Meander 2013-4 oktober-december

Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323

Meander Jaargang 12 nr. 4 • Oktober - November - December 2013

Driemaandelijks contactblad van Natuurpunt vzw - regio Meanderland: afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen

Colofon

Contactpersonen afdelingsbesturen

Natuurpunt

Afdeling Netebronnen

Natuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt meer dan 80.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en ruimtelijke ordening. Natuurpunt is eigenaar en beheerder van 16.500 hectare natuur, verspreid over ruim 500 terreinen in heel Vlaanderen. Daarnaast wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van natuurstudie en natuur- en milieueducatie.

Secretaris: Jef Sas, 014-31 26 57 www.natuurpuntnetebronnen.be

Lid worden Door overschrijving van 24 euro op rekening BE17 230 00442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’.

Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur. blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en -beheer) en Natuur.oriolus (vogelstudie), afzonderlijk elk 8,5 euro, beide extra abonnementen 14,5 euro.

Meander Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerden kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 001 56350 0055 van Meander.

Afdeling Balen-Nete Secretaris: Tom Schildermans, 0473-66 10 99 www.natuurpuntbalen-nete.be

Afdeling Geel-Meerhout Secretaris: Louis Pals, 014-58 97 80 www.natuurpunt.be/geel-meerhout

Afdeling Ham Secretaris: Frans Hoes, 0472-57 75 15 www.natuurpuntham.be

JNM Contact: Steven Smeets e-mail: stevensmeetsjnm@gmail.com www.jnm.be

Met dank aan onze fotografen Zjos Meyvis, Willy Cools, Eddy Vaes, Luc Van de Vyver, Jeanne Horemans, Jan De Schepper, Karin Van Gool, Frans Emmerechts, Fons Van Vlerken, Yana Van Nueten, Tom Schildermans, Denis Mertens, Jan Albrecht, Paul Helsen, Jos Ghoos, Dirk Geenen

Redactie An Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Goedele Reyniers, Jan Albrecht.

Coverfoto’s: ©Rik Verborgt 2x, ©Jan Albrecht, ©Fons Van Vlerken foto colofon: © Jan Albrecht

Contact / v.u.

Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

An Gijs, Weidestraat 11, 2490 Balen, tel. 014-32 28 53, mail: an.gijs@gmail.com

Deadline teksten volgende Meander:

Oplage: 2.000 exemplaren

Giften Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening 293-0212075-88 met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen: 7703 - Keiheuvel (Balen) 7709 – De Maat (Mol) 7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 - Neerhelst (Geel) 7118 - Griesbroek (Balen) 7725 - Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 - De Vennen (Balen) 7736 - Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 - Molse Nete (Balen/Mol) 7763 - Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 - Breeven (Geel) 7779 - Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 - Zelguis (Geel) 7784 - De Bleken (Mol) 8810 - De Rammelaars (Ham) 8874 - Veldhovenheide (Ham)

2 | Meander 4 | oktober-december 2013

Vrijdag 15 november 2013 bij an.gijs@gmail.com Verschijning: eind december 2013 Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: meanderlander@gmail.com.

Zjos Meyvis is ambachtelijk kunstenaar met - net als jij en ik - een hart voor natuur. Zijn machines uit overschotjes en gevonden materiaal ontstaan uit observatie van onze aarde.

‘Wat met de aarde?’ vraagt hij zich af. ‘Wat met de bodemkwaliteit, de lucht, het water, de biodiversiteit, de genetische rijkdom? ‘Wat laten we voor de volgende generaties achter?’

Factory of fertilization

Over verminderde vruchtbaarheid wordt in onze cultuur nog altijd met gedempte stem gesproken.

Hij verpakt die waarheid in de speelse poëzie van zijn ‘Factory of Fertilization’ een stapelplaats van ‘zuurstof recuperatoren’, ‘verstuivers van pastorale lucht’ en ‘stuifmeelverspreiders’. Het lijkt wel of hij de werkbijen die tegenwoordig massaal het noorden verliezen een handje wil toe steken.

Wij worden niet vrolijk van dit actueel ecologisch verhaal maar de kunst van Meyvis wordt nooit zwaarmoedig. Nee, zijn machines zijn speels, luchtig en ze prikkelen lichtjes de erotische verbeelding.

Hij maakt subtiel gebruik van bijvoorbeeld een witte lokveer, zuchtende blaasbalgen, kronkelende slangetjes, lederen dichtingen, speelse slingertjes, een trechter die zich langzaam en geheimzinnig opent en weer sluit. Alles piept en kraakt.

Er zit hoop in het fragiele werk van deze kunstenaar, en hoop daar ben ik niet tegen. Het werk bemoedigt en vertedert me. Ik word er stil én goedgezind van.

Het doet deugd om te weten dat ook anderen positief bezig zijn met onze natuur, net als jij en ik, ieder op zijn manier.

Wanneer je deze Meander terzijde legt, kijk dan even naar meer recent werk op www.zjosmeyvis.be en geniet.

Johan Rottiers Voorzitter NP Ham

Foto’s: stuifmeelverspreider met zwarte ventilator(b), stuifmeelverspreider met witte lokveer(o), ©Zjos Meyvis Meander 4 | oktober-december 2013 | 3

4|

Meander 4 | oktober-december 2013

Witte kraai Op de weg zaten drie jonge kraaien: twee zwarte en een witte. Ze vlogen op en zweefden het Netekanaal over. Met open vleugels leek de witte wat op een krant die open plooide. Niet smetteloos wit, maar als berkenschors. De drie nestmaatjes landden in een wilg en richtten het woord tot elkaar. Het was de eigen troeproep, een geluid dat werd meegedragen met de wind.Wegens babbelzucht is de kraai zwart gemaakt, maar een enkele keer gebeurt het omgekeerde.Wij hielden deze bleke vogel in de kijker, want een witte kraai zie je niet iedere dag.

Ik ben ooit in mijn jeugd naar een witte kraai in een volière gaan kijken. Dagenlang had men een klapval opgesteld en hadden ze de slimme vogel weten te verschalken. Het was op een gehucht in Lichtaart waar ze oog hadden voor rariteiten. Toen zaten er zelfs twee witte kraaien op een veld. De gevangen kraai werd met allerlei snoepjes gevoerd door een paar broers die de vogel probeerden tam te maken.

De vogel werd bij naam genoemd: ‘Witte veder’.

De kraai die aan het Netekanaal rondvloog, was precies dezelfde. Niet mooier dan een zwarte, maar als een onbeschreven blad. Bij zo’n dier wordt geen melanine afgezet in de veercellen. Een veranderend gen veroorzaakt een storing waarbij er wel pigment wordt aangemaakt, maar niet doorgegeven. Leucisme is geen ziekte, het is een kleurafwijking van zilverachtig wit. Geen echte albino met rode ogen.

Ook geen izabel, genoemd naar de okergele kleur van het vuile ondergoed van Isabelle van Castilië.

Jonge kraaien met een witte band in de vleugels zie je vaker. Die hebben te veel friet met mayonaise en kroketten gegeten. Te veel zout. Half om half veren duiden meestal op een slechte conditie van de vogel tijdens de veergroei en daarbij is geen sprake van erfelijkheid. Na de eerste rui worden hun halfwitte veren roetzwart.

De witte die wij zagen was vliegensvlug. We fietsten haastig de brug over om ze van dichterbij te fotograferen, maar ze vloog verder tot bij een boerderij. Daar konden we ze treffen op het erf. Een oude boer kwam buiten en vertelde dat er al een paar jaren witte kraaien werden geboren op zijn land. Een zwart paar had blijkbaar de witte erfelijkheid in de genen. Vorig jaar hadden ze drie witte, maar ze blijven hier niet, zei de oude man. Hij kende alle vogels en hield ze goed in de gaten. Hij had gezien dat de witte kraaien werden aangevallen en verdreven door een hele bende zwarte soortgenoten.

Kraaien hebben er moeite mee om een mutant te accepteren als soortgenoot. Het is voorspelbaar dat een mutant minder overlevingskansen heeft. Ze zijn zwakker en overleven meestal niet lang in de natuur.

Minder pigment maakt de veren ook breekbaar. Alle

mutanten vertonen sterker afgesleten veren dan hun normale soortgenoten. Echte albino’s sneuvelen soms al op het moment dat ze uitvliegen en zelfstandig moeten worden, omdat ze met die rode ogen half of helemaal blind zijn.

Zowel eksters als kraaien (alleen deze twee onder de kraaiachtigen) kennen ook een merkwaardige vorm van terechtstelling. Een onverbiddelijk tribunaal. Al wie vreemd is of indringer, ziek of gehandicapt, of anders van kleur, wordt collectief afgemaakt.

Alle kraaien duiken dan tegelijk op het slachtoffer.

Een vorm van terechtstelling om de eigen soort te vrijwaren tegen vreemde invloeden. Wat zich niet normaal voordoet, wordt gewantrouwd. Het is een primitief oergedrag, dat bij de meeste soorten voorkomt. Daar zijn ooit oorlogen voor uitgevochten.

‘Ik denk’ zei de boer, ‘dat kraaien echte schobbejakken zijn! Dat zie je al aan hun spelletjes, zoals het pesten van buizerds. Dat is toch een volkomen nutteloze bezigheid om zichzelf en de groep te vermaken. Het verjagen van een buizerd is voor kraaien nauwelijks een noodzaak. Ze hebben van een buizerd geen gevaar te duchten en het is geen voedselconcurrent’. De oude boer had oog voor wat er zich in zijn velden afspeelde.

‘Ze pikken ook gaten in het plastic van de grassilo’s en doen dat niet om er van te eten. Als ze er maar plezier aan kunnen beleven.’ zei hij verontwaardigd.

‘Kraaien behoren tot de slimste vogels,’ zei ik.

Tegenwoordig zie je nog alleen zwarte vogels: merels, spreeuwen, kauwen, kraaien’ zei hij, ‘maar die witte mag van mij blijven!’.

‘Vroeger’ zei de boer,’ zag je hier maar een enkele kraai, toen krioelde het nog van leeuweriken en patrijzen. Het landschap is erg veranderd. Maar ja, ik ben ook niet meer wat geweest is, mijn haren zijn helemaal wit, jaarlijks miljoenen hersencellen verloren en daardoor worden herinneringen ook vager.’

De man had een sterk gevoel voor ironie en zelfspot.

‘Maar ik klaag niet,’ zei de boer, ‘oud zijn is een overwinning. Ouderdom heeft maar één gebrek: je weet niet hoe en waar hij ophoudt’.

De drie kraaien waren intussen in de top van een eik gaan zitten. ‘Kijk,’ zei de boer, ‘zwarte kraaien blinken in het zonlicht, maar die met zijn witte hemd heeft geen glans op de veren. Van dat weerkaatst licht zou men nog veel kunnen leren. Onderzoekers hebben nog werk om slim te worden’. De oude man sprak in raadsels. Terwijl doken de kraaien achter een houtwal en verdwenen uit het zicht. De man lachte en liep weer naar binnen. Ouderdom heeft de wijsheid: de witheid van de zwarte kraai.

Achilles Cools

Meander 4 | oktober-december 2013 | 5

In doeop i b osc 9 vanaf

MET DE STEM VAN JOhAN hElDENbERgh TITELSONG DOOR FlOAT FAll

25/0

Natuurpunt presenteert:

DE NIEUWE WILDERNIS Deze film toont pure, woeste natuurpracht zoals je die nooit eerder zag. En toch is De Nieuwe Wildernis gewoon hier gefilmd, in de lage landen, in de Oostvaardersplassen, een 6.000 hectare groot gebied in Nederland, niet ver van Amsterdam.

De hoofdrolspelers van de natuurprent zijn geen acteurs, maar dieren: extraverte konikpaarden, oogverblindende ijsvogels, parmantige edelherten en een jong vossengezin.

Dit zijn de Lage Landen zoals je ze nog nooit zag: in een oogverblindende familiefilm, gegidst door de stem van Johan Heldenbergh (o.a. The Broken Circle Breakdown).

fotografie RUBEN SMIT geluid HENK MEEUWSEN montage NIELS ROZA productie EMS FILMS TON OKKERSE uitvoerend producent IGNAS VAN SCHAICK regie MARK VERKERK

Vlaamse versie ASSOCIATE DIRECTORS i.s.m. NATUURPUNT INFO en FILMBOEKINGEN INFO@ADIRECTOR.BE

‘De Nieuwe Wildernis’ in CC ’t Getouw in Mol

De Natuurpunt-afdelingen van de regio Meanderland organiseren in samenwerking met vzw VALK, die haar 40e verjaardag viert, en BC ‘Het Grote Netewoud’ een vertoning van deze prachtige natuurfilm in ’t Getouw in Mol. Waar: CC ’t Getouw, Molenhoekstraat 2, 2400 Mol Wanneer: Vrijdag 15 november, 20 uur (welkom in de foyer vanaf 19 uur) Programma: 20-20.10 uur: Inleiding 20.10–22 uur: Film ‘De Nieuwe Wildernis’ (incl. pauze) 22-23.30 uur: Gelegenheid om iets te drinken en na te bespreken in de foyer Prijs: 5 EUR. Tickets: Te verkrijgen de dag zelf vanaf 19 uur aan de ticketbalie van ’t Getouw.

De winst van deze avond gaat naar de natuurgebieden van de regio Meanderland, incl. Hsdeet Grote Netewoud.

Meer info: BC Het Grote Netewoud: Wim Pauels, tel. 014-21 34 50, e-mail: wim.pauels@natuurpunt.be.

Natuurpunt-afdeling Netebronnen: An Dierckx, tel. 049788 46 47 of e-mail: info@natuurpuntnetebronnen.be.

6|

Meander 4 | oktober-december 2013

De Film is een productie van EMS Films i.s.m. Kinepolis en Associate Directors.

“De eerste bioscoopfilm over natuur in de lage landen”.

Vanaf 25 september in de Kinepolis-zalen en op 15 november in ’t Getouw in Mol. Met de stem van Johan Heldenbergh & titelmuziek van Float Fall.

Een deel van de opbrengst van de ticketverkoop gaat naar een stukje wildernis in Vlaanderen: het Grote Netewoud!

Het Grote NeteWoud zal dan ook het decor vormen waarin de Vlaamse pers uitgenodigd wordt om een stukje ‘Nieuwe Wildernis’ in Vlaanderen te komen ontdekken. Een gedroomde promotie opportuniteit voor ons gebied die samenvalt met de start van het Life-project Grote NeteWoud (waarover binnenkort meer informatie volgt). Op www.denieuwewildernis.be kan je zien wanneer er vertoningen zijn.

Nodig iedereen die je kent uit om de film te gaan zien en steun zo het Grote NeteWoud! Flyers en affiches kan je binnenkort afhalen in het Bezoekerscentrum in Meerhout.

MEE HELPEN EN DE FILM ALS EERSTE OP HET GROTE SCHERM ZIEN?

De film wordt in elke provincie voorgesteld met een door Natuurpunt georganiseerd evenement. Voor onze regio is dat op 24 september in Kinepolis - Antwerpen of 26 september in Kinepolis - Hasselt. Het zou geweldig fijn zijn mochten we met een ploegje van het Grote NeteWoud (als rechtstreeks betrokken partij) een handje kunnen gaan toesteken. Wordt gezocht: parkingwachters, baliemedewerkers, zaalbegeleiders en mensen die opdienen tijdens de receptie.

Uiteraard kijk je gratis mee naar de film op groot scherm!

Kom je mee? Mailtje naar wim.pauels@natuurpunt.be.

Dag van de Natuur Voor duizenden vrijwilligers van Natuurpunt is het het hele jaar door Dag van de Natuur.

Voor het beheren van bijna 20.000 ha natuur zijn immers heel wat tijd en handen nodig.

Naast het gidsen en cursussen organiseren, wordt er in de natuurgebieden gekapt, gemaaid, geknot, opgeruimd..., kortom bergen werk verzet. Niet alleen voor het plezier maar ook voor meer en betere natuur.Voor heel wat planten, vlinders, vogels zijn natuurgebieden een laatste en veilig toevluchtsoord.

Je kunt in Meanderland op 2 plaatsen meedoen en eens snuffelen aan het werk wat door al die natuurpunt vrijwilligers wordt gedaan.Voor details zie de kadertjes hiernaast.

Dag Van de Natuur ‘De Vennen’

STIP 16 NOVEMBER 2013 IN FLUO AAN IN JE AGENDA. DAN WORDEN ER IN BALEN, IN HET NATUURGEBIED DE VENNEN BEHEERWERKEN UITGEVOERD EN WE WILLEN JOU ER GRAAG BIJ.

Iedereen, van jong tot oud, ervaren in het buitenwerk of niet, kan er zichzelf nuttig maken. Er is een klus(je) voor iedereen. Natuurbeheer is natuurbeleving van de bovenste plank in een mooie omgeving. Samen ‘gratis en voor niets’ het beste van jezelf geven voor een betere natuur.

Op het programma staat hoofdzakelijk het opruimen van afvalhout en het verwijderen van oude afsluitingen. Het is natuurlijk niet continue noeste arbeid, we voorzien in een hapje en een drankje en voor diegenen die De Vennen nog niet kennen, maken we wel een extra verkenningswandeling.

Voorzie laarzen, handschoenen en werkkledij.

Waar: natuurgebied De Vennen, via P. Luytendijk naar Achterdijkspad en volg daar de borden.

Wanneer: zaterdag 16 november van 9 tot 16 uur.

Meer info: Jan Mallants, tel. 014-81 70 09 of Denis Mertens, tel. 014-30 90 65

Dag van de Natuur ‘De Rammelaars’

Zondag 17 november Natuurpunt Ham heet allen welkom om eens mee te beleven wat natuurbeheer allemaal is.

We starten om 9 uur aan Natuur.huis De Rammelaars, Broekstraat z/n Ham. Het natuur.huis ligt langs het kanaal naar Dessel. Volg in Ham tussen de kanalen de bruine bordjes ‘Natuurgebied De Rammelaars’.

Programma: • Welkom • Presentatie ‘Natuurgebieden in Ham en hun beheer’ • Themawandeling • Gezellig mee aanpakken bij diverse nuttige projecten in De Rammelaars • Koffie en middageten zijn voorzien Voor iedereen, jong en oud, klein en groot.

Laarzen, handschoenen en werkkledij meenemen Alle info en aanmelden (niet verplicht): www.natuurpuntham.be beheer@natuurpuntham.be Frans Hoes tel: 0472-577515 Meander 4 | oktober-december 2013 | 7

Meanderl Natuurberichten Lente - Zomer 2013 Koekoek met Kleine Karekiet

Kokmeeuwenkolonie Put Mol Rauw

De ‘Roerdompwatchers’ aan de Kattestaart in Retie konden dit voorjaar niet met zekerheid een broedgeval vaststellen van de aanwezige Roerdompen. Ze werden wel getrakteerd op een ander spektakel in de nabijheid van de kijkhut. Een jonge Koekoek die gedurende enkele dagen mooi in beeld kwam, terwijl hij gevoederd werd door zijn pleegouders: een paartje Kleine karekiet. Door zijn aanhoudend gebedel kon hij/zij op een bepaald moment zelfs een Ringmus naderbij lokken, maar een hapje kreeg het koekoeksjong toen niet toegestoken.

De ringsessie dit jaar vond plaats op 19/06. 35 jonge Kokmeeuwen werden geringd op de eilandjes, waar toch minimum 50 nesten aanwezig waren. Naast grote jongen vonden de ringers nog nesten met uitkippende eieren en zelfs heel wat nesten met kapotte eieren! Oorzaak? Schade door hevige onweders of predatie door…?

Vorig jaar broedde er één koppel kleine Mantelmeeuw apart op een eilandje dat wel aasde op de nestvlieders uit de Kokmeeuwenkolonie.

Uit ornitholigisch tijdschrift ‘De Wielewaal’: Het broedseizoen 1967 in het noordoosten van de prov.

Antwerpen (R. Bosmans, R. Claassens, Fr. Daemen, L. Deckx, J.Van Genechten ,V.Van Gorp).

“Kleine karekiet is broedvogel op alle grotere en kleinere vijvers. Op de viskweekvijvers in Postel Wateringen werden op 21 zangposten slechts 14 nesten gevonden (in die tijd werd er nog naar nesten gezocht n.v.d.r.).

2 broedgevallen van deze Kleine karekieten werden daarbij opgevolgd: 1. De eieren worden om de dag gelegd: begin nestbouw op 21/05, eerste ei op 28/05, 5 eieren in het nest op 01/06, 5 jongen aanwezig op 10/06, leeg nest op 20/06. Geslaagd broedgeval.

2. De eieren werden niet om de dag gelegd: begin nestbouw op 11/06, één koekoeksei op 18/06, op 19/06 ook een ei van de Kleine karekiet, op 24/06 3 eieren, op 28/06 5 eieren + het koekoeksei. Dit betekent dat op 10 dagen slechts 5 eieren werden gelegd. Het broeden begint slechts vanaf het laatste ei , hierdoor blijft het nest veel meer onbewaakt achter, zodat een Koekoek meer gelegenheid krijgt om een ei te deponeren. De jonge Koekoek die uit dit nest uitvloog, werd 8 weken door beide oudjes gevoed!”

8 | Meander 4 | oktober-december 2013

land

Telling invasieve zomerganzen Vanuit het INBO en Natuurpunt werd gevraagd om in het weekend van 20 en 21/07 de invasieve soorten zomerganzen te tellen. Verscheidene tellers trokken dat weekend op pad en dat gaf volgende totaalresultaten voor deze gebieden: Put Rauw/De Maat (J. Sas), Mol-Rauw Scheppelijke Nete (H. Bijnens), Geel Dekshoevevijver /Sas 7en Retie Grote Kievit (F. Van Hout), Postel Ronde Put, Dessel ’t Goor en Mol Grote Zandput (F. Luyten).

Canadagans: 265 ex. (waaronder 211 ex. op Put Rauw aan ’t Kristallijn); Grauwe Gans: 106 ex. (grootste groep in het weiland aan de Scheppelijke Nete met 65 ex.); Nijlgans: 66 ex. (grootste groepen op Put Rauw met 30 ex. en Mol Grote Zandput 21 ex.).

Vlinderwaarnemingen Door de mooie zomer kregen we dit jaar nogal wat zuidelijke soorten vlinders op bezoek tot in de tuinen.

De meest getelde vlinder tijdens het telweekend op 03 en 04/08 was trouwens een trekvlinder die geprofiteerd had van de warme zuidenwinden: de Gammauil. Maar tegen einde juli tekenden er ook heel wat Oranje luzernevlinders present en op 26/07 zat bij cineast Frans Verhoeven zelfs een Keizersmantel op een vlinderstruik in zijn tuin in Mol-Centrum. Hij heeft hem dan ook dadelijk op film vastgelegd als bewijs.

Ecologische werkgroep Meanderland: overzicht 2013 (met ‘whale mouth cloud!)

Onze Ecologische werkgroep heeft deze lente en zomer met vrijwilligers weer actief geïnventariseerd op zaterdagvoormiddagen met excursies in Balen De Vennen (10/05), Geel Wilders (25/05), Mol Den Diel (08/06), Mol Buitengoor (22/06), Balen Griesbroek (06/07), Geel-Bel Torfven (27/07) en Ham De Rammelaars (17/08).

Als je de waardevolle en erg leerrijke verslagen van deze excursies wil lezen, neem dan contact op met coördinatoren Marianne Horemans en Paul Wouters (paul.wouters1@telenet.be) zodat je wordt opgenomen in hun mailinglist. Een foto-overzicht van dit jaar kan je trouwens op vrijdag 25/10 komen bewonderen in het Ecocentrum om 19 uur. Je krijgt daar zeker ook nog eens de uitzonderlijke “whale mouth cloud” te zien die hen deed vluchten voor het onweer op 27/07 aan het Torfven in Bel (zie Nieuwsbrief Meanderland van aug. 2013).

Jef Sas

Foto’s: Ringen Kokmeeuwen © Willy Cools Koekoek en Kleine Karekiet © Eddy Vaes Meander 4 | oktober-december 2013 | 9

Zoeken naar de Kwartelkoning Elbe -Weser: Natuurvierdaagse 2013 De eerste dag, rond 7 uur vertrekken we vanuit Dessel richting Noord-Duitsland, naar het estuarium van de Elbe waar we onder begeleiding van onze Duitse gids, Stefan Ilje, aan een mooie vierdaagse beginnen.

Eerst bezoeken wij de Hadelner en Belumer buitendijk. Dit natuurreservaat is een onderdeel van het EU Vogelschutzgebietes “Lower Elbe” gelegen tussen de monding van de Elbe en het Medem Hadelner-kanaal en van groot belang als broed- en leefgebied voor steltlopers en watervogels. Hier bewonderen we o.a. Slechtvalk en Lepelaars. Onderweg naar Nord Kehrdingen zien we vele boksende hazen, maar ook Grauwe kiekendief, Grutto’s, Lachstern,Wilde zwaan en Paapje laten zich heel mooi bewonderen. Zeehondjes liggen op een zandbank in het Elbe-estuarium. Sommigen onder ons zien in het avondgloren een Velduil mooi poseren op een weidepaal.

Op dag 2 krijgt onze gids iedereen vroeg uit bed voor een wandeling in het natuurgebied Holzerburg. Dit schilderachtig natuurreservaat ligt ten noordoosten van Bad Bederkesa tussen Elbe en Weser. Hier gaan we op zoek naar de Middelste Bonte Specht. Gelokt door de roep van onze gids, vliegt hij tot boven onze hoofden, alsof hij met ons een afspraak had.

Na het ontbijt rijden we naar Otterndorf centrum, waar we onze lunchpakketten voor de volgende dagen inkopen. In het park bewonderen we de botanische gele tulp en een kolonie Roeken boven in de bomen.We rijden naar Spiekamp Neufeld aan de monding van de Elbe. Een Zilverplevier en een Kanoet (zeer mooi in zomerkleed) zitten aan de rand van het water.Vele vogels pronken nu met hun mooiste verenkleed. Ergens ten velde zwemmen Roodhalsfuten - baltsend met het nodige lawaai - in de

10 | Meander 4 | oktober-december 2013

kijkers. Zo hoog in Duitsland zeer zeldzaam, maar wel heel mooi.

In een hut aan Polder Bramel eten we heel vlug onze boterhammen op terwijl we een groep Kraanvogels bewonderen. Het gebied is ongeveer 150 hectare groot, ontstaan in de 19de eeuw door het rechttrekken en indijken van de rivier,de Geeste. Het voormalige natuurlijk overstromingsgebied werd drooggelegd en gecultiveerd. Nu is polder Bramel het hele jaar door overstroomd, met een moeraszone en veel riet en grasland. Een geliefkoosd habitat voor veel water- en weidevogels.

Aan de tweede toren hebben we even tijd om een blik te werpen op een Zeearend. Af en toe vliegt hij eens rond om te kijken of hij een prooi kan bemachtigen. Een beetje verder zit een Kraanvogel geduldig op haar nest te broeden. Weer een mooi beeld voor een fotoshoot!

Het vogelreservaat “Luneplate” is een rustgebied voor ganzen, zwanen en steltlopers (Kleine zwaan, Kolgans, Brandgans, Kluut). Hier zien we Watersnippen en Zwarte ruiters. Na het avondmaal rijden de vrouwen terug naar het hotel, terwijl de mannen in een gebied aan de Geeste zonder resultaat op zoek gaan naar de Kwartelkoning.

Dag 3: Vandaag staan we voor een mooie uitdaging: een waddentocht van ongeveer 10 km.

In juni 2009 kreeg de Waddenzee een plek op de Werelderfgoedlijst van de Unesco.

De invloed van de Wezer en de Elbe is volop voelbaar en zichtbaar. Doordat zoet rivierwater zich in deze gebieden geleidelijk mengt met zeewater ontstaat brak water, waar unieke en dus ook zeldzame planten en dieren voorkomen.

We vertrekken om 8 uur vanuit Cuxhaven naar het Duitse Waddeneiland Neuwerk.

Eén groep waagt zich aan het wadlopen. 10km door de natte slikken, de anderen nemen de waddenwagen.

Hier en daar zijn naast de zanderige weg grote, hoge kooien gezet. In geval van vroegtijdige vloed kunnen de gestrande lopers schuilen in deze kooien. Dit is een kleine geruststelling. Het lopen is namelijk niet zonder gevaar: scherpe mosselschelpen en andere voorwerpen liggen verspreid over de weg. De zon schijnt aan een blauwe hemel en er staat een matige, maar koude wind. Een fijn weertje om deze overtocht te doen. Meeuwen begeleiden ons tijdens deze tocht.

Het geeft soms wel een eng gevoel. Het water dat stilaan terug stijgt, kan ons langs links en rechts bereiken. De weg wordt wel geflankeerd door bosjes hout zodat we zelfs bij mist onze weg nog kunnen terug vinden.

Jacky en Marieke (het hondje) staan ons op te wachten en nadat we onze voeten hebben gewassen, trekken we naar de andere kant van het eiland. We worden vergezeld door kolonies Visdieven, Grote sterns, Noordse stern, Lachstern, Zwarte Stern en een Wespendief.

Elke stern zit gezellig per soort samen, de mannetjes verleiden de vrouwtjes met een visje of zetten hun mooiste vleugels op. Hier kunnen we uren naar kijken en fotograferen. Na het avondeten rijden we met z’n allen met de waddenwagen terug naar het vasteland.

Stefan, onze gids, wil nog even vlug de Kwartelkoning gaan zoeken, maar iedereen wil gaan slapen. Niemand gelooft nog in het vinden van deze vogel. Het was een vermoeiende, maar aangename dag Ook zonder Kwartelkoning!

In de voormiddag van dag 4 bezoeken we Ahlenmoor. Dit gebied van ongeveer 40 vierkante kilometer is het grootste moeras in het district Cuxhaven.

Hoewel de oorspronkelijke habitat in de 20ste eeuw door turfwinning, drainage en ontginning zwaar getroffen is, zijn er nog een aantal natuurlijke veenrestanten. Met een treintje rijden we door het gebied, we zien Zomertaling, een Kemphennetje en we kunnen mooi mekkerende Watersnippen bewonderen.

De reis naar huis verloopt vlot, de 4-daagse was weerom een fantastische reis. 138 soorten vogels

hebben we gehoord, gezien en bewonderd - maar helaas ... geen Kwartelkoning. Misschien volgend jaar in Hongarije (24/05/14 – 31/05/14). Je kan nu al inschrijven als je deze reis zeker niet wel missen. Meer info: zie hieronder!

Jef Sas

Fotografen: Luc Van de Vyver en Jeanne Horemans

Natuurreis Hongarije (24/05/2014 – 31/05/2014)

Op verzoek van meerdere deelnemers aan onze vierdaagsen wordt voor volgend jaar gekozen voor één week natuurbeleving einde mei in Farm Lator op de grens van het Nationaal Park Bukk in het noordoosten van Hongarije.

Verblijf in volpension in gerestaureerde boerderijen op basis van tweepersoonskamers.

Excursies met mini-bus o.l.v. plaatselijke gids(en) in de omringende natuurgebieden inclusief.

Naast het huispaartje Keizerarenden komen ook Roodpootvalken, Bijeneters, Scharrelaars en nog veel ander fraais in de kijkers.

Niet alleen de vogels, maar ook de andere fauna van de streek zal ruim aan bod komen, zoals amfibieën en reptielen, bijzondere vlinders en andere insecten (o.a. Vliegend Hert). De prachtige flora zal uiteraard ook onze aandacht krijgen.

Richtprijs: 750 à 800 EUR all in (inclusief vlucht naar Boedapest). Als je zeker mee wil, schrijf dan nu al in bij secretaris Jef Sas (e-mail: jefsas@ skynet.be of tel. 014-31 26 57). Er kunnen maar max. 16 personen mee! Zorg dat je erbij bent door snel te reageren!

Meander 4 | oktober-december 2013 | 11

Natuurfoto’s in ‘t Kristallijn Waar je ook gaat langs onze wegen, je komt nog heel wat schoons tegen!

Tijdens de weekends van 12/13, 19/20 en 26/27 oktober stelt de werkgroep Natuurfotografie van afdeling Netebronnen een 50-tal natuurfoto’s over de plaatselijke fauna en flora tentoon in ’t Kristallijn (socio-cultureel initiatief van Sibelco, Blauwe Keidreef 3 in Mol) Fotografen Frans Emmerechts, Jef Eykmans, Fred Nevelsteen, Karine Van Gool,Yana Van Nueten, Fons Van Vlerken, Hendrik Verborgt, Andre Leunen, Stef Smet, Patrick Sterckx, Jan De Schepper en Jos Ghoos bevestigden hun deelneming.

In dit natuurkader stelt kunstenares Els Lenaerts uit Arendonk enkele aquarellen - die zij maakte tijdens de talrijke wandelingen in onze regio - tentoon. Haar prentenboek over de zandgroeven van Dessel, Mol en Lommel: “Wit zand klaar water” zal zeker ook uw aandacht trekken.

De tentoonstelling wordt geopend op zaterdag 12 oktober om 15 uur en is telkens te bezichtigen van 14 tot 17 uur.

Meer info: Fons Van Vlerken: tel. 014-31 76 33 gsm 0495-65 61 51 email: alfons.van.vlerken@telenet.be

Foto’s: Tijgerspin ©Frans Emmerechts Kaardebol ©Karin Van Gool Dennepijlstaart ©Fons Van Vlerken Blauwborst ©Jan De Schepper Beekoeverlibel ©Yana Van Nueten

12 | Meander 4 | oktober-december 2013

Vrijwilligers in de bres voor de Veldparelmoervlinder De Veldparelmoervlinder is een zeer zeldzame, inheemse dagvlinder die op voedselarme graslanden leeft. Eind mei was hij te bewonderen in de regio Mol-Balen-Dessel-Lommel, waar de grootste populatie van Vlaanderen huist.Volgens het boek Dagvlinders in Vlaanderen, de nieuwe Vlaamse vlinderatlas, hebben de vlinders zich daar de laatste vijftien jaar verder verspreid.

Een succesverhaal voor Theo Bollen, een vrijwilliger van onze vlinderwerkgroep die zich inzet om een vlindervriendelijke omgeving te creëren. Hij volgt de vlinders al jarenlang op en zoekt oplossingen wanneer voortplantingsplaatsen bedreigd worden. Met resultaat: want dit jaar zijn er al meer dan achthonderd Veldparelmoervlinders waargenomen in die regio.

In de helft van de jaren negentig zag de situatie er nochtans een stuk somberder uit. De militaire vliegbasis in Zutendaal was op dat moment de enige gekende vliegplaats van de soort in Vlaanderen. Dat veranderde in 1996, toen enkele Veldparelmoervlinders opgemerkt werden in de Kapelstraat in Balen.

Theo Bollen en andere vrijwilligers van de plaatselijke vlinderwerkgroep van Natuurpunt namen onmiddellijk maatregelen om de nieuwe populatie te beschermen.

Ondertussen is de Veldparelmoervlinder al 17 jaar permanent aanwezig in Balen. De oorspronkelijke vindplaats blijkt jaar na jaar het ideale leefgebied voor rupsen en vlinders. Bovendien heeft de vlinder van daaruit de directe omgeving gekoloniseerd en fladdert de soort nu ook over graslandjes in Mol, Dessel en Lommel. Toch is ze nog steeds ‘ernstig bedreigd’ volgens de Vlaamse Rode Lijst, de lijst met kwetsbare en bedreigde diersoorten. Een knelpunt is dat veel van het leefgebied niet beschermd is.

Dit lokale succesverhaal toont aan dat zelfs ernstig bedreigde dagvlinders met gerichte maatregelen opnieuw vooruit kunnen geholpen worden. Dit kan

enkel dankzij de inzet van overheden, natuurverenigingen én vrijwilligers. Voor veel soorten blijft een gecoördineerde aanpak jammer genoeg ontbreken.

Van de 71 inheemse dagvlindersoorten zijn er al 20 uitgestorven, en zijn 25 andere in mindere of meerdere mate bedreigd. De nieuwe Rode Lijst, de historische én actuele verspreiding en tal van analyses over dagvlinders in Vlaanderen staan besproken in het boek Dagvlinders in Vlaanderen: nieuwe kennis voor betere actie. Het boek is te koop via de Natuurpunt-winkel.

Wouter Vanreusel Natuurpunt Studie

Herwerkt bericht van Natuurpunt uitgegeven op donderdag 18 juli 2013. Het volledige artikel kan je nalezen op Natuurbericht.be.

Foto: ©Tom Schildermans

Meander 4 | oktober-december 2013 | 13

Vissen in De Vennen

Donderdag 4 juni werd door het INBO (Instituut voor Natuur en Bosonderzoek) een onderzoek gedaan naar het visbestand van de Kleine Hoofdgracht in natuurgebied De Vennen.

Het was een heel werk om de boot met bijhorend materiaal op de juiste plaats te krijgen. De afvissing gebeurt elektrisch zodat de vissen even verdoofd worden om de soort te bekijken en eventueel een exemplaar in een aparte kuip te doen voor nader onderzoek.

De bedoeling was om na te gaan wat het effect is van de werken die in 2011 werden uitgevoerd aan de Kleine Hoofdgracht op de aanwezige vissoorten. Meer bepaald werd gezocht naar enkele meer zeldzame soorten zoals de Beekprik.

Een eerdere afvissing die gebeurde in 2010 (voor de werken) gaf reeds een bemoedigend resultaat. Toen werden 13 soorten geteld waaronder heel wat Beekprik.

De resultaten van het onderzoek kunnen we helaas nog niet meedelen. Het rapport zal waarschijnlijk in het voorjaar van 2014 beschikbaar zijn. We hebben wel gezien dat er op een bepaald moment een redelijk grote snoek in het net lag.

Wordt vervolgd ‌

Jan Mallants Foto’s: Denis Mertens

14 |

Meander 4 | oktober-december 2013

oktober|

Activiteiten Meanderland Vrijdag 4 oktober Zwerfvuilopruiming in het Buitengoor/Meergoor.

Afspraak: 9 uur aan Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, 2400 Mol (tot 12 uur). Info: Marianne Horemans en Paul Wouters, e-mail : paul.wouters1@telenet.be of gsm: 0496-51 02 79.

Zaterdag 5 oktober Werkochtend De Rammelaars Vrijwilligers steken de handen uit de mouwen in natuurgebied de Rammelaars. Iedereen welkom! Afspraak: 9 uur aan het Natuur.huis De Rammelaars, Ham. Info: beheer@ natuurpuntham.be of www.natuurpuntham.be Zaterdag 5 oktober Eurobirdwatch op trektelpost Maatheide Lommel (met projectgroep Levend Zand).

Europese simultaantelling van alle overkomende trekvogels vanaf de bouwkeet op Maatheide. Afspraak: vanaf zonsopgang tot… ? Je bent daar de hele dag welkom als je wat wil bijleren of gewoon wil komen mee genieten van de soms spectaculaire najaarstrek. Resultaten van vorig jaar: zie www.trektellen.nl. Info: Eddy Vaes, gsm: 0497-87 23 04 of Jef Sas, e-mail: jefsas@skynet.be of tel. 014-31 26 57.

Zondag 6 oktober Herfstwandeling Breeven – Grote Kievit Afspraak: 14 uur aan Kerk Geel, Ten Aard. Einde omstreeks 17 uur. Info: Jeannine Simonis, tel 014-59 31 65, e-mail: jeannine.simonis@telenet.be.

Zaterdag 12 oktober Nacht van de Duisternis Natuurpunt Ham i.sm. Cosmodrome organiseert lezing over zonsverduistering, presentatie/info over nachtdieren, avondwandeling, fakkelwandeltochten, broodjes en soep, café. Vanaf 18 uur, Natuur.huis De Rammelaars. info: www. natuurpuntham.be, Frans.Hoes2@telenet.be, 0472-577515.

Zaterdag 12 en zondag 13 oktober Tentoonstelling Natuurfotografie in ’t Kristallijn.

Werkgroep natuurfotografie Natuurpunt Netebronnen stelt een 50-tal knappe natuurfoto’s uit de eigen regio tentoon.

Ook kan je van de Arendonkse kunstenares, Els Lenaerts, enkele aquarellen en haar prentenboek “Wit zand, klaar water” komen bewonderen in dit mooie decor. Afspraak: socio-cultureel centrum ‘t Kristallijn, Blauwe Keidreef 3, 2400 Mol , telkens van 14 tot 17 uur. Zie ook verderop in dit blad.

Info: Fons Van Vlerken, e-mail alfons.van.vlerken@telenet.be of tel. 014-31 76 33, gsm: 0495-65 61 51.

Zondag 13 oktober Watervogeltelling op alle Molse zandputten.

Afspraak: 8.30 uur op parking dokterspraktijk (carpooling) aan brug Mol-Donk. Einde op De Maat omstreeks 12 uur.

Info: Jef Sas, e-mail: jefsas@skynet.be, tel.: 014-31 26 57 of gsm: 0499-34 62 60.

Zondag 13 oktober Herfstexcursie in Buitengoor Mol NP Netebronnen i.s.m.VALK. Afspraak: 14 uur aan Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, 2400 Mol. Einde omstreeks 16.30 uur. Laarzen meebrengen! Info: Frans Michiels, tel. 014-31 87 26 of gsm: 047256 39 75.

Zondag 13 oktober Valleiwandeling Neerhelst Afspraak: 14 uur aan Larumsebrugweg aan het kanaal. Einde omstreeks 16.30 uur. Info: Leon Dille, tel 014-59 31 65, email: leon.dille@telenet.be.

Zaterdag 19 oktober Werkgroep Waterleven Nemen van watermonsters: Afspraak:Vorselaar – Westerlo – Neerhelst (9 – 12 uur).

Wateranalyse: Afspraak: Bedrijvenpark Dikberd, Unit 13B, Dikberd 14, HeMeander 4 | oktober-december 2013 | 15

rentals om 13 uur. Info: Jeannine Simonis, tel 014-59 31 65, e-mail: jeannine.simonis@telenet.be.

Zaterdag 19 en zondag 20 oktober Tentoonstelling Natuurfotografie in ’t Kristallijn.

Alle info: zie zaterdag 12 en zondag 13 oktober hierboven en artikel verder in dit blad.

Zondag 20 oktober Herfstwandeling Natuurpunt Ham organiseert een Herfstwandeling 14:00 aan Natuur.huis De Rammelaars.Thema: Bos, dreven en paddestoelem. Info: www.natuurpuntham.be, Jo Dox, gsm 049442 35 78, e-mail: doxjo@belgacom.net.

Zondag 20 oktober: Europese simultaan trektelling op trektelpost Maatheide Lommel (i.s.m. Levend Zand).

Afspraak en alle info: zie hierboven bij zaterdag 5 oktober.

Zondag 20 oktober Landduinwandeling Geel-Bel Afspraak: 14 uur aan kerk Geel-Bel. Info: Gaston Dams, gsm: 0479-86 17 01, e-mail: juliennehoremans@telenet.be.

Vrijdag 25 oktober Ecologische Werkgroep Meanderland.

Evaluatievergadering Marianne en Paul nodigen elke natuurliefhebber uit op deze vergadering met een fotoreportage van de excursies en inventarisaties van de werkgroep in 2013. Ook het werkjaar 2014 wordt dan al gepland en voorbereid. Afspraak: 19 uur in Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, 2400 Mol. Einde omstreeks 21.30 uur. Info: Marianne Horemans en Paul Wouters, e-mail: paul.wouters1@telenet.be of gsm : 0496-51 02 79.

Zaterdag 26 en zondag 27 oktober Tentoonstelling Natuurfotografie in ’t Kristallijn.

Alle info: zie zaterdag 12 en zondag 13 oktober hierboven en artikel verder in dit blad.

Zaterdag 26 oktober Zwerfvuilopruimactie Zammelsbroek Info: Koen Thibau, gsm: 0498-12 47 49, e-mail: koenthibau@ hotmail.com.

Zondag 27 oktober Trage Wegenwandeling Schepenenbroek Afspraak: 14 uur op de Markt in Meerhout. Info: Jo Dox, gsm: 0494-42 35 78, e-mail: doxjo@belgacom.net.

Zondag 27 oktober Herfstwandeling in het Griesbroek Afspraak: 14 uur aan taverne de Waterhoek, Olmensebaan 126, Balen. Info: Dirk Geenen, e-mail: geenen.dirk@skynet. be, tel 014-30 38 54.

16 |

Meander 4 | oktober-december 2013

Tot half november Trektellingen op trektelpost Maatheide Elke morgen vanaf zonsopgang tot … ? Kom gerust een kijkje nemen bij de telploeg om wat op te steken over de vogeltrek in onze regio.

Zaterdag 2 november Werkochtend De Rammelaars Vrijwilligers steken de handen uit de mouwen in natuurgebied de Rammelaars. Iedereen welkom! Afspraak: 9 uur aan het Natuur.huis De Rammelaars, Ham. Info: beheer@ natuurpuntham.be of www.natuurpuntham.be Maandag 4 november Werkgroep Waterleven Planning en evaluatie 2014 Afspraak: 19.30 uur aan Pastorie St Jozef Olen, Lichtaartseweg 200. Info: Jeannine Simonis, tel 014-59 31 65, e-mail: jeannine.simonis@telenet.be.

Zondag 10 november Zoek de Klapekster!

Vroege winterexcursie over de Cartierhei in Eersel (NL): Afspraak: 8.30 uur op parking abdij Mol-Postel (carpooling).

Einde omstreeks 12 uur op de Cartierheide. Info: Jaak Wijnants, e-mail: jaak.wijnants1@telenet.be of tel. 014-31 33 74.

Donderdag 14 november Cursus watervogels in de winter theorieles 1 (lesgever: Koen Leysen).

Afspraak: 19.30 uur Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. Einde omstreeks 22.30 uur. Info en inschrijving bij secretaris Jef Sas, e-mail: jefsas@skynet.be of tel. 01431 26 57, gsm: 0499-34 62 60. Natuurpunt-leden: 20 EUR en niet-leden 40 EUR (= lidgeld incl.) op rek.nr. BE 18 001 1577791 65 van Natuurpunt Netebronnen met vermelding van ‘cursus watervogels’. Het aantal inschrijvingen is beperkt, dus tijdig reageren a.u.b.!

Vrijdag 15 november Filmavond: DE NIEUWE WILDERNIS t.v.v. Life-project Grote Netewoud.

Tickets: 5 EUR te verkrijgen vanaf 19 uur aan de ticketbalie van ’t Getouw, Molenhoekstraat 2, 2400 Mol. Afspraak: 20 uur in CC ’t Getouw Mol (welkom vanaf 19 uur in de foyer).

Einde tussen 22 en 23uur. Info: info@natuurpuntnetebronnen.be of wim.pauels@natuurpunt.be . Zie ook artikel in dit blad.

Zaterdag 16 november Dag van de Natuur in De Vennen Opruimen van afvalhout en het verwijderen van oude afsluitingen. Afspraak: 9 uur aan natuurgebied De Vennen, via P. Luytendijk naar Achterdijkspad en volg daar de borden.

Breng zeker je laarzen, handschoenen en werkkledij mee.

Info: Jan Mallants, tel. 014-81 70 09 of Denis Mertens, tel.

014-30 90 65.

November |

Activiteitenkalender

Zondag 17 november Dag van de Natuur in De Rammelaars Maak kennis met natuurbeheer in De Rammelaars met diverse werkzaamheden, wandeling, presentatie over de Hamse natuurgebieden en hun beheer. Locatie: Natuur.huis De Rammelaars. Vanaf 9:00 Programma en info: www.natuurpuntham.be, beheer@natuurpuntham.be.

Zondag 17 november Watervogeltelling op alle Molse zandputten.

Afspraak: 8.30 uur op parking dokterspraktijk brug MolDonk (carpooling). Einde op De Maat omstreeks 12 uur.

Info: Jef Sas, e-mail: jefsas@skynet.be, tel. 014-31 26 57 of gsm: 0499-34 62 60.

Maandag 18 november Werkgroep Waterleven Merkwaardige vaststellingen (water-planten-dieren) Afspraak: 19.30 uur aan Pastorie St Jozef Olen, Lichtaartseweg 200. Info: Jeannine Simonis, tel 014-59 31 65, e-mail: jeannine.simonis@telenet.be.

Donderdag 21 november Cursus watervogels in de winter theorieles 2 (Koen Leysen).

Afspraak: 19.30 uur in Ecocentrum De Goren, 2400 Mol. Einde: 22.30 uur. Alle info: zie hierboven bij les 1 van 14 november en het artikel in dit blad.

Zondag 1 december Cursus watervogels in de winter praktijkles 1 (Jef Sas).

Afspraak: 8.30 uur aan parking Sas 4-toren, Nieuwedijk, 2480 Dessel-Witgoor. Alle info: zie hierboven bij les 1 van 14 november en het artikel in dit blad.

Zaterdag 7 december Werkochtend De Rammelaars Vrijwilligers steken de handen uit de mouwen in natuurgebied de Rammelaars. Iedereen welkom! Afspraak: 9 uur aan het Natuur.huis De Rammelaars, Ham. Info: beheer@ natuurpuntham.be of www.natuurpuntham.be Zondag 8 december Kerstmarkt Mol met infostand Natuurpunt Netebronnen. Kom proeven van onze specialiteiten!

Vrijwilligers die willen meehelpen kunnen hun naam opgeven bij Jurgen Verreyt. Info: Jurgen Verreyt, e-mail: jurgen.verreyt@skynet.be, tel. 014-32 37 85 of gsm: 0497-70 63 08.

Zondag 15 december Watervogeltelling op alle Molse zandputten samen met Cursus watervogels in de winter: praktijkles 2 (Jef Sas).

Afspraak: 8.30 uur op parking dokterspraktijk (carpooling) aan brug Mol-donk. Einde op De Maat omstreeks 12 uur.

Info: Jef Sas, e-mail: jefsas@skynet.be, tel.: 014-31 26 57 of gsm: 0499-34 62 60.

Zondag 5 januari Traditionele nieuwjaarswandeling naar reservaat de Riebos (Lommel). Op zoek naar ganzen, roofvogels en andere overwinteraars.

Afspraak: 8.30 uur op parking Blauwe Kei (Sas 1) Lommel, Einde omstreeks 12 uur. Laarzen meebrengen! Info: Jef Sas, e-mail: jefsas@skynet.be, tel.: 014-31 26 57 of gsm: 0499-34 62 60.

2014 |

Zaterdag 16 november Dagtocht De Maat en Put Rauw Vogelwerkgroep Oost-Brabant komt op bezoek in onze regio.

Afspraak: 9 uur op parking van de Kleppende Klipper voor een bezoek aan De Maat en Put Rauw. 12 uur picknick aan of in taverne Het Jagershof. Je kan daar natuurlijk ook een hapje eten. 13.30 uur parking Sas 4-toren Dessel-Witgoor voor een bezoek aan de Pinken en de Grote Zandput. Info : Jef Sas, e-mail: jefsas@skynet.be, tel. 014-31 26 57 of gsm: 0499-32 62 60.

December |

Activiteitenkalender

Zaterdag 23 november Werkgroep Thalictrum – Evaluatie 2013 Afspraak: 10 uur aan Watermolen 8, Meerhout. Om 10 uur ’s morgens komen we samen om de inventarisaties van 2013 te evalueren eventueel via Synbiosys. Dus iedereen zijn laptop meebrengen.‘s Middags wordt er voor broodjes gezorgd om daarna terug aan de slag te gaan. Info: Jeannine Simonis, tel 014-59 31 65, e-mail: jeannine.simonis@telenet.be.

Donderdag 28 november Cursus watervogels in de winter theorieles 3 (Koen Leysen).

Afspraak: 19.30 uur in Ecocentrum De Goren, 2400 Mol. Einde: 22.30 uur. Alle info: zie hierboven bij les 1 van 14 november en het artikel in dit blad.

Foto:’s: School op natuurbelevenis in De Rammelaars, Roefeldag NP Ham © Jan Albrecht

Meander 4 | oktober-december 2013 | 17

Op 16 juni was de Zegge aan de beurt in de reeks ’60 jaar natuurreservaten in Vlaanderen’. Een opendeurdag met ruim 430 wandelaars die konden genieten van een prachtig laagveenlandschap, een rijkdom aan orchideeën en ander fraais, een jagende bruine kiekendief en enkele enthousiaste moerbaggeraars. Een historische terugblik op het reservaat en op de streek waarin het gelegen is.

Een historisc

Het Geels Broek

Het Geels Broek ‘Nog ouder dan het Geels Broek’ was een volksgezegde dat in veel Kempense dorpen mondgemeen was. Vele deelmoerassen, met benamingen als het Varenbroek, de Boekers, de Kromme Palen, de Zillekens, de Donken, de Marinuskuilen, Muikemezegge, de Weidonken, de Worft, de Reepkens, de Kawaert, het Cruysenbroek, de Zegge en nog vele andere, vormden samen een van de bekoorlijkste vogelbiotopen in de Kempen. Het gebied lag in de noordwestelijke hoek van Geel en was een laagveenmoeras van bijna 500 hectare.Via een netwerk van beken en grachten fungeerde het als overstromingsgebied of winterbedding van de Kleine Nete. Die winterbedding varieerde in breedte van 100 meter tot meer dan twee kilometer en was daarmee de breedste alluviale strook in de provincie Antwerpen. Het gebied bestond uit natte graslanden, moerasvegetaties, broekbossen en open water. Door zijn aard was het moeilijk toegankelijk en zelfs gevaarlijk omwille van het trilveen dat hier en daar voorkwam. De mensen bleven er liever weg. Slechts af en toe waagde iemand zich erlangs, ‘als de nood dwong’. In de winter kwam het ganse gebied onder water te staan. Bij

18 | Meander 4 | oktober-december 2013

harde vorst kon men er schaatsen van in Kasterlee tot in Herentals.

In de 19de eeuw was het broek bekend als leverancier van in de geneeskunde gebruikte echels of bloedzuigers. Die medicinale bloedzuigers werden in de (volks)geneeskunde gebruikt bij kwaadaardige zweren of gezwellen, in gevallen waar vuil bloed uit wonden moest verwijderd worden. De echelkwekerij wordt voor het eerst in verband gebracht met de Worfthoeve, de oudste hoeve van Ten Aard. In 1816 zouden zich op dit bedrijf een twintigtal ossen hebben bevonden, die in de poelen van de Zegge - de naam van het hart van het Geels Broek - werden gedreven om echels te ‘vangen’: de echels hechtten zich aan de poten van de dieren, zogen zich vol ossenbloed en vielen dan in ‘hozen’, breed openstaande laarzen aan de poten van de ossen. In 1864 werd nog een echelkwekerij opgestart aan de rand van de Zegge. Die gebruikte afgedankte paarden, ossen en ezels om de echels te ‘vangen’. De huidige Zeggenhoeve zou er haar ontstaan aan te danken hebben.

Naast het af- en uitdelven van veen en de gewone kleinschalige landbouwactiviteiten die eigen waren

Gheel in 1900

Over ijzererts, moer, eigenaardige lucht en heidegeur

che terugblik

k en de Zegge

aan elk broek, werd in het Geels Broek tot in 1933 ook ijzererts (limoniet) gewonnen. Het erts werd geëxporteerd en de rechthoekige plassen, ontstaan door het uitdelven, liet men verlanden. Zo kwam het dat in het Geels Broek alle stadia van het verlandingsproces, van open water tot elzenbroekbos aanwezig waren. Dit verklaart de ongewoon grote plantenrijkdom waar het broek bij botanici nog steeds om bekend staat.

Het gebied is verder bekend wegens de talrijke Geelse ‘ontheemden’ die in september 1944 over het kanaal werden gedreven of er hun toevlucht zochten. Voordien was het tijdens de oorlogsjaren een goede en veel gebruikte verbergplaats voor geallieerde piloten en vluchtelingen.

In de nabijheid der beide Nethen liggen vette weiden en rijke turfgronden.

Gedurende deze laatste jaren wordt uit vele dezer weiden ijzerertshoudende aarde opgehaald en naar gieterijen, tot in Duitschland toe, uitgevoerd. Dit levert een dubbel voordeel op.

Behalve immers dat de verkoop van het ijzererts geld opbrengt, maakt zijn verwijdering uit den weidegrond dezen aanzienlijk beter.

In vele beemden steekt men turf. Soms bereikt de turflaag drie, ja vier meter diepte.

Wanneer de eerste turflagen met de spade zijn uitgehaald, schiet de uitgediepte grond onder water en wordt, naar gelang der oppervlakte, kuil of kwacht genoemd. Sommige kwachten beslaan een oppervlakte van omstreeks een hectaar. Het moer wordt uit de kuilen gebaggerd, op de omliggende heide of weide als een bruinzwart slijk uitgespreid, en met een roede in langwerpige vierkantjes verdeeld, om daarna in de zon te drogen. Zijn de kluiten genoegzaam gestijfd, dan zet men ze kruisgewijze op in stapels. Zoo worden ze kurkdroog, en de boer bergt ze als brandvoorraad in de schuur.

De turf is geenszins te versmaden, of zegt het spreekwoord niet? Gelukkig het land, waar het kind zijn moer verbrandt.

Bij jaarlijksche veiling wordt het uithalen van moer verkocht, en zoozeer wordt de turf gewild, dat een hectaar moergrond, bij die achtereenvolgende verkoopingen, van vijftien tot twintig duizend frank opbrengt.

De turfassche levert een gezocht mest voor de weiden. Als brandstof zelf is de turf zeer goed. In den open haard geeft zij een gloeiend vuur, zonder evenwel in hooge vlam op te slaan.

Doordringend straalt die gloed in ’t rond op het huisgezin, dat bij winteravond gezellig rondom de vuurplaat is geschaard, en – zoo althans oordeelt de huisvader, die met zijn klompen op het haardijzer rust – zulk vuur verwarmt beter den geheelen mensch van onder tot boven dan de nieuwerwetsche kachels, waar het hoofd bij gloeit, terwijl de voeten bevriezen.

Vrij algemeen over geheel de Kempen houdt men zich met voorliefde aan ’t voorvaderlijk verwarmingsmiddel met zijn tintelenden gloed en zijn eigenaardige lucht, welke met den dunnen, stil omhoog kronkelenden rook zich door de breede schouw, over gansch den omtrek, als een echt Kempische geur verspreidt en opperbest met den heidegeur samensmelt.

Meander 4 | oktober-december 2013 | 19

Door een groene bril – aankoop van de Zegge

In tegenstelling tot andere landen, waar nationale natuurreservaten en –parken werden aangelegd, was er bij de overheid in België in die tijd nog geen aandacht voor natuurbescherming. Ook bij de mensen in de Kempen was er geen vraag naar, ‘omdat heel de Kempen één groot natuurgebied was’.

Toch waren er in ons land al mensen in natuur geïnteresseerd. Onderweg naar een internationaal ornithologisch congres in Uppsala (Zweden) vond in 1951 een eerder toevallige ontmoeting plaats tussen architect en ornitholoog J.Jacobs, een van de stichtende leden van De Wielewaal (in 1933), met W.Van den bergh, toenmalig directeur van de Antwerpse Zoo. Beiden bleken ze vertrouwd met het laagveengebied dat zich uitstrekte langs de Kleine Nete op het grondgebied van de gemeenten Lichtaart en Geel. Zij droomden ervan dit voor de toekomst veilig te stellen. Samen beslisten ze toen om De Belgische Vogelreservaten op te richten, een nationale, tweetalige vereniging die in 1959 zou worden omgedoopt in Belgische Natuur- en Vogelreservaten.

De nieuwe vereniging kreeg al vlug een eerste kans om terrein te verwerven. In de geliefde vallei van de Kleine Nete te Lichtaart was een grondspeculant uit Brussel van plan om een aantal hectaren te verkavelen voor weekendhuisjes. Er werd contact opgenomen en vrij vlug kwam het tot een overeenkomst: de vereniging kon op zoek naar geld om Snepkensvijver aan te kopen. Overheidssubsidies voor natuur bestonden nog niet zodat men alles diende te financieren met geld van leden of van giften.

Van de notaris die de afhandeling van de aankoop in orde bracht, kwam men te weten dat ook in de Zegge een eigenaar 35 hectare zuiver laagveengebied te koop wilde aanbieden. Daar de Belgische Vogelreservaten gebonden waren door de aankoop van Snepkensvijver, werd besloten dat het de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde te Antwerpen (KMDA) zou zijn die zich over de 35 hectare zou ontfermen: directeur W.Van den bergh, die ook de eerste secretaris van De Belgische Vogelreservaten was, kon zijn werkgever overtuigen om die stap te zetten. De beheerraad van de KMDA besliste op basis van verslagen van enkele professoren van Belgische universiteiten die wezen op het groot belang van de ongerepte gronden voor de hydrobiologie, de ornithologie en de botanica. Het terrein werd aangekocht in 1952, ‘om de ongereptheid van de gronden te doen ontzien, ze tot een natuurreservaat te maken en in dienst te stellen van de wetenschap door er een biologisch station op te richten’. Hiermee werd de Zegge het eerste natuurreservaat in Vlaanderen.

In de regionale pers werd over de aankoop gepolemiseerd. Naast reacties pro, zoals: ‘het ligt in onze rol om dergelijke gebieden te behouden’, en: ‘niet alleen kathedralen en kastelen verdienen de belangstelling

20 | Meander 4 | oktober-december 2013

van een volk, ook de natuurlijke landschappen, de rivieren en de grond behoren tot het cultuurpatrimonium’, was er toch ook duidelijk een andere klok te horen. Zo kort na de Tweede Wereldoorlog had men in het nog steeds industriearme Geel de handen vol met heropbouw, nieuwbouw en werkloosheid. Vandaar allicht deze (begrijpelijke) reactie: ‘De doorsnee Kempenaar voelt weinig voor dit soort blokkeren der terreinen’ En tegenover het argument dat de aankoop het toerisme ten goede zou komen, werd gesteld: ‘Het wekt de indruk dat men in de Kempen niets anders meer ziet dan een museum van oudheden, zand en moer en bossen en misschien ook van boeren met blauwe kiel en boerinnen met strokapsel en trekmuts’.

Red de Zegge

Het nieuwe reservaat zou in de loop van de jaren meermaals af te rekenen krijgen met problemen en bedreigingen. Zonder hier dieper op in te gaan schetsen we toch even de situatie in de beginjaren.

Vanaf 1953 begon de KMDA de aangekochte percelen te beheren. De vorige eigenaar had het gebied laten verruigen tot elzenbroek en gedurende enkele jaren trokken de hoveniers van de dierentuin erop uit om open water te scheppen voor de watervogels en om de toegangswegen naar het gebied te verharden. Twee jaar later al, toen de werken voor ongeveer een derde klaar waren, werd het Algemeen Plan van Aanleg ‘Werken van drooglegging – Aanbouw van boerderijen’ van de Nationale Maatschappij voor de Kleine Landeigendom goedgekeurd. Eerst was er sprake van onteigening van het reservaat, maar dat kon door tussenkomst in hogere regionen – het koninklijk hof – door de KMDA voorkomen worden. Uiteindelijk werd een compromisoplossing gevonden die door beide partijen aanvaard werd. De schikking hield in dat een oppervlakte van 18 hectare ten noorden van de aan te leggen Roerdompstraat zou afgenomen worden van het reservaat, waarvoor in compensatie een gebied van 25 hectare ten zuiden van die straat aan het reservaat zou toegevoegd worden. Het reservaat werd omringd door een dijk en de aanvoer van water geschiedde sindsdien uit het noordelijk deel, enerzijds met behulp van een elektrisch pompstation dat het landbouwgebied ontwaterde en anderzijds met behulp van een klepstuw op de waterloop langsheen de Roerdompstraat.

Daarenboven verbond de Nationale Maatschappij voor de Kleine Landeigendom zich ertoe om een ganse reeks maatregelen te nemen (verbod van jacht op sommige diersoorten, verbod van vogelvangst en van vogelroof, verbod op het loslopen van honden enz…) met het oog op de bescherming van de buurt van het reservaat, opdat het door een veilige gordel omringd zou zijn.

In de loop van de jaren was het echter niet alleen kommer en kwel voor de beheerders van de Zegge.

Af en toe konden ze ook rekenen op de steun van het grote publiek. Het vermelden waard is de actie

‘Red De Zegge’ in het begin van de jaren zeventig. Er werd geld ingezameld door de verkoop van stickers.

De actie kreeg de steun van de werkgroep natuurbescherming van het Geels Komitee voor Milieubeheer (GeKoMi) en samen met vele anderen gingen ook de Geelse studentenclub Klaverzot en de SintAloysiusscouts tijdens een werkkamp een moeras vrij maken om de watervogels meer ruimte te geven.

De actie groeide uit tot een nationale campagne met de steun van de Vlaamse televisie en van het Ministerie van Nationale Opvoeding. Door die actie kon het reservaat, dat op zichzelf te klein was om ongeschonden te blijven voortbestaan, aan de toenmalige oppervlakte van ongeveer 50 hectare, in 1973 nog ongeveer 46 hectare toevoegen. In 1993 kwam een nauwe samenwerking tot stand met De Wielewaal.

De vereniging kocht enkele terreinen rond de Zegge aan en stelde die voor beheer ter beschikking van de KMDA.

Flora en fauna in het reservaat

De naam ‘Segge’ wordt in oude documenten voor het eerst vermeld in 1428. Hij verwijst naar de scherpe, ruige grassoorten met driekantige stengels die er groeiden op zeer vochtige,zure grond, die laaggelegen was en meestal onder water stond.

In de jaren veertig en vijftig van de 20ste eeuw was het gebied bij vogelliefhebbers vooral bekend om de tientallen broedparen ‘marottekens’ (van ‘marouette’ = porseleinhoen) die er voorkwamen. Ook was het een van de weinige bekende broedplaatsen van de roerdomp in het land. Ortolanen broedden er nog, maar ze werden steeds minder gezien. ‘Vroeger’ werden ze er nochtans tamelijk veel gevangen op trek om vetgemest te worden... Het gebied zelf werd toen beschreven als een zeer groot moeras, overgroeid met een uiterst welig plantendek op zeer drassige bodem: ‘Ik weet niet wat al planten, maar zeggengras, kattenstaart, biezen, waterdrieblad, wateraardbei, lissen, riet en al wat er van die aard kan groeien, ’t reikt er van aan uw knieën tot over uw schouders. Op de meest buitenliggende stukken, wat zure graasweide. Hier en daar wat elzenstruiken en bosjes, wat wilg en wat gagel. In het midden hier en

daar een dichtgegroeide moerkuil. Een kleine waterloop er middendoor, met enkele grachten die ermee in verbinding staan’.

In de jaren zestig bestond het reservaat grotendeels uit houtopslag en liesgras. De voornaamste doelstelling was het behoud van de vogelrijkdom die het Geels Broek bij ornithologen zo bekend gemaakt had. Korhoenders, waterrallen en porseleinhoentjes broedden er jaarlijks. De roerdomp was tijdelijk als broedvogel verdwenen maar werd af en toe nog wel waargenomen. Snor, sprinkhaanzanger, blauwborst, rietzanger,kleine karekiet en rietgors waren jaarlijks talrijk aanwezig… en af en toe werd er in enkele nesten een koekoeksei gevonden. Wulpen en kieviten bleven in de Zegge broeden, grutto’s in de weilanden in de buurt. In juli 1967 bracht voor de eerste maal een scholeksterpaartje haar jongen groot op de nog braakliggende terreinen naast de Zegge. Scholeksters waren toen nog zeldzaam in de streek. Ransuil en klapekster keerden elk jaar als broedvogel naar de Zegge weer en als hoogtepunt werd in 1962 zelfs het nest ontdekt van een velduil.

Het reservaat overtrof soms de stoutste verwachtingen. Het broedgeval van een woudaap in 1964, het regelmatig pleisteren van enkele purperreigers in het najaar en het zeer korte verblijf van een zwarte ooievaar in 1967 leverden daarvan het bewijs. Het reservaat herbergde ook een enorme plantenrijkdom met het waterlepeltje als meest vermeldenswaard omdat het in ons land waarschijnlijk alleen op de Zegge voorkwam.

In 1970 begon het intensieve natuurbeheer met als doel het historisch landschap te herstellen. Door het openen van een biologisch station verkreeg de Zegge de medewerking van professoren en van wetenschappelijke instellingen, die als zeer positief en opbouwend werd ervaren. In 1973 bestond ongeveer 60% van het reservaat uit elzenbroek. Door uitgebreide maatregelen zoals het regelen van de waterstand, kappen, maaien, plaggen en het openmaken van verlandde moer- en limonietkuilen, herstelde het reservaat zich geleidelijk in zijn vroegere staat. De broedgevallen van de meest typische moerasvogels werden behouden en groeiden nog aan. Daarbij kwamen er nieuwe van fuut en van tafeleend. In 1975 werd een eerste broedgeval van blauwe reiger genoMeander 4 | oktober-december 2013 | 21

teerd. Later groeide de kolonie aan.

In 1989 koos een paar wilde kwakken de Zegge uit om er een nest te maken en twee jongen groot te brengen. Het was het eerste broedgeval van wilde kwakken in de twintigste eeuw in Vlaanderen. In 1992 en 1993 werden, na wetenschappelijk advies, amfibieënpoelen aangelegd met een houtwal aan twee zijden, om een soortenrijke vegetatie te bekomen waarin zeldzame planten en dieren thuishoren.

De houtwallen gingen fungeren als toevluchtsoord voor vogels, insecten en kleine zoogdieren en werden belangrijk als navigatiebaken voor sommige vlinders en vleermuizen.

Nu is het reservaat 111 hectare groot en omvat het grosso modo open plassen, trilveen, laagveenmoerassen, halfnatuurlijke graslanden en diverse broekbossen. De grote variatie van goed tot zeer goed ontwikkelde moerasbiotopen zorgt samen met het natuurbeheer voor een zeer rijke flora en fauna. Je vindt er de burcht van een vossenfamilie en sporen van reeën. In 2001 werden er 359 hogere planten-

soorten aangetroffen met zeer zeldzame soorten als waterlepeltje, blonde zegge, drijvende waterweegbree, klimopklokje, heidekartelblad en moeraswolfsklauw. Verder komen er 36 soorten libellen voor waarvan er 13 kwetsbaar zijn, met uitsterven bedreigd of ernstig met uitsterven bedreigd in Vlaanderen. Tevens herbergt het gebied een populatie ringslangen – in Vlaanderen elders zo goed als ontbrekend, maar hier in 1968 opnieuw ingevoerd - en 65 broedvogels met als merkwaardigheden dodaars, waterral, ijsvogel, roerdomp, porseleinhoen en wespendief. In 2013 broedde er in het riet naast een recent opengemaakte poel een paar bruine kiekendieven. Dat was van in de beginjaren van het reservaat geleden!

Frans Emmerechts

Alle foto’s: ©Frans Emmerechts

Referenties: 1.

Anon. 1955. Zijn rechten van natuur en van bevolking verzoenbaar.

Nieuwsblad van Geel. jg.102 nr.51. 1.

13.

Van Aelten L. 1977. Fauna en Flora. Geel van gisteren tot morgen.

Lions Mol-Geel. 233.

2.

Anon. 1957. Geelse Zegge opnieuw in de branding. Nieuwsblad van Geel. jg.104 nr.23. 1.

14.

3.

Anon. 1978.25 jaar Natuurreservaat ‘De Zegge’. Colloquium Laagveengebieden. Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde te Antwerpen.

Van den bergh W. 1957. De strijd om het behoud van ons natuurreservaat ‘Zegge’ is beslecht.We moesten berusten in een compromis. Zoo. jg.22. nr.4. 134-135.

15.

Van den bergh W. 1957. De natuurbescherming in het Zeggegebied.

Bulletin 1957. Les Réserves Ornithologiques de Belgique – De Belgische Vogelreservaten. 44-47.

16.

Verbruggen M. 1968. Het natuurreservaat De Zegge. Geel, driemaandelijks kontaktblad. Gemeentebestuur van Geel. jg.4 nr.1. 3032.

17.

Verbruggen 1978. Het natuurreservaat De Zegge nu. Colloquium Laagveengebieden. Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde te Antwerpen. 72.

18.

Verbruggen M. 1989. Eerste broedgeval van een in het wild broedend paartje Kwak Nycticorax nycticorax in Vlaanderen in deze eeuw. Oriolus, Vlaams tijdschrift voor ornithologie. jg.55. nr.4. 148149.

4.

Cools K. 2007. Toponymie van Geel. Boek I en Boek II. Katholieke Universiteit Leuven. Faculteit Letteren. Subfaculteit taalkunde.

Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor in de taal- en letterkunde: Germaanse Talen. 1373p.

5.

Cuypers J. 1951. Het porceleinhoentje. De Wielewaal, Maandschrift voor Natuurwetenschappen. jg. 17 nr.8-9. 236-237.

6.

Cuypers J. 1962. ‘De Zegge’ in het voorjaar 1962. Zoo. jg.27. nr.1.

38-39.

7.

Dille L. 1995. Het natuurreservaat ‘de Zegge’. Van Nature Uit. Kontaktblad Geelse Natuurgidsen. jg.14. nr.3. 7.

8.

GeKoMi. Jaarverslag 1972-1973. Stadsarchief Geel. Fonds J. Crauwels.

19.

9.

Luyten L. 2003. De echelkwekerij in de Zegge. Nieuwsblad van Geel. jg.150 nr.16. 12.

Verbruggen M. 1996. De Zegge, nog altijd een zorgenkind. manuscript. 25p.

20.

10.

Meesters L. 1994. Groen Geel. Op zoek naar landschappen. Rotary Geel. 2-3.

Verbruggen M. 2001. Schriftelijke mededeling in Landschapsecologische bespreking. www.provant.be/binaries.

21.

11.

Meesters L en Nieuwborg H. 1994 en 1996. Landschapsecologische bespreking. www.provant.be/binaries.

Verbruggen M. 2002. De Zegge: Natuurlijk!. Brochure ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Zegge. KMDA. Antwerpen.

22.

12.

Segers F. 1945. Ortolaan. De Wielewaal, Maandschrift voor Natuurwetenschappen. jg.11 nr.1-2. 52.

Verbruggen M. 2002. Ringslangen in de Zegge. In: De Zegge: Natuurlijk. KMDA. Antwerpen. 26-27.

23.

www.zooantwerpen/natuurbehoud/zegge.

22 | Meander 4 | oktober-december 2013

Vlinders en libellen wandeling de Vennen 4 augustus

Ditmaal een warme zomerdag met een stralende hemel. Ideaal om vlinders en libellen te bekijken tijdens hun dagelijkse zoektocht naar voedsel, nectar voor de vlinders. Muggen en zowat van alles voor de libellen en waterjuffers.

Gewapend met enkele vlindernetten was het soms spannend om toch maar één of andere prooi te bemachtigen. Uiteindelijk vlogen er meer dan genoeg exemplaren rond, waarvan sommigen aan een oordeelkundig onderzoek werden onderworpen.

Daarbij is het belangrijk om in de groep mensen te hebben met wat kennis van zaken om de meeste vlinders direct te herkennen.

Alhoewel we niet op alles gejaagd hebben - het was ten slotte ook nog een wandeling - hadden we als eindresultaat heel wat soorten, waarvan zeker te vermelden: de Bandheidelibel (die we in de Vennen de laatste jaren regelmatig zien) en de Kleine Parelmoervlinder.

De volledige lijst met waarnemingen vind je terug op www.waarnemingen.be.

Jan Mallants

Foto’s:: Oranje Luzernevlinder Icarusblauwtje ©Tom Schildermans Kleine Vuurvlinder Houtpantserjuffer ©Frans Emmerechts

Meander 4 | oktober-december 2013 | 23

Welkom Wespendief!

Bijzonder bezoek in De Rammelaars Afgelopen zomer broedde er een koppel wespendieven in De Rammelaars.Twee kleine wespendiefjes kwamen er ter wereld in een nest, hoog in de kruin van een zwarte els. Het ringen van de jongen was een hele ervaring.

De wespendief is een roofvogel wat gelijkend op een buizerd. De wespendief is echter sierlijker en houdt de vleugels geheel vlak tijdens het zweven. En in zijn vlucht zie je drie scherp getekende zwarte banden, de middelste loopt door over de buik van vleugeltop tot vleugeltop. Het is een trekvogel die de helft van zijn leven in Afrika doorbrengt. Hij komt naar onze streken om te broeden.

Herman Berghmans is een specialist in vogels en erkend ringer. Deze krak in het vak had geluk toen hij het nest in De Rammelaars spotte. Een wespendief ontdekken is immers geen sinecure. Hij is amper te horen en nauwelijks te zien. Hij komt pas laat in het voorjaar toe, als de bomen al volop in blad staan.

Zelfs tijdens de broedperiode is nauwelijks te vinden waar het dier zich bevindt. Bovendien maakt ook zijn bijzondere jachtstrategie hem vrij onzichtbaar: voor het grootste deel van de dag zit hij op een tak, roerloos uit te kijken naar wespen.

Zijn naam verraadt inderdaad al de voedselvoorkeur van deze bijzondere roofvogel: wespen! En dan niet de volwassen exemplaren, maar de larven. Om ze te vinden doet de wespendief veel moeite. Hij probeert de vlucht van een wesp zo ver mogelijk te volgen, waarna hij opnieuw geduldig gaat posten. Op die manier komt hij stapje voor stapje dichter bij zijn doel: het wespennest. Als hij dat ontdekt, gaat hij aan het werk. Met zijn korte stevige graafpoten, die meer lijken op scharrelpoten van een kip dan op roofvogelklauwen, graaft hij het nest uit. Hij is speciaal beschermd tegen steken van wespen en hommels: hij heeft een dik verenpak, schubben op zijn poten en lange wimperharen die zijn ogen beschermen. Zijn neusgat is smal en spleetvorming en zijn snavelbasis is breed, met korte borstelige veertjes waar geen wesp doorheen kan prikken.

Als het nest is uitgegraven, snoept de wespendief een voor een de wespen en larven eruit en ook de raten worden opgegeten. We vonden in De Rammelaars wespenbroed in het nest bij de twee jongen van de wespendief.Voor de voedselvluchten worden behoorlijke afstanden afgelegd. Vooral de foeragerende vrouwtjes bestrijken een groot gebied, soms meer dan 10 km rond de nestplaats. Onderzoekers noteerden zelfs een record van 62 km.

24 | Meander 4 | oktober-december 2013

Zaterdag 12 oktober

De voedselvoorkeur van de wespendief verklaart waarom hij pas eind april of begin mei aankomt op de broedplaatsen.

Deze timing is helemaal afgestemd op de ontwikkeling van de wespennesten, die pas begin juli een redelijke omvang krijgen.

Vrij snel na aankomst worden twee tot drie eieren gelegd, waarop het vrouwtje en het mannetje zo’n vijf weken broeden. De jongen verlaten het nest dan na goed zes weken.

Zodra de jongen uitvliegen, zoeken ze al heel snel zelfstandig voedsel.Waar bij andere roofvogels de ouders de jongen nog lang voeren en ook leren hoe te jagen, is het opsporen van wespennesten en uitgraven van de raten een handigheid die genetisch bepaald is.

Zodra er geen wespenlarven meer zijn, ongeveer eind augustus, vertrekken de oude vogels weer net zo stil als ze kwamen. De jonge vogels blijven nog even om aan te sterken en volgen hen één of twee weken later naar het warme insectenrijke Afrika. De meeste brengen daar hun eerste zomers door. De kans is klein maar misschien zien we over drie jaar een van de geringde jongen terug in De Rammelaars.

Johan Rottiers Beheerder NP Ham

Alle foto’s: © Paul Helsen

nacht der duisternis • Wat als de zon verduistert ?

Lezing door Ruben Verboven van Cosmodrome 19:00

• Wandelingen ‘Dieren in de nacht’ vanaf 20u • ‘Nachtdieren’ Presentatie & Film • Fakkeltochten (fakkels verkrijgbaar in natuur.huis) • Spinnensoep / broodje Rammelaars & drankjes • Info & verkoopstand Natuurpuntartikelen • Kijken naar de sterren met telescopen Locatie: Natuur.huis De Rammelaars, Café open 18:00 Info: Frans.Hoes2@telenet.be / 0472 57 75 15 of op onze website.

www.natuurpuntham.be V.U. Frans Hoes • 0472 577515 • Bremstraat 5b • 3945 Ham

Natuur.Café De Rammelaars

Het Natuur.café is elke zon- en feestdag geopend van 13:00 tot 18:00 tot 27 oktober.

Je kan er terecht voor een flinke wandeling, een frisse pint bio-bier en een gezellig babbeltje.

Volg tussen de 2 kanalen in Ham (richting Tessenderlo) de bruine bordjes met ‘Natuurgebied De Rammelaars’. Na ongeveer 2 km zie je aan de linkerkant onze houten chalet.

Voor meer info: www.natuurpuntham.be Frans.Hoes2@telenet.be 0472 57 75 15

Meander 4 | oktober-december 2013 | 25

Sommige apen verslaafd zijn aan alcohol.

Het verbod op gloeilampen slecht is voor het milieu.

Vrouwelijke dolfijnen soms roze zijn.

Herfst 2013 Piepersweekend

JNM Zandland

WIST JE DAT

Het is weer zover. Het super toffe fantastische piepweekend. Twee dagen met vrienden de natuur in om allerlei toffe spelletjes te spelen. En om ons gewoon even te amuseren en te ravotten. Dit jaar gaat het door op de Caernhoeve in Essen. En ook Lage Kempen gaat weer mee. Dus misschien zie je nog wel een paar vriendjes Van Lage Kempen terug. Dus kan ik jou maar 1 goede raad geven en dat is KOMEN DUS!!! Hopelijk tot dan.

Meer informatie op de site www.jnm.be/zandland

Weekend Ini’s en GL’s leden

Op 19-20/10 gaan we op een mini-weekend. We trekken samen naar de Vallei van de Zwarte Beek, een zeer mooi natuurgebied in onze buurafdeling Lage Kempen en dit samen met onze collega’s van Lage Kempen. Wat staat er op het programma? We vertrekken op 19/10 ‘s middags in onze eigen afdeling om rond 13u in Koersel te zijn. Hoe we hier juist naartoe gaan, zal wat afhangen van het weer. In de namiddag steken we eerst de handen uit de mouwen om ons nuttig te maken voor al het natuurschoon in de Vallei. ‘s Avonds gaan we op avondexcursie en zetten we een nachtvlinderval. Dit biedt zeker garantie op een gezellige en interessante avond! Slapen doen we in De Kluut, een oude paardenstal omgebouwd tot jeugdverblijf. Op zondagvoormiddag bewonderen we de vallei nogmaals in daglicht tot we terug naar Zandland vertrekken, zodat iedereen tegen de middag (rond 12u) terug thuis is.

Geïnteresseerd om mee te gaan (ja NATUURlijk!!) of vragen: mail naar inehuybrechts88@gmail.com.

Activiteiten okt - dec 2013 12 Oktober 19-20 Oktober 26 Oktober 9-10 November 16 November 23 November 7 December 7 December

Piepers Inis+gl Piepers Piepers Inis+gl Piepers Inis+gl iedereen

Beheerwerken Miniweekend met avondexcursie Waterleven en Vogels Piepweekend Dag van de natuur Zwerfvuilactie Voorbereiding Kerstfeestje Kerstfeestje

Molse Nete De Kluut, Koersel Rammelaar, Balen Caernhoeve, Essen Molse Nete Geel De Bogaard, Geel De Bogaard, Geel

www.jnm.be/zandland ~ jnm.zandland@gmail.com

26 | Meander 4 | oktober-december 2013

‘Watervogels in de winter’ Cursus

Organisatie Natuurpunt afdeling Netebronnen en Natuurpunt Educatie.

Doel: overwinterende watervogels herkennen voor iedere natuurliefhebber.

leren

Theorielessen op donderdagen 14, 21 en 28 november door begeleider Koen Leysen.

Waar: Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, 2400 Mol. Wanneer: van 19.30 tot 22.30 uur (pauze inbegrepen).

Praktijkles 1: Zandputtenexcursie op zondag 1 december met begeleider Jef Sas. Afspraak: 8.30 uur op parking Sas 4-toren, Nieuwedijk, Dessel-Witgoor. Einde omstreeks 11.30 uur.

skynet.be, tel. 014-31 26 57 of gsm: 0499-34 62 60. Gelieve bij inschrijving naast uw mailadres ook geboortedatum en –plaats door te geven.

Deze gegevens zijn nodig om het leerbewijs aan te maken.

Prijs: Natuurpunt-leden: 20 EUR; niet-leden 40 EUR (na inschrijving wordt u zo automatisch lid van Natuurpunt in 2014) door overschrijving op rek.nr. BE 18 001 1577791 65 van NatuurpuntNetebronnen o.v.v. cursus watervogels.

Blauwe Reiger, ©Rik Verborgt Grauwe Gans, ©Jos Ghoos

Praktijkles 2: Deelname aan de watervogeltelling op zondag 15 december met begeleider Jef Sas. Afspraak: 8.30 uur op parking dokterspraktijk brug Mol-Donk (carpool). Einde omstreeks 12 uur op De Maat.

Inschrijven bij secretaris Jef Sas, e-mail: jefsas@ Meander 4 | oktober-december 2013 | 27

In het Griesbroek Op zoek naar waterbeestjes Op dinsdag 18 juni brachten de kinderen van het derde leerjaar van de lagere school uit Olmen een bezoek aan het Griesbroek met als doel: waterbeestjes zoeken. Nadat de kinderen eerst een woordje uitleg kregen over hoe ze te werk moesten gaan, werden ze in groepjes verdeeld en konden ze aan de slag. Elk groepje kreeg een schepnet, loeppotjes, een waterbak en natuurlijk een zoekkaart waarmee ze de vangst op naam konden brengen.

Vooral het scheppen van de waterbeestjes valt bij de kinderen in het begin in de smaak. Nadien hebben ze door dat ook het opzoeken met de zoekkaart leuk is. Vol trots vertellen ze wat ze allemaal vinden. Een greep uit hun vangst: duikerwantsen, rugzwemmers, springstaartjes, nimfen van waterjuffers, posthoornslakjes, schaatsenrijders, maar waar de kinderen vooral van onder de indruk waren: de waterschorpioentjes!

We verzamelen de vangst altijd in een aquarium zodat we op het einde nog eens kunnen bespreken wat er gevangen is. Dan kunnen de kinderen zelfs zonder zoekkaart de diertjes al benoemen.

Als afsluiter van een geslaagde dag begon ook nog een brulkikker op een paar meter afstand te kwaken.

Het verwondert me elke keer opnieuw hoe enthousiast kinderen voor de natuur zijn!

De natuur in met kinderen Heeft u ook zin gekregen om met kinderen een natuurgebied in de buurt te bezoeken onder begeleiding van een gids?

We beschikken met Natuurpunt over verschillende thematische rugzakken (o.a. vieze beestje, bos, bloemen, …) waarmee we aan de slag kunnen gaan met groepen kinderen (scholen, jeugdbewegingen, verjaardagsfeestjes, ...).Verschillende gidsen volgden speciaal hiervoor ook de cursus ‘De natuur in met kinderen’.

Meer info: Dirk Geenen e-mail: geenen.dirk@skynet.be tel. 014-30 38 54.

Dirk Geenen

Foto’s: Dirk Geenen

OPEN:

Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.

28 |

Meander 4 | oktober-december 2013

o.a. Jack Wolfskin, Vaude, The North Face, FjallRäven, Marmot, Mammut, Schöffel, ...

5% rechtstreekse korting op vertoon van lidkaart Natuurpunt

Turnhoutsebaan 19 - 2400 Mol - T 014/32 04 28 - F 014/32 36 58 info@dezwervermol.be - www.dezwervermol.be

ma 13u - 18u / KLP di-vrij 09u30 - 18u / za 09u30 - 17u 391034A3 - C07 Ed : 136/SKT CMYK 15-02-13 19u15 1e versch: 21-02-2013 VT

Als tussen winter en lente het ijs breekt, bloeit in de tuin iets moois open.

UW TUIN IS ONZE ZORG

Geert De Kockere

Bewust tuinieren ... met als resultaat een mooie, duurzame tuin waarin plant, dier en mens zich goed voelen.

TUINONTWERP • TUINAANLEG • TUINONDERHOUD • VERHARDING

Ecologisch tuinadvies

Asberg 37 - 2470 Retie - T. 0473 28 22 62 - info@groeba.be - www.groeba.be

mail: info@jankok.be

tel. 0474.888.166

EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garandeert de beste service.

Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard!

OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!

SERVICEF TS WOON- EN ZORGCENTRUM

www.asresidenties.be INFO 0476/ 60 11 45 info@asresidenties.be

Wij staan erop om dĂŠ referentie te worden in de zorgwereld, waarbij zorg staat voor empathie, betrokkenheid en een leefwereld die openstaat voor iedereen. Zo gaan we er prat op om iedere bewoner het thuisgevoel te geven met de mogelijkheden om desgewenst te kunnen rekenen op wat meer ondersteuning. Hierbij staan we open voor allerlei wisselwerkingen, zoals een artsenprakijk, een kinderdagverblijf, het open tuin project en een vrijwilligerswerking.

Info over de Alfons Smet Residenties of het Open Tuin Project kan u krijgen door eenvoudige mail naar info@asresidenties.be of door te bellen naar 014 37 88 54.

U kan ons per post bereiken op: Het Kuiltje 11 - 2470 Retie.

Dag van de natuur 2013

16 en 17 november 2013

Dag van de natuur.

Schud iets uit de boom!

Neem contact op met je lokale afdeling.

Tot 16 november in “De Vennen” of 17 november in “De Rammelaars”!

Natuurpunt Regio Meanderland: NP Balen-Nete, NP Geel-Meerhout, NP Ham, NP Netebronnen