroatië en heel wat andere bestemmingen. Hou zeker de website in de gaten. Het ontbijt is erg uitgebreid, met veel veel fruit, noten, verse koeken, een grote keuze aan beleg, alsook warme gerechten, terwijl het avonddiner steeds à la carte is en met bediening aan tafel.

Sommige excursies zijn inclusief, andere zijn betalend. Deelname is uiteraard nooit verplicht. Wie een stad op eigen houtje wil ontdekken, mag dat.

De informatieavonden op het jacht worden gegeven door echte rotten in het vak, journalisten of boekenschrijvers met veel kennis van zaken. Ook tijdens de busritten was er steeds een deskundige gids om uitleg te geven. Dit is een absolute meerwaarde. www.rivagesdumonde.be

Op de laatste dag is er nog tijd voor een bezoek aan Korfoe.

Klein maar groots Montenegro

Montenegro is tegenwoordig een populaire cruisebestemming, zo kon je al lezen. En terecht. Het land is half zo groot als België, maar door de vele eilandjes en inhammen bevat het meer dan 2.000 kilometer kustlijn en niet minder dan vijf nationale parken.

Tekst Brigitte Vermeulen

Welkom in Montenegro! Of ‘Dobro došli u Crnu Goru!’, zoals ze in het Montenegrijns zeggen. Dit kleine land is ontstaan uit het voormalige Joegoslavië en is sinds 2006 een onafhankelijke republiek. Hier wonen 650.000 inwoners die trots hun eigen taal spreken. Je vindt niet alleen prachtige stranden aan de Adriatische kust, er valt ook heel wat cultuur op te snuiven in de middeleeuwse dorpjes en actie te beleven in het ruigere hooggebergte. Wij zetten enkele hoogtepunten op een rijtje.

NATIONAAL PARK BIOGRADSKA

GORA

Dankzij de gloednieuwe autostrade, geopend in 2023, bereik je vlot het gezellige skidorpje Kolašin, ook wel ‘Klein Zwitserland’ genoemd. Van daaruit trek je naar het nationaal park Biogradska Gora voor een portie frisse berglucht. Na wat haarspeldbochten kom je uit aan een

prachtig gletsjermeer, omzoomd door een oerbos van honderden jaren oude bomen – een waar wandelparadijs. Wij kiezen voor een sportieve wandeling door de bergen, en gaan op verkenning rond het Biograd-meer. Dit makkelijke wandelpad leidt ons door een steeds wisselend landschap, een uur lang kijken we onze ogen uit. Een aanrader voor wie graag kort de benen wil strekken. De stilte in dit oerbos doet deugd.

HET SKADAR-MEER

Dit fantastisch stuk natuurgebied is een beschermd nationaal park en het grootste meer van de Balkan. Op de voorgaande pagina’s kon je al lezen dat het een natuurlijke grens vormt tussen Montenegro en Albanië. Je kan hier urenlang rondvaren tussen de waterlelies. Hier ontdekken we tal van bijzondere watervogels en -planten.

Vanuit Virpazar vertrekken diverse bootexcursies met charmante bootjes, allen getooid met een typisch rond, houten dak.

Een ervaren schipper, zoals de kapitein van Kormoran Boat Trips, neemt ons mee naar alle leuke plekjes en zorgt voor lekkers onderweg. Hoewel ze zich niet altijd graag laten zien, spotten we ook enkele Dalmatische pelikanen, wonderlijke vogels.

Ook los van de waarde in fauna en flora is het Skadar-meer ook gewoon een geweldige plek om te vertoeven. Je kan hier vissen, onder meer op karper, maar ook kayakken en ’s zomers heerlijk zwemmen. De baai van Kotor is nog zo’n plaatje. Deze baai is beschermd door ruige bergen die rondom oprijzen uit het water. Genieten van de vergezichten over deze prachtige inham doe je bij elk van de haarspeldbochten in de Kotor-slang, de weg die je langzaam naar beneden brengt.

Het historische stadje Kotor trekt veel mensen aan. Begrijpelijk, want de vele Venetiaanse paleizen en de indrukwekkende stadsmuur zorgen voor extra charme. Neem wat tijd om de klim te

maken naar het fort van San Giovanni dat uitkijkt boven de stad. Het prachtige uitzicht op de baai is de pittige klim meer dan waard.

Fan van vis? Laat je culinair verwennen op het elegante terras van Restaurant Conte, gelegen op de kade van Perast. Wij kiezen vers gevangen zeebaars terwijl we genieten van het uitzicht op het historisch stadje aan de ene kant en het komen en gaan van de vele bootjes en het charmante kerkje van Our Lady of the Rocks op het eilandje aan de andere kant. Het restaurant biedt een fraaie selectie van lokale wijnen. Vooraf reserveren is aangeraden.

Zelf vissen in deze inham van de Adriatische Zee kan, of je nu ervaring hebt of niet. Kapitein Ivan van Kotor Boat Tours leert ons graag de kneepjes van het vak. Hoe je aas op de haak steekt, hoe je voelt of er een vis aan het aas komt knabbelen, je lijn ophalen … De immer vriendelijke kapitein helpt geduldig en

zorgt ervoor dat we zelfs als beginneling trots kunnen pronken met onze vangst.

HISTORISCHE STADJES BAR EN BUDVA

Het oude deel van Bar, Old Town Bar, is niet meer bewoond en geldt als een aantrekkelijk openluchtmuseum. Met zicht op de Adriatische Zee aan de ene kant en beschermd door de bergen aan de andere kant, begrijpen we heel goed de aantrekkingskracht voor Venetiaanse, Ottomaanse, Byzantijnse en Slavische veroveraars die hier allemaal hun sporen nalieten.

Een stuk van de site zijn ruïnes, maar het overgrote deel is bewaard of heropgebouwd. De vele trappen zijn voor ons een heuse work-out, maar de aanpalende terrasjes bieden een aangename verpozing. Zoals Restaurant Bedem met zijn gezellig boho-sfeertje en heerlijke lunch van lokaal lekkers. Denk aan versgeperst granaatappelsap, Turkse koffie, gerookte

Links: Nationaal Park Biogradska Gora.

Rechts: Old Town Bar.

hesp, kaas, olijven en gegrilde groenten. Budva is een pittoresk stadje aan de kust met een fijne promenade tussen de rotsen en de zee. Bewonder er zeker het standbeeld van de elegante ballerina op de rotsen. In het oude centrum vind je een wirwar van smalle straatjes, gezellige winkeltjes, bars en restaurants. Een jachthaven en een citadel maken het plaatje helemaal af. Op het schaduwrijke terras van Kasper genieten we van een heerlijke koffiestop onder de locals.

Praktisch

Vanuit Charleroi vlieg je in 2 uur en 20 minuten naar de internationale luchthaven van hoofdstad Podgorica.

Handig om weten: je betaalt er met euro’s en een gewone identiteitskaart volstaat als reisdocument. Montenegro maakt echter (nog) geen deel uit van de Europese Unie, dus koop je best een lokale telefoonkaart om hoge roamingkosten te vermijden.

Zelf rijden met een huurwagen is goed te doen, de rijafstanden in Montenegro zijn beperkt. Hou wel rekening met een erg assertieve rijstijl van je medeweggebruikers. Denk aan een omniumverzekering, er zit al eens een onverwachte put in de weg.

Aan de kust geldt een mediterraan klimaat, in de rest van het land durft het weer wisselvalliger te zijn. In de bergen is het over het algemeen een stuk frisser.

We verbleven in Hotel AMI-Petrovac (viersterrenhotel, met eigen strand, binnen- en buitenzwembad), Bianca Resort & Spa – Kolašin (met een enorm binnenzwembad, wellness en chaletgevoel), Hyatt Regency Kotor Bay Resort (5-sterrenhotel, met een grote infinitypool en eigen strand), Hotel Budva (vlak bij Budva centrum en de jachthaven, sfeer van grandeur van weleer)

Meer informatie vind je op de website van de toeristische dienst van Montenegro: www.montenegro.travel

Buitenspel

Tien jaar was ik, de eerste keer dat ik ongesteld werd. Het was de zomer na het vijfde leerjaar en we waren met ons gezin aan het kamperen. Ik wist niet wat me overkwam, maar voelde me wel meteen beschaamd. Mijn mama had geen maandverband bij zich en hielp me die eerste uren improviseren met een washandje in mijn onderbroek. De ongemakkelijke bult bij het stappen vergeet ik nooit meer.

“Moet ik je nog iets uitleggen?”, vroeg mijn mama voorzichtig, maar ik snauwde haar af en antwoordde “Nee!” Maar eigenlijk moest ze me wel nog wat uitleggen. Alles, in feite. Want ik wist niets. Alleen durfde ik dat niet toe te geven. Een paar weken voordien had ik mijn oudere zus nog uitgelachen omdat ze een beha moest dragen en schaamhaar had gekregen – en kijk mij nu. Ugh. Ik wilde het liefst doen alsof ik helemaal niet ongesteld was geworden en het nooit meer hoefde te zijn.

Toen ik zelf een dochter kreeg, nam ik me voor het anders aan te pakken.

Weg met de gêne rond menstruatie en, bij uitbreiding, rond seksuele opvoeding. Toen mijn kinderen vroegen wat ik op het toilet deed, legde ik hen uit wat een menstruatiecup is en dat er tampons en maandverband bestaan om bloed op te vangen als je ongesteld wordt, want dat is wat er vanaf een bepaalde leeftijd gebeurt als meisje. Alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Omdat het dat ook is. Ik gaf mijn dochter het boek Joepie, ik word ongesteld! cadeau, toonde hoe ze maandverband moest gebruiken en liet het haar in haar boekentas stoppen – want no way dat ze zo onvoorbereid zou zijn als ik. Wat ik ook al een paar jaar geleden in huis haalde, waren de kinderboeken Het kleine piemelboekje en Het vrolijke vaginaboekje, om de schaamte die mogelijk zou komen piepen in de puberteit voor te zijn. Laatst was het toch zover. Mijn 11-jarige dochter zag Het kleine piemelboekje liggen en toen ik vroeg of ik daar uit moest voorlezen, want we lezen nog elke avond verhaaltjes, begon ze te lachen. “Hoezo, je begint te lachen?”, vroeg ik. “Nu ik erover nadenk, zou jij dat ook beter eens lezen.” En tegen mijn 8-jarige zoon zei ik dat hij later eens Het vrolijke vaginaboekje en Joepie, ik word ongesteld! moest lezen.

Hoofdredacteur van Markant Magazine

Ann-Marie Cordia (48) heeft een vriend en twee kinderen.

Hilariteit volgde, en een luide “Nééééé!!!!” Waarop ik hen gespeeld streng toesprak, zoals een echte ouderwetse ouder: “Zo heb ik jullie níét opgevoed!”

Ik sprak hen

streng toe: ‘Zo heb ik jullie niet opgevoed!’

Ik meende dat. Het is belangrijk dat meisjes weten hoe jongenslichamen werken en omgekeerd. Zolang vooral mannen de wetten maken in deze wereld, en al helemaal als het wetten zijn die vrouwenlichamen aangaan, is het minste dat we kunnen vragen dat ze snappen hoe ze in elkaar zitten. Veel conservatieve Amerikaanse staten – als abortus er al niet helemaal verboden is – staan abortus maar toe tot zes weken, wat neerkomt op een verbod. Een paar jaar terug hoorde ik jongens uit het laatste middelbaar die korte termijn verdedigen. Ik denk oprecht dat ze niet wisten wat die zes weken echt inhielden.

Ik had ik er ook nooit bij stilgestaan, tot ik zelf zwanger was. Die zes weken beginnen zes weken na je laatste menstruatie te tellen, en niet, zoals ik altijd dacht, zes weken nadat je seks hebt gehad en het ‘raak’ was. De kans is groot dat je – zeker als je cyclus wat langer is of onregelmatig – pas na zes weken ontdekt dat je zwanger bent. Reken maar dat zo’n teloefening belangrijk is.

Daarom stel ik graag het volgende voor. Zoals vrouwen al zo lang de vraag ‘Kan je uitleggen wat buitenspel is?’ krijgen, om hen te laten bewijzen dat ze iets van voetbal kennen, wil ik graag alle mannen met een mening over vrouwenlichamen deze vraag laten beantwoorden: ‘Kan je uitleggen wat het betekent als een vrouw zes weken zwanger is?’

Ik beloof alvast dat ik mijn best zal doen opdat mijn kinderen – en zeker mijn zoon – dat later wel zullen kunnen.

FOTO MR. FRANK

Ervaar kunst, cultuur en culinaire verwennerij in Ter Helme

Ontdek de perfecte combinatie van kunst, cultuur en gastronomie in het hart van de duinen van Oostduinkerke, op slechts 700 meter van de zee.

Laat u verwennen in een rustige omgeving en geniet van een onvergetelijke ervaring aan de Belgische kust.

Ontdek het aanbod voor Markant.

The big 3 - Kunst in Koksijde

1 overnachting met ontbijtbuffet en diner in het à la carte restaurant.

Ontdek het culturele erfgoed met een bezoek aan het vernieuwde NAVIGO

Visserijmuseum of Abdijmuseum Ten Duinen of Paul Delvaux Museum.

Wanneer

Elke dag op aanvraag

Prijs Markant € 109 p.p.

Shoppen aan zee

Ontdek de gezelligste boetiekjes, unieke winkels in Koksijde en Nieuwpoort. Combineer jouw shopdag met 1 overnachting in Ter Helme, inclusief ontbijtbuffet en diner in ons à la carte restaurant.

Wanneer

Elke dag op aanvraag

Prijs Markant € 113 p.p.

Ontdek deze acties en meer op www.terhelme.be jouw perfecte bestemming aan de Belgische kust!

Jouw domein in de duinen.

Markant Magazine maart 2025

MARKANT MAGAZINE IS HET LEDENBLAD VAN

MARKANT, ARTEMIS EN BEST PITTIG en verschijnt op 1 september, 1 december, 1 maart en 1 juni

Je zonnepanelen en thuisbatterij vlot geregeld

ALGEMEEN VOORZITTER VROUWENNET VZW

Gudrun Verschuere

V.U.

Claire Selis

SECRETARIAAT

Hendrik I-lei 296, 1800 Vilvoorde Tel. 02 286 93 30 info@vrouwennet.be www.vrouwennet.be

ABONNEMENTEN

• 55 euro voor lidmaatschap Markant en Best Pittig

• 160 euro voor Artemis, het professionele netwerk BE76 4350 3286 5195

Lid worden kan via www.vrouwennet.be

HOOFDREDACTIE

Ann-Marie Cordia, annmarie.cordia@vrouwennet.be

ARTDIRECTOR

Pati Petrykowska

markant

COVERFOTO

Fotografie Ellen Goegebeur

OPLAGE

20.000 exemplaren

REDACTIERAAD

Isabelle Bral, Nathalie Dirix, Lut Geypens, Gillian Lowyck, Micheline Peacock, Anne Somers, Chris Rachel Spatz, Lauren Van Zeebroeck, Sofie Vereyken en Brigitte Vermeulen

WERKTEN MEE AAN DIT NUMMER

Lut Clincke, Jael Cox, Nathalie Dirix, Lut Geypens, Gillian Lowyck, Micheline Peacock, Anouk Torbeyns, Sofie Vereyken, Brigitte Vermeulen en Gudrun Verschuere Vrouwennet vzw is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties.

Ken je ons digitaal magazine Markantmag.be?

Dit is het digitale broertje van het papieren Markant Magazine. Als lid ontvang je dit online magazine zeven keer per jaar in je mailbox. Wil jij ons digitaal magazine ook ontvangen? Inschrijven kan hier: www.markantnet.be/magazine

Winnaars decembernummer

Suzannes oorlog van Inge Sierens

Els Putseys, Ilse Boelens, Inge Verheyden

Gedwongen, gevlucht, verstoten maar eindelijk vrij van Samira Harmach

Anne Maes, Marie-Rose Vesters, Marita De Maeyer

Overlast in Villa Flabbergast van Andy Fierens en Reine Hupin

Caroline Vrijdagh, Rita Michiels, Christel De Smet

Markant is lid van

Deelnemen aan wedstrijden kan tot een maand na publicatie.

Het vrouwenlijf en wat we er niet over weten van Sofie Peeters

Veerle Bogaert, Lieve Monbailliu, Arlette Joye

Genoeg van Gudrun Hespel

Fran De Poortere, Mia Van Goylen, Kris Vandevelde

Het vegan bakboek (werd Het vegan kookboek) van Marieke Wyns

Ann Stevens, Nin Walschaerts, Katrien Van De Ginste

Markant Magazine wordt gedrukt op chloorvrij papier bij Drukkerij Moderna

In eigen boezem van Sofie De Vuysere

Marleen Bonnarens, Sabine Matten, Nadine Van den Eynden

Margaretha van Parma. Keizersdochter tussen macht en imago van Katrien Lichtert

Marie-Paule Boden, Chantal De Vloo-Van Hollebeke, Roosmarijn

Desmet

MARKANT, DAT IS

GOESTING

Gun jezelf inspirerende vrije tijd samen met gelijkgestemde vrouwen. Bij Markant ontdek je als nieuwsgierige meerwaardezoeker een veelzijdig aanbod aan activiteiten, altijd dicht bij jou in de buurt. Het enige wat jij hoeft te doen? Ontdekken, beleven en genieten!

Ja, ik word lid van Markant.

Alle voordelen van je lidmaatschap ontdek je op www.markantnet.be/word-lid

Of scan deze QR-code.

ACTIE

WORD LID

30 euro half jaar | lid tot 31/8/25

69 euro voor 1,5 jaar | lid tot 31/8/26

De actie loopt van 1 februari tot en met 31 mei 2025.

Ben je al lid?

Ja, ik word lid van Best Pittig.

Alle voordelen van je lidmaatschap ontdek je op www.bestpittig.be/word-lid

Of scan deze QR-code.

Nodig een familielid, vriendin of buurvrouw uit en laat haar kennismaken met Markant of Best Pittig!

ME-TIME BEST PITTIG, WELVERDIENDE

Met een gevarieerd programma van actieve, originele en trendy activiteiten daagt Best Pittig je uit. Heerlijke me-time, samen met andere vrouwen. Want dat verdien je!

Je zonnepanelen en thuisbatterij vlot geregeld met KBC

Denk je erover na om zonnepanelen of een thuisbatterij te plaatsen maar ben je niet zeker hoeveel het je zal kosten? Met KBC Mobile bereken je eenvoudig de installatieprijs en hoeveel je bespaart op je energiefactuur. Heb je na je berekening interesse? Vraag dan een vrijblijvende offerte aan en samen zoeken we een betrouwbare aannemer in jouw regio. Vraag aan Kate ‘bespaar met zonnepanelen’ of ontdek alle voordelen op kbc.be/zonnepanelen