2015 Juli | Augustus | September • Jaargang 14 nr. 3
Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323
MEANDER
Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen
Colofon Natuurpunt
Giften
Natuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt meer dan 91.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en ruimtelijke ordening. Natuurpunt heeft de symbolische kaap van 20.000 hectare beheerd natuurgebied overschreden, 68% daarvan is eigendom van de vereniging, het overige gedeelte wordt gehuurd. Daarnaast wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van natuurstudie en natuur- en milieueducatie.
Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen:
Lid worden Door overschrijving van 27 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 11 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 10 euro. Beide extra abonnementen samen 17 euro.
Meander Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerden kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander. De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 2.250 exemplaren.
Redactie An Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Jan Albrecht, Rudi Rademaekers, Arne Vermeulen, Marjolein de Jong.
Contact Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.
Met dank aan onze fotografen Frans Emmerechts, Jan Albrecht, Wim Pauels, An Gijs, Paul Wouters en Marianne Horemans, An Dierckx, An De Wilde, Theo Bollen, Zita Snellinx, Rudi Rademaekers, Dieter Telemans, Karel Verbruggen, Jeahnine Simonis, Wikimedia Creative Commons. Coverfoto’s: Honingbij ©Frans Emmerechts, Bouwen aan bijenhotel De Reus©Jan Albrecht, Jonge Steenuil, Herstspin ©Frans Emmerechts, Kunstwerk Tussen 2 werelden-Claude Dendauw ©Jan Albrecht Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.
3770 - Grote Netewoud 7703 - Keiheuvel (Balen) 7709 – De Maat (Mol) 7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 - Neerhelst (Geel) 7118 - Griesbroek (Balen) 7725 - Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 - De Vennen (Balen) 7736 - Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 - Molse Nete (Balen/Mol) 7763 - Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 - Breeven (Geel) 7779 - Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 - Zelguis (Geel) 7784 - De Bleken (Mol) 8810 - De Rammelaars (Ham) 8874 - Veldhovenheide (Ham)
Contactpersonen afdelingsbesturen Afdeling Netebronnen Contact: Jef Sas, jefsas@skynet.be www.natuurpuntnetebronnen.be
Afdeling Balen-Nete Contact: Tom Schildermans, tom.schildermans@skynet.be www.natuurpuntbalen-nete.be
Afdeling Geel-Meerhout Contact: Marc Verachtert, marc.verachtert@skynet.be www.natuurpuntgeelmeerhout.be
Afdeling Ham Contact: Frans Hoes, frans.hoes2@telenet.be www.natuurpuntham.be
Lay-out Meander Arne Vermeulen en Jan Albrecht
Deadline teksten volgende Meander Maandag 27 juli bij frans.emmerechts@gmail.com Verschijnt eind september 2015. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com.
2 | Meander 3
Kleine Watersalamander (na Big Jump) © Frans Emmerechts
WANDEL MEE!
Z
oals je weet worden in dit tijdschrift zoals steeds, de activiteiten van regio Meanderland overzichtelijk opgesomd met een korte omschrijving. En waarschijnlijk heb je al eens gedacht: ‘dat lijkt me nu eens interessant, daar neem ik aan deel’. Maar uiteindelijk komt het er niet van omdat je nog andere verplichtingen hebt, je helemaal geen tijd hebt of om nog een andere reden. Of misschien denk je wel: ‘die activiteiten zijn enkel bedoeld voor natuurfreaks, wat moet ik daar nu in godsnaam gaan doen met mijn beperkte kennis’. Laat me je geruststellen, dat is zeker niet het geval voor de geleide wandelingen. Wandelingen worden wel begeleid door een gids die een meer dan gemiddelde kennis heeft over alles wat er in onze natuur leeft. Maar de deelnemers aan de wandelingen hebben die kennis al veel minder. Het voordeel van een wandeling met een gids is dat je dingen gaat zien en horen, die je nooit zou waarnemen als je alleen gaat wandelen (waarmee ik zeker niet wil zeggen dat je niet eens alleen door één van onze natuurgebieden zou kunnen gaan wandelen…).
Je kan geleide wandelingen op verschillende manieren beleven. Je wandelt bijvoorbeeld gezellig mee met de groep, en luistert naar hetgeen de gids te vertellen heeft. Of je probeert al eens iets te herkennen en dat dan ook nog te onthouden. Mijn vuistregel is dat ik na iedere wandeling de naam van één plant, vlinder, libel,… wil onthouden om deze terug te kunnen herkennen. En als het er meer zijn, ben ik toch zo tevreden! Je zal merken dat je zonder het zelf te beseffen ineens toch al wat kennis hebt opgedaan. Bijvoorbeeld over de opeenvolging van de voornaamste planten, bloemen,… in onze plaatselijke natuurgebieden in de loop van de seizoenen: eerst het speenkruid,
daarna de dotterbloem gevolgd door de pinksterbloem, en dan de koekoeksbloem met het vergeet-mij-nietje. En dan is het moment daar dat de libellen en de vlinders tevoorschijn komen, zoals in het voorjaar het prachtige en talrijk aanwezige oranjetipje! Dat is allemaal leuk, maar in feite toch niet het belangrijkste. Belangrijk is dat je eens deelneemt aan een wandeling, zoals meer en meer mensen dat nu al doen. Daarom deze warme oproep aan iedereen: wandel mee!
Sen Verstrael voorzitter NP-Balen-Nete
Vergeet-mij-nietjes © Rudi Rademaekers
juli - september 2015
|3
NEERHELSTDE BOTTEN
In Geel-Larum, aan de baileybrug in de buurt van de Larumseloop liggen, aansluitend bij de zuidelijke oever van het Kanaal Bocholt-Herentals, een aantal vochtige, schrale, soortenrijke hooilanden te midden van intensief beheerd landbouwgebied. Als laatste relicten van een eertijds typisch landbouwlandschap, zijn ze als het ware ‘openluchtmusea’. Het net van waterlopen is er zeer dicht: naast de Larumseloop zijn er nog veel andere sloten en greppels, waarvan het water wordt afgevoerd naar de Kleine Nete. tekst: Leon Dille en Frans Emmerechts
Dotterbloemen op nat grasland © An De Wilde
4 | Meander 3
Brede orchis © Frans Emmerechts
Wilde orchideeën De combinatie van het door de kanaaldijk sijpelende kalkrijke water en de omliggende kalkarme grond maakt dat de hooilanden een bijzondere plaats innemen tussen de natuurwaarden in de streek. Er groeien wilde orchideeën: de brede- en de gevlekte orchis. Orchideeën leven samen met een zeer specifieke schimmel in de bodem. Zonder zijn aanwezigheid kan een orchideeënzaadje niet kiemen. Orchideeën zijn bovendien zeer gevoelige planten, die slecht reageren op zowel bemesting als verdroging en verzuring. Dat maakt hen zeldzaam. In 1988 kon De Wielewaal, afdeling Nete en Aa, zo’n hooilandje kopen. Bij natuurliefhebbers stond het bekend als ‘de orchideeënweide’ en werd het aanzien als een van de fraaiste en waardevolste plekjes in de wijde omgeving. ‘Neerhelst’ heette het daar kadastraal. Al sinds enkele jaren werd er door vrijwilligers van De Wielewaal en van Van Nature Uit (de Geelse Natuurgidsen) jaarlijks één keer gemaaid om de unieke plantengroei in stand te houden. Op vraag van de natuurgidsen kocht de stad een eindje verder ook een hooilandje aan: ‘slechte grond, zeer laag gelegen, zompig op sommige plekken, met zelfs open water aan één kant’. Kadastraal heette het ‘De Botten’. De Wielewaal en de Geelse Natuurgidsen begonnen dan hun best te doen om het aantal ‘laatste stukjes traditioneel landschap’ verder uit te breiden. Ze richtten een reservatenfonds op. Van het Wereldnatuurfonds (WWF) kregen ze al vlug een grote cheque om het nieuwe fonds te spijzen. Zelf organiseerden ze een fuif (in
de Gasthuishoeve) en een wandelzoektocht (op Ten Aard) om geld in het laatje te krijgen. In samenwerking met het Davidsfonds richtten ze bovendien een voordrachtavond in (in het Wijnhuis) over ‘Het beleven van onze bedreigde natuur’. Spreker was kunstschilder en schrijver Achilles Cools, die ook als natuurkenner een ruime bekendheid genoot.
Hoe was het vroeger? De oudst bekende vermelding van een stuk grond met de naam Neerhelst dateert uit 1533. De spelling was toen nog Neerelst en het perceel werd aangeduid als ‘beemt’ en ‘rotbeemt’. Het wijst op het natte karakter en op de onbruikbaarheid voor de landbouw. ‘Neer’ duidde laaggelegen percelen aan. ‘Elst’ was een plaats waar elzen staan. Botten wordt al vermeld in 1449. In het Nederlands van toen was het ‘die botte’, in het enkelvoud: een huis met een schuur. Op een kaart die bij de tekst hoort, staat de tuin van het huis getekend: hij heeft de vorm van een laars. Zowel ‘Neerelst’ als ‘die botte’ lagen in het gemeynbroek van de Kleine Nete. Het huidige reservaat strekt zich ook uit ten zuiden van de twee met naam genoemde hooilanden en bevat onder meer een landduin met wat heide, de Katersberg. Van die duin komt een eerste vermelding voor in 1616: ‘de “Caterberch” in het oosten grenzend aan de “nederelst” (gemeynbroeck), in het westen aan de “gemeynheyde’”. Een kater werd beschouwd als een geheimzinnig dier dat in verband gebracht werd met de (water)duivel of met heksen en spoken die op gevaarlijke en afgelegen plaatsen verbleven; de naam komt veelal op
juli - september 2015
|5
Ezel eet een elzenblad © Frans Emmerechts
Beheerwerken © Frans Emmerechts
prehistorische begraafplaatsen voor, wat hier ook mogelijk is, gezien de verre ligging in de heide. Het Kanaal Bocholt-Herentals werd in de periode 1843-1846 volledig met de hand uitgegraven. Het zorgde voor de economische ontsluiting van de omgeving: uit de kwachten langs de boorden van de Kleine Nete ging men moerasijzererts ontginnen. Het uitgedolven erts werd via smalle paden naar het kanaal gebracht en vandaar met schepen afgevoerd. Toen bijna een eeuw later ook het Albertkanaal werd gegraven, werd het Kanaal BocholtHerentals verdiept en verbreed: het werd bevaarbaar gemaakt voor ‘kempenaars’, schepen van 60 meter lang met een laadvermogen van meer dan 600 ton. Rond 1935 werd de huidige orchideeënweide opgehoogd met grond afkomstig van die werken. Toen De Wielewaal in het begin van de jaren negentig over enkele percelen ‘reservaat’ beschikte, vroeg de vereniging een beheeradvies aan bij het Instituut voor Natuurbehoud in Brussel. In een rapport beschreef het instituut de omgeving als waardevol hooilandschap, dat mits uitbreiding en aangehouden beheer zeker zou evolueren tot een van de belangrijkste graslandreservaten.
overblijfselen van de vroegere Larumseheide. Het niveauverschil tussen de Katersberg – de naam van het landduintje – en de Larumseloop bedraagt ruim drie meter. Door deze aankopen ontstond een mooie overgang van een vochtig beekdal naar een droog duinenlandschap. In de loop van de jaren groeide het reservaat nog aan tot ongeveer 16 hectare. In 2010 was 11 hectare erkend als natuurreservaat. In het beheeradvies van het Instituut voor Natuurbehoud was voorgesteld dat alle percelen onder hooilandbeheer zouden blijven. De zeldzaamheid van de ecosystemen op niveau Vlaanderen rechtvaardigde dat. In alle omstandigheden en op alle percelen moest het hooi ook afgevoerd worden. Geringe of geen bemesting en een hoge grondwaterstand in het voorjaar waren bijkomende voorwaarden om de grote soortenrijkdom te behouden en uit te breiden.
Beheer In grote lijnen werd dit advies steeds gevolgd. De beheerders poogden een maximum aan natuurwaarden te behouden en waar mogelijk nieuwe waarden te ontwikkelen. De natte hooilanden werden in de loop van de jaren in principe jaarlijks gemaaid. Het maaien was gericht op het verschralen van de bodem. Maaisel werd verwijderd om voedingsstoffen (stikstof, fosfor, kalium) aan het gebied te onttrekken. Door de hooilanden te verarmen aan voedingsstoffen werden ze rijker aan plantensoorten. Vier verlande poelen werden opengemaakt om ze geschikt te maken als leefgebied voor tal van planten en dieren. Het verdere beheer van die poelen was bedoeld om opnieuw verlanden te voorkomen. Houtkanten en rijen knotwilgen en knotelzen werden behouden en waar mogelijk ook aangeplant. Ze werden nadien regelmatig gesnoeid. Greppels en
Uitbreiding In de loop van de volgende jaren werden nieuwe percelen bijgekocht of gehuurd. De meeste waren vergelijkbaar met de eerste hooilandjes: vochtige lapjes grond die vroeger behoorden tot het broek van de Kleine Nete. In 1998 kocht De Wielewaal echter ook akkerland, een droog hooiland en een landduintje aan: Plantenwerkgroep Thalictrum op bezoek © Frans Emmerechts
6 | Meander 3
Poel op De Botten © An De Wilde
sloten die het gebied doorkruisten, werden jaarlijks geruimd om wateroverlast te voorkomen. Al deze werken gebeurden vele jaren lang door het eigen beheerteam van Neerhelst, dat wekelijks op donderdag ter plaatse kwam. Af en toe werd het bijgestaan door de terreinploeg van Natuurpunt of door de Minawerkers van de stad. Ook begrazing werd als beheervorm toegepast. Daar zorgden ezels en schapen voor. Om verschraling te verkrijgen bleek begrazing echter minder efficiënt dan maaien. Begrazing voert minder organische stoffen af en is ook minder voorspelbaar: de resultaten zijn afhankelijk van het grondgebruik van de grazer. In de buurt van de Katersberg werd succesvol aan heideherstel gedaan. Na het verwijderen van enkele bomen en struiken, onder andere van de Amerikaanse vogelkers, en na het verwijderen van de strooisellaag kwam het zand bloot te
Vijfvlek-Sint-Jansvlinder © Frans Emmerechts
Kanaal Bocholt-Herentals aan ingang Neerhelst-De Botten © Frans Emmerechts
liggen. De rest van het werk werd gedaan door moeder natuur: heidezaad dat hier nog aanwezig was van de vroeger uitgestrekte Larumseheide, ontkiemde en er ontwikkelde zich een klein heidegebied. Langs de poelen en de beekjes groeit ook riet. Het rietland is het leefgebied van vogels als kleine karekiet en bosrietzanger. Ook voor insecten vormt het rietland een interessante schuilplaats, waar ze jagen en overwinteren. Rietlandbeheer zorgt dus voor meer leven in het gebied. In 2008 werd Neerhelst geteisterd door een storm die gepaard ging met een windhoos. Veel bomen, vooral eiken en populieren werden ontworteld of afgebroken. Verscheidene percelen stonden onder water. Het beheerteam vroeg toen hulp aan dat van het Zammelsbroek, aan buren, aan de Minawerkers van de stad, aan de terreinploeg van Natuurpunt en aan werknemers van ‘De Sprong’. Een vijftigtal bomen diende opgeruimd.
Afsluitingen voor begrazing moesten worden hersteld. Het beheer liep een achterstand op maar dankzij de solidariteit van velen kon het wandelpad na enkele weken opnieuw worden opengesteld voor het publiek.
Flora en fauna De biodiversiteit in Neerhelst scoort zeer goed met bijzondere planten als de gevlekte en de brede orchis, verschillende zeggensoorten, holpijp, ratelaar, addertong, dotterbloem en waterviolier. Typische broedvogels zijn tjiftjaf, winterkoning, zwartkop, heggenmus en roodborst. Bosrietzanger, tuinfluiter en grasmus zijn eveneens goed vertegenwoordigd. Torenvalken broeden regelmatig in een nestkast. Een koppeltje wulpen brengt al vele jaren zijn jongen groot in het agrarisch gebied dat aansluit bij het reservaat. Een vergelijking van broedvogeltellingen in het begin van de jaren
Oranjetip op pinksterbloem © An De Wilde Meander
juli - september 2015
|7
negentig met die van twintig jaar later toont stabiele cijfers voor deze vogels. Opvallend bij de recente tellingen zijn de nieuwkomers: bosuil en steenuil (in een nestkast), boomkruiper en groenling. Zanglijster, holenduif, groene en grote bonte specht gingen er lichtjes op vooruit, maar het aantal broedparen van blauwborst, spotvogel en nachtegaal viel terug tot de helft. In 1992 werd, door de stad en met grote machines, een amfibieënpoel opengemaakt en vergroot. Tijdens de hele winter die erop volgde, verbleven er oeverlopers, witgatjes, putters en tientallen drukdoende sijsjes rond de nieuwe poel. In de ruigere stukken hooiland komen insecten en spinnen ruim aan bod. Vlinders bijvoorbeeld, zijn erg bedreigde insecten en in Neerhelst creëert het beheer een oase waar zij nog geschikte waardplanten (voedselplanten voor de rups) kunnen vinden en waar de leefomstandigheden voor zowel de rupsen als de volwassen insecten optimaal zijn. Het maaien gebeurt er in meerdere fasen zodat er steeds een deel van de begroeiing blijft staan waarin de rupsen of poppen van de vlinders kunnen overwinteren. Geschikte vlinderplanten zijn kale jonker, braam en grote kattenstaart. De meest in het oog springende dagvlinders in het gebied zijn oranjetip, klein geaderd witje, boomblauwtje, bruin en oranje zandoogje, landkaartje, dagpauwoog, Icarusblauwtje, citroenvlinder en gehakkelde aurelia. Opvallende dagactieve nachtvlinders zijn de gamma-uil en de zeer zeldzame sint-jansvlinder. In het gebied liggen verscheidene poelen. Poelen waren vroeger drinkplaatsen voor het vee. Nu worden ze aangelegd om kikkers, padden en salamanders te beschermen. In de vroege lente trekken deze diertjes naar de poel om te paren en om eitjes af te zetten. Naast amfibieën komen heel wat andere diertjes in de poelen voor. In of op het water zijn dat wantsen, kevers, slakken en larven van muggen, schietmotten (kokerjuffers), eendagsvliegjes, juffers en libellen. Volwassen juffers en libellen scheren tijdens de zomer over het wateroppervlak op zoek naar een prooi en een geschikte plaats om eitjes af te zetten. In 1993 werden de juffers en libellen
8 | Meander 3
Ringslang © An De Wilde
Jonge steenuil © Frans Emmerechts
in Neerhelst geteld en op naam gebracht. 23 soorten werden er toen waargenomen, waaronder enkele voor de eerste keer: weidebeekjuffer, vuurjuffer, koraaljuffer en kleine roodoogjuffer. In 2010 voerde de poelenwerkgroep Waterleven een grondige ecologische studie uit van een van de poelen. Toen werd nog een nieuwe soort juffer op naam gebracht: de grote roodoogjuffer. Typische moeras- en waterplanten die hier groeien zijn gele lis, watermunt, waterlepeltje, grote waterweegbree, blauwgroene snavelzegge en groengele blaaszegge. Wie in Neerhelst wandelt, kan ook een ringslang tegenkomen. De slang dankt haar naam aan de geelachtige, soms witte vlekken, aan weerszijden van de hals, net achter de kop. Die vlekken zijn zwart afgezoomd en vloeien aan de bovenzijde soms samen en doen denken aan een ring. Ringslangen zonnen graag, maar bij te felle zon zoeken ze schaduwplekjes op. Ze verplaatsen zich relatief snel op het land maar zijn ook goede zwemmers.
Een aantal exemplaren heeft zich via de waterlopen vanuit de Zegge in het gebied gevestigd. Ze jagen er overdag langs de oevers van het water op kikkers en salamanders. Ze zijn ongevaarlijk, niet giftig en zo schuw, dat ze meestal al weg zijn voor een mens ze in het oog krijgt.
Referenties 1 K. Cools, persoonlijke mededeling, 2014. 2 G. De Blust, Wielewaal Natuurreservaat Neerhelst-De Botten, Instituut voor Natuurbehoud, 1993. 3 D. Kennis, ‘De Wielewaal/Stad koopt Geelse natuur’, in Nieuwsblad van Geel, jg. 135, nrs 10 en 24, 1989. 4 A. Stessens, Inleiding tot de toponymie van Geel, KU Leuven, 1924. Stadsarchief Geel. 5 J. Simonis, M. Dekoning, M. Pauwels en L. Janssens, Neerhelst-De Botten, terreinstudie natuurgids, 1991. 6 J. Simonis, ‘Natuurgeweld in Neerhelst-De Botten’, in Meander, jg. 7, nr. 4, 2008. 7 M. Verachtert, ‘Aankopen in Neerhelst’, in Van Nature Uit, Kontaktblad Geelse Natuurgidsen, jg. 17, nr. 4, 1998. 8 E. Vercammen, ‘Mededelingen’, in Fitis, tijdschrift De Wielewaal, afdeling Nete en Aa, jg. 17, nr. 1, 1989. 9 www.geelsevogelaars.be/ tellingenbroedvogels
Nieuws uit het
Bezoekerscentrum Grote Netewoud Europese nacht van de vleermuis Wist je dat vleermuizen niet snakken naar mensenbloed, maar dol zijn op insecten en daardoor zeer nuttig zijn voor de mens? Dat ze door hun ingenieus echolocatiesysteem niet in je haren kunnen vliegen? Dat je met behulp van een batdetector hun voor het menselijke oor onhoorbare geluiden toch kan horen? Je ontdekt het allemaal tijdens de wandeling op zaterdag 29 augustus. Jong en oud is welkom om 20 u in het Bezoekerscentrum. Net voor de schemer intreedt neemt een ervaren gids van Natuurpunt je mee op wandeling in het Grote Netewoud. Gewapend met batdetectoren zal je merken dat er verschillende soorten vleermuizen rondfladderen in onze streek. De wandeling duurt ongeveer 2 uur. Na afloop schenken we nog een drankje en kan je napraten aan het kampvuur. Breng een zaklampje mee.
Groot Vlinderfeest Op zaterdag 1 en zondag 2 augustus organiseert Natuurpunt naar goede traditie weer een nationale vlindertelling. In het hele land worden er in tuinen, velden en natuurgebieden vlinders geteld. Wil jij meer weten over deze mooie, kleurrijke fladderaars? Kom dan op zondag 2 augustus met het hele gezin naar Bezoekerscentrum Grote Netewoud. Om 14 u vertrekt er een gratis wandeling met Natuurpunt-gids die je de vlinders toont in een natuurgebied van het Grote Netewoud. Tussen 13 en 17 u komen kinderen volop aan hun trekken in en rond het Bezoekerscentrum. Er zijn talrijke activiteiten voor hen voorzien zoals knutselen, vlinders leren herkennen, vlinders bestuderen, een geurspel enzoverder. Natuurpunt gidsen beantwoorden ter plaatse al je vragen en in het cafĂŠ en op het terras kan je drankjes en hapjes verkrijgen. Allemaal in het thema vlinders natuurlijk. Deze activiteit is gratis en voor iedereen toegankelijk!
Doe mee met onze wedstrijd tijdens de Kattenfeesten Voor het derde jaar op rij plaatst Natuurpunt een stand middenin het feestgedruis van de Kattenfeesten, het jaarlijkse dorpsfeest in Meerhout. Dit jaar werkten we samen met de VVV en alle standhouders een wedstrijd speciaal voor kinderen uit: wie alle dieren uit het Grote Netewoud terug vindt wint een leuke prijs. Tot zaterdag 22 augustus, Pastoor Van Haechtplein, Meerhout, van 15 tot 19 u!
Bezoekerscentrum Grote Netewoud Watermolen 8, 2450 Meerhout Open op woensdag/donderdag/ vrijdag van 9 tot 17 u en op zondag van 13 tot 17 u Contact: 014/21 34 50 of wim.pauels@natuurpunt.be
juli - september 2015
|9
Twee vlinders draaien snel om elkaar heen en vliegen stijl omhoog. Een luchtig spel van fladderen en parfums. Op warme middagen van mei worden mannetjes rusteloos en gaan in zigzagvlucht op zoek. Wat vos is en beweeglijk fladderen ze achterna. Dat kan bij vergissing ook een boomblaadje of een dikkopje zijn. Op twintig centimeter weet hij of het ros de juiste kleur en geur verspreidt. De eerste sleutel is een geurprikkel. Als het goed ruikt, dartelt hij achterna in cirkelvlucht. Doelbewust blijft hij haar in kringen navliegen als baltspatroon. Zij blijft fladderend in de lucht hangen, terwijl beschrijft hij halve cirkels om haar heen. Dan duikt hij onder haar door om weer vlak voor haar omhoog te zwenken. Bij het klimmen, verliest hij aan snelheid, zodat zij weer onder hem door vliegt. Opnieuw achtervolgen, opvliegen en onderduikelen. Na vele keren landt het wijfje met klappende vleugels op een bloem. Hij komt gelijk neer, gaat onder een rechte hoek naast haar zitten, met de kop naar haar zijkant gekeerd. Onmiddellijk houdt het hevig klapperen op en gaan de vleugels langzaam op en neer. Hij danst nog wild om haar heen. Zij doet haar vleugels open. Als hij haar benadert, klapt ze gauw haar vleugels dicht, hem even speels omhelzend. Terwijl maakt hij een buiging, omarmt haar met de punten van zijn voorvleugel en slaat trommelend met zijn antennes tegen haar achterlijf. Dan gaat hij vlak naast zijn uitverkorene zitten en drukt
10 | Meander 3
zijn uiteinde tegen haar geslachtsopening. Nu stulpt zij geurzakjes uit om haar derde sleutel te verklappen. Een stilzwijgend akkoord dat al meer dan honderd miljoen jaar bestaat. Dieren van papier, levendig mooi, met een fraai kleurenpalet. In mei bereiken ze hun hoogtepunt, in een geurmengeling van bloemen en seksuele feromonen. Ze vliegen op zonne-energie, wegen nog geen halve gram, maar zijn in gewicht de bekoorlijkheid zelf. Is hun schouwspel dan de optelsom? Het antwoord is van een ontroerende eenvoud. Veldparelmoervlinders zijn kunststukken die leven, en ze hebben altijd onder ons geleefd. Maar deze vlinders zijn even bedreigd als de tijger en de condor, al zijn ze kleiner en vallen ze minder op. In Nederland was de veldparelmoervlinder helemaal uitgestorven. Het verdwijnen van onbemeste, schrale graslanden deed hem de das om. Het leek gedaan, maar in Vlaanderen werden in de lente van 1993 langs het kanaal in Balen-Olmen nog veldparelmoervlinders herontdekt op de dijk langs het fietspad. Hier had een kleine relictpopulatie weten te overleven. Wat is een vrijage van deze vlinder zonder smalle weegbree, hun voedselplant. Je vindt die overal, maar de planten moeten schraal, warm en arm staan in een graslandje met bloemen en zonnige plekjes. Langs het kanaal leken alle omstandigheden gunstig. De verloren vlinders werden geteld, de rupsen gezocht en beschermd
door enkele droge takken er omheen te zetten. Maar rupsen hebben slechte manieren. Als ze nog klein zijn gaat dat nog, dan blijven ze dicht bij elkaar in een spinselnest, eenmaal volwassen worden het individualisten en kruipen gewoon over de weg. Ze laten zich doodrijden. Vlinders zijn niet altijd vlinder geweest. Sommigen vinden de dood voor ze kunnen vliegen. Op de kanaaldijk parkeerden de vissers hun auto bovenop de nesten. Na twee jaar zagen de vlindertellers de laatste twee vlinders nog vliegen en was het afgelopen. Een jaar later werd als bij wonder een tweede restpopulatie ontdekt in dezelfde omgeving op een braakliggend bouwland langs de Kapelstraat in Wezel. Vlakbij woonde Theo Bollen, hij had al jaren vlinders in het hoofd en nam de taak op zich om deze parels te redden. Hij maakte afspraken met de eigenaars om de percelen te beheren. Spinselnesten werden gemerkt om die bij het maaien uit te sparen. Terwijl wilde Theo ook volgen hoe deze vlinders gedijen en uitvinden hoe hun levensstrategie verloopt. Ze zitten als rups dicht op elkaar en als vlinder blijven ze ook bij elkaar. Elke moeder zet ongeveer vijftig eitjes af. Dan vermenigvuldigen ze zich snel. Het duurde niet lang en de vlinders staken het vlakbij gelegen kanaal over. Ze koloniseerden daar een schrale koeienweide bestemd als bedrijventerrein. Ver vliegen ze nooit, ze zijn honkvast aan hun omgeving. Het ging
de vlinders even voor de wind. Toch liepen er afspraken verkeerd. Op een dag kwam Bollen de rupsen tellen en hij stond voor een verdord veld, alles zag bruin. Een ijverige boer wilde maïs zetten en had het hele terrein bespoten met herbicide. In een klein strookje aan de rand kon Bollen nog enkele rupsen redden. De maïs mislukte, de weegbree kwam geleidelijk terug, en ook de vlinders. Bollen kreeg tientallen onverwachte hinderpalen in zijn reddingsacties. Niks gaat zomaar, maar hij hield vol tot er weer even een stijging van het aantal vlinders was. Een paar jaar later maaide een paardenfokker de hele boel weer weg. Het was gedaan! Alles van waarde is weerloos. Wij leven in een tijdperk waarin orde en regelmaat een variant zijn van reinheid, waarin de vlinderwereld moet plaatsmaken voor ons. Maar een rommelige vegetatie is een vlaggenschip voor levende juwelen. Iedereen leeft mee met de reuzenpanda, Theo Bollen met de veldparelmoer. Deze vlinders zijn van weegbree gemaakt, ze zijn kwetsbaar, maar tegelijk hoopvol en mooi. Het is een bijna onvindbare dwerg, vergeleken met die bamboebeer. Dat er bijna een mensenleven voor nodig is om de vlinders te leren kennen. Niet bij naam, maar hun doen en laten. Vele ontdekkingen wachten dicht bij huis. Veel is daar niet voor nodig. Alleen een taaie volharding, zoals iemand opbrengt die steeds op zoek is naar de laatste parel. Want zonder te vlinderen wordt het leven saai. Dan weer onverwacht overleefde de parelmoer toch nog, wat verder op een verlaten rugbyveld in Gelderhorsten. Enige tijd hielden ze stand, met goede en slechte jaren. Maar het terrein werd verkocht aan een paardenfokker en alles leek opnieuw te mislukken. Theo verplaatste noodgedwongen dertig nesten naar camping Keiheuvel, enkele naar de zwaaikom in Gompel en naar een terrein aan het vroegere station van Wezel Statie. Schrale graslandjes met smalle weegbree en open mozaïekstructuren, lage en hoge vegetaties met wat kale grond, nectarrijke kruiden zoals knoopkruid, margriet, muizenoortje en biggekruid en een bosrand als beschutting. Bollen bleef volharden. Zo wilde hij een corridor creëren die het mogelijk zou maken om de lijn verder te trekken naar
nieuwe gebieden, zodat eveneens uitwisseling tussen de populaties kon gebeuren. Toch bleef tegenwerking komen. De veldparelmoervlinder was bijna verdwenen. Maar de laatste jaren kwam eindelijk hoop. Niet ver van Gelderhorsten kocht het ANB enkele verlaten akkers in het Vriesput. Ook daar werden rupsen ingebracht. Dit natuurgebied werd geschikt gemaakt en gefaseerd gemaaid. Aarzelend kwam herkolonisatie op gang. In Postel kocht de gedreven natuurkenner Yves Lesseliers enkele hectare aardappelveld naast zijn huis, liet het verwilderen en verschralen tot een bloemenzee. Deskundig pakte hij het aan en zette er in samenwerking met Theo enkele rupsen uit. Een grandioos succes. Na enkele jaren vlogen er honderden veldparelmoers. Dit werd de grote springplank voor herintroductie. Verschillende beheerders van grote natuurgebieden hebben nu een rupsenbank ter beschikking. Schrale terreinen zijn er genoeg. De veldparelmoer is gered. Ook in Nederland vliegen weer veldparelmoers op de Bemelerberg. Er worden geen rupsen meer geteld. Ze zijn intussen bijna ontelbaar. Spinselnesten nog wel, die worden gemerkt met een gekleurd paaltje er naast. Maar weldra is die som ook niet meer te maken en kunnen we allemaal de veldparelmoer in levenden lijve leren kennen in een zorgeloze vlucht. In spiraalvlucht, wielvlucht en dansvlucht. Duikelen, kantelen, wiegelen en dwarrelen. Je reinste acrobatiek. Ze vliegen niet echt. Ze bewegen zich voort als servetten in een rukwind, dwarrelen vooruit en achteruit. Het begin van een nieuwe generatie. Twee vlinders trekken zich samen in een ticker-tapeparade boven de bloemenweide. Ze hebben een ontmoetingsplaats voor hun rendez-vous. Vlindervleugels spreken de vlindertaal. Hun naam is bekend, nu ze terug zijn van weggeweest. Hoewel die naam al vaak is veranderd. Eerst was het melithea-vlinder, vervolgens Dheliavlinder, dan weegbreevlinder of veldvlekvlinder en uiteindelijk werd het veldparelmoervlinder. Welke naam gaan wij hem geven als we hem opnieuw tegen komen? Bollenvlinder!
Veldparelmoervlinder © Theo Bollen (ook op p. 10)
Parende vlinders © Theo Bollen
Achilles Cools (Verschijnt bij Atlas-Contact, Amsterdam) Spinselnest veldparelmoervlinder © Frans Emmerechts
juli - september 2015
| 11
Heb je al gehoord van
WAPENVLIEGEN?
Zilveren moeraswapenvlieg
De prachtwapenvlieg (vrouw) (man, foto rechts)
Wapenvliegen (Stratiomyidae) zijn een familie van de orde van de tweevleugeligen (Diptera), meer bepaald van de onderorde van de vliegen (Brachycera). Het zijn vliegen die er een speciale levenswijze op nahouden. Wereldwijd bestaan er ongeveer 2.690 soorten. Ze zijn vaak metaalkleurig, groengelig tot zwart en hebben een typische vleugeladering met, centraal in de vleugel, een opvallende, min of meer ronde vleugelcel, (de discaalcel). Ze zijn totaal ongevaarlijk en hebben meestal een breed plat achterlijf dat zijdelings onder de samengevouwen vleugels uitsteekt. De meeste volwassen wapenvliegen zijn fervente bloembezoekers. Ze doen zich tegoed doen aan nectar en stuifmeel en zonnen op de vegetatie. Ze vertoeven graag in de omgeving van water.
zeshoekjes op de huid, die kalk bevatten waardoor ze tijdelijke droogte, hoge zoutgehalten en matige waterverontreiniging kunnen overleven. Afhankelijk van de soort ontwikkelen de larven zich deels in het water (stilstaand of stromend), in vochtige grond of in vermolmd hout. Ook zijn er enkele zoutminnende soorten waarvan de larven in zoutwater leven. Ze voeden zich met rottend plantaardig materiaal, dode (micro)organismen en in het water met algen. Wapenvliegenlarven van de aquatische- en semi-aquatische soorten, worden op hun beurt gegeten door allerlei vissen. De vrouwtjes van de boom en bodem bewonende soorten zetten hun zeer kleine eitjes stuk per stuk af. Andere vrouwtjes van de (semi-) aquatische soorten zetten hun eitjes af in peervormige klompjes op planten, die vlakbij het water of boven het water groeien. De mannetjes van diverse soorten vertonen ook zweefgedrag, waardoor ze weleens verwisseld worden met zweefvliegen.
Tekst + Foto’s: Paul Wouters en Marianne Horemans
D
e wapenvliegen hebben hun naam te danken aan de spitse doorntjes, die bij de meeste soorten op het thoracale schildje (scutellum) op het einde van het borststuk voorkomen. Ze komen zelden in grote aantallen voor en hun grootte varieert van 2 tot 17 mm. In BelgiĂŤ komen ongeveer een 46 soorten voor. Ze kennen een
12 | Meander 3
volledige gedaanteverwisseling van ei over larve en pop tot imago. Hun spoelvormige larven zien er vrij variabel uit en zijn aangepast aan het specifieke milieu waarin ze leven. Ze zijn wel allemaal min of meer plat, pootloos en hebben alle een uitstekende kop, waardoor ze eerder doen denken aan pootloze keverlarven. Meestal hebben ze ook een patroon van
De groene glimwapenvlieg (man)
De prachtwapenvlieg
De kleine moeraswapenvlieg
Deze wapenvlieg kan tussen 7 en 9 mm groot worden. Het vrouwtje en het mannetje verschillen van elkaar. Zo heeft het mannetje een glimmend dondergroen borststuk en brons bruine haren op zijn donkergroene achterlijf. Het vertoont zweefgedrag en verdedigt zijn territorium. Het vrouwtje is geheel glimmend en blauwgroen van kleur. De ogen zijn dicht behaard. Volwassen vliegen zijn te zien van mei tot in oktober. Hun larven leven in humusrijke grond en in de strooisellaag, waar zij rottend plantenmateriaal eten. In onze streken komt de prachtwapenvlieg vrij algemeen voor in tuinen, wegbermen, ruderale terreinen, matig bemeste graslanden, akkerranden, bossen enz.
Deze soort heeft een aquatische levenswijze en wordt tussen de 6 en 9 mm groot. Ze komt vrij algemeen voor, vooral in waterrijke gebieden en in rivier- en beekdalen, alsook in moerassen. Ze heeft een groen achterlijf met een zwarte vlek en een zwart schildje met twee tandjes. Op de ogen heeft ze donkere vlekjes met een dwarsband. Imago’s van deze soort, vliegen van eind mei tot begin september.
De herfstmetaalwapenvlieg
De herfstmetaalwapenvlieg
De kleine moeraswapenvlieg (man)
De herfstmetaalwapenvlieg is tamelijk groot, slank en groen, en kan tussen de 10 en 13 mm groot worden. Ze is goed te herkennen aan de twee witte stippen op het gezicht en komt bij ons vrij algemeen voor. De vrouwtjes hebben oranje vlekken op het achterlijf. De mannetjes hebben meestal een lichtgekleurde zij-naad op hun borststuk. Deze wapenvlieg heeft geen tandjes op het schildje. De larven leven in mest en compost. Ze vliegt in twee generaties, nl. een kleine voorjaarsgeneratie van eind mei tot en met begin juli en een sterke najaarsgeneratie van half augustus tot en met eind november. Als biotoop heeft deze wapenvlieg een voorkeur voor natuurlijke tuinen en parken.
De zilveren moeraswapenvlieg Deze wapenvlieg is te herkennen aan de zilverachtige haren op het achterlijf. Ze is zeldzaam en wordt tussen de 7 en 10 mm groot. Ze heeft een schildje met twee tandjes. Deze wapenvlieg kent een semiaquatische levenswijze en vliegt van half april tot en met begin juni. Als biotoop verkiest ze moerassen en vijvers, bij voorkeur met invloed van kwel.
De groene glimwapenvlieg De groene glimwapenvlieg komt algemeen voor en wordt tussen de 4,5 en 5,5 mm groot. Ze heeft geheel zwarte antennen, onbehaarde ogen en de dij van de voorpoten is grotendeels zwart. Ze heeft geen tandjes aan het schildje en een metaalgroen borststuk. De soort komt voor in vochtige bossen, struwelen, tuinen en vochtige terreinen. Volwassen groene glimwapenvliegen zijn te vinden van half mei tot half september. De larven leven in mest, compost en bladafval.
De kleine moeraswapenvlieg (vrouw)
juli - september 2015
| 13
J’ACCUSE…! Tijdens de zomer van 2014 kocht Natuurpunt in het Griesbroek in totaal ca. 6 ha aaneengesloten gebied aan. Dit gebied bestond uit een complex van 18 visvijvers met ‘weekendverblijfjes’. De vorige eigenaar verhuurde de vijvers aan particulieren, die hier hun eigen stukje natuur afschermden. Omdat Natuurpunt begrip opbracht voor de situatie van de huurders, werd afgesproken dat het complex ontruimd zou worden tegen 1 april 2015. Dit gaf hen de gelegenheid om nog een volledige zomer hun privéstukje natuur te gebruiken, en daarna voldoende tijd om het terrein te ontruimen. Op 1 april heeft de afdeling NP Balen-Nete voor het eerst dit domein bezocht. Tot onze ontsteltenis was het ter plaatse een echte ravage. Verspreid over het gebied werden allerhande afvalstoffen aangetroffen, op verschillende plaatsen zijn stookresten aanwezig, weekendverblijven werden in abominabele staat achtergelaten,… Tevens werden er massale hoeveelheden golfplaten met het kankerverwekkende asbest aangetroffen, dikwijls gebruikt om vijvers af te boorden. Ik beschuldig deze mensen dan ook van woordbreuk en misbruik van vertrouwen. Natuurpunt is inmiddels gestart met het opruimen van al dit afval. Daarna wordt een plas-dras gebied gecreëerd, dat zal bestaan uit een mozaïek van broekbos, rietveld en open water. Tevens wordt o.a. een uitkijktoren gebouwd en een knuppelpad aangelegd. En vooral, dit gebied wordt opengesteld voor iedereen die van een stukje mooie natuur wil genieten.
Rudi Rademaekers
14 | Meander 3
Activiteiten MEANDERLAND
Op wandel met Natuurpunt in het elzenbroekbos van het Buitengoor © Frans Emmerechts
zondag 21juni -18 oktober ›› FUTUUR•NATUUR wandelroute Ham • Cultuur-in-de-natuur route in natuurgebied Veldhovenheide en tentoonstelling met werk van een 40 tal kunstenaars, dichters en vrijwilligers. • zie elders in dit nummer en www.natuurpuntham.be zondag 28 juni ›› Zomerexcursie Molse Netevallei in Balen • I.s.m. De Gagel: ‘Had ik dat geweten...’ Nieuwe natuurstukken in beheer. • Kom die mee ontdekken op deze excursie! • Afspraak: 14 u parking hoek Vaartstraat en Boudewijnlaan, Balen. • Einde: ca. 16.30 u. • Info: Luc De Groof 0494/29 79 49. zaterdag 4 juli ›› Plantenwerkgroep Thalictrum Poel De Vos en perceel • Afspraak: Aqua-ski, Kemeldijk, Geel. Van 9 tot 12 u. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zondag 5 juli ›› Feestelijke opening van ‘Den Hof’ in Dessel • Van 10 tot 18 u opent de Samentuin ‘Den Hof’ in Dessel officieel haar poorten. • Kom en ontdek wat je in de tuin allemaal kan beleven! Voor jong en oud valt er heel wat te genieten: Proefde je al eens lijsterbessencrème of paardenbloemgelei, of had je al eens een heerlijk glaasje bio-appelsap aan je lippen? Heerlijke pannenkoeken, muziek en nog zoveel meer vind je in en rond de natuurtuin aan het woon- en zorgcentrum. • Meer info elders in dit nummer.
zondag 5 juli ›› Zomerwandeling in de Vloyen in Meerhout • Genieten van mooie natuur? Dat kan vlak bij het bezoekerscentrum aan de watermolen. • Afspraak: parking bezoekerscentrum (hoek Lil), Meerhout om 14 u. • Einde rond 16.30 u. • Info: doxjo@belgacom.net of 0494/42 35 78. zaterdag 11 juli ›› Plantenwerkgroep Thalictrum Poel Westerlo en perceel • Afspraak Marlybrug, komende van Westerlo net voor de Netebrug. • Van 9 tot 12 u. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zondag 12 juli ›› Big Jump in de Grote Nete aan de Straalmolen in Balen • Spring mee in de Grote Nete om aandacht te vragen voor proper water. De omgeving rond de Straalmolen, één van de laatste nog beroepsmatig werkende watermolens, wordt voor één dag omgetoverd tot een unieke springlocatie voor jong en oud met tal van randactiviteiten. Voor je eigen veiligheid: spring enkel met schoeisel. • Welkom vanaf 13 u (Straalmolen, Watermolenweg 2, Balen). • Parking beperkt. Kom zoveel mogelijk met de fiets! • Einde rond 18 u. • Info: Eef Weetjens 0485/93 10 94 en op pagina 22 en 23 in dit nummer.
juli - september 2015
| 15
Activiteitenkalender zaterdag 18 juli ›› Ecologische Werkgroep Meanderland De Vennen Balen • Inventarisatie van enkele percelen aan de Grote Hoofdgracht. • Afspraak: om 9 u op Vennen (=straatnaam), 2490 Balen. • Einde: 12 u. • Info: paul.wouters1@telenet.be of 0496/51 02 79. zondag 19 juli ›› Natuurpunt zomerterras in Ecocentrum De Goren in Mol • Met infosessies schenkingen en legaten (om 11 u én om 15 u) en een eerste kruidentocht o.l.v. een herboriste met start om 13.30 u. • Leer nu zomerkruiden kennen en gebruiken met proevertjes achteraf op het terras. Het Natuurpunt zomerterras zal geopend zijn van 10 tot 18 u. Iedereen, ook niet wandelaars, altijd welkom! • Meer info schenkingen en legaten elders in dit nummer. • Info kruidentocht bij tamaravanaelst@yahoo.com. dinsdag 21 juli ›› Ecologische Werkgroep Meanderland • Uitstap naar het Nationaal Park Hoge Kempen, Mechelse Heide. • Plaats van afspraak: toegangspoort op de parking naast camping Salamander, Joseph Smeetslaan 280, 3630 Maasmechelen. • Einde omstreeks 17.30 u aldaar. • Info: paul.wouters1@telenet.be of 0496/51 02 79. Graag een seintje geven vooraf als je meegaat. Carpoolen is dan mogelijk. vrijdag 24 juli ›› Film Song from Forest - Ham • Bijzondere docu over een volk , muziek en natuur in Centraal-Afrika, vertoond door NP Ham in het kader van Zomer-
Verteller Frans Hoes in actie met verhaal over bijen© Jan Albrecht
16 | Meander 3
sinemah Ham • Openlucht cinema bij goed weer. Start film vanaf duisternis. Binnen bij regen. Cafe geopent vanaf 20:30 • Oude Pastorie, Pastoriestraat, Ham • Info: www.natuurpuntham.be zondag 26 juli ›› Dagtocht Arendonk - Reusel • Landschapswandeling op de grens Arendonk (B) - Reusel (NL). • Een wandeling van om en bij de 15 km doorheen een voor velen onbekend gebied. We passeren langs het Hoge Vijverbos in Arendonk, prachtig bosgebied beheerd door het ANB. Nadien zetten we onze verkenningstocht verder over de Nederlandse grens. Het heide- en landduinencomplex van de Zwarte Heide en het natuurinrichting project Beleven (toch al wel gekend bij onze vogelaars). Kortom een boeiende kennismaking met een grensoverschrijdend en aaneengesloten natuurgebied van meer dan 700 ha. En dat allemaal in onze eigen achtertuin. • Afspraak om 9.15 u op de markt in Dessel (carpooling). • Picknick en mooi weer niet vergeten! • Info: Paul Verhoeven, hurricane.james@skynet.be of 014/31 67 85. zondag 2 augustus ›› Vlinderwandeling in de Vennen in Balen • De Vennen heeft zich ontwikkeld tot een bloemrijk gebied, waar je bij zonnig weer talrijke vlinders ziet rondfladderen. Eén van onze gidsen zal je tijdens deze wandeling meer vertellen over de soorten die je zal ontdekken, hun waardplanten en andere wetenswaardigheden. • Afspraak: parking FC Cools, Peer Luytendijk te Balen om 14 u. • Info: Jan Mallants 014/81 70 09 of Denis Mertens 014/30 90 65
Zondag 2 augustus ›› Groot Vlinderfeest in Bezoekerscentrum GNW in Meerhout • Tussen 13 en 17 u komen kinderen volop aan hun trekken in en rond het Bezoekerscentrum. Er zijn talrijke activiteiten voorzien zoals knutselen, vlinders leren herkennen, vlinders bestuderen, een geurspel enzoverder. Om 14 u vertrekt er een wandeling met Natuurpuntgids die je de vlinders toont in een natuurgebied van het Grote Netewoud. • Meer info elders in dit nummer. zaterdag 8 augustus ›› Ecologische Werkgroep Meanderland • Inventarisatie van alles wat leeft en bloeit op het heideterrein ‘oud stort’ van Mol De Maat/Verkallen. • Afspraak: 9 u, Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, 2400 Mol. • Einde om 12 u. Info: paul.wouters1@telenet.be of 0496/51 02 79. zaterdag 15 augustus ›› Plantenwerkgroep Thalictrum • Raapbreuken, Netearm +ruigte. • Afspraak: parking TenniscentrumTer Heide, Lichtaartseweg 216, Herentals. Van 9 tot 12 u. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zondag 16 augustus ›› Natuurpunt zomerterras in Ecocentrum De Goren in Mol • Van 13 tot 18 u met om 13.30 u een tweede kruidentocht o.l.v. herboriste Tamara Van Aelst. Leer onze (on) kruiden kennen en achteraf kan je ervan proeven met een zelfbereid drankje of een frisse Gageleer (ook kruidig!). Ook niet-wandelaars zijn altijd welkom. • Info: tamaravanaelst@yahoo.com of jefsas@skynet.be. zaterdag 22 augustus ›› Kattenfeesten in Meerhout. • Dit jaar werkten we samen met de VVV en alle standhouders een wedstrijd speciaal voor kinderen uit: wie alle dieren uit het Grote Netewoud terug vindt wint een leuke prijs. Tot dan! • Meer info elders in dit nummer. zondag 23 augustus ›› Plantenwerkgroep Thalictrum • Daguitstap naar Sint Martens Voeren. • Afspraak: Parking Cantharel, Berg 17, Sint Martens Voeren. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zaterdag 29 augustus ›› Nacht van de Vleermuis in De Rammelaars • vleermuizenterras opent vanaf 18:00 • 19:30/20:00 start schemerwandeling • vleermuizenfilmpjes doorlopend en surprise speelfilm 21u45 • Afspraak Natuur.huis De Rammelaars, Broekstraat z/n, Ham. • Meer info: www.natuurpuntham.be • mail: activiteiten@natuurpuntham.be
Herfstspin © Frans Emmerechts
april-juni 2015
| 17
Activiteitenkalender zaterdag 29 augustus ›› Werken en wandelen op De Wurft in Mol-Postel • Werkvoormiddag (=boompjes trekken) en namiddag excursie op De Wurft. • Afspraak om 8.45 u op parking Den Diel (Sas 3) voor carpool of om 9 u bij Yves Lesseliers op De Wurft. Picknick meebrengen als je de hele dag blijft. • Afspraak voor de namiddagexcursie over de Wurft en Koemook: 13.30 u op parking Den Diel Mol (Sas 3) of 13.45 u bij Yves zelf. Ook de deelnemers aan de cursus roofvogels worden dan verwacht voor een eerste praktijkles. • Meer info: jefsas@skynet.be of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60. zaterdag 29 augustus ›› Europese nacht van de vleermuis • in Bezoekerscentrum GNW in Meerhout. • Jong en oud is welkom om 20 u in het Bezoekerscentrum. Net voor de schemer intreedt neemt een ervaren gids van Natuurpunt je mee op wandeling in het Grote Netewoud. Gewapend met batdetectoren zal je merken dat er verschillende soorten vleermuizen rondfladderen in onze streek. • De wandeling duurt ongeveer 2 uur. Na afloop schenken we nog een drankje en kan je napraten aan het kampvuur. Breng een zaklampje mee! • Meer info elders in dit nummer. maandag 31 augustus ›› Poelenwerkgroep Waterleven • Om 14 u 2de bemonstering poel 677a Westerlo, Marlybrug. Van 18 tot 22 u determinatie waterdiertjes in lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. maandag 31 augustus ›› Cursus roofvogels • Theorieles 1 - Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, 2400 Mol om 19.30 u. Lesgever Koen Leysen van NP-Educatie. • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. • Deze cursus is met 30 deelnemers VOLZET ! Niet meer inschrijven dus, maar je kan wel mee op de laatste praktijkles op 31 oktober: een busreis naar het Verdronken Land van Saeftinghe. Ook hiervoor tijdig inschrijven bij jefsas@skynet. be, 0499/34 62 60 want ook de plaatsen in de bus zijn beperkt! zondag 6 september ›› Heidewandeling over Verkallen in Mol • Met officiële opening van het heidepad over ‘t ‘oud stort’ van Mol. • Kom kennis maken met een bloeiende heidegemeenschap vol leven en kleuren! • Afspraak om 9.30 u aan Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, 2400 Mol. Na de wandeling word je nog getrakteerd op een kleine receptie in het Ecocentrum. • Wil je hier van meegenieten, gelieve dan hiervoor in te schrijven voor 3 september bij jefsas@skynet.be of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60.
18 | Meander 2
zondag 6 september ›› Heidewandeling • in Malesbroek/de Hutten en de Keyfheide in Meerhout. • Duinen en heide! Hier en daar hebben we nog een relict van dit biotoop. Natuurpunt werkt aan herstel van dit waardevolle Kempens landschap. • Afspraak: aan taverne Luihoeve, Bredestraat 62, Meerhout om 14 u. • Einde rond 16.30 u. Info: luc.van.den.bergh@telenet.be of 0499/63 20 07. maandag 7 september ›› Poelenwerkgroep Waterleven • Om 14 u 2de bemonstering poel Geel. • Afspraak: Aqua-ski, Kemeldijk, Geel. Van 18 tot 22 u determinatie waterdiertjes in lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. dinsdag 15 september ›› Plantenwerkgroep Thalictrum Planning 2016 • Afspraak: van 20 tot 22 u in lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zondag 20 september ›› Wandeling in de vallei van de Larumseloop in Geel • De vallei van de Larumseloop heeft heel wat te bieden, ze stroomt door 3 natuurgebieden voor ze in de Kleine Nete uitmondt: door Neerhelst, de Mosselgoren en de Zegge. • Afspraak: Larumsebrugweg aan kanaal in Geel om 14 u. • Einde rond 16.30 u. Info: leon.dille@telenet.be of 0498/18 67 46. zondag 20 september ›› Excursie in de Molse Netevallei • Op zoek naar grote grazers. • Afspraak om 14 u aan Casino Mol-Gompel, Owenslei 6. • Info: guy.hannes@skynet.be of 014/31 71 54. maandag 21 september ›› Poelenwerkgroep Waterleven • Van 18 tot 22 u determinatie waterdiertjes in lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zaterdag 3 oktober ›› Eurobirdwatch op trektelpost Lommel-Maatheide • Samen met NP-Noord-Limburg. Europese simultaantrektelling van alle overkomende trekvogels vanaf de bouwkeet op Maatheide. Afspraak: vanaf zonsopgang tot ... ? Bij mooi trekweer ben je daar de hele dag welkom als je wat wil bijleren of gewoon wil komen meegenieten van de soms spectaculaire najaarstrek. • Voor de resultaten van vorig jaar: zie www.trektellen.nl bij België onder telpost Kristallijn-Maatheide. • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. zaterdag 10 oktober ›› Natuurfotografie in ‘t Kristallijn in Mol • Eerste dag van drie opeenvolgende weekends tentoonstelling natuurfoto’s van leden-natuurfotografen. • Info: jef.eykmans@telenet.be of fred.nevelsteen@telenet.be.
S.O.S.
het bijenvolk is in nood!
Herhaaldelijk lezen we in krant of tijdschrift, of horen we in andere media dat bijenvolken de winter niet hebben doorstaan en massaal verdwijnen. Dit stellen we niet alleen vast bij de honingbijen, maar ook bij wilde bijen en hommels. Dramatisch, want bijen zijn gekend als de belangrijkste bestuivers van heel wat land- en tuinbouwgewassen en van wilde planten in de natuur. Ze hebben een significante economische waarde en moeten als onontbeerlijk beschouwd worden in onze voedselproductie. Evident dat in de moestuin het belang van deze bestuivers niet te overzien is en dat elke tuinier alles in het werk zal stellen om bijen aan te trekken. Wormkruidbij  Š Frans Emmerechts
W
ilde bijen zijn solitair d.w.z. dat ieder vrouwtje haar eigen nest maakt en zelf haar eitjes legt. Sommige bijensoorten zijn socialer. Ze wonen in hetzelfde nest en verdelen de taken. Honingbijen en hommels leven in kolonies en enkel de koningin legt eitjes. Verschil is dat als het goed gaat de koninginhoningbij met enkele werksters de winter overleeft, maar bij hommels is het alleen de koningin die in het voorjaar een nieuw volk opstart. Bijen, in tegenstelling
tot wespen die ook prooien vangen, voeden zich alleen met stuifmeel en nectar. De oorzaken van de achteruitgang zijn van velerlei aard. Bijen zijn zeer gevoelig aan pesticiden en vooral het gebruik van neo-nicotinoĂŻden bij de behandeling van plantenzaden, waardoor de plant van binnenuit beschermd is tegen vraat is nefast. Deze giftige stoffen komen ook in het stuifmeel en de nectar terecht. Ook het gebrek aan bloemen in onze weilanden en akkers door een toenemend
gebruik van meststoffen en pesticiden veroorzaakt een gebrekkig voedselaanbod voor het bijenvolk. Ook onze tuinen met hun nette geschoren gazonnetjes en buxushaagjes ogen maar al te steriel. Een bloemrijke tuin kan een meerwaarde zijn voor bijen. Ze hebben gans het jaar bloemplanten nodig en allerlei wilde hoekjes om hun nest te maken. Ik wil de lezer hier ook nog eens geruststellen: ondanks dat sommige bijen vaak gelijken op wespen, steken zij niet. Alleen
april-juni 2015
| 19
Honingbij © Frans Emmerechts
de vrouwtjes beschikken over een angel en deze is niet sterk genoeg om door de mensen huid heen te prikken. Hommels kunnen dat wel, maar doen dit alleen als hun leven bedreigd wordt. Honingbijen kunnen slechts eenmaal steken, omdat hun angel bezet is met weerhaakjes en bij het terugtrekken een gedeelte van de ingewanden mee naar buitenkomt, waardoor de bij zal sterven.
Hoe kunnen we het tij nog keren? Bijen en de landbouw. Zoals eerder geschreven zou een mindere mestgift en vermijden van pesticiden, een belangrijke stap voorwaarts betekenen in het beschermen van de bijenvolken. Wie in Nederland fietst, is het zeker opgevallen dat het aanleggen van bloemrijke akkerranden ook voor de mens een aangename meerwaarde betekent. Vaak zaait men witte klaver voor de honingbijen en rode klaver voor de bijen en hommels met een lange tong. Deze laatsten zijn het meest bedreigd door de afwezigheid van vlinderen lipbloemigen in het landschap. Klavers worden niet meer gebruikt in de landbouw als veevoer of groenbemester. Ook incarnaatklaver en Phacelia wordt vaak ingezaaid in de akkerrand en deze trend vindt ook in Vlaanderen stilaan opgang. Trage wegen, taluds, hagen en houtkanten, weidepalen bieden nestgelegenheid voor bijen en hommels. Ook in de industrie biedt een omschakeling van braakliggende percelen naar bloemrijke graslanden een interessante
Rosse metselbij © Frans Emmerechts
oplossing. Aanleg van groendaken, aanschaf van bijenhotels en aanplanten van bijenplanten zoals wilg, klimop en winterlinde zou zeker passen in het ecologisch imago dat bedrijven ons graag voorhouden.
En wat kan de gemeente voor zijn bijen doen? Parken en plantsoenen bieden heel wat mogelijkheden. Geen meststoffen, geen pesticiden gebruiken, zo zullen de perken bloemrijker worden. Liefst aanplanten van inheemse planten. Uitheemse lindes bijvoorbeeld verlengen het drachtseizoen voor honingbijen, maar maken meer slachtoffers bij hommels. Zij zijn zwaar en moeten teveel werk investeren (rondvliegen) om hun nodige kostje bijeen te schrapen en vallen dan uitgeput op de grond. Japanse duizendknoop en reuze
Roodharige wespbij © Frans Emmerechts
20 | Meander 3
balsemien zijn wel goede drachtplanten, maar invasieve exoten en worden door de provincie bestreden. Liefst geen klimop snoeien in volle bloei. Het is de voorraadkamer niet alleen voor bijen, maar ook voor wegtrekkende vlinders zoals atalanta’s, die hun buikje nog eens vol eten vooraleer aan de grote trek te beginnen.
Bijen in het natuurgebied? Gefaseerd maaien geeft kleinschalig voordeel en is belangrijk niet alleen voor bijen, maar ook voor vlinders. Dit beheer wordt vaak nagestreefd in de reservaten van Natuurpunt. Braamstruwelen en ruigten voorzien, oude weidepalen als nestplaats behouden staan op het lijstje van maatregelen ter bescherming van de bijenpopulatie. Wilgen zijn driesterrenrestaurants voor de bijen en belangrijk genoeg om te beheren.
Wat kunnen wijzelf betekenen voor de bijtjes? Misschien wat minder netjes zijn in de tuin. Bijtjes vinden een nestplaats in de spouwmuur of in een holte in de grond, tussen dorre takken en bladeren van de houtwal. Snoei de frambozen niet tot op de grond, maar een 30 cm boven de grond. Sommige metselbijen maken hun nest in deze holle stengels. Een ongebruikte vogelnestkast kan dienen of maak zelf een speciale hommelnestkast. www. hummelfreund.com. Je hoeft echt geen handige Harry te zijn om een bijenhotel te maken en op internet vind je allerhande modellen. Je kan allerhande holle stengels gebruiken van riet, sedum, vlier, aardpeer enz. Opletten voor splijten, rafels of bramen. Geen plastiek of glas gebruiken, schimmelt. Je kan ook gaten boren van diverse grootte in hard en kurkdroog hout (eik, kastanje, es, robinia). Je kan ook boorgangen maken in baksteen, geen Ytong of snelbouw. Deze gaten zijn te groot, te poreus te heet in de zomer, vochtopslorpend. Nog een laatste aandachtspunt bij het plaatsen van de hotels: hang ze naar het zuiden gericht, in de zon, uit regen en wind en vasthangend. Naast een nestplaats moeten we ook voedselbronnen voorzien. Hommels hebben gans het jaar door voedsel nodig, zorg dus voor steeds wisselend voedsel. Zet bloemen en kruiden tussen de tuingewassen. In de lente zijn kruiden als tijm, marjolein,
munt en citroenmelisse evenals (pronk) erwten aantrekkelijk voor bijen. In zomertijd kan Oost-Indische kers onder fruitbomen aangeplant de hommels lokken en zo zorgen voor bestuiving en ziektebestrijding. Bernagie bij aardbeien zorgt voor meer en grotere vruchten, die bovendien beter houdbaar zijn. Tomaten en bonen worden ook zeer gegeerd door het vliegend volkje. In de herfst zijn vooral de zeer nectarrijke Phacelia en de mosterdplantjes de aandachtstrekker. Honingbijen kunnen ook aan deze laatste niet weerstaan. Tot de topplanten van de bijen behoren wilg, meidoorn, vingerhoedskruid, slangenkruid, kattenstaart, ossentong, klokjes, rolklaver, lathyrus, salie ,tijm en marjolein. Nogmaals wil ik pleiten voor het gebruik van inheemse planten en verwijs dan ook naar :www.plantvanhier.be. Toch ook nog eens volgende bemerking lezen. In het Velt-nummer 4 van 2014 schrijft men het volgende: ‘Mensen die met de beste bedoelingen (onder andere om bijen aan te trekken) gekochte planten en bloemen in hun tuin zetten beseffen niet dat deze vol bestrijdingsmiddelen zitten. Tot deze conclusie kwam Greenpeace Nederland na aankoop in tuincentra van 69 monsters van 31 verschillende populaire planten, bollen en heesters die aantrekkelijk zijn voor bijen en hommels. Slechts één monster bevatte geen residu’s van pesticiden, in de overige zijn sporen van 505 bestrijdingsmiddelen aangetoond en gemiddelde van 7 per plant. Op meer dan de helft van
Bijenhotel in Zammelsbroek © Frans Emmerechts
Bijenhotel NP-huis © Jeannine Simonis
Gestapeld hout met geboorde gaatjes van verschillende grootte © Frans Emmerechts
de planten zaten zelfs pesticiden die in Nederland of de EU niet zijn toegelaten. Nogmaals, het is fijn dat men opkomt voor de bijen en insecten en heel erg jammer is het wel dat je niet ongestoord planten, bollen of struiken kan kopen ,want hierdoor(pesticiden)gaat de populatie nog harder achteruit.’ Wil je nog meer weten over het interessant bijenvolkje dat wij zo hard nodig hebben dan verwijs ik naar http://www.bestuivers.nl/Publicaties/ Gasten-van-bijenhotels.
Jeannine Simonis Hommel © Frans Emmerechts
juli - september 2015
| 21
BIG JUMP OP 12 JULI aan Straalmolen Balen Big Jump voor proper water De Big Jump is een internationale ecologische ludieke actie die jaarlijks plaatsvindt om de povere waterkwaliteit van rivieren en waterlopen onder de aandacht van een breed publiek te brengen. Op verschillende plaatsen in Europa springen mensen op dat moment gelijktijdig in rivieren, vijvers en kanalen om de vraag naar proper en gezond (zwem)water kracht bij te zetten. De actie ontstond in Duitsland aan de oevers van de Elbe. Deze rivier vormde tot 1990 een deel van de grens tussen Oost- en West-Duitsland en was op dat moment de meest vervuilde rivier van Europa. Na de Duitse hereniging werden grote inspanningen ondernomen om de waterkwaliteit te verbeteren, met resultaat. Om deze onderneming te steunen sloegen verschillende milieubewegingen de handen in elkaar voor een ludieke actie, waarbij duizenden mensen tegelijk in het water zouden
22 | Meander 3
springen. Na de eerste editie in 2002 is de Big Jump op korte tijd uitgegroeid tot een internationaal succes. In 2005 vond de Big Jump plaats in 22 landen op meer dan 250 locaties, met meer dan 250 000 deelnemers en toeschouwers. In 2011 waren er 16 Big Jumps in Vlaanderen. Maar het was de Big Jump van 2013 die alle records brak met 3800 springers en 10 247 toeschouwers op 23 verschillende locaties in Vlaanderen. Door massaal en op hetzelfde tijdstip in het water te springen zet de Big Jump campagne de burgers aan om hun rivieren te heroveren om zo de krachtige band die er was tussen mens, dier en water te herstellen. Deze bewustmaking is essentieel voor het herstel van rivieren en wetlands – een Europese uitdaging verwoord in de Europese Kaderrichtlijn Water. Tegelijkertijd is het een krachtig signaal naar de beleidmakers voor het voeren van een Europees en regionaal waterbeleid. Ondanks zware
© Dieter Telemans
inspanningen en investeringen voor zuivering van afvalwater, komt nog steeds vervuild water in onze rivieren terecht. De Europese Kaderrichtlijn Water vereist dat het oppervlakte- en grondwater in Europa tegen 2015 van goede ecologische kwaliteit is. Dat gaat verder dan de gekende chemische waterkwaliteitsnormen en omvat ook doelstellingen voor waterbeestjes (macroinvertebraten), plankton, planten en vissen.
Big Jump in Grote Nete aan Straalmolen Voor de vermoedelijk laatste editie van de big jump (althans onder de huidige vorm) besliste Natuurpunt, afdeling Balen-Nete, om ook een Big Jump te organiseren in de Grote Nete. Ook wij zijn immers overtuigd dat kanovaarders, duikers, vissers en vissen, natuurliefhebbers, booteigenaars, zwemmers en andere waterdieren moeten kunnen genieten van water dat bruist van het leven. De omgeving rond Straalmolen, één van de laatste nog beroepsmatig werkende watermolens, wordt voor één dag omgetoverd tot een unieke springlocatie voor jong en oud met tal van randactiviteiten, waaronder een live afvissing door het ANB. Ook worden die dag de plannen voor de aanleg van een visdoorgang aan Straalmolen en omvorming van de vijvers door het ANB toegelicht. De omgeving gaat er dus binnenkort grondig veranderen en wie weet volgt in de toekomst ook nog een visdoorgang stroomopwaarts aan de Hoolstmolen.
Spring jij ook mee in de Grote Nete? Safety first! Ondanks de verplichte veiligheidsmaatregelen en de aanwezigheid van redders en hulpdiensten blijven er altijd risico’s. Daarom deze raad aan alle springers: hou je eigen veiligheid en die van anderen in het oog! • Wees altijd voorzichtig • Spring met schoeisel • Duik niet en hou je hoofd boven water • Kinderen jonger dan 12 jaar mogen enkel onder begeleiding van een volwassene springen • Slik geen water in tijdens het zwemmen • Springers die te veel alcohol hebben geconsumeerd mogen niet mee springen • Springers moeten zich bewust zijn van het gevaar van hydrocutie Zie je het niet zitten om mee te springen, geen probleem! Sympathisanten en supporters zijn van harte welkom en kunnen genieten van allerhande workshops, demo’s en initiaties. Parkeren is mogelijk aan Centennial city (Vloedbeemden 44, 2491 Olmen-Balen) vanwaar de springlocatie te bereiken is via een korte natuurwandeling, en aan één zijde langs Straal. Het totaal aantal plaatsen is echter beperkt, dus kom zoveel mogelijk met de fiets! Noteer alvast 12 juli, van 13 tot 18 u in jullie agenda en hopelijk brengt weervrouw en campagnebeeld Sabine Hagedoren ons mooi weer die dag. Meer info op www.bigjump.be
Proper water in 2077? Als we aan dit tempo blijven verdergaan, zal het zo lang duren vooraleer onze waterlopen weer ecologisch gezond zijn. Onze waterlopen worden nog elke dag vervuild. Door de industrie, de landbouwsector én door huishoudens – door ons allemaal. Om onze politici eraan te herinneren dat het ook anders kan, springen in heel Europa duizenden mensen het water in op 12 juli 2015. Toon dat jij ook geeft om proper en leefbaar water en spring mee, samen met Natuurpunt, GoodPlanet Belgium en Bond Beter Leefmilieu op één van de 30 locaties in Vlaanderen.
Een organisatie van
In samenwerking met
Met steun van
tekst: Eef Weetjens en Wendy Thys
juli - september 2015
| 23
OFFICIËLE OPENING
van het heidepaadje over’t ‘Oud Stort’ van Mol Op zondag 6 september is elke natuurliefhebber uitgenodigd voor een heidewandeling over Verkallen, met de officiële opening van het heidepaadje over ‘t ‘oud stort’ van Mol. Kom mee kennis maken met een bloeiende heidegemeenschap vol leven en kleuren! Afspraak om 9.30 u aan Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, 2400 Mol. Na de wandeling word je getrakteerd op een kleine receptie in het Ecocentrum. Wil je hier van meegenieten, gelieve dan in te schrijven vóór donderdag 3 september bij jef.sas@skynet.be ; 014/31 26 57 of 0499/34 62 60.
OPENING NATUURTUIN
‘Den Hof’ in Dessel: Tuinfeest! Op zondag 5 juli, van 10 tot 18 u, opent de Samentuin ‘Den Hof’ in Dessel officieel haar poorten. Bewoners van Alfons Smet Residenties en vrijwilligers van Natuurpunt Netebronnen en Den Bunt staken onder leiding van Natuurpunt Educatie hun handen uit de mouwen om de tuin vorm te geven. Kom en ontdek wat je in de tuin allemaal kan beleven! Voor jong en oud valt er heel wat te genieten: Proefde je al eens lijsterbessencrème of paardenbloemgelei, of had je al eens een heerlijk glaasje bio-appelsap aan je lippen? Heerlijke pannenkoeken, muziek en nog zoveel meer vind je in en rond de natuurtuin aan het woon- en zorgcentrum. Meer informatie vind je binnenkort op de website van Natuurpunt Netebronnen, natuurvereniging Den Bunt, Alfons Smet Residenties en op de website van Natuurpunt Educatie. Het project kreeg de steun van de Vlaamse Landmaatschappij. Gidsen die in de namiddag een handje willen toesteken/rondleiden mogen zich melden bij: educatie@natuurpunt.be.
Joke Flour
Natuurpunt Netebronnen
24 | Meander 3
Dagkoekoeksbloem (boven) en Rode klaver (hieronder) © Karel Verbruggen
DE NATUUR
Interesse om Natuurpunt op te nemen in je testament?
in jouw testament
Neem een goed doel op en bescherm zo meer natuur voor de volgende generaties. Zo 19 juli 2015
Door een testament op te maken, kan je jouw nalatenschap geven aan een goed doel zoals Natuurpunt. Met die inkomsten kan Natuurpunt nog meer natuur beschermen. Erfenissen zijn steeds meer van belang om de biodiversiteit te behouden voor de volgende generaties.
Er bestaan verschillende formules. Ken je bijvoorbeeld al het duolegaat? Een manier om iets na te laten aan het goede doel zonder je erfgenamen (familie of vrienden) ook maar iets te kort te doen. Zij erven immers vrij van successie: een win-winsituatie voor je familie of geliefden én de natuur.
2 INFOSESSIES OP ZONDAG 19 JULI
Spreker is Joost Verbeke, contactpersoon voor schenkingen en legaten bij Natuurpunt. Hij biedt een overzicht van de mogelijkheden en de fiscaal voordeligste formule aan de hand van praktische voorbeelden. LOCATIE Ecocentrum De Goren, klaslokaal Postelsesteenweg 71 • 2400 Mol 11u Ontvangst vanaf 10u30 bij koffie en een stuk taart. De presentatie gaat door van 11u tot 12u30 15u Ontvangst vanaf 14u30 bij koffie en een stuk taart. De presentatie gaat door van 15u tot 16u30.
Na afloop kan je onder vier ogen je persoonlijke vragen stellen. Inschrijven hoeft niet, maar we horen graag van je komst: Joost Verbeke • joost.verbeke@natuurpunt.be 015-29 72 49 • 0477-20 47 27
A5 advertentie legaten 19 juli mol 4-2015.indd 1
27-4-2015 12:57:58
Nacht van de Vleermuis
Zaterdag 29 Augustus De Rammelaars • Vleermuizenterras vanaf 18u • Schemerwandeling vanaf 19u30 • kampvuurtje • Vleermuizenfilmpjes doorlopend • Surprise film 22u • zaklantaarn niet vergeten
www.natuurpuntham.be
juli - september 2015
| 25
FUTUUR
21 juni tot 18 oktober
NATUUR
Is de natuur nog een schuilplaats? Zal de wereld overgenomen worden door mieren? Wat voor bloemen zullen we zien bloeien?
H
oe ziet de toekomst er uit? Zijn er dan plastic panda’s? Door bezoekers en wandelaars op een speelse manier te verrassen wil Futuur•Natuur aanzetten tot denken rond ontwikkelingen in de natuur. Kunstenaars en vriiwilligers maakten in Natuurgebied Veldhovenheide. een 30 tal kunstwerken geïnspireerd op een veranderende natuur
Wat is er allemaal te doen? FUTUUR•NATUUR bestaat uit een wandelroute, een tentoonstelling op verschillende locaties in Ham, een FUTUUR•NATUUR café en een paar films in de serie zomercinemah die aansluiten op FUTUUR.NATUUR
Project Het cultuurproject FUTUUR•NATUUR is een initiatief van Natuurpunt Ham en is in samenwerking met kunstenaars en vrijwilligers tot stand gekomen. De 1ste editie ‘Cultuur in de natuur’ in 2014 was in natuurgebied De Rammelaars. In 2015 heeft Natuurpunt Ham gekozen voor natuurgebied in ontwikkeling Veldhovenheide, dicht bij de dorpskernen van Oostham en Kwaadmechelen.
Samenwerking Vanaf het najaar 2014 heeft een groep kunstenaars en vrijwillligers van
Natuurpunt gewerkt aan installaties en kunstwerken die te zien zijn in het natuurgebied Veldhovenheide en op de tentoonstellingslocaties. Er werd samenwerking gezocht met lokale organisaties. De Chiro en de Gezinsbond werkten mee aan De Bijenreus en de kinderen van de Zevensprong maakten groepen mieren die je in het bos kunt tegenkomen.Op de Hamse Roefeldag 27 juni bouwen kinderen schuilplaatsen in het bos. Er is ondersteuning vanuit Provincie Limburg en gemeente Ham. Jij kunt ook nog bijdragen: Kijk op de website! Je oude brillen, koffers.. zullen een nieuwe bestemnming vinden. FUTUUR•NATUUR werd op zondag 21 juni 2015 feestelijk geopend in combinatie met Ferm Werm van de gemeente Ham.
INFO
FUTUUR•NATUUR FUTUUR•NATUUR route De bewegwijzerde FUTUUR•NATUUR wandeling met kunstwerken start aan de Oude Pastorie in Oostham. De wandeling van 3 km door Veldhovenheide is vrij toegankelijk tot en met 18 oktober. Een kaart/brochure is te downloaden op www.natuurpuntham.be
FUTUUR•NATUUR café Op zomerzondagen tot half september kan je terecht in het FUTUUR•NATUUR café bij de Oude Pastorie. Je bent welkom van 13 tot 18u (behalve zondag 5juli).
FUTUUR•NATUUR tentoonstelling FUTUUR•NATUUR kunstwerken kun je ook nog vinden op de volgende locaties: •Gemeentehuis Ham: openingsuren zie www. ham.be . Tot half september •Natuur.huis De Rammelaars: zon- en feestdagen van 13u – 18u •Celtic Art Gallery: do en vr 15-21u, za15-23u, zo 10-21u •Taverne De Hamse Hofstee: vrijdag tot en met dinsdag van 11.30u – 22.00u.
Meer weten? Voor meer informatie over FUTUUR•NATUUR, actuele activiteiten, locaties, brochure, plattegrond, kunstwerken en kunstenaars: •www.natuurpuntham.be •Facebook: FUTUUR.NATUUR •futuurnatuur@natuurpuntham.be
26 | Meander 3
café
FUTUUR•NATUUR In de annex van de Oude pastorie open Natuurpunt Ham op zomerzondagen van 28 juni tot 13 september het FUTUUR. NATUUR café. (behalve 5/7) Op deze prachtig gelegen historische locatie kun je info over FUTUUR.NATUUR en NP krijgen. Er wordt biobier en andere drankjes op het schitterende terras geserveerd. Natuurpunt Ham serveert!
ZOMERSINEMAH MET NP HAM
In samenwerking met de gemeente Ham heeft NP Ham een paar van de films in de Zomersinemah kunnen programmeren rond het thema FUTUR.NATUUR. De films worden op vrijdagavonden vertoont op het terras van de Oude Pastorie, Pastoriestraat te Oostham. Vanaf 20.30 uur is het terras van de Zomersinemah geopend. De films starten bij het invallen van de duisternis...
foto’s vlnrvbno Mieren © Andrey Pavlov- pavlovants.com, overige foto’s © Jan Albrecht • Mycelia, Patrick Lemineur/ Bart Mertens • Human Nestings, Kaya Jakovits • Tussen 2 werelden, Claude Dendauw • Human Nestings met Kaya Jakovits • Affiche Song from the forest • Tjen Heyligen werkt aan Kringloop.
Song from the Forest Vrijdag 24 juli
Song from the Forest vertelt het verhaal van Louis Sarno, een Amerikaan die in de ban geraakt van een lied dat hij toevallig hoort op de radio. Hij volgt het lied tot diep in de regenwouden van CentraalAfrika, waar hij terecht komt bij het Bayaka-volk. Hij keert nooit terug, leert de taal, wordt verliefd en krijgt een zoon, Samedi. Louis belooft zijn zoon dat hij hem ooit zijn thuisland zou laten zien. Nu is het moment gekomen om die belofte na te komen: hij neemt de dertienjarige Samedi mee naar zijn vaderland Amerika, waar er zich voor Samedi’s ogen een nieuwe wereld ontvouwt. Deze visueel verbluffende documentaire film ging in wereldpremière op IDFA 2013 en won er meteen ook de grote prijs. Een bijzondere Film over de muziek en het leven van een klein volk in het bos, over vader en zoon, en over mens en natuur. Info: www.songfromtheforest.com
Programma Zomersinemah 3 juli
Brabançonne
Muzikale romantische komedie
10 juli
Tracks
Vrouw trekt met kamelen dwars door Australie.
17 juli
Blue Ruin
Thriller
24 juli
Song from the forest
Schitterdende docu over mens en natuur.
31 juli
Solaris
Vreemde dingen gebeuren met de psyche op Solaris.
7 augustus
Nebraska
vader-zoon roadmovie
14 augustus
Gone girl
Relatie Psychothriller
21 augustus
Into the wild
Jongeman probeert nader tot de natuur te komen.
28 augustus
Interstellar
Wat ging er mis op aarde
juli - september 2015
| 27
NATUUR.CAFÉ DE RAMMELAARS
FUTUUR·NATUUR in Veldhovenheide
Met het project FUTUUR NATUUR start Natuurpunt Ham beheerwerkzaamheden in Veldhovenheide. De afgelopen jaren is er weinig of geen beheer uitgevoerd waardoor het gebied redelijk dicht bebost is geraakt. Jonge bomen, exoten en naaldbomen vormen de overhand. De zandvlakte langs de Fazantenweg was vooral een crossterrein en vuilstort. Vanaf dit jaar is Natuurpunt Ham begonnen met het opstellen van een beheerplan voor Veldhovenheide. Er zal gestart worden met dunning en exoten verwijderen. De ingrepen die in het kader van het kunstproject FUTUUR NATUUR worden uitgevoerd, passen prima in die strategie. Op den duur zou er opnieuw heide en (stuif )zandduin te zien moeten zijn, afgewisseld met inheems bos. Hiervoor is nog een lange weg te gaan. Aangezien het gebied tot noch toe buiten de europese en vlaamse projecten valt, zal veel afhangen van andere vormen van support. Als aanzet maakte natuurpunt samen met chiro en gezinsbond bijenhotel De Reus. Hiervoor kwam ook wat financiele ondersteuning van de gemeente. Dit grote insectenhuis waakt nu goedmoedig over een terrein wat door de jaren heen mishandelt werd. Het is het symbolische begin van een hopelijk succesvol en met de blik op de toekomst gericht beheer. Jan Albrecht Bouw van Bijenhotel De Reus op Veldhovenheide© Jan Albrecht
28 | Meander 3
Natuur.huis De Rammelaars in Ham opent elke zon- en feestdag van 13u tot 18 u zijn deuren. Je kan er terecht voor een flinke wandeling, een frisse pint bio-bier op ons schitterende terras en een gezellig babbeltje. Zaterdag 27 augustus is hier ook het evnement Nacht van de Vleermuis vanaf 18u .zie programma elders in dit nummer. De vrijwilligers ontvangen je met open armen en geven graag advies als je een korte of langere wandeling wil maken in het mooie kleinschalige landschap met bloemrijke hooilanden en broekbossen in een prachtige Kempische beekvallei. In het Natuur.huis verkopen we kaarten, Natuurpunt-artikelen, boeken, verse honing. Voor de kinderen is er een leuke speelhoek met interessante (natuur)boekjes en verrassingen. Groepen en scholen zijn erg welkom in ons natuurgebied. We stellen graag een aangepast programma op maat voor. Het Natuur.huis is ook beschikbaar voor cursussen en kleine feestjes. Voor de tarieven en alle info kan je terecht bij: frans.hoes2@telenet.be, tel: 0472-57 75 15.
Meanderland
De Natuurpunt afdelingen in uw buurt zijn: Balen-Nete Geel-Meerhout Netebronnen (Mol-Dessel) Ham
www.natuurpuntbalen-nete.be www.natuurpunt.be/geel-meerhout www.natuurpuntnetebronnen.be www.natuurpuntham.be
Langzaam maar gestaag groeien onze schitterende natuurgebieden en daarmee ook ons beheerwerk! Ook jij kunt helpen.Neem contact op met je afdeling!
Jan Kok tuinarchitectuur
mail: info@jankok.be
www.jankok.be
JAHA!!! Hier had de uwe kunnen staan!!!!!
OPEN:
Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.
Adverteren in Meander? frans.emmerechts@gmail.com
EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garanderen de beste service. Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard!
OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!
Natuurpunt Ham presenteert
FUTUUR NATUUR CULTUUR IN DE NATUUR
21 JUNI TOT 18 OKTOBER 2015
EEN VERRASSENDE WANDELING IN NATUURGEBIED VELDHOVENHEIDE
De FUTUUR•NATUUR kunstwandelroute van 3km start bij De Oude Pastorie, Pastoriestraat, Ham, Limburg.
32 | Meander 3
FUTUUR•NATUUR Café opent op zomerzondagen 13-18u bij de Oude Pastorie. Plattegrond, openingstijden en alle informatie op www.natuurpuntham.be
Andere expolocaties: Natuur.huis De Rammelaars Gemeentehuis Ham Taverne Hamse Hofstee Celtic Art Gallery
natuurpuntham.be
Foto’s©Andrey Pavlov · www.pavlovants.com
Wandel vanaf de Oude Pastorie in Oostham langs de route met kunstwerken en beleef FUTUUR•NATUUR.