2014 Januari | Februari | Maart • Jaargang 13 nr. 1
Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323
MEANDER
Driemaandelijks contactblad van Natuurpunt - regio Meanderland: afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen
Colofon
Contactpersonen afdelingsbesturen
Natuurpunt
Afdeling Netebronnen
Natuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt meer dan 88.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en ruimtelijke ordening. Natuurpunt is eigenaar en beheerder van 20.000 hectare natuur, verspreid over ruim 500 terreinen in heel Vlaanderen. Daarnaast wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van natuurstudie en natuur- en milieueducatie.
Secretaris: Jef Sas, 014-31 26 57 www.natuurpuntnetebronnen.be
Lid worden Door overschrijving van 24 euro op rekening BE17 230 00442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur. blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en -beheer) en Natuur.oriolus (vogelstudie), afzonderlijk elk 8,5 euro, beide extra abonnementen 14,5 euro.
Meander Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerden kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 001 56350 0055 van Meander. De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland, Oplage: 2.000 exemplaren
Redactie An Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Goedele Reyniers, Jan Albrecht.
Contact / v.u. An Gijs, Weidestraat 11, 2490 Balen, tel. 014-32 28 53, mail: an.gijs@gmail.com
Giften Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening 293-0212075-88 met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen: 7703 - Keiheuvel (Balen) 7709 – De Maat (Mol) 7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 - Neerhelst (Geel) 7118 - Griesbroek (Balen) 7725 - Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 - De Vennen (Balen) 7736 - Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 - Molse Nete (Balen/Mol) 7763 - Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 - Breeven (Geel) 7779 - Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 - Zelguis (Geel) 7784 - De Bleken (Mol) 8810 - De Rammelaars (Ham) 8874 - Veldhovenheide (Ham)
2 | Meander 1 | januari-maart 2014
Afdeling Balen-Nete Secretaris: Tom Schildermans, 0473-66 10 99 www.natuurpuntbalen-nete.be
Afdeling Geel-Meerhout Secretaris: Louis Pals, 014-58 97 80 www.natuurpunt.be/geel-meerhout
Afdeling Ham Secretaris: Frans Hoes, 0472-57 75 15 www.natuurpuntham.be
JNM Contact: Steven Smeets e-mail: stevensmeetsjnm@gmail.com www.jnm.be
Met dank aan onze fotografen Fred Nevelsteen, Frans Emmerechts, Paul Wouters, Marianne Horemans, Jan Mangelschots, Tineke Thijs, Karin Van Gool, Denis Mertens, Jan Albrecht, Jos Ghoos, Dirk Geenen, Fred Nevelsteen, Rik Verborgt, Jef Eykmans Coverfoto’s: Luchtfoto De Vennen©Provincie Antwerpen, Beschut ©Jos Ghoos, Baardmannetje©Fred Nevelsteen, foto colofon: © Jan Albrecht Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.
Deadline teksten volgende Meander: Vrijdag 14 februari 2014 bij an.gijs@gmail.com Verschijning: eind maart 2014 Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: an.gijs@gmail.com
Wilde natuur
Wilde natuur op mensenmaat, dat is de ondertitel die het nieuwe LIFE+ project Grote NeteWoud kreeg dat recent in onze regio van start ging. “Maar wat is een LIFE+ project precies?”, hoor ik sommigen onder u denken. Een kort woordje uitleg. Via de Vogelrichtlijn (1979) en de Habitatrichtlijn (1992) zijn alle lidstaten van de Europese Unie (EU) verantwoordelijk voor de bescherming en het herstel van bepaalde (vogel)soorten en hun natuurlijke leefgebieden. Op grond hiervan werd Natura 2000 in het leven geroepen, een samenhangend netwerk van natuurgebieden, de zogenaamde speciale beschermingszones (SBZ), binnen de EU. LIFE+ is een Europese subsidieregeling die het mede mogelijk maakt de natuur binnen Natura 2000 effectief te beschermen en te herstellen. Met haar rijke natuurwaarden hoeft het niet te verbazen dat een groot deel van ons ‘Meanderland’ is opgenomen binnen Natura 2000. Bovendien beheert Natuurpunt hier een aantal prachtige gebieden waar de Grote Nete als een blauwe (of toch eerder rode?) draad doorheen slingert. Vanuit een droom om deze gebieden met elkaar te verbinden ontstond het idee van een Grote NeteWoud met uitgestrekte broekbossen, heiden, ruigtes... Door de toegekende LIFE+ financiering (1/09/2013 – 31/08/2019) brengt de EU deze droom een stapje dichterbij. Natuurpunt Beheer vzw coördineert het project en Vlaamse Milieumaatschappij en Provincie Antwerpen zijn partners. Maar de hoofdrolspelers zijn zonder meer de vrijwilligers van de betrokken afdelingen. Misschien bent of wordt u wel één van hen? mol
Geel
Manu Büscher Coördinator LIFE + Grote NeteWoud Foto: zicht op De Vennen na een her-meandering van de Kleine Hoofdgracht, uitgevoerd in het kader van een vorig LIFE+ project. Foto Provincie Antwerpen. Figuur: projectperimeters, rood omrand, namen van de door Natuurpunt beheerde reservaten en namen van de gemeentes.
lommel balen
Zelguis Malesbroek
De komende zes jaar staat er dus heel wat op til en we hopen dat de wilde natuur die via grootschalig natuurherstel meer plaats zal krijgen in onze geliefde vallei zich op een verrassende manier zal laten ontdekken door iedereen die naar haar op zoek gaat!
Den Tip De Vennen
Belsbroek en heide Griesbroek De Vloeyen
olmen
meerhout Meander 1 | januari-maart 2014 | 3
ham
Sigmaplan
tot in Geel Een korte voorgeschiedenis sinds 1988
Het Sigmaplan komt tot in Geel! De Grote Nete is 44 km lang en maakt deel uit van het stroomgebied van de Schelde. Ze ontspringt in Rest bij Hechtel en daalt met een gering verval van daar geleidelijk af via onze regio Meanderland naar Lier, waar ze samenvloeit met de Kleine Nete. Samen vormen ze vanaf Lier de Nete. In Rumst vloeien Nete en Dijle samen en vormen op hun beurt de Rupel, die in Rupelmonde in de Schelde stroomt. In onze regio, tussen Balen, Meerhout, Mol en Geel meandert de Grote Nete doorheen het landschap. In de loop van de jaren is de natuur in haar vallei er flink hersteld en zijn er heel wat prachtige natuurgebieden ontstaan: De Vennen, het Griesbroek, Belsbroek en –hei en Malesbroek-Wilders. Natuurpunt wil die gebieden nu, samen met andere, samenbrengen onder één naam. Het streeft in die gebieden naar de ontwikkeling van kwaliteitsvolle broekbossen. Op termijn moet zich zo een ‘Grote Netewoud’ ontwikkelen… Aan het einde van Malesbroek-Wilders, in Geel-Winkelomheide, loopt het water van de Grote Nete via een betonnen duiker onder het water van het Albertkanaal door. Hier eindigt het ‘Grote Netewoud’, maar niet het natuurgebied dat in de vallei van de rivier werd ontwikkeld. Even verderop begint immers het Zammelsbroek, waarvoor in het kader van het geactualiseerde Sigmaplan een andere toekomst is weggelegd.
4 | Meander 1 | januari-maart 2014
In 1988 werd in het Zammelsbroek al eens een Sigmaplan uitgevoerd. Dit plan, dat in 1977 voor het eerst door de nationale regering werd uitgewerkt na een overstromingsramp tijdens de jaarwende in Klein-Brabant, omvatte grootschalige werken voor de beveiliging van het Zeescheldebekken tegen stormvloeden vanuit de Noordzee. Voor de Grote Nete in het Zammelsbroek hield het in dat de dijken (in zoverre je er voordien al over dijken kon spreken) met een paar meter werden opgehoogd en dat de rivier ongeveer een meter werd uitgediept. Dit had grote gevolgen voor de waterhuishouding. De vallei werd afgesloten van de rivier zodat overstromingen bij hoge waterstand vanaf toen niet meer mogelijk waren. Door de uitdieping zakte ook het grondwaterpeil. Kort na de ingreep daalde het peil tot meer dan een meter onder het maaiveld. Later verbeterde dit wel maar men kan alleszins zeggen dat het Sigmaplan een verdroging van de vallei tot gevolg had. Dit leidde tot een gedeeltelijke mineralisatie van de veenlaag en dus tot aanrijking of eutrofiëring van de bodem, wat op zijn beurt mede oorzaak was van een versnelde verbossing. Het Zammelsbroek had in de loop van de jaren nog met andere problemen te kampen. Toch bleef het een rijk en belangrijk natuurgebied. Daarom ontsloot het beheerteam het de laatste jaren nog meer dan vroeger. In 2005 werd een educatief knuppelpad aangelegd en enkele jaren later werden nieuwe wandelpaden opengesteld, die geïntegreerd werden in het wandelnetwerk ‘de Merode’. Getuigen van het succes op dit vlak zijn de velen die tegenwoordig vanuit Oosterlo of Zammel vertrekken om te genieten van de natuur langs de oevers van de Grote Nete. In 2013 werd, samen met het Medisch Pedagogisch Instituut (MPI) te Oosterlo, een speel- en rustzone aangelegd. Ze bestaat uit een nieuw ‘multisensorieel’ wandelpad met belevingspunten (o.a. een wigwam en een zitbank van gevlochten wilgentenen) en een brug over de Molenlaak. Het project werd gerealiseerd met de enthousiaste medewerking van vele vrijwilligers en met sponsoring door Leader Middenkempen en door het bedrijf ExxonMobil Chemical.
Het Sigmaplan nu Voor de nabije toekomst is de uitvoering van het geactualiseerde Sigmaplan voorzien: een project van de Vlaamse overheid dat tot doel heeft om in het Schelde-estuarium bijkomende veiligheids- en natuurgebieden te realiseren. Omdat het plan niet alleen beveiliging tegen overstroming door springvloeden maar ook de beveiliging tegen overlast in de vallei door bovenafvoer beoogt, werd de vallei van de Grote Nete tussen Itegem en het Zammelsbroek in het werkingsgebied opgenomen. De kern van het plan is dat gebieden geselecteerd worden waar de rivier wél mag overstromen. Het Zammelsbroek is één van die geselecteerde gebieden. Het werd aangeduid omdat het zich leent om de vallei van de Grote Nete opnieuw haar natuurlijk karakter ‘aan te meten’. Dat gebeurt door de winterbedding te herstellen, het lage waterpeil in het voorjaar te verhogen door drempels op de bodem van de rivier aan te brengen, en door opnieuw open verbindingen tussen de Grote Nete en haar zijwaterlopen te creëren. De bedoeling is dat de rivierdijk op welgekozen plaatsen lokaal zal worden verlaagd, zodat het water opnieuw ruimte krijgt. Laaggelegen gebieden zullen
waar nodig met een plaatselijke dijk worden afgeschermd, zodat wegen en huizen niet overstromen. Door deze dijkverlagingen zal de winterbedding regelmatig onder water komen te staan. Dit zal waardevolle natuur doen ontstaan. In de natste stukken van de vallei zullen waterpartijen, brede rietkragen en ruigten met rietlanden de Grote Nete flankeren. In dat weelderige wetland wordt hoopvol uitgekeken naar leefbare populaties van roerdomp, porseleinhoen en kwartelkoning. In het mulle zand van de rechteroever zullen oeverzwaluwen en ijsvogels hun nest kunnen graven. Wat verder van de rivier worden graslanden met dotterbloemen verwacht. Door de decennialange verdroging in de vallei hadden die het knap lastig om zich optimaal te ontwikkelen. De vernatting zal hen opnieuw overlevingskansen geven. Meer landinwaarts komen schrale maar bloemrijke graslanden. De drempels in de rivier, het herstel van de winterbedding en van de open verbindingen tussen de Grote Nete en haar zijwaterlopen, zullen de natuurlijke dynamiek van de rivier verhogen. Zo kunnen vissen – waaronder bittervoorn en rivierdonderpad – weer vrij bewegen en rustige plekjes vinden om voedsel te zoeken en te paaien. Voor de toekomst van het Zammelsbroek zijn er dus tekenen van hoop. De kern zal een aquatisch rietmoeras worden waar broedparen van roerdomp, woudaap, porseleinhoen, snor, zomertaling en baardmannetje hun jongen kunnen groot brengen. In de graslanden eromheen kunnen kwartelkoning en paapje hetzelfde doen. In de eerste honderden meters na de monding van de Molenlaak in de Grote Nete mogen enkele stroken misschien verbossen van in de waterloop tot over de oever. Dit zou het gebied geschikt maken voor de bever terwijl het tevens aantrekkelijk kan zijn voor de otter. Maar ook de traditionele soorten zoals kleine karekiet, blauwborst, sprinkhaanzanger, groenpootruiter; moerassprinkhaan, greppelsprinkhaan, waterviolier, gagel, biggenkruid, moerasdroogbloem, wateraardbei; kikker, pad, salamander, paling, kleine en grote modderkruiper, Europese meerval en vele andere…zullen er wel bij varen. Hopelijk komen ze ooit allemaal in groten getale terug! Meander 1 | januari-maart 2014 | 5
De planning Nadat in 2012 een inrichtingsplan werd opgemaakt in nauw overleg met gemeenten en provincie, natuurverenigingen, landbouworganisaties, ruimtelijk ordening en erfgoed, zit men nu in de fase van het MER, het milieueffectenrapport. Daarna stelt de Vlaamse overheid het GRUP op, het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan. Als alles naar wens verloopt moeten het technisch ontwerp en de voorbereiding van de stedenbouwkundige vergunning ergens in 2014 klaar zijn. In 2015 kunnen de omvangrijke werken dan in uitvoering gaan. Meer informatie vindt men op www.sigmaplan.be waar men ook de voortgang van de werken kan volgen.
Frans Emmerechts
Referenties Anon. 2012. Natuurontwikkelingsplan Sigmaplan - Inrichting Grote Nete. Technum. Agentschap voor Natuur en Bos. 115p. Anon. 2012. Welkom bij het Sigmaproject Vallei van de Grote Nete. Waterwegen en Zeekanaal NV. Afdeling Zeeschelde. 16 p. Thibau K. 2013. Persoonlijke mededeling. Vannuten G.2012. Het Zammelsbroek wacht op zijn beurt. Nieuwsblad van Geel. jg 159 nr 28. 22.
Foto’s: Baardmannetje, © Fred Nevelsteen Hoge dijken langs Grote Nete, © Frans Emmerechts Bittervoorn met Zwanemossel, © Frans Emmerechts Moerassprinkhaan, © Frans Emmerechts Zitbank van gevlochten Wilgentenen, © Frans Emmerechts
Meander
Belgie -Belgiq ue P.B.-24 40 Gee l1 BC132 3
Jaargang 12 nr. 4 • Ok tober - No vember - Dec ember
e iqu l 1 elg e -B Ge 0 lgie 44 323 Be .-2 C1 P.B B
r e d
n a e
M van
Mea
z
tv
pun
uur
Nat
d
rlan
nde
io reg w-
e
onn
ebr
Net
tac
Nu neemt goed werk wel redelijk wat tijd in beslag. Daarom zou ik de klus met meer mensen willen delen, zodat de Meander nog mooier kan worden.
e elgiqu l 1 e -B ee Belgi 440 G P.B.-2 C1323 B
r e d ean
M
Driemaandel
ijks contac tblad
rpunt
uu n Nat blad va
Mea
vzw
Netebronnen, s - 3 • v.u. An Gijs ugu ij904 - Weides Balen-Nete, - A An G traat 11 Geel-Meerhou 2490 Bale Juli 3 • v.u. n t en Ham 3 • 904 nr. l 1 - P20 2 1 ee
Afg
n
nder
eb
013 nn Net
ng r: G rga too Jaa iftekan
aa
Driem
Ham out en
l-Meerh
e, Gee
en-Net
, Bal ronnen
van Natuurpu dbeler in2 9ge0 Bale nt vzw - regerland: paf em 1 24 e t at 1 nd io Me-Sand Afgiftek anto Mea s estraerland: afdelingen - regioor: Geel 1 - P20stu Weid
ct s conta ndelijk
.A
Belgi P.B. e -Belg -244 ique 0 BC13 Geel 1 23
We zijn nu op zoek naar vrijwilligers die praktische kennis hebben van: • DTP, grafisch ontwerp, beeldbewerking • Indesign • Illustrator • Photoshop, Lightroom. Lijkt het je leuk en heb je tijd om 2 tot 4 keer per jaar mee te werken aan de vormgeving van de Meander, neem dan contact op met mij of iemand van de redactie. Jan Albrecht. Redactie algemeen: meanderlander@gmail.com Redactie secretariaat: an.gijs@gmail.com
Meander 1 | januari-maart 2014 len
6|
90 Ba
con
Lezers van Meander, Sinds een jaar nu zorg ik voor de vormgeving van de Meander. Het is fraai om te zien hoeveel schitterende beelden, interessante wetenswaardigheden en artikels iedere uitgave opnieuw vanuit de afdelingen bijeenkomen. Ik hoop dat alles goed leesbaar is en prettig oogt.
et
n-N
ale n, B
v.u
jks
deli
aan
m Drie
d tbla
en
ling
e : afd
am
nH
te
hou
eer
l-M
ee e, G
2013
Meander zoekt versterking
013 n Juni 2 490 Bale
Mieren met losse handjes op bruidsvlucht in Molse tuin In België komen ongeveer 76 soorten mieren voor. De weinig aaibare insecten leven in kolonies. Sommige soorten zijn bijna overal te vinden, maar de meeste soorten zijn specifiek gebonden aan bepaalde biotopen en vormen erg goede indicatoren. Een voorbeeld daarvan is de Diefmier. Die soort komt vooral voor in Zuid-Europa en werd nog maar een paar keer vastgesteld in onze contreien. Maar dit najaar was het zover: toen liet een kolonie Diefmieren zich opmerken in een Molse tuin, tijdens hun bruidsvlucht. Met haar lengte van 1,4 tot 2,5 mm is de Diefmier (Solenopsis fugax) één van de kleinere mierensoorten. De soort behoort tot de groep van de knoopmieren: tussen het achterlijf en borststuk hebben ze twee knoopachtige verdikkingen. Diefmieren hebben geen doorns op de achterhoeken van het borststuk en de werksters hebben opvallend kleine ogen. Wat de Diefmier alvast niet gestolen heeft, dat is haar naam: het eerste deel van haar wetenschappelijke naam (Solenopsis) betekent “met een kanaal op het gezicht” en duidt op de kenmerkende groeve op het kopschild, terwijl fugax betekent: “tot vluchten geneigd”. Dat laatste verwijst naar het feit dat de werksters van de Diefmieren bij verstoring van het nest onmiddellijk de grond in vluchten. Diefmieren houden van warme en droge biotopen en mijden daglicht. Ze leven in zeer volkrijke bodemnesten onder de grond of onder stenen.
Mier met losse handjes Waarom spreken we dan van een Diefmier en niet van een “Vluchtmier”? Diefmieren bouwen hun nest in de buurt van het nest van een andere mierensoort en houden er vaak een stelende levenswijze op na. De slinkse werksters graven zeer nauwe gangen van hun eigen nest naar een naburig mierennest van een andere soort. Ze gaan daarbij driest te werk. Eerst jagen de werksters de andere mieren op de vlucht door een soort traangas in het nest te spuiten. Daarna gaan ze larven en poppen uitzuigen en voedsel stelen van de slachtoffers, waarna ze hun eigen vluchtwegen weer afsluiten. Alleen de heel kleine werksters van de Diefmier, die ongeveer 2 mm groot worden, kunnen ontkomen door de nauwe vluchtgangen. De beroofde mieren zijn veel te groot om de achtervolging te kunnen inzetten. Nochtans zijn Diefmieren ook in staat om geheel zelfstandig te overleven, zonder diefstallen te plegen. De werksters vangen dan zelf kleine bodemdieren of zoeken wortelluizen. Ze hebben een ondergrondse actieradius van maximaal een meter en verplaatsen het centrum van hun nest slechts enkele decimeters per jaar. Bruidsvluchten Tijdens rustig en vochtig nazomerweer vinden de zwermvluchten van de Diefmier plaats. Opvallend is dat deze bruidsvluchten altijd in de vroege namiddag gebeuren. De paring van de mannetjes met de koninginnen gebeurt in de lucht. Na de paring sterven de mannetjes en gaan de bevruchte koninginnen op zoek om een nieuw nest te stichten.Vorige week vormde een tuin in Mol het toneel van zo’n bruidsvlucht, een opmerkelijke waarneming. In Vlaanderen zijn Diefmieren namelijk een zeldzame verschijning, al komt de soort in heel Europa voor. Door hun onopvallende (en veelal ondergrondse) levenswijze is de soort een redelijk onbekende mier en wordt ze vaak over het hoofd gezien.
Paul Wouters en Marianne Horemans Ecologische werkgroep Meanderland foto’s Diefmieren © Paul Wouters en Marianne Horemans
Meander 1 | januari-maart 2014 | 7
Ook nieuwsgierig? De vallei van de Grote Nete herbergt prachtige natuur, verspreid over een aantal gebieden. In de loop der jaren is de droom ontstaan deze gebieden met elkaar te verbinden en zo een Grote NeteWoud te creĂŤren. Als wandelaar kan je in dit woud soms wel eens bizarre planten of dieren tegenkomen. Zoals je in het voorwoord kon lezen, staat met het nieuwe LIFE+ project heel wat op het programma en zullen we in de toekomst nog meer soorten verwelkomen. We hopen dan ook dat de wilde natuur via grootschalig natuurherstel meer plaats zal krijgen en zich op een verrassende manier zal laten ontdekken. Ook jij kan deel uitmaken van dit Grote Netewoud In het voorjaar organiseren de Natuurpunt-afdelingen Balen-Nete, Netebronnen, Geel-Meerhout en Ham in samenwerking met Natuurpunt Educatie een basiscursus tot Grote Netewoud Verkenner. Een aanrader voor iedereen die meer wil weten over het Grote Netewoud. Er is geen voorkennis vereist. Verken met ons de natuur in het Grote Netewoud Wil je graag meewerken aan dit Grote Netewoud? Wil je mee kunnen gidsen of meer inzicht en vaardigheid verwerven omtrent het beheer van het Grote Netewoud? Of heb je gewoonweg interesse voor natuur, landschap en erfgoed in het algemeen? Wel dan is deze cursus iets voor jou! De verkennercursus van Natuurpunt Educatie brengt je in contact met natuur, landschap en erfgoed in je eigen streek. In zes unieke theoretische lessen en evenveel belevingsactiviteiten word je ondergedompeld in de wonderlijke wereld van onze wilde dieren en planten in het Grote Netewoud en ga je op reis langsheen de verschillende natuurgebieden. De theoretische lessen gaan telkens door op dinsdagavond, van 19.30 tot 22 uur, in het Bezoekerscentrum Grote NeteWoud, Watermolen 8, 2450 Meerhout.
8|
Meander 1 | januari-maart 2014
Word Grote Netewoud Verkenner Cursus
Dinsdag 18 maart Het Grote Netewoud: een kennismaking lesgever: Jos Gysels, Natuurpunt Educatie Tijdens de eerste bijeenkomst maken we op de eerste plaats kennis met elkaar. Het opzet en de inhoud van de cursus worden voorgesteld. Verder bekijken we in vogelvlucht het gebied van de Grote Nete, met de belangrijkste natuurgebieden en de rivier als verbindend element. Daarbij wordt aandacht besteed aan geologie en landschap en aan de menselijke geschiedenis en erfgoedwaarden. Dinsdag 25 maart Dieren in het Grote Netewoud lesgever: Wim Veraghtert, Natuurpunt Educatie Harkwesp,Veldparelmoervlinder, Weidebeekjuffer en Wielewaal: het zijn slechts enkele van de juweeltjes die een thuis vinden in het Grote Netewoud.Tijdens de avond over fauna stellen we een selectie van bijzondere bewoners uit het gebied voor. Daarbij staan we ook stil bij de leefwijze van die soorten, om te begrijpen hoe natuurbeheer ook op hen kan worden afgestemd. Dinsdag 1 april en dinsdag 22 april Habitats en vegetatie in het Grote Netewoud lesgever: Hans Vermeulen, Natuurpunt Educatie Hans Vermeulen licht in twee lessen de vegetatie van habitats in het Grote Netewoud toe. De eerste les gaat over de vegetatie van de vochtige tot natte habitats. De tweede les behandelt de vegetatie van de matig droge tot zeer droge habitats. Bij elk habitat worden de vegetatiestructuur en de karakteristieke plantensoorten uitvoerig besproken. Dinsdag 29 april Natuurbeheer in het Grote Netewoud lesgever: Jens Verwaerde, Natuurpunt Educatie Jens Verwaerde geeft een inleiding tot natuurbeheer. Natuurbeheer is immers meer dan alleen maar maaien of koeien laten grazen. Het gaat ook over begrijpen waarom een landschap er zus en zo uitziet. Daarnaast gaat het ook over keuzes maken en vooral waarom bepaalde keuzes worden gemaakt door beheerders. Wie in deze les gebeten wordt door natuurbeheer, kan in het najaar een diepgaande cursus hierover volgen. Dinsdag 6 mei: Samenwerken aan de natuur in het GNW lesgever: Sara Schroé, Natuurpunt Educatie Bij het ontwerp en de uitvoering van het LIFE+ project zijn heel wat partners betrokken. Manu Büsscher, de coördinator van het Grote Netewoud vermeldt in zijn voorwoord de Vlaamse Milieumaatschappij en Provincie Antwerpen als partners, maar verwijst naar de vrijwilligers als hoofdrolspelers. Naast de aankoop en het beheer van natuurgebieden, zijn de vrijwilligers ook bezig met studie, educatie en beleidswerking. Vanavond nemen we de werking van de verschillende Natuurpunt-afdelingen uit de regio onder de loep en krijg je een zicht op wat je als vrijwilliger kan betekenen voor Natuurpunt in jouw regio.
26 april, 3 mei, 10 mei, 17 mei en 24 mei Praktijklessen Tijdens de 6 praktijklessen gaan we op stap in het Grote NeteWoud, en dit telkens op zaterdag van 9 tot 12 uur. De afspraakplaats wordt tijdens de lessen meegedeeld. Op zaterdag 26 april, 3 mei, 10 mei, 17 mei en 24 mei ontdekken we verschillende natuurgebieden. Belsbroek & Heide, De Vennen, De Kwacht & de Keyfheide, Griesbroek en WildersMalesbroek staan alvast al op het programma. Tijdens deze excursies maken we ook kennis met de Poelenwerkgroep Waterleven en de Ecologische werkgroep Meanderland en slaan we de handen uit de mouwen om aan natuurbeheer te doen. Zaterdag 7 juni Diploma Op zaterdag 7 juni worden de diploma’s uitgereikt. De deelnemers ontvangen een getuigschrift ‘Grote NeteWoud Verkenner’, gevolgd door een receptie aan het bezoekerscentrum te Meerhout.
Info en inschrijven
Wens je meer info? Neem contact op met Tineke Thijs van Natuurpunt Educatie via educatie@natuurpunt.be of raadpleeg onze website www.natuurpunt.be/educatie. Nieuwsgierig? De plaatsen zijn beperkt dus snel inschrijven is de boodschap! Dit kan via Natuurpunt Educatie, telefonisch op 014 47 29 55 of per e-mail naar educatie@natuurpunt.be. De kostprijs voor de volledige cursus bedraagt 36 euro en dien je te storten op rekeningnummer IBAN: BE86 2930 0099 8650 (BIC CODE: GEBABEBB) van Natuurpunt Educatie met vermelding van ‘cursus Grote NeteWoud Verkenner 2014’ en geboorteplaats en -datum. Deze gegevens zijn nodig om het leerbewijs aan te maken.
Sara Schroé foto’s: © Frans Emmerechts, © Jan Mangelschots
Meander 1 | januari-maart 2014 | 9
Info-avond cursus Grote Netewoud Verkenner Uitnodiging voor de Algemene Vergadering 2014 Afdeling Geel-Meerhout Elders in Meander vind je meer informatie over de cursus Grote Netewoud Verkenner. Wie meer wil weten over deze cursus kan komen luisteren en zijn vragen komen stellen op woensdag 22 januari om 20 uur in het ontmoetingscentrum Winkelomheide, Kemeldijk in Geel. Tegelijk willen we ook alle leden van de afdeling Geel-Meerhout uitnodigen voor een gezellige babbelavond bij een hapje en een drankje. We bespreken het jaarverslag en bekijken de plannen voor 2014 en uiteraard reserveren we tijd voor jullie opmerkingen en vragen. Daarnaast kiezen we een nieuw bestuur. Het huidige bestuur is ontslagnemend: • Voorzitter: Marc Verachtert • Secretaris: Louis Pals • Penningmeester: Frans Emmerechts • Coördinator natuurstudie: Jeannine Simonis • Coördinator educatie: Marc Verachtert • Coördinator beheer reservaten: Koen Thibau • Coördinator beleid: Louis Pals Kandidaturen voor bovenstaande functies worden verwacht voor 22 januari 2014 bij de secretaris, Louis Pals, Anemoonstraat 5, Geel, palsghoos@skynet.be Tot dan.
Marc Verachtert Voorzitter afd. Geel-Meerhout
Gecoro-medewerker gevraagd! Afdeling Geel-Meerhout is nog op zoek naar een vrijwilliger (niet politiek gebonden) die actief wil ondersteunen door ons te vertegenwoordigen op de Gecoro in Geel. Dit zijn 6 à 8 vergaderingen per jaar; interesse in ruimtelijke ordening is een vereiste! Kom even langs op deze A.V. of neem contact op met de voorzitter marc.verachtert@skynet.be. foto’s: ©Jan Mangelschots(b+o) ©Tineke Thijs (midden)
10 |
Meander 1 | januari-maart 2014
,
Amfibieëntrek De amfibieëntrek of paddentrek is het verschijnsel dat zich elk jaar voordoet bij een aantal soorten amfibieën van gematigde streken. De meeste amfibieën overwinteren in bosgebieden, onder boomstronken of houtstapels, in de strooisellaag of in holen en gaten in de grond. Zodra de temperatuur in het voorjaar boven een bepaald minimum uitkomt, komen zij tevoorschijn en trekken in de richting van een nabijgelegen poel of gracht. Daarvoor moeten zij dikwijls drukke wegen oversteken en lopen zo dus groot gevaar. Daarom zijn we op zoek naar vrijwilligers die vanaf januari 2014 onze padden, kikkers en salamanders een handje willen toesteken in de straat Scheps in Balen. Het is de bedoeling om 2 maal per dag de padden, kikkers en andere diertjes uit de emmers te halen en aan de overkant van de weg weer vrij te laten. Wie zich geroepen voelt om mee te werken, kan contact opnemen met Peter Couvreur via e-mail peter.couvreur@hotmail.com. Ook scholen zijn van harte welkom! Foto’s Padden © Frans Emmerechts Alpenwatersalamander ©CC H. Krisp
Cursus Natuur voor Groentjes Op 2 november sloten we de cursus Natuur voor Groentjes in Balen af met een nachtelijke tocht gevolgd door een gezellig kampvuur in het Griesbroek. De groep was klein maar de hoge kwaliteit van de studenten maakte veel goed. Tijdens de cursus bouwden we een insectenhotel voor de ecologische tuin van Warmoes.
Meander 1 | januari-maart 2014 | 11
Dag van de natuur Balen – De Vennen
De mistige koude novemberdag zal wel de oorzaak zijn dat uiteindelijk slechts zeven personen zich aanboden in het natuurgebied De Vennen waar, zoals na enige tijd duidelijk werd, een zware karwei op hen wachtte. In totaal 45 betonnen palen van een oude omheining moesten uit een drassig perceel naar de kant worden gesleept of gedragen door sterke schouders, maar al snel bleek dat het pad waarlangs dit moest gebeuren veranderde in een moeilijk begaanbare “slijkweg”. Gelukkig hadden we nog een tractor ter beschikking die de klus verder klaarde tot in een door de gemeente ter beschikking gestelde container. De warme soep en de koffiekoek in de namiddag waren meer dan welkom. Uiteindelijk is er weer iets gedaan om ons natuurgebied te zuiveren van allerlei oud afval. Dat er soms serieus moest gewerkt en gewrongen worden aan sommige palen zie je wel op bijgaande foto.
Vrijwilligers Zoals we weer eens vastgesteld hebben op deze “dag van de natuur” blijkt het noodzakelijk om zoveel mogelijk mensen te betrekken bij het beheer van onze natuurgebieden.
OPEN:
Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.
Veel helpende handen maken het werk licht en iedereen die graag iets doet in zijn vrije tijd en begaan is met onze natuur, kan in zijn of haar eigen buurt iets concreet doen. Het is niet altijd zwaar werk, integendeel, in groep met plezier een karweitje klussen of iets onderzoeken, de voldoening achteraf komt vanzelf. Zeker nu, met de komst van het Grote NeteWoud, moet er op allerlei wijze een tandje bijgestoken worden.
Interesse? Contacteer voor De Vennen: Jan Mallants, tel. 014-81 70 09 of Denis Mertens, tel. 014-30 90 65 Contacteer voor het Griesbroek: Tom Schildermans, gsm 0473-66 10 99 of Dirk Geenen, gsm 0472-47 96 20 foto: © Denis Mertens
12 |
Meander 1 | januari-maart 2014
Januari|
Activiteiten Meanderland
Zondag 5 januari Traditionele nieuwjaarswandeling Riebos Op zoek naar ganzen, roofvogels en andere overwinteraars. Afspraak: 8.30 uur op parking Blauwe Kei (Sas 1) Lommel. Einde tegen 12 uur. Laarzen kunnen nuttig zijn. Meer info: jefsas@skynet.be, tel. 014-31 26 57 of gsm 0499-34 62 60. Zaterdag 18 januari Spaghettislag Weet je’t nog van vorig jaar? Dat was smullen hé? En het is ten voordele van onze natuurgebieden in Geel en Meerhout. Schrijf je nu in. Doen! Afspraak: Ontmoetingscentrum Winkelomheide, Kemeldijk in Geel. Tussen 17 en 20 uur. Meer info: Marc Verachtert, tel. 014-58 39 71 of marc.verachtert@skynet.be. Zondag 19 januari Internationale watervogeltelling Mol Alle Molse (zand)putten. Op zoek naar Grote zaagbekken en Nonnetjes, echte gasten uit het noorden. Afspraak: 8.30 uur parking dokterspraktijk, Warande, brug Mol-Donk. Einde ca. 12 uur op De Maat. Meer info: jefsas@ skynet.be, tel. 014-31 26 57 of gsm 0499-34 62 60. Maandag 20 januari Algemene vergadering afdeling Balen-Nete met aansluitend bestuursvergadering. Afspraak: 20 uur in de Kruierie, Bevrijdingsstraat in Balen. Meer info: Tom Schildermans, gsm 0473-66 10 99 of e-mail: tom.schildermans@ skynet.be. Woensdag 22 januari Voorstelling cursus Grote Netewoud Verkenner met aansluitend de Algemene Vergadering van Natuurpunt Afdeling Geel-Meerhout. Van deze Algemene Vergadering
maken we gebruik om onze cursus Grote Netewoud Verkenner toe te lichten die binnenkort start. Geïnteresseerd? Afspraak: Ontmoetingscentrum Winkelomheide, Kemeldijk in Geel. Aanvang 20 uur. Meer info: Marc Verachtert, tel. 01458 39 71 of e-mail: marc.verachtert@skynet.be. Zaterdag 25 januari Werkochtend NP Ham Vrijwilligers steken de handen uit de mouwen in natuurgebieden in Ham. Iedereen welkom! Afspraak: om 9 uu, in principe aan het Natuur.huis De Rammelaars, Ham. Informeer bij: Info: beheer@natuurpuntham.be of www.natuurpuntham.be Zondag 26 januari Jaarlijkse busuitstap naar Zeeland met Natuurpunt-afdeling Turnhoutse Kempen. Verrekijker en/of telescoop en knapzak meebrengen. Soepje onder de middag. Afspraak: 6.45 uur Oud-Turnhout gemeentehuis of 6.30 uur bij garages Marcel Cars Dessel. Kostprijs 14 EUR op rek. nr. 001-1785968-80 NP-Turnhoutse Kempen, Klein Engeland 20, 2300 Turnhout. Wel eerst Ronny Jansen telefonisch verwittigen na 18 uur op tel. 014-88 29 72. Meer info bij gids Paul Prinsen tel. 014-43 73 63 of jefsas@skynet.be, tel. 014-31 26 57. Zondag 26 januari Nieuwjaarswandeling in het Zammelsbroek Naar goede traditie koppelen we aan deze eerste wandeling van het jaar een gezellig opwarmertje. Laarzen niet vergeten! Afspraak: café Vissershuis, Veerleseweg 34, Geel. Aanvang 14 uur. Meer info: Koen Thibau, tel. 0498-12 47 29 of e-mail: koenthibau@hotmail.com.
Meander 1 | januari-maart 2014 | 13
Zondag 2 februari vogelfeest in BC Grote NeteWoud Meerhout In het bezoekerscentrum kan je vanaf 13u met het hele gezin terecht om heuse voederpizza’s te leren maken, vogels te observeren, nestkastjes timmeren en nog veel meer. Afspraak : Vanaf 13u (tot 17u) in het BC Grote NeteWoud, Watermolen 8, 2450 Meerhout.Info : wim.pauels@ natuurpunt.be tel.: 014-213450 Vrijdag 7 februari Algemene vergadering NP- Netebronnen Voor alle leden (start 19 uur). Digi-avond van eigen fotografen (start 20 uur) voor elke natuurliefhebber! Reis mee naar Zuid-Afrika (Addo NP), het Spaanse Extremadura, Zeeland en de Veluwe in Nederland, het Turnhouts en Midden-Limburgs vennengebied. Afspraak: Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, 2400 Mol. Einde rond 22.30 uur. Meer info: zie artikel in dit blad. Digi-avond: alfons.van.vlerken@ telenet.be, tel. 014-31 76 33. Zondag 9 februari Winterexcursie door het Buitengoor. Laarzen verplicht! Kom kennis maken met de pracht van dit unieke moerasgebied in de winter. Afspraak: 14 uur parking Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, 2400 Mol. Einde: 16.30 uur. Meer info: gids Frans Michiels, gsm 0472-56 39 75. Zondag 16 februari Watervogeltelling Mol Op alle Molse (zand)putten. Bij vriesweer kans op grote concentraties watervogels in de wakken! Afspraak: 8.30 uuur parking dokterspraktijk, Warande, brug Mol-Donk. Einde ca. 12 uur op De Maat. Meer info: coördinator jefsas@skynet. be, tel. 014-31 26 57 of gsm 0499-34 62 60. Zondag 16 februari Winterwandeling in Geel-Bel Heeft de natuur zich al wat hersteld na de ingrijpende natuur-inrichtingswerken? We ontdekken de eerste heide! En waar zitten de uilen? Afspraak: kerk Geel-Bel om 14 uur. Einde rond 16.30 uur. Meer info: Gaston Dams, gsm 0479-86 17 01, e-mail: Juliennehoremans@telenet.be. Zondag 16 februari Infostand Tweedehandsbeurs NP Ham Natuurpunt Ham staat op de tweedehandsbeurs van de Gezinsbond Oostham, zaal Kristoffelheem in Oostham vanaf 12u Zaterdag 22 februari Werkochtend NP Ham Vrijwilligers steken de handen uit de mouwen in natuurgebieden in Ham. Iedereen welkom! Afspraak: om 9 uu, in principe aan het Natuur.huis De Rammelaars, Ham. Informeer bij: Info: beheer@natuurpuntham.be of www.natuurpuntham.be
14 |
Meander 1 | januari-maart 2014
Zondag 23 februari Winterwandeling in De Vennen. Afspraak: 13.30 uur aan parking voetbalterrein FC Cools, P. Luytendijk, Balen. Meer info: Jan Mallants, tel. 014-81 70 09 of Denis Mertens, tel. 014-30 90 65. Zondag 23 februari Algemene Vergadering NP Ham Wandeling, korte lezing, evaluatie 2013, plannen 2014, verkiezing bestuur, hapje en drankje. afspraak: Natuur.huis De Rammelaars, Broekstraat z/n om 14u. info: www.natuurpuntham.be Zondag 16 maart Watervogeltelling Mol Op alle Molse (zand)putten. De eerste lentevogels en –geluiden zijn alweer terug! Afspraak: 8.30 uur parking dokterspraktijk,Warande, brug Mol-Donk. Einde rond 12 uur op De Maat. Meer info: coördinator jefsas@skynet.be, tel. 014-31 26 57 of gsm 0499-34 62 60. Zondag 16 maart Speenkruidwandeling Griesbroek In het Griesbroek Afspraak 14 uur aan parking taverne De Waterhoek, Olmensebaan 126, 2490 Balen. Meer info: Dirk Geenen, tel: 0472-47 96 20.
Maart |
Februari |
Activiteitenkalender
Dinsdag 18 maart Cursus Grote NeteWoud Verkennner lesgever Jos Gysels Theorieles 1: kennismaking met natuur en landschap van de Grote Nete. Afspraak: 19.30 uur in BC Grote NeteWoud, Watermolen 8, 2450 Meerhout. Einde: 22.30 uur. Inschrijven via Natuurpunt Educatie , educatie@natuurpunt.be, tel. 014-47 29 55. Kostprijs: 36 EUR op rek. nr. BE 86 2930 0099 8650 van NP-educatie o.v.v. ”cursus GNW-verkenner 2014“ en geboorteplaats en –datum voor het aanmaken van het leerbewijs. Plaatsen zijn beperkt! Coördinatie: sara.schroe@natuurpunt.be, tel. 015-29 27 89 of gsm 0490-44 38 57. Meer info: Wim.pauels@natuurpunt.be, tel. 014-21 34 50. Zaterdag 22 maart “De Bos In” Extra+ in De Rammelaars Naast kinderactiviteiten organiseren we dit jaar ook activiteiten voor volwassenen. Info over natuur in Ham, meedoen met lokale natuurprojekten. Programma op onze website: www.natuurpuntham.be.Met soep en brood tegen de middag. Laarzen, aangepaste kledij en werkhandschoenen mee! 9:00-13:00, Natuur.huis De Rammelaars, Broekstraat z/n, Ham. Info op de website, of: frans.hoes2@telenet.be, tel: 0472-57 75 15. Dinsdag 25 maart Cursus Grote NeteWoud Verkenner Lesgever Wim Veraghtert Theorieles 2: biodiversteit: dieren in het Grote Netegebied. Afspraak: 19.30 uur BC Grote NeteWoud, Watermolen 8, 2450 Meerhout. Einde : 22.30 uur. Meer info: zie dinsdag 18 maart of wim.pauels@natuurpunt.be, tel. 014-21 34 50.
Activiteitenkalender Zaterdag 29 maart Werkochtend NP Ham Vrijwilligers steken de handen uit de mouwen in natuurgebieden in Ham. Iedereen welkom! Afspraak: om 9 uu, in principe aan het Natuur.huis De Rammelaars, Ham. Informeer bij: Info: beheer@natuurpuntham.be of www.natuurpuntham.be
April |
Zondag 30 maart Roofvogelexcursie Over de Strimitten naar De Wurft , Mol-Postel. Op zoek naar baltsende Haviken en Buizerden (bij mooi weer !). Afspraak: 9 uur aan taverne De Witte Haas, Groesgoor 31, 2480 Dessel.-Witgoor. Einde: ca. 12 uur. Meer info: jefsas@ skynet.be, tel. 014-31 26 57 of gsm 0499-34 62 60. Dinsdag 1 april Cursus Grote NeteWoud Verkenner lesgever Hans Vermeulen Theorieles 3: habitats en vegetatie: van open water tot moerasbos. Afspraak: 19.30 uur BC Grote NeteWoud, Watermolen 8, 2450 Meerhout. Einde: 22.30 uur. Meer info: zie dinsdag 18 maart of wim.pauels@natuurpunt.be, tel. 014-21 34 50. Zondag 6 april Natuur.café De Rammelaars Open Vanaf zondag 6 april opent Natuur.café De Rammelaars zijn deuren iedere zon- en feestdag van 13:00-18:00.Tot eind oktober. De Rammelaars, Broekstraat z/n, Ham. info over activiteiten: www.natuurpuntham.be, f rans.hoes2@telenet.be, tel: 0472-57 75 15.
mans en Paul Wouters, paul.wouters1@telenet.be of gsm 0496-51 02 79. Zondag 27 april Dauwtrip De Maat Met lekker ontbijt achteraf in Het Jagershof. Luisteren naar vroege vogels met als orkestmeester, de nachtegaal. Afspraak: 6.30 uur op parking taverne Het Jagershof, Waterstraat 43, 2400 Mol. Einde rond 9 uur. Ontbijt vanaf 9.15 uur. Inschrijven hiervoor aan 8,50 EUR/persoon bij Jos van Het Jagershof, tel. 014-43 60 73 of bij Jef Sas, jefsas@skynet. be, tel. 014-31 26 57 of gsm 0499-34 62 60 en dit voor 22 april 2014. Zondag 27 april Dotterbloemwandeling De Vennen Afspraak: 14.00 uur aan parking voetbalterrein FC Cools, P. Luytendijk, Balen. Meer info: Jan Mallants, tel. 014-81 70 09 of Denis Mertens, tel. 014-30 90 65. Zondag 27 april Lentewandeling Zammelsbroek Lig jij ook wakker van de achteruitgang van de biodiversiteit? Wij werken eraan. Ook in het Zammelsbroek hebben we ambitieuze doelstellingen wat dat betreft: we willen er over enkele jaren terug de Roerdomp … Afspraak: kerk Geel-Oosterlo om 14 uur. Einde rond 16.30 uur. Meer info: Koen Thibau, tel. 0498-12 47 29 of koenthibau@hotmail. com.
Zondag 13 april Kruidentocht in de Molse Netevallei in Mol-Gompel. Leer voorjaarskruiden kennen en gebruiken o.l.v. een herboriste! Afspraak: 14 uur parking kerk MolGompel, Pastoor Vaesstraat. Einde ca. 16.30 uur. Meer info: tamaravanaelst@yahoo.com. Dinsdag 22 april Cursus Grote NeteWoud Verkenner Lesgever Hans Vermeulen. Theorieles 4: habitats en vegetatie: van stuifduin tot eikenberkenbos. Afspraak: 19.30 uur BC Grote NeteWoud,Watermolen 8, 2450 Meerhout. Einde 22.30 uur. Meer info: zie dinsdag 18 maart of wim.pauels@ natuurpunt.be, tel. 014-21 34 50. Zaterdag 26 april Werkochtend NP Ham Vrijwilligers steken de handen uit de mouwen in natuurgebieden in Ham. Iedereen welkom! Afspraak: 9 uur in principe aan het Natuur.huis De Rammelaars, Ham. Informeer bij: beheer@natuurpuntham.be of www.natuurpuntham.be Zaterdag 26 april Ecologische Werkgroep Meanderland Monitoring percelen in natuurgebied De Rammelaars Ham. Afspraak: 9 uur aan Natuur.huis De Rammelaars, Zwartenhoekstraat 1, 3945 Kwaadmechelen. Info: Marianne HoreMeander 1 | januari-maart 2014 | 15
Digi-avond door de leden in Mol Vrijdag 7 februari
Olifanten in close-up! In de dierentuin geen probleem maar in het Zuid-Afrikaanse Addo National Park moest Stef Smet toch even opzij gaan staan om de wilde exemplaren te laten passeren! In Mol-Sluis legde hij de beelden vast voor een poëtisch “Paardenbloemen levensverhaal”. Trujillo was dan weer zijn verblijfplaats in het Spaanse “Extremadura”. De vlaktes in de buurt zijn uitermate rijk aan fauna en flora. Vanuit de schuilhut nam hij waar hoe een “regen” van gieren in een tiental minuten een volwassen geit verorberde. In Zeeland rondtoeren doen we allemaal wel eens. Fred Nevelsteen, Jef Eykmans en Jos Ghoos gingen, zagen en fotografeerden er dat het een lieve lust was. Bij mooi weer trokken zij wat noordelijker. Een waaier aan getuigenissen van auto-, wandel- en fietstochten in Zeeland en de Veluwe. Vanuit zijn tuin trekken we met Rik Verborgt verder door Meanderland, het Turnhouts Vennengebied, Zonhoven,… In lederhose trekt Rik al zes jaar naar Oostenrijk, het Nationaal Park Hoge Tauern kent voor hem geen geheimen meer; wij wandelen even met hem mee! Vrijdag 7 februari om 20 uur in het Ecocentrum, Postelsesteenweg 71, Mol-Rauw. Meer info: Fons Van Vlerken, tel. 014-31 76 33, e-mail: alfons. van.vlerken@telenet.be of Jan De Schepper, tel. 014-81 12 53, e-mail: jandeschepper1@skynet.be . foto’s vlnr vbno: Digi-avond Grutto © Jef Eykmans Beschut © Jos Ghoos Gaai © Rik Verborgt Porseleinzwam © Jef Eykmans Patrijs © Fred Nevelsteen
16 |
Meander 1 | januari-maart 2014
Spaghetti-avond Netebronnen
Zaterdag 22 februari
Zaterdag 22 februari kan je vanaf 17 uur terecht in de parochiezaal van Mol-Achterbos (Achterbos 78) voor een stevig spaghettimaal. De centjes voor het natuurbehoud in de regio zijn méér dan welkom, maar in de eerste plaats moet dit een moment van gezelligheid en ontmoeting zijn voor al wie de natuur een warm hart toedraagt. De organisatie van de avond is in handen van de ‘werkgroep evenementen’, een groep enthousiaste Natuurpunters die niets aan het toeval overlaten. Je spaghetti zal tot in de puntjes verzorgd zijn! De vleeseters krijgen een speciale spaghetti à la Galloway met vlees van hormonen- en dioxinevrije Schotse runderen uit de gebieden van Natuurpunt.Vegetariërs krijgen een apart sausje. 8 euro voor een gewone portie, 4 euro voor een kinderportie. Graag vooraf inschrijven bij Jürgen Verreyt. Dat mag tot vrijdagavond 21 februari of zelfs nog de zaterdag zelf, maar het is uiteraard veel leuker als je vroeger een mailtje met het aantal eters stuurt. Ook kandidaat-helpers mogen zich bij Jürgen melden! Meer info: liefst per mail, jurgen.verreyt@skynet.be 049770 63 08 of 014-32 37 85
Natuur.vlees
Aan huis geleverd In alternatieve voedingsmagazines lezen we wel eens iets over de overconsumptie van vlees in ons westers eetpatroon.Vlees was vroeger een symbool van welvaart, daarom zouden we er met de jaren te veel van zijn gaan eten… Toch is het eten van kwalitatief vlees, dat op een natuurlijke manier gekweekt wordt, zeer goed voor onze gezondheid. Ons natuurvlees is hiervoor uiterst geschikt. Het is rijk aan omega 3- en omega 6-vetzuren, bevat veel vitamine B, D en E, bèta-caroteen dat in het lichaam wordt omgezet in vitamine A, en veel sporenelementen. Als je dit over(h)eerlijke vlees eens wil proeven, kom dan zeker langs op de spaghetti-avonden van Geel-Meerhout en/of Netebronnen. De spaghetti à la Galloway wordt bereid met 100% vlees van Schotse runderen, die gegraasd hebben in de reservaten van Natuurpunt. De volgende leveringsronde met natuurproducten is gepland op vrijdag 14 februari 2014. Meer info: liefst per mail, jurgen.verreyt@skynet.be, 049770 63 08 of 014-32 37 85.
Spaghetti-avond Geel-Meerhout
Zaterdag 18 januari Zin in een gezellig samenzijn? Dan kan je op zaterdag 18 januari vanaf 17 uur (tot 20 uur) terecht in het ontmoetingscentrum van Winkelomheide (Kemeldijk, nabij de kerk) voor een spaghettimaaltijd ingericht door afdeling Geel-Meerhout ten voordele van de natuur in de regio. En we willen alle leden van de afdeling oproepen om familie, vrienden en buren mee te brengen… De vleeseters krijgen een speciale spaghetti à la Galloway geserveerd met vlees van de Schotse runderen uit onze Natuurpuntgebieden. Voor vegetariërs is een apart sausje voorzien. De prijs bedraagt 8 euro per persoon, een kinderportie kost 4 euro. En voor een nagerechtje zorgen we natuurlijk ook! Om alles in goede banen te kunnen leiden, zouden we het erg op prijs stellen indien de liefhebbers op voorhand zouden inschrijven bij marc.verachtert@skynet.be 014-58 39 71 of jurgen.verreyt@telenet.be. Dat mag tot vrijdagavond 17 januari, maar het is uiteraard veel handiger als je vroeger een belletje geeft of een mailtje stuurt. Ook kandidaat-helpers mogen zich melden! Die nemen best rechtstreeks contact met Jurgen Verreyt, 014-32 37 85, 0497-70 63 08 of jurgen.verreyt@telenet.be of met Marc Verachtert, 014-58 39 71, marc.verachtert@skynet.be. Meer info: Marc Verachtert Foto: Angus Aberdeenrund © Frans Emmerechts.
Meander 1 | januari-maart 2014 | 17
Ecoduct Kempengrens in Mol-Postel
18 | Meander 1 | januari-maart 2014
Het aanwenden van de open ruimte voor bebouwing, industrie en onoordeelkundig grondgebruik leidt tot verlies, achteruitgang en versnippering van natuurlijke habitats. Die habitatversnippering is in Europa de belangrijkste oorzaak van biodiversiteitverlies, met België en Nederland aan de top. Hierdoor worden populaties geïsoleerd en worden ze te klein om op zichzelf duurzaam te blijven voortbestaan.
Door ecologische verbindingen aan te leggen kunnen kleine populaties zich gedragen als één grote populatie, met een veel duurzamer perspectief. Ecoducten zijn waarschijnlijk de meest in het oog springende ecologische verbindingen. In de Nederlandse provincie Noord-Brabant zijn er tot nu toe een zevental gebouwd. In heel Vlaanderen drie. Het eerste ecoduct in Vlaanderen werd in 2005 voltooid. Het verbindt het oostelijke en het westelijke deel van het Meerdaalwoud, samen 1255 hectare waardevol loofbos rond de Naamsesteenweg in Bierbeek. Na enkele jaren gebruik blijkt het op drie vlakken erg geslaagd: als ecologische verbinding, voor recreatief medegebruik door ruiters en voor de verkeersveiligheid. Onderzoek toont aan dat het ecoduct regelmatig gebruikt wordt door reeën, vossen, steenmarters, everzwijnen en bunzings. Alle dieren blijken bij het oversteken een rustig gedrag te vertonen, wat erop wijst dat ze het ecoduct als een natuurlijke omgeving beschouwen. Ook voor reptielen, amfibieën en insecten toont het onderzoek goede resultaten aan voor het ecoduct. Sinds de aanleg zijn er in het gebied geen ongevallen met reeën meer gebeurd. Dat was voordien wel anders: toen stonden er jaarlijks veel aanrijdingen met reeën in de ongevallenstatistieken, meestal met dodelijke afloop voor de dieren en soms ook voor de mens.
Start werken in augustus 2013 Dit jaar was het bosrijke en huizenarme Mol-Postel aan de beurt voor de aanleg van een ecoduct. Hier wordt een open ruimte van meer dan 10.000 hectare met veel natuur, in twee gesneden door de autosnelweg E34. Mol-Postel zelf is 6000 hectare groot en wordt omringd door bosrijke delen in Nederland, Retie, Dessel, Arendonk en Lommel. Uniek in Vlaanderen! Binnenkort zal er één plaats zijn waar onze inheemse fauna zonder ongelukken aan de overkant van de E34 geraakt. Half augustus zijn de bouwwerken voor een ecoduct er gestart. Het is een samenwerking tussen de Vlaamse overheid en de Nederlandse provincie Noord-Brabant, die elk de helft van de kosten op zich nemen. In februari 2014 zou het ecoduct voltooid moeten zijn. Het kreeg de naam ‘Kempengrens’ en is het vierde dat in Vlaanderen gebouwd wordt. Na de aanleg wordt de autosnelweg over 16 kilometer langs beide zijden afgerasterd. Zo kunnen dieren enkel via het ecoduct nog aan de overkant geraken. Het ecoduct wordt 60 meter breed en natuurlijk ingericht. Essentieel om gebruikt te worden door dieren is immers rust. Het ecoduct mag dan ook niet ingericht worden voor bijvoorbeeld wandelaars, fietsers of ruiters. Toch is er nu al veel druk van fietsers- en wandelverenigingen om ook over het ecoduct te mogen…
vijf soorten amfibieën en zes soorten vleermuizen aangetroffen. Van vleermuizen zou men kunnen zeggen dat ze in principe wel over een autostrade kunnen vliegen. In de praktijk durven veel soorten dat echter niet. Ze mijden verlichte wegen en gebruiken vooral bomenrijen, hagen en houtkanten waarboven ze zich verplaatsen. De studie onderzocht ook uitgebreid insectensoorten zoals sprinkhanen (14 soorten waarvan 4 opgenomen op de Vlaamse Rode Lijst), loopkevers (67 soorten, waarvan 19 op de Rode Lijst), spinnen (124 soorten, 31 op de Rode Lijst), mieren (25 soorten, 9 op de Rode Lijst), dagvlinders (22 soorten, 1 op de Rode Lijst) en libellen (17 soorten, 2 op de Rode Lijst). Van al deze soorten is de gladde slang, dat spreekt vanzelf, een van de belangrijke doelsoorten. Dit zeldzaam reptiel is echter erg gevoelig voor versnippering. In feite zouden een aantal omliggende akkers rond het ecoduct moeten omgezet worden naar een gladde slang-heidebiotoop, terwijl er in de nabije naaldbossen stapstenen in de vorm van heidecorridors zouden moeten worden aangelegd. Omdat de kosten van een ecoduct erg hoog zijn adviseert men soms om eerder bestaande natuurgebieden te vergroten of beter in te richten dan geld te steken in robuuste nieuwe verbindingen. De omstandigheden moeten dat echter toelaten. In Postel wordt enkel de akker vlak aan het ecoduct omgevormd naar een heidebiotoop.
Ecologische nulsituatie
Inrichting
Vooraleer de beslissing tot de bouw van een ecoduct werd genomen werd een studie uitgevoerd om de effecten ervan in te schatten. In het kader van die studie voerde Natuurpunt een zogenaamde nulmeting uit. Het was een studie, met verschillende onderzoekstechnieken, naar de reeds aanwezige natuurwaarden. In een straal van een kilometer rond het geplande ecoduct bleken heel wat soorten voor te komen: vos, steenmarter, wezel, hermelijn, ree, everzwijn, boomleeuwerik, zwarte specht, levendbarende hagedis, en op net iets meer dan één kilometer, in Nederland, ook gladde slang. Verder werden
De studie van de ecologische nulsituatie deed een aantal aanbevelingen om het ecoduct in te richten. Het tweede Vlaamse, in 2006 gerealiseerde ecoduct (Kikbeek in Maasmechelen), was hiervoor een inspiratiebron. De grondbedekking van het brugdek moet uitgevoerd worden met voedselarme grond zonder humus. De dikte van die bedekking moet minstens 30 cm zijn voor zones met een grazige vegetatie en 60 cm voor zones met struweel. De aanleg van een stobbenwal (een natuurlijk groenscherm) en struweelzones op de brug zijn belangrijk voor diersoorten als marterachtigen, amfibieën, reptielen, knaagdieren en vleermuizen. Voor de lichtschuwe vleermuizen is ook de aanbreng van een lichtwerende constructie van minimum 2,5 m hoog een vereiste.
Michel Van Bugggenhout Herwerkt artikel van MVB. 2013. Kempisch Leefmilieu. driemaandelijks tijdschrift van VALK. jg 31 nr 3. Ecoduct Harm van de Veen ©CC Apdency Ecoduct Hoog Buurlo in aanbouw ©CC Apdency Ecoduct Hoog Buurlo in aanbouw ©CC Apdency
Meander 1 | januari-maart 2014 | 19
Natuurpunt Ham in beeld Een kleine keuze uit de gebeurteniseen van 2013 foto’s: Š Jan Albrecht
20 | Meander 1 | januari-maart 2014
Meander 1 | januari-maart 2014 | 21
Algemene Vergadering NP Ham Zondag 23 februari om 14:00 Locatie Natuur.huis De Rammelaars
Kom meer te weten over Natuurpunt in Ham! De algemene vergadering is een informatieve, vermakelijke en gezellige bijeenkomst voor alle leden en vrijwilligers. Programma: • Korte presentatie • Wandeling • Natje en hapje • Terugblik 2013 • Bestuurverkiezing • Plannen 2014 Natuur.huis De Rammelaars, Broekstraat z/n, ligt langs het kanaal naar Dessel. Volg in Kwaadmechelen vanaf de N141 tussen de 2 kanalen in Kwaadmechelen de bruine bordjes “De Rammelaars”. Na ongeveer 2 km zie je links tussen de bomen het houten Natuur.huis.
Natuur.cafe Natuurpunt Ham zoekt... opent 6 april 2014 Onze levendige en gezellige groep vrijwilligers zoekt dringend ondersteuning: Penningmeester kas en kasboek Co-beheerder organiseren en opvolgen van beheer op de diverse terreinen in Ham, hakhoutbeheer, houtverkoop, terrein aankopen, monitoring, Vrijwilligers beheer doen bijvoorbeeld: maaien, hooien, knotten, onderhoud hekwerk, bruggetjes en wandelpaden, snoeiwerk. Vrijwilligers activiteiten: houden zich bezig met: openhouden natuur.cafe, aktiviteiten organiseren en begeleiden, informatie verstrekken, Maar ook: foto’s maken, verslag schrijven, artikeltjes voor Meander en website. Vrijwilligers kunnen deelnemen aan de vormingscursussen van Natuurpunt. Contacteer ons of kom gewoon langs op de Algemene Vergadering 23 februari 2014! Frans Hoes. Frans.Hoes2@telenet.be, tel: 0472-57 75 15
22 |
Meander 1 | januari-maart 2014
Natuur.huis De Rammelaars in Ham opent elke zon- en feestdag zijn deuren. Je kan er terecht voor een flinke wandeling, een frisse pint bio-bier en een gezellig babbeltje. Het natuur.café is geopend vanaf 13 uur en sluit rond 18 uur. De vrijwilligers ontvangen je met open armen en geven graag advies als je een korte of langere wandeling wil maken in het mooie kleinschalige landschap. De wandelaar wordt uitgenodigd om de bloemrijke hooilanden en de broekbossen van deze prachtige Kempische beekvallei te bezoeken. In het Natuur.huis verkopen we kaarten, een aantal Natuurpunt-artikelen, boeken, verse honing en het speciale Bhrambézebier. Voor de kinderen is er een leuke speelhoek met interessante (natuur)boekjes en verrassingen. Groepen en scholen zijn erg welkom in ons natuurgebied. We stellen graag een aangepast programma op maat voor. Het Natuur.huis is ook beschikbaar voor kleine feestjes. Voor de tarieven en meer info kan je terecht bij: goedele.reijniers@gmail.com tel: 0499-28 21 59. Voor info over wandelingen contacteer je best: frans.hoes2@telenet.be, tel: 0472-57 75 15.
SNEEUW Wakker worden in een witte wereld. In winterwonderland. De stammen zijn aan een kant wit. Je ziet de bomen weer door het bos. Bekroonde bossen met sneeuwbaarden. Glinsterende velden en op alle pijpenstrootjespollen een muts. De wereld op zijn kop, het licht aan de voeten, het duister boven. Huizen als rokende sneeuwbergen. Mensen komen eindelijk weer eens buiten. Uren wandelen, glijden, ploeteren, sleeën en kerstkaartkiekjes schieten. Iedereen bevangen door de sneeuw. Sneeuwpoppen voor de deur: een sneeuwreus, een sneeuwleeuw, een liggende pop in een sneeuwcanapé. Ook grote mensen doen mee. Sneeuwballengevechten op straat. Nat, koud en blij. Hechte sneeuw kan ook een sociaal bindmiddel zijn. De Eskimo’s hebben wel honderd woorden voor sneeuw. Voor wat belangrijk is in je leven, heb je wel woorden nodig. Ook wij kennen maar al te goed het bericht van sneeuwspits, sneeuwfiles en sneeuwalarm. In de sneeuwchaos komen deze allemaal naar boven. Bij ons is geen lawinegevaar. Alleen sneeuwellende. Autorijders woekeren met strooizout. Zout en sneeuw: ze bestaan allebei uit kristallen! Zout als vijand van sneeuw. Zout dat zomaar op straat wordt gegooid. Ooit was zout kostbaar! Een betaalmiddel! Romeinse soldaten kregen hun soldij, hun sal-aris, in zout uitbetaald. Maar te veel zout is slecht voor iedereen. Strooizout zal ook straatbomen de das omdoen.
Door de dikke stapelsneeuw trek ik er op uit, te voet naar de kippenvetmesterij, kadavers ophalen. Die leg ik aan onze achterdeur op het veld en wacht tot uitgehongerde aasvogels komen. Dan loop ik nog een toertje de andere kant op. Het gekraak onder de schoenen van een dikke harde ijskoek dempt de stilte. Met een ijspegel onder mijn neus en stijf bevroren baard, op zoek naar het ‘putteke van de winter’. Als ik mijn gulp open om mijn blaas te ledigen pakt de kou mij bij mijn pitje. Toch schrijf ik met forse gebaren mijn naam tussen de sporen van konijnen en hazen. Er is ook het rechte loopspoor van een vos. Iedereen laat sporen na. Mijn voetprenten trekken al vlug weer naar huis.
Pekelwater in de afvoergeulen van straten trekt zaadetende vogels aan om hun dorst te lessen. Ze vinden zout een lekkernij. Huismussen krijgen toxische concentraties binnen. Tjilpen doen ze er niet van. Het is als zout op de staart. Zout op straat, daar zijn geen woorden voor. Eskimo’s hadden tot voor kort ook geen woord voor ‘zonnebrand’. En zo zullen er ook landen zijn die geen woord voor ‘sneeuw’ kennen. Wij hebben: pak-, stuif-, pap-, poeder-, pluim-, snipper-, drift-, jacht-, dwarrel-, korrel- en motsneeuw. En ook krotsneeuw, voor iets wat tussen sneeuw en hagel zit. Een winteroffensief dat mensen en muizen naar binnen jaagt. Of ‘snegel’, een combinatie van regen en sneeuw. Het kwakkelsmelten.
Daar richt ik mijn telescoop op de buizerds die op het aas afkomen. Vanaf dag één zijn er drie en na een week zitten er vijftien. Een bijna witte, een lichte, een donkere, de rest bruine. Ze schuiven gretig aan de dis, de andere wachten vlakbij tot ze aan de beurt zijn. Als bewaker staat ook een reiger met hoge schoft, steeds naar één richting kijkend. Zijn dolksnavel kan geen vlees snijden, enkel spietsen. Buizerds scheuren hele lappen af, steunend op de staart. De restjes zijn voor de reiger. Op hoge stelten keert hij terug. Buizerds zie je zelden lopen. Ze springen vliegend. Soms wordt gedrongen met brede schouder. Je hoort ze vreemd miauwen, langgerekt schreeuwen, gedempt door de witte deken. Alsof een wintermannetje klinkt van onder de sneeuw.
Waterdamp verrijpt tot zespuntige ijskristallen die op hun weg naar beneden aan elkaar klitten tot vlokken. Sterren, kolommetjes en waterplaatjes. Sneeuw heeft zijn geheimen nog altijd niet prijsgegeven. De kristallen zijn bedrieglijk eenvoudig en vertellen een verhaal over atmosferische condities. Het witte sneeuwspook doemt weer op. Er zijn er die sneuvelen in deze diepvrieskou. Reigers, winterkoningen, ijsvogels, goudhanen. Ook de sneeuwwitte kerkuilen vinden geen prooi meer, want alle muizen zitten onder de mat.
Achilles Cools Foto: Winter langs de Nete © Karin Van Gool
Meander 1 | januari-maart 2014 | 23
WIST JE DAT
JNM Zandland
Olifantastisch piep-weekend
Het oog van een struisvogel groter is dan zijn hersens?? Yeti’s zich vermommen als panda’s? In Japan muizen zijn gekweekt die zingen als vogels!!! Dit geen wist-je-datje is
Vanuit het fantastische zandland vertrokken we naar het landelijke Essen, om daar een supertof weekend door te brengen. De treinrit met overstap in Antwerpen-Centraal verliep zeer vlot, en dankzij de fantastische organisatrice Sarah kwam onze “privé” belbus perfect op tijd. Bij aankomst in de Caernhoeve waren onze twee koks van dienst al druk in de weer om voor iedereen pannenkoeken te bakken. Als afsluiter van die dag had de, volgens de piepers stoute, toffe begeleider Steven een avondspel in elkaar gestoken. De zaterdag bestond hoofdzakelijk uit een wandeling tot over de grens met Nederland. Tijdens deze wandeling moesten de piepers de weg zoeken volgens het principe van een suiker en zout tocht. Op de terugweg was een bosspel/schattenjacht voorzien door de toffe jan, met als beloning chocolade munten en wat letterkoekjes. Het eten was zo lekker dat een overgulzige leider (zeker niet Jan) gevaar op overgeven had toen onze grapjas Steven hem aan het lachen bracht. Op deze laatste avond was er nog een spannende quiz samengesteld door de geweldige Thijs en de fantastische Simon. Zondag was opruim- en terugkeerdag. Maar dat pas na een tof spelletje ken-je-moni (bedacht door Sarah: KEI GOE). Dan was het terug de trein in en naar huis ! Gelukkig is er niemand … gegaan want dat doet … !
Jan Kemps
Activiteiten januari - maart 2014 zie op: www.jnm.be/zandland
info: jnm.zandland@gmail.com
24 |
Meander 1 | januari-maart 2014
o.a. Jack Wolfskin, Vaude, The North Face, FjallRäven, Marmot, Mammut, Schöffel, ...
5% rechtstreekse korting op vertoon van lidkaart Natuurpunt
Turnhoutsebaan 19 - 2400 Mol - T 014/32 04 28 - F 014/32 36 58 info@dezwervermol.be - www.dezwervermol.be
ma 13u - 18u / KLP di-vrij 09u30 - 18u / za 09u30 - 17u 391034A3 - C07 Ed : 136/SKT CMYK 15-02-13 19u15 1e versch: 21-02-2013 VT
Als tussen winter en lente het ijs breekt, bloeit in de tuin iets moois open.
UW TUIN IS ONZE ZORG
Geert De Kockere
Bewust tuinieren ... met als resultaat een mooie, duurzame tuin waarin plant, dier en mens zich goed voelen.
TUINONTWERP • TUINAANLEG • TUINONDERHOUD • VERHARDING
Ecologisch tuinadvies
Asberg 37 - 2470 Retie - T. 0473 28 22 62 - info@groeba.be - www.groeba.be
mail: info@jankok.be
tel. 0474.888.166
EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garandeert de beste service.
Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard! OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!
SERVICEF TS WOON- EN ZORGCENTRUM
www.asresidenties.be INFO 0476/ 60 11 45 info@asresidenties.be
Wij staan erop om dĂŠ referentie te worden in de zorgwereld, waarbij zorg staat voor empathie, betrokkenheid en een leefwereld die openstaat voor iedereen. Zo gaan we er prat op om iedere bewoner het thuisgevoel te geven met de mogelijkheden om desgewenst te kunnen rekenen op wat meer ondersteuning. Hierbij staan we open voor allerlei wisselwerkingen, zoals een artsenprakijk, een kinderdagverblijf, het open tuin project en een vrijwilligerswerking.
Info over de Alfons Smet Residenties of het Open Tuin Project kan u krijgen door eenvoudige mail naar info@asresidenties.be of door te bellen naar 014 37 88 54. U kan ons per post bereiken op: Het Kuiltje 11 - 2470 Retie.
Word
educatie
Grote Netewoud V.U. Chris Steenwegen • Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen • shutterstock.com
sus scur Basi elke Voor urnatu r eBBe liefh
Verkenner!
Het Grote Netewoud maakt deel uit van het Natura 2000-netwerk van Europees belangrijke natuurgebieden en geniet de financiële steun van het LIFE-fonds van de Europese Unie.
theorielessen op dinsdagavond 18 maart, 25 maart, 1 april, 22 april, 29 april, 6 mei in het Bezoekerscentrum, Watermolen 8, 2450 Meerhout.
Praktijklessen op zaterdag 26 april, 3 mei, 10 mei, 17 mei, 24 mei, 7 juni op verplaatsing in het Grote Netewoud.
deelname: 36 euro locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, 2450 Meerhout info en inschrijven: educatie@natuurpunt.be 014-47 29 55 • www.natuurpunt.be/educatie
communicatie op maat