2018 • April | Mei | Juni • Jaargang 17 nr. 2
Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323
MEANDER
Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen
Colofon Natuurpunt
Giften
Natuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt meer dan 100.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en ruimtelijke ordening. Daarnaast wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van natuurstudie en natuur- en milieueducatie. Natuurpunt organiseert duizenden activiteiten per jaar, beheert 500 natuurgebieden en is actief in alle Vlaamse gemeenten.
Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen. Vanaf €40 ontvang je een fiscaal attest.
Lid worden Door overschrijving van 27 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 11 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 10 euro. Beide extra abonnementen samen 17 euro.
Meander Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerde leden van Natuurpunt kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander. De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 2.400 exemplaren.
Redactie
3770 – Grote Netewoud 7709 – De Maat (Mol) 7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 – Neerhelst (Geel) 7118 – Griesbroek (Balen) 7725 – Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 – De Vennen (Balen) 7736 – Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 – Molse Nete (Balen/Mol) 7763 – Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 – Breeven (Geel) 7779 – Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 – Selguis (Geel) 7784 – De Bleken (Mol) 8810 – De Rammelaars (Ham) 8874 – Veldhovenheide (Ham) 3283 – Natuur.huis De Rammelaars (Ham)
Contactpersonen afdelingsbesturen
An Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Jan Albrecht, Wendy Thys, Arne Vermeulen, Mirella Bruynseels, René Ducastel.
Afdeling Netebronnen
Contact
Afdeling Balen-Nete
Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.
Met dank aan onze fotografen Frans Emmerechts, Marc Mangelschots, René Ducastel, Billy Herman, Jeannine Simonis, Wendy Thys, Katelijne Bohy, Michel Van Buggenhout, Marc Mangelschots, Jan Albrecht, Bart Hulsmans, Ilse Lambrichts . Coverfoto’s: Oranjetipjes, mannetje en vrouwtje op pinksterbloem © René Ducastel Begrazing en reigers in Scheps © Michel Van Buggenhout Kleine parelmoervlinder © Frans Emmerechts Lentewandeling onder leiding van Peter Vanderschoot in het Buitengoor © Frans Emmerechts Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.
Lay-out Meander Arne Vermeulen en Jan Albrecht.
Deadline teksten volgende Meander Dinsdag 24 april 2018. Verschijnt eind juni 2018. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com.
2 | Meander 2
Contact: Jef Sas, jefsas@skynet.be www.natuurpunt.be/natuurpunt-netebronnen
Contact: Tom Schildermans, tom.schildermans@skynet.be www.natuurpuntbalen-nete.be
Afdeling Geel-Meerhout Contact: Marc Verachtert, marc.verachtert@skynet.be www.natuurpuntgeelmeerhout.be
Afdeling Ham Contact: Frans Hoes, frans.hoes2@telenet.be www.natuurpuntham.be
Wendy als kersverse coördinator bij opening Totterpad © Frans Emmerechts
Vrijwilliger aan het (voor)woord:
Caroline Swolfs 1
Wanneer heb jij je eerste stappen gezet in natuurbeleving? Al zo lang ik me kan herinneren ligt de natuur net voorbij de deur. Als kind ravotten mijn broer en ik altijd buiten: in bomen klauteren, kampen bouwen in het bos, door het hoge gras sluipen, mieren voeren en kijken hoe ze met die kruimels rondzeulen… kortom: vuile knieën en kapotte broeken.
2
Hoe werd je vrijwilliger bij Natuurpunt? Jarenlang ben ik ‘slapend’ lid geweest en uiteindelijk heb ik toch enkele wandelingen mee gedaan waar je aan de praat raakt met andere natuurliefhebbers. Zo ben ik gaan luisteren naar enkele vergaderingen en infoavonden en heb ik een dagje meegeholpen met het beheerteam op De Maat. Voor je het weet heb je de smaak te pakken en is de natuur niet meer weg te denken. En er is een groot aanbod boeiende cursussen die Natuurpunt organiseert waardoor je op korte tijd veel kennis vergaart. Er zijn veel meer mensen met dezelfde interesses dan je je kan inbeelden! Stel je open voor nieuwe ervaringen en go with the flow.
3
Je bent al erg actief als vrijwilliger nu. Wat doe je allemaal op dit moment? Als het even kan, help ik mee in het beheerteam van De Maat, daarnaast ben ik ook actief in het Bezoekerscentrum Grote Netewoud (zowel het openhouden van het bezoekerscentrum als meehelpen met de evenementen). Ook het inventariseren van vlinders of het tellen van vogels tijdens de trek kunnen mij bekoren. Maar mijn favoriete bezigheid is toch de opleiding tot vogelringer.
4
Wat zijn je drijfveren om je zo in te zetten? Dat is een moeilijke vraag. Na een drukke dag op kantoor was het altijd een verfrissende uitlaatklep en tijdens mijn depressie een troost. Pure ontspanning dus!
5 6
Prettige anekdote? Ik heb míjn groene jongen gevonden!
Waarvan droom jij voor de toekomst? Ik droom van een samenleving die dichter bij de natuur staat of er meer interesse voor toont, meer respect en verdraagzaamheid in het algemeen. Dit klinkt nu wel heel erg Miss-achtig! Meer genieten van elke dag want het leven is kort.
Knutselen tijdens Het Groot Vogelfeest in het Bezoekerscentrum Grote Netewoud
Kom ook meehelpen als vrijwilliger! Heb je zoals Caroline een hart voor de natuur en wil jij ook je vrije tijd zinvol invullen, dan is vrijwilligerswerk bij Natuurpunt zeker iets voor jou. Als NP-vrijwilliger kan je meewerken aan de mooiste plekjes natuur in onze regio en kom je terecht in een dynamische vrijwilligersorganisatie. Er is werkelijk voor elk wat wils! Achter de balie staan in het bezoekerscentrum, mee organiseren en helpen bij evenementen, deelnemen aan een beheerwerkdag, soorten inventariseren of monitoren met een werkgroep, actief worden in het bestuur van een plaatselijke afdeling... en nog zoveel meer. Of je nu alle dagen in het getouw wil zijn of slechts één keer een halve dag per jaar, je bent van harte welkom. Je hoeft ervaring noch voorkennis te hebben. Iedereen is welkom en kan zich nuttig maken! Voor meer info zie de contactpersonen van de afdelingsbesturen in de colofon van deze Meander of vul de korte vragenlijst in achter deze link: https://nl.surveymonkey.com/r/ GHWCM8B, ook te vinden op de facebookpagina van Natuurpunt Netebronnen (boven rechts onder de foto). Dan zorgen wij ervoor dat deze enquête bij de juiste persoon terechtkomt, die je graag wegwijs zal maken in onze grote Natuurpunt familie in Meanderland.
Jef Sas Voorzitter Natuurpunt Netebronnen
april - juni 2018
|3
SCHEPS De vallei van de Grote Nete in Balen is een aaneenschakeling van natuurgebieden. Van oost naar west vind je er Overmaai, de Most, de Vennen, Scheps en het Griesbroek. Aan de oostgrens - in Kerkhoven is de Grote Nete amper drie meter breed. Stroomafwaarts in het westen, aan de grens met Meerhout, is dit al dubbel zoveel. Allerlei zijlopen voegen zich tijdens haar weg door Balen bij de Grote Nete. Landschap Tussen Olmen en het Balense gehucht Scheps is de vallei op haar breedst. In die zone krijgt de Nete het gezelschap van de Heiloop, de Asbeek, de Visbeek, de Hanske Selsloop, de Hoofdgracht en de Homansloop. Hier ligt ook het natuurgebied Scheps, dat genoemd is naar het nabijgelegen gehucht. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) startte er in de jaren 1990 een aankoopproject. Inmiddels is 260 ha eigendom en worden 50 ha van de waterwinningsmaatschappij Pidpa beheerd. Het gebied was enkele honderden jaren een uitgesproken kleinschalig hooilandgebied. In de arme zandige gronden groeit niet veel zonder bemesting,
4 | Meander 2
en net mest was in het verleden erg schaars. Maar in de beekvallei waren de humusrijke broekgronden, ontstaan door duizenden jaren afzetting van slib na overstromingen, de meest rijke landbouwgronden waar elke zomer wel twee maal kon worden gehooid. Dat veranderde langzaam vanaf de jaren 1970. Kunstmest, en later de kalver- en varkensstallen, zorgden voor mest in overvloed. Tractors werden groter en zwaarder en reden zich vast in de natte beemden. De maĂŻscultuur vroeg om goed beploegbare grote, droge landbouwpercelen. De kleine en natte hooilandjes in de beekvallei waren niet meer interessant en werden braak gelaten. De duurste landbouwgronden werden de goedkoopste. Door het niet meer ruimen van de grachten
vernatten de percelen nog meer. Een deel werd beplant met populieren, hier en daar werden weekendvijvers gegraven en voor de rest kon de natuur zijn gang gaan. In 1996 werd het grootste deel van de Grote Netevallei in Balen aangeduid als speciale beschermingszone in Europees Habitatrichtlijngebied. De beekvallei in Scheps is ook een uitgesproken overstromingsgebied. Na lange regenperiodes in de winter en de lente loopt de vallei vol. Tientallen hectaren grasland staan dan onder water. Met extreme regenpieken kan de vallei naar schatting meer dan 250.000 mÂł water bergen. Beeld je in dat je dit water onmiddellijk zou doorsluizen naar stroomafwaarts gelegen gebieden. Hoeveel huizen zouden daar dan niet in het water staan? In Scheps is bewoning afwezig en is de schade door overstromingen minimaal. Met de overstromingsproblematiek die steeds maar erger wordt en de klimaatverandering die er nog een schep bovenop doet zijn zulke natuurlijke overstromingsgebieden onbetaalbaar.
xxx Koekoeksbloem
Grote poel
Waterdrieblad en holpijp
Beheer Na de aankoop van gronden in Scheps werden natuurinrichtingswerken opgestart zoals het aanleggen van amfibieënpoelen, het uitschuinen van grachten, het afbreken van weekendhuisjes en het vernatuurlijken van de erbij horende vijvers. Voor de graslanden bleef maaibeheer belangrijk. Voor een groot deel wordt het oorspronkelijke hooilandschap instandgehouden, maar dan zonder bemesting. Een groot deel van Scheps bestaat dan ook uit kruidenrijke hooilanden. Pinksterbloemen in april en koekoeksbloemen in mei geven kleur aan het landschap, samen met kruipende en scherpe boterbloem, witte klaver, kruipend zenegroen, vergeetme-nietjes… De hooilanden worden twee maal per jaar gemaaid, dat levert de grootste diversiteit aan planten op. Een aantal percelen wordt beheerd als ‘natte ruigte’. Eénmaal maaien om de drie à vijf jaar is een goede manier om ruige graslanden met kattenstaart, moerasspirea, engelwortel, wederik, leverkruid, kale jonker en andere natte-ruigtekruiden in Weidepad
april - juni 2018
|5
In Scheps vind je ook vele hectaren rietvelden met de erbij horende moerasvogels. Een ander deel van het gebied is begroeid met broekbossen. Op de natste percelen, waar ook in de zomer het water boven het maaiveld staat, vind je wilgenbroekbossen. Waar in de winter percelen overstromen, maar in de zomer het water net onder het maaiveld blijft, groeien elzenbroekbossen. Kwel is ook hier een belangrijke factor en levert in de lente een boeiende vegetatie op met dotterbloem, holpijp, bosbies en gele lis.
Paring moerassprinkhanen
stand te houden. De top van de bloeiperiode ligt tussen juni en augustus. Deze percelen zijn zeer insectenrijk. Dé pareltjes in Scheps zijn de ‘overgangs & laagveen’-percelen of het EU-habitat 7140. Dit zijn zeer zeldzame door kwel (= opstijgend grondwater) gevoede vegetaties op veenbodems. Kenmerkende planten zijn o.a. holpijp, dotterbloem, veldrus, wateraardbei, waterdrieblad, veenpluis. Waar deze vegetaties in Scheps voorkomen worden ze door het ANB elk jaar gemaaid en het maaisel wordt afgevoerd vanaf het einde van de zomer. Omdat dit zeer natte percelen zijn, is dit een kostelijk beheer. Zonder maaien en afvoeren kan dit vegetatietype dat heel gevoelig is voor vermesting echter niet instandgehouden worden. Slangenwortel aan knuppelpad
6 | Meander 2
Er is geen heide in Scheps. Maar helemaal in het oosten van het gebied werd een blok van 11 ha maïsveld aangekocht dat terug als grasland werd ingezaaid en wordt verschraald door maaien en afvoeren. Hier is geplagd en op natte plagplekken verscheen kleine zonnedauw, moeraswolfsklauw en stekelbrem.
Fauna In Scheps komen de meeste zoogdieren van grote natuurterreinen voor, zoals ree, haas, een beetje konijn wegens veel te nat, vos, bunzing, steenmarter, hermelijn en wezel. Sinds het einde van de zomer van 2017 zwemt er ook minstens één bever. Maar de meest bijzondere soort is waarschijnlijk de waterspitsmuis. Buizerd, havik, ransuil, bosuil en steenuil zijn broedvogels en ook boomvalk is in de zomer regelmatig te zien. Scheps is een nat gebied, dus zijn moerasvogels
goed vertegenwoordigd. Blauwe reiger en, in de winter, grote zilverreiger kan je bijna altijd zien. Wintertaling overwintert met enkele tientallen. Krakeend is broedvogel. In de rietvelden broeden enkele tientallen koppeltjes kleine karekiet en in de natte ruigtes zingt de sprinkhaanzanger. Blauwborst en waterral zijn talrijk aanwezig in de moerassen en de natte graslanden. In de hooilanden broeden nog steeds kieviten en wulpen, maar beide zijn de laatste jaren sterk achteruitgegaan. Gelukkig zijn er ook nog een paar toppers: porseleinhoen laat zich bijna jaarlijks horen en staat elk jaar heel regelmatig op cameravallen; roerdomp roept al enkele jaren, en in 2017 waren er twee roepende mannetjes. Van oktober tot mei zijn watersnippen talrijk aanwezig in de moerassen, regelmatig pleisteren er een paar honderd stuks. Je kan in Scheps in de zomer ook nog wielewalen horen. Ze worden echter schaars. Kneuters zijn er nog redelijk veel. Het ANB zaait elk jaar wat kruidenakkers in, dat helpt. Ook roodborsttapuit doet het nog redelijk goed. Je vindt deze kleurrijke vogel vooral in de drogere, open gedeeltes van Scheps. Goudvink is in de meeste winters aanwezig. Scheps is geen uitgesproken vlindergebied. Een 20-tal soorten zijn regelmatig te zien, maar echt zeldzame zal je niet snel tegenkomen. Graslandvlinders zoals bruine en oranje zandoogjes zijn het best vertegenwoordigd. Opvallend
Distelvlinder in weiland
kunnen de grote aantallen oranjetipjes zijn boven de pinksterbloemgraslanden in de lente. Libellen doen het wel heel goed in Scheps. Er werden tot nu toe 49 soorten geregistreerd, waarvan 20 uit de Rode Lijst. Bijzondere soorten zijn bandheidelibel, bruine korenbout, bronlibel, glassnijder, vroege glazenmaker, bosbeekjuffer en grote roodoogjuffer. In de natte graslanden en in de moerassen is de zeldzame moerassprinkhaan nog talrijk aanwezig. Scheps is ook heel bijzonder voor vissen. De Grote Nete is in Balen is nooit echt vervuild geraakt, dus de meeste vissoorten van laaglandbeken komen er nog voor. Maar er zijn ook enkele bijzondere soorten zoals kopvoorn, serpeling, en vooral beekprik. Deze ‘rondbek’ is een door de EU beschermde habitatsoort. Deze vis leeft 6 jaren als ‘larve’ in het slib van beken, paait in het zevende jaar en sterft dan. De beekprik is heel gevoelig voor watervervuiling en erg kritisch voor zijn paaihabitat: zuurstofrijk onvervuild en ondiep water dat over een kiezelbodem stroomt. Kwabaal, de enige zoetwatervertegenwoordiger van de kabeljauwfamilie, was in België uitgestorven eind de jaren 1970. Door het INBO (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek) werd met uit het buitenland afkomstige exemplaren een kweekprogramma opgezet en een herintroductie gestart in een beekvallei in Limburg en in Balen. Deze reïntroductie in Scheps is zeer goed aangeslagen.
Kwabalen komen nu in de meeste beken in Balen voor en ze paaien midden in de winter in de overstromingszones van Scheps.
Toegang Er zijn twee wandellussen aangelegd: het moeraspad, aangeduid met een kikker (4,5 km) en het weidepad, aangeduid met een kievit (8 km). Beide lussen zijn ook in het wandelknooppuntennetwerk opgenomen. Een aantal jaren geleden werd een combinatie van beide routes uitgeroepen tot de mooiste wandelweg van de provincie Antwerpen. De route: volg vanaf de parking op de Halflochtdijk de knooppunten 52-51-56-78-63-62-5857-55-56-51 en 52. Er is een parking op de Halflochtfdijk, tegenover huis nr. 14 en een parking nabij
de kruising van de Heiloopstraat en de Broekstraat in Olmen, een zandpad op een 200 m voorbij huis Heiloopstraat nr. 117. Aan het moeraspad is een kijkwand gemaakt aan een zone met veel waterplassen. Ga van knooppunt 55 richting 56, iets voorbij 55 neem je het paadje naar rechts. De beste periode om watervogels te zien zijn de maanden maart, april en mei. Langs het moeraspad ligt op een eiland in een vijver een erg rustige picknickplaats, tussen de knooppunten 54 en 55.
Tekst en foto’s: Michel Van Buggenhout
Uitzetten kwabaallarven in Hanske Selsloop
april - juni 2018
|7
CURSUSAANBOD MEANDERLAND Dagvlinders van Vlaanderen
Vlinders staan bekend als vrolijke fladderaars. Wie houdt er niet van vlinders? Wie een beetje oog heeft voor deze sierlijke insecten, merkt al snel dat zelfs in een eenvoudige tuin verschillende vlindersoorten voorkomen. Deze cursus leert je aan de hand van interactieve lessen én excursies in het veld vlinders herkennen. Ook hun leefwijze komt uitgebreid aan bod. Bovendien geven we tips om jouw tuin of natuurgebied vlindervriendelijk te maken. De cursus bestaat uit 2 theorielessen en 2 excursies. Theorielessen: • door Wim Veraghtert; • 16 en 30 april van 19.30 tot 22.30 u; • Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, Meerhout. Excursies: • door eigen gidsen; • 6 mei 14 u in Scheps (parking Halflochtdijk; • 15 juli 14 u in Zammelsbroek (samenkomst aan kerk Oosterlo). Inschrijven: Online via de NP-website! Na bevestiging kan het inschrijvingsgeld van 20€ voor NP leden of 30€ voor niet leden overgemaakt worden op BE12 2300 5247 4592 met vermelding project REG-2282 cursus dagvlinders naam en telefoonnummer.
Boomblauwtje op gagel © Frans Emmerechts
Info: Eef Weetjens 0485/93 10 94 of vlinderwerkgroep.meanderland@gmail.com
Dikkopje © Marc Mangelschots
8 | Meander 2
Word TotterRanger in het Grote Netewoud
Ben je tussen 8 en 12 jaar* en wil je graag meer weten over de natuur? Volg dan de praktijkgerichte cursus Totter-Ranger. Je maakt kennis met de prachtige natuur op het Totterpad. De cursus is steeds op woensdagnamiddag van 13.30 tot 16 u. Het slotfeest is op zaterdag met aansluitend de uitreiking van de diploma’s. Afspraakplaats is telkens het Bezoekerscentrum Grote Netewoud, waar lokale natuurgidsen jullie zullen opleiden tot echte rangers.
A5_flyer-liggend_TotterRanger.indd 1
Programma 23 mei Kriebel- en fladderbeestjes 30 mei Planten en bomen 6 juni Waterdiertjes 13 juni Vogels en dierensporen spotten 16 juni Deel je kennis met aansluitend uitreiking van de diploma’s Inschrijving Prijs: €30 per kind / €24 per kind voor leden van Natuurpunt. Drankje en tussendoortje inbegrepen. Je kan je bengel inschrijven via het inschrijfformulier op onze website: www.natuurpunt.be/totter-ranger Maximum 30 deelnemers! Dus tijdig inschrijven als je er zeker bij wil zijn! Locatie en Info Bezoekerscentrum Grote Netewoud Watermolen 8, Meerhout www.grotenetewoud.be – bc.grotenetewoud@natuurpunt.be T: 014/21 34 50.
12/02/18 11:40
april - juni 2018
|9
NIEUWS UIT HET
Bezoekerscentrum Grote Netewoud Van het Grote Netewoud naar het Hageven! Onder het motto ‘het moet niet altijd werken zijn in en rond ons bezoekerscentrum’, trokken we op zaterdag 13 januari richting Neerpelt. Gids Willy Pardon nam maar liefst 25 vrijwilligers van het Bezoekerscentrum Grote Netewoud mee op sleeptouw doorheen het prachtige natuurreservaat. Na een eerste woordje uitleg in het Bezoekerscentrum De Wulp vertrokken we richting Plateaux. Wat hebben we genoten van die uitgestrektheid en verscheidenheid van dit internationaal natuurgebied. Wees maar zeker! We komen zeker nog een keertje terug in een ander seizoen.
Het grote Vogelfeest … Op 28 januari vierden we feest naar aanleiding van het grote vogeltelweekend van Natuurpunt. De bezoekers konden lustig knutselen, wandelen en genieten van het kindertheater. Maar ook onze gevederde vrienden werden overstelpt door allerlei lekkere taarten. jne Bohy Vogelfeest koekeloerewandeling © Kateli
In ‘t Hageven © Wendy Thys
Meerhoutse amateurkunstenaars stellen tentoon in de oude watermolen! In afwachting van de bouwvergunning, kan je op 5 en 6 mei, maar ook op 12 en 13 mei kunst komen bewonderen van enkele Meerhoutenaren. De tentoonstelling, die deel uitmaakt van de MAK Meerhout is te bezichtigen in de intussen leeggehaalde en opgeruimde te renoveren watermolen. Een unieke kans om de watermolen nog één keer te bezoeken alvorens de renovatiewerken van start gaan. En mocht je dorst gekregen hebben van al die kunst, aarzel dan niet om in het bezoekerscentrum te gaan genieten van een heerlijk drankje.
Wendy Thys Praktisch Wendy Thys - Coördinator (ad interim) Bezoekerscentrum Grote Netewoud Watermolen 8, 2450 Meerhout • T.: 014/21 34 50 www.grotenetewoud.be • bc.grotenetewoud@natuurpunt.be Open op woensdag, donderdag, vrijdag van 9 tot 17 u en op zondag van 13 tot 17 u. Extra open op zaterdag van 13 tot 17 u (t.e.m. 16 juni 2018) Like onze facebookpagina en blijf steeds op de hoogte van de bruisende activiteiten aan ons bezoekerscentrum. Taartjes op het vogelfeest © WendyThys
10 | Meander 2
Oranjetipje op pinksterbloem © René Ducastel
ORANJETIPJES
voorboden van de lente
O
nze voorkeur gaat uit naar Franse vlindernamen. Nederlandse benamingen voor vlinders missen vaak verbeeldingskracht. Zo is de Nederlandse naam oranjetipje een zuivere beschrijving, terwijl de Franse naam l’aurore, wat dageraad betekent, een veel poëtischere naam voor deze vlinder is. Lente. De eerste bestuivers, waaronder bijen en hommels, vinden al spoedig hun weg naar wilgenkatjes of andere voorjaarsbloemen. Op zonnige dagen doen ze zich tegoed aan nectar en stuifmeel. Dan zie je ook oranjetipjes rondfladderen op zoek naar bloeiende pinksterbloemen of zelfs naar een partner. Oranjetipjes of auroravlinders (Anthocharis cardamines) brengen de winter als pop door. Het is één van de eerste vlindersoorten die we te zien krijgen, die niet als volwassen exemplaar overwintert. Hun komst valt samen met de bloei van de pinksterbloemen (Cardamine pratensis), die trouwens met Pinksteren al lang uitgebloeid zijn. Hun soortnaam ‘cardamines’ verwijst naar de pinksterbloem. Tientallen jaren geleden waren de eerste vlinders volop te zien omstreeks eind april. Maar onder invloed van de
klimaatopwarming verschijnen ze nu twee tot drie weken eerder, al naargelang van de weersomstandigheden. Vooral in weilanden zie je deze auroravlinders onder een aangenaam lentezonnetje rondvliegen over de lila pinksterbloemen. De mannetjes, met oranje vlekken aan de vleugeltoppen, kunnen zelfs door een leek gemakkelijk op flinke afstand herkend worden. De vrouwtjes, helemaal wit, zijn veel onopvallender dan mannetjes en worden vaak verward met klein geaderde witjes die even groot zijn en ook vroeg in de lente vliegen. Maar ze zijn veel mooier doordat ze, net als de mannetjes, aan de onderkant van de achtervleugels fijne schakeringen van groen met wit vertonen. Omwille van dat versnipperde groen op de achtervleugels heet het oranjetipje in oude insectengidsen peterselievlinder. Als de vrouwtjes zich op bloemtrossen met kleine witte bloempjes neerzetten en de vleugels dichtklappen, zijn ze haast niet te onderscheiden van hun omgeving. De mannetjes patrouilleren langsheen heggen en bosranden op zoek naar een vrouwtje. Na de paring besteden de vrouwtjes al hun tijd aan het opnemen
van nectar om de nodige energie op te doen die nodig is voor de ontwikkeling van hun eitjes. Daarvoor gaan ze op zoek naar pinksterbloemen, soms ook naar andere kruisbloemigen zoals look-zonderlook, en in duinen ruige scheefkelk. Een week lang leggen ze elke dag ongeveer dertig eitjes. Een vrouwtje legt maar één eitje per plant en laat daar een geursignaal achter om andere vrouwtjes te beletten op dezelfde plant een eitje achter te laten. Zo kunnen de rupsen, die echte kannibalen blijken te zijn, elkaar niet tegenkomen. De eitjes zijn wit en worden na een dag oranje. Uit de eitjes komen na een week uitstekend gecamoufleerde groene rupsen. Ze hebben over de hele lengte van hun lichaam een witte streep en kleine zwarte stippen. De rupsen eten niet van de bladen maar van het zaad van de waardplant. Eind juni kruipen de rupsen naar struiken in de buurt en verpoppen daar. De pop lijkt op een stekel en is moeilijk te vinden. Acht tot negen maanden later verschijnt de vlinder en dan is de cyclus rond.
René Ducastel en Mirella Bruynseels
april - juni 2018
| 11
Waar komen de dennen in de Kempen vandaan? Pionier verdrongen Na de laatste ijstijd, ruim 10.000 jaar geleden ontstond op de zandgronden in de Kempen een gesloten boslandschap dat voornamelijk bestond uit berken, grove dennen en eiken. Koude-minnende pionierssoorten zoals berken en grove dennen waren de eerste die het landschap veroverden. Na enkele duizenden jaren waren de dennen echter sterk in aantal gedaald. Die achteruitgang wordt verklaard door klimaatsveranderingen, concurrentie van eiken en berken en de invloed van de mens, waardoor het bos in oppervlakte afnam. De karakteristieke groeiplaatsen van grove dennen
werden in de middeleeuwen vrijwel volledig vervangen door heidevlakten en stuifzand. In de zestiende eeuw trof men geen dennen meer aan in onze contreien. Dit alles weet men onder meer door onderzoek van geconserveerd stuifmeel (pollen): uit het laatglaciaal bijvoorbeeld werd in grote hoeveelheden stuifmeel van grove dennen aangetroffen. Ook archeologische vondsten van zaden, vruchten, bladeren en delen van stammen en twijgen hebben aanzienlijk bijgedragen aan het inzicht in de samenstelling van de vroegere bossen.
Dennenzaaiers Enkele honderden jaren voor de laatste dennen bij ons verdwenen waren, met name in 1368, was men in de stad Nürnberg op het idee gekomen om naaldbomen als koren te zaaien. Zo had men daar tegen het einde van de veertiende eeuw al een eerste kunstmatig aangelegd dennenbos. Vanuit Nürnberg startte een grootse handel in dennenzaad: ‘Die Dannensäer aus dem Nürnberger Reichswald’ opereerden in de vijftiende, zestiende en zeventiende eeuw in heel het Heilige Roomse Rijk, o.a. ook in Breda. Daar werden in 1516, op initiatief van de graaf van Nassau, grove dennen (‘mastbomen’) gezaaid. Zij werden de ‘moederbossen’ van de oudste Zuid-Nederlandse dennen. Diest (Kaggevinne), eveneens een Nassaubezitting, was het tweede centrum in de Nederlanden waar dennen werden gezaaid.
Adriaen Ghys Meer dan een eeuw later werden in opdracht van Amalia van Solms - een andere vrouwe van Nassau - ook dennen naar de Turnhoutse Kempen gehaald. In 1667 zaaide de Vosselaarse boswachter en boer Adriaen Ghys er de eerste grove dennen. Het zaad kwam uit Breda en Diest. Hij zaaide het uit op open plekken en op heidepercelen in het Grotenhoutbos (Vosselaar/Gierle). De dennenbomen die hier opgroeiden zouden het aanschijn van de Kempen voorgoed veranderen. Gedenkplaat aan kerk te Vosselaar
12 | Meander 2
Grove dennen met onderbegroeiing in Grotenhoutbos (Gielsbos), nazaten van de eerste Kempense dennen
Abdijen, overheid en mijnbouw stimuleren aanplantingen Vanuit Grotenhout, en mogelijk Diest, verspreidde de grove den zich dan over de Oostenrijkse Nederlanden. In de Kempen legden abdijen als Postel, Tongerlo, Averbode en Floreffe uitgestrekte dennenbossen aan. Ook de overheid probeerde belangstelling te kweken voor ontginningen van woeste (heide)gronden door de ‘Oostenrijkse’ edicten van 1752 en 1754 en de ordonnantie van 25 januari 1772, die het vervangen van heide door landbouwgrond of (naald)bos wilde aanmoedigen. In onze regio waren de mensen echter niet enthousiast. Ze wilden de heide – die als gemeenschappelijke weide werd gebruikt en ook een vindplaats van turf was - bewaren. Toch was de den tijdens de achttiende eeuw al goed verspreid. Later kwamen er meer dennenbossen in de Kempen. Ook de ‘Belgische’ wet van 24 maart 1847 had het ontginnen van woeste gronden door ze om te zetten naar landbouwgebied, weide of bos tot doel. En de grove den beschouwde men in dit verband als een winstgevend product op Kempense heidegrond. Aan het einde van de negentiende eeuw ging men zich ook wagen aan beplantingen met Corsicaanse den, deels homogeen, deels in menging met diverse andere loof- en naaldboomsoorten waaronder de grove den. Een nieuwe periode van dennenaanleg kwam er in het begin van de twintigste eeuw door de vraag naar stuthout voor de steenkolenmijnen en de aanleg van de staatsbossen.
Tekst en foto’s: Frans Emmerechts
Referenties 1 J. Bastiaens, O. Brinkkemper, K. Deforce, B. Maes (red.), C. Rövekamp, P. Van den Bremt, A. Zwaenepoel, ‘Inheemse bomen en struiken in Nederland en Vlaanderen’, Boom-Amsterdam, 2006. 2 H. de Kok, A. Verleye en R. Woestenborghs, ‘A. Ghijs en de den in de Turnhoutse Kempen’, Vlaamse Bosbouwvereniging, 1985. Kerk van Vosselaar met graf van Adriaen Ghys
april - juni 2018
| 13
Mooie natuurwaarnemingen
Naya 1
Naya 2
Een jonge wolvin (‘Naya’) die twee jaar geleden door de Technische Universiteit van Dresden (Duitsland) werd uitgerust met een halsbandzender om haar gangen te kunnen nagaan, was in de nacht van 19 op 20 januari volgens haar gps-gegevens in Meerhout aanwezig. Bijgaande foto, op 20 januari in deze gemeente genomen op de oever van een pas geruimde beek, toont sporen van de wolvin …
In die bewuste nacht van 19 op 20 januari werden in Meerhout twee schapen gedood en een ander ernstig gewond. De manier waarop dit gebeurde – met een halsbeet – en de bijna chirurgische precisie waarmee de aanvaller zich tegoed had gedaan aan één van de karkassen, wees in de richting van een wolf. Op de foto verzamelen onderzoekers van het INBO stalen op een van de gedode schapen. Ondertussen blijkt het DNA onderzoek te bevestigen dat het schaap werd gedood door een wolf.
Billy Herman
Billy Herman
Casarca
Grote zee-eenden
Tijdens de VOC Neteland-quiz kon ik de Casarca niet benoemen. Toen er in het Turnhouts Vennengebied enkele waren waargenomen mocht ik de kans dan ook niet laten liggen om ze te leren kennen. Tussen een massa Nijlganzen kon ik deze mooie exoten spotten. Ik zal ze nu nooit meer vergeten …
Op een (zeldzame) mooie winterdag ging ik met mijn zoon op zoek naar de grote zee-eenden die gesignaleerd waren in Mol. De soort komt vrijwel alleen voor als doortrekker of wintergast langs onze kust en is zelden landinwaarts te zien. Maar dit jaar waren er dus twee neergestreken op Zandput Rauw.
Nico Schrans
14 | Meander 2
Ewoud en Nico Schrans
Vraatsporen bever Een zondagochtendwandeling in december ergens in Mol. Koud, sneeuw, heel veel wind … het leek bij momenten op een Noordpoolexpeditie. En dan kom je plots deze vraatsporen van een bever tegen … Het gaat goed met de natuur in ons Meanderland!
Arne Vermeulen Specht Ik wou jullie even laten meegenieten. Heel regelmatig komt deze specht van het lekkers smullen in de krulhazelaar vlak voor ons raam. Een genot om hem bezig te zien tussen de kleinere vogels. Het is een vrouwtje grote bonte specht.
An Wauteraerts
Oproep!
Puttertjes Vogels zoeken en bekijken in je eigen tuin … geweldig! Zeker wanneer je soorten ziet je die voorheen nog niet hebt waargenomen. Het aanbod deze winter verschilde enorm met dat van vorig jaar: zeer veel vinken, sijsjes, barmsijs, groenling en keep. Op een dag streken er ook een 10-tal puttertjes neer in onze tuin. Wat een prachtig zicht, want dat blijft voor mij toch een van de mooiste inheemse vogeltjes.
Voor deze rubriek roepen we al onze lezers op om actief mee te werken. Zag u zelf iets moois of speciaals in de natuur in onze regio of in gebieden waar onze afdelingen of werkgroepen op uitstap gaan, laat het ons weten. Bedoeling is om ons tijdschrift nog meer een tijdschrift van alle leden te laten zijn. Stuur je interessante waarneming naar frans.emmerechts@gmail.com en normaal verschijnt ze dan wel in de volgende Meander!
Arne Vermeulen april - juni 2018
| 15
MADELIEFJE of MEIZOENTJE
D
e wetenschappelijke naam van het madeliefje is Bellis perennis, wat ‘het hele jaar mooi’ of ‘eeuwige schoonheid’ betekent. Inderdaad, madeliefjes sieren onze gazons praktisch het hele jaar door. Maar madeliefjes worden in de volksmond ook wel eens meizoentjes genoemd. Als kind plukten we ze om ze aan elkaar te rijgen tot een bloemenhalsketting of een prinsessenkroon. Het zijn mooie, vrolijke maar ook taaie bloempjes, want ze kunnen het best verdragen dat je ze betreedt. Dit komt omdat ze zoals de meeste tredplanten een vlakke bladrozet vormen waaruit de kale bloeistengels opstijgen. Een platte bladrozet wordt nauwelijks gekwetst door betreding. Ook overleven ze zowel de hoogste als de laagste temperaturen. In hartje winter zie je wel eens bloeiende madeliefjes die volledig berijpt zijn. Het zijn ook snelle groeiers. Een dag nadat je met de grasmaaier bent gepasseerd, zijn de bloempjes er alweer. Een madeliefje lijkt één bloempje te zijn, Madeliefjes ® René Ducastel
maar in feite zijn het vele bloempjes bij elkaar. Het gele hartje bestaat uit talloze buisbloempjes en de witte krans zijn de lintbloemen. Deze zijn soms aan de uiteinden, maar vooral aan de onderkant rood gekleurd. Het madeliefje behoort tot de familie van de composieten. Madeliefjes zijn echte zonnekloppers. De bloempjes openen zich pas wanneer er voldoende licht is. Heel de dag door volgen ze de stand van de zon om zo veel mogelijk zonlicht op te vangen. Bij regenweer blijven de bloempjes gesloten en buigen ze zich naar de grond. Je kan je kinderen of kleinkinderen aangenaam verrassen door gesloten madeliefjes in hun bord soep te leggen. Door de warmte van de soep ontvouwen de bloempjes zich heel mooi. Voor de kleintjes lijkt dit wel magie. Succes gegarandeerd! Madeliefjes zijn perfect eetbaar. Ze zijn zelfs héél gezond. Ze bevatten veel magnesium, wat versterkend werkt voor het zenuwstelsel. Madeliefjes zijn door de aanwezigheid van slijmstoffen, saponinen
en etherische olie ook verzachtend en wondhelend. In de middeleeuwen werden madeliefjes gedroogd en fijngemalen tot een poeder. De kruisvaarders droegen dit poeder bij zich en wanneer ze zich verwondden, mengden ze dit poeder met vet of olie en smeerden dit op hun wonden. Ook bij neusverkoudheden en hoest werkt madeliefje verzachtend op de slijmvliezen. De cocktail van de aanwezige inhoudsstoffen maakt dat het madeliefje algemeen weerstandsverhogend werkt. Vooral bij kinderen die lusteloos en vaak ziek zijn kan madeliefje uitkomst bieden. Madeliefje wordt meestal toegevoegd aan andere kruiden om hun geneeskrachtige werking te versterken. Zo vind je Bellis perennis terug in hoestdrankjes en in wondhelende crèmes.
Mirella Bruynseels Opgelegde meizoentjes • Vul een glazen bokaal met gesloten madeliefjes; • Giet hierover kokend hete wijnazijn; • Voeg er nog wat peper en zout, kruidnagel en laurierblaadjes aan toe naar eigen smaak; • Schroef het deksel goed dicht en keer de pot om zodanig dat het deksel zich luchtdicht zuigt; • Laat afkoelen. Deze opgelegde madeliefjes kan je in de winter gebruiken als kappertjes bij allerlei gerechten.
16 | Meander 2
Activiteiten MEANDERLAND Lente, nieuw leven overal © Frans Emmerechts
Zondag 1 april t.e.m. zondag 29 april ›› Tentoonstelling Natuurpunt-fotowedstrijd • Eind vorig jaar stuurden meer dan 1300 fotografen 4450 beelden in. De winnende foto’s zijn nu verzameld in een reizende tentoonstelling langs de bezoekerscentra. Heel de maand april kan je de tentoonstelling komen bezichtigen in het Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, Meerhout. • Openingsuren: woensdag, donderdag, vrijdag van 9 tot 17 u en zondag van 13 tot 17 u. • Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50. Zondag 1 april ›› Paashazenwandeling • Op paaszondag zijn gezinnen met kinderen bijzonder welkom in natuurgebied De Rammelaars. Je kunt deelnemen aan een fijne paaszoektocht mét verrassingen, voor jong en oud doorheen De Rammelaars. Na afloop drankjes in het Natuur.huis. Laarzen kunnen nuttig zijn! • 14-17u, Natuur.huis De Rammelaars, Dutselaar, Ham. • info@natuurpuntham.be - 0470 683447 Vrijdag 13 of zaterdag 14 april ›› Vlinderwerkgroep Meanderland • Nachtvlinderinventarisatie in het Buitengoor. • Deze activiteit is weersafhankelijk. Neem contact op met Marc Mangelschots (0477/33 66 85) of vlinderwerkgroep.meanderland@gmail.com voor de juiste datum, tijd en locatie. Maandag 16 april ›› Poelenwerkgroep Waterleven • Om 14 u nemen van watermonsters en inventaris voorjaarsbloeiers in Zammelsbroek. Samenkomst aan de kerk in Geel-Zammel. Om 18 u determinatie waterdiertjes, Boerenkrijglaan 51b, Olen. • Info: jeannine.simonis@telenet.be.
Maandag 16 april ›› Cursus dagvlinders van Vlaanderen • Eerste les van 2 theorielessen door Wim Veraghtert en 2 excursies door eigen lesgevers. • Zie artikel op pagina 8 in deze Meander. • Info: Eef Weetjens 0485/93 10 94 of vlinderwerkgroep. meanderland@gmail.com. Zaterdag 22 april ›› Biodiversiteit Belsbroek en Heide • Met het herstel van het duinenlandschap, heide en vennen brachten we heel wat soorten terug naar Bel. We gaan er naar op zoek… • Afspraak: kerk Geel-Bel om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: verdonckannemie@gmail.com of 0494/99 51 36. Zondag 22 april ›› Dotterbloemwandeling De Vennen • De dotterbloem is één van onze mooiste inheemse planten met als favoriete standplaats randen van beken, natte weilanden en moerasgebied. Geniet van deze plant tijdens onze wandeling in De Vennen. Laarzen gewenst! • Afspraak: 14 u, Parking FC Cools, Peer Luytendijk te Balen. • Info: jan.mallants@telenet.be of 014/81 70 09. Zaterdag 28 april ›› Natuurwerkdag van NP Ham • Help mee met allerlei beheerklussen in een natuurgebied. Standaard vanaf 9 u aan het Natuur.huis. De Rammelaars. Info op www.natuurpuntham.be -of mail beheer@natuurpuntham. be - voor een concrete afspraak
april - juni 2018
| 17
Activiteitenkalender Zondag 29 april ›› Vroegmorgenexcursie De Maat • We gaan luisteren naar de ochtendzangers met als orkestmeesters de nachtegaal en misschien al de wielewaal. Achteraf kan je mee aanschuiven voor een lekker ontbijt in taverne Het Jagershof. • Afspraak: 6.30 u parking taverne Het Jagershof, Waterstraat 43, Mol. Ontbijt mogelijk vanaf 9 u. • Inschrijven voor dit ontbijt met koffie of thee aan 12,50€ p.p. bij Jos van’t Jagershof op 014/43 60 73 of jefsas@skynet.be, 0499/34 62 60 of 014/31 26 57. • Graag uw inschrijving voor donderdag 26 april. Dinsdag 1 mei ›› Ochtendwandelingen De Rammelaars + ontbijt • Afspraak: Natuur.huis De Rammelaars in Ham. • 6 u. Vroege Vogels wandeling • 10 u. Bloemetjes en bijtjes wandeling • Inschrijven voor het ontbijt 8euro/5euro(kids) via activiteiten@natuurpuntham.be of via www.natuurpuntham.be/events/1mei-wandelingen2018. • Info op www.natuurpuntham.be Zaterdag 5 mei ›› Ochtendwandeling Belsbroek en Heide • Een verkenning van de natuur… bij nevel… in alle stilte… het heeft zijn charmes… ’t is voor de vroege vogels… • Afspraak: parking bezoekerscentrum (hoek Lil) om 6 u. Einde rond 9 u. • Info: filip_debrabandere@telenet.be of 014/30 43 16. Zondag 6 mei ›› Vroegmorgenexcursie Molse Netevallei • I.s.m. De Gagel. Kom mee genieten van het ochtendkoor van onze voorjaarszangers. Tijdens deze ochtendlijke wandeling maak je kennis met het nieuwe overstromingsgebied in aanleg in de vallei van de Molse Nete en de Molderloop. Laarzen gewenst in dit moerassige gebied.
• Afspraak: 6 u kerk Mol-Gompel, O.L.Vrouwestraat 85, Mol. Einde tegen 9 u. • Info: guy.hannes@skynet.be of 014/31 71 54 Maandag 21 mei ›› Dagtocht Meinweg (NL) • De Meinweg is een Nederlands nationaal park, vlakbij Roermond. Naast adders komen er gladde slangen en zandhagedissen voor. Hopelijk kunnen we deze schuwe dieren zien. Lunchpakket meenemen. • Afspraak: 8 u, Parking Boudewijnlaan, Balen (kostendelend carpoolen). Einde: 17 u terug in Balen. • Info: tom.schildermans@skynet.be of 0473/66 10 99. • Graag vooraf je deelname via mail bevestigen. Woensdag 23 mei ›› Word Totter-Ranger! • Eerste les van een praktijkcursus voor de kleine natuurgids van 8 tot 12 jaar. Op 4 woensdagnamiddagen komen de kleine rangers in wording alles te weten over waterbeestjes, fladderdinges, planten en zoveel meer... • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, Meerhout. • Alle info elders in deze Meander. Zaterdag 26 mei ›› Natuurwerkdag van NP Ham • Help mee met allerlei beheerklussen in een natuurgebied. Standaard vanaf 9 u aan het Natuur.huis. De Rammelaars. Info op www.natuurpuntham.be -of mail beheer@natuurpuntham. be - voor een concrete afspraak Zaterdag 26 mei ›› Avondexcursie De Maat/Den Diel • Intrigerende avondgeluiden in een lange voorjaarsavond. Wie herkent ze? • Afspraak: 20 u parking Den Diel (juist ten NO van de baileybruggen aan Sas3/De Maat). Einde: ca. 23 u. Enthousiaste medewerksters bezoekerscentrum © Frans Emmerechts
18 | Meander 2
• Info: johan1.vg@hotmail.com of 0477/35 68 39. Zondag 27 mei ›› Wandeling Dekshoevevijver • Het biologische leven in natuurlijk water is enorm… van onooglijk kleine beestjes tot vraatzuchtige kevers. • Afspraak: parking Dekshoevevijver, Fransebaan in Geel om 14 u. Einde rond 14.30 u. • Info: ronny.vos42@telenet.be 0498/94 62 72. Zaterdag 2 of zondag 3 juni ›› Vlinderwerkgroep Meanderland • Nachtvlinderinventarisatie op Den Diel. Deze activiteit is weersafhankelijk. Neem contact op met Marc Mangelschots (0477/33 66 85) of vlinderwerkgroep.meanderland@gmail. com voor de juiste datum, tijd en locatie. Zondag 3 juni ›› Natuurmozaïek Mosselgoren • Een klein natuurgebied vlakbij ons reservaat Neerhelst en vlakbij De Zegge, maar weinigen kennen het… daarom gaan we er nog eens op bezoek. • Afspraak: Larumsebrugweg aan kanaal in Geel om 9 u. • Einde rond 12 u. • Info: marc.verachtert@skynet.be of 0475/23 39 34. Zondag 3 juni ›› Belevingsfietstocht bron Molse Nete • Fiets kriskras met ons mee op zoek naar het brongebied van de Molse Nete. Deze rivier ontspringt nabij Lommel en stroomt in westelijke richting, richting zuiden van Wezel en ten noorden van Balen. We fietsen op allerhande ondergronden en natuurbeleving zal ons niet vreemd zijn. • Afspraak: 9 u, Parking Boudewijnlaan, Balen (kostendelend carpoolen). • Einde omstreeks 13 u. • Info: luc.de.groof@live.be of 0494/29 79 49.
Jan Mangelschots bij opening Totterpad © Frans Emmerechts
Zondag 3 juni ›› Vroege zomerexcursie Buitengoor met Bosbar Ecocentrum • Kom mee de unieke flora en fauna bewonderen van dit waardevolle natuurgebied. Laarzen zeker mee! • De bosbar met NP-vrijwilligers is open van 11 u tot 17 u. Je kan dus vooraf al komen picknicken op het terras en na de excursie is er nog tijd om rustig een pintje te drinken! • Afspraak: 13.30 u Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Info: andre.vanhoof@telenet.be of 0468/25 18 09. Vrijdag 8 tot maandag 11 juni ›› Vlinderwerkgroep Meanderland • Vlindertrip naar de Hoge Venen met mogelijk verblijf in een chalet. Plaatsen zijn beperkt! • Meer info en inschrijven via Marc Mangelschots (0477/33 66 85) of vlinderwerkgroep.meanderland@gmail.com. Zaterdag 9 juni ›› Dagexcursie met Libellenvereniging Vlaanderen • Met Peter Vanderschoot. • Voormiddag 9.30 u parking Jagershof, Waterstraat43, Mol voor een bezoek aan De Maat en Verkallen.
Jef Sas bedankt de leerlingen van Samarta en Co op Campus Het Spoor te Mol
• Picknick/soep e.a. hap onder de middag mogelijk in taverne Het Jagershof. • Namiddag 14 u parking Den Diel (juist ten NO van de baileybruggen/Sas 3) voor een bezoek aan Den Diel. Laarzen en insectennet kunnen heel nuttig zijn! • Info: jefsas@sknet.be of 0499/34 62 60; petervanderschoot@ telenet.be of 0476/09 50 61. Zondag 10 juni ›› Landschaps- en kruidenwandeling Grote Netewoud • Wat kunnen we verwachten van een wandeling in het
april - juni 2018
| 19
Lentezicht op De Kwacht © Frans Emmerechts
Grote Netewoud? En met Mirella gaan we op zoek naar de kruiden… • Afspraak: parking bezoekerscentrum (hoek Lil), Meerhout om 14 u. • Einde rond 16.30 u. • Info: luc.van.den.bergh@telenet.be of 0499/63 20 07. Zaterdag 16 juni ›› Busuitstap Ardennen • I.k.v. cursus vogels met Koen Leysen (praktijk 7) • Afspraak: 6 u Markt Dessel (bus marcel Cars). • Voormiddag excursie van Sourbrodt naar de Botrange. Picknick in Centre de la Nature Botrange. Drank/soep verkrijgbaar. • Namiddag via Malmedy naar Born, Amel. • Terug in Dessel ten laatste om 19 u. Ook (enkele) niet-cursisten kunnen nog mee! • Wel tijdig inschrijven (voor 4 juni) bij jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Zondag 17 juni ›› Orchideeënwandeling Neerhelst • Misschien wat te laat voor de brede orchis maar de gevlekte orchis… ze staat er weer. Kom je ze mee ontdekken? • Afspraak: Larumsebrugweg aan kanaal in Geel om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: leon.dille@telenet.be of 0498/18 67 46. Zondag 17 juni ›› Zomerwandeling De Rammelaars • met gids René van de Goor
20 | Meander 2
• Afspraak: Natuur.huis De Rammelaars in Ham. • 14 u. Info op www.natuurpuntham.be Vrijdag 22 juni ›› Expeditie Natuurpunt - Steun team Watermolen! • Naar aanleiding van de start van Expeditie Natuurpunt, is het bezoekerscentrum extra open van 17 tot 23 u. Kom gezellig genieten van een drankje op ons terras aan de vistrap. • Meer info op de achterzijde van deze Meander. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, Meerhout. • Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50. Zaterdag 23 juni ›› Avondwandeling Most/Keiheuvel • We gaan op zoek naar de nachtzwaluw, die pas actief wordt als de schemering invalt. Deze mysterieuze en zeldzame vogel komt voor in een landschap met open zandige plekken en bosranden. De Keiheuvel en de Most zijn enkele van de weinige gebieden in Vlaanderen waar we hem nog aantreffen. • Afspraak: 20 u aan de parking van het oud zwembad in Balen-Wezel, begin KapelstraatInfo: rudi.rademaekers@ telenet.be of 0473/97 80 04. Zaterdag 30 juni ›› Natuurwerkdag van NP Ham • Help mee met allerlei beheerklussen in een natuurgebied. Standaard vanaf 9 u aan het Natuur.huis. De Rammelaars. Info op www.natuurpuntham.be -of mail beheer@natuurpuntham. be - voor een concrete afspraak
HERSTEL HAKHOUTSTOOF CAPUCIENENBERG
Geel-Bel
D
e vzw’s Kempens Landschap en Bosgroep Zuiderkempen willen op de Capucienenberg te Geel-Bel het hakhoutbeheer bij zomereiken weer doen opleven. Deze oude bosbouwtechniek dateert uit de middeleeuwen. De eiken werden regelmatig gekapt tot laag bij de grond. Uit de zo ontstane stronken, ook wel stobben of stoven genoemd, liepen daarna steeds weer nieuwe takken uit. Dit was lange tijd het traditioneel beheer van eiken op de Kempense duinen. Onze streken raakten begroeid met bossen toen het ijs zich na de laatste ijstijd terugtrok. De zomereik verscheen ongeveer 7000 v. Chr. ten tonele. Mede dank zij de mens kreeg deze boomsoort op arme, droge zandgronden zijn kans. De zomereik kan zich beter handhaven in stuivend zand dan andere inheemse loofbomen. Sinds de vroege middeleeuwen werden de bomen om de 20 jaar laag bij de grond gekapt. Na
de kapping zorgt de boom kwistig voor lange, krachtige takken die zich uit slapende knoppen, aan de voet van een gekapte stam, ontwikkelen. Een eigenschap waarvan gretig gebruik wordt gemaakt in het hakhoutbeheer. Het hout van een zomereik is zeer duurzaam en vrij hard. De jonge uitlopers werden in het boerenbedrijf dan ook gebruikt als geriefhout voor stelen van werktuigen, om hekpalen te maken en omheiningen om het vee op de wei te houden. Daarnaast konden de afgezaagde takken, die snel droogden, dienen als brandhout. Door het eeuwenlange kappen groeiden de stobben en wortelstelsels uit in de breedte. De voortdurende verjonging zorgde ervoor dat hakhoutstoven veel ouder worden dan opgaande bomen. Deze zijn veel kwetsbaarder omdat ze uiteindelijk kunnen aangetast worden door houtrot, veroorzaakt door schimmels. Op de Capucienenberg staat een
eeuwenoud, imponerend exemplaar. Alle eiken uit het bosje ontspruiten uit dezelfde stronk. Na meerdere eeuwen en na herhaaldelijk kappen is er een stoof ontstaan die meters breed is. Om de oorspronkelijke oude stronk is het te doen. Deze stronk blijft onzichtbaar bedolven onder aarde en stuifzand. Hoe oud de hakhoutstoof precies is blijft een groot mysterie. Deze hakhoutstoof verhinderde vroeger dat het zand van de landduin op de achtergelegen, vruchtbare akkers uitwaaide. Ook rond de Prairieberg en Saffraanberg langs de Meerhoutseweg (omgeving Lissevijver) vinden we hakhoutstoven ter bescherming van de vruchtbare akkers langs de Grote Nete. De laatste decennia raakten hakhoutkappingen wat in onbruik. Door Kempens landschap en Bosgroep Zuiderkempen wordt nu een hakhoutstoof op de Capucienenberg bij wijze van proef onder handen genomen. Zomereiken werden gekapt. Beide vzw’s zullen de komende jaren de opleving van de hakhoutstoof opvolgen. Rondom de testlocatie werd een hek geplaatst om te verhinderen dat reeën en konijnen zich aan de uitlopende eikenscheuten gaan tegoed doen. Hakhoutstoven zijn levende monumenten die het reeds eeuwen volhouden. Het besef dat onze voorvaderen aan deze stoven hebben gekapt en gezaagd is ongelooflijk.
Tekst en foto: René Ducastel
Hakhoutstoof Capucienenberg Geel-Bel
april - juni 2018
| 21
NIEUWE VLINDERWERKGROEP MEANDERLAND Een ‘hot start’
Wat willen we met de werkgroep bereiken?
Eind 2016. Bij enkele enthousiaste mottenvangers uit de regio rijpt het idee om een vlinderwerkgroep op te richten. Ze dopen het project Vlinderwerkgroep Meanderland en houden een vrij bescheiden maar plezant werkjaar 2017 met voornamelijk nachtvlinderinventarisaties in functie van het programma van de Ecologische werkgroep. Daarnaast zijn er enkele losse activiteiten zoals een excursie naar Lanaken (zie Meander 2017-3). Eind 2017 wordt beslist te fusioneren met de bestaande vlinderwerkgroep ‘De Hooibeestjes’ uit het Geelse, die zich voornamelijk met monitoring van dagvlinders bezig houdt. Dit vormde meteen ook de aanleiding om de werking van Vlinderwerkgroep Meanderland te officialiseren. Door de fusie beslaat het werkingsgebied nu de ganse Natuurpunt-regio Meanderland, bestaande uit de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (=Mol en Dessel).
Aan vlinders valt veel te ontdekken, en met de werkgroep willen we zo veel mogelijk aspecten van het vlinderen aan bod laten komen. Via inventarisatie-activiteiten hopen we de soortenrijkdom van zowel dag- als nachtvlinders van onze regio in kaart te brengen. We willen ook aandacht hebben voor de kennis over vlinders en over hun bescherming, bv. door te kijken naar geschiktheid van leefgebied via de ecologische hulpbronnenmethode. Ook willen we een aanspreekpunt zijn voor nationale initiatieven zoals de meetnetten. Maar bovenal willen we plezante activiteiten organiseren waar iedereen met een fascinatie voor deze kleurrijke, fragiele (maar toch oeroude*) beestjes welkom is.
Eef Weetjens * Recent werden in Duitsland 200 miljoen jaar oude fossielen gevonden van schubjes die tot de Lepitoptera orde (de overkoepelende orde van dag- en nachtvlinders) gerekend mogen worden.
Programma Voor 2018 hebben we alvast een spannend en divers programma gedistilleerd: dagvlinderwandelingen (inclusief de bestaande wekelijkse monitoringprojecten), maandelijkse nachtvlinderinventarisaties, een heus weekend naar de Hoge Venen met kans op talrijke zeldzame vlinders (juni, zie kalender) en een dagexcursie naar de Grote Peel om op zoek te gaan naar spiegeldikkopje (juli). Om beginners te laten kennismaken met de vlinderwereld wordt er in april een dagvlindercursus georganiseerd (zie elders in deze Meander). Sommige van onze activiteiten zijn weersafhankelijk, en dat maakt het moeilijk om data lang op voorhand vast te leggen. Behalve in de Meander zullen we de laatste informatie omtrent onze activiteiten ook verspreiden via onze eigen nieuwsbrief, onze website, de nieuwsbrief van Meanderland en Facebook. Wij hopen jullie alvast te begroeten op één of meerdere van onze activiteiten en kijken vol ongeduld uit naar een nieuw vlinderseizoen! Contact: vlinderwerkgroep.meanderland@gmail.com
Nachtvlinderen in de Rammelaars © Jan Albrecht
22 | Meander 2
Ei-afzet van een landkaartje op grote brandnetel © Marc Mangelschots
Vrijwilligersvacature Den Bunt, Natuurpunt Netebronnen en Alfons Smet Residenties zoekt vrijwilligers voor het werken in Natuurtuin ‘Den Hof’. Ben je graag buiten bezig? Hou je van werken in de (moes) tuin? Kom vrijblijvend eens kennismaken met ‘Den Hof’. Elke eerste zaterdag van de maand is er een werkdag in de tuin. De werken zijn heel divers; hagen snoeien, onkruid wieden, plantgoed planten, moestuinwerk, oogsten,… Ervaring is niet vereist, iedereen die zin heeft om buiten bezig te zijn is welkom.
Interesse? Neem dan contact op met Tinne Vogels - avkela@asresidenties.be – 014/37 88 54. Zorg mee voor een mooie tuin vol inspiratie en een groene plek voor de bewoners en omwonenden.
Ann Cassier
april - juni 2018
| 23
Grote populieren geveld IN NEERHELST
H
alf de twintigste eeuw werden populieren vaak aangeplant in rijen rondom akkers en weiden, langs waterlopen en kanalen als windsingel of om spoorlijnen of fabrieken te verbergen. Populieren zijn snelle en krachtige groeiers en dus nu zestig, zeventig jaar oud, voor populierenbegrippen stokoud. In 2008 werd Neerhelst geteisterd door een storm die gepaard ging met een windhoos die een spoor achterliet van meerdere omgevallen bomen. Het gebied was niet meer te bereiken. Nederlandse vissers die in hun tentje overnachtten op de kanaaldijk zaten ingesloten en moesten door de brandweer bevrijd worden. Gelukkig mochten we een beroep doen op vrijwilligers van de plaatselijke natuurafdelingen en buren om samen met de brandweer de toegang tot het reservaat mogelijk te maken. Na grondig overleg besloot het beheerteam om de twee resterende populieren die de storm hadden overleefd te ringen. De bedoeling was de sapstroom te onderbreken en zo het vormen van een bladerdek tegen te gaan. Zo zou er minder bladafval op dit zeer waardevol botanisch perceel belanden en bij felle wind ook minder gevaar dat ze afbraken. Het volgend voorjaar kreeg een van de populieren terug een bladerdek en werd opnieuw geringd. Enkele wandelaars betreurden ons initiatief en dienden een klacht in bij de burgemeester. De groenambtenaar van de stad kwam ter plaatse kijken en steunde de werkwijze van het beheerteam. Toen er echter in juni 2017 een grote tak afbrak en op het wandelpad viel besloten we om veiligheidsredenen een kapvergunning aan te vragen om beide populieren te vellen. Er werd een beroep gedaan op de brandweer maar bij een eerste inspectie Alouis van het beheerteam aan de slag Š Jeannine Simonis
24 | Meander 2
Koen Martens Š Jeannine Simonis
vonden zij het kappen te gevaarlijk om dit op te nemen in de opleidingstraining. Via de afdelingsvoorzitter werden we in contact gebracht met Koen Martens. Koen heeft een bedrijf gespecialiseerd in boomverzorging, maar ook veel passie voor het milieu. Hij was bereid om die bomen te verwijderen, waarvoor onze bijzondere dank. Op 4 januari 2018 werden beide reuzen geveld onder het toeziend oog van het beheerteam en van menig wandelaar. Tot onze verwondering was de boom die hardnekkig aan zijn bladerdek vasthield hol. Daar hij aan de overkant van de Larumse loop ligt en niemand hindert, kan hij blijven liggen en voedselbron vormen voor alle diverse insecten en zwammen. De andere boom was op het wandelpad gevallen en na het bewonderen van de talrijke insecten onder de schors (gekorrelde schallebijters, pissebedden, duizendpoten en dergelijke alsook de harde tonderzwammen)ging Alouis van het beheerteam aan de slag met de boomzaag om het pad zo snel mogelijk vrij te maken.
Leon Dille Holle boom aan overkant Larumse loop Š Jeannine Simonis
KIEZEN IS VERLIEZEN, METEN IS WETEN K iezen is verliezen, meten is weten Deze twee kernachtige uitspraken klinken menig natuurgids vertrouwd in de oren. Ze werden regelmatig herhaald tijdens de cursus natuurbeheer. Maar is kiezen wel verliezen? Na het lezen van het rapport ‘Bodemanalyse en Ecohydrologische studie vallei van de Grote Nete’ en meer bepaald van het gedeelte over het natuurgebied De Vennen ben ik niet meer zo overtuigd van het eerste gezegde. Inderdaad, meten is weten en degelijk meetwerk en goed onderzoek geeft een stevige basis om verantwoorde keuzes te maken en de beschikbare tijd en middelen zo gericht mogelijk in te zetten. Kiezen wordt dan minder verliezen. In navolging van voormeld rapport verscheen onlangs in Natuur.focus een artikel over De Vennen waarbij, op basis van jarenlang meetwerk van grondwaterstanden en het nemen van bodemstalen zowel de grondwaterdynamiek als de samenstelling en de kwaliteit van de bodem werden bepaald en in kaart gebracht. Sinds 2002 zijn er metingen beschikbaar van een twintigtal peilputten waarbij om de 14 dagen het grondwaterpeil wordt gemeten. Op basis van die metingen kan de dynamiek van het lokaal hydrologisch systeem ontrafeld worden. Met die kennis kan men dan bv. de tijd die het grondwater doorloopt om van infiltratiegebied tot kwelgebied te stromen afleiden en kwelzones afbakenen (zie blauwe zones met looptijd 0 in figuur 1). Ook werden op 13 plaatsen bodemstalen genomen op verschillende dieptes, 0-10/10-20/20-30/30-40 cm onder het Referenties 1 Van Ballaert S., Vandamme L., e.a. ( 2016) Bodemanalyse en Ecohydrologische studie Vallei van de Grote Nete; Grote Netewoud (LIFE12 NAT/BE/000438). 2 Rapporten voor Natuur- en Bosonderzoek 2016 ( INBO.R2016.11998168). 3 Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel.
Figuur 1
Figuur 2
maaiveld. Voor deze bodemstalen werd het gehalte aan voor planten beschikbaar fosfaat (Olsen-P) en het totaal aan ijzer bepaald, die als indicatoren dienen voor de bodemkwaliteit en zijn herstelkansen. Dit resulteert in duidelijke profielen die aangeven hoe diep men moet afgraven om een fosfaatvrije bodem te bekomen (zie figuur 2). Het blijkt dat op 8 van de 13 bemonsterde locaties er een duidelijk potentieel is voor natuurherstel. Deze informatie, in combinatie met de grondwaterdynamiek laat toe om gericht te werken naar ontwikkeling
van bepaalde vegetatietypes met hoge natuurwaarden. Natuurlijk spelen nog andere factoren een rol maar met een bundeling van de gegevens kan een beheerteam verantwoord kiezen voor een bepaald beheer. Als blijkt dat de economische kost niet haalbaar is kan men gemakkelijker percelen aanduiden waar geen beheer moet gebeuren of waar een bosaanplanting de beste oplossing is.
Jan Mallants en Eef Weetjens
april - juni 2018
| 25
ZELDZAME EN BEDREIGDE VOGELSOORTEN in de Rammelaars
Boomkruiper © Bart Hulsmans
De Rammelaars zijn in de maand maart het ‘Natuurgebied van de maand’ bij Natuurpunt. Men typeert het als een Kempenlandschap met een dikke veenlaag die de bodem lekker nat houdt. En stelt dat de hooilandjes met pinkster- en koekoeksbloemen er elk voorjaar een streling voor het oog zijn. Het is een gastvrij gebied voor amfibiën, reptielen, insecten, libellen, vlinders en zoogdieren. Ook veel vogels zijn er thuis of vliegen langs. Hun mooie habitat wordt nu bedreigd. Windturbines en vogels: geen goede match Elicio wil 2 windturbines installeren aan de Rammelaars langs de Luikse beek. Het projectgebied bevat net als de Rammelaars een netwerk van houtkanten, partijen met Zachte berk en Zomereik, en struwelen met Grauwe wilg, Zwarte els en zeer waardevolle vegetaties van vochtige bossen. Vuurgoudhaantje © Bart Hulsmans
26 | Meander 2
Er werden 330 bezwaarschriften ingediend. Ook Natuurpunt Ham en Balen tekenden verzet aan op basis van landschapargumenten en de risico’s voor bedreigde soorten. Bij de opmaak van ons dossier trof me de rijke fauna van de Rammelaars en het aansluitend projectgebied.
Veldleeuwerik © David Iliff License: CC-BY-SA 3.0
Al in 2012 wees het Agentschap voor Natuur en Bos erop dat vogels en vleermuizen in de omgeving van de Rammelaars risico lopen. De vleermuizen laten we nog even in hun winterslaap, we bekijken ze in een volgend artikeltje. We richten onze kijker nu op de vogels. We baseren ons op literatuur, op de rode lijst (2016) die aangeeft hoe groot de kans is dat een soort zal uitsterven in Vlaanderen, op de natuurtoets die Elicio zelf liet uitvoeren door Greenspot en op waarnemingen.be. De laatse 10 jaren werden 71 vogelsoorten waargenomen in de Rammelaars waaronder markante zoals de Wielewaal, de Wespendief, de Wulp, de Ooievaar, de Rode en Zwarte wouw. Windturbines kunnen verstoring veroorzaken bij vogels. Deze verstoring is verschillend naargelang de soort. Buizerd, Barmsijs © CC - Jyrki Salmi
Houtsnip, Havik en Zwarte specht zijn verstoringsgevoeliger. Ze lopen een groot risico op aanvaring. Binnen een straal van 250 m van windparken werd ook een afname van de broeddichtheid vastgesteld, bijvoorbeeld bij de Houtsnip (Langgemach & Dürr 2014). Dat vogels wennen aan de turbines is geen algemeen fenomeen. Trekvogels als Aalscholver en eend, en roofvogels als Buizerd, Sperwer en Havik zijn weinig geneigd om hun vliegroute aan te passen (Everaert et al., 2015).
Algemeen voorkomende soorten in de Rammelaars en omgeving Broedvogels die courant voorkomen in de Rammelaars en omgeving zijn de Buizerd, de Kleine bonte specht, de Grote bonte specht, de Groene specht, de Bosrietzanger, de Grasmus en de Boomklever. Ook Sperwers, Bosuilen en Kerkuil jagen regelmatig in het projectgebied. Verder nesten er zangvogels als de Vink, de Pimpelmees, de Boomkruiper, de Kuifmees, de Roodborst en de Zwartkop. Greenspot spotte boven het gebied vele passanten : Aalscholvers, Groenlingen, Witte Kwikstaarten, Blauwe en Grote zilverreigers, de Keep, de Putter, de Roek, Kol- , Riet- en Grauwe ganzen, Wilde eenden, Koperwieken, Kruisbekken, de Waterpieper en Zanglijsters. Er passeren ook talrijke Sijsen, Spreeuwen, Vinken, Houtduiven, Kauwen, en exoten zoals de Nijlgans en de Toendrarietgans. De diversiteit aan soorten getuigt van de rijkdom van het gebied. Niet al deze soorten vliegen op wiekhoogte (40m tot 160m) en gelukkig is geen ervan momenteel in gevaar in Vlaanderen. Soorten bijna in gevaar Andere gesignaleerde soorten zijn wel Kramsvogel © CC -Frankie Fouganthin
zeldzamer en volgens de rode lijst bijna in gevaar. De Spotvogel en Boompieper komen in de Kempen nog vrij talrijk tot broeden maar in Vlaanderen zijn ze bijna in gevaar. Dit geldt ook voor Boomleeuweriken, Oeverzwaluw, Grote lijster en Grote gele kwikstaart. Deze vogels werden in de omgeving waargenomen op wiekhoogte en kunnen dus in aanvaring komen met de windturbines. Greenspot meldt meerdere koppels Houtsnip in het projectgebied, ze broeden ook in de Rammelaars. De Houtsnip voert haar baltsvluchten uit boven open percelen met verhoogd risico op aanvaring. Ook de Zwarte specht en Havik zijn bijna in gevaar in Vlaanderen. Beide soorten huizen nog in de Rammelaars en onmiddelijke omgeving. De Zwarte Specht huist in hoge bomen, heeft een groot territorium en kan slachtoffer worden van windturbines. Windturbines zijn ook gevaarlijk voor de talrijke Zilvermeeuwen en de Kleine mantelmeeuwen boven het projectgebied.
Kwetsbare soorten De rode lijst bevat eveneens een categorie kwetsbare soorten, zoals bijvoorbeeld de Nachtegaal. Deze broedvogel is schaars in Vaanderen. In de Rammelaars broedt hij elk jaar, sommige jaren tellen we er tot 8 zangposten. De Nachtegaal heeft een redelijk klein territorim maar het is niet uitgesloten dat hij het gebied verlaat als gevolg van het geluid van windturbines. Greenspot meldt verder de aanwezigheid van kwetsbare soorten als de Ijsvogel, de Kneu, talrijke Veldleeuwerikken, de Kokmeeuw en ook een grote groep Kruisbekken.
Havik jong © Frans Emmerechts
Sijs © Bart Hulsmans
Bedreigde soorten De Matkop is volgens de rode lijst een bedreigde soort die vrij schaars is in Vlaanderen. Greenspot bevestigt de aanwezigheid van de Matkop in de omgeving. Hij vindt er in de vochtige en structuurrijke bossen een geschikt broedbiotoop. De Slechtvalk, eveneens bedreigd, werd meermaals gespot op wiekhoogte. Greenspot signaleert verder de Barmsijs die hoogstwaarschijnlijk broedt in het projectg ebied. Tot slot werden tientallen Kievitten en Graspiepers gespot en Greenspot noteerde ook 152 waarnemingen van de Kramsvogel die ernstig bedreigd is. Deze soorten kunnen slachtoffer worden van de windturbines, ook de Kramsvogel, een zangvogel waarbij men dit niet meteen zou verwachten. (Everaert, 2008; Hötker et al., 2006; Hötker, 2006).
Johan Rottiers Matkop © CC - Wald1siedel
april - juni 2018
| 27
knutse l
haz en
HEROPENING Natuur.huis De Rammelaars
tijd KNUTSELHAZENTIJD
Op 14 januari vond onze allereerste ‘Knutselhazentijd’ plaats. Samen met 10 kinderen maakten we voederkopjes voor de vogels. Met behulp van porseleinstiften en heel wat tekentalent mochten de kinderen hun kopje versieren. Later werd het gevuld met vet en vogelvoer. Een kralensnoer werd als allerlaatste bevestigd. Het kopje kon zo op een mooie manier in de boom gehangen worden. Vanzelfsprekend kwamen er heel wat kunstwerkjes aan het licht! Dankzij onze Knutselhazen lijden de vogeltjes in Ham geen honger. Wil je ook graag mee komen knutselen? Dat kan! Elk kind uit de lagere school is welkom. Een zondag per maand komen we samen op de knutselzolder van Natuur.Huis De Rammelaars van 14 u tot 17 u. Een knutselactiviteit bedraagt 5 euro per kind. Inbegrepen zijn alle materialen, een koekje en een drankje. We hebben wel graag dat je je vooraf even inschrijft. Zo kunnen we je alvast van de nodige materialen voorzien. Je mag dan een mailtje sturen naar goedele.reijniers@ gmail.com. • Zondag 22 april: Slingers maken • Zondag 20 mei: Stempels maken • Zondag 17 juni : Bloemen uit eierkarton • Zondag 15 juli: Knutselen met drankkartons • Zondag 19 augustus: Elfentuintjes Misschien tot dan?
Goedele en Ilse
Knutselhazentijd © Ilse Lambrichts
Fietsend op de dijk van het kanaal valt het al van ver op: aan de rand van ons natuurgebied bevindt zich een statige blokhut….. ons Natuur.Huis. ‘De Chalet’ zoals ze ook door velen wordt genoemd. Door de jaren is er een prachtig decor omheen gegroeid met een waterpartij die enorm veel fauna en flora aantrekt. In de zomer vertoef je, in alle rust en met het zonnetje op je hoed, op het mooiste terras van Ham en omstreken. Al dat werk voor die mooie omgeving zorgde ervoor dat ons Natuur.Huis er langs de binnenzijde een beetje grijs bij lag. Het interieur bleek niet meer te zijn dan dat van een echte chalet. Het contrast met de mooie buitenomgeving kon niet groter zijn. De update ‘Natuur.Huis 2.0’ drong zich stilaan op… Een klein groepje vrijwilligers sloeg de handen in mekaar en maakte een plan. Ons Natuur.huis moest een gezellige, warme ontmoetingsplaats worden waar het gezin centraal stond én er mocht wat ruimte vrij komen voor een klein winkeltje. Recyclage mocht ook zeker niet uit het oog verloren worden en alles zou op een zo-natuurvriendelijk-mogelijke manier moeten gebeuren. Kleur was uiteraard een gegeven dat iedereen graag terug zag. Even later werden oude palletten uit de schuur gehaald en vervolgens omgetoverd tot een verhoogde zithoek. De basis van onze oude tafels behielden we. We voorzagen ze van een nieuwe look door steigerhouten planken te gebruiken. Het ruwe karakter hiervan weerspiegelde de natuur. Met restjes pastelverf werden kleuraccenten aangelegd op muren, toog en trapleuning. Oude zeteltjes recycleerden we door ze te overtrekken in kleurrijke stofjes die we op de zolder vonden. De oude verlichting werd vervangen door een LED exemplaar dat bovendien veel vriendelijker is voor het milieu. Dankzij 2dehands.be kregen onze vitrinekasten een nieuwe thuis en werden ze vervangen door hippe appelkistjes. Dat zorgde er vooral voor dat ons winkeltje veel toegankelijker werd. Momenteel gaat de laatste fase van de binneninrichting in. De keuken die dateert van de jaren ’80 wordt vervangen en onze zolder wordt ingericht als multifunctionele ruimte/ kindvriendelijke speelhoek. Benieuwd hoe het er uit ziet? Spring even binnen tijdens onze Paashazenwandeling op zondag 1 april, dan openen we officieel Natuur.Huis 2.0. Tot dan?
Ilse Lambrichts
28 | Meander 2
! ? AK
A KW
Maandag 1 Mei
Dauwtrappen en ontbijt Paashazenalarm © Jan Albrecht
PAASHAZENWANDELING Op paaszondag zijn gezinnen met kinderen bijzonder welkom in De Rammelaars Je kunt deelnemen aan een fijne paaszoektocht mét verrassingen. Het wordt een speelse tocht voor jong en oud doorheen ons natuurgebied. Onderweg zal het niet ontbreken aan lekkers! • • • •
14u aan Natuur.huis De Rammelaars Deelname 5 euro. Na afloop drankjes in het Natuur.huis. Laarzen kunnen nuttig zijn!
Naar jaarlijkse traditie wordt er op 1 mei in De Rammelaars gewandeld met gids vanaf het krieken van de dag met aansluitend een ontbijt met spek en eieren à € 8 •
• •
•
Vroege vogels vertrekken om 6u ochtends met de Vogelzang-dauwtrip. De vogels zingen en wij proberen dan zoveel mogelijk soorten te onderscheiden. Voor de iets minder vroege vogels start om 10u de Vlinder-en bloemenwandeling mét natuurgids. Ontbijt vanaf 7u30 in het Natuur.huis bij De Rammelaars Inschrijven voor het ontbijt via: www.natuurpuntham.be/events/1mei-wandelingen2018 of bij Frans.Hoes2@telenet.be tel: 0472 577515 Betaling kan ter plaatse. Graag van te voren inschrijven in verband met de inkopen. Natuur.cafe de hele dag open
1967 2017 YEARS OF INNOVATIVE REPAIRING
Better than the original
OPEN:
REPARATIES van baden en douches, ramen en deuren, wastafels, vensterbanken, dorpels en aanrechtbladen, vloeren wandtegels.
Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.
RENOVATIES van Bad-in-bad systeem, Badwissel systeem, Douche-in-douche systeem, Douchewissel systeem. ANTISLIP Safety floor, Antislip in sanitair, Antislip matten, Antislip coatings. Respo Repair Belux - Schans 1 B - B-2480 Dessel T: 014 - 960613 - E: info@resporepair.be
www.resporepair.be
april - juni 2018
| 29
Natuurlijk genieten!
30 | Meander 2
Jan Kok bvba www.jankok.be info@jankok.be
EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garanderen de beste service. Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard!
OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!
april - juni 2018
| 31
32 | Meander 2