2015 April | Mei | Juni • Jaargang 14 nr. 2
Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323
MEANDER
Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen
Colofon Natuurpunt
Giften
Natuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt
Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio
meer dan 91.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om
Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588
de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden
van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van
en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en
het project dat je wenst te steunen:
ruimtelijke ordening. Natuurpunt heeft de symbolische kaap van 20.000 hectare beheerd natuurgebied overschreden, 68% daarvan is eigendom
3770 - Grote Netewoud
van de vereniging, het overige gedeelte wordt gehuurd. Daarnaast
7703 - Keiheuvel (Balen)
wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van
7709 – De Maat (Mol)
natuurstudie en natuur- en milieueducatie.
7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 - Neerhelst (Geel)
Lid worden
7118 - Griesbroek (Balen)
Door overschrijving van 27 euro op rekening BE17 2300 0442 3321
7725 - Buitengoor en Vleminksloop (Mol)
met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal
7734 - De Vennen (Balen)
contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie
7736 - Malesbroek (Geel/Meerhout)
en –beheer) 11 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 10 euro. Beide extra
7739 - Molse Nete (Balen/Mol)
abonnementen samen 17 euro.
7763 - Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 - Breeven (Geel)
Meander
7779 - Scheppelijke Nete (Mol/Balen)
Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van
7783 - Zelguis (Geel)
Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en
7784 - De Bleken (Mol)
Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerden kunnen een
8810 - De Rammelaars (Ham)
jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro
8874 - Veldhovenheide (Ham)
op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander. De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland
Contactpersonen afdelingsbesturen
Oplage: 2.250 exemplaren.
Afdeling Netebronnen Redactie
Contact: Jef Sas, jefsas@skynet.be
An Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert,
www.natuurpuntnetebronnen.be
Jan De Schepper, Tom Schildermans, Jan Albrecht, Rudi Rademaekers, Arne Vermeulen.
Afdeling Balen-Nete Contact: Tom Schildermans, tom.schildermans@skynet.be
Contact
www.natuurpuntbalen-nete.be
Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.
Afdeling Geel-Meerhout Met dank aan onze fotografen
Contact: Marc Verachtert, marc.verachtert@skynet.be
Frans Emmerechts, Jan Albrecht, Marc Verachtert, Luc van den Bergh,
www.natuurpuntgeelmeerhout.be
Yana van Nueten, Rik Verborgt, Wim Pauels, Eef Weetjens, Marc Mangelschots, Tom Schildermans, Toon Huybrechts, Eddy Vaes, Pieter Cox, An
Afdeling Ham
Gijs, Herman Bijnens, Paul Wouters en Marianne Horemans, Wikimedia
Contact: Frans Hoes, frans.hoes2@telenet.be
Creative Commons.
www.natuurpuntham.be
Coverfoto’s: Geluid der stilte aan de Grote Nete ©Luc van den Bergh, Sperwer ©Eddy Vaes, De Vennen ©Frans Emmerechts Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.
Lay-out Meander Arne Vermeulen en Jan Albrecht
Deadline teksten volgende Meander Maandag 27 april 2015 bij frans.emmerechts@gmail.com Verschijnt eind juni 2015. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com.
2 | Meander 2
Torfven tijdens inrichtingswerken 2015©Marc Verachterd
Natuurpunt Meanderland BEDANKT ZIJN
ACTIEVE VRIJWILLIGERS V erderop in dit nummer vinden jullie info over de vrijwilligersavond in juni. Maar eerst wil ik hier één (super )actieve vrijwilliger in de kijker stellen. Een vrijwilligster eigenlijk, en wel eentje van het eerste uur, Jeannine Simonis. Al actief in Geel als Wielewaalster en Natuurgids in de jaren tachtig, heeft Jeannine een serieus natuurpalmares. Al heel snel ging haar interesse uit naar natuurstudie en was zij de trekkende kracht van een vlinderwerkgroep. Zij ronselde geïnteresseerde Natuur-In-Zicht- en Natuurgidscursisten en trok met hen de natuurgebieden in op zoek naar vlinders en legde monitoringtrajecten vast. Dankzij de vlinderwerkgroep beschikken we nu over statistieken die over vele jaren een schat aan informatie leveren, zowel naar de evolutie (lees achteruitgang) van ons vlinderbestand als naar het reservaatbeheer toe. Wat later kwam de paddenwerkgroep eraan. Afsluitingen zetten, wekenlang padden overzetten, ook met volledige klassen van verschillende scholen. Ik durf er niet naar schatten hoeveel duizenden padden door de helpende handen van Jeannine werden gered. Gelukkig komen er langzaamaan meer duurzame oplossingen aan, zoals bijvoorbeeld het tijdelijk afsluiten van de Amerikalaan, waardoor deze gevaarlijke bezigheid bij ochtendgloren en valavond niet meer hoeft. Maar het vult Jeannine toch met gemengde gevoelens want ‘toch spijtig dat we de schoolkinderen dan niet meer bij dit gebeuren kunnen betrekken’. En wie herinnert zich niet de tentoonstelling ‘Waterleven’ in de Schrijnwerkerij in Geel en op heel wat andere plaatsen. Als rechterhand van de voorzitter van de werkgroep levert zij nog steeds
alle mogelijke hand- en spandiensten: waterstalen nemen, wateronderzoek, tot alle mogelijke logistieke diensten: aquaria, bino’s, … het heeft allemaal geen geheimen meer voor haar. Maar denk niet dat het daar bij blijft. Jeannine is ook één van de trekkers van de regionale werkgroep Thalictrum: met geïnteresseerden op plantenonderzoek gaan in vele reservaten, zodat ook daarmee de nodige ondersteuning kan geleverd worden aan de natuurbeheerders. En toen vorig voorjaar de Stad Geel aankondigde een cursus rond de honingbijen te organiseren, vond zij het hoog tijd worden om ook onze wilde (solitaire) bijen eens in de schijnwerper te zetten, dus start er dit voorjaar een cursus, gegeven door Joeri Cortens. En als ik Jeannine wil bedanken voor al dat noeste natuur.werk, dan doe ik dat ineens ook voor haar rechterhand en man Leon (Dille) natuurlijk, want zij vormen bij vele activiteiten een tandem. Maar Jeannine wordt een dagje ouder en is koortsachtig op zoek naar mensen die dit studiewerk stilletjes aan van haar willen overnemen… laat van je horen!
Marc Verachtert voorzitter NP-Geel-Meerhout Foto©Frans Emmerechts
april - juni 2015
|3
HET TRADITIONEEL
KEMPENS LANDSCHAP Voorgeschiedenis
Na de laatste ijstijd, ruim 10.000 jaar geleden, veranderde het klimaat en begon de natuur zich, na verloop van tijd, aan te passen aan warmere temperaturen. De steppen die Noordwest-Europa bedekten werden omgevormd tot uitgestrekte, eindeloze bossen. Op hoger gelegen zandgronden gingen eiken, berken en dennen groeien, op lager gelegen gronden
haagbeuken, eiken, linden en olmen. Op veengronden en in rivierdalen ontstonden broekbossen van elzen en wilgen. De oudste archeologische vondsten die in onze regio werden gedaan, dateren uit het Neolithicum of de Nieuwe Steentijd. Op enkele plaatsen werden gepolijste vuurstenen bijlen gevonden. Ze wijzen op menselijke aanwezigheid tussen 4000 en 1800 jaar voor Christus. De kunst
Hooiland met soortenrijke plantengemeenschap  Š Frans Emmerechts
4 | Meander 2
om aan landbouw te doen, die elders al bekend was, drong toen stilaan door tot deze streken. En samen daarmee ook de veeteelt.
Vormen van cultuurlandschap In de loop van de duizenden jaren die volgden, namen de mensen de bossen geleidelijk onder handen. Ze deden dat eerst op de zandgronden. Een zandige bodem bood immers minder weerstand aan hun eerste ontginningspogingen dan de moeilijker bewerkbare natte bosgrond in de omgeving van de rivieren. Ze legden er akkers aan voor de voedselgewassen die ze wilden verbouwen. Op deze manier ontstond de eerste vorm van cultuurlandschap. De beginnende landbouwers verwijderden de bossen voornamelijk door ze af te branden. Dat zorgde voor een tijdelijk bemestingseffect. Op de plaatsen waar de bossen verdwenen, ontstonden, naast de nog bescheiden akkers, steeds uitgestrekter heidevelden. Hierdoor kwam de bodem, die voorheen door de bomen vastlag, hier en daar
Ferrariskaart met Geel, Bel, Grote Nete, Molse Nete
bloot te liggen. De wind kreeg er vrij spel en veroorzaakte zandverstuivingen. Toen de mensen ertoe overgingen hun runderen, varkens, schapen en andere gedomesticeerde dieren op de heidevelden te laten grazen, aten die alle jonge boomopslag op, zodat de bossen daar geen kans meer kregen op herstel. Die velden bleven heide, een tweede vorm van cultuurlandschap na de eerste akkers. Om hun akkers te bemesten gebruikten de mensen heideplaggen. Zo hoogden ze die akkers stilaan op terwijl elders stuifzandvlakten verlaagden. Later, in de middeleeuwen, ging men ook de lager gelegen bossen kappen, in de buurt van de rivieren. Hierbij ontstond een nieuwe vorm van cultuurlandschap, het grasland. Al naargelang van het gebruik was dat hooiland of weiland. Hooiland wanneer het als grasakker diende om er een hooioogst af te halen als veevoer voor de winter. Weiland wanneer men het vee er liet op grazen.
Ferrariskaarten Het optreden van de mensen verrijkte het landschap. Akkers en weiden werden in overzienbare stukken verdeeld door houtwallen, hagen en hakhoutbosjes. De techniek van de landbouw was kleinschalig. De mensen spreidden hun werkzaamheden in ruimte en in tijd, op het ritme van de seizoenen. Ze volgden dat even getrouw als de planten en de dieren. Ze leefden in overeenstemming met de natuur. Van vervuiling was nog geen sprake. Het landschap dat zo tot stand kwam, kende veel verschillende biotopen met floristische pareltjes en met diersoorten die nu zeldzaam of verdwenen zijn. Dat ‘traditioneel’ landschap bestond zonder ingrijpende wijzigingen van in de middeleeuwen tot in de tweede helft van de negentiende eeuw. Vanaf toen veranderde het uitzicht in enkele tientallen jaren meer dan in de vijf eeuwen voordien en vanaf de twintigste eeuw ging de verandering zich steeds sneller voltrekken. Van het oud, traditioneel landschap is nu niet veel meer overgebleven. Toch zijn er hier en daar nog stukjes die de tijden
getrotseerd hebben. Ze zijn de levende getuigen van de essentiĂŤle rol die het speelde in het leven van de mensen. Die leefden niet verspreid over het hele grondgebied van de gemeenten, maar woonden samen in (kerk)dorpen en in gehuchten. De meesten waren boeren die, door langdurige en zware arbeid, de arme gronden vruchtbaar maakten. Hoe het landschap eruitzag, is te zien op de Ferrariskaarten, opgemaakt in de tweede helft van de achttiende eeuw (1771-1778). Het beeld op die kaarten verschilt totaal van dat op hedendaagse kaarten. Weliswaar staan er dorpen en gehuchten vermeld die nu nog bestaan, maar rond die dorpen en gehuchten lagen akkers, afgebakend met houtwallen. Achter de akkers begon de heide, hier en daar afgewisseld met stuifduinen en vennen en doorsneden door enkele brede groene linten: de valleien van de Kleine, de Grote en de Molse Nete en hun zijrivieren, met hun schrale beemden en hun ontoegankelijke moerassen. Bossen waren schaars.
april - juni 2015
|5
Honingbij in de heide © Frans Emmerechts
Heide De heide dankt haar ontstaan dus aan het verdwijnen van het eikenberkenbos. (De dennen, meestal grove dennen, die oorspronkelijk tussen de eiken en de berken stonden, waren in het begin van de middeleeuwen uitgestorven in deze streken. Later werden ze, om economische redenen, uit noordelijker gelegen gebieden opnieuw ingevoerd.) Die (droge) heide werd een essentiële schakel in de economie. Ze diende in de allereerste plaats als weideplaats voor het vee, voornamelijk voor de schapenkudden. Veel boeren hadden een kleinere of grotere kudde die ze weidden op de gemeenschappelijke heide, waarvan het gebruik berustte op oeroude plaatselijke regels. Een tweede belangrijke functie van de heide was het leveren van zand en brandhout, maar vooral van strooisel voor de potstal. Het was een rijkdom voor de mensen… In de potstal stonden een koe of enkele koeien, het paard, de geit, soms enkele mestvarkens en de kippen… boven op de mest, die ze vermengd met het strooisel vast trapten. Daarbij werkten ze zich als het ware elke dag omhoog. De mest uit de potstal kwam eenmaal, hooguit tweemaal per jaar op de akkers terecht. Een derde economische functie van de heide had te maken met de bijenteelt. De imkerij was belangrijk, want honing was vrijwel het enige zoetmiddel dat de mensen gebruikten. Om de honingoogst te bevorderen stak men soms stukken heide in brand. Zodoende bekwam men jonge hei, die uitbundiger bloeide dan oude en die per korf of per kas meer honing gaf. Op vochtige, meestal iets lager gelegen plaatsen in de heide bevond zich de natte hei: een uit dwergstruiken bestaande vegetatie die geplagd werd. Het plagsel of turf werd gedroogd en gebruikt als brandstof voor de haard, ook wel als strooisel bovenaan: Heide, duinen en berken onderaan: Veenderij (De Zegge) ©Frans Emmerechts
6 | Meander 2
Otter (Natuurpunt Museum) © Frans Emmerechts
voor de potstal of rechtstreeks als meststof voor de akkers.
Duinen en vennen De vegetatie van de droge en de natte heide wordt op de Ferrariskaarten onderbroken door kale, vaak stuivende zandterreinen met duinvorming en ook door vennen. De duinformaties werden gevormd door zuidwestenwinden die het plaatselijke zand uitwaaiden ofwel meevoerden uit riviervlakten. Dit stuifzand geraakte meestal niet ver, omdat het vrij vlug door plantengroei werd tegengehouden en tot duinen werd opgehoopt. Anderzijds, als de grond werd weggestoven met vorming van min of meer uitgestrekte kuilen, ontstonden er ‘uitwaaiingslaagten’ of vennen. Het zand werd nooit verder weggestoven dan tot de zandondergrond, zodat die vennen ondiep bleven.
Waterlopen De natuurlijke waterlopen met hun beeken rivierdalen speelden, net zoals de heide, een zeer belangrijke rol in de economie. Ze werden in de loop van de eeuwen wel gewijzigd door ingrepen van de mens maar in de periode van het traditioneel landschap was de menselijke invloed nog niet zo groot als nadien. Er werden al wel eens dijken aangelegd of bruggen gebouwd. Soms werd een waterloop
rechtgetrokken om de waterafvoer te vergemakkelijken of om sommige plaatsen tegen wateroverlast te beschermen. Ook werden er grachten gegraven om droge zandgronden te bevloeien. Het broek overstroomde echter meestal nog in de winter, zodat er slib werd afgezet, dat de bodem verrijkte. De beemden in het broek dienden als weidegrond voor het vee. Tevens werd het hooi voor de winter er gewonnen. Het eeuwenlang volgehouden regime waarbij de plantengroei jaarlijks één of twee keer werd gemaaid, gedroogd en afgevoerd zonder toevoeging van extra meststoffen, resulteerde in een specifieke, soortenrijke plantengemeenschap die zich kon handhaven en ieder jaar verjongen: moeraskartelblad, langbladige ereprijs, draadrus, moeraswederik, klimopklokje enz… De fauna kende nog dieren als otter, korhoen, grauwe klauwier en ortolaan. De lucratieve jacht op deze soorten werd, naast latere veranderingen in landschap en landbouw, oorzaak van hun verdwijning. In de rivieren, de beken en de poelen werd paling, snoek, zeelt, voorn en andere vis gevangen. Uiterst belangrijk was de veen- of moerwinning in de talrijke veenderijen. Er werd moer gebaggerd voor eigen gebruik, maar ook voor de verkoop. Die brandstof was veel fosfaatrijker dan de uit de heide afkomstige brandstof, zodat de van veen afkomstige as een waardevolle meststof voor de akkers was.
Grauwe klauwier en Ortolaan (Natuurpunt Museum) © Frans Emmerechts
Belangrijk ten slotte was ook hier en daar het winnen van ijzererts, voor de ijzerindustrie uit de streek rond Luik of uit Duitsland. Onder de dekzanden langs de rivieren in onze streek ligt veelal een grof, glauconiethoudend zand, Diestiaan genaamd. Het glauconiet werd door het grondwater meegevoerd en door oxidatie omgezet in limoniet: een okerkleurig ijzeroxide dat uitvlokt aan het oppervlak van poelen en plassen en dan bezinkt op de bodem. Het limonietrijke slib dat zo ontstond, werd moerasijzererts, ijzersteen of gruis genoemd. Het werd opgeschept, gedroogd en verzonden. Het optreden van de mens, zowel in de landbouw als in de veenderijen en de ijzerertswinning gaf aan grote gebieden de kans zich te ontwikkelen tot rijk geschakeerde landschappen, bewoond door planten en dieren die er voordien niet of heel weinig voorkwamen. tekst: Frans Emmerechts
Bolderende korhaan (Natuurpunt Museum) © Frans Emmerechts
Referenties 1 M. De Bont en G. T’Jonck, ‘Landschaps- en nederzettingsgeschiedenis’, in Geel van gisteren tot morgen, Lions Mol-Geel, 1977. 2 J.E. De Langhe, Rol en betekenis van de Zegge in het traditioneel Kempisch Landschap, Antwerpen, 1978. 3 C. Van Haesendonck, ‘Florule des environs de Westerloo’ in Bulletin de la Société Royale de Botanique de Belgique, Bruxelles, 1869.
april - juni 2015
|7
DE
VENNEN Een stukje Grote NeteWoud
‘Natuurgebied De Vennen’ klinkt bij vele Balenaars nog niet bekend in de oren, maar dat zal de eerstkomende jaren wel veranderen. Het gevarieerde boslandschap, dat wordt afgewisseld met open ruimten en doorsneden door waterlopen ligt in hun gemeente en is wel degelijk een natuurgebied! tekst: Herman Bijnens, Denis Mertens en Jan Mallants
De Vennen ©Frans Emmerechts
L
angs de noordzijde loopt de Grote Hoofdgracht. Ze vormt de scheiding met De Most en mondt even verder uit in de Grote Nete. De Kleine Hoofdgracht komt uit De Most, stroomt door het ganse gebied en is, misschien nog meer dan de Grote Nete, de bepalende factor in het centrale gedeelte. De Grote Nete zelf slingert met zijn vele prachtige meanders voor een groot deel parallel aan de Kleine Hoofdgracht, meer naar het zuiden toe.
8 | Meander 2
Geschiedenis Vlak onder het domein De Most lag van oudsher een kleinschalige mozaïek van ecologisch waardevolle hooilandjes, omzoomd door elzen en van oost naar west doorsneden door twee waterlopen. Het was dan ook niet verwonderlijk dat Natuurreservaten - dat enkele jaren later samen met De Wielewaal Natuurpunt zou worden - halverwege de jaren 1990, op basis van de Biologische Waarderingskaart en van het feit dat veel van die
kleine hooilandjes niet meer in gebruik waren, besliste om er een natuurgebied uit te bouwen. De vereniging was ervan overtuigd dat de omgeving als een nieuwe parel aan het valleigebied van de Grote Nete moest worden toegevoegd. Op 3 mei 1995 werd een eerste akte van aankoop ondertekend en momenteel staat de teller van aangekochte gronden al op meer dan 100 hectare. Van deze oppervlakte is 53 hectare officieel als natuurgebied erkend en er is nog een
toekomst: een potentieel aaneengesloten gebied van meer dan 1000 hectare dat een prachtig start- of eindpunt zou kunnen zijn van een wandeling door het Grote Netewoud.
Life
dossier hangende voor een bijkomende erkenning van 34 hectare. Het dossier sleept al jaren aan, hopelijk wordt het dit jaar afgerond. De Vennen ligt in het Habitatrichtlijngebied ‘Bovenloop van de Grote Nete met Zammelsbroek, Langdonken en Goor’, dat werd opgenomen in het Europees Natura 2000-netwerk van waardevolle natuurgebieden. Dit feit alleen al is voor ons een stimulans om verder aan het gebied te blijven werken. De officiële
opening vond plaats op 4 mei 2003 en ondertussen zijn we al een heel eind gevorderd op verschillende terreinen. Een grote meerwaarde voor het gebied is de onmiddellijke nabijheid van twee andere belangrijke natuurgebieden. Aan de noordoostzijde ligt, zoals reeds vermeld, het natuurgebied De Most-Keiheuvel, aan de zuidwestzijde ligt Scheps. Beide gebieden worden beheerd door het Agentschap voor Natuur en Bos. Er bieden zich dus mogelijkheden aan voor de
Twee Europese Life-projecten hebben het gebied gedurende het laatste decennium een nieuwe impuls gegeven. Vooreerst, van 2006 tot 2011, het Life-project Grote Nete. Het had tot doel de laaglandbeekvallei te herstellen. In De Vennen lag de nadruk op de Kleine Hoofdgracht. Meer bepaald vonden er allerlei ingrepen plaats om de gracht een natuurlijker verloop te geven, om de waterberging te verhogen en vooral om het visbestand (met enkele zeldzame vissoorten, waaronder de beekprik) een grotere kans te geven om zich verder te ontwikkelen. Bijkomend werden inrichtingsmaatregelen genomen die de natuurwaarde van de waterloop en van het omliggende valleigebied verhoogden. Het provinciebestuur van Antwerpen, de beheerder van de waterloop, was een enthousiast en waardevol medewerker. Studiebureau Haskoning voerde een uitgebreide hydraulische studie uit, zowel van de Kleine Hoofdgracht als van de Grote Nete. Zo verkreeg men een duidelijk inzicht in de beschikbare bergings- en afvoercapaciteit. Bijkomend werd een onderzoek uitgevoerd naar de voorgestelde ingrepen. Studiebureau Soresma stelde de plannen op en in het voorjaar van 2011 werden de werken aangevat: afgraven van bermen, maken van plasbermen en hermeandering van de waterloop in bepaalde zones. Er werd zowat 18.000 ton zand afgegraven. Voorafgaand aan de werken inventariseerde de Universiteit Antwerpen het visbestand. In haar eindrapport stond dat er 13 vissoorten werden aangetroffen waaronder 3 beschermde: de beekprik, de kopvoorn en de kwabaal. Naast deze ecologische maatregelen werden ook werken uitgevoerd om de toegankelijkheid van het gebied te verhogen. Natuurpunt deed namelijk graag een extra inspanning om de natuurwaarden ook aan de bevolking te tonen en dus werd, als afsluiting van het project, een prachtig plankenpad aangelegd om
april - juni 2015
|9
Aandenken Life-project Grote Nete ©Herman Bijnens
zo een vaste, aangeduide wandeling te realiseren. Hier en daar moet er nog een kleinigheid aan verbeterd worden, maar daar werken we aan. Uit ‘De Vennen in Balen’, een folder van het studiebureau en de provincie Antwerpen van 1 september 2011: ‘Iconisch voor deze werken is de “heilige boom” in de ene zone, en de nevengeulen met de voorden in de andere. De heilige boom is een dappere eik die net zoals alle eiken graag zijn eigen plekje onder de zon wil. Met de werken afgerond, heeft de eik zijn magie niet verloren. Voor ons een
memorabel icoon. Naast de wereld die stil staat, is de wereld in constante beweging. In de andere zone zijn het de nevengeulen en de winterbedding die het beeld tekenen voor de omgeving. Naast de bloemenweiden is de kronkelende waterloop een icoon op zich.’ Ondertussen werd een tweede Europees project van Natuurpunt goedgekeurd. Het Life+-project Grote Netewoud. (De naam ‘Grote Netewoud’ is ongetwijfeld geboren uit de geest van onze vroegere medewerker Jan Dirkx.) Het loopt van 2013 tot 2019. Ook De Vennen maakt er deel van uit. Het project wil een aaneengesloten gebied ontwikkelen met broekbossen, ruigtes en heide, kortom: een avontuurlijk landschap waar planten, dieren en mensen welkom zijn. Er wordt vooral gewerkt aan grondaankopen en aan het verbeteren van de natuurwaarden. Ook het toeristisch aspect krijgt veel
Geleide wandeling langs plankenpad ©Frans Emmerechts
Op wandel buiten het plankenpad ©Eef Weetjens
10 | Meander 2
Begrazing door ezels ©Frans Emmerechts
aandacht en meerdere projecten die dit aantonen worden uitgewerkt. Onder de deskundige leiding van Manu Büscher gaan we hier fijn werk van maken.
Beheer Zoals in meerdere gebieden van de Netevallei zien we ook in De Vennen overal kleine landschapselementen, vergezeld van waterlopen die ecologisch, maar ook landschappelijk en cultuurhistorisch een grote waarde hebben. Het beheer richt zich dan ook op verschillende zaken. Vooreerst dienen allerlei soorten exoten te worden verwijderd. Naast enkele sparrenbosjes en populieren zijn dat voornamelijk struiken en bomen rond verlaten, aangekochte vijvers. Ten tweede moeten weilanden worden verarmd door maaibeheer. Het grootste deel van dit werk gebeurt door de professionele ploeg. Nu we eindelijk ook in Mol een ploeg ter
beschikking hebben zal het beheer nog vlotter verlopen. Verder is er de begrazing. De hoofdbrok van het natuurbeheer in De Vennen gebeurt door begrazing. Momenteel laten acht verschillende landbouwers of hobby-landbouwers hun paarden, pony’s, koeien of ezels in verschillende blokken grazen. De ervaring van de laatste jaren leerde dat het begrazingsbeheer grondig moet worden herbekeken. Het is de bedoeling op termijn te komen tot grotere, aaneengesloten blokken en het aantal dieren stilaan te verminderen. Vooral in de nattere gebieden moeten minder dieren komen en ook moet men vaker wisselen van soort. Daarnaast staan er nog allerlei werkjes op het programma zoals het onderhoud van de afrastering, het veertiendaags uitvoeren van grondwaterstandmetingen (20 peilputten en 7 bruggen), het onderhoud van het wandelpad, het steeds weer
overleggen over wat we moeten aanvangen met de verrassingen en met de nieuwe zaken die de natuur ons brengt. Maar niet alleen de natuur, soms zijn het ook de mensen die met (hedendaagse) voorstellen komen. Zo hebben we ondertussen ook onze geocache die, zoals in het Griesbroek, gebaseerd is op een indianenverhaal. Zoekt u een invulling van uw vrije tijd, neem dan even contact op met een van de leden van ons beheerteam. We maken dan samen een wandeling door De Vennen. Ter kennismaking: Herman Bijnens 014/81 13 18 - Denis Mertens 014/30 90 65 - Jan Mallants 014/81 70 09.
Bandheidelibel ©Yana Van Nueten
Ven ©Frans Emmerechts
april - juni 2015
| 11
Cursus
Roofvogels door NP-Netebronnen en NP-Educatie
O
p algemene vraag van onze cursisten ‘Leren kijken naar vogels’ krijgen we nu een vervolg met een initiatiecursus roofvogels determineren met als lesgever weer Koen Leysen van NP-Educatie. Tijdens deze cursus worden prachtige beelden getoond van onze dagroofvogels. In de eerste theorieles behandelen we hun ecologie en de relaties die ze hebben met hun omgeving. In de tweede les komen voedselkeuze, broed-en trekgedrag aan bod. De derde les zal gaan over aantallen roofvogels in Vlaanderen, de bedreigingen en beschermingsmogelijkheden. In de vierde les leren de cursisten hoe ze stap voor stap te werk moeten gaan bij het juist op naam brengen van roofvogels. Daarbij wordt uitgebreid aandacht besteed aan de belangrijkste determinatiekenmerken, ondersteund met powerpointprojectie en videobeelden, want ‘roofvogelen’ is niet gemakkelijk!
Zeearend op De Maat ©Eddy Vaes
Visarend ©Rik Verborgt
12 | Meander 2
Boomvalk ©Rik Verborgt
Torenvalk ©Pieter Cox
Buizerd ©Pieter Cox
Bruine kiekendief©Rik Verborgt
Cursus Roofvogels Praktisch Theorielessen op maandagen 31 augustus, 14 september,28 september en 12 oktober door Koen Leysen van NP-Educatie in Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol, telkens van 19.30 tot 22.30 u. Praktijklessen Praktijkles 1: Eerste kennismaking met roofvogels in hun biotoop met veel kans op visarend op zaterdag 29 augustus. • Afspraak: 13.30 u parking reservaat Den Diel (aan de Baileybruggen van Sas 3/De Maat-kant Postel). Carpool naar De Wurft bij Yves Lesseliers. • Begeleider: Jef Sas. • Einde: 16.30 u. Praktijkles 2: Excursie naar en door reservaat De Maat op zondag 11 oktober o.l.v. Jef Sas. Achteraf nog bezoek mogelijk aan de tentoonstelling Natuurfotografie van Natuurpunt-leden in ‘t Kristallijn. • Afspraak: 13.30 u parking ‘t Kristallijn, Blauwe Keidreef 3, Mol. • Einde: ca 16 u.
Praktijkles 3: Geleid bezoek aan trektelpost Maatheide voor studie roofvogeltrek (bij mooi weer toch!) op zondag 25 oktober. • Afspraak: 13.30 u aan het oorlogsmonumentje op kruispunt Lommel Werkplaatsen en Martinus van Gurplaan. • Begeleiding: Jef Sas. • Einde: wanneer je het voor gezien houdt daar ... (= vaste telpost, geen wandeling, een stoeltje zou nuttig kunnen zijn ;-) Praktijkles 4, een reuze-afsluiter: Roofvogelexcursie naar het Verdronken Land van Saeftinghe o.l.v. Koen Leysen op zaterdag 31 oktober. Busreis, want deze activiteit staat ook open voor niet-cursisten. Prijs: nog te bepalen (is niet inbegrepen in de inschrijvingsprijs van de cursus). Picknick en laarzen meenemen! Inschrijven bij jefsas@skynet.be of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60. Gelieve bij uw inschrijving naast uw mailadres ook geboortedatum en -plaats door te geven. Deze gegevens zijn nodig om het leerbewijs aan te maken. Prijs: leden van Natuurpunt 40 euro en nietleden 65 euro. Na inschrijving worden zij zo lid van Natuurpunt voor 2016. Overschrijven op rek. nr. BE18 0011 5777 9165 van Natuurpunt Netebronnen met vermelding ‘cursus roofvogels’. Max. 25 deelnemers! Zorg dat je erbij bent!
Hoe plant je 100 bomen en struiken op 1,5 uur?
O
p zaterdag 29 november 2014 om 9 u werd in de Vennen verzameling geblazen voor een plantactie in samenwerking met de Firma Toro Europe uit Oevel. Toro bestond 100 jaar en om dat op een gepaste wijze te vieren werden er door het van origine Amerikaans bedrijf culturele en maatschappelijke projecten gesteund. De vestiging in Oevel, het logistieke centrum voor de Benelux, Europa, het Midden-Oosten en Afrika, zocht een partner voor het aanplanten van 100 bomen en struiken in een natuurgebied. De Vennen stelde zich kandidaat om hiervoor in het Life-project Grote Netewoud een perceel ter beschikking te stellen. Toro kwam op die frisse maar zonnige zaterdag met een 10-tal mensen, gewapend met schop en handschoenen afgezakt naar Balen, maar ook met de multifunctionele Toro Dingo TX525 op rupsbanden (gewicht 1000 kg), voorzien van een gatenfrees. Hiermee waren de nodige plantgaten op een wip geboord en moest er enkel geplant worden en de gaten terug aangevuld. Zo kan je gemakkelijk 100 stuks verwerken op 1,5 uur, een koffiepauze inbegrepen. Omdat het materiaal en de nodige manuele hulp toch ter plaatse
waren werden op een nabij gelegen grondstuk nog snel een 30tal boompjes extra geplant, waarna bij een korte wandeling in het gebied, nog wat uitleg werd gegeven over de reeds uitgevoerde werken in het kader van het vorige Life-project, uitgevoerd in samenwerking met de provincie.In naam van Natuurpunt bedanken we de firma Toro Europe voor de volledige sponsoring van deze plantactie en hopen we bij een eventuele andere gelegenheid nogmaals op hun steun te mogen rekenen.
Tekst: Jan Mallants, Denis Mertens en Herman Bijnens
april - juni 2015
| 13
Nieuws uit
Bezoekerscentrum Grote Netewoud Verslag Groot Vogelfeest 2015
Ruim 300 bezoekers, waaronder héél veel kinderen, zakten op zondag 11 januari van heinde en verre af naar het Bezoekerscentrum Grote Netewoud voor de tweede editie van het Groot Vogelfeest. De talrijke Natuurpunt-vrijwilligers hadden er opnieuw een mooi feest van gemaakt met o.a. prachtige voedertaarten, heerlijke soep en Glühwein, een tentoonstelling rond ‘vogels beloeren door de jaren heen’ en vooral veel knutselpret. De kinderen trokken massaal aan de slag met zelf getimmerde vogelhuisjes, dennenappels en massa’s pindakaas, voederhuisjes van recuperatiematerialen, liters verf en veel zaadjes, druiven en appels. Zo was iedereen meteen klaar om het daaropvolgende weekend alle soorten van vogels te ontvangen in de tuin tijdens de grote vogeltelling van Natuurpunt. Voorbeelden van de zelfgemaakte voederflessen vind je tentoongesteld in het Bezoekerscentrum.
Nestkastjes bouwen, Vogelfeest 2015 ©Wim Pauels
Tweede editie Cultuur in de Natuur Pinksterzondag 24 mei
Wie er vorig jaar bij was tijdens de eerste editie van Cultuur in de Natuur herinnert zich vast nog de wandeling onder een stralende zomerzon tussen duin en Nete. In onze zo al mooie natuur werden de zintuigen extra op scherp gezet door toevoeging van vijf onverwachte culturele ontmoetingen. Geluid in de stilte onder de vlierstruik, een sjamanistische klanksessie op het Ezelspaadje, beeldende kunst en land-art in de zandarena op de Belsehei, gagel ruiken en proeven (Gageleer) met op de voorgrond muziek van een jong stel getalenteerde muzikanten en een moderne dansvoorstelling in het natuurlijk amfitheater van de Passemansberg aan ‘t Gewad. Bij aankomst aan het Bezoekerscentrum was er nog tijd om na te kaarten met meer Gageleer, soep, boterhammen, havermoutkoeken en wafels. Kortom een meer dan geslaagde eerste keer en het begin van een traditie die we ook dit jaar graag verder zetten. De precieze invulling werd bij het ter perse gaan van dit nummer nog volop in elkaar gepuzzeld maar noteer alvast de datum: Pinksterzondag 24 mei! Meer informatie vind je binnenkort op de website http://www.natuurpunt.be/grote-netewoud-meerhout, via de Facebook-pagina www.facebook.com/GroteNeteWoud en via de Nieuwsbrief van Meanderland. Ontvang je die laatste nog niet? Stuur dan gauw een mailtje naar dierckx.an@telenet.be. Tot dan!
Geluid der stilte aan de Grote Nete ©Luc van den Bergh
Vogelfeest 2015 ©Wim Pauels
Bezoekerscentrum Grote Netewoud Watermolen 8, 2450 Meerhout Open op woensdag/donderdag/vrijdag van 9 tot 17 u en op zondag van 13 tot 17 u Contact: 014/21 34 50 of wim.pauels@natuurpunt.be
14 | Meander 2
Geluid der stilte aan de Grote Nete ©Luc Van den Bergh
Activiteiten Meanderland Met kinderen De Bos In op Veldhovenheide © Jan Albrecht
zondag 29 maart ›› Speenkruidwandeling in het Griesbroek in Balen • Ontdek de voorjaarsbloeiers die het Grote Netewoud opnieuw kleur geven. Bewonder de tapijten van speenkruid, die bedekt zijn met fel donkergele bloemen. Laarzen zijn onmisbaar! • Afspraak: parking taverne De Waterhoek, Olmensebaan 126 te Balen om 14 u. • Info: Dirk Geenen 0472/47 96 20. maandag 6 april ›› Poelenwerkgroep Waterleven • Om 14 u eerste bemonstering poelen Geel. Afspraak: Aquaski, Kemeldijk, Geel. Van 18 – 22 u determinatie waterdiertjes in lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zaterdag 11 april ›› Poelenwerkgroep Waterleven • Om 14 u wateranalyse in labo, lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. maandag 20 april ›› Poelenwerkgroep Waterleven • Van 18 – 22 u determinatie waterdiertjes in lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. Info: Jeannine.Simonis@ telenet.be. vrijdag 24 april ›› Vorming rond dementie in Dessel • Hoe luisteren we naar personen met dementie en hoe leren we hieruit om een natuuractiviteit vorm te geven? • Om 19.30 u in Alfons Smet Residenties. Meer info elders in dit nummer.
zaterdag 25 april ›› Ecologische werkgroep Meanderland • Inventarisatie van hooilandjes in sectie A van De Rammelaars. • Afspraak: 9 u Natuurhuis De Rammelaars, Zwartenhoekstraat 1, Kwaadmechelen. • Einde: ca. 12 u. • Info: paul.wouters1@telenet.be of 0496/51 02 79. zaterdag 25 april ›› Speciale vrijwilligers werkdag Natuurpunt Ham • FUTUUR.NATUUR Veldhovenheide of De Rammelaars • Alle info: www.natuurpuntham.be • Mail naar beheer@natuurpuntham.be zondag 26 april ›› Vroege morgenexcursie in en om reservaat De Maat in Mol • Met mogelijkheid voor een lekker ontbijt achteraf in taverne Jagershof. Luisteren naar vroege lentevogels met als orkestmeester de nachtegaal. • Afspraak: 6.30 u op parking taverne Jagershof, Waterstraat 43, Mol. • Einde ca. 9 u. Ontbijt vanaf 9.15 u. • Inschrijven hiervoor aan 8,50€/pers. bij Jos van het Jagershof, 014/43 60 73 of bij jefsas@skynet.be of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60. zondag 26 april ›› Dotterbloemwandeling in de Vennen in Balen • De dotterbloem is één van onze mooiste inheemse planten met als favoriete standplaats randen van beken, natte weilanden en moerasgebied. Geniet van deze plant tijdens onze wandeling in De Vennen. Laarzen aangeraden! • Afspraak: parking FC Cools, Peer Luytendijk te Balen om 14 u. • Info: Jan Mallants 014/81 70 09 of Denis Mertens 014/30 90 65.
april - juni 2015
| 15
Activiteitenkalender vrijdag 30 april ›› Nachtegalen- en rugstreeppaddentocht in Mol • Op en rond reservaat De Maat i.s.m. De Gagel. Bij mooi weer mag je een prachtig en uniek concert verwachten van deze schemerzangers! Afspraak: 19.30 u aan parking Kleppende Klipper, Postelsesteenweg 111, Mol (Sas3/De Maat). • Einde: rond 22.30 u als de rugstrepen van zich laten horen hebben! • Info: Fons Lommelen 0474/90 19 55 of jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Vrijdag 1 mei ›› 1 Mei Wandelingen De Rammelaars • In en om De Rammelaars, Ham. • Vroege Vogels wandeling om 6:00 • Ochtend wandeling om 8:30 • Met ontbijt eieren met spek €7 • Natuur.cafe hele dag open tot 18:00. • Info en inschrijvingen (niet verplicht, wel gewaardeerd) op www.natuurpuntham.be • Plaats: Natuur.huis De Rammelaars, Broekstraat z/n Ham. • Info Frans.Hoes2@telenet.be, 0472 577515 Zaterdag 2 mei ›› Insectenhotel De Reus op Veldhovenheide • Natuurpunt Ham • Kinderen bouwen samen met ons een bijenhotel in de vorm van een grote sculptuur op een zandvlakte in het bos. • Ochtend of middag. Of de hele dag, ook met de hele familie. • Info en inschrijvingen op www.natuurpuntham.be of Frans. Hoes2@telenet.be, 0472 577515. zondag 3 mei ›› Vroege morgenexcursie in Mol-Gompel • Door de Molse Netevallei i.s.m. De Gagel. Kom mee luisteren naar de voorjaarszangers in het ochtendkoor! Bij nat weer laarzen gewenst! • Afspraak: 6 u Kerk Mol-Gompel, O.L.V.-straat 85. • Einde tussen 8.30 u en 9 u. • Info: guy.hannes@skynet.be of 014/31 71 54. zondag 3 mei ›› Vroege vogelwandeling in het Zammelsbroek in Geel • Al eens in een moeras rondgewandeld ’s morgens vroeg? Indrukwekkend hoeveel vogels je hoort! • Afspraak: aan de kerk in Geel-Zammel om 6 u. • Einde rond 9 u. • Info: koenthibau@hotmail.com of 0498/12 47 29. vrijdag 8 mei ›› Cursus waarnemingen.be voor gevorderden in Balen • Met Koen Leysen in De Kruierie van 19.30 tot 22 u. • Meer info elders in dit nummer en bij tom.schildermans@ skynet.be. zaterdag 9 mei ›› Ochtendwandeling in en om Belsbroek en -heide in Geel en Meerhout • Een verkenning van de natuur, bij nevel, in alle stilte… heeft zijn charmes. Maar kan jij uit je bed? • Afspraak: aan de kiosk op de Markt van Meerhout om 6 u.
16 | Meander 2
• Einde rond 9 u. • Info: filip_debrabandere@telenet.be of 014/30 43 16. zaterdag 9 mei ›› Plantenwerkgroep Thalictrum • Voorjaarsbloeiers poel De Vos en poel Westerlo. • Afspraak: Aqua-ski, Kemeldijk, Geel, van 9 tot 12 u. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zondag 10 mei ›› Ochtendwandeling in het Griesbroek in Balen • Ontdek de grote verscheidenheid aan dieren en planten die opnieuw tot leven zijn gekomen in ons moerasgebied. Kom daarom op deze zondagmorgen mee wandelen in het Griesbroek. Laarzen zijn onmisbaar! • Afspraak: parking taverne De Waterhoek, Olmensebaan 126 te Balen om 9 u. • Info: Tom Schildermans 0473/66 10 99. zaterdag 16 mei ›› Ecologische werkgroep Meanderland • Inventarisatie van beheerde hooilandjes aan de Molderloop, Molse Netevallei in Balen. • Afspraak: 9 u aan de spoorweg op de kruising van de Lieven Heerstraat en de Molderloopstraat, Balen. • Einde: 12 u. • Info: paul.wouters1@telenet.be of 0496/51 02 79. zondag 17 mei ›› Orchideeënwandeling in Neerhelst in Geel-Larum • Brede orchis en gevlekte orchis, ze staan er weer. Kom je ze mee ontdekken? • Afspraak: Larumsebrugweg aan het kanaal in Geel om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: leon.dille@telenet.be of 0498/18 67 46. zaterdag 23 mei ›› Plantenwerkgroep Thalictrum • Olensbroek, donk Raapbreuken. • Afspraak: tenniscentrum Ter Heide, Lichtaartseweg 216, Herentals, van 9 tot 12 u. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zondag 24 mei ›› Cultuur in de Natuur rond Bezoekerscentrum Grote Netewoud • Tweede editie van dit succesvolle evenement. • Meer info elders in dit nummer. zaterdag 30 mei ›› Speciale vrijwilligers werkdag Natuurpunt Ham • FUTUUR.NATUUR Veldhovenheide of De Rammelaars • Alle info: www.natuurpuntham.be • Mail naar beheer@natuurpuntham.be zaterdag 30 mei ›› Plantenwerkgroep Thalictrum • Olensbroek, veenkuilen. • Afspraak: parking Olensbroek, Roerdompstraat 2, Olen, van 9 tot 12 u. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be.
zondag 31 mei ›› Natuurbeleving voor personen met dementie in Dessel • In ‘Den Hof’, Alfons Smet Residenties, Lukasstraat. Van 13 tot 17 u. • Organisatie NP-Netebronnen (An Dierckx) en NP-Educatie (Joke Flour). • Meer info elders in dit nummer of dierckx.an@telenet.be of 0497/88 46 47. zondag 31 mei ›› Landschapswandeling in het Grote Netewoud in Meerhout • Wat kunnen we verwachten van een wandeling in het Grote Netewoud? Wat is dat Grote Netewoud eigenlijk (en wat willen wij dat het wordt)? • Afspraak: kerkplein Meerhout om 14 u. • Einde rond 16.30 u. • Info: luc.van.den.bergh@telenet.be of 0499/63 20 07. zaterdag 6 juni ›› Ecologische werkgroep Meanderland • Inventarisatie van heischrale graslanden in het Griesbroek, Balen. • Afspraak: 9 u aan taverne De Waterhoek, Olmensebaan 126, Balen. • Einde: 12 u. • Info: paul.wouters1@telenet.be of 0496/51 02 79. zaterdag 6 juni ›› Libellenwerkgroep Vlaanderen op bezoek in De Maat en Den Diel in Mol • Onder leiding van libellenexpert Peter Vanderschoot. • Afspraak: 10 u parking Kleppende Klipper, Postelsesteenweg 111, Mol. Picknick op terras Jagershof of in ‘t veld! 14 u op parking Den Diel (Baileybruggen De Maat) voor de namiddagexcursie. Laarzen zijn nuttig en mooi weer is noodzakelijk op deze dag. Iedereen welkom. • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. zondag 7 juni ›› Wandeling rond waterleven aan de Dekshoevevijver in Geel • Het biologische leven in natuurlijk water is enorm. Van onooglijk kleine beestjes tot vraatzuchtige kevers. Kom het allemaal ontdekken! • Afspraak: parking Dekshoevevijver, Fransebaan in Geel om 14 u. • Einde rond 16.30 u. • Info: roger.buyl@telenet.be of 014/58 08 12. zaterdag 13 juni ›› Op zoek naar de nachtzwaluw in Balen • Eén week voor de kortste nacht van het jaar gaan we op zoek naar deze mysterieuze en zeldzame vogel, die pas actief wordt als de schemering invalt. De nachtzwaluw komt voor in een landschap met open zandige plekken en bosranden. De Keiheuvel en de Most zijn daarom enkele van de weinige gebieden in Vlaanderen waar we deze vogel nog aantreffen. • Afspraak: parking speeltuin De Keiheuvel te Balen om 20 u. • Info: Tom Schildermans 0473/66 10 99.
Libel in wording op de buitenwand van natuur.huis De Rammelaars © Jan Albrecht
zondag 14 juni ›› Zomerexcursie door het Buitengoor in Mol • Kom mee de unieke flora en fauna bewonderen van dit gebied. Laarzen wel noodzakelijk! • Afspraak: 14 u aan Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Einde ca. 16.30 u. • Info: Frans Michiels, 0472/56 39 75. zaterdag 20 juni ›› Plantenwerkgroep Thalictrum • Tweede perceel Meerhout. • Afspraak: Aqua-ski, Kemeldijk, Geel, van 9 tot 12 u. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be zaterdag 20 juni ›› Vrijwilligersavond Natuur.Meanderland • Wij willen graag de vrijwilligers van Meanderland bedanken voor hun inzet. We wandelen naar het reservaat Belsbroek en –heide met ook het pas ingerichte Torfven. Daarna gaan we een hapje eten in De Kleine Volmolen. • Meer info elders in dit nummer.
april-juni 2015
| 17
Activiteitenkalender zondag 21 juni ›› Feestelijke opening FUTUUR.NATUUR • Cultuur in de natuur wandelroute FUTUUR.NATUUR wordt feestelijk geopend met animatie, performances, theater, cafe, muziek. • Zondagmiddag • Startpunt: De Oude Pastorie, Pastoriestraat, Ham. • Bekijk alle info op www.natuurpuntham.be. • Mail naar futuurnatuur@natuurpuntham.be zaterdag 27 juni ›› Speciale vrijwilligers werkdag Natuurpunt Ham • FUTUUR.NATUUR Veldhovenheide of De Rammelaars • Alle info: www.natuurpuntham.be • Mail naar beheer@natuurpuntham.be zaterdag 27 juni ›› Ecologische werkgroep Meanderland • Inventarisatie van galigaanpercelen, Buitengoor, Mol. • Afspraak: 9 u aan Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Einde: 12 u. • Info: paul.wouters1@telenet.be of 0496/51 02 79. zaterdag 27 juni ›› Zwerfvuilopruimactie in het Zammelsbroek in Geel • Afspraak: parking aan de kerk van Geel-Oosterlo om 9 u. • Info: dirk.deschutter@hotmail.com of 0478/64 19 40. zaterdag 27 juni ›› Plantenwerkgroep Thalictrum • Olensbroek, weilanden Langendonk. • Afspraak: spoorwegbrug splitsing Langendonkstraat - Kamergoor, van 9 tot 12 u. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be.
Ecologische werkgroep monitoring in de Rammelaars© Jan Albrecht
18 | Meander 2
zondag 28 juni ›› Zomerexcursie in de Molse Netevallei in Balen • Samen met De Gagel. Nieuwe natuurstukken in beheer. Kom die mee ontdekken op deze excursie! • Afspraak: 14 u parking hoek Vaartstraat-Boudewijnlaan, Balen. • Einde: ca. 16.30 u. • Info: Luc De Groof, 0494/29 79 49 zaterdag 4 juli ›› Plantenwerkgroep Thalictrum • Poel De Vos en perceel. • Afspraak: Aqua-ski, Kemeldijk, Geel, van 9 tot 12 u. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zondag 5 juli ›› Wandeling in de Vloyen in Meerhout • Genieten van mooie natuur? Dat kan vlak bij het bezoekerscentrum aan de watermolen. • Afspraak: parking bezoekerscentrum (hoek Lil), Meerhout om 14 u. • Einde rond 16.30 u. • Info: doxjo@belgacom.net of 0494/42 35 78. zondag 12 juli ›› Dagtocht: landschapswandeling op de grens Arendonk (B)-Reusel (NL) • Een wandeling van +/- 15 km door een voor velen onbekend gebied. We passeren langs het Hoge Vijverbos in Arendonk, een prachtig bosgebied beheerd door het ANB. We trekken verder over de Nederlandse grens door het heide- en landduinencomplex van Zwarte Heide en natuurinrichtingsproject Beleven. Een boeiende kennismaking met een grensoverschrijdend natuurgebied van meer dan 700 ha. • Afspraak om 9.15 u op de markt in Dessel (carpooling). Picknick en mooi weer niet vergeten! • Info: Paul Verhoeven, hurricane.james@skynet.be of 014/31 67 85.
A4-artikel-meander.indd 1
6/03/15 22:00
Midwinter of de winterzonnewende vertegenwoordigt de kortste dag van het jaar, en is niet alleen een astronomisch fenomeen, maar ook een cultuurhistorisch feest dat reeds duizenden jaren wordt gevierd. Zowel de Germanen als de Romeinen hielden een uitgebreid meerdaags festival met spijs en drank om de terugkeer van de zon en het licht te vieren. In Balen werd op midwinter een avontuurlijke avondwandeling ingericht in het natuurgebied Griesbroek. Ondanks de overvloedige regenval van de dagen ervoor, mochten we toch meer dan honderd enthousiaste wandelaars verwelkomen. Zij werden getrakteerd op midwinterfolklore uit het verre verleden en lokale verhalen en legenden uit een minder ver verleden. Onder meer veenlijken, hulstkoningen, magische paddenstoelen, zonnewielen, joelvuren, kettinghonden en krijsende katten passeerden de revue en maakten van de allereerste editie van de Midwinterwandeling een geslaagd evenement. Met dank aan iedereen die erbij was!
Eef Weetjens
foto’s: An Gijs en Tom Schildermans
april-juni 2015
| 19
Natuur
voor
Dat de natuur een positieve invloed heeft op het algemeen welzijn is algemeen geweten. Ook voor personen met dementie kan de natuur enorm veel betekenen en bijdragen aan de kwaliteit van leven. Daarom organiseren Natuurpunt Netebronnen en Natuurpunt Educatie op zondag 31 mei van 13 u tot 17 u een activiteit, specifiek gericht op deze kwetsbare doelgroep. Natuureducatieve tuin ‘Den Hof’ in Dessel, een project dat in 2011 werd opgestart door Natuurpunt Educatie i.s.m. het woon- en zorgcentrum Alfons Smet Residenties, leent zich perfect voor deze activiteit. Personen met dementie kunnen hier samen met hun begeleiders (familie, hulpverleners) op een veilige manier ten volle komen genieten van al wat de natuur te bieden heeft. Bezoekers krijgen de gelegenheid een wandeling te maken doorheen de verschillende ‘groen’-compartimenten waarbij de zintuigen telkens op een andere manier worden gestimuleerd. Naast de reeds aanwezige natuurlijke elementen zullen extra activiteiten worden aangeboden om de natuurbeleving zo optimaal mogelijk te laten verlopen.
Natuurpunt Netebronnen 20 | Meander 2
Het kruidenhoekje wordt een verwenmoment voor geuren en smaken. Verder kan men genieten van de kleurenpracht van de bloemenweide, de natuurgeluiden te midden van de stilte in het bos en de rust van het water bij de poel. Nadien is er nog gelegenheid om na te genieten met een drankje, bij muziek uit de oude doos. We willen de bezoekers zo veel mogelijk uitnodigen om foto’s te nemen en eventueel zelfs audio-opnamen te maken, zodat ze samen met hun geliefde nog lang kunnen nagenieten van deze mooie dag. Bovendien hopen we met deze activiteit ook ideeën aan te reiken aan mantelzorgers en hulpverleners om zelf activiteiten op te zetten rond natuurbeleving voor hun dierbaren.
Op zondag 31 mei van 13 tot 17 u in Natuureducatieve tuin ‘Den Hof’, Alfons Smet Residenties, Lukasstraat 2A, Dessel. Doelgroep: Personen met dementie (ook jongdementie) en hun familie en/of hulpverleners. Inkom gratis. Inschrijven is niet noodzakelijk, doch geef zo mogelijk toch een seintje zodat we kunnen inschatten hoeveel personen we ongeveer mogen verwachten. Ook geïnteresseerde vrijwilligers mogen zich bij An aanmelden. Zij worden vooraf nog voldoende geïnformeerd om alles vlot te laten verlopen. Meer info hierover volgt nog.
An Dierckx dierckx.an@telenet.be 0497/88 46 47 Foto’s Natuurbeleving ©Vlaamse ouderenraad Zintuigellijk beleving ©Rik Verborgt Vergeet dementie. Onthou Mens.
beleving
personen met dementie Vorming
Op vrijdag 24 april om 19.30 u verzorgt Karolien Verschueren van Expertisecentrum Dementie Tandem vzw in samenwerking met Natuurpunt Netebronnen, Natuurpunt Educatie en de Alzheimer Liga een vorming rond dementie in Alfons Smet Residenties. De vorming duurt 1,5 Ă 2 u, met ruimte voor vragen, en staat open voor familieleden van personen met dementie, mantelzorgers, verzorgenden, natuurgidsen, (tuin)vrijwilligers en geĂŻnteresseerden. Hoe luisteren we naar personen met dementie en hoe leren we hieruit om een natuuractiviteit vorm te geven? Waar kunnen we op letten? Natuurbeleving vraagt een goede inleving in de doelgroep. Het Expertisecentrum zet ons op weg personen met dementie beter te begrijpen en te leren voelen hoe we samen kunnen genieten van een activiteit.
Joke Flour
april - juni 2015
| 21
FUTUUR NATUUR Zondag 21 juni 2015
V
Feestelijke Opening
oor de 2e editie van cultuur-in-de-natuur nodigde Natuurpunt Ham kunstenaars en vrijwilligers uit om ideeën en projecten uit te werken rond het thema Futuur•Natuur. Hoe ziet de toekomst van de natuur er uit ? Zijn er dan plastic panda’s? Wordt de natuur een schuilplaats? Zal de wereld overgenomen worden door mieren? Wat voor bloemen zullen we zien bloeien? Futuur•Natuur wil mensen uitdagen en aan het denken zetten rond ontwikkelingen in de natuur door bezoekers en wandelaars op een speelse manier te verrassen. Feestelijke opening
Op zondag 21 juni 2015 wordt FUTUUR.NATUUR feestelijk geopend in samenwerking met de gemeente Ham. Startend vanaf de Oude Pastorie in Oostham is er een programma met een schare vertellers, perfomers, muzikanten en straattheater te aanschouwen rond de pastorie en langs de FUTUUR.NATUUR wandeling.
De wandeling In het natuurgebied Veldhovenheide is een bewegwijzerde wandeling van 3km uitgezet waarlangs de FUTUUR.NATUUR kunstwerken te zien zijn. Deze wandeling is vrij toegankelijk vanaf 21 juni tot half oktober.
Kinderactiviteit Op zaterdag 2 Mei bouwen kinderen met ons een reuze insectenhotel langs de FUTUUR.NATUUR wandelroute op een
22 | Meander 2
zandvlakte in het bos. Inschrijven kan via onze website. Daarnaast zijn er activiteiten via scholen. De resultaten worden opgenomen in de FUTUUR.NATUUR wandeling.
Tentoonstelling In het gemeentehuis van Ham is een FUTUUR.NATUUR tentoonstelling van 20 juni tot september, geopend tijdens de openingsuren van het gemeenthehuis. Andere aanvullende locaties en catalogus worden bekend gemaakt via onze website.
FUTUUR.NATUUR café Vanaf Zondag 21 juni t/m 13 september is er iedere zondagmiddag van 13u-18u een FUTUUR.NATUUR zomer cafe met info, terras en drankjes. uitz.: Zondag 5 juli gesloten.
Zomer SineMAH+ Alle vrijdagen vanaf 27 juni tot eind augusus is er om 21:00 ZomersineMAH in de Oude Pastorie. In het programma zijn ook films opgenomen rond het thema FUTUUR.NATUUR. NP Ham vrijwilligers verzorgen mede de vertoning.
Vrijwilligers Dit alles kost een kleine NP afdeling als Ham natuurlijk veel inzet. Iedereen die wel eens wil meehelpen als vrijwilliger is daarom zeer welkom. Stuur een mailtje naar futuurnatuur@natuurpuntham.be en je bent er bij!
Informatie Kijk vooral op onze website voor uitgebreide up-to-date info over het programma en tijstippen Begeleide wandelingen op aanvraag. Fietsroute. Scholenactiviteiten. Alle info:
www.natuurpuntham.be Adres startpunt alle activiteiten: De Oude Pastorie Pastoriestraat z/n 3945 Oostham Alle contact via: futuurnatuur@natuurpuntham.be
Vrijdag 1 Mei
Dauwtrappen, bloemetjes en bijtjes
De Rammelaars
Naar jaarlijkse traditie wordt er op 1 mei in de Rammelaars gewandeld vanaf het krieken van de dag met aansluitend een ontbijt met spek en eieren à € 7 •
• • •
•
Vroege vogels vertrekken om 6u ochtends voor een Vogelgeluiden-dauwtrip. De vogels zingen dan gratis voor ons en wij proberen zoveel mogelijk soorten te onderscheiden. Voor de iets minder vroege vogels start om 8u30 de Vlinder- en bloemenwandeling mét natuurgids. Afspraak om 6u / 8u30 aan het Natuur.huis bij De Rammelaars in Ham. Inschrijven voor het ontbijt bij Frans.Hoes2@telenet.be of 0472 577515 of via de website. Ook voor meer info kan u daar terecht. Betaling kan ter plaatse. Graag van te voren inschrijven in verband met de inkopen. Natuur.cafe de hele dag open tot 18 uur.
Zaterdag 2 Mei
Insectenreus
Veldhovenheide
Kinderen bouwen een reuze insectenhotel in het bos samen met de vrijwilligers van Natuurpunt Ham en de Gezinsbond. Het hotel wordt een onderdeel van de cultuur-in-de-natuur wandelroute FUTUUR.NATUUR, dus we gaan er wat moois van maken. • • • • • • • •
Natuur.café De Rammelaars opent vanaf zondag 29 maart Natuur.huis De Rammelaars in Ham opent elke zon- en feestdag van 13u tot 18 u zijn deuren. Je kan er terecht voor een flinke wandeling, een frisse pint bio-bier op ons schitterende terras en een gezellig babbeltje. De vrijwilligers ontvangen je met open armen en geven graag advies als je een korte of langere wandeling wil maken in het mooie kleinschalige landschap met bloemrijke hooilanden en broekbossen in een prachtige Kempische beekvallei. In het Natuur.huis verkopen we kaarten, Natuurpunt-artikelen, boeken, verse honing. Voor de kinderen is er een leuke speelhoek met interessante (natuur)boekjes en verrassingen. Groepen en scholen zijn erg welkom in ons natuurgebied. We stellen graag een aangepast programma op maat voor. Het Natuur.huis is ook beschikbaar voor cursussen en kleine feestjes. Voor de tarieven en alle info kan je terecht bij: frans.hoes2@telenet.be, tel: 0472-57 75 15. Beide foto’s Natuurpunthuis De Rammelaars©Jan Albrecht
Zaterdag 2 mei Tussen 9:30 en 16:30 2 sessies: ochtend en middag. Aan beide deelnemen mag natuurlijk ook. Alle info en details op wwww.natuurpuntham.be Locatie: Zandvlakte aan de Fazantenweg te Oostham. zie info op website. Kleine inkom, incl drankje en versnapering Ouders ook welkom. Inschrijven via d website of bij Frans.Hoes2@telenet.be of 0472 577515.
natuurpuntham.be
april-juni 2015
| 23
Op zoek naar
ridderkruisen De sieralgen- en kranswierenwerkgroep Micrasterias van Natuurpunt gaat op zoek naar ridderkruisen. Dit zijn fraaie, kruisvormige, goed herkenbare sieralgen, die met een microscoop worden bekeken en op naam worden gebracht. Ze zijn goede indicators voor de waterkwaliteit, vandaar het belang van haar onderzoek naar deze soorten. tekst: Paul Wouters en Marianne Horemans
H
et aantal onderzoekers in deze materie is in Vlaanderen nooit erg groot geweest. Vóór en tijdens de Tweede Wereldoorlog onderzocht L. Van Meel zoetwateralgen in de provincie Antwerpen en de voorbije decennia heeft Jos Gysels van Natuurpunt Studie er heel wat onderzoek naar verricht. Sinds september 2011 organiseert de werkgroep Micrasterias (‘ridderkruisen’) regelmatig excursies om poelen en vennetjes te onderzoeken. Gedurende de voorbije eeuw is de waterkwaliteit in Vlaanderen erg veranderd. Dit had ook grote gevolgen voor de sieralgen. Zo zijn sommige soorten in Vlaanderen volledig uitgestorven terwijl andere soorten er dan weer op vooruit gingen. In zwak gebufferde vennen op Pleistocene zandgronden is de achteruitgang van de Micrasterias-soorten opvallend. Men wijt het vooral aan het verdwijnen van vennen met structuurrijke oeverbegroeiingen en verlandingsvegetaties. Tevens heeft de grote hoeveelheid stikstofdepositie uit de atmosfeer een negatieve invloed op de waterkwaliteit. Dankzij het herstellen van oeroude vennen en biotopen en de verminderde vervuiling door zure regen, lijkt de situatie van de sieralgen echter stilaan
te verbeteren. Ook hebben sommige soorten zich weten te handhaven in resterende trilvenen en laagveenmoerassen. Omdat ridderkruisen vooral voorkomen in zuiver, voedselarm en zwak-zuur water, zijn vooral de Antwerpse Kempen en Limburg hotspots voor sieralgen. Ridderkruisen (Micrasterias) behoren tot de familie van de sieralgen. (De naam Micrasterias werd afgeleid uit het Grieks en betekent ‘kleine ster’.) Ze kunnen beschouwd worden als de orchideeën onder de groenalgen. Sieralgen zijn heldergroen, bevatten bladgroenkorrels en behoren tot het plantenrijk. Omdat ze specifieke eisen stellen aan hun leefmilieu, zijn ze
belangrijke indicators voor de natuurwaarde van een gebied. Ze komen voor in zuivere zoetwatermilieus en je kan ze bijna het ganse jaar door vinden. Ze zijn erg gevoelig voor vervuiling en voor veranderingen in hun milieu en ze reageren vrij snel op elke wijziging. Ze zijn slechts opgebouwd uit één cel en elk geslacht heeft zijn eigen vorm. De cellen bestaan uit twee symmetrische helften, de semicellen. Micrasterias-soorten kunnen zich zowel aseksueel als seksueel reproduceren. Deze mooie soorten behoren tot de grootste sieralgen (tussen 60 en 350µm) en zijn meestal goed herkenbaar. In Vlaanderen komen een 15-tal soorten ridderkruisen voor. De meeste hebben nog geen officiële Nederlandse naam. Twee ervan worden hiernaast even besproken. Gebieden met een goede waterkwaliteit herbergen nog veel soorten sieralgen, waaronder in het beste geval ook de schitterende ridderkruisen.
Vennetje in Buitengoor-Meergoor ©Paul Wouters en Marianne Horemans
24 | Meander 2
Micrasterias papillifera
Micrasterias crux-melitensis
Dit ridderkruis reageert gunstig op natuurbeheer in het kader van venherstel. De soort is vrij zeldzaam in de Kempen en echt zeldzaam in de rest van Vlaanderen. Het is een pionierssoort die vooral voorkomt in gebufferde waters (vennen, vijvers), minder vaak in moerassige plekken en uitzonderlijk in zure heidevennen met veenmossen en hoogveenplassen.
Deze soort ridderkruis kan voorkomen in kalkrijk water. Ze wordt in de Kempen het meest gevonden op moerassige plaatsen en in oeverzones. De aanwezigheid van mineraalrijk kanaalwater uit de Kempische kanalen heeft een gunstig effect op dit toch wel zeldzaam ridderkruis. De soort reageert gunstig op een verbetering van de waterkwaliteit.
overzichtkaart
overzichtkaart
Drie minuutjes van je kostbare tijd Beste natuurliefhebber, we kennen je van op een natuurwandeling, een cursus, een werkdag in de natuur… Alleszins weten we dat je interesse hebt in natuurbeleving, natuurstudie of natuurbehoud. De vier Natuurpuntafdelingen van Meanderland willen er alles aan doen om uw natuurmomenten uit te breiden en te verrijken. Om blijvend te slagen in onze missie – de natuur in onze regio nog beter beschermen of kenbaar maken – zijn we permanent op zoek naar extra man/vrouw-kracht. Daarom zijn we benieuwd naar je interesses en mogelijke engagementen zodat we samen kunnen verder bouwen aan onze natuursterke regio en tegemoet kunnen komen aan je natuurbehoeften. Mogen we daarom drie minuutjes van je kostbare tijd vragen om onze online enquête in te vullen? https://nl.surveymonkey.com/r/RX9MMZ8 Wij en de natuur danken je alvast!
april - juni 2015
| 25
Vlindermonitoring 2014 in Geelse reservaten tekst: Jeannine Simonis
Er werd weer ijverig geteld op de verschillende vlinderroutes in onze Kempen. 2014 was dan ook één van de betere vlinderjaren sedert 2009. Neerhelst In het reservaat Neerhelst-De Botten in Larum werden 1274 vlindertjes van 20 verschillende soorten gespot. Hierbij dient wel vermeld dat de route, die meestal loopt langs natte weilanden, werd uitgebreid met 10 secties van 50 meter in de meer drogere percelen. Dit verandert de biodiversiteit van de soort vlinders en dus hoopten we meer graslandvlinders zoals hooibeestjes en dikkopjes te noteren. Inderdaad waren die aanwezig, al was het in kleine aantallen, maar het bont en bruin zandoogje, samen met het klein geaderd witje, namen toch het leeuwenaandeel voor hun rekening op deze nieuwe percelen. Maar wat is er loos met het Icarusblauwtje in Neerhelst?
26 | Meander 2
Oosterlo Op de route in Oosterlo met zijn drogere secties werden 1496 vlindertjes gemonitord van 22 verschillende origine en benaderde men de aantallen van het eerste jaar (1530 vlinders in 2009) dat de route gelopen werd. Maar wat is er loos met het kleine vuurvlindertje in Oosterlo?
Veranderingen Als we rekening houden met de karakteristieke graslandvlinders, dan merken we alleen een stijging van de aantallen dikkopjes op beide routen op. In Neerhelst zien we een daling van bruin zandoogje, maar ook het oranjetipje komt er minder voor. Het oranjetipje leeft langs bosranden en in de zoomvegetaties met kruisbloemige plantensoorten. De laatste jaren is het reservaat intensief beheerd met het open maken van de percelen, door het wegnemen van prikkeldraad en het kappen van bomen. Ook worden minder weilanden gemaaid door een naburige loonwerker, maar door de terreinploegen van Natuurpunt. Om praktische redenen
wordt het maaisel tamelijk snel verwijderd. Dit heeft gevolgen voor de vlinders die als rups overwinteren, hier dus het bruin zandoogje. Feit is ook dat Neerhelst een zeer nat reservaat is en ’s winters vaak sterk overstroomde percelen kent, zo ook nu in 2015. Oranjetipjes overwinteren als pop en door de aanhoudende vochtigheid beschimmelen deze gemakkelijk. Dit merken we duidelijk als we de resultaten van de nieuwe bijgevoegde drogere percelen bekijken. In Oosterlo is het vooral op de Netedijken en de grote wei (25-26-27) dat de oranjetipjes zich herstellen en de aantallen van het startjaar bereiken.
Icarusblauwtje Het Icarusblauwtje is een meer algemene vlindersoort die twee generaties kent. Het komt voor op vrij droge schrale graslanen tot matig vochtige hooilanden met korte vegetaties, in Neerhelst vooral in de orchideeënwei en de gemeentewei. Het vrouwtje zet de eitjes af op vlinderbloemigen zoals gewone rolklaver. De rups
voedt zich met de bladeren en wordt veelvuldig bezocht door mieren. De rupsen van blauwtjes bezitten organen die geur-, smaak- en voedingsstoffen afscheiden, waar de mieren verzot op zijn. In ruil beschermen ze de rupsen tegen parasieten als sluipwespen en beschouwen ze hen niet als prooien. Als ze half volgroeid is - de rups vervelt verschillende malen - overwintert ze in het derde stadium in de strooisellaag. De traag groeiende rups verdraagt voedsel met lage voedingswaarde. Zowel in nazomer als voorjaar moet er wel geschikt voedsel aanwezig zijn. In het jaar 2010 kende het Icarusblauwtje een topjaar in alle reservaten. In de daarop volgende jaren met zijn latere en natte lentes, waarin de voorjaarsbloeiers maar laat opkwamen ontbraken dan ook de waardplanten tijdens de vliegtijd van dit vlindertje. Het Icarusblauwtje heeft een goed ontwikkeld bijsturingsgedrag, d.w.z. dat het in synchronisatie met de ontwikkeling van de waardplant later actief kan worden, maar drie tot vier weken achterstand was blijkbaar teveel en het populatieaantal viel op nul in Neerhelst. Dit reservaat heeft een moeilijk te controleren waterhuishouding, maar als men bij het maaien 10 tot 20 % zou laten staan, structuurvariatie kon aanbrengen door de maaisnede te variëren en ook de boszomen en struwelen beheren, zou dit misschien enig soelaas kunnen brengen in de moeilijke omstandigheden die deze laatste natte jaren met zich meebrengen.
de derde generatie met een vliegtijd van begin september tot eind oktober is hij sterk vertegenwoordigd. Dit valt te verklaren door de relatief vroege maaidatum van de Netedijken. Als waardplant om zijn eitjes af te leggen verkiest hij schapen- en veldzuring. De rups is meestal te vinden op de onderkant van een blad. De soort overwintert als half volgroeide rups in de strooisellaag. Na de overwintering heeft deze snelgroeiende rups grote behoefte aan voedselplanten met een hoge voedingswaarde. De late inzet van de lente de laatste jaren maakt het deze rupsen moeilijk. Daar het hier om drogere percelen gaat is de achteruitgang van het vuurvlindertje hier niet zo drastisch. Toch is de combinatie van volledig maaien en de weersomstandigheden nefast.
Toekomst De Netedijken vallen niet onder het beheer van Natuurpunt en we kunnen alleen maar hopen dat men in de toekomst het voorbeeld zal volgen van Nederland waar de meeste bermen en spoorwegdijken gefaseerd worden gemaaid. Hoe en of het Icarusblauwtje en het vuurvlindertje zich herstellen, zullen we moeten afwachten en we kijken nu al uit naar de monitoring van de volgende jaren.
Vuurvlindertje In Oosterlo een ander verhaal met het prachtige vuurvlindertje dat vooral in de korte vegetaties van de Netedijken en de grote wei voorkomt. De kleine vuurvlinder vliegt er in drie generaties .Vooral in Met dank aan de Geelse vlinderwerkgroep ‘De Hooibeestjes’ en aan J-P Lucas om de gegevens te verwerken. foto’s vlnr-vbno: • Vuurvlindertjes paring - Lycaena phlaeas ©cc Frank Vassen. • Vuurvlindertje ©Frans Emmerechts. • Icarusblauwtje - Polyommatus icarus ©Frans Emmerechts. • Vuurvlindertje larve ©cc Gilles San Martin. • Vuurvlindertje ©cc Svdmolen
april - juni 2015
| 27
Vrijwilligersavond Natuur.Meanderland We nodigen dit jaar alle actieve Natuur. Vrijwilligers van Meanderland uit voor een wandeling in Bel en een etentje in De Kleine Volmolen. Torfven tijdens inrichtingswerken 2015©Marc Verachterd
Daarmee willen de besturen van de verschillende afdelingen de vrijwilligers van Meanderland bedanken voor hun inzet. Zaterdagavond 20 juni spreken we af om 18 u aan de kerk van Geel-Bel. We wandelen naar het reservaat Belsbroek en -heide met ook het pas ingerichte Torfven. Tegen 20 u gaan we dan een hapje eten in De Kleine Volmolen. Verdere details rond de inschrijvingen verschijnen nog in een Nieuwsbrief van Meanderland. Info: natuur.geelmeerhout@outlook.be.
Waarnemingen.be Cursus voor gevorderden De mogelijkheden van waarnemingen.be zijn enorm uitgebreid. Wie het systeem al gebruikt, maar nog bij wil leren over alle verschillende mogelijkheden, is welkom op de cursus 'Waarnemingen.be voor gevorderden'. We gaan dieper in op de verschillende mogelijkheden om waarnemingen te raadplegen per soort en per gebied, grafieken te maken, de excursieplanner, alerts, de verschillende types lijsten, en ook op alle mogelijkheden voor invoeren,
28 | Meander 2
beheren en exporteren van eigen waarnemingen, nestkasten, streeplijsten, projecten, enz. We tonen ook een blik achter de schermen: gebiedenbeheer, het instellen van vervagingen, de validatieprocedure... en sluiten af met alle info over mobiel waarnemen en demonstreren de beschikbare applicaties en mogelijkheden voor PDA, iphone en Android smartphone. Wie een eigen toestel heeft, kan dit meebrengen om samen de mogelijkheden te bekijken.
MEEDOEN? Wanneer: vrijdag 8 mei 2015 van 19.30 tot 22 u. Waar: Vrijetijdscentrum De Kruierie, Bevrijdingsstraat 1, Balen Begeleider: Koen Leysen Prijs: leden: € 3, niet-leden: € 5 Om in te schrijven stuur je een mailtje naar tom.schildermans@ skynet.be en schrijf je het inschrijvingsgeld over op rekeningnummer BE65 0688 9444 3996 van Natuurpunt Balen-Nete.
Zandland
De eerste helft van dit schooljaar was voor JNM Zandland weer een drukke periode. We vlogen er het eerste weekend van september meteen in met twee avontuurlijke bezoekjes aan het Buitengoor in Mol, op zaterdag met de piepers en op zondag met de ini’s. Het zorgde voor twee toffe dagen, waarin we veel vlinders, paddenstoelen en plantjes zagen. Twee weken later gingen we naar Neerhelst in Geel, waar de piepers een deskundige en boeiende uitleg over waterleven en het gebied kregen van het enthousiaste duo Jeannine en Leon. Enkele piepers besloten dat waterdiertjes best in hun natuurlijke habitat bestudeerd kunnen worden, waarop ze de daad bij het woord voegden en met kleren en al in het water plonsden. De wassende mama’s en papa’s zullen content geweest zijn. Halfweg oktober stond er weer een druk weekend op het programma, de ini’s deden namelijk een survivalweekend (dat frisjes, maar gezellig was) en de piepers doken de Galbergen te Mol in voor een bosspel waarbij een halve kinderboerderij uit de klauwen van de cosmetica-industrie werd gered. Ze moesten hiervoor opdrachten uitvoeren, na een tocht door het bos enkele wel zeer geniepige begeleiders ontwijken en ten slotte nog het antwoord op een vraag over de natuur geven. Uiteindelijk bleven er, dankzij de piepers, meer dan dertig papieren dieren van een droevig lot als proefkonijn, -hond, -varken of -kat gespaard.
Eind oktober volgde er bij voorzitster Sarah thuis een gezellig kampvuur/chocoladefondue-avondje met de piepers, die nog maar eens bewezen dat ze véél kunnen eten, en op zaterdag 8 november gingen ze hooien op de Zegge. De tomeloze energie van een bende 7- tot 11-jarigen werd omgezet in nuttige arbeid (en een aantal spelletjes), werkleider Jille gaf instructies en zag dat het goed was. Op de Dag van de Natuur trokken we met enkele dappere Zandlanders naar de Vallei van de Zwarte Beek om er te helpen een (groot) aantal bomen te verwijderen. Doorheen de dag werd de grond onder onze voeten steeds sappiger, waardoor sommigen ’s avonds bijna niet meer herkenbaar waren. Onze collega’s ter plekke waren zeer tevreden en trakteerden ons op een stapel heerlijke pannenkoeken. De piepers brachten nog een bezoekje aan de Geelse Wereldwinkel, waar ze lekkere chocolade en fruitsap proefden, en het semester werd afgesloten met gezelschapspelletjes. In het voorjaar staan er weer een heleboel activiteiten op het programma, kom zeker eens een kijkje nemen!
JNM Zandland op excursie ©Toon Huybrechts
WANTED JNM Zandland is op zoek naar toffe begeleiders (m/v)! Ben je tussen 15 en 20 jaar oud? heb je zin om één of twee keer per maand een levendige groep kinderen te begeleiden en je ondertussen zelf rot te amuseren? Kom dan eens een kijkje nemen op een van onze activiteiten of mail naar sarahkasran@msn.com. We verwachten niet dat je ervaring hebt in een jeugdbeweging of dat je een volleerd bioloog bent, wel dat je er zin in hebt. In het begin vragen we enkel om activiteiten mee te begeleiden, later krijg je - als je zin hebt - ook de kans om zelf eens iets te organiseren. Hopelijk tot gauw! Wilgentenen iglo in Buitengoor©Frans Emmerechts
Neerhelst ©Frans Emmerechts
Meer info over onze werking? Een overzicht van onze activiteiten? Lid worden? Eén (web)adres: jnm.be/zandland april - juni 2015
| 29
Jan Kok tuinarchitectuur
mail: info@jankok.be
www.jankok.be
JAHA!!! Hier had de uwe kunnen staan!!!!!
OPEN:
Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.
Adverteren in Meander? frans.emmerechts@gmail.com
EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garanderen de beste service. Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard!
OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!
Meanderland
De Natuurpunt afdelingen in uw buurt zijn: Balen-Nete Geel-Meerhout Netebronnen (Mol-Dessel) Ham
www.natuurpuntbalen-nete.be www.natuurpunt.be/geel-meerhout www.natuurpuntnetebronnen.be www.natuurpuntham.be
Langzaam maar gestaag groeien onze schitterende natuurgebieden en daarmee ook ons beheerwerk! Ook jij kunt helpen.Neem contact op met je afdeling!