Meander 2017 nr 4 oktober november december by Natuurpunt Meanderland

2017 Oktober | November | December • Jaargang 16 nr. 4

Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323

MEANDER

Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen

Colofon Natuurpunt

Giften

Natuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt meer dan 100.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en ruimtelijke ordening. Daarnaast wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van natuurstudie en natuur- en milieueducatie. Natuurpunt organiseert duizenden activiteiten per jaar, beheert 500 natuurgebieden en is actief in alle Vlaamse gemeenten.

Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen. Vanaf €40 ontvang je een fiscaal attest.

Lid worden Door overschrijving van 27 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 11 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 10 euro. Beide extra abonnementen samen 17 euro.

Meander Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerden kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander. De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 2.400 exemplaren.

Redactie An Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Jan Albrecht, Wendy Thys, Arne Vermeulen, Mirella Bruynseels, René Ducastel.

Contact

3770 – Grote Netewoud 7709 – De Maat (Mol) 7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 – Neerhelst (Geel) 7118 – Griesbroek (Balen) 7725 – Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 – De Vennen (Balen) 7736 – Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 – Molse Nete (Balen/Mol) 7763 – Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 – Breeven (Geel) 7779 – Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 – Selguis (Geel) 7784 – De Bleken (Mol) 8810 – De Rammelaars (Ham) 8874 – Veldhovenheide (Ham)

Contactpersonen afdelingsbesturen Afdeling Netebronnen Contact: Jef Sas, jefsas@skynet.be www.natuurpunt.be/natuurpunt-netebronnen

Afdeling Balen-Nete Contact: Tom Schildermans, tom.schildermans@skynet.be www.natuurpuntbalen-nete.be

Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.

Afdeling Geel-Meerhout

Met dank aan onze fotografen

Contact: Marc Verachtert, marc.verachtert@skynet.be www.natuurpuntgeelmeerhout.be

Frans Emmerechts, Erik Ducastel, René Ducastel, BCGNW, Marc Mangelschots, Pieterjan Vervecken, Marc Boeckmans, Wendy Thys, Fred Nevelsteen, Billy Herman, Marc Boeckmans, Jef Eykmans, Koen Kauwenberghs, Robert Pieters, Paul Wouters, Marianne Horemans, Karel Verbruggen, Katelijne Bohy, Nico Schrans, André Belmans, Jos Ghoos, Paul Helsen, Jan Albrecht.

Afdeling Ham Contact: Frans Hoes, frans.hoes2@telenet.be www.natuurpuntham.be

Coverfoto’s: Griesbroek © Wendy Thys Spiegeling/Kristallijn © Fred Nevelsteen Grote sluipwespen, na het uitkomen van het superba vrouwtje doet een perlata mannetje een poging om met haar te paren © René Ducastel Dwergblauwtje © Marc Mangelschots Zinkviooltje © Billy Herman Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

Lay-out Meander Arne Vermeulen en Jan Albrecht.

Deadline teksten volgende Meander Maandag 23 oktober 2017. Verschijnt eind december 2017. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com.

2 | Meander 4

You may kiss now! © Jan Albrecht + vrijwilliger Kermit uit De Rammelaaras

VRIJHEID

Infopunt Natuuurpunt op evenement 30 jaar De Rammelaars© Jan Albrecht

rijwilligers vormen de basis van het beheer en de publiekswerking van de natuurgebieden die Natuurpunt onder haar hoede heeft.

Iedere lokale Natuurpuntafdeling geniet een grote vrijheid om hiermee om te gaan, om gronden aan te kopen, om activiteiten te organiseren en daarvoor publiek te zoeken. In zekere zin is de vereniging door en door basisdemocratisch. Je hoeft alleen maar te zeggen: hier ben ik, ik neem deel. Meer is er niet nodig om mee te mogen doen en mee te mogen denken over de instandhouding en bescherming van een natuurlijke omgeving. Onze omgeving.

Een grote vrijheid. Een werkelijk schitterend en kostbaar geschenk voor dit land waar de ruimte die we met elkaar delen alsmaar beperkter wordt. Meedoen betekent deze vrijheid mee vorm te mogen geven.

Geniet van de vrijheid en neem deel! Kom naar een van de evenementen uit de agenda of naar de speciale ‘Dag van de natuur’ bij een afdeling in je buurt. Je vindt alle info over de “Dag van de natuur” in de activiteitenkalender midden in dit nummer.

Jan Albrecht

bestuurslid afdeling Ham

Plant van hier PLANTENACTIE Een tuin vol bomen en planten ‘van hier’ trekt leven aan! Doe mee aan de jaarlijkse plantenactie dit najaar en steun Natuurpunt! Je kunt bij Natuurpunt Ham / Limburg en via Behaag Onze Kempen (Antwerpse Kempen) streekeigen bomen en planten bestellen voor je tuin tegen een zeer schappelijk tarief. De opbrengst komt ten goede aan natuurgebieden in de streek of aan de lokale afdeling Info en bestellen via:

www.iok.be/milieuennatuur_behaagonzekempen

tot en met 31 oktober of bij:

www.natuurpuntham.be/plant-van-hier-2017

tot en met 28 oktober. Afhalen bij NP Ham op 25 november 10-12u.

oktober - december 2017

MOSSELGOREN De Mosselgoren is een minder bekend en ook relatief ontoegankelijk gebied in het noordwesten van Geel. Ruw weg gesitueerd: de streek is gelegen bij de baileybrug (‘Larumsebrug’), tussen het Kanaal Bocholt-Herentals en de straat Mosselgoren. Het kanaal ligt er aanzienlijk hoger dan het landschap; het lijkt er letterlijk eerder gelegd dan gegraven. In 1978 werd een deel van het gebied met de weilanden rondom op het gewestplan Herentals-Mol ingetekend als natuurreservaat. In 1987 kocht de Vlaamse Gemeenschap het centrale deel aan. Het bestond uit rietland en broekbos en had een oppervlakte van ongeveer 11 hectare. In 1989 werd het erkend als staatsnatuurreservaat.

Winters wandelpad © Frans Emmerechts

4 | Meander 4

Waterral © Frans Emmerechts

Hoe was het vroeger? De benaming Mosselgoren is al zeer oud. In 1427 was er al sprake van een ‘moestelgoor’ te Larum. ‘Mossel’ is een synoniem van mortel, slijk of moerassige grond. Het toponiem ‘goren’ betekent drassige heidegrond, waar in de Kempen dikwijls turf werd gestoken. De naam Mosselgoren zegt dus eigenlijk tweemaal hetzelfde: een modderige streek in het kwadraat! Op de Ferrariskaart (1771-1778) kan men zien dat het huidige reservaat, juist zoals de Zegge, deel uitmaakte van het Geels Broek, een groot alluviaal afzettingsgebied ter hoogte van de samenloop van de Zeggenloop, de Larumseloop en de Mosselgorenloop met de Kleine Nete. De Mosselgoren lag om precies te zijn in een zijvallei gevormd door de Larumseloop en de Mosselgorenloop. Het staat aangeduid als een ontoegankelijk moeras. Dat dit moeras, meer dan een halve eeuw later wel degelijk nog een obstakel vormde bleek bij de aanleg van het Kanaal Bocholt-Herentals: op kaarten is de plotse knik te zien die het kanaal vertoont ter

Eekhoorntjesbrood © Frans Emmerechts

hoogte van de Mosselgoren. Men wilde de moerassige alluviale vlakte van de Kleine Nete, die hier wel 2 kilometer breed is, toen blijkbaar vermijden. In de eerste helft van de jaren tachtig van de twintigste eeuw werd de streek opgenomen in een ruilverkaveling. Alleen het gedeelte dat als natuurreservaat was ingetekend op het gewestplan viel buiten de verkaveling. Door het verwijderen van twee stuwen, één op de Larumseloop en één op de Mosselgorenloop, en door de aanleg van brede, diepe afwateringsgrachten, verdroogde het hele gebied. In het pas tot natuurreservaat bestemde gebied had dat tot gevolg dat mooie wateraardbei-vegetaties en veenpluis verdwenen en ruigteplanten hoog gingen opschieten. De laatste veenrestanten, op enkele relicten na, gingen verloren. In het begin van de jaren 1990 lag het reservaat er verwaarloosd en onbeheerd bij. Wegens de geïsoleerde ligging had de Mosselgoren een bijzondere aantrekkingskracht op de beoefenaars van de kunst van het stropen en het vangen van vogels.

Verdere aankopen en beheer In 1995 kocht De Wielewaal 4 hectare natuurgebied aan, grenzend aan het reservaat. Dit werd ook mogelijk gemaakt door de Geelse natuurgidsen van Van Nature Uit die aan De Wielewaal een belangrijke renteloze lening toestonden om de gronden te kunnen kopen. De Wielewaal maaide de drassige, met struikgewas begroeide graslanden onmiddellijk. Het jaar daarna legde de vereniging samen met Van Nature Uit op de pas gekochte percelen amfibieënpoelen aan en liet ze de gronden begrazen door drie (geleende) IJslandse paardjes. In 1996 werd het staatsnatuurreservaat

Hommel bezoekt bloemen grote ratelaar © Frans Emmerechts

uitgebreid. Er ontstond een aaneengesloten reservaat van ongeveer 35 hectare. Een stuw op een van de bijlopen van de Larumseloop werd hersteld. Op een van de nieuw aangekochte percelen bevond zich een bevloeiingsgracht met kanaalwater. Die maakte het mogelijk om de waterspiegel in het centraal gelegen moerasgebied te verhogen. Vanaf 1998 kocht de overheid nog meer gronden in de buurt aan, wat tot gevolg had dat de Zegge en de Mosselgoren langzamerhand aaneengeregen werden. In 2000 startte het Agentschap voor Natuur en Bos grote natuurinrichtingswerken in het ondertussen ‘Vlaams

natuurreservaat’, zoals het herstel van de veenputten, de rietlanden, de hooilanden en het hakhoutbeheer.

Flora en fauna Op het einde van de jaren 1970 vertoonde de Mosselgoren inzake flora en fauna nog een sterke overeenkomst met de Zegge. In de kern kwamen rietvelden voor en verlandingsvegetaties in oude turfkuilen met o.a. zeldzame planten zoals wateraardbei, veenpluis en waterdrieblad, een van de mooiste bloemen van de Kempen. Verder was er nog een klein deel half natuurlijk grasland met wilde orchideeën en enkele hectaren elzenbroek.

oktober - december 2017

Sijs © Frans Emmerechts

Het broedvogelbestand was zeer uitgebreid. Men noteerde er blauwborst, sprinkhaanzanger, nachtegaal, wielewaal, spotvogel en kleine karekiet. Er leefde toen ook nog een populatie van de prachtige parelmoervlinder zilveren maan. Die vlinder is nu al meer dan tien jaar uitgestorven in Vlaanderen. Als voornaamste oorzaak wordt verdroging gezien. Bij gebrek aan beheer evolueerde ook het rietland grotendeels tot elzenbroek, met restanten van de oorspronkelijke vegetatie: cyperzegge, hennegras, wateraardbei, melkeppe, wolfspoot en bitterzoet. Sinds de natuurinrichtingswerken in 2000 herstelde het reservaat zich langzaam. De Mosselgoren werd opnieuw een natuurmozaïek bestaande uit rietlanden, ruigten, struwelen, elzenbroek en soortenrijke weilanden, rijk aan kleine landschapselementen. In de hooilanden fladderen verschillende soorten vlinders, waaronder de kleine parelmoervlinder, tussen de hooilandplanten zoals ratelaar, pinksterbloem en brede orchis. Waterlopen en poelen hebben een goede waterkwaliteit. Getuige hiervan zijn de groeiplaatsen van kikkerbeet, drijvend fonteinkruid en waterviolier. In de herfst krijg je er inzicht in een soortenrijke paddenstoelenwereld. Sinds enkele jaren wordt in de Mosselgoren aan broedvogelinventarisatie gedaan. In 2016 noteerde men, naast de

6 | Meander 4

vele broedgevallen van koolmees, pimpelmees, roodborst, vink en winterkoning, vooral kleine karekiet (22 broedparen), tjiftjaf (20 paren), grasmus (11 paren), bosrietzanger (10 paren), zwartkop (8 paren), rietgors (7 paren) en fitis (5 broedparen). In de winter doen grote groepen sijzen zich te goed aan de overvloedige elzenzaadjes en verlaten schuwe waterrallen wel eens hun schuilplaats in het riet. Bij de losse vogelwaarnemingen springen roerdomp en grijze wouw er bovenuit. Die laatste werd op 24 mei 2016 in de Mosselgoren ontdekt en vloog bijna zes weken in de buurt rond. De grote aandacht die het gebied toen kreeg van vogelkijkers uit heel Vlaanderen leverde ook waarnemingen op van kwak en van wespendief.

Referenties 1. Dossier L.Pals. Van Nature Uit 1983-2000. 2. F. Emmerechts, ‘Geschiedenis van het Geelse landschap’, in Jaarboek van de Vrijheid en het Land van Geel, Geels Geschiedkundig Genootschap, 51, 2016. 3. L. Luyten, ‘Dolen in het Geels Gebroekt’, in Nieuwsblad van Geel, jg. 141 nr. 32, 1994. 4. L. Maes en L. Pals, ‘De Mosselgoren: een triestig verhaal’, in Van Nature Uit, Kontaktblad Geelse Natuurgidsen, jg.12 nr.3, 1993. 5. L. Meesters, Groen Geel. Op zoek naar landschappen, Rotary Geel, 1994. 6. L. Van Aelten, ‘Fauna en Flora’, in Geel van gisteren tot morgen, Lions Mol-Geel, 1977. 7. M. Verachtert, ‘Natuurreservaat Mosselgoren’, in Van Nature Uit, Kontaktblad Geelse Natuurgidsen, jg.15 nr.3, 1996. 8. www.geelsevogelaars.be/ tellingenbroedvogels. 9. www.natuurenbos.be/Domeinen/ Antwerpen. 10. www.waarnemingen.be/mosselgoren

Frans Emmerechts Waterdrieblad © Frans Emmerechts

NIEUWS UIT HET

Bezoekerscentrum Grote Netewoud Beste zomer, je was geweldig! Sinds de opening van het Totterpad hebben we vele kinderen zien totteren samen met Bernard de bever. Tijdens de maand juni vonden de scholen hun weg en maakten ze er een avontuurlijke uitstap van, maar ook tijdens de vakantiemaanden zette de trend zich verder. Ouders, grootouders loodsten hun kinderen, kleinkinderen langsheen de Grote Nete en trotseerden alle avontuurlijke hindernissen. Wat hebben we veel lachende gezichten mogen ontvangen. Kinderen waren dikwijls zo enthousiast dat ze samen met hun vriendjes zelfs hun verjaardag zouden willen vieren met Bernard de bever. Sinds kort kan je in het bezoekerscentrum terecht voor een uniek kinderfeestje in de natuur. Meer info en reserveren kan via wendy.thys@natuurpunt. be of spring even binnen in het bezoekerscentrum. De grotere natuurliefhebbers werden op zaterdagavond extra verwend in onze ‘Zomerbar aan de Nete’. Elke zaterdagdagavond werd de zomerbar met veel enthousiasme open gehouden door onze vrijwilligers en vrienden van vrienden... Ook de tweede editie van ‘De watermolen herleeft!’ was een groot succes. Bezoekers konden genieten van wandelingen in het Grote Netewoud en voor de kinderen waren er allerlei oude volksspelen. Jaco zorgde intussen voor livemuziek op het grote terras, waar te genieten viel van allerlei (h)eerlijke lekkernijen met dank aan het project Kempense Ovenschotels. Al deze activiteiten brachten heel wat geld in het laatje dat integraal zal benut worden voor de renovatie van de oude watermolen. Nog even dit: Een dikke merci aan de nieuwe Totterpad-beheerploeg en aan alle helpers die er telkens opnieuw stonden tijdens deze geweldige zomer.

Welkom winter! Nu de dagen al volop korter worden is het stilaan tijd om uit te kijken naar de gezellige winteravonden. Ook dit jaar worden er tal van leerrijke en interessante avonden georganiseerd in ons Café Winterwoud op de bovenverdieping van het bezoekerscentrum. Of kom gezellig iets drinken op één van onze zwammomenten. Meer info en de juiste data kan je terug vinden in de activiteitenkalender van deze Meander.

Foto boven © Katelijne Bohy - foto rechts © Wendy Thys

Praktisch Bezoekerscentrum Grote Netewoud Watermolen 8, 2450 Meerhout, Tel. 014/21 34 50 Info: wendy.thys@natuurpunt.be (Coördinator ad interim). Open op woensdag-donderdag-vrijdag van 9 tot 17 u en op zondag van 13 tot 17 u.

oktober - december 2017

Een Congolees in Balen Voor het vierde jaar op rij organiseerde Jef Sas een vogelcursus. Vogels van dienst waren blauwborsten en een massa kleine bruine vogeltjes (KBV’tjes). We brachten twee avonden door in de theoriezaal van het Ecocentrum en beleefden twee memorabele excursies.

Scheps, Michel en Jef in actie © Nico Schrans

8 | Meander 4

Gesnor in de zaal Tijdens de theorielessen ging Koen Leysen van Natuurpunt CVN met ons op slideshowreis. Van nat via riet naar droog. Van dodaars via rietgors naar braamsluiper. Vijfenveertig minuten lang vertelde hij enthousiast over het wondere leven van de koekoek. Die brengt zijn leven grotendeels door in het Congolese regenwoud. Vliegt even over naar onze streken om zijn eieren in het nest van een kleine karekiet of heggenmus te deponeren en vliegt dan terug. De uitgekomen jongen moeten hun plan trekken en weten zelf waarheen ze moeten vliegen. Bij het waarnemen is de gouden regel dat de fraai gekleurde vogels vaak op een zichtbare zangpost zitten om hun pracht en praal ten toon te spreiden aan het vrouwvolk. De KBV’tjes daarentegen

lijken allemaal op elkaar en vertoeven veilig in het struikgewas. Maar hoe herken ze dan? Juist. Je moet hun liedjes leren herkennen. Er komen dus heel wat geluidsfragmenten aan te pas tot mijn oren er van gaan tuiten. Zo komen we te weten dat de bosrietzanger een heuse one-man coverband is. Hij imiteert gedreven andere vogels en kan minuten lang blijven doorgaan zonder in herhaling te vallen. En een snor (ja, dat is een vogel), die… snort. Na zes uur gefluit waren we klaar om het veld in te trekken.

Sprinkhaan in Balen Op 13 mei verzamelden we in natuurgebied Scheps te Balen. Boswachter Michel gaf een woordje uitleg over de geschiedenis van het gebied en Jef nam ons op sleeptouw langs de

vogelinventarisatieroute. Bij de inventarisatie stop je in vooraf bepaalde zones en schrijf je alle soorten op die je ziet maar vooral hoort. Dat gefluit van Koen kwam dus dik van pas. Het begon met een tuinfluiter die we nog konden waarnemen ook. Zijn lied trekt op versneld merelgezang maar lijkt ook op dat van een zwartkop! Hij heeft alleen meer hoge uitschieters. Wat verderop liepen we maar liefst drie Congolezen tegen het lijf. De drie koekoeken ambeteerden elkaar in dezelfde dode boom. En dan stond de voltallige groep weer stil en spitste de oren. Een mechanisch gesnor duidt op de aanwezigheid van een… Neen, geen snor maar een sprinkhaanzanger! Bij een rietkraag luisterden we aandachtig naar het lied van een bosrietzanger. Alleen de blauwborst kregen we niet te zien. Die hield zich gedeisd tussen twee legsels in.

Aap in Melsele Een week later trokken een veertigtal vogelaars met de bus naar AntwerpenLinkeroever. Lokale gidsen Maarten en Eli staan ons op te wachten aan het Groot Rietveld te Melsele. Maarten doet ons dromen wanneer hij vertelt wat we zoal kunnen tegenkomen. Misschien zelfs een woudaapje. Het is een vreemde bende

Rietzanger © Marc Boeckmans

beladen met verrekijkers, fototoestellen en telescopen die het rietveld induikt. Een groep van divers pluimage. Maar lollig is het wel en we leren van elkaar. Zo zal ik voor de rest van mijn leven de Cetti’s zanger herkennen aan zijn WestVlaamse zin: ‘hoe zit dat hiere?’ Rietvogels zijn van nature schuw maar hier zit een rietzanger parmantig bovenop een stengel te zingen. Plots staat Maarten opgewonden te wuiven. Op een twintigtal meters zit een woudaapje! Deze kleine reigerachtige dankt zijn naam aan zijn talent om als een aap tussen de rietstengels te klimmen. Onze dag is geslaagd. Wat verderop kijkt een boomvalk vanuit een boom naar enkele bruine kiekendieven in een romantische bui. Rietgorzen vliegen af en aan, een nachtegaal zingt zijn mooie lied en het woudaapje vliegt nog eens voorbij. Een grijze roofvogel zweeft door de lucht en de gidsen determineren hem als een grijze arendbuizerd. Die resideert normaal in Zuid-Amerika. De onze is waarschijnlijk ontsnapt bij een (lief )hebber. Het blijft echter een bijzondere waarneming. En het kan niet op. Ik ben overgelukkig als ik eindelijk een baardmannetje te zien krijg. Na een stevige regenbui vliegen uiteindelijk nog een lepelaar en zowaar een purperreiger voorbij.

Lunchen doen we op een zeer opmerkelijke plek. In café Het Verdronken Land nestelen boerenzwaluwen in de gelagzaal. Voor één keer heeft Jef geen oog voor de af en aan vliegende vogeltjes. Hij bekijkt aandachtig zijn tafelblad waar een andere soort natuurpracht te bewonderen valt: vrouwtjes zonder pluimen! Enkele andere mannen dromen met hem mee. De dag wordt afgesloten in de Doelpolders. Op de bebloemde dijken van de vermaarde Prosperpolder fladderen tientallen vlinders rond: Icarusblauwtje, hooibeestje, koninginnenpage, een zeldzaam bruin blauwtje tot een gele luzernevlinder toe. Een torenvalk peuzelt zijn muis op, grutto’s roepen hun eigen naam en distelvinken maken het plaatje compleet. Het werd een absolute topdag. De glunderende ogen van onze ervaren gidsen op het einde van de dag zijn het beste bewijs. Bedankt Jef en alle andere lesgevers en gidsen voor deze bijzonder fijne cursus.

Nico Schrans De koekoek zegt… koekoek Kleine karekiet: kiet, kiet, karekiet Cetti’s zanger: hoe zit dat hiere? Grasmus: kritse, kritse, krats Baardmannetje: tsjing Roodborsttapuit: wietek Rietgors: één, twee, weg ermee

Woudaapje © Marc Boeckmans

oktober - december 2017

Bevers in

Bernard de bever, beeld van Robin Kay langs Totterpad foto Frans Emmerechts

MEANDERLAND Wie op www.waarnemingen.be een (Europese) bever wil invoeren stelt vast dat het dier bij de zeldzame inheemse soorten hoort. De waarneming wordt in rood weergegeven en de details worden verborgen. Maar weinig mensen hebben al een bever in Vlaanderen in het wild gezien. Het dier is echter aan een opmars bezig. De kans om een bever of zijn knaagsporen tegen te komen, wordt steeds groter. Uitgeroeid en uitgezet De bever kwam vroeger in bijna heel Europa voor. Van oudsher werd hij door de mens echter fel bejaagd. Vanwege de pels, het vlees en het castoreum of bevergeil, een klieruitscheidingsproduct waarmee het dier zijn territorium afbakent. Bevergeil beschouwde men als geneesmiddel voor het bestrijden van koorts en kramp en het werd ook in de parfumindustrie gebruikt. Een andere reden dat de bever werd bejaagd, zeker in recenter tijden, was om schade tegen te gaan. Voor een dode bever werd een premie uitbetaald. Al in de zeventiende eeuw begon de bever in Europa aardig zeldzaam te worden. Door de intensieve jacht en door vernietiging van geschikte leefgebieden (toen al) werd hij steeds

10 | Meander 4

schaarser. In de negentiende eeuw was hij bij ons uitgeroeid: in Vlaanderen werd de laatste bever in 1848 gedood. In het begin van de twintigste eeuw kwam de soort in Europa alleen nog voor in het uiterste zuiden van Noorwegen, langs de middenloop van de Elbe in Duitsland en bij de monding van de Rhône in Frankrijk. Naar schatting leefden er toen nog 1200 bevers in Europa. Maar anderhalve eeuw nadat de laatste Europese bever in Vlaanderen verdwenen was, dook hij er opnieuw op in de herfst van het jaar 2000. In de periode 2000-2002 waren er waarnemingen langs de zuidelijke Grensmaas en in de zuidelijke Dijlevallei, vermoedelijk van dieren afkomstig van uitzettingen in Wallonië in 1998-2000. Na Vlaamse uitzettingen – in 2003 in de Dijlevallei ten zuiden van Leuven en langs de Grensmaas – en uitzettingen in Nederlands-Limburg, koloniseerde de bever in de periode 2003-2005 beide riviervalleien. Ook buiten deze gebieden kwamen er losse waarnemingen, meestal van zwervende of dode dieren. In 2011 schatte men het aantal bevers in Vlaanderen tussen 90 en 110. In mei 2013 werd een zwemmende bever gespot in het Kanaal Dessel-Kwaadmechelen ter hoogte van Olmen. Ook waren er waarnemingen van sporen, o.a. van een wissel op de Maat in Mol. In april 2014 werden vraatsporen van een bever ontdekt in het Selguis, langs de Molse Nete in Geel. Natuurpunt plaatste een cameraval en kreeg een bever te zien, in close-up én aan de

maaltijd! Bevers verspreidden zich daarna steeds verder en hun aantal lijkt de afgelopen jaren sterk gegroeid. Op www.waarnemingen.be werden in de loop van de voorbije drie jaar voor Meanderland een zeventigtal beverwaarnemingen ingevoerd, meestal waarnemingen van vraatsporen, o.a. langs de Grote Nete nabij het Bezoekerscentrum Grote Netewoud in Meerhout. Een dertigtal van die waarnemingen werden door een admin van de website goedgekeurd. In die periode dienden ook enkele bevers uit menselijke constructies te worden bevrijd door het Natuurhulpcentrum Opglabbeek (Blauwe Kei, Mol-Donk).

Invloed op natuur en landschap Bevers zijn schuwe, nachtactieve dieren die zelden overdag worden gezien. Het zijn de grootste knaagdieren in Europa. Ze zijn 70 tot 100 cm lang en wegen gemiddeld 18 à 20 kg. Hun staart is afgeplat en bedekt met schubben. Hun dichte pels varieert van helder bruin over donkerbruin tot zwart. Bevers zwemmen beter dan ze lopen. Ze kunnen een kwartier onder water blijven, maar meestal duiken ze slechts enkele minuten. De voor- en achterpoten zijn heel verschillend van bouw. Net als veel andere knaagdieren zijn bevers handig met hun voorpoten. Die gebruiken ze bijvoorbeeld om takken vast te houden. De achterpoten zijn veel groter dan de voorpoten en hebben zwemvliezen tussen de tenen. Bevers maken een zacht kreunend of blazend geluid en slagen met de staart op het water als alarm. Ze hebben kleine ogen en oren en oranje, altijd doorgroeiende tanden. De oren, ogen en neusgaten van bevers liggen op één lijn, zodat ze tijdens het zwemmen allemaal boven water blijven. Zo kunnen ze alle drie de zintuigen blijven gebruiken. Van de zintuigen is de neus het beste ontwikkeld. Bevers leven langs rivieren, vijvers, sloten… waar toegang tot

Selguis - 2014, Jef Sas en Martin Geboers plaatsen een cameraval © Frans Emmerechts

Selguis - 2014, vraatsporen bever © Frans Emmerechts

oktober - december 2017

| 11

Bever in Grote Nete te Meerhout © Frans Emmerechts

water en vegetatie het hele jaar door gegarandeerd is. Ze zijn strikte planteneters. Ze beschikken over speciale bacteriën in de blindedarm om houtige gewassen te kunnen verteren. Ze hebben een voorkeur voor zachte houtsoorten zoals wilg, populier en berk. Ze gebruiken bast, twijgjes en bladeren als voedsel, en grotere takken om burchten en dammen te bouwen. Bevers kunnen een flinke invloed hebben op ecosystemen. Door het omknagen van bomen en het bouwen van dammen brengen ze variatie aan in het landschap en die variatie geeft kansen voor andere planten en dieren. Zo vergroten bevers de biodiversiteit in een gebied. Vanuit de overheid wordt aan een visie in verband met de bever gewerkt. Bevers, hun holen, dammen, burchten en leefgebied zijn strikt beschermd door Vlaamse en Europese wetgeving. Ook het verstoren van de dieren is verboden. Af en toe ondervinden landbouwers echter vraatschade aan hun gewassen of zijn er problemen met vernatting van een gebied. Dammen en daardoor overstromingen zijn hiervan de oorzaak. Daarom liep er een onderzoek naar de bever in Vlaanderen aan de Universiteit Antwerpen. Er werd nagegaan wat de habitatvereisten zijn, en welke nog niet ingenomen gebieden geschikt zijn voor de bever. Vervolgens werd geanalyseerd hoe gemakkelijk deze gebieden bereikt kunnen worden. Ook werd onderzocht welke riviereigenschappen bepalen of er dammen gebouwd zullen worden. Tot slot werd bekeken op welke plaatsen in Vlaanderen deze dammen de grootste economische schade kunnen veroorzaken. In Vlaanderen verblijven bevers tot nu toe hoofdzakelijk in holen, omdat de rivierdijken voldoende steil zijn. Daarnaast maken ze ook legers in voldoende hoge oeverbegroeiing. Tot nu toe werden in Meanderland geen burchten of dammen aangetroffen.

Toekomst van de bever Bevers verspreiden zich steeds verder over Vlaanderen. Hun invloed op de omgeving wordt groter en zichtbaarder. Daar genieten we van, maar niet alle effecten van de bever op zijn omgeving zijn overal gewenst. Er zijn echter allerlei preventieve maatregelen mogelijk om schade te vermijden en de bever weer een plaats te geven zonder dat de bevolking er al te veel problemen van ondervindt. En de bever is niet alleen juridisch goed beschermd, ook is de maatschappelijke houding tegenover de uitroeiing van soorten de afgelopen tweehonderd jaar erg verbeterd. In een rapport dat het Nederlandse Faunafonds liet opstellen staan ook voor ons

12 | Meander 4

Oogcontact in de avondzon langs de Grote Nete © Frans Emmerechts

dichtbevolkte landje toepasselijke woorden: ‘De uitdaging voor de toekomst is om maximaal ruimte te geven aan de bever met zijn belangrijke ecologische sleutelrol en tegelijkertijd de problemen en schade tot een minimum te beperken en daarmee het draagvlak onder de bevolking op peil te houden’.

Frans Emmerechts Referenties: 1. Steven De Jaeger, Kristijn Swinnen en Goedele Verbeylen, ‘De Bever verovert Vlaanderen’, in Natuurbericht.be, maart 2012. 2. Goedele Verbeylen, in Verkem, S., De Maeseneer, J., Vandendriessche, B., Verbeylen, G. & Yskout, S., Zoogdieren in Vlaanderen, Ecologie en verspreiding van 1987 tot 2002, Natuurpunt Studie en JNM-Zoogdierenwerkgroep, Mechelen en Gent, 2003. 3. Jasja Dekker en Stefan Vreugdenhil, Bevers, KNNV Uitgeverij/Zoogdierenvereniging, Zeist, 2012.

TWEEHONDERDJARIGE

BEUK ZIEK

Eén van Bels mooiste bomen, een tweehonderdjarige beuk, voelt zich absoluut niet goed. In zijn kruin groeit een porseleinzwam. En dat is geen goed teken. De gevreesde parasiet heeft al veel slachtoffers gemaakt onder beuken. De Belse beuk is op hoge leeftijd ten prooi gevallen aan de onschuldig ogende porseleinzwam. Op een tak op ongeveer drie meter hoogte valt deze zwam in de herfst op. In zijn buurt staan merktekens, zelfs een hartje, jaren geleden met een mes in de schors gekerfd. Op dezelfde hoogte bevinden zich stompen van verdwenen takken. De porseleinzwam is gemakkelijk te herkennen. Bij zonnig weer glimt de ivoorwitte hoed als geglazuurd porselein. Men onderscheidt ook witte plaatjes en een witte ring aan de steel. Parasietzwammen hebben het op levende organismen gemunt. De porseleinzwam is bovendien een zwakteparasiet die maar verschijnt als de gastheer verzwakt is door leeftijd, ziekte of verwondingen. Ze bestaat uit zwamdraden die het zogenaamde mycelium vormen. Met deze draden dringt ze in het hout en onttrekt ze voedingsstoffen die voor de boom onmisbaar zijn, voor zijn verdere groei en voor het aanmaken van zijn energiereserves. De boom slaagt er niet meer in om afweerstoffen te produceren. De paddenstoel leeft van de boom en doet steeds meer hout afsterven. Deze sluipende aantasting verzwakt de stevigheid zodat er bij storm veel takken afbreken. De porseleinzwam kan rivaliserende schimmels weren met een eigen krachtig fungicide. Uit dit fungicide werd een middel geïsoleerd dat hoort bij de zogenaamde strobilurines. Strobilurines worden veelvuldig gebruikt in land- en tuinbouw omdat ze tegen een breed spectrum van schimmels werken. De porseleinzwam bevat deze natuurlijke afweerstoffen. Het hele proces van houtaantasting tot afsterven van de boom kan tientallen jaren duren. Pas na jaren wordt duidelijk dat de zwam in de boom zit. Wanneer de zwam wordt opgemerkt is het echter meestal te laat. Als de vruchtlichamen zichtbaar worden is de ziekte al in een vergevorderd stadium. De symptomen zijn verminderde bladbezetting en afgestorven kroondelen. Het proces is moeilijk te stoppen. Gelukkig weten gezonde beuken tegen elke aanval van deze parasiet stand te houden.

Porseleinzwam in Belse beuk © René Ducastel

René Ducastel en Mirella Bruynseels oktober - december 2017

| 13

Terugblik Feest

30 Jaar DE RAMMELAARS

Met dank aan alle vrijwilligers die van alle kanten een hand toestaken om dit evenement te doen slagen!

Cursusaanbod Meanderland

De meest complete vogelcursus ooit… in 25 lessen! Met deze extra lange cursus dompelt Natuurpunt Netebronnen je in 2018 een heel jaar onder in een vogelbad. De cursus is eerder gericht op beginners, maar ook gevorderden zullen er nog heel wat van opsteken! Programma (theorielessen (T) en praktijklessen (P)) ma 15/1

Inleiding op vogels

ma 22/1

Vogels kijken

ma 29/1

Watervogels in de winter;

za 3/2

Excursie watervogels op Molse plassen (eigen gidsen)

ma 19/2

Vogels in de tuin

ma 5/3

Vogelzang in de tuin

za 17/3

Excursie tuinvogels in Mol-Gompel (eigen gidsen)

ma 19/3

Vogelzang in het bos

zo 25/3

Excursie bosvogels in Prinsenpark Retie (eigen gidsen)

ma 23/4

Weidevogel

za 28/4

Excursie weidevogels in Turnhouts Vennengebied (Koen Leysen)

ma 7/5

Vogels van beekvalleien

ma 21/5

Excursie beekvallei in Scheps (eigen gidsen)

ma 28/5

Heidevogels

vr 8/6

Excursie (avond) heidevogels in Kattenbosserhei (eigen gidsen)

ma 11/6

T10 Vogels van de Ardennen

za 16/6

ma 3/9

T11 Vogels digitaal

Dagtocht Ardennen (Koen Leysen)

ma 1/10

T12 Vogeltrek

za 6/10

Excursie vogeltrek telpost Kristallijn-Maatheide (eigen gidsen)

ma 15/10 T13 Ganzen ma 5/11

T14 Roofvogels

za 10/11

ma 3/12

T15 Uilen

Dagtocht Doel/Saeftinge ganzen en roofvogels (Koen Leysen)

za 8/12

P10 Slotles met quiz, gezellig samenzijn (hapje en drankje), diploma’s!

Huiszwaluwen © Frans Emmerechts

16 | Meander 4

Praktisch • De 15 theorielessen gaan door van 19.30 tot 22.30 u in de aula van het Ecocentrum in Mol. • Lesgever: Koen Leysen, reeds 20 jaar professioneel educatief medewerker bij NP-CVN. • Voor de praktijkexcursies liggen uren en afspraakplaatsen nog niet allemaal vast. • Inschrijven bij jefsas@skynet.be: Leden €175, niet-leden €200 (lidgeld NP voor 2018 inbegrepen) storten op BE18 0011 5777 9165 van NP Netebronnen met vermelding Cursus vogels 2018. • In de prijs zijn ook de 2 busreizen (dagtochten) inbegrepen. • Maximum 25 deelnemers. Dus tijdig inschrijven als je er zeker bij wil zijn!

Activiteiten MEANDERLAND Herfst op De Maat © Frans Emmerechts

zaterdag 30 september ›› Zwerfvuilopruimactie Griesbroek • Afspraak: 9 u parking Centennial, Vloedbeemdenstraat 44, Olmen. • Info: tom.schildermans@skynet.be of 0473/66 10 99. zondag 1 oktober ›› Eurobirdwatch Kristallijn/Maatheide • Vanaf zonsopgang tot... je het voor gezien houdt. • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. zondag 8 oktober ›› Herfstwandeling Mosselgoren • Een klein natuurgebied vlakbij ons reservaat Neerhelst en vlakbij de Zegge, maar weinigen kennen het… daarom gaan we er eens op bezoek. Je kan er in deze Meander alvast een artikel over lezen. • Afspraak: Larumsebrugweg aan kanaal in Geel om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: marc.verachtert@skynet.be of 014/58 39.71. zaterdag 14 oktober ›› Opening tentoonstelling Kristallijn • Om 15 u opening tweejaarlijkse Tentoonstelling Natuurfotografie in ’t Kristallijn, Blauwe Keidreef, Mol. • Thema creatieve natuurfotografie. • Verder nog geopend van 14 tot 17 u op zo 15/10; za 21 en zo 22/10; za 26 en zo 27/10. • Zie ook artikel elders in deze Meander. Iedereen welkom!

zaterdag 14 oktober ›› Zwammoment • In een ongedwongen sfeer komt iemand vertellen over een geweldige natuurreis, één of ander mooi natuurfenomeen of er kunnen mooie natuurvideo’s en foto’s getoond worden bij een drankje en een knabbeltje. Het onderwerp van de avond wordt kort van tevoren bekend gemaakt www.facebook. com/NpBalenNete en/of op www.natuurpunt.be/node/4511. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud in Meerhout. Deur open om 19.30 u, start om 20 u. • Info: tom.schildermans@skynet.be of 0473/66 10 99. zondag 15 oktober ›› Winterwatervogeltelling Molse (zand)putten • Met dit rondje watervogels tellen trekken we de tellingen voor dit winterhalfjaar weer op gang. • Afspraak: 08.30 u parking dokterspraktijk De Brug, Warande, Mol-Donk (carpool mogelijk). • Einde aan reservaat De Maat ca.12 u. • Tellers voor een eigen gebied melden zich voor dit seizoen best nog eens aan bij coördinator jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Alvast dank voor de medewerking! zondag 15 oktober ›› Landduinwandeling Geel-Bel • De landduinen van Bel zijn beroemd: wie heeft er als kleuter of jongere niet geravot ? Wij struinen vandaag met Gaston door de duinen. • Afspraak: kerk Geel-Bel om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: Gaston Dams, 0479/86 17 01 of Juliennehoremans@ telenet.be.

oktober - december 2017

| 17

Activiteitenkalender zondag 15 oktober ›› Paddenstoelenwandeling De Most • Tijdens deze wandeling gaan we op zoek naar de vele soorten paddenstoelen die in de Most te vinden zijn. We proberen ze allemaal op naam te brengen. Laarzen zijn noodzakelijk! Indien je een loep hebt, mag je die altijd meebrengen. • Afspraak: parking De Most, Pelterweg, Balen om 14 u. • Info: tom.schildermans@skynet.be of 0473/66 10 99. zaterdag 21 oktober ›› Zwerfvuilopruimactie Zammelsbroek • Afspraak: parking kerk Geel-Oosterlo om 9 u. • Info: dirk.deschutter@hotmail.com of 0478/64 19 40. maandag 23 oktober ›› Poelenwerkgroep Waterleven • Om 9 u nemen van watermonsters en om 13 u wateranalyse in het bezoekerscentrum te Meerhout. • Om 17.30 u planning en evaluatie met hapje en drankje, Boerenkrijglaan 51b, Olen. • Info: jeannine.simonis@telenet.be. zaterdag 28 oktober ›› Spaghetti-avond Netebronnen • Afspraak: van 17 tot 20 u in parochiecentrum Ten Aerdenkorf, Achterbos 76, Mol. • Kom proeven van onze spaghetti à la Galloway (ook een vegetarische versie is mogelijk) en het heerlijke dessertenbuffet. • Zie ook info-artikel in deze Meander. • Graag vooraf inschrijven bij jurgen.verreyt@skynet.be of 0497/70 63 08. zaterdag 28 oktober ›› Café Winterwoud • De Smoestuinier (eco-comedy door Steven Vromman). De Low Impact Man gaat met het publiek op zoek naar de smoezen waarom zoveel mensen nog pesticiden gebruiken, maar tegelijk geeft hij er op zijn eigen komische manier een draai aan waarmee je niet anders kan dan ‘groen’ lachen. De plaatsen zijn beperkt, reserveer dus snel je plaatsje. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud in Meerhout Vogelbad - Middelste zaagbek © Frans Emmerechts

i.s.m. Vormingplus Kempen. • Deur open om 19 u, start om 20 u. • Info: winterwoud@telenet.be of 0485/62 86 76. zondag 29 oktober ›› Excursie De Maat en Kristallijn • Excursie naar reservaat De Maat en bezoek aan Tentoonstelling Natuurfotografie in ’t Kristallijn. • Afspraak: 13.30 u parking Kristallijn, Blauwe Keidreef 3, Mol. • Einde rond 16 u + bezoek aan tentoonstelling. • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. zondag 5 november ›› Excursie Buitengoor • Najaarsexcursie door het Buitengoor met bosbar van VELT (van 11 tot 17 u). • Afspraak: 13.30 u Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Laarzen gewenst! • Ook welkom in de VELT-bosbar aldaar met eco-atelier (13 u), workshops fruitbomen snoeien (14, 15 en 16 u). • Vanaf 14 u ook lekkere ovenschoteltjes verkrijgbaar uit het draagbaar lemen oventje van het project Kempense ovenschotels. • Info VELT: helsen.w@skynet.be of NP-Netebronnen: jefsas@ skynet.be of 0499/34 62 60. zaterdag 11 november ›› Zwammoment • In een ongedwongen sfeer komt iemand vertellen over een geweldige natuurreis, één of ander mooi natuurfenomeen of er kunnen mooie natuurvideo’s en foto’s getoond worden bij een drankje en een knabbeltje. Het onderwerp van de avond wordt kort van tevoren bekend gemaakt op www. facebook.com/NpBalenNete en/of op www.natuurpunt.be/ node/4511. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud in Meerhout. • Deur open om 19.30 u, start om 20 u. • Info: tom.schildermans@skynet.be of 0473/66 10 99. zaterdag 18 november ›› Dag van de Natuur Zammelsbroek • Afspraak: 9 u kerk Geel-Oosterlo of rechtstreeks op de Kikkerweide (einde van het Molenlaakpad in Oosterlo). • Breng zelf aangepaste werkkledij mee, werkschoenen of laarzen. • Eten en drinken is voorzien. • Info: koenthibau@hotmail.com of 0498/12 47 29. zaterdag 18 november ›› Dag van de Natuur Molse Nete Mol • Afspraak: 9 u kerk Mol-Gompel. • Einde 12 u. • Laarzen en werkhandschoenen! • Bij deelname neem eerst contact op met guy.hannes@skynet.be of 014/31 71 54. zondag 19 november ›› Dag van de Natuur in De Rammelaars • 10-16u bij Natuur.huis De Rammelaars. Volg de pijltjes. • gegidste wandeling

18 | Meander 4

Eén van de tentoongestelde foto’s in ‘t Kristallijn © Jef Eykmans

• Doe mee en maak kennis met het beheer van een mooi natuurgebied • Soep met brood voor de vrijwilligers, café open • Info: beheer@natuurpuntham.be zondag 19 november ›› Dag van de Natuur Molse Nete Balen • Afspraak: 9 u parking voetbalterrein, Stappersdijk 54, Balen. • Einde 12 u. • Laarzen en werkhandschoenen. • Bij deelname neem eerst contact op met luc.de.groof@live. be of 0494/29 79 49. zondag 19 november ›› Watervogeltelling Molse (zand)putten • De eerste echte wintergasten zoals brilduikers zijn nu gearriveerd. • Afspraak: 8.30 u parking dokterspraktijk De Brug, Warande, Mol-Donk (carpool mogelijk). • Einde tegen 12 u aan reservaat De Maat met afsluiting in’t Jagershof voor de evaluatie. • Info en coördinatie: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. zaterdag 25 november ›› Café Winterwoud • Ons universum (Roger Van der Linden). Roger probeert de geesten wat open te zetten om het onvoorstelbare, het onverwachte en het overweldigende van ons heelal te laten ervaren. Maar vergis je niet: ons machtig universum is voor de meesten een ongekend terrein, maar het is choquerend mensonvriendelijk en overtreft alle grenzen van gewelddadigheid. Maar geen nood: achteraf kan je terecht in de bar voor een post-traumatische stressbehandeling met onze lekkere bio-bieren. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud in Meerhout.

• Deur open om 19 u, start om 20 u. maandag 27 november ›› Poelenwerkgroep Waterleven • Om 19.30 u: Merkwaardige vaststellingen water, dieren en planten. Boerenkrijglaan 51b, Olen. • Info: jeannine.simonis@telenet.be. • Info: winterwoud@telenet.be of 0485/62 86 76. vrijdag 1 december ›› Zwerfvuilopruimactie Buitengoor • Afspraak: 9 u Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Einde tegen 12 u. • Wens je mee te helpen, graag een seintje vooraf aan paul. wouters1@telenet.be. zaterdag 9 december ›› Zwammoment • In een ongedwongen sfeer komt iemand vertellen over een geweldige natuurreis, één of ander mooi natuurfenomeen of er kunnen mooie natuurvideo’s en foto’s getoond worden bij een drankje en een knabbeltje. Het onderwerp van de avond wordt kort van tevoren bekend gemaakt op www.facebook. com/NpBalenNete en/of op www.natuurpunt.be/node/4511. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud in Meerhout. • Deur open om 19.30 u, start om 20 u. • Info: tom.schildermans@skynet.be of 0473/66 10 99. zondag 10 december ›› Doorheen de Rammelaars • Afspraak: 14 u Natuur.huis De Rammelaars • Na afloop drankjes in het Natuur.huis. • Laarzen kunnen nuttig zijn! • info: www.natuurpuntham.be

oktober - december 2017

| 19

Herfstwandeling langs Grote Nete in Wilders © Frans Emmerechts

zondag 10 december ›› Langs Scheppelijke naar Molse Nete • Waterbuffering in uitvoering. • Afspraak: 9 u kerk Mol-Gompel. • Einde tegen 12 u. • Laarzen kunnen nuttig zijn! • Info: guy.hannes@skynet.be of 014/31 71 14 of luc.de.groof@ live.be of 0499/63 20 07. zaterdag 16 december ›› Café Winterwoud • 1000 jaar landschap en landbouw in de Kempen (Jan Bastiaens). De Kempen vroeger, dat is heide en zandverstuivingen, plaggenbemesting en keuterboerkes, schapen en jeneverbesstruiken, hooilanden en vloeiweiden, gehuchtjes en zandwegen, bolderende korhoenders in de vrieskou, de geur van dennenbossen op een droge, hete dag. Maar klopt dit? En hoe is die Kempen van de Ferrariskaart ontstaan? Jan Bastiaens neemt de clichés onder de loep. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud in Meerhout. • Deur open om 19 u, start om 20 u. • Info: winterwoud@telenet.be of 0485/62 86 76.

OPEN:

Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.

zondag 17 december ›› Watervogeltelling Molse (zand)putten • Grote zaagbekken en nonnetjes zijn gearriveerd: probeer ze mee in de kijker te krijgen. • Afspraak: 8.30 u parking dokterspraktijk De brug, Warande, Mol-Donk (carpool mogelijk). • Einde tegen 12 u aan reservaat De Maat met afsluiter in ’t Jagershof. • Info en coördinatie: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. zondag 7 januari ›› Driekoningenexcursie Ronde Put • Zoals vorig jaar gaan we bij deze winterwandeling op zoek naar wildsporen, roofvogels en overwinterende watervogels. • Laarzen kunnen nuttig zijn! • Afspraak: 9 u parking taverne Postel Ter Heyde aan brug 2 op de weg van Postel naar Retie. • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

20 | Meander 4

Hout beschikbaar In het gebied Molse Nete is hout beschikbaar voor geïnteresseerd en. Neem hiervoor contact op met guy.hannes@skynet.be.

MEGAGROTE SLUIPWESPEN in Molse natuurgebieden

egarhyssa-soorten zijn opmerkelijk grote sluipwespen. Vrouwtjes hebben een lengte van meer dan 4 cm en een legboor van 7 cm, mannetjes zijn 3 cm lang. In Europa komen vier soorten voor, die alle even zeldzaam zijn. Tot nu toe treft men in Mol drie van deze soorten aan. Zonder sluipwespen zou er amper nog groen zijn. Ze zijn onmisbaar bij het in toom houden van het aantal insecten die veel vraat aan planten veroorzaken. Rupsen kunnen erg schadelijk zijn en kunnen in korte tijd een plant kaal eten. Met de legboor legt de vrouwelijke sluipwesp haar eitjes in een rups. Zodra de eitjes uitkomen eten de sluipwesplarven hun gastheer van binnen uit op. Wanneer ze genoeg gegeten hebben kruipen ze uit hun slachtoffer en verpoppen ze om wat later als een nieuwe generatie sluipwespen te voorschijn te komen. Dat de natuur zo wreed kan zijn…

Volwassen sluipwespen voeden zich voornamelijk met nectar. Een sluipwespvrouwtje kan zelf bepalen of ze een ei legt waaruit een dochter ofwel een zoon voortkomt. Na de paring draagt het vrouwtje het sperma in haar buik en ze kan tijdens het leggen bepalen of ze het sperma al dan niet gebruikt. Onbevruchte eitjes worden mannetjes. Perlata vrouwtje in de weer met haar legboor © René Ducastel

De gastheerlarven van de Megarhyssasoorten zijn larven van de houtwesp Tremex fuscicornis. Deze houtwespen dringen met hun legboor in berkenhout en leggen hun eitjes in de boom. Dat lukt enkel wanneer het hout niet te hard is, anders geraakt de legboor geklemd. Bijgevolg komen gezonde berken hiervoor niet in aanmerking. Tegelijk met de eitjes wordt er een schimmel in het hout geïnjecteerd. De houtwesplarve leeft met deze schimmel in symbiose en kan zonder haar niet groot worden. In dode bomen kan deze schimmel zich

niet ontwikkelen. Maar de schimmel vormt ook een gevaar voor de larve, ze scheidt immers geurstoffen af die door Megarhyssa’s kunnen worden opgevangen zodat deze wespensoorten de larven kunnen lokaliseren. Deze insecten vertonen gedrag dat nog nooit is waargenomen. Bij onze waarneming in Den Diel op 29 april 2017 werd een vrouwtjessluipwesp bij het uitkomen uit een holte van een berk opgewacht door ongeduldige mannetjes van verschillende Megarhyssa-soorten. Na het uitkomen werd er onmiddellijk door één van hen een poging tot paren ondernomen. Een andere keer zagen we perlata mannetjes met hun achterlijf in hetzelfde gaatje. Ze probeerden kennelijk te paren hoewel er geen wijfje aanwezig was. Zieke berken zijn niet talrijk. Vandaar dat zowel Tremex als Megarhyssa zelden worden waargenomen. Alleen nog in natuurgebieden waar deze zieke bomen gespaard worden, kan men ze aantreffen. Voor de kieskeurige sluipwespen vormen natuurreservaten als Den Diel en De Maat het laatste toevluchtsoord.

Mirella Bruynseels en René Ducastel

Een uitkomend superba vrouwtje wordt omringd door zwarte superba mannetjes en het grote perlata mannetje © René Ducastel

oktober - december 2017

| 21

Op zoek naar de BIG 5 IN HOGE VENEN

Dit jaar ging onze vierdaagse tijdens het pinksterweekend door in het grootste natuurreservaat van België: de Hoge Venen. Groep in actie © Billy Herman

Vrijdag Iets na 10 u stoppen we met onze huurbusjes in Kelmis. Onder een stralend blauwe hemel wandelen we langs bosranden en hagen. De paadjes zijn glooiend en met de hoogteverschillen krijgen we een mooi, rustgevend uitzicht op het golvend landschap. Om 12 u hebben we een afspraak met Billy Herman, onze gids van Starling. Samen met hem wandelen we door het Hochbachtal en het natuurreservaat Vieille Montagne. In de 19de eeuw werden hier door Vieille Montagne zinkmijnen ontgonnen, hierdoor kwam er meer zink aan de oppervlakte waardoor zeldzame zinkplantensoorten meer kansen kregen. Engels gras scheidt het te veel aan opgenomen metaal uit via speciale klieren en de mooie zwavelgele zinkviooltjes beschermen zich op hun eigen manier tegen de giftige zware metalen door ze met behulp van een schimmel buiten te houden. Vroeger stond dit viooltje symbool voor welvaart: zink was namelijk een grondstof die een belangrijke rol speelde in de economie. Mia en Caroline noteerden nog zinkblaassilene met opgeblazen kelken en het opvallend paars bloeiende Engels gras, ruwe smele,

22 | Meander 4

schaduwgras, zinklepelblad, bleeksporig bosviooltje en kleine parelmoervlinder. Dan richting Malmedy waar we logeren in het domein Val d’Arimont. Na een lekker driegangenmenu wordt er nog een avondexcursie gemaakt naar territoria van ruigpootuil en dwerguil, maar helaas zonder succes.

Zaterdag Op dag 2 staat alles in het teken van de Hoge Venen, één van de mooiste streken aan de rand van België en Duitsland, ze zijn een onderdeel van de Ardennen en de Eifel. Een groot deel van de regio bestaat uit hoog- en laagveenafzettingen die nog steeds actief zijn. Er is een grote verscheidenheid aan biotopen: veenmossen, heiden, schrale landschappen en weiden bepalen het uitzicht. Helemaal rondom strekt zich een woud van beuken en eiken uit. ‘s Morgens om 6 u maken we eerst een boswandeling naar de dwerguil. Het is een mooie, mistige zaterdagmorgen en er worden veel sfeerfoto’s genomen. We zien kruisbekken, maar ons verhoopte dwerguiltje laat zich niet horen of zien. Na het ontbijt rijden we naar Bosfagne, een prachtig

veengebied dat nog niet ontwaterd is of beplant met sparren. Hier wandelen we over een bovenlaag van turf gevormd door afgestorven veenmossen. We leren: hoogveen, het levende deel van het veen wordt gevoed door neerslag (water uit de hoogte). Laagveen, het water komt van ‘laag’, het veen is afhankelijk van het kwelwater. We genieten van het mooie landschap en noteren eenarig wolgras, veenpluis, lavendelheide, rode en blauwe bosbes en de specialiteit van het gebied, kraaiheide. Dan rijden we verder naar Galgenberg in Duitsland iets ten noorden van Elsenborn. We wandelen er langs elzenbroeken en hier en daar zien we knaagsporen van de bever. Rechts van het pad zien we adderwortel met meerdere blauwe vuurvlinders en links op de helling bloeit de bergvenkel en hier determineren we een weegbreebeer (= zeldzame nachtvlinder) die in eerste instantie voor een Spaanse vlag werd aangezien. Tijdens onze picknick horen we de zang van de sprinkhaanzanger. Terwijl Billy zijn voeten verfrist in de (tot dan toch) weinig vervuilde Schwalmbach, vliegen bosbeekjuffers over het water. We wandelen door

graslanden met scherpe boterbloem, rapunzelklokje en grote pimpernel. In de late namiddag gaan we nog op zoek naar grote en kleine wolfsklauw in Ovifat en vinden we ook de eveneens zeldzame smalle beukvaren. Mia en Caroline noteerden nog voor de flora: kleine ratelaar, krans- en gewone salomonszegel, heidewikke, grote waterranonkel, dubbelloof, liggende vleugeltjesbloem, knollathyrus, ruwe smele en kale vrouwenmantel. Voor de fauna: voorjaarserebia, ringoogparelmoervlinder en oranjetipje, rode wouwen en 2 zwarte ooievaars! Na het avondmaal rijden de diehards nog richting Stoumont voor de ruigpootuil. Het regent te hard... dus weer geen succes. Wel horen ze steenuil en jonge ransuilen, treffen ze een dode hazelworm aan op hun pad en zien ze buizerden, vossen, reeën en de reflectie van Billy’s zoeklamp in de ogen van edelherten. De wilde kat echter houdt blijkbaar niet van nattigheid...

Zondag Dag 3 is een dag voor de vogelaars. We brengen eerst een bezoek aan een jonge oehoe. Op een richel van een hoge rotswand overschouwt het jong zijn buurt. Fotogeniek zicht! Daarna brengt Billy ons naar een verlaten beverburcht, toch wel knap werk van die bevers. Bij een forelkwekerij hopen we een vissende

Zinkviooltje © Billy Herman

zwarte ooievaar te spotten, maar die is nergens te bespeuren. Tijdens onze picknick in het bos krijgen we wel de taigaboomkruiper in de kijkers. We rijden daarna naar Logbiermé voor een mooie, lange boswandeling. Weeral pachtige uitzichten en de brem bloeit er massaal. In het struikgewas horen we een niet te determineren vogelgeluid. Dit leidt tot mooie discussies en zoekacties. (Stil zijn, niet bewegen en de ‘profs’ het werk laten doen…). Billy stuurt het geluid zelfs naar zijn vrienden op Facebook. Na een kwartier ziet Marc dan toch de dader: een zwartkop met een wel erg afwijkende zang! Een knap stukje natuurwaarnemen. Later krijgen luidruchtige notenkrakers en een klapekster onze volle aandacht! Mia en Caroline noteren verder nog voor de vogeltjes: zwarte specht, boompieper, rode wouw, buizerd, barmsijs, torenvalk, roodborsttapuit en geelgors. Op de plantenlijst komen heidekartelblad, egelboterbloem, oranje havikskruid, zevenster, sterzegge, bochtige smele en pilzegge. Op het vlinderlijstje: zilveren maan en aardbeivlinder. Na het avondeten doen we een laatste poging om de dwerguil te spotten. Eerst houden we een korte stop langs de weg voor een daar gesignaleerde grauwe fitis. Mooie waarneming! Wat later geen dwerguil of ruigpootuil te horen of te zien, maar wel een baltsende houtsnip, 2 prachtige raven en in het duistere bos

was er nog tijd voor een beetje astronomie: boven ons hoofd ontdekken we een samenstand van de maan en Jupiter (met zijn 4 manen), mooi zichtbaar door de telescoop en op de... GSM van Eddy!

Maandag Onze eerste stop op dag 4, alweer onze laatste dag, was het stuwmeer van Bütgenbach. De dam werd tussen 1929 en 1932 gebouwd in de vallei van de Warche en het meer wordt gevoed door de Warche en de Holzwarchebeek. Hier krijgen we een mooi staaltje van de vliegen jachtkunsten van de waterspreeuw te zien. Sommigen onder ons worden ook vertederd door een eekhoorn die de steile dam moet afdalen om te kunnen drinken. Onze volgende stop is bij het kamp van Elsenborn aan de zuidrand van de Hoge Venen. Tijdens een tussenstop vliegt nog mooi zichtbaar een zwarte ooievaar over de wagens. Het militair kamp werd gesticht in 1894 onder Pruisen en kwam later in het bezit van het Belgisch leger. Het bestaat uit uitgestrekte grasvlaktes. Er is weinig hoge vegetatie omdat er nog steeds schietoefeningen zijn, zelfs door de luchtmacht. Tijdens zo’n oefeningen ontstaan regelmatig branden. Het kamp is niet dikwijls toegankelijk voor publiek, maar als de slagbomen openstaan, mag je er een wandeling maken. Billy had zich weer goed voorbereid, we mochten door. Prachtige vergezichten

Voorjaarserebia © Billy Herman

oktober - december 2017

| 23

en een zalige stilte. Nog vlug even een groepsfoto in dit unieke kader en verder gewoon genieten. We vinden hier aan een ven een ideale plek voor onze picknick, een oase van rust, een aanrader voor elke natuurliefhebber. Als afsluiter van onze vierdaagse neemt Billy ons mee naar het Brackvenn, een hoogveengebied met een aaneenschakeling van knuppelpaadjes. Brackvenn is bekend door zijn vele Lithansen, vroeger Palsen of Pingo’s genoemd. Lithansen zijn ronde wallen uit leem met binnenin vegetatie, hoog- en laagveen. Ze zijn gevormd tijdens de laatste ijstijd. Vanuit de grond kwam water naar boven dat bevroor. Na de ijstijd ontdooide de bodem en begon het ijs te smelten, de grond gleed langzaam naar beneden en er vormde zich een ringvormige omwalling. In de putten kwam stilaan meer vegetatie en turfvorming. Lithansen kunnen een doorsnede van 250 m bereiken en in het midden van de kuip kan de dikte van de turf 2 tot 3 m zijn. In het Brackvenn biedt elk hoekje iets Groepsfoto met liggende gids © Billy Herman

nieuws: een zeldzame veenorchis, rijsbes, moeraswolfsklauw, ronde zonnedauw en ook weer zevenster, het embleem van de Hoge Venen, een plantje uit de sleutelbloemfamilie. Mia en Caroline noteerden voor die dag nog: wespendief, zwarte roodstaart, zwarte ooievaar, sperwer en roodborsttapuit; vos en ree; vuurjuffer, watersnuffel, noordse witsnuitlibel, blauwe vuurvlinder, Icarusblauwtje, bont dikkopje en een hommelreus op rode bosbes; bergvenkel, adderwortel, rode bosbes, waterdrieblad, veenpluis, kleine veenbes en bospaardenstaart. Deze geslaagde vierdaagse werd afgesloten met een frisse drink op een druk terras in Ternell. We beleefden mooie dagen in aangenaam gezelschap. Hartelijke dank aan onze enthousiaste gids Billy. En voor volgend jaar hebben we alweer plannen klaar met Starling!.

Jeanne Horemans, Mia Melis en Caroline Swolfs

Natuurvierdaagse 2018

WESTHOEK

Ook in 2018 kan je weer mee op vierdaagse met NP-Netebronnen. In overleg met Starling en gids Billy Herman werd gekozen voor ‘In en om de Westhoek’. Hou het Hemelvaartweekend van 10 t.e.m.13 mei vrij! Op het programma staan het Molsbroek in Lokeren, een fluisterbootvaart op de Blankaart in Diksmuide, de IJzermonding in Nieuwpoort, het reservaat van Platier D’Oye juist over de Franse grens en natuurlijk ook het Westhoekreservaat van binnenuit met Billy! We verblijven op basis van volpension in een hoeve-hotel in Lampernisse (Diksmuide). Richtprijs €400 (inclusief vervoer met huurbusjes). De plaatsen zijn beperkt (max. 18 pers.), dus tijdig inschrijven bij jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Na bevestiging mag je €150 per persoon als voorschot overschrijven op BE18 0011 5777 9165 met vermelding Westhoek 2018. Niet aarzelen, nu doen als je er graag bij wil zijn!

24 | Meander 4

Natuurfoto’s IN ‘T KRISTALLIJN

In oktober 2017 stellen de Natuurpuntfotografen van de regio Meanderland weer hun beste werken tentoon in ‘t Kristallijn. Met als thema creatieve natuurfotografie zullen er deze keer alternatieve kunstzinnige natuurbeelden getoond worden. Volgende deelnemers verlenen alvast hun medewerking: André Belmans, Frans Emmerechts, Jef Eykmans, Jos Ghoos, Fred Nevelsteen, Robert Pieters, Alfons Van Vlerken, Stef Smet en Yana Van Nueten. Officiële opening op zaterdag 14 oktober om 15 u in ’t Kristallijn. De fototentoonstelling is verder geopend op zaterdagen 21 en 28 en zondagen 15, 22 en 29 oktober telkens van 14 tot 17 u.

Ter gelegenheid van deze tentoonstelling zal op 20 oktober om 20 u de nieuwste natuurfilm van onze Molse cineast Frans Verhoeven vertoond worden. Ditmaal stelt hij het Turnhouts vennengebied voor met weer verrassende beelden. Ook zal Robin Kay, houtkunstenaar, er werken tentoonstellen en hijzelf komt op 22 oktober een demonstratie ‘tree-carving’ geven met een kettingzaag! Op 29 oktober om 13.30 u kan je dan nog meewandelen naar reservaat De Maat o.l.v. natuurpuntgidsen met vertrek aan ’t Kristallijn. Achteraf heb je nog rustig de tijd om de tentoonstelling te bezoeken. Ook op de andere openingsdagen ben je altijd welkom in’t Kristallijn, Blauwe Keidreef 3, Mol.

Jef Eykmans

oktober - december 2017

| 25

Lanaken

Vlinderexcursie

p 20 mei organiseerde afdeling Balen-Nete samen met vlinderwerkgroep Meanderland een vlinderexcursie naar Zuid-Limburg. De avond ervoor stond er voor de liefhebbers ook een nachtvlindermonitoring op het programma in het natuurgebied Oude Weerd in Oud-Rekem. De Oude Weerd is een voormalig leemontginnings- en grindwinningsgebied waar vroeger de Maas door stroomde. Dankzij de herinrichting door NP Lanaken is het nu een kleinschalig maar waardevol gebied dat vooral gekenmerkt wordt door bloemrijke graslanden, poelen, natte ruigten met wilgenopslag, houtkanten en struweel. Door de koele nacht bleef het groot aantal nachtvlinders achterwege, maar we werden ’s morgens toch verrast door twee prachtige gevlamde uilen. Deze zeldzame nachtvlinder vliegt in 2 tot 3 generaties en is zowel dag- als nachtactief. Ze houdt voornamelijk van gebieden met warme, open, droge en vaak verstoorde grond, en kende een aanzienlijke terugval in de laatste 10 jaar. Tijdens de eigenlijke vlinderexcursie op 20 mei werden de kanaaltaluds in Vroenhoven (Riemst) en Gellik (Lanaken) bezocht onder leiding van lokale gids Bart Hoelbeek. Deze kanaaltaluds zijn eigendom van De Vlaamse Waterweg NV en worden beheerd door ANB, die het beheer afstemt met de lokale NP afdeling Lanaken. Momenteel loopt er ook een LIFE+-project ‘Pays Mosan’ waarin getracht wordt een corridor van droge (kalk)graslanden langs de bermen van het Albertkanaal te herstellen. Na een eerste fase van verwijderen van struiken, bomen en bramen zal vanaf eind deze zomer de vzw Landschapszorg er van start gaan met schapenbegrazing. Het weer zat mee en we hadden het geluk om, naast de vele Icarusblauwtjes, ook tientallen dwergblauwtjes (met de prachtige

Latijnse naam Cupido minimus) te zien. We leerden dat dit het enige blauwtje is dat rechtop in een Petrischaaltje past. Het dwergblauwtje is zeer zeldzaam en zijn verspreidingsgebied is grotendeels beperkt tot de Maasvallei. Andere zeldzame blauwtjes die voorbije jaren sporadisch in de ruime regio werden waargenomen (het klaverblauwtje en het staartblauwtje) lieten zich die dag niet zien. In het algemeen hebben blauwtjes voornamelijk klaversoorten (wondklaver, rolklaver, rode klaver) als waard- en nectarplant. Ook voor het bruin dikkopje, een andere zeer zeldzame vlinder die we mochten waarnemen op de taluds in Vroenhoven, is rolklaver belangrijk. Het is een typische vlindersoort van de Krijtgebieden, waarvoor veel inspanningen worden geleverd om, via uitbreiding en verbinding van geschikt leefgebied, bestaande populaties groeikansen te bieden. Tussendoor merkten we ook nog een langhoornbij op. De periode rond eind mei is de piekvliegperiode van het vals witje, een zeldzame spannersoort die ook overdag actief is, en die we op de taluds in Gellik aantroffen. In Vlaanderen worden ze bijna uitsluitend in Limburg gezien, waar hun aantallen in de laatste twee decennia opvallend zijn toegenomen. We maakten ook nog een korte stop in Lanaye, ten zuiden van de St-Pietersberg, waar we de orchideeënwei bezochten in de hoop er parelmoervlinders aan te treffen. Die zagen we echter niet, maar we konden wel nog boswitje noteren. Zo werd het in zijn geheel een erg leerrijke en geslaagde activiteit met mooie waarnemingen, waarvoor we zeker onze gids Bart Hoelbeek en de andere aanwezige vrijwilligers van NP Lanaken willen bedanken.

Eef Weetjens

26 | Meander 4

Nieuw wandelpad doorheen het

Griesbroek Binnen het LIFE+-project Grote Netewoud heeft Natuurpunt het afgelopen jaar ingrijpende werken uitgevoerd in het Griesbroek. Een gebied met een groot aantal visvijvers langs het kanaal werd omgevormd tot moeras met een overgang van open water naar broekbos. Dit deel van het Griesbroek vormt nu met de bestaande broekbossen een prachtig geheel. Om je dit nieuw deel van het Griesbroek te laten ontdekken werd een nieuwe wandelroute uitgestippeld. Doorheen een drassige strook werd door het LIFEteam een plankenpad aangelegd, zodat je over het gebied kan wandelen zonder natte voeten te krijgen. Tijdens de verdere wandeling maak je kennis met de grote diversiteit van het Griesbroek. De wandeling, 4,3 km lang, start aan wandelknooppunt 4 onder de brug over het kanaal in de buurt van herberg ’t Rustpunt (St. Anneke Balen). Je volgt de wandelknooppunten 4-80-81-82-83-groene bewegwijzering-81-80-4. Wil je je wandeling onmiddellijk starten in het Griesbroek, dan kies je als vertrekpunt de ‘Centennial’ en volg je de wandelknooppunten 81-82-83-groene bewegwijzering-81. Vanzelfsprekend kan je de wandeling downloaden via de website van Natuurpunt of beter nog via een app, waarbij een natuurgids je uitleg geeft over de bezienswaardigheden in het gebied.

Heiloop

Vloedbeemde nstraa

Nieuwe wandelroute Griesbroek

oktober - december 2017

| 27

Mooie natuurwaarnemingen

Tapuit met broedvlek

Schietmot

Hierbij de foto van een tapuit, getrokken op 9 mei. Bijzonder is de broedvlek op de buik. Dit is een kale vlek die zich ontwikkelt tegen het begin van de broedtijd om de lichaamstemperatuur gemakkelijker over te dragen op de eieren. Mogelijk is het een doortrekker... en anders wel een unieke waarneming want de tapuit zou sinds 2012 verdwenen zijn als broedvogel in ons landâ&#x20AC;Ś

Hier een schietmot die we op 16 april konden fotograferen in de Maat aan de beek in de Twaalfurendreef. Het is Notidobia ciliaris, uit de familie van de Sericostomatidae. Volgens kenners een leuke waarneming!

Paul Wouters en Marianne Horemans

Karel Verbruggen

Kleine parelmoervlinder

Sierlijke witsnuitlibel

Hierbij de foto van een kleine parelmoervlinder op 30 juli in het Griesbroek. We dachten dat het misschien leuk zou zijn hem bij in de Meander te zettenâ&#x20AC;Ś

De sierlijke witsnuit was op 29 mei opnieuw op Den Diel aanwezig, tien dagen vroeger dan vorig jaar en al voor het vijfde jaar achter elkaar. Een unicum in ons land!

Wendy Thys en Marc Boeckmans

28 | Meander 4

Robert Pieters

EERSTE WAARNEMING OOIT IN BELGIË

Megarhyssa 1, 2, 3 … en 4! Toen in 2010 op de Veluwe een sluipwesp werd gefotografeerd, die later als Megarhyssa vagatoria werd gedetermineerd, kon niemand vermoeden dat, na deze eerste waarneming voor Nederland en België, in 2017 op enkele plaatsen in Mol drie soorten Megarhyssa zouden te vinden zijn (M. vagatoria, M. perlata en M. superba). De vierde Europese soort, Megarhyssa rixator, die in een ander biotoop leeft, was zeker niet te verwachten. Tot ik op 26 mei 2017, vroeg in de ochtend, deze prachtige sluipwesp opmerkte op de Belsehei. De Megarhyssa rixator parasiteert op de larven van de grote houtwesp, Urocerus gigas, die leeft in dode dennenbomen. De opmerkelijk lange legboor meet 2,3 x de lengte van het lichaam. De totale lengte van deze sluipwesp, zonder de antennes, is ongeveer 9 cm. Deze waarneming werd bevestigd, aan de hand van meerdere foto’s, door Kees Zwakhals, specialist in sluipwespen. Gaan we deze M. rixator in de volgende jaren nog meer vinden of was het een uniek exemplaar, meegebracht met een houttransport? We volgen het op.

Mooie vlinders in stadstuin Je tuin pesticidevrij houden en genoeg wilde kantjes en hoekjes behouden loont duidelijk! In het centrum van Geel te kunnen genieten van o.a. groot dikkopje en kleine vuurvlinder vind ik enorm en een stimulans om het ingeslagen ecologische pad te blijven volgen.

Koen Kauwenberghs

Jef Eykmans

Jonge bosuil Op wandel ontmoette ik een jonge bosuil die zijn vliegkracht zeer had overschat en op de grond was beland. Na contact met VOC Neteland zette ik het uilskuiken hoog en veilig op een tak waar zijn ouders hem verder konden voederen.

Nico Schrans

Nachtzwaluw In de ochtend van 8 juni, toen ik libellen fotografeerde op Klein Verkallen, stootte ik een nachtzwaluw op. We kennen de ‘geitenmelker’ best als de schaduw die we in mei en juni vooral bij zonsondergang kunnen zien langs droge naaldhoutbossen. Hij laat dan een dof geratel horen, roept soms ‘wiek’ en kletst wel eens met de vleugels tegen elkaar boven de rug.

Robert Pieters oktober - december 2017

| 29

Oproep!

Jonge slechtvalken ‘En nu hopen dat er volgend voorjaar ook jonge slechtvalken rond de kerktoren zullen scheren’, schreef René Ducastel in het herfstnummer 2016 van Meander. Rond de toren van de Sint Pieter en Pauwelkerk in hartje Mol kon je immers al een tijdje het komen en gaan volgen van een koppel slechtvalken. Dit voorjaar werden drie jongen geboren. Hopelijk kunnen die beschermde vogels zich hier handhaven…

Paul Helsen

Een jaartje geleden startten we me t deze rubriek. Wat begon met drie waarne mingen per editie is nu uitgegroeid tot 3 pag ina’s! Geweldig dat jullie deze waarnemin gen met iedereen willen delen. Laten we zo voort doen! Zag u zelf iets moois in de natuur in onze regio of in gebieden waar onze afdelin gen op uitstap gaan, laat het ons weten. Bed oeling is om ons tijdschrift nog meer een tijd schrift van alle leden te laten zijn. Stuur je interessante waarneming naar frans.emmerechts@gmail.com en goede kans dat die verschijnt in de volgende Me ander!

OP WANDEL NAAR … Tiengemeten In de Haringvliet (Zeeland NL) ligt nog een echt eiland. Het wordt door Natuurmonumenten beheerd en is een waar vogelparadijs. Je bereikt het via een veerpont, kunt er een pannenkoek eten en heerlijk wandelen. De perfecte familieuitstap voor natuurliefhebbers: https://www.natuurmonumenten.nl/natuurgebied/tiengemeten.

Nico Schrans

Zwarte ooievaar Een zwarte ooievaar is een vrij zeldzame verschijning in ons land maar de laatste jaren wordt hij steeds vaker gezien. In grotere vijvergebieden blijft hij soms langer in de buurt aanwezig. Op 3 augustus streek er een neer in het Grote Netewoud, met name in het Griesbroek. Op 4 augustus kon ik hem fotograferen.

Marc Boeckmans

30 | Meander 4

HOP, meer dan alleen

maar smaakmaker in bier

e kennen hop als onmisbaar ingrediënt van bier, maar hop heeft nog andere, soms verrassende toepassingen. Hop (Humulus lupulus) behoort tot de hennepfamilie en vinden we vooral op rijkere bodem. Het is een snelgroeiende klimplant die zich met zijn ankervormige ranken vasthecht aan twijgen, takken en hekken. Het is de snelst groeiende plant van heel het plantenrijk. Hij kan 10 tot 20 cm per dag groeien en wordt zo’n acht meter hoog. In de winter verdwijnen de bovengrondse delen, zodat hij in de lente weer helemaal van nul begint. De hopplant is tweehuizig. Dit wil zeggen dat er mannelijke en vrouwelijke planten zijn. De kleine, groenachtige bloemen van de mannelijke plant vallen nauwelijks op. Het zijn de prachtige vrouwelijke hopbellen die we allemaal kennen. De hopbellen verschijnen eind augustus- begin september en zij bevatten de actieve inhoudsstoffen. De belangrijkste zijn bitterstoffen, etherische oliën, hopeïne, quercitine en kaemferol. Tot de 14de eeuw werd gruut of gruit gebruikt als smaakmaker in bier. Dit gruut was een mengeling van kruiden zoals salie, gagel, duizendblad, dennenhars… De samenstelling van deze kruidenmengeling was streekgebonden en de brouwer moest er een fikse belasting voor betalen. Vanaf de Middeleeuwen werden de voordelen van hop voor het brouwen van bier bekend in onze streken. Hetgeen de brouwer interesseert in hop is het lupuline : dit is het gele poeder dat zich tussen de schubben van de hopbel bevindt. Dit “hopmeel” heeft een bittere smaak, werkt spijsverterings- bevorderend en zorgt voor de houdbaarheid van bier. Alleen de vrouwelijke planten worden gekweekt. Mannelijke planten moeten tot 5 km buiten een hopplantage gehouden worden om te verhinderen dat de hopbellen bevrucht worden. Bevruchte hopbellen bevatten zaden en dus vet, wat nadelig is voor de schuimvorming van het bier. Alleen in Engeland gebruikt men bevruchte hopbellen, vandaar dat hun bier niet schuimt.

Het moment waarop de hop aan het brouwsel wordt toegevoegd is zeer bepalend voor de bitterheid van het bier. Wanneer hop aan het begin van het kookproces wordt toegevoegd , krijgen de alfazuren de bovenhand en komen veel bitterstoffen vrij. Wanneer men hop aan het einde toevoegt, komen enkel de etherische oliën vrij, maar deze zijn zeer vluchtig. Met verkrijgt dan een lichter, aromatischer bier. Meestal gebruikt men twee soorten hop : bitterhop en aromahop. De etherische olie in hop is zeer slaapverwekkend. Toen hop nog met de hand geplukt werd, moest de opzichter van de hopplantage zich ervan vergewissen dat zijn plukkers niet in slaap vielen. Zij moesten fluiten om aan te geven dat ze nog aan het werk waren. Al sinds de oudheid is geweten dat hop bedwelmt. Van hop kan je dus, eventueel in combinatie met citroenmelisse of lavendel , een ontspannende thee zetten. Je kan ook een kussen vullen met gedroogde hopbellen om goed te kunnen inslapen. Een ander verschijnsel waar hoppluksters mee te maken kregen, waren menstruatiestoornissen. Lange tijd wist men niet hoe dit kwam, maar recent onderzoek heeft uitgewezen dat de stof hopeïne hiervoor verantwoordelijk is. Hopeïne is het krachtigste fyto-oestrogeen ooit gevonden in planten. Fyto-oestrogenen zijn bio-identieke vrouwelijke hormonen. Vandaar dat er tegenwoordig preparaten met hop op de markt zijn om klachten die gepaard gaan met de menopauze te verminderen. Terwijl hop de geslachtsdrift bij vrouwen opwekt, heeft het op de man een libido verlagende werking. De concentraties fyto-oestrogenen in bier hangen af van de hopvariëteit en van de omstandigheden tijdens het brouwen. Gelukkig zijn deze in de meeste bieren laag, zodanig dat ze weinig effect hebben op het menselijk lichaam.

Foto

Mirella Bruynseels René Ducastel

oktober - december 2017

| 31

Nieuw transportnetwerk noodlijdende wilde dieren

at doe je als je een gewonde egel vindt? Of een vogel met een gebroken vleugel? Dan ga je met het dier naar een Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren (VOC). Maar wat als je zelf niet de mogelijkheid hebt om het dier naar een VOC te brengen? De nieuwe lokale afdeling van Vogelbescherming Vlaanderen in de regio Midden-Kempen bied je dé oplossing. We werken aan een stevig vertakt vrijwilligersnetwerk van chauffeurs en dispatchers uit de regio, gedoopt onder de naam Wildlife Taxi Team, kortweg WTT. Dit netwerk van vrijwilligers behandelt meldingen, geeft advies en brengt noodlijdende inheemse wilde dieren over naar het dichtstbijzijnde VOC. Iedereen die een hulpbehoevend dier in de regio vindt en het niet naar een opvangcentrum kan brengen, kan beroep doen op het WTT. In de provincie Vlaams-Brabant is al sinds 2012 een dergelijk netwerk met groot succes actief. Daarom sloegen enkele dierenliefhebbers uit de Antwerpse Kempen en Vogelbescherming Vlaanderen de handen in elkaar om voor onze regio een gelijkaardige afdeling van Vogelbescherming Vlaanderen uit te bouwen. Hun kerntaak is ervoor te zorgen dat gewonde dieren

32 | Meander 4

op een deskundige wijze in een opvangcentrum terecht komen. Het ‘Wildlife Taxi Team Midden-Kempen’ brengt de dieren naar VOC Neteland in Herenthout. De dieren worden er behandeld en krijgen de juiste voeding en medicijnen. Na revalidatie kan gemiddeld 60% met de grootste overlevingskansen terug worden vrijgelaten. ‘Op dit moment zijn we nog met een kleine, maar krachtige groep’, zegt Irmgard uit Dessel: ‘We zijn hard op zoek naar enthousiastelingen die ons team als chauffeur (transport) of als dispatcher (telefoonpermanentie) willen versterken’. Vogelbescherming Vlaanderen zorgt voor een goede omkadering en opleiding; de vrijwilligers staan er dus niet alleen voor. Heb je een hart voor wilde dieren en woon je in de regio? Heb je tijd om zo nu en dan een hulpbehoevend wild dier naar het VOC te brengen of vragen over noodlijdende wilde dieren te beantwoorden? Dan ben je voor ons de geknipte persoon. Mail jouw contactgegevens (naam, adres, telefoonnummer en e-mail) naar WTT.Midden-Kempen@vogelbescherming.be. Meer weten? Stuur ons dan snel een e-mail.

WTT

Zaterdag 28 oktober

Spaghetti-avond! Netebronnen

in in een gezellig samenzijn? Kom dan naar onze spaghetti-avond ten voordele van de natuur. Schrijf je

nu in!

Wanneer: zaterdag 28 oktober van 17 tot 20 u. Waar: parochiecentrum Ten Aerdenkorf, Achterbos 76, Mol. Wat: spaghetti met vlees van hormonen- en dioxinevrije Schotse runderen uit de gebieden van Natuurpunt. Voor vegetariërs is een apart sausje voorzien… en voor een nagerecht zorgen we natuurlijk ook. Prijs: €12 en €7 voor de kinderportie. Inschrijven: bij jurgen.verreyt@skynet.be of 0497/70 63 08.

oktober - december 2017

| 33

Jan Kok tuinarchitectuur

34 | Meander 4

www.jankok.be

ontwerp aanleg onderhoud

EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garanderen de beste service. Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard!

OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!

oktober - december 2017

| 35

DAG VAN DE NATUUR Zin om lekker moe te worden in de frisse buitenlucht? Stroop je mouwen op en help mee op 18 of 19 november in het gebied Molse Nete in Mol of in Balen, in de Rammelaars of in het Zammelsbroek. Meer info in de activiteitenkalender van deze Meander.

36 | Meander 4