BİRLEŞMİŞ MİLLETLER HABİTAT KONFERANSLARININ SÜRDÜRÜLEBİLİR KENTLEŞME İÇİN KÜRESEL EŞGÜDÜM İŞLEVİ

… HABITAT I’in temel çıktıları barınma ve kentleşmenin birlikte ele alınması gerekliliği ve UNCHS BM İnsan Yerleşimleri Merkezi’nin kurulması olmuştur. HABITAT II’nin temel çıktıları ise şehirlerin küresel ekonomideki rolü, kentleşme, yerel yönetimler ve katılım olgularının rollerinin küresel olarak farkındalığının artmasıdır. HABITAT III’te ise ekonomi ve kentleşme ilişkisi, kentleşmenin ekonomik büyümenin içsel kaynağı olduğu yönünde bir önceki konferanstan farklılaşırken, iklim değişikliği, sosyal eşitlik ve bütünleşmede kentleşmenin rolünün yeniden tarif edilmesindeki etkileri ana çıktılar arasındadır…

YAZAR: Dr. Ulaş Akın, École Polytechnique Fédéral de Lausanne, IGLUS Programı (Innovative Governance of Large Urban Systems-Büyük Kentsel Sistemlerin Yenilikçi Yönetişimi)

Birleşmiş Milletler (BM) HABITAT Konferansları, yirmişer yıllık periyotlarda düzenlenmekte olup, sürdürülebilir kentleşme gündemini dünya ölçeğinde koordine etmeyi amaçlayan ve diğer tüm uluslararası konferanslardan farklı küresel etkilere sahiptir. HABITAT Konferanslarına giden yol 1972 yılında İsveç’in başkenti Stockholm’de düzenlenen konferansla atılmıştır. HABITAT konferansların birincisi 1976 yılında Kanada’nın Vancouver kentinde, ikincisi 1996 yılında Türkiye’nin İstanbul kentinde ve üçüncüsü 2016 yılı sonunda Ekvator’un Quito kentinde düzenlenmiştir. Bu çalışmada, anılan konferanslar ve süreçler ile ilgili yapısal bilgiler, birincil kaynak BM arşiv ve dokümanları referans alınarak bir araya getirilmiştir.

HABITAT KONFERANSLARINA GİDEN YOLDA İLK ADIM: STOCKHOLM KONFERANSI (1972)

1976 yılındaki ilk HABITAT Konferansına giden yol, 1972 yılında İsveç’in başkenti Stockholm’de düzenlenen “İnsan Çevresi BM Konferansı” (United Nations Conference on the Human Environment) ile başlamıştır. Bu konferansın odağı, insan faaliyetlerinin çevre üzerinde algılanan tehditleri ile başa çıkmak olmuştur. 5-16 Haziran 1972 tarihlerinde düzenlenen ve kısaca “Stockholm Konferansı” olarak anılan konferans, BM’in uluslararası çevre konuları ile ilgili düzenlediği ilk büyük konferans olup, uluslararası çevre politikalarının gelişiminde bir dönüm noktası olarak değerlendirilmektedir.

26 ana ilkenin deklare edildiği konferans sonucunda Dünya Çevre Günü gibi uluslararası etkinliklerin düzenlenmesi kararlaştırılmıştır. Konferans Sonuç Raporu, katılım süreci, hazırlık çalışmaları ve diğer çalışmalar ile desteklenen İnsan Çevresi Eylem Planı’nı içermektedir. Bu eylem planı sonuç raporunun 2. başlığı olup üç bölümden oluşmaktadır.

Bu eylem planının birinci bölümü “Çevresel Eylem İçin Çerçeve (Framework for Environmental Action)” adını taşımakta olup; Çevresel Değerlendirme, Çevresel Yönetim ve Destek Ölçütleri olarak birbiri ile etkileşimli üç bileşenden oluşmaktadır. Eylem planının ikinci bölümü “Uluslararası Ölçekte Eylem İçin Öneriler (Recommendations for the Action at Stockholm Konferansı Anfera Oturumundan Genel Görünüm, 5 Haziran 1972 (UN Photo/Yutaka Nagata). the International Level)” adını taşımakta olup belirli başlıklarda 108 adet öneriyi kapsamaktadır. Bu öneriler; Çevresel Kalite İçin İnsan Yerleşimlerinin Planlanması ve Yönetimi, Doğal Kaynak Yönetiminin Çevre Boyutları, Uluslararası Öneme Haiz Kirleticileri Belirlenmesi ve Kontrolü başlıkları altında sıralanmıştır.

Eylem planının üçüncü bölümü eylem planının kendisi olup ikinci bölümde yer alan 108 adet öneriyi, birinci bölümdeki çerçeve ile buluşturmaktadır.

Stockholm Konferansı Sonuç Raporu’nun 3. başlığı “Kurumsal ve Mali Düzenlemelere Yönelik Kararları” kapsamaktadır. Buna göre; Çevre Programları İçin Yönetici Konseyi, Çevre Sekretaryası, Çevre Fonu oluşturulması ve Koordinasyon (Eşgüdüm) için atılacak adımlar konferansın 17. oturumunda alınan kararlar olarak yer almaktadır. Bu adımlar daha sonra BM Çevre Programı (UNEP) ve HABITAT konferansları için zemin oluşturacaktır.

2. İLK HABITAT KONFERANSI: VANCOUVER (1976)

BM, 1976 yılında Kanada’nın Vancouver kentinde 131 ülke temsilcisinin katıldığı İnsan Yerleşmeleri (HABITAT) Uluslararası Konferansı’nı düzenlemiştir. Konferans sonunda, BM Genel Kurulu 31/109 sayılı Genelge ile onayladığı “İnsan Yerleşmeleri Vancouver Deklarasyonu (Vancouver Declaration on Human Settlements)”, ulusal eylemleri için 64 adet önerinin yer aldığı eylem planı ile beraber yayımlanmıştır.

Bir yıl sonra 36/162 sayılı Genel Kurulu Kararı ile Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Merkezi (UNCHS) kurulması kararlaştırılmıştır. 1978 yılında kısaca HABITAT olarak anılan bu merkez kurulmuştur. Bir yandan resmi oturumlar gerçekleştirilirken diğer yandan toplumsal gruplar ve aktivistlerin katılımı ile HABITAT Forumu düzenlenmiştir. HABITAT toplantılarının bu özelliği diğer toplantılarda da devam edecek, her düzey merkezi ve yerel yönetim ile sivil toplumun birlikte çalışmasına yönelik kapasitelerin bir arada artırılması, temel bir felsefe olarak geliştirilecektir.

HABITAT Forumu’nun Açılış Günü, Han van Putten, ilk Uluslararası HABITAT Komitesi Başkanı, 31 Mayıs 1976 (Erol Baykal/City of Vancouver Archives).

Dünya kamuoyuna açıklanan Vancouver Deklarasyonu’nda, bir yandan temel insan haklarının konusu olan gereksinmelere, bir yandan da çevre değerlerinin korunmasına ilişkin birtakım kurallara yer verilmiştir. Yerleşim yerlerinin yaşam kalitesinin iyileştirilmesi, bildirgede yer alan temel amaçlar arasındadır. Yaşam kalitesinin ayrılmaz ögeleri olarak beslenme, barınma, temiz içme suyu, sağlık, eğitim, toplumsal güvenlik ve çalışma koşulları gibi temel gereksinmelerle ilgili hakların tümünden herkesin cinsiyet, toplumsal köken, ırk, dil ve din gibi özellikler açısından herhangi bir ayrım yapılmaksızın yararlanması bildirgenin temel ilkeleri arasındadır.

İnsan yerleşmeleri açısından toprağın özel bir önemi olduğunun da vurgulandığı bildirgede, toprağın mülkiyeti ve kullanımı konusunda özenle davranılması ve bu amaçla arazi kullanım planlarından yararlanılması gereğine devletlerin dikkati çekilmiştir.

I. HABITAT Konferansı için hazırlanan posterlerden bazıları (Kaynak: BM)

Deklarasyon, gereken barınma ve hizmetlerin temel insan hakkı olduğunu vurgulamaktadır. Hükümetlerin yerel yönetimleri destekleyerek ulusal kalkınmayı/ gelişmeye katılmalarını sağlaması gerekliliği ise önemli bir mesaj olarak deklarasyonda yer almaktadır. Arsa/arazi yönetiminde denetim yetkisinin kamuda olması ise bir diğer ayırt edici tavsiye olmuştur.

İlk HABITAT Konferansının sonuç raporunun ilk bölümü bu deklarasyon yer almaktadır. Konferansın ikinci ana çıktısı, tam adı “Ulusal Aksiyon için Öneriler” (Recommendations for National Action) olarak da bilinen, “Vancouver Eylem Planı: HABITAT’ta Onaylanan 64 Ulusal Eylem için Öneri” olan Eylem Planıdır. Sonuç raporunun 2. bölümünü oluşturan ve beş bölümden oluşan eylem planında 64 öneri;

Yerleşme Politikaları ve Stratejileri,

Yerleşme Planlaması, Barınma,

Altyapı ve Hizmetler,

Arazi/Arsa,

Halk Katılımı,

başlıkları altında sıralanmıştır. Eylem Planı’nda, insan yerleşmeleri politikalarının çeşitli bileşenleri sıralanırken, kırsal ve kentsel alanlar arasında gelişmişlik farklarının azaltılırken uyumlu entegrasyona yönelik adımların belirtilmesi odak noktası olmuştur. Asgari kentsel yaşam standartları, düzenli kentleşme ve toplumsal katılım konuları da, ulusal düzeydeki aksiyonların çerçevesini oluşturmaktadır.

HABITAT Konferansı Sonuç Raporu’nun üçüncü ve son bölümünde ise ihtiyaç duyulan uluslararası işbirliği için öneriler, konferans hazırlık ve yürütme sürecine ilişkin dokümantasyon ve raporlar, kapanış seremonisi ve ekler yer almaktadır.

3. “ŞEHİR ZİRVESİ” HABITAT II KONFERANSI: İSTANBUL (1996)

1976 yılında düzenlene ilk HABITAT Konferansı’ndan yirmi yıl sonra BM İnsan Yerleşmeleri Konferansı’nın ikincisi, 1996 yılında İstanbul’da düzenlenmiştir. İTÜ Taşkışla Kampüsü ve Maçka Kongre Vadisi’nin ev sahipliği yaptığı uluslararası etkinlik, herkese yeterli konut ve sürdürülebilir insan yerleşmeleri ana temaları ile gerçekleştirilmiştir.

Stockholm Konferansı Anfera Oturumundan Genel Görünüm, 5 Haziran 1972 (UN Photo/Yutaka Nagata). HABITAT II Resmi Logosu İstanbul Deklarasyonu’nun taahhütleri yedi başlıkta toplanmıştır. Bunlar; Herkese Yeterli Konut, Sürdürülebilir İnsan Yerleşimleri, Yapılabilir Kılma ve Katılım, Cinsler Arasında Eşitlik, Konutların ve İnsan Yerleşimlerinin Finansmanı, Uluslararası İşbirliği, İlerlemelerin Değerlendirilmesidir.

İstanbul Deklarasyonu’nda huzurun, adaletin ve demokrasinin her yerde egemen kılınabilmesi için ekonomik kalkınma, toplumsal gelişme ve çevrenin korunması gibi konuların bütünsel bir yaklaşımla ele alınması gereği önemle vurgulanmıştır.

İlk HABITAT’ta da vurgulanan, kentsel ve kırsal gelişmenin birbirinden ayrılamayacağına de yer verilen İstanbul Deklarasyonu’nda; bir yandan köylerden kentlere olan nüfus akınlarının yavaşlatılması, bir yandan da orta büyüklükteki kentlerin çoğalmasının özendirilmesi önerilmiştir. “HABITAT Gündemi (HABITAT Agenda)” adındaki eylem planının 39. maddesinde de, herkesin sağlık koşullarına uygun, güvenli, güvenilir, erişilebilir, temel hizmet ve kolaylıklardan yararlanabilen, karşılığı ödenebilir yeterli bir konuta sahip kılınması gereği yer almıştır. İstanbul Deklarasyonu, şehirleri ve kasabaları, ekonomik gelişmeyi ve sosyal, kültürel, manevi ve bilimsel ilerlemeyi yaratan medeniyet merkezleri olarak kabul ederken, yerleşmelerimiz tarafından sunulan fırsatlardan yararlanması gerektiğini ve insanlar arasında dayanışmayı ilerletmek için çeşitliliklerin korunması gerektiğini vurgulamıştır. Kırsal kalkınmanın, kentsel yaşam çevrelerini iyileştirmeye ek olarak, kırsal yerleşmelerin cazibesini artırmak, entegre bir yerleşmeler ağı oluşturmak ve kırdan kente göçü en aza indirmek için yeterli altyapı, kamu hizmetleri ve iş olanaklarını genişletmek ile bağlantılı olduğu ifade edilmiştir.

İstanbul Deklarasyonu’nda, toplum içinde kadın, çocuk ve genç kesimin güvenli ve sağlıklı yaşam koşullarına erişebilmesi, yoksulluk ve ayrımcılığın yok edilmesi, insan hakları ve temel özgürlüklerin savunulması, eğitim, temel sağlık hizmetleri ve yeterli barınma gibi ihtiyaçları karşılamak yönünde yoğunlaştırılması gerekliliği vurgulanmıştır (Akın, 2016).

Konut hakkının çoğulcu ve geliştirilebilir imkânlarla ve uluslararası enstrümanlarla geliştireceği, ödenebilir konut arzını genişletmek için çalışmalar yapılacağı taahhütler arasında yer almaktadır. Sürdürülebilir üretim, tüketim, ulaşım ve yerleşim olanaklarını geliştirme; kirlilikten korunma; ekolojik dengeyi koruma ve gelecek kuşakların yaşam fırsatlarını kollama konuları öne çıkmaktadır. Tarihi, kültürel, mimari, doğal, dini ve moral değerlere sahip yerleşim dokularının, binaların, anıtların, açık alanların, peyzajın korunması, bakımı ve onarımına önem verileceği bir diğer taahhüt grubudur. Yapabilir kılma stratejisi, hükümetlere, dezavantajlı gruplara yönelik özel önlemler uygulamada sorumluluklar da yüklemektedir.

BM HABITAT Programı, İstanbul Konferansı’na giden yolda, 1991 yılında konut göstergeleri programı ile konut sahipliği, kaçak konut, konut ihtiyacı, konut arz ve talebi ve evsizler başlıklarında veriler toplamaya ve yayınlamaya başlamıştır. 1993 yılından itibaren insan yerleşmelerinin performansını ölçmek üzere kentsel göstergeler programına dönüşen “HABITAT Göstergeler Programı” HABITAT konferanslarında ve hazırlık toplantılarında “Ulusal Raporlar” için karşılaştırtılabilir standart veri sağlamaktadır. Göstergelerin karşılaştırılabilir olması için toplanması ve hesaplanması aşamalarında standart format ve formülleri içeren kılavuz belgeler yayınlamaktadır (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, https://habitat.csb.gov.tr/ habitat-konferanslari-i-5746).

1996 yılında HABITAT II İstanbul Konferansı kapsamında yayınlanan ulusal raporların hazırlanması ve Istanbul+5 Eylem Planlarına ışık tutmak amacıyla iki yeni Küresel Göstergeler Veri Tabanı (Global Urban Indicators Databases I and II) oluşturulmuştur. Bu yolla ilk defa karşılaştırılabilir verilerle üye devletlerin kentsel gelişmesi ve kentleşme trendleri bölgesel ve küresel ölçekte belirlenmiştir. HABITAT II Konferansı sonuç bildirgesinde, üye devletler göstergeler programına sadık kalarak veri tabanının güncel tutulması ve düzenli olarak izlenmesi yönünde taahhütte bulunmuşlardır (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, https://habitat.csb.gov.tr/habitatkonferanslari-i-5746).

4. HABITAT III: QUITO (2016)

Üçüncü HABITAT Konferansı 2016 yılı sonunda Ekvator’un Quito kentlerinde düzenlenmiştir. HABITAT III hazırlık sürecinde küresel düzlemde farklı coğrafya ve kategorideki paydaşlar çeşitli başlıklar ve çerçevelerde birlikte içerik üreterek ağ oluşturma gerçekleştirmiştir. HABITAT III Konferansı süreci paydaş ve ana süreç aktörleri; Hazırlık Komitesi, Dünya Kentsel Forumu, Global Sanal Toplantılar, Global Dokümantasyon, bölgesel dokümantasyon, ulusal dokümantasyon, UN-HABITAT Yönetim Konseyi ve BM Genel Konseyi’dir. HABITAT III Hazırlık sürecinde üretilen kolektif içerikler; Yeni Kentsel Gündem Deklarasyonu (New Urban Agenda),

22 Mes’ele Raporu (Issue Papers),

4 Bölgesel Toplantı: Deklarasyonlar (Regional Meetings: Declarations),

7 Tematik Toplantı: Deklarasyonlar (Thematic Meetings: Declarations),

10 Politika Birimi Raporu (Policy Unit Papers),

27 Kentsel Düşünür Kampüsü (Urban Thinkers Campuses),

9 Kentsel Diyalog (Urban Dialogues),

5 kıtada hazırlanan Ulusal Raporu (National Reports)’dur.

HABITAT III’ün ana ürünü Yeni Kentsel Gündem (New Urban Agenda) öncesi Sıfır Taslak, Sıfır Taslak üzerine geri bildirimlerin resmi olarak sonlanması, ilk revizyon, Taslak Yeni Kentsel Gündem ve Surabaya Sonrası Taslak Yeni Kentsel Gündem yayımlanmıştır. Tam adı Herkes için Sürdürülebilir Şehirler ve İnsan Yerleşmeleri üzerine Quito Deklerasyonu (Quito Decleration on Sustainable Cities and Human Settlements For All) olan Yeni Kentsel Gündem, 165 maddelik bir deklarasyondur. 8 maddelik giriş kısmından sonra 3 maddelik Paylaşılmış Vizyonumuz (Our Shared Vision) bölümü, 2 maddelik İlkeler ve Taahhütlerimiz (Our Principles and Commitments), 7 maddelik Eylem Çağrısı (Call For Action) yer almaktadır.

HABITAT III Dünya Belediye Başkanları Zirvesi (BM)

Yeni Kentsel Gündem (BM) Kapağı (sol) - Yeni Kentsel Gündemin Uygulanmasına Yönelik Eylem Çerçevesi (AFINUA) Logosu (sağ)

Yeni Kentsel Gündem’in uygulama süreci üç aşama ile tarif edilmiştir. İlk aşama Sürdürülebilir Kentsel Gelişme için Dönüştürücü Taahhütler üç alt başlıkta değerlendirilmiştir. Bunlar;

Yoksulluğu bitirmek ve sosyal içermek/ kapsamak için sürdürülebilir kentsel gelişme,

Fırsat eşitliği ve sürdürülebilir kapsayıcı kentsel refah,

Afetlere dayanıklı ve çevresel açıdan sürdürülebilir kentsel gelişme/imar’dır.

İkinci aşama Etkin Uygulama, “kentsel yönetişim yapısının inşası: destekleyici bir çerçeve kurmak”, “kentsel mekansal gelişmenin yönetimi ve planlanması” ve “uygulama araçları” olarak detaylandırılmıştır. Yeni Kentsel Gündem’in uygulama sürecinin üçüncü aşaması ise Takip ve Gözden Geçirme olarak tanımlanmış ve detaylandırılmıştır.

5. SONUÇ: KIRK YILLIK KÜRESEL VE YEREL BİRİKİMDEN GELECEĞE

1976 yılından 2016 yılına düzenlen üç uluslararası HABITAT Konferansı dönemlerindeki dünya kentsel nüfusu %37,9’dan %54’e çıkmıştır. 2036 yılında düzenlenecek dördüncü Habitat Konferansı’nda bu oranın %70’i geçeceği tahmin edilmektedir. Bu daha önce dünya tarihinde görülmemiş bir durum olup, küresel ısınma, iklim değişikliği gibi yeni durumlar artan göç ve adaletsizlikler ile sürdürülebilirliği dünyada zorunlu hale getirmektedir.

HABITAT I’in temel çıktıları barınma ve kentleşmenin birlikte ele alınması gerekliliği ve UNCHS BM İnsan Yerleşimleri Merkezi’nin kurulması olmuştur. HABITAT II’nin temel çıktıları ise şehirlerin küresel ekonomideki rolü, kentleşme, yerel yönetimler ve katılım olgularının rollerinin küresel olarak farkındalığının artmasıdır. HABITAT III’te ise ekonomi ve kentleşme ilişkisi, kentleşmenin ekonomik büyümenin içsel kaynağı olduğu yönünde bir önceki konferanstan farklılaşırken, iklim değişikliği, sosyal eşitlik ve bütünleşmede kentleşmenin rolünün yeniden tarif edilmesindeki etkileri ana çıktılar arasındadır.

Diğer HABITAT konferanslarından farklı olarak III. HABITAT Konferansı, Yeni Kentsel Gündem dokümanı ile HABITAT II İstanbul Konferansı’ndaki HABITAT Gündemi yaklaşımını daha da öteye taşıyarak küresel koordinasyonda yeni araçlar ve süreçler ortaya koymuştur. Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA) ile koordinasyonun sağlanması ve 11. SKA’nın diğer 17 küresel amacı kesen bir boyutunun olması sebebi ile Yeni Kentsel Gündem önemli bir çıktıdır.

HABITAT I

VANCOUVER, 1976

Hükümetlerin gelişmekte olan dünyadaki hızlı kentleşmenin etkilerini ve sürdürülebilir yerleşimlere olan ihtiyacı fark etmesi üzerine BM Genel Kurulu’nca 1976 yılında Vacouver’da düzenlenmiştir.

O dönemde uluslararası ortamda kentleşme ve etkileri nadiren yankı bulmakla beraber tarihteki en büyük kırdan kente göç hareketinin yaşanması ve ilaç sektöründeki gelişmelere bağlı olarak kentsel nüfus çok hızla artışa geçmiştir.

Temel Çıktıları:

// Barınma ve kentleşmenin ortak değerlendirilmesi gereken küresel konualr olduğunun fark edilmesi

// BM İnsan Yerleşmeleri Merkezi’nin kurulması (UNCHS-Habitat)

DÜNYA KNETSEL NÜFUSU %37,9

HABITAT II

İSTANBUL, 1996

Vancouver’dan 20 yıl sonra taahhütler İstanbul’da düzenlenen konferansta yinelenmiştir.

Dünya liderleri Habitat Gündemi belgesini kabul ederek, kentleşen dünyada herkes için yeterli konut ve sürdürülebilir insan yerleşimleri oluşturulması konusunda küresel bir eylem planını kabul etmişlerdir.

Temel Çıktıları:

// Şehirler küresel büyümenin motoru olduğu

// Kentleşme bir fırsat olduğu

// Yerel yönetimlerin daha güçlü bir rolü olması

// Katılımın gücünün fark edilmesi

DÜNYA KNETSEL NÜFUSU %45,1

HABITAT III

KİTO, 2016

40 yıl sonra...

Sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ılaşılmasının, küresel kentleşmenin yönetilme ve yönlendirilme şekline bağlı olduğu giderek daha da netleşiyor.

// Kentleşmenin büyümenin içsel kaynağı olması

// Yeni kentleşme modellerinin iklim değişikliği konusuna etkin bir vurgu yapması

// Kentleşmenin sosyal entegrasyon ve eşitliğin aracı olduğu, 2010 itibarıyla UN-Habitat verilerine göre 827 milyon insanın gecekondu benzeri koşullarda yaşadığı

DÜNYA KNETSEL NÜFUSU %54,5

Bunun uygulanmasına yönelik Yeni Kentsel Gündemin Uygulanmasına Yönelik Eylem Çerçevesi (Action Framework for Implementation of the New Urban AgendaAFINUA) dokümanı ise 2017 yılında UN Habitat tarafından yayımlanarak HABITAT III sonrası yerel ölçekte çeşitli çalışmaların başlamasını sağlamıştır. İlke ve prensipler ile çerçevesi çizilen AFINUA beş bileşenden oluşmaktadır. Bunlar;

Ulusal kentsel politikalar

Kentsel yasal çerçeve kuralları ve düzenlemeler

Kentsel planlama ve tasarım

Kentsel ekonomi ve belediye finansmanı

KAYNAKÇA

Akın, U. (2016) Third United Nations Housing and Sustainable Settlements Conference: HABITAT III and the New Urban Agenda, City & Society, Journal of Urban Policies Center of Union of Marmara Municipalities, Istanbul, 25-36.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Web Sitesi, https:// habitat.csb.gov.tr/habitat-konferanslari-i-5746)

United Nations (1972) Report of the United Nations Conference on the Human Environment, Stockholm

United Nations (1976) Report of HABITAT: United Nations Conference on Human Settlements, New York

United Nations (1996) Report of the United Nations Conference on the Human Settlements (HABITAT II), Istanbul

United Nations (2016) The New Urban Agenda , UN HABITAT III Conference, Quito

UN HABITAT (2017) Action Framework for Implementation of the New Urban Agenda

HABITAT III için BM tarafından hazırlanan HABITAT Konferansları karşılaştırma tablosu

( h t t p s : //w w w. habitat3.org/the-newurban-agenda/about)