Meander 2015 nr 4 oktober november december by Natuurpunt Meanderland

2015 Oktober | November | December • Jaargang 14 nr. 4

Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323

MEANDER

Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen

Colofon Natuurpunt

Giften

Natuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt meer dan 91.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en ruimtelijke ordening. Natuurpunt heeft de symbolische kaap van 20.000 hectare beheerd natuurgebied overschreden, 68% daarvan is eigendom van de vereniging, het overige gedeelte wordt gehuurd. Daarnaast wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van natuurstudie en natuur- en milieueducatie.

Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen:

Lid worden Door overschrijving van 27 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 11 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 10 euro. Beide extra abonnementen samen 17 euro.

Meander Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerden kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander. De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 2.250 exemplaren.

Redactie An Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Jan Albrecht, Rudi Rademaekers, Arne Vermeulen, Marjolein de Jong.

Contact Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.

Met dank aan onze fotografen Frans Emmrechts, Rik Verborgt, Paul Wouters en Marianne Horemans, Rudi Rademaekers, Marc Boeckmans, Tine Verschueren, Katrien Loots, Jos Ghoos, Jan Mangelschots, Mirella Bruynseels, Karin van Gool, Paul Helsen, René Ducastel, Jef Eykmans, Fred Nevelsteen, Jan Albrecht, Jeanne Horemans, Billy Herman, Joke Flour. Coverfoto’s: Nest Bergveldwesp © René Ducastel, Blauwborst © Jos Ghoos, Kunstwerk Boomzwammen Eline Ouwendijk, Kunstwerk (N)ERGENS Silke De Bolle, Kunstwerk FUTUUR © Jan Albrecht, Zonnedauw met rups © Frans Emmerechts. Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

Lay-out Meander Arne Vermeulen en Jan Albrecht

Deadline teksten volgende Meander Maandag 26 oktober bij frans.emmerechts@ gmail.com. Verschijnt eind december 2015. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com.

2 | Meander 4

3770 - Grote Netewoud 7703 - Keiheuvel (Balen) 7709 – De Maat (Mol) 7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 - Neerhelst (Geel) 7118 - Griesbroek (Balen) 7725 - Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 - De Vennen (Balen) 7736 - Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 - Molse Nete (Balen/Mol) 7763 - Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 - Breeven (Geel) 7779 - Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 - Zelguis (Geel) 7784 - De Bleken (Mol) 8810 - De Rammelaars (Ham) 8874 - Veldhovenheide (Ham)

Contactpersonen afdelingsbesturen Afdeling Netebronnen Contact: Jef Sas, jefsas@skynet.be www.natuurpuntnetebronnen.be

Afdeling Balen-Nete Contact: Tom Schildermans, tom.schildermans@skynet.be www.natuurpuntbalen-nete.be

Afdeling Geel-Meerhout Contact: Marc Verachtert, marc.verachtert@skynet.be www.natuurpuntgeelmeerhout.be

Afdeling Ham Contact: Frans Hoes, frans.hoes2@telenet.be www.natuurpuntham.be

Harkwesp © Frans Emmerechts

it jaar was een vol jaar voor onze kleine Natuurpunt afdeling. Er was een enorme veelheid aan activiteiten waaronder de bouw van een groot bijenhotel, kunstroute Futuur Natuur, de 1 Mei wandelingen , Nacht van de Vleermuis....

N73

De natuur roept

Positief is ook dat we als lokaal Natuurpunt in diverse bijeenkomsten met de overheid mochten meepraten over een reeds heel lang lopend dossier: De voortzetting van de provinciale weg N73 die oorspronkelijk dwars door een groot deel van Natuurgebied Grote Beek zou gaan lopen.

Bijna kwamen we dus niet meer toe aan het verzorgen van onze natuurgebieden. We hopen dat al die activiteit mensen animeert deel te nemen aan beheeractiviteiten, maar dat gebeurt maar heel erg mondjesmaat. Veel te weinig.

Een mooi resultaat

Het eindresultaat van alle overleg is nu dat de weg direct na het verlaten van de industriezone Albertkanaal over bestaande wegtracĂŠs zal voortgezet worden en grote natuurgebieden definitief gevrijwaard blijven. Er kan dan in de beheerplannen eindelijk aan de ontwikkeling van een mooie betere natuur gewerkt gaan worden. We hopen dat dit overlegmodel een mooie gewoonte gaat worden....

Zonder vrijwilligers valt al die natuur niet bij te houden! Zonder vrijwilligers zijn we nergens meer. Op de achtercover vindt je een oproep voor de Dag Van de Natuur, om eens te komen proeven van beheerwerken. Of kom gewoon eens langs op de beheerdagen van je afdeling.

Niet aarzelen: Doen! Dan kom je nog eens ergens.

Jan Albrecht Bestuurslid Natuurpunt Ham

oktober - december 2015

DE MAAT

De Maat is een waardevol natuurgebied langs de weg van Balen naar Mol-Postel, in het noorden van Mol-Rauw. Het is eigendom van de gemeente Mol. Natuurpunt draagt zorg voor het beheer en organiseert er wandelingen. De Maat is van deelgebied Den Diel gescheiden door het Kempens Kanaal (Bocholt-Herentals). Dit kanaal wordt ter hoogte van De Maat overspannen door één van de laatste originele baileybruggen, nog tijdens de Tweede Wereldoorlog gebouwd. tekst: Frans Emmerechts en Jef Sas Op de heuvels lijk je in Schotland te wandelen © Van Gool

Hoe was het vroeger? De oudst bekende vermelding van het gebied dat nu De Maat heet dateert al uit de 8ste eeuw. Het was eigendom van de Noord-Artesische abdij van Corbie en zou dat honderden jaren lang blijven. Zo gaf de abdij, in 1381 nog, toelating aan de inwoners van Mol, Dessel en BalenRijsbergen om haar ‘Corbiese (of Nere) Maatheide’ oppervlakkig te gebruiken voor het maaien van heide en voor het laten weiden van huisdieren. Het gebied was vrij ontoegankelijk. Het was bezaaid met vennen en drassige heideoppervlakten en vormde een echte hindernis voor alle mogelijk verkeer. Dit bleef zo tot omstreeks 1610. Toen werden er, onder het flexibele bewind van nieuwe voogdijheren

4 | Meander 4

en afgekeken van de Postelse monniken, kunstmatige treksloten en ontwateringsriolen aangelegd. Het overtollige water kon nu wegstromen zodat, na verloop van tijd, ‘het moer zich resolveerde tot turf’. Jarenlang gingen de inwoners dan turf uitgraven. De heren eisten daar echter hoge geldsommen voor die de inwoners weigerden te betalen. Na een tijd werd de activiteit van hogerhand stilgelegd. Ook spriet of prits, zoals het in vorige eeuwen klonk, vond al afzet. Op de Ferrariskaart van het gebied (1776) zijn echter nog weinig sporen van al die graverijen te zien. Het landschap was opnieuw een heidewildernis geworden. Men joeg er op vossen en ving er, met klemmen, otters die men dan met de schop doodsloeg . In

1846 kwam het Kempens Kanaal tot stand. Het deelde het gebied – dat ondertussen eigendom was van de gemeente Mol - in tweeën. De Staat maakte de gemeentegronden rijp voor ontginning, om ze te kunnen verkopen aan particulieren. Er werd een bevloeiingsproject opgezet met ‘wateringen’. Dit moest het mineralenrijke kanaalwater verdelen over de terreinen. Enkele maatschappijen en begoede heren kochten de voor irrigatie klaargemaakte gronden en bouwden ze om tot mooi groen hooiland. Om de gronden te verbeteren lieten ze onder meer, met schuiten, het vettige slijk aanvoeren dat in de Antwerpse dokken uitgebaggerd werd. Kenmerkend voor de wateringen waren de nogal opvallende woningen die

Spriet

de eigenaars er optrokken. In de hooitijd werkten er honderden mensen. Niet iedereen was daar even gelukkig mee. Zo vermeldt een parochiaal verslag van MolRauw uit de jaren 1900: ‘Met de hooitijd is het een tijd van verderf in de parochie, aangezien er honderden personen van beide geslachten uit alle de omliggende dorpen bijeenkomen om te maaien en te hooien’. Na het binnenhalen van de toemaat bleef er werk, vooral voor het reinigen van de grachtjes, het permanent onderhouden van de dijken, de schutten, de sluizen en andere constructies. Hooi was in die periode dé brandstof voor het transport en daarom economisch erg belangrijk. Het transportmiddel bij uitstek was immers het paard. In de steden reden

er paardentrams en ook de binnenscheepvaart gebruikte het paard als trekmiddel. Grote afnemers van het hooi van de wateringen waren de militairen (Leopoldsburg), de rijkswacht en het openbaar vervoer. Het hooi werd vanuit de wateringen per boot naar de afnemers gebracht. In de jaren 1930 werd paardenkracht echter stilaan vervangen door de kracht van motoren. De prijs van het hooi daalde snel. Dit had gevolgen voor de wateringen. De exploitatiekosten werden te hoog en ze werden omgevormd tot aanplantingen met populieren. In 1938 werd het domein De Maat te koop gesteld. Het was ruim 110 ha groot. De gemeente Mol kocht het aan voor 2.282.027 frank.

Hierboven werd al even melding gemaakt van het voorkomen van spriet (of prits) in de ondergrond. Het ontstaan van die sprietlagen situeert zich in de prehistorische periode boven-Plioceen (Tertiair) of onder-Pleistoceen (Kwartair). Ze bestaan hoofdzakelijk uit hout. Ontzaglijke hoeveelheden hout werden met zeestromingen meegevoerd tot op plaatsen waar de stroming minder sterk was. Ze stapelden zich op en werden bedekt met een laag slijk en zand. Toen de zee zich terugtrok werd het hout, onder druk van de dekzanden, omgevormd tot een product van lignietachtig hout dat men op een diepte van 3 tot 30 meter onder de oppervlakte aantreft, in lagen van 1 tot 3 meter dik. De exploitatie van spriet in De Maat kwam ten volle tot bloei tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het gebied werd doortrokken met grachten en gaten, waaruit de spriet werd ontgonnen met behulp van rieken en gaffels. Met kruiwagens, hand-, honden-, ezels- en paardenkarren werd de spriet door de bevolking weggevoerd om hem als brandstof te gebruiken. Later werd de grond door de gemeente verhuurd aan verschillende firma’s die de spriet op industriële wijze ontgonnen. Het bracht haar zoveel geld op dat ze in staat was de bevolking tijdens de oorlogsjaren vrij te stellen van belasting. Na de oorlog verloor de spriet aan waarde, zodat de gemeente op het einde van 1949 de sprietgeschiedenis afsloot.

Natuurreservaat Na de sprietuitbating bleef er een soort van maanlandschap over en kwam er water in de putten te staan. Rust en stilte waren echter wel weergekeerd in De Maat en acht jaar lang was het gebied een paradijs voor jagers en vissers. Op het einde van 1957 stelde de gemeente de terreinen voor een periode van 30 jaar onder het beheer van De Belgische Vogelreservaten. Die vereniging was pas vijf jaar voordien opgericht en had toen Snepkensvijver in Lichtaart aangekocht, een van de eerste natuurreservaten in ons land. Het reservaat De Maat had toen echter nog niet dezelfde oppervlakte

oktober - december 2015

Grote wolfsklauw © Frans Emmerechts

Paarse schubwortel © Frans Emmerechts

Zonnedauw met rups © Frans Emmerechts

Geleide wandeling door Jef Sas © Frans Emmerechts

6 | Meander 4

Noorse Fjordenpaarden © Frans Emmerechts

als het huidige natuurgebied. Zo werd tussen 1958 en 1985 het deelgebied Verkallen door de gemeente als stortplaats voor huisvuil gebruikt. Na de sluiting ervan werd ze afgedekt met een klei- en zandlaag en omgevormd tot een mooi stukje Kempense heide, met een wandelpad dat onlangs werd opengesteld voor het grote publiek. De heuvels geven je nu het gevoel in Schotland te wandelen. In het begin van de jaren 1960 werden bij de start van de uitbating van de zandwinningsput Mol-Rauw, dekzanden gebruikt voor het opvullen van een 10 ha grote zone van het natuurreservaat bestaande uit vijvers en rietvelden, en in 1970 werd de noordkant van het reservaat opengesteld als visvijver voor de inwoners van de gemeente Mol. Bij de huurverlenging in 1987 werden tussen de natuurvereniging (die inmiddels Natuurreservaten heette, en later samen met De Wielewaal Natuurpunt zou worden) en de gemeente afspraken gemaakt die een modern natuurbeheer toelieten. Zo werd een coconservatorschap ingesteld, wat de gemeente toeliet zelf actief aan het beheer mee te werken. 6 ha wateringen werden hersteld en een begrazingsproject met Noorse Fjordenpaarden en met Schotse Hooglandrunderen werd opgezet. De imposante dieren lopen nu nog vrij rond in de deelgebieden De Maat en Klein Verkallen. Door hun graasgedrag houden ze een gevarieerd landschap in stand. In het westelijk heideterrein zorgen Kempische heideschapen dan weer voor het gepaste natuurbeheer.

Natuurparel aan de Molse kroon Restanten van de wateringen, de populieraanplantingen en de sprietputten bepalen momenteel het uitzicht van De Maat. Het landschap bestaat uit een mozaïek van hooilanden, loofbossen (waaronder een mooi eikenberkenbos), droge en vochtige heide, moerasbossen, vennen en ondiepe vijvers met brede rietkragen. Het terrein is 257 ha groot. De Maat is aangeduid als Europees Vogelrichtlijngebied én als Europees Habitatrichtlijngebied. Het grootste deel van de oppervlakte (ca 150 ha) is al officieel als natuurreservaat erkend. Naast algemene broedvogels en overwinteraars zoals roerdomp, brilduikers en nonnetjes hebben ook zeldzamere soorten als ijsvogel, boomleeuwerik, nachtegaal en wespendief er hun vaste stek. In het oosten van het gebied bevindt zich een broedkolonie van enkele tientallen aalscholvers en op enkele plaatsen aan de zandput van Mol-Rauw broeden oeverzwaluwen in kolonies in verticale zandige oevers. Af en toe kan je een zeldzame gast aantreffen, zoals een visarend op najaarstrek. In februari 2015 werd zelfs een zeearend waargenomen. Jaarlijks worden in het gebied jonge roofvogels geringd in nestkasten. In 2015 leverde dit onverwacht de ontdekking op van een nest steenmarters in een bosuilenkast. De laatste jaren werden in het gebied ook sporen ontdekt van bevers. Op beelden van een cameraval kregen de beheerders in 2014 de bever zelf te zien. Verder

Rugstreeppad © Frans Emmerechts

herbergt De Maat de rijkste libellenfauna van Vlaanderen. Ruim 50 soorten kan je er aantreffen, waaronder zeldzame uitschieters als bandheidelibel, gewone bronlibel, vroege glazenmaker, beekrombout, zuidelijke keizerlibel en vier soorten witsnuitlibellen, waaronder, recent nog, de sierlijke. In 2012 werd voor het eerst de aanwezigheid van de veenmol opgemerkt en werd een populatie gevonden van de zeldzame sluipwesp Megarhyssa vagatoria. Verder bij de insecten: veldkrekel, goudglanzende schalenbijter en kleine poppenrover. Deze laatste is de natuurlijke vijand van de eikenprocessierups. Tijdens zwoele voorjaarsavonden kan je luisteren naar prachtige concerten van roepende rugstreeppadden, zowel op De Maat als op Den Diel. In de groep van amfibieën en reptielen vermelden we Sfeerbeeld met koningsvaren © Karin Van Gool

Brilduiker © Frans Emmerechts

verder de hazelworm, de levendbarende hagedis, de ringslang, de Alpenwatersalamander, de vinpootsalamander en de kleine watersalamander. De flora is al even indrukwekkend. Typisch Kempische planten als moeraswolfsklauw, zonnedauw en blaasjeskruid komen voor naast de kalkminnende bewoners van de wateringen, waaronder slanke sleutelbloem, herfsttijloos en vrouwenmantel. Erg zeldzame soorten die je er vindt zijn grote wolfsklauw, kleinste egelskop, moerasvaren en een mooie parasiet op wortels van populieren, de paarse schubwortel.

Referenties 1 Mia Geboers, ‘De kolonisatie’ in Van Groote Heide tot Rauw, De werkgroep boek honderd jaar Rauw, 1989. 2 Roger Knaepen, ‘De kleine geografie van een wijk: het Molse Rauw’ in Van Groote Heide tot Rauw, De werkgroep boek honderd jaar Rauw, 1989. 3 Alex Lefevere, ‘De industrie’ in Van Groote Heide tot Rauw, De werkgroep boek honderd jaar Rauw, 1989. 4 Alex Lefevere, ‘De wateringen’ in Van Groote Heide tot Rauw, De werkgroep boek honderd jaar Rauw, 1989. 5 Lex Peeters, ‘Ook het derde biodiversiteitsweekend Levend Zand zorgde voor verrassingen’ in Meander 4, 2012. 6 Paul Vos, ‘De moeizame worsteling voor het statuut van kerkdorp’ in Van Groote Heide tot Rauw, De werkgroep boek honderd jaar Rauw, 1989. 7 www.natuurpuntnetebronnen.be/ natuurgebieden/DeMaat.

Steenmarter springt uit bosuilenkast bij ringcontrole door Herman Berghmans © Paul Helsen

oktober - december 2015

Nieuws uit het

Bezoekerscentrum Grote Netewoud Er beweegt wat in en rond Bezoekerscentrum Grote Netewoud. Binnenin werd de voorbije maanden hard gewerkt door een ploeg enthousiaste vrijwilligers om de balieruimte om te toveren tot een gezellige ontmoetingsruimte. Er werd meer zitruimte gecreëerd zodat bezoekers ook bij slecht weer even kunnen rusten om nieuwe informatie op te doen of te delen. Ook de verkoop van drankjes werd gestroomlijnd zodat het er nu nog aangenamer toeven is bij een tas koffie of een bio-biertje. Buiten wordt er uitgekeken naar de plaatsing van een heuse ‘beverburcht’: een educatief speelelement waar kinderen in en op een beverburcht kunnen klimmen. Terwijl we dit schrijven wordt er een langverwachte verbinding gemaakt tussen het wandelpad langs de Grote Nete en natuurgebied De Vloyen. Kortom, veel redenen om een bezoekje te brengen aan het centrum. Wekelijks geopend op woensdag, donderdag en vrijdag van 9u tot 17u en op zondag van 13u tot 17u. Tot binnenkort!

Zondag 18 oktober: Dag van de Trage Weg In het kader van het Leader-project ‘Midden Kempen beweegt langs trage wegen’ werd in de omgeving van het Bezoekerscentrum in Meerhout recent de ‘Machielskesbrug’ vervangen en een nieuwe brugverbinding over de Grote Nete richting Balen gelegd. Komt nog bij dat Natuurpunt een avontuurlijke boomstambrug aanlegde die de link maakt naar natuurgebied De Vloyen (in de onmiddellijke nabijheid van het Bezoekerscentrum). Het wegwerken van die missing links in het wandelnetwerk is meer dan reden genoeg om de nieuwe bruggen feestelijk in te wandelen tijdens de Dag van de Trage Wegen op zondagnamiddag 18 oktober. Vertrek is voorzien vanuit Feestzaal De Kapel, Meerhout Berg. De route zal naast de drie nieuwe bruggen ook langs het bezoekerscentrum passeren waar een halte met een drankje voorzien wordt. Meer info vind je op de website en facebook van Bezoekerscentrum Grote Netewoud. Trouwens, wie een goede naam weet voor de drie bruggen kan deelnemen aan een wedstrijd en een mooie prijs winnen. Stuur je voorstel door naar brugzoektnaam@meerhout.be voor 2 oktober 2015!

Café winterwoud Café Winterwoud gaat zijn derde seizoen in en aan de succesformule werd niets gewijzigd. In het kleinste maar gezelligste pop-up café van de Kempen worden op zes winteravonden boeiende sprekers uitgenodigd die over hun passie komen vertellen. De toegang is gratis, de sfeer gemoedelijk, de streekbiertjes fris en er is volop ruimte om in dialoog te gaan over het thema van de avond. De deuren openen om 19 u en om 20 u wordt er gestart. Vooraf inschrijven via winterwoud@telenet.be of 0485/62 86 76 is aanbevolen want het aantal plaatsen is snel volzet.

Zaterdag 31 oktober: Avondje zwammen met Wim Veraghtert Op de openingsavond van het nieuwe Café Winterwoud-seizoen serveren we praktische weetjes en verhalen over paddenstoelen. Niet zomaar, want het accent ligt op eetbaarheid en giftigheid, geneeskracht en sporen van paddenstoelen in onze en andere culturen. Natuurpunt Educatie stuurt voor deze avond haar topspecialist uit: de immer boeiende paddenstoelenexpert Wim Veraghtert!

8 | Meander 4

Zin om mee te werken aan meer en betere natuur voor iedereen? Wordt vrijwilliger in Bezoekerscentrum Grote Netewoud! Contact: wim.pauels@natuurpunt. be, 014/21 34 50, Watermolen 8, Meerhout

Zaterdag 28 november: Natuur, mens & cultuur door Roger Claessens Roger Claessens uit Mol, is naast een fervent vogelspotter ook al een leven lang actief als beeldend kunstenaar, fotograaf en videomaker. Vanuit die achtergrond onderzoekt hij de relatie tussen mens, natuur en kunst. Hoe gaan kunstenaars om met de natuur als inspiratiebron? Tot waar kan natuur de kunstenaar meenemen? Heeft kunst een plaats in de natuur? Als geboren verteller stelt Roger zich deze vragen hardop, deelt hij zijn inzichten om dan samen met het publiek verder te reflecteren. Wees er bij!

Zaterdag 19 december: Van Big Bang tot het aardse leven door Hugo Moors Het leven op aarde is voor ons een alles behalve buitengewoon fenomeen. Overal om ons heen zien we mensen, dieren en planten. We zijn er ons zelfs van bewust dat het in onze omgeving ook krioelt van microscopische levensvormen. En toch is het leven buitengewoon: biologen weten immers nog steeds niet hoe het leven precies ontstond op aarde. We zijn er intussen wel van overtuigd dat leven met evolutie te maken heeft. We weten ook dat ons heelal een evolutie heeft doorgemaakt van net geen 13,8 miljard jaar. Maar hoe zit dit alles in mekaar? Over dit fascinerende onderwerp komt Hugo Moors, onderzoeker aan de afdeling microbiologie van het SCK*CEN, vertellen.

HET GEELSE LANDSCHAP Invloed van de mens door de eeuwen heen

Vóór er mensen in de omgeving verschenen, bestond het landschap uitsluitend uit natuur: de planten, de dieren, de zwammen, de microorganismen, de bodem, het water, het reliëf, het klimaat en het weer. Van bij hun komst gingen de mensen die natuur beïnvloeden. Tekst + Foto’s: Frans Emmerechts

n de loop van de eeuwen gingen ze alle gronden die voor landbouw of voor veeteelt geschikt waren, in gebruik nemen. In de tweede helft van de achttiende eeuw lagen op het grondgebied van de gemeente Geel alleen nog die gronden braak die met de middelen van die tijd niet rendabel konden worden gemaakt. En waar voorheen de akkers doorgaans gemeenschappelijk waren gebruikt, was men op het ontginnen van eigen blokken of uitvangen overgegaan, of zoals ze in Geel werden genoemd, van ‘hoeven’: met houtwallen omzoomde private grondstukken. Te schrale, te natte of te droge gronden, in het broek of in de heidegebieden, waren voor landbouw niet geschikt en werden door alle bewoners van de dorpen en gehuchten samen gebruikt. Die gronden – in Geel nagenoeg een vierde van de totale oppervlakte van de gemeente – bleven

veel langer in gemeenschappelijk bezit, sommige uiteindelijk zelfs tot in de twintigste eeuw. Toch verplichtte een ordonnantie van keizerin Maria Theresia de gemeenten in 1772 al om de gemene heidegronden te verkopen en te gebruiken voor landbouw of voor bosbouw. De pogingen die de gemeente deed om ze te verkopen, verliepen echter zeer moeilijk. De inwoners zagen het niet graag gebeuren. Voor hen zorgden die gronden immers voor een aanvulling op hun inkomen. Meestal bleef een groot gedeelte bij een publieke veiling dan ook onverkocht. Om de schijn te redden plantte men hier en daar langs de wegen wat mastbomen, maar daar bleef het voorlopig bij. Alleen enkele meer gegoeden waagden zich aan de ontginning van de heidegronden. Zoals bijvoorbeeld de laatste drossaard van Geel, E. Sanen: hij liet enkele tientallen hectare ontginnen in het gebied tussen

Albertkanaal en Fly-over, Geel-Punt ( helemaal boven) Grafheuvel Charles Coppens, Ten Aard

oktober - december 2015

Kanaal Bocholt-Herentals, Larum

Spoorweg door intensief landbouwlandschap, Sint-Dimpna

de Zegge en Ten Aard. Toen hij in 1822 overleed, besloeg zijn Drossaardhoeve ruim 80 hectare. Ze bestond uit twee boerderijen met allebei een paar koeien en een paard. De hoofdtak van het bedrijf was schapenteelt. In 1819 kwamen – alweer onder protest van de inwoners van beide dorpen – de zavels van Stelen en Larum onder de hamer: tegen uiterst bescheiden prijzen en opnieuw vonden vele percelen geen koper. Het duurde tot in 1835 eer men met wat meer succes een aantal gronden kon verkopen. Er was toen al sprake van de aanleg van een kanaal en van enkele grote steenwegen (o.a. Geel-Mol) en dat maakte het

10 | Meander 4

aankopen van grond allicht interessant. De prijzen gingen de hoogte in. In 1843 werd de Belsehei te koop gesteld. Inwoners van Bel kochten ze van de gemeente over en beplantten ze met grove dennen. Ten slotte gaf de gemeente gehoor aan de ontginningswet van 1847 en verkocht ze systematisch de meeste nog resterende woeste gronden. De aanleg van het kanaal BocholtHerentals bood nieuwe mogelijkheden voor de Geelse landbouw. Voortaan kon er, om de akkers te bemesten, Antwerpse straatmest via de scheepvaart worden aangevoerd. Ook werd het nu mogelijk om in het noorden van de gemeente

een deel van de droge heidegronden te bevloeien met kalkrijk Maaswater, zodat ze vruchtbaar konden worden gemaakt. Kandidaat-ontginners voor die gronden daagden dan ook op. De gemeente verkocht heidegrond aan enkele grote heren (o.a. aan baron Charles Coppens, lid van het Nationaal Congres en nu gekend als de grote ontginner van de Geelse Aard) en daarna aan koning Leopold I. Op het latere ‘Koninklijk Domein’ zou gedurende meer dan 70 jaar vooral aan hooiwinning en aan houtwinning worden gedaan, later aan landbouw en aan veeteelt. Omgekeerd werden ook natte gebieden droger gemaakt: hoger gelegen gronden werden afgegraven om er vennen en moerassen mee te vullen. Ze werden grotendeels tot weiden omgewerkt. Langzaam verdwenen de heiden bijna volledig uit het Geelse landschap. In 1878 kwam de spoorwegverbinding tussen Antwerpen en Gladbach (nu Mönchengladbach) tot stand, de ‘IJzeren Rijn’. Deze spoorweg kreeg te Geel naast een station ook laadkaden. De meest ingrijpende wijzigingen in het Geelse landschap dateren uit de twintigste eeuw. Het Albertkanaal en de Boudewijnsnelweg werden deels op Geels grondgebied aangelegd. De bevolkingsuitbreiding maakte een vergroting van het landbouwareaal noodzakelijk. Het landbouwlandschap veranderde grondig van aanzien door specialisatie en mechanisatie. Een groot deel van het Geels Broek werd ontwaterd en landbouwrijp gemaakt; tegelijk werd het gebied ontsloten door de aanleg van een afsluitdijk, de huidige Roerdompstraat. Ten zuiden van Stelen bracht een ruilverkaveling-oudestijl een hele verbetering op landbouwkundig gebied. Het gesloten landschap verdween echter en in de plaats ontstond een open landschap met weinig kleine landschapselementen. Verder verdween een groot deel van het landschap onder opspuitingen voor de aanleg van het industriegebied tussen het Albertkanaal en de autosnelweg. Door verharding van wegen en de aanleg van nieuwe straten ging de bewoning zich geleidelijk over haast heel het grondgebied van de gemeente verspreiden. Dorpen en gehuchten groeiden door lintbebouwing naar

elkaar toe. Op het einde van de jaren zeventig van de twintigste eeuw was er in Geel van echt natuurlijke, niet door de mens beïnvloede landschappen praktisch niets meer te vinden. De enige nog min of meer natuurlijke gebieden waren de natte valleidelen van de Neten (Zegge, Malesbroek met de Lange Zille, Zammelsbroek, Selguis…) en het duinen- en bossencomplex in Bel. Door de aanleg van het industrieterrein Geel-Oevel bleef de industrialisering toenemen. Toch bleef ook de landbouwsector zeer belangrijk. Vanaf de jaren 1980 groeide Geel uit tot een pool van technologische vernieuwing, met de steun van de Europese Unie en de Vlaamse Gemeenschap. De concentratie van kennis en technologisch onderzoek ging een vruchtbare voedingsbodem vormen voor innoverende economische projecten. Ten gevolge van de steeds stijgende bevolking en de daarmee gepaard gaande stijging van het verkeer werd in het tweede decennium van de eenentwintigste eeuw gestart met de aanleg van een Kempense Noord-Zuidverbinding. Dit bracht op het grondgebied van Geel de aanleg van een nieuwe verbindingsweg met Kasterlee en van twee grote rotondes en een fly-over ter hoogte van Geel-Punt met zich mee. In de buurt werden langs de autosnelweg een aantal 150 m hoge windturbines geplaatst. Toch blijft er nog heel wat open ruimte en half natuurlijk landschap over in Geel. Zo’n 70 procent van de totale oppervlakte van de stad is open ruimte. Ongeveer een vijfde daarvan is natuur of bos, de rest is agrarisch gebied. De belangrijkste natuur- en landschapswaarden zijn te vinden in de valleien van de Kleine, de Grote en de Molse Nete. Het centrale open ruimtegebied daartussen bevat de stadskern en de omliggende intensieve landbouwgronden.

Referenties 1 M. De Bont en G. T’Jonck, ‘Landschaps- en nederzettingsgeschiedenis’ in Geel van gisteren tot morgen, Lions Mol-Geel, 1977. 2 L. Van Gestel-Destombes, ‘Honderd Jaar Landbouw’ in Jaarboek van de Vrijheid en het Land van Geel, 23, Geel, 1986. 3 Vlaams Programmadocument voor Plattelandsontwikkeling 2007-2013: As 4 (Leader), Aanvraagformulier, Ontwikkelingsplan ‘Regio MiddenKempen beweegt’, Rurant vzw Geel, 2007. Windturbines, Geel-Punt

Uitnodiging Ecologische werkgroep Meanderland Iedere natuurliefhebber is van harte uitgenodigd op een leerrijke avond door de Ecologische werkgroep. We organiseren een fotoreportage van het werkjaar 2015 en bespreken de kalender van 2016. Gezellig samenzijn, mogelijkheid tot het stellen van vragen en het geven van opmerkingen. • Afspraak: op vrijdag 30 oktober om 19.30 u in Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71 te Mol. Einde rond 22 u. • Info: Marianne Horemans en Paul Wouters, paul.wouters1@telenet.be of 0496/51 02 79.

oktober - december 2015

| 11

Natuurreis Netebronnen 2015

Op zoek naar de kwartelkoning in Noord-Frankrijk Tekst + Foto’s: Billy Herman en Jeanne Horemans Donderdag Op donderdag 14 mei vertrokken we voor de 24ste keer op vierdaagse. Deze keer werd gekozen voor Noord-Frankrijk en de reis stond in het teken van de unieke, intacte graslanden van de Maasvallei in de buurt van Stenay. Onze eerste wandeling was nog in België, in Croix Scaille, in de buurt van Gedinne, eentje uit de natuur.be-gids, gemarkeerd met gele vierkanten, duidelijk dacht ik J. Onderweg spotten we o.a. goudhaantje, vuurgoudhaantje, boompieper, kruisbek, appelvink en in de wegberm zagen we een eerste, maar zeker niet de laatste orchidee: de mannetjesorchis. We bleven de markeringen volgen en kwamen na een paar uur stappen tot de vaststelling dat we verschillende kilometers waren afgeweken van ons pad. De twee

12 | Meander 4

chauffeurs waren zo vriendelijk om acht kilometer terug te stappen naar de auto’s terwijl de rest van de groep in de Ardense bossen uitrustte. Door dit avontuur waren we vrij laat in ons hotel in Dun-SurMeuse. Hier werden we opgewacht door Yves, en door twee gidsen van Starling Reizen, Indra Jacobs en Billy Herman. Zij zouden ons de volgende twee dagen begeleiden. Billy Herman schreef hierover het volgende verslag. Op donderdagavond 14 mei, ontvingen we een groep enthousiaste Natuurpunters, op de grens van de Argonne en de Lorraine. De avond was grauw, grijs en miezerig waardoor we er resoluut voor kozen om rustig te tafelen en tijdig te gaan slapen om de volgende dag ten volle te benutten. Een ransuil vloog even voorbij.

Vrijdag Na een heerlijk ontbijt, trokken we oostwaarts richting kalkrijke vochtige bossen. Onderweg zorgden vogelnestjes en purperorchissen voor een eerste stop. Kort daarop rode wouw, havik, een mooi koppeltje grauwe klauwier en een zwarte wouw. De toon was gezet. Aangekomen in het bos waar we moesten zijn, hadden we onmiddellijk een auditieve withalsvliegenvanger met kort erop een mooie waarneming van een mannetje withalsvliegenvanger open en bloot. Ook de draaihals, wielewaal en zwarte specht lieten zich horen. Na de kalkbossen en lunch in ons hotel ‘De Kwartelkoning’, besloten we kennis te maken met de alluviale vlaktes van de Maas. Al snel kregen we talrijke specialiteiten in het vizier zoals grauwe

Klaverblauwtje

gors, gele kwikstaart, paapjes, wulpen en bruine kiekendief. Ook hooibeestjes, klaverblauwtje en de typische graslanden met bijhorende flora werden bekeken met op de achtergrond de zang van veenmollen, kleine bonte specht en nachtegaal. Het speciale aan deze graslanden, is de manier waarop deze bewaard zijn gebleven. De enorm vruchtbare gronden werden in dit deel van de Maas nog niet omgezet in bemeste hooilanden of akkers. Uniek in West-Europa. Hier kan de Maas nog naar hartelust vrij meanderen en tijdens de winter overstromen. De flora is nog origineel met soorten als weidekerveltorkruid, herfsttijloos, weidekervel, gulden sleutelbloemen, talrijke zeggensoorten, trosdravik, dotterbloemen, bevertjes, enz. Het is vooral de combinatie van soorten die zo speciaal is, veeleer dan individuele soorten. We sloten de middag af met een onverwacht vrouwtje grauwe kiekendief en enkele boomvalken! Na een heerlijke Franse maaltijd, lazen we in de sterren dat het deze avond moest gebeuren. Het zwarte beest van Natuurpunt Netebronnen, de kwartelkoning! Ondanks verwoede pogingen in het verleden, was de afdeling er niet in geslaagd om deze soort waar te nemen. Het was een mooie windstille avond. Sprinkhaanzanger, een vrouwtje koekoek (bruine koekoeken zijn altijd

Vliegenorchis

vrouwtjes) met heerlijke roep, jodelende wulpen. De gidsen besloten uitéén te gaan om zo een veel groter gebied te dekken. Al snel bleek dit de juiste keuze, een kwartelkoning (Crex crex) zat enkele kilometers verderop te ‘crexen’. Met de groep stonden we tot lachens toe geduldig te wachten. Het lukte uiteindelijk om kort verschillende keren de kwartelkoning te horen. Super geslaagd en altijd een beetje mythisch! Een bosuil luidde de nacht in.

Zaterdag De volgende ochtend kozen we voor andere habitats en dus andere soorten. We startten de dag met kalkrijke bossen, ditmaal op de flanken van de Maas. Al snel vonden we enkele leuke plantjes zoals bijenblad, wit bosvogeltje en wolfskers. Een fluiter en taigaboomkruiper lieten zich mooi zien en de wielewaal zat op de achtergrond te zingen. Leuke weetjes rond muurleeuwenbek en wolfskers (Atropa belladonna) kon iedereen bekoren. Na een broodjeslunch in een authentiek Frans café, trokken we richting Montmédy. Op de kalkhellingen kwamen we in aanraking met heel andere soorten. Zandhagedis, een jonge wrattenbijter, veldspitsmuis, veldkrekels, boskrekel, soldaatje, bleek bosvogeltje, honderden spinnenorchissen, piramideorchis,

hommelorchis, poppenorchis, kalkvleugeltjesbloem, kalkgraslanddikkopje, braamsluiper, grote glimworm, hazelworm, voorjaarserebia, enz. Een blauwtje zorgde even voor commotie maar bleek uiteindelijk een bruin blauwtje te zijn! Als waardige afsluiter van de tweedaagse, gingen we tafelen in het prachtige fort van Montmédy. Onderweg naar ons hotel zagen we nog een voorspelde vos op een pas gemaaid veld! Bij aankomst in het hotel namen we afscheid van elkaar en scheidden onze wegen. Onze taak zat er op… (Einde verslag Billy).

Bleek bosvogeltje

oktober - december 2015

| 13

Unieke graslanden in de Maasvallei

Zondag Na alweer een lekker ontbijt naar Franse normen vertrokken we op onze laatste dag naar Velosnes. We wandelden over een prachtige kalkhelling. De grauwe klauwier liet zich in de top van een boom boven de vallei bewonderen. Zalig genoten we van dit stiltegebied met enkel de mooie zang van vogels: zomertortel, geelgors, fitis, wielewaal en boomleeuwerik. De zwarte specht vloog onder ons over de vallei. Rondom ons stonden bergnachtorchis, grote keverorchis en bijenorchis in volle bloei. Tijm, brem, en esparcette ruiken naar vervlogen tijden. Veldspitsmuis

Maar helaas, we moesten verder. Torgny, het meest zuidelijke dorp van België is de parel van de Gaume. De langgerekte asymmetrische heuvelruggen houden de ergste Ardense koude op afstand waardoor de temperatuur doorgaans gematigd is. We startten onze wandeling aan de kapel van Torgny richting het natuurreservaat ‘Raymond Mayné’ dat een lustoord is voor een twaalftal orchideeën. Nu bloeiden er bleek bosvogeltje, wit bosvogeltje, bijenorchis en vliegenorchis. Hier kwamen we ook C.A.J. Kreutz tegen, de auteur van de veldgids ‘Nederlandse Orchideeën’. Op dit moment stelt hij een veldgids samen met Nederlandse en Belgische orchideeën. Nog even bleven we kijken naar mama en papa grote bonte specht die hun jongen voederden in de holte van een boom. Een distelvlinder liet zich mooi fotograferen en uiteindelijk werd de dag afgesloten met een fotosessie van de unieke, mooie vliegenorchis. Deze trip was weer voor iedereen een boeiende, leerrijke 4-daagse met een paar hoogtepunten waaronder de roep van de kwartelkoning! En daarbij juist 100 soorten vogels gespot. (voor de statistieken)

14 | Meander 4

Natuurvierdaagse 2016

Flevoland (NL)

Ook volgend jaar kan je weer mee op natuurvierdaagse met NP-Netebronnen, dit maal wel in het pinksterweekend van vrijdag 13mei t.e.m. maandag 16 mei 2016. Na de geslaagde trip in de Franse Lorraine, werd in overleg met dezelfde natuurreisorganisatie, Starling, gekozen voor Flevoland met zijn ‘nieuwe wildernis’ in Nederland. • Verblijf in hotel op basis van halfpension. Richtprijs €350/pers. (incl? bootexcursie en kostendelend vervoer). • Op het programma staan de Oostvaardersplassen, de Wieden en een bootexcursie in de Weerribben. Allemaal unieke natuurgebieden! • Plaatsen beperkt (max. 16), dus tijdig inschrijven gewenst bij jefsas@skynet.be of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60. Na bevestiging mag je €150/persoon als voorschot overschrijven op rek.nr. BE18 0011 5777 9165 met vermelding ‘Flevoland 2016’. Snel doen dus!

Activiteiten MEANDERLAND Gewone pad © Frans Emmerechts

tot 18 oktober ›› FUTUUR•NATUUR wandelroute Ham • Cultuur-in-de-natuur route in natuurgebied Veldhovenheide en tentoonstelling met werk van een 40 tal kunstenaars, dichters en vrijwilligers. • zie elders in dit nummer en www.natuurpuntham.be zaterdag 3 oktober ›› Eurobirdwatch op trektelpost Lommel-Maatheide • Samen met NP-Noord-Limburg. Europese simultaantrektelling van alle overkomende trekvogels vanaf de bouwkeet op Maatheide. • Afspraak: vanaf zonsopgang tot ... ? Bij mooi trekweer ben je daar de hele dag welkom als je wat wil bijleren of gewoon wil komen meegenieten van de soms spectaculaire najaarstrek. Voor de resultaten van vorig jaar: zie www.trektellen.nl bij België onder telpost Kristallijn-Maatheide. • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. zondag 4 oktober ›› Herfstwandeling in Breeven-de Kievit in Geel • De natuur bereidt zich voor op de winter. We ervaren de herfst in dit uitzonderlijk bos- en heidegebied. • Afspraak: kerk Geel-Ten Aard om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: marc.verachtert@skynet.be of 014/58 39 71. zaterdag 10 en zondag 11 oktober ›› Natuurfotografie in ‘t Kristallijn in Mol • Kom deze schitterende natuurfoto’s zeker eens bekijken! De tentoonstelling is open gedurende drie opeenvolgende

weekends in oktober. • Meer info elders in dit nummer, of jef.eykmans@telenet.be of fred.nevelsteen@telenet.be. zondag 11 oktober ›› Excursie naar en door reservaat De Maat in Mol • Afspraak om 13.30 u op parking ‘t Kristallijn, Blauwe Keidreef 3, 2400 Mol, met achteraf bezoek aan de tentoonstelling. • Cursus roofvogels: praktijkles 2. Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. maandag 12 oktober ›› Poelenwerkgroep Waterleven • Planning en evaluatie. Om19.30 u in Lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zaterdag 17 oktober ›› Poelenwerkgroep Waterleven • Om 13 u wateranalyse in het labo. Lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zondag 18 oktober ›› FUTUUR•NATUUR Finissage • Afsluitende activiteit en wandeling van kunstroute FUTUUR.NATUUR in natuurgebied Veldhovenheide. • Afspraak om 14 uur bij de monumentale (Oude) Pastorie te Oostham. • Programma op www.natuurpuntham.be

oktober - december 2015

| 15

Activiteitenkalender zondag 18 oktober ›› Watervogeltelling op de Molse Zandputten • Het telseizoen wordt voor dit winterhalfjaar terug op gang geschoten. • Afspraak: 8.30 u op parking dokterspraktijk ‘De Brug’ Mol-Donk (carpool mogelijk). Einde aan reservaat De Maat ca. 12 u. • Info: coördinator jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. zondag 18 oktober ›› Landduinwandeling in Geel-Bel • De landduinen van Bel zijn beroemd. Wie heeft er als kleuter of als jongere niet geravot? Wij struinen vandaag door de duinen. • Afspraak: kerk Geel-Bel om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: Gaston Dams,.0479/86 17 01 of Juliennehoremans@ telenet.be. zondag 18 oktober ›› Herfstwandeling in De Most in Balen • De herfst is een afwisselend en kleurrijk jaargetijde. De kleur van de blaadjes aan de bomen verandert langzaam, paddenstoelen in verschillende kleuren komen boven de grond, dieren passen zich aan… De natuur verandert nu snel, en bereidt zich voor op de winter die komen gaat. Daarom organiseren we tijdens de week van het bos een herfstwandeling in het natuurgebied De Most in Balen. • Afspraak: infobord van De Most - halverweg Pelterweg Balen om 13.30 u. • Info: Tom Schildermans 014/32 28 53 of 0473/66 10 99. zondag 18 oktober ›› Dag van de Trage Weg in Meerhout • Meer info elders in dit nummer bij het Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud. zaterdag 24 oktober ›› Zwerfvuilopruimactie in het Zammelsbroek • Afspraak: parking kerk Geel-Oosterlo om 9 u. • Info: dirk.deschutter@hotmail.com of 0478/64 19 40. zondag 25 oktober ›› Bezoek aan trektelpost Maatheide Lommel • Cursus roofvogels, praktijkles 3, voor een kennismaking met vogeltrek in het najaar. • Afspraak om 13.30 u aan het oorlogsmonumentje op de hoek van Martinus van Gurplaan en de N712 Werkplaatsen. Einde: wanneer je het voor gezien houdt... (= sterk weerafhankelijk!). • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. vrijdag 30 oktober ›› Ecologische Werkgroep Meanderland • Fotoreportage met een overzicht van werkjaar 2015 en bespreking kalender 2016. Gezellig samenzijn, mogelijkheid tot het stellen van vragen, geven van opmerkingen en suggesties voor het nieuwe werkjaar 2016. Iedere natuurliefhebber is welkom op deze leerrijke avond! • Afspraak: 19.30 u in Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. Einde rond 22 u. • Info: Marianne Horemans en Paul Wouters, paul.wouters1@ telenet.be of 0496/51 02 79.

16 | Meander 4

zaterdag 31 oktober ›› Busuitstap Roofvogels spotten in Saeftinghe • Gids Koen Leysen van NP-Educatie. • Alle info: zie artikeltje elders in dit nummer. • Vertrek bus om 8 u op de Markt in Dessel. Terug tegen 17.30 u. • Inschrijven verplicht, maar iedereen mag mee , ook nietcursisten. De plaatsen zijn echter beperkt! Kostprijs: €15 voor leden Natuurpunt, €20 voor niet-leden. Picknick en kijker en/ of telescoop meebrengen. • Inschrijven bij jefsas@skynet be. Na bevestiging kan je het vereiste bedrag overschrijven op rek.nr. BE18 0011 5777 9165 van Natuurpunt Netebronnen met vermelding van ‘Saeftinghe’. zaterdag 31 oktober ›› Werkdag bij NP Ham • Natuurwerkdag van NP Ham. We steken met z’n allen de handen uit de mouwen om het werk van onze beheerteams aan te vullen en lichter te maken. • Kijk voor juiste tijd en plaats op www.natuurpuntham.be zaterdag 31 oktober ›› Café Winterwoud in Bezoekerscentrum GNW • Avondje zwammen met Wim Veraghtert. Zie Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud elders in dit nummer. • De toegang is gratis, de sfeer gemoedelijk, de streekbiertjes fris en er is volop ruimte om in dialoog te gaan over het thema van de avond. • De deuren openen om 19 u en om 20 u wordt er gestart. • Vooraf inschrijven via winterwoud@telenet.be of 0485/62 86 76 is aanbevolen want het aantal plaatsen is snel volzet. zondag 8 november ›› Klapeksterexcursie over de Cartierhei in Eersel (NL) • Afspraak: 8.30 u op de parking aan abdijpoort Mol-Postel (carpool). Einde omstreeks 12 u op de Cartierhei in Eersel (NL). • Info: jaak.wijnants1@telenet.be of 014/31 33 74. maandag 9 november ›› Poelenwerkgroep Waterleven • Merkwaardige vaststellingen: water, planten en dieren. • Om 19.30 u in de Grote Zaal, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. • Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zondag 15 november ›› Watervogeltelling op alle Molse Zandputten • Afspraak: 8.30 u parking dokterspraktijk ‘De Brug’, Warande,Mol-Donk (carpool mogelijk). Einde aan reservaat De Maat rond 12 u. • Info en coördinatie: jefsas@skynet.be of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60. zaterdag 21 en zondag 22 november ›› Dag van de Natuur • Natuurwerkdagen in onze natuurgebieden. Waar en wanneer? Zie achterflap van deze Meander! In het natuurgebied Molse Nete op zaterdag én zondag, in het Zammelsbroek op zaterdag en in het Malesbroek op zondag. • We steken met z’n allen de handen uit de mouwen om het werk van onze beheerteams aan te vullen en lichter te maken. Zo werd er bijvoorbeeld in ons natuurgebied Molse Nete in

Grauwe gans © Jos Ghoos

Balen de laatste jaren al veel werk verricht om het gebied open te houden voor wandelaars die de natuur van heel dicht bij willen voelen. De natuur is echter sterk en onze Galloways kunnen het werk ook niet alleen aan… Kom mee werken in en genieten van de natuur op zaterdag en/of zondag! zaterdag 28 november ›› Dag van de Natuur in de Rammelaars • Natuurwerkmiddag in de Rammelaars. We steken met z’n allen de handen uit de mouwen om het werk van onze beheerteams aan te vullen en lichter te maken. Afspraak 13u -17u. • Natuur.café geopend vanaf 10u. Natuurpunt Limburg Plant van hier actie. Planten, bestelde planten afhalen van10 - 12 u. • Het Natuur.huis De Rammelaars is bereikbaar via de Broekstraat in Kwaadmechelen, dan rechtsaf 500m langs het kanaal naar Dessel zaterdag 28 november ›› Café Winterwoud in Bezoekerscentrum GNW • Natuur, mens en cultuur door Roger Claessens. Zie Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud elders in dit nummer. • De toegang is gratis, de sfeer gemoedelijk, de streekbiertjes fris en er is volop ruimte om in dialoog te gaan over het thema van de avond. • De deuren openen om 19 u en om 20 u wordt er gestart. • Vooraf inschrijven via winterwoud@telenet.be of 0485/62 86 76 is aanbevolen want het aantal plaatsen is snel volzet. zondag 13 december ›› Watervogeltelling op de Molse Zandputten • Afspraak: 8.30 u op parking dokterspraktijk, ‘De Brug’, Warande, Mol-Donk (carpool mogelijk). Einde aan reservaat De

Maat rond 12 u. • Info en coördinatie: jefsas@skynet.be of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60. zaterdag 19 december ›› Midwinterzonnewende in het Griesbroek in Balen • Na de allereerste en geslaagde editie van vorig jaar wordt ook dit jaar deze avontuurlijke avondwandeling ingericht in het natuurgebied Griesbroek. Tijdens deze wandeling wordt u getrakteerd op midwinterfolklore uit het verre verleden en lokale verhalen en legenden uit een minder ver verleden. • Bijkomende info wordt de komende maanden gepost op onze facebook pagina www.facebook.com/NpBalenNete en op onze website www.natuurpunt.be/node/4511. • Startpunt: parking taverne De Waterhoek, Olmensebaan 126 te Balen vanaf 19.30 u. • Info: An Gijs 014/32 28 53 of 0473/76 11 38. zaterdag 19 december ›› Café Winterwoud in Bezoekerscentrum GNW • Van Bing Bang tot het aardse leven door Hugo Moors. Zie Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud elders in dit nummer. • De toegang is gratis, de sfeer gemoedelijk, de streekbiertjes fris en er is volop ruimte om in dialoog te gaan over het thema van de avond. • De deuren openen om 19 u en om 20 u wordt er gestart. • Vooraf inschrijven via winterwoud@telenet.be of 0485/62 86 76 is aanbevolen want het aantal plaatsen is snel volzet.

oktober - december 2015

| 17

Activiteitenkalender zondag 3 januari ›› Traditionele nieuwjaarwandeling naar de Riebos Lommel • Tijdens deze excursie naar reservaat De Riebos kijken we uit naar roofvogels, ganzen en andere overwinteraars. • Afspraak om 8.30 u op parking Blauwe Kei (aan Sas 1) Lommel. Einde omstreeks 12 u. Bij regen of sneeuw: laarzen mee! • Info: jefsas@skynet.be of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60. zondag 17 januari ›› Watervogeltelling op de Molse Zandputten • Afspraak om 8.30 u op parking dokterspraktijk, ‘De Brug’, Warande, Mol-Donk (carpool mogelijk). Einde aan reservaat De Maat rond 12 u. • Info en coördinatie: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Plant van hier! Plantenactie bij NP Ham

Een tuin vol bomen en planten ‘van hier’ trekt leven aan! Doe mee aan de jaarlijkse plantenactie en steun Natuurpunt! Je kunt via Natuurpunt Limburg bomen en planten bestellen en dan 28 november bij Natuurpunt Ham afhalen. Natuurpunt wil de achteruitgang van onze fauna en flora stoppen. Vele vrijwilligers zijn dagelijks in de weer om natuurgebied zo aantrekkelijk mogelijk te maken voor onze bijzondere soorten. Maar met natuurgebieden alleen kunnen we de achteruitgang van de biodiversiteit niet stoppen.

ndien alle tuinen natuurvriendelijk ingericht zouden worden, vormen ze samen het grootste natuurgebied in Vlaanderen én halen ze heel wat CO² uit de lucht. Eigenaars van tuinen, tuintjes en balkons kunnen zo meehelpen om de biodiversiteit vooruit te helpen en tegelijk de klimaat opwarming te stoppen. Met deze actie steun je onze vereniging en de natuur in je buurt!

Bestellen: www.natuurpuntham.be Afhaaldag|: 28 november 10-12 u Natuur.huis De Rammelaars Bereikbaar via Broekstraat in Ham, rechtsaf 500m langs het kanaal naar Dessel.

www.natuurpuntham.be/plantgoed-van-hier-voor-iedereen | Meander 4 18

Nieuwe cursussen in Meanderland!

Natuurbeheer in De Kwacht © Jan Mangelschots

Cursus natuurbeheer Waarom wordt er geplagd in De Vennen? Waarom worden Amerikaanse eiken soms gekapt? Hoe kan je een goed grasland herkennen? Hoe kan je de vochtige graslanden in de Rammelaars goed beheren? Fosfaten zijn een groter probleem dan nitraten: hoe geraken we er dan vanaf? Op het verkeerde tijdstip maaien kan een moeras vernielen. Om een bos te leren kennen, kijk je best niet naar de bomen maar wél naar wat er in de kruidlaag groeit: zijn de bossen van Bel divers of bieden ze meer? Dergelijke vragen en antwoorden komen aan bod in de cursus natuurbeheer. De cursus dient vooral om nieuwe mensen in het beheer aan te trekken. Jij misschien ook? Jij kán meewerken. Je hoeft geen tractor te kunnen besturen om een bijdrage te kunnen leveren aan het beheer van een natuurgebied. Je moet écht niet alle soorten vlinders uit elkaar kennen om iets te mogen vertellen over het beheer van een terrein. Deze cursus probeert je inzicht te verschaffen in de samenhang tussen soorten en hun leefgebied, tussen de beheerders en het reservaat. De cursus bevat 7 theorielessen en 3 waar je een terreinbezoek aflegt. De theorielessen gaan door in het

Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen te Meerhout op 16, 23 en 30 oktober, 13, 20 en 27 november en 4 december. Terreinbezoeken worden tijdens de cursus afgesproken. Voor meer informatie contacteer Jens Verwaerde, 0491/15 03 57. Inschrijven bij tineke.thijs@natuurpunt.be.

Cursus natuurgids Droom jij er ook van om je enthousiasme voor de natuur met anderen te delen? Grijp dan je kans! NatuurpuntCVN organiseert een natuurgidscursus die begint in het voorjaar van 2016. We dompelen je onder in de wereld van natuur en milieu in al zijn facetten: van dieren en planten tot landschappen, ecologie en natuurbeheer. Naast inhoudelijke kennis, leer je hoe je een boeiende wandeling uitstippelt en hoe je groepen vol enthousiasme in de natuur gidst. Er zijn ruim 30 activiteiten voorzien, gespreid over één jaar. Naast de theorielessen, ga je geregeld op pad in de natuur onder begeleiding van een deskundige natuurgids. Na het succesvol afronden van een mondelinge proef, het maken van een terreinstudie en het gidsen van een wandeling, krijg je het diploma ‘Natuurgids’. Theorielessen: donderdagavond in Bezoekerscentrum Grote Netewoud in Meerhout. Excursies:

zaterdagvoormiddag (verschillende natuurgebieden in het Grote Netewoud, extra uitstappen naar de Zegge en Voeren). Geen lessen tijdens de schoolvakanties. Voorkennis: basiskennis natuur aanbevolen. Inschrijvingsgeld: €264, 10 % korting voor jongeren tot 26 jaar en voor Natuurpuntleden. Inschrijvingen: meer info volgt in volgende Meander, in onze Nieuwsbrieven en op onze websites. Contact: sandra.bamps@c-v-n.be of 03/205 17 57. Natuurgids in het Griesbroek © Frans Emmerechts

oktober - december 2015

| 19

FUTUUR Futur Rouge, Johan Rottiers

Cultuur in de natuur Kunstroute bij Naturpunt Ham. Nog open tot 18 oktober 2015. Gaat dat zien! Info: www.natuurpuntham.be Kringloop, Tjen Heyligen

FUTUUR

The last Guardian of the Forest, Francisco Manzano

20 | Meander 4

Koekoeksnest, Evie Favoreel, Ilse Lamrichts

Curtain to Recycling, Evie Favoreel

Conditioneel, Dennis Pauwels

ATUUR

Gedichten van diverse dichters aan waslijn, concept Jan Verbakel

Human Nestings, Kaya Jakovits

Publi-Kast, Silvia Dubois

Remembrance of a tree, Lien Tallon

Interconnect X Nature, Jan Albrecht

Boomzwammen, Eline Ouwendijk

Cocon, Ilse Lambrichts

oktober - december 2015

| 21

Sketch Frans Belmans © Marc Boeckmans

Big

Jump

Big Jump 2015 in Balen was zonder meer een succes. 74 dapperen sprongen in het 16° ‘warme’ water van de Grote Nete terwijl meer dan 300 toeschouwers genoten van de talrijke randanimatie. Daarmee scoorde Balen boven het gemiddelde van de in totaal 30 Vlaamse Big Jump locaties. Hopelijk heeft dit onze beleidsmakers opnieuw wakker geschud. Een welgemeende proficiat aan alle initiatiefnemers, vrijwilligers, springers en bezoekers!

Wendy Thys en Eef Weetjens Drank en versnaperingen © Tine Verschueren

22 | Meander 4

Big Jump © Marc Boeckmans

Kinderen grimeren © Marc Boeckmans

Terug blik Met velen te water © Marc Boeckmans

Toespraak burgemeester © Joke Flour

Photowall © Katrien Loots

Veel volk © Tine Verschueren

Feestelijke opening van ‘Den Hof’ in Dessel Op 5 juli opende burgemeester Kris Van Dijck de Samentuin ‘Den Hof’ te Dessel. Met de financiële steun van de Vlaamse Landmaatschappij en Alfons Smet Residenties werd de tuin ingericht. Een groep enthousiaste vrijwilligers van Den Bunt en van Natuurpunt Netebronnen creëerden samen met de bewoners van AS Residenties en Natuurpunt Educatie een prachtig pareltje groen. Bekijk zeker onze foto’s op Facebook https://nl-nl. facebook.com/NatuurpuntEducatie.

Verhalenverteller Frans Hoes © Katrien Loots

oktober - december 2015

| 23

Big Jump: en nu? Waterkwaliteit en toekomstplannen Proper water? De Big Jump is een internationale actie die al sinds 2002 gehouden wordt om aandacht te vragen voor proper rivieren oppervlaktewater. Die eis is ook vertaald in de Europese Kaderrichtlijn Water, die de lidstaten verplicht om tegen 2015 alle waterlopen in een ‘goede ecologische toestand’ te brengen. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar ongewervelden, maar ook naar vissen, waterplanten, plankton en wieren. Geen enkele Vlaamse rivier voldoet echter momenteel aan de vooropgestelde normen. Bemesting, pesticiden, een verouderd rioleringssysteem, een ontoereikende watertoets, ontbrekende overstromingsgebieden, enz. zijn nog steeds de grote boosdoeners. Daarbij dient wel opgemerkt dat het ‘one out, all out’-principe een strenge beoordelingsmethode vormt: scoor je op één deelaspect matig of slecht, dan is het eindresultaat dat ook. Er is wel degelijk een stijging van de waterkwaliteit te merken in de afgelopen twee decennia. Sinds de oprichting van Aquafin in 1990 is de zuiveringsgraad

(het aantal mensen dat aangesloten is op een waterzuiveringsstation) in Vlaanderen gestegen van 28% naar 79%. Dat is een serieuze verbetering, maar het betekent ook dat het afvalwater van ongeveer 2 op de 10 Vlamingen nog steeds, al dan niet via de openbare riolering, ongezuiverd in onze grachten, beken en rivieren terechtkomt. Ter vergelijking: in Duitsland, Nederland en Engeland was de zuiveringsgraad 25 jaar geleden al respectievelijk 86, 94 en 83 procent. Niet alle vervuilende stoffen komen via de riolen in onze waterlopen terecht. Nitraten, fosfaten en pesticidenresten uit de landbouw bereiken onze waterlopen vooral via afspoeling en grondwater. Grasbufferstroken en dammetjes uit stro of snoeiafval zouden hiertegen een oplossing kunnen bieden. Dijken en strakke oevers van beton zouden ook zoveel mogelijk plaats moeten maken voor overstromingsgebieden met ondiepe zones, die essentieel zijn voor planten, ongewervelden en vissen. Dat laatste is echter in de praktijk vaak moeilijk haalbaar, niet in het minst omdat er ruimte voor nodig is.

Dag

Eindklasse

Fysico Chemie Eindklasse

Ecotoxicologie Eindklasse

Biologie Eindklasse

11/12/2000

21/04/2004

26/05/2008

11/04/2011

Dag

Fysico Chemie Eindklasse

Kwik (Hg)

Zink (Zn)

Cadmium (Cd)

11/12/2000

21/04/2004

26/05/2008

11/04/2011

Evolutie van de waterbodemkwaliteit van de Grote Nete ter hoogte van meetpunt Meerhout: triadekwaliteit (boven) en fysico-chemische component (onder). “1” niet verontreinigd, “2” licht verontreinigd, “3” verontreinigd, “4” sterk verontreinigd (bron: VMM geoloket).

24 | Meander 4

Hoe zit het met de Grote Nete? In de jaren 1960 en 1970 loosde Vlaanderen zijn afvalwater ongezuiverd in het oppervlaktewater. Enkele gemeentes echter, de meeste op het Kempisch plateau, bouwden al waterzuiveringsinstallaties lang voor dat de norm werd. Samen met de afwezigheid van vervuilende industrie en de zuiverende werking van een aantal uitgestrekte natuurgebieden en militaire domeinen in de omgeving, zorgde dat ervoor dat de bovenlopen van de Grote en de Kleine Nete altijd relatief schoon zijn gebleven. De Kleine Nete is trouwens op dit moment de properste waterloop in Vlaanderen, hetgeen vorig jaar nog gevierd werd tijdens het evenement “Chap’eau”. Stroomafwaarts op de Grote Nete verslechterde de waterkwaliteit in het verleden door ongezuiverd huishoudelijk afvalwater en lozingen door Tessenderlo Chemie. De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) verzamelt gegevens over zowel de water- als bodemkwaliteit van de Grote Nete. Op het dichtstbijzijnde meetpunt in Meerhout tonen deze gegevens aan dat de bodemkwaliteit van de Grote Nete geëvolueerd is van “verontreinigd” in 2000 tot “niet verontreinigd” in 2011. De fysicochemische component toont enkel nog een lichte verontreining aan voor zink en cadmium. Ook de biotische index scoort goed. Er komen momenteel een 20-tal vissoorten voor in de Nete ter hoogte van Straalmolen, waarvan enkele bijzondere zoals beekprik, kopvoorn en serpeling. En sinds een herintroductieprogramma van INBO (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek) en ANB (Agentschap voor Natuur en Bos) is ook de kwabaal er weer.

Ambitieuze toekomstplannen De omgeving rond Straalmolen gaat binnenkort grondig veranderen. Het ANB en de VMM werken samen aan een plan om de omgeving er natuur- en visvriendelijker te maken. Het hoge verval aan de molen vormt immers een vismigratieknelpunt en de viskweekvijvers, rechthoekige vijvers met steile oevers, hebben een lage natuurwaarde. Om vismigratie mogelijk te maken, wordt stroomopwaarts van de molen een verbinding van de Grote Nete naar de Heiloop gegraven, die op haar beurt in de woelkom stroomafwaarts de molen uitmondt. Om het hoogteverschil tussen de Grote Nete en de Heiloop te overbruggen, worden 15 bekkentrappen aangelegd die elk een hoogteverschil van 8 cm overbruggen en die passeerbaar zijn voor vissen.

volgt later ongetwijfeld meerâ&#x20AC;Ś

Tegelijkertijd worden de kunstmatige viskweekvijvers omgevormd tot een moerasbiotoop met schuine oevers, een afwisseling van diepe en ondiepe waterzones, rietvelden en een broedeiland voor watervogels. Voor de bezoekers wordt een uitkijktoren gebouwd. Daarnaast heeft Natuurpunt gelijkaardige inrichtingsplannen voor de recent aangekochte percelen met vijvers en weekendhuisjes aan het kanaal. Maar daarover

Deze inrichtingswerken aan beide zijden van het Griesbroek zullen niet alleen een boost geven aan de lokale natuur, maar ook aan wat men ecosysteemdiensten noemt. Dit zijn de zichtbare en minder zichtbare voordelen die de maatschappij van ecosystemen ontvangt: bv., zelfreinigend vermogen, fijn stof en koolstofvastlegging, verbeterd visbestand, overstromingsbeheersing, maar ook natuurbeleving en recreatie. Voor veel

Plannen voor de vistrap aan Straalmolen (bron: ANB)

bezoekers was de Big Jump aan Straalmolen misschien een eerste korte en zijdelingse kennismaking met het mooie natuurgebied Griesbroek. Met de huidige projectplannen ziet de toekomst van het Griesbroek er veelbelovend uit en hopen we dat in de toekomst meer en meer natuurliefhebbers de weg zullen vinden naar deze parel in het Grote Netewoud.

Eef Weetjens

Plannen voor moerasinrichting ten NO van Straalmolen. Links: huidige toestand, rechts: na uitvoering van het project (bron: ANB).

Instroom Zandvang, 26.45m TAW

6/4

6/4 16/4 40/4 6/4

80/4

16/4

Verhoging achter zandvang, 26.75m TAW

1.0m 80/4

0.5 - 1.0m

40/4

40/4 40/4 200/4

0 - 0.5m

80/4 40/4 80/4

-0.5 - 0m

80/4

40/4 40/4

-1.0 - -0.5m

80/4

6/4

80/4

40/4

-1.5 - -1m

80/4

16/4

-1.5m

Zwaluwwand, 10m breed

40/4 0m

5,0

16/4

40/4

80/4 200/4

80/4 80/4

Verharde dienstweg eiland, Verharding: geotextiel + steenslag Diepte maximaal 26,45m TAW

5,00m

40/4 80/4

80/4 40/4

2,18m

800/4

200/4

20/4

niveau -0.5m

40/4

20/4 80/4

20/4 20/4

80/4

800/4

40/4

20/4 16/4

niveau -0.3m

16/4 40/4

200/4

40/4 16/4

40/4

80/4

16/4 80/4

80/4 niveau -0.5m

80/4

2,0

80/4

niveau -0.3m

200/4 200/4

200/4

80/4 2,00m

40/4

16/4

20/4

16/4 40/4

20/4

5,00m

40/4

Uitstroom

oktober - december 2015

| 25

Natuurpuntvlees bakken...

carotenoïden, co-enzyme Q10, diverse polyfenolen, lipasen, enzymen en zijn rijk aan mineralen. Deze stoffen zijn belangrijk voor diverse doeleinden in ons lichaam. Daar zij geen nabehandelingen ondergaan, kan elk lot lichtjes verschillen qua kleur, geur, smaak, enz.

Geraffineerd of

extra vierge

Leveringsronde natuurproducten

Bij vetten denken de meeste mensen aan iets slechts. Dit klopt voor geraffineerde oliën. Die worden op zeer hoge temperaturen geperst met toevoeging van solventen om de productie te verhogen. Zij worden geneutraliseerd, gebleekt, bijgekleurd, ontgeurd en ontdaan van wassen, gommen en vrije vetzuren om altijd hetzelfde product te bekomen. Vaak worden zij verhard om te kunnen smeren en als laatste voegt men er nog bewaarmiddelen aan toe. Deze vetten en oliën werken ontstekingsprocessen

in de hand en zijn medeverantwoordelijk voor aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, gewichtsaandoeningen, depressiviteit, immuniteitsstoornissen, allergieën, diabetes, onvruchtbaarheid en kanker. De voedingsindustrie gebruikt ze massaal in smeerboter, bakmargarines, koekjes, mayonaises, enz. Dit alles kan men vermijden door het gebruik van koudgeperste ongeraffineerde vetten en oliën, extra vierge-oliën genaamd. Deze worden enkel koud geperst en bevatten bijgevolg nog fosfolipiden, vitamine E,

Als je volgende keer dus een stuk Galloway- of lamsvlees gaat bakken, gebruik dan een extra vierge olie. De beste olie om te bakken is extra vierge kokos olie of extra vierge rode palm olie. Deze vetten en oliën vind je in de betere natuurvoedingswinkels. In oktober is er weer een leveringsronde van natuurproducten (Gallowayvlees, lamsvlees en sappen). Het Galloway- en lamsvlees bevat zelf ook gezonde vetten omdat het een natuurproduct is. Deze dieren zijn niet bijgevoederd met soja, maïs, enz. waardoor we hier van puur vlees kunnen spreken. Meer info en/of een bestelformulier: jurgen.verreyt@skynet.be of 0497/70 63 08. Jurgen Verreyt Bron: BioGezond, 12de jg. nr. 2, ‘magazine.communitysoft.com/magazine/15/browse/478’

Roofvogels spotten Op zaterdag 31 oktober trekken we met de bus naar de Scheldedijk bij het Verdronken Land van Saeftinghe op zoek naar roofvogels.

Hier overwinteren tientallen bruine kiekendieven en meestal ook wel een aantal blauwe soortgenoten. Naast de klassieke buizerds en torenvalken, mogen we hier rekenen op waarnemingen van slechtvalk en met het nodige Slechtvalk © Rik Verborgt

26 | Meander 4

geluk zelfs ruigpootbuizerd of zelfs de majestueuze zeearend.Verder letten we uiteraard ook op al de ganzen, eenden en steltlopers die in dit vogelrijke gebied komen overwinteren. We gaan niet echt het gebied in: dus geen slijkerige toestanden. ‘s Middags kunnen we picknicken in een heerlijk ouderwets bruin café met als originele naam ‘het Verdronken Land’ in Emmadorp. Gids: Koen Leysen, Natuurpunt Educatie. Deze uitstap wordt georganiseerd in het kader van de roofvogelcursus, maar ook andere geïnteresseerden

kunnen mee tot de bus vol zit. We vertrekken om 8 u op de markt in Dessel met Marcel Cars en we verwachten daar terug te zijn tegen 17.30 u. Inschrijven verplicht bij jefsas@skynet.be. Kostprijs: €15 voor leden van Natuurpunt en €20 voor niet-leden. Inschrijving is pas voldaan na overschrijving van het vereiste bedrag op rekeningnummer: BE18 0011 5777 9165 van NP-Netebronnen. Niet aarzelen, nu doen!

Uitnodiging In oktober stellen de Natuurpuntfotografen van de regio Meanderland weer hun beste werken tentoon in ‘t Kristallijn. Met als thema ‘Aktiefoto’s uit onze Kempense natuur’ zullen er bijzondere beelden getoond worden, waaruit blijkt dat de makers op het juiste ogenblik hebben afgedrukt.

O.a. volgende deelnemers verlenen hun medewerking: Frans Emmerechts, Jef Eykmans, Jos Ghoos, André Leunen, Fred Nevelsteen, Stef Smet, Patrick Sterckx, Alfons Van Vlerken en Rik Verborgt. Samen met de natuurfoto’s zullen er keramische werken van Nicole Raskin tentoongesteld worden. Opening op zaterdag 10 oktober om 15 u. Verder open op zaterdagen en zondagen 11, 17, 18, 24 en 25 oktober 2015 telkens van 14 tot 17 u. Knobbelzwaan © Rik Verborgt

oktober - december 2015

| 27

Dennenwolfsklauw terug Vrijwilligers van Natuurpunt hebben in het natuurgebied Grote Netewoud te Geel-Bel dennenwolfsklauw gevonden. Deze plant wordt met uitsterven bedreigd en komt slechts op enkele plaatsen in België voor. Het was al 14 jaar geleden dat de soort nog werd gezien in Vlaanderen. De wolfsklauwen zijn planten met kruipende of opstijgende, niet holle, en meestal een gevorkte vertakte stengel, met kleine, schubvormige, groene bladeren. De spoordoosjes bevinden zich in de oksels van de bovenste bladeren, of zijn verenigd in aren. In die doosjes ontwikkelen zich de sporen, waaruit bij kieming Dennenwolfsklauw in Geel-Bel © René Ducastel

28 | Meander 4

een levermosachtig plantje te voorschijn komt. Hieruit ontwikkelt zich later weer een wolfsklauw. Dennenwolfsklauw (Huperzia selago) bestaat uit een bosje dicht naast elkaar staande even lange stengels. De stijve, stekende bladeren staan schuin omhoog. Deze plant draagt in de zomer en tijdens het begin van de herfst gele, rijpe sporen. Behalve door sporen verspreidt deze plant zich door broedknopjes. Deze zitten dicht bij de stengeltoppen in de oksels van bladeren. Ze breken bij aanraking gemakkelijk af en gaan dan wortelen in de grond. Zo kunnen ze uitgroeien tot nieuwe planten. Het aantal groeiplaatsen is beperkt. De dennenwolfsklauw komt voor op vochtige, voedselarme grond in heidevelden en dennenbossen; ook onder kruipwilg in de duinen, soms in zandafgravingen. In het Grote Netewoud betreft het een open, vochtige plaats met rondom oude zeedennen en veel mossen en korstmossen. Dit plantje lijkt op een takje van een naaldboom en groeit vaak onder dennen. De naam ‘dennenwolfsklauw’ is dus dubbel en dik verdiend. Ook op Europees niveau is de soort zeldzaam, ze wordt steeds in kleine aantallen teruggevonden. Naar het zuiden en het oosten toe, beperkt het aantal

vindplaatsen van deze noordelijke soort zich tot berggebieden. De plek waar de plant groeit wordt geheim gehouden omdat overdreven betreding uit den boze is. Wel werd de eigenaar op de hoogte gebracht, want kappen van dit bos zou nefast voor de plant zijn.

Zeldzame bergveldwesp In het natuurgebied Geel-Bel werd ook een nest van de zeldzame bergveldwesp gevonden. De vestiging in de Kempen wijst erop dat deze zuidelijke wespensoort in opmars is en meer en meer noordwaarts oprukt. De bergveldwesp (Polistes biglumis) is een vliesvleugelig insect uit de familie van de plooivleugelwespen (Vespidae). De soort is van andere wespen te onderscheiden door het iets afgeplatte, slankere lichaam, met verdonkerde antennes en een overwegend zwarte kleur met gele dwarsstrepen. Het achterlijf versmalt zich geleidelijk naar voren toe. Hun nesten zijn open maar ook kleiner en er zijn minder werksters. Veldwespen zijn sociale wespen en vallen in de vlucht op door de naar achter afhangende poten. De vliegtijd loopt van mei tot september. Mirella Bruynseels en René Ducastel

De gewone vlier

Wie kent hem niet, de vlier met in de lente zijn kantwerkachtige, roomkleurige schermbloemen en in het najaar zijn zwartpaarse bessen? De vlier is in onze streken inderdaad een veelvoorkomende struik. Hij stelt geen al te hoge eisen aan zijn groeiplaats. Hij houdt van voedselrijke, stikstofrijke en vochtige grond in de zon of halfschaduw. Hij groeit vooral aan bosranden of op open plekken in bos of struikgewas, maar hij houdt ook van plaatsen die kunstmatig vruchtbaar zijn geworden (naast akkers of op mesthopen). Naast de Gewone of Zwarte Vlier (Sambucus nigra) komt er bij ons nog een variant voor, namelijk de Peterselievlier (Sambucus nigra var. Laciniata). Deze laatste is eigenlijk een verwilderde gecultiveerde soort. Hij heeft een diep ingesneden bladvorm gelijkende op die van het keukenkruid peterselie. Maar op de vorm van het blad na heeft deze peterselievlier dezelfde eigenschappen als de gewone vlier. Iedereen weet ook dat er van oudsher medicinale eigenschappen aan de vlier Peterselievlier © Mirella Bruynseels

worden toegekend. Er zijn sporen van het gebruik van vlier teruggevonden in nederzettingen uit het prehistorisch tijdperk. Ook bij de Grieken en de Romeinen was vlier populair. Hippocrates beschouwde vlier als urinedrijvend middel. Plinius ontdekte de antibacteriële en slijmoplossende werking ervan. Ook de kruidenarts Dodoens (1517-1585) kende er slijmoplossende en ontzwellende eigenschappen aan toe. De Germanen beschouwden de vlier dan weer als een magische, heilige struik. Hij zou de duivel en de heksen kunnen weren. Daarom werd hij vaak als beschermer bij waterputten geplant. Het lichte hout splintert niet en is uitermate geschikt om kleine voorwerpen van te snijden. Zo werden er onder andere fluitjes van gemaakt, vandaar de ‘flierefluiter’. Sinds de jaren 1980 schenkt men terug meer aandacht aan geneeskrachtige eigenschappen van planten. Inhoudsstoffen van planten worden voortaan ook wetenschappelijk onderzocht. Rond het jaar 2000 kon de virologe Dr. Madeleine Mumcuoglu de antibacteriële en antivirale werking van vlier aantonen. Uit laboratoriumonderzoek blijkt dat zowel de bloesems als de rijpe bessen interessante inhoudsstoffen bevatten,

waaronder heel wat flavanoïden. zoals rutine, quercitine, isoquercitine, hyperoside, astragaline, kaemferol, enz. Naast deze algemeen weerstandsverhogende stoffen bevatten zij ook specifieke eiwitten die virussen kunnen afremmen. Specifiek voor de bloesems zijn de slijmstoffen die op de luchtwegen een verzachtende invloed uitoefenen, en looistoffen die een ‘samentrekkende’ werking op ontstoken slijmvliezen hebben. De bessen zijn dan weer rijk aan anthocyanen, die instaan voor de afweerverhogende werking. Met andere woorden, vlier is goed bij hoest en keelpijn, verlicht de symptomen van griep en versterkt het immuunsysteem.

Mirella Bruynseels Vlierbessensiroop maken Vlierbessensiroop maken is zeer eenvoudig. Het enige wat je nodig hebt zijn de bessen, suiker en een citroen. - Pluk enkel rijpe vlierbessen, die mooi zwartpaars zijn en glanzen. Onderweg plukken we de trossen, maar thuis verwijderen we de bessen van hun tuiltjes, we wassen ze goed, doen ze in een kookpot en brengen ze aan de kook. We laten ze een paar minuutjes doorkoken. - Wanneer de bessen voldoende zijn afgekoeld zeven we ze door een theedoek. De laatste restjes persen we er goed uit; de pulp is afval. - Per liter bessensap voegen we een halve kilo kandijsuiker en het sap van één citroen toe. Dit sap laten we terug even doorkoken. Dit hete sap gieten we in flesjes en sluiten daarna onmiddellijk de dop, zoals bij confituur. - Klaar! oktober - december 2015

| 29

Jan Kok tuinarchitectuur

mail: info@jankok.be

www.jankok.be

JAHA!!! Hier had de uwe kunnen staan!!!!!

OPEN:

Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.

Adverteren in Meander? frans.emmerechts@gmail.com

EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garanderen de beste service. Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard!

OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!

DAG VAN DE NATUUR

Zaterdag 21, zondag 22 of zaterdag 28 november is iedereen welkom om mee te komen werken in enkele van onze reservaten! We zorgen voor gereedschap en wellicht ook voor soep of andere versnaperingenâ&#x20AC;Ś

Molse Nete in Mol Zaterdag 20 november van 9 tot 12 u. Samenkomst aan kerk Mol-Gompel. Laarzen noodzakelijk. Info: guy.hannes@skynet. be of 014/31 71 54.

De Rammelaars Malesbroek Zaterdag 28 november van 13 tot 17 u. Samenkomst aan Natuur.huis De Rammelaars Laarzen noodzakelijk. info@natuurpuntham.be www.natuurpuntham.be

Molse Nete in Zammelsbroek Balen Zaterdag 20 nov. om 9 u. Samenkomst op de Kikkerweide (einde Molenlaakpad in GeelOosterlo). Breng werkkledij en schoenen of laarzen mee. Info: koenthibau@hotmail. com of 0498/12 47 29.

Zondag 21 november om 9.30 u. Kom mee werken in en genieten van de natuur in Balen. Samenkomst aan voetbalterrein GSK achter casino in Gompel (Owenslei). Info: Luc De Groof 0494/29 79 49.

Zondag 21 november van 9 tot 12 u en van 13 tot 16 u. Samenkomst ter hoogte van Winkelom, vlakbij de brug over de Grote Nete, parkeren in KMO-zone Winkelom. Breng goed schoeisel (laarzen) mee en een knapzak. We werken hier aan een boomplanting in het kader van Life-project Grote Netewoud, op een perceel gelegen naast de baan van Geel-Centrum naar Geel-Winkelomheide en vlak naast de Grote Nete. Info: marc.verachtert@skynet.be.