Meander 2019 nr 1 januari - maart by Natuurpunt Meanderland

2019 • Januari | Februari | Maart • Jaargang 18 nr. 1

Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323

MEANDER

Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen

Colofon Natuurpunt

Giften

Natuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt meer dan 100.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en ruimtelijke ordening. Daarnaast wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van natuurstudie en natuur- en milieueducatie. Natuurpunt organiseert duizenden activiteiten per jaar, beheert 500 natuurgebieden en is actief in alle Vlaamse gemeenten.

Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen. Vanaf €40 ontvang je een fiscaal attest.

Lid worden Door overschrijving van 27 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 11 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 10 euro. Beide extra abonnementen samen 17 euro.

Meander Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerde leden van Natuurpunt kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander. De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 2.500 exemplaren.

Redactie An Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Ja n Albrecht, Wendy Thys, Arne Vermeulen, Mirella Bruynseels, René Ducastel.

Contact

3770 – Grote Netewoud 7709 – De Maat (Mol) 7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 – Neerhelst (Geel) 7118 – Griesbroek (Balen) 7725 – Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 – De Vennen (Balen) 7736 – Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 – Molse Nete (Balen/Mol) 7763 – Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 – Breeven (Geel) 7779 – Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 – Selguis (Geel) 7784 – De Bleken (Mol) 8810 – De Rammelaars (Ham) 8874 – Veldhovenheide (Ham) 3283 – Natuur.huis De Rammelaars (Ham) F-04013 – Watermolen Meerhout

Contactpersonen afdelingsbesturen Afdeling Netebronnen Contact: Jef Sas, jefsas@skynet.be www.natuurpunt.be/natuurpunt-netebronnen

Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.

Afdeling Balen-Nete

Met dank aan onze fotografen

Contact: Tom Schildermans, tom.schildermans@skynet.be www.natuurpuntbalen-nete.be

Frans Emmerechts, Jef Sas, Jef Eykmans, Wendy Thys, Paul Wouters, René Ducastel, Katelijne Bohy, Robert Pieters, Saskia Noyens, Gaston Dams/ Kris Van Elsen, Aloïs Mertens, Florence Verpillat, An Wauteraerts, Tim Bastiaens, Mirella Bruynseels, Alex Huybrechts, Carlo Bongers/Rita Mariën, Stein Temmerman, Bart Hulsmans, Jan Albrecht, Ilse Lambrichts, Veerle Van Den Eynden. Coverfoto’s: -- Rups helmkruidvlinder © Tim Bastiaens -- Mannetjes kruisbek © Robert -- Quetzal in Costa Rica © Jef Sas -- Scheefbloemwitje © Paul en Marianne Horemans -- Inktviszwam © Florence Verpillat -- Herfsttijloos op de Wateringen © Jef Sas -- Euastrum oblongum © Paul Wouters Achtercover: Neerhelst © Frans Emmerechts Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

Lay-out Meander Arne Vermeulen en Jan Albrecht.

Deadline teksten volgende Meander Maandag 21 januari 2019. Verschijnt eind maart 2019. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com.

2 | Meander 1

Afdeling Geel-Meerhout Contact: Marc Verachtert, marc.verachtert@skynet.be www.natuurpuntgeelmeerhout.be

Afdeling Ham Contact: Frans Hoes, frans.hoes2@telenet.be www.natuurpuntham.be Levendbarende hagedis. Deze foto toont een hagedis die we in De Vennen zagen op 1 oktober.© Aloïs Mertens

Nike personeelsleden beitsen het Natuur.huis © Veerle Van Den Eynden

NATUURBEHEERDERS

GROOT Ik houd van de natuur, in haar kleinheid en haar grootsheid, in haar rust of luid gekwetter, in haar zwoele warmte of wilde stormen. Ik geniet van het gewoon genieten, er door trekken, leren en evengoed er ferm in werken. Om natuur te behouden, te herstellen, meer kansen te geven en te doen groeien moet er soms flink gezwoegd worden. Des te plezanter als dat kan gedeeld worden met anderen, want vele handen maken inderdaad licht werk. En gelukkig delen heel veel mensen duidelijk die passie.

In september kwamen 60 medewerkers van het Nike The Court team in Ham een handje helpen in De Rammelaars. Een halve dag bureauwerk werd met plezier gewisseld voor enkele uren werk ‘al fresco’. Ladders, verfborstels, zagen, handschoenen, tangen en sloophamers werden bovengehaald. Ons Natuur. huis werd gebeitst, een verzameling koterijen afgebroken en de rommel op containers gestapeld die de gemeente Ham afvoerde. Rondom de vijver bij het huis en op een waardevol zuur laagveen grasland dat dreigt te verbossen werd struikopslag gekortwiekt.

EN KLEIN

Diezelfde week ruilden ook 120 leerlingen van het Technisch Instituut St.- Paulus in Mol met goesting de schoolbanken voor een dagje fietsen, wandelen, beheerwerken en studie van waterdiertjes in de vijver. Begeleid door Educatief Natuurbeheer Limburg en enkele van onze vrijwilligers werden struiken gesnoeid, verhakseld en een knuppelpad hersteld. Enkele dagen later voerden leerlingen van basisschool De Klimop in Kwaadmechelen maaisel af van een grasland. Al die energie en dat jong enthousiasme mogen ervaren is ook puur genieten. Uiteraard zijn ook onze vaste vrijwilligers van cruciaal belang om natuur te beheren, en de grote groep Meanderland-vrijwilligers die regelmatig een handje toesteken in elkaars natuurgebied. Maandelijkse werkdagen, publieksactiviteiten organiseren, wandelingen leiden, fondsen inzamelen, natuurgebieden aankopen, het Natuur.Café bemannen. We mogen terecht trots zijn op wat we samen realiseren. Laten we dus klinken op een jaar waarin we veel werkten voor en genoten van de natuur, en hetzelfde en nog veel meer doen in 2019.

Veerle Van den Eynden

Voorzitter Natuurpunt Ham

januari- maart 2019

DEKSHOEVEVIJ De Dekshoevevijver is een van de laatste ‘wouwers’ of visvijvers in Geel. Vroeger waren er overal visvijvers in de streek omdat er veel vis gegeten werd. Visser was een ‘volwaardig beroep’, bijvoorbeeld voor een heer of abdij. De wouwers waren vooral gegraven privévisvijvers; men legde ze kunstmatig aan door het water met sluizen en dammen op te stuwen en door twee sloten aan de wouwer te graven (één ernaartoe en één ervan weg), zodat men de wouwer kon laten leeglopen en zo de vis vangen. Op een kaart van de vijvers in het noorden van Geel die dateert uit het einde van de achttiende eeuw, staat de Dekshoevevijver getekend als ‘Daxhovenvijver’. Zijn oppervlakte was toen nog veel groter dan nu. Door de aanleg van het Kanaal Bocholt-Herentals werd hij in tweeën gedeeld. Alleen het deel ten zuiden van het kanaal bleef behouden. Het

4 | Meander 1

andere deel werd ten tijde van het Koninklijk Domein drooggelegd en in een watering veranderd, waarop grote Canadapopulieren groeiden die in 1908 werden gerooid. Nadien werd het zuidelijk deel verhuurd aan viskweker Bellefroid uit Heverlee, die ook de nabij gelegen Kattestaartvijver in Retie als viskwekerij gebruikte.

De Wielewaal Nog ten tijde van het Koninklijk Domein, in de jaren 1930 en 1940, organiseerde de pas opgerichte ornithologische vereniging De Wielewaal regelmatig uitstappen voor haar leden naar de Dekshoevevijver. Naast de gewone riet- en watervogels die je er nu nog ziet zagen ze toen ook soorten als kolgans, ortolaan, grote karekiet en grauwe kiekendief. Na de verkoop van het Koninklijk Domein door de koninklijke familie kwam de Dekshoevevijver, samen met zijn omgeving, in 1952 in handen van de Nationale Maatschappij voor de Kleine Landeigendom. In 1962 kocht de gemeente de vijver van die maatschappij over. Ook toen had hij nog een hoge natuurwaarde. Door de

JVER

In 1970 ging het schepencollege in op het aanbod van De Wielewaal om de Dekshoevevijver tijdelijk als natuurreservaat onder haar bescherming te stellen. In maart 1972 werd hij opnieuw met water gevuld en spoedig kwamen er meerkoeten, waterhoentjes, rietgorzen, kleine en grote karekieten broeden. Ook een koppel roerdompen bracht er zijn jongen groot. In de loop van de volgende jaren vestigden er zich futen en in 1975 kwamen er woudaapjes (3 broedparen), wintertalingen, slobeenden en tafeleenden bij. In 1976 werd een paar witoogeenden met twee jongen op de vijver waargenomen, een Turkestaans-mediterrane soort die normaal niet broedt in België. In 1980 verbleef er gedurende enkele weken een Amerikaanse kuifeend. Ze werd door tientallen Belgische, Nederlandse en Duitse ornithologen onder zeer gunstige omstandigheden geobserveerd. In de discussie die daarop volgde, werd ze als een wilde trans-Atlantische dwaalgast bestempeld en werd aangetoond dat de eend zowel morfologisch als ecologisch meer verwant is met de tafeleend dan met de kuifeend. Dit gaf aanleiding tot het voorstellen van een verandering van de Nederlandse benaming in ringsnaveleend, wat ook gebeurde.

Natuur onder druk krijgt landinrichtingsproject Geleidelijk kwam het natuurlijke karakter van de vijver echter onder druk te staan. Het domein werd bestemd voor dagrecreatie en dat bood de mogelijkheid om het in te richten ten behoeve van de vissport. Men ging dijken aanleggen met afbraakmateriaal, men diepte hier en daar de vijver uit voor zandwinning en men legde kunstmatige oevers aan. De stad breidde het domein dan uit tot 50 ha. Die uitbreiding werd in 1988 bebost met de medewerking van de Geelse schooljeugd ter gelegenheid van de actie ‘Plant een bos’. In overleg met de Geelse natuurgidsen werd enkele jaren later, verscholen tussen het vele groen, een natuureducatief leerpad aangelegd. Het volgde grotendeels het traject van een vroeger reeds bestaand wandelpad en was ongeveer 2,5 km lang. In de laatste maanden van 2002 gaf de gemeenteraad zijn goedkeuring aan het Landinrichtingsproject Grote Netegebied van de Vlaamse Landmaatschappij. De Dekshoevevijver was onderdeel van dat plan. Het koppelde de realisatie van een natuurvriendelijke oeverinrichting aan maatregelen die zowel de recreatieve visserij als de natuurontwikkeling ten goede kwamen. Het stortmateriaal dat de oevers verstevigde werd vervangen door een natuurlijke versteviging. Er werden paaiplaatsen aangelegd

Zonsondergang op de Dekshoevevijver © Frans Emmerechts IJsvogel © Frans Emmerechts

relatieve rust broedden er roerdomp, woudaapje en bruine kiekendief. In de winter van 1965-1966 noteerde men er voor het eerst systematisch de watervogels en de steltlopers. Bij de eenden nam men vooral wilde eend waar, maar ook wintertaling, zomertaling, pijlstaart, slobeend, tafeleend, kuifeend en brilduiker. In het voorjaar zag men enkele trekkende groepen tureluurs, meestal in gezelschap van grutto’s, en in maart 1966 ook een kemphaan. Het is de oudst gekende waarneming van een kemphaan in de streek. Van 1967 tot 1971 stond de vijver droog. Slechts een diepere geul in het midden bleef vochtig. In die periode waren er uiteraard weinig of geen water- en rietvogels. Nachtzwaluw © Ruben Evens

januari- maart 2019

Porseleinhoen © Luc Meert Roer domp© Frans Emmerechts

voor vissen en aan de kwaliteit van het landschap werd gesleuteld. Door de Daelemansloop opnieuw te laten meanderen en door riet aan te planten verbeterde de waterkwaliteit.

Vogelaars De vijver neemt bij veel natuurliefhebbers een wat aparte plaats in. Enerzijds wordt hij door de stad niet als een natuurgebied beschouwd of beheerd, anderzijds blijft hij voor vogelaars, vooral dan voor liefhebbers van de vogels van riet en water, een toplocatie voor het uitoefenen van hun hobby. Ze beschikken er over een uitkijktoren met zicht op de centrale moeraszone en tellen er sinds 1978 in de winter de watervogels. Vogels die veel geteld werden zijn aalscholver, Canadese gans, fuut, meerkoet, kuifeend,

krakeend, kokmeeuw, tafeleend, waterhoen, wilde eend en wintertaling. Af en toe, maar dan in kleinere aantallen kwamen daar nog bij: brilduiker, blauwe reiger, Carolina-eend, grauwe gans, grote zaagbek, grote zilverreiger, knobbelzwaan, mandarijneend, smient, Nijlgans, pijlstaart en roerdomp. Broedvogeltellingen vinden aan de Dekshoevevijver plaats sinds 2006. De top vijf van de broedvogels (zonder de hierna besproken oeverzwaluwen) in de periode 20062016 bestond uit tjiftjaf, kleine karekiet, winterkoning, zwartkop en roodborst. In 2009 staken een twintigtal leden van de vogelwerkgroep van Natuurpunt Geel-Meerhout aan de vijver de handen uit de mouwen. Ze bouwden er een broeddam voor oeverzwaluwen. Elk jaar kwamen er oeverzwaluwen boven het

Witoogeend © Frans Emmerechts

Beekprik © Lennert Damen

6 | Meander 1

water en het riet jagen op insecten. De biotoop was er ideaal, alleen ontbrak er een geschikte broedplaats. In december 2008 zette het stadsbestuur van Geel het licht op groen voor een broeddam. Er werd gekozen voor een dam met stenen wanden. Sindsdien volgde een jaarlijkse onderhoudsbeurt: maaien van het riet in de buurt van de dam en de nestgaten weer aanvullen met zand dat door het graven van de oeverzwaluwen het jaar voordien verwijderd werd. De dam kende heel wat succes. Zo broedden er in 2010, 2011, 2013, 2015, 2016 en 2018 respectievelijk twintig, dertig, vier, veertien, achtendertig en dertig paartjes. In 2012 kreeg de werkgroep Geelse Vogelaars de toelating van het stadsbestuur om tijdens de winter, samen met de milieu- en natuurmedewerkers Grote Zaagbek © rans Emmerechts

Kwabaal © Lennert Damen

(Minawerkers), houtopslag te verwijderen uit de rietkragen, met de bedoeling om de omgeving als broedbiotoop voor de roerdomp geschikt te maken. Tijdens deze werkzaamheden werden niet alleen enkele ijsvogels en heel veel sijsjes waargenomen, maar ook verscheidene roerdompen en, wat niet echt werd verwacht, ook tweemaal een gebruikt nest van roerdompen. In het voorjaar van 2013 kregen de Geelse Vogelaars bovendien de toestemming om het waterpeil van de binnenvijver gedurende enkele maanden te verlagen met de bedoeling een slibplaat te creëren om gedurende de vogeltrek steltlopers tot pleisteren aan te zetten. Kort na het verlagen van het waterpeil van die vijver kreeg hij al bezoek van grutto’s, scholeksters en een oeverloper. Andere leuke bezoekers waren witgat en watersnip. Nadat de gewenste waterstand was bereikt, kwamen veel steltlopers op bezoek om eten te zoeken op de kleine zandplaatjes. De bruine kiekendieven, die in 2013 voor het eerst sinds vele jaren in de Zegge broedden, werden toen ook regelmatig boven de centrale vijver gespot. Ze waren er allicht op zoek naar jonge eendjes. Naast vogels komen er aan de Dekshoevevijver ook andere dieren voor: eekhoorns, egels, een vijftal soorten vleermuizen, allerlei insecten. In het water van de Daelemansloop zwemmen paling, stekelbaars, baars, serpeling, grondel en bermpje.

Frans Emmerechts

Roger Buyl gidst een wandeling © Frans Emmerechts

Referenties • ‘Een nieuw natuurreservaat voor Geel’, in Geel, driemaandelijks kontaktblad, Gemeentebestuur van Geel, jg.6 nr. 2, 1970. • ‘Stad en vrijwilligers maken van Dekshoevevijver unieke plek’, in InfoGeel. Stadsmagazine, jg.46 nr.3, 2013. • R. Bosmans en K. Van Doninck, ‘De witoogeend, een eerste zeker broedgeval voor België in de Antwerpse Kempen?’, in De Wielewaal, Maandblad voor Natuurwetenschappen, jg.43 nr.1, 1977. • R. Bosmans en J. Van Genechten, ‘Winterwaarnemingen 1965-1966’, in De Wielewaal, Maandschrift voor Natuurwetenschappen, jg.32 nr.6, 1966. • K. Cools, Toponymie van Geel, Katholieke Universiteit Leuven, Faculteit Letteren, Subfaculteit taalkunde, Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor in de taal- en letterkunde: Germaanse Talen, 2007. • L. Damen, ‘Broeddam voor oeverzwaluwen op de Dekshoevevijver’, in Meander, Natuurpunt regio Meanderland, jg. 8 nr.2, 2009. • L. Matthé, D. Draulans en P. Van Sanden, ‘Een Amerikaanse Kuifeend (Aythya collaris) in de Turnhoutse Kempen’, in De Wielewaal, maandblad, jg.47 nr.4, 1981. • F. Segers e.a., in De Wielewaal, Maandschrift voor Natuurwetenschappen, jg.6 tot 9, 1938-1942. • Stadsarchief Geel. R.A.A. nr. 1539. • M. Zeinstra, ‘De stedelijke visvijver’, in Van Nature Uit, Kontaktblad Geelse Natuurgidsen, jg.11 nr.4, 1992.

Een stand Waterleven is een klassieker bij de wandelingen van Natuurpunt © Frans Emmerechts

Baars © Frans Emmerechts Meerkoeten © Frans Emmerechts

Brilduiker © Frans Emmerechts

Grote panterspin © Jorg Lambrechts

januari- maart 2019

NIEUWS UIT HET

Bezoekerscentrum Grote Netewoud Moe maar voldaan hebben we 2018 kunnen afsluiten... Zo was er de tweede editie van ‘Totterpad by night’ op 10 november, waar een 800 wandelaars kwamen genieten van het Totterpad met sfeerverlichting en verhalenvertellers. De dappere wandelaars baanden zichzelf een weg door de duisternis en na een ontmoeting met Totterman werd de tocht verder gezet naar het bezoekerscentrum. Trots was Bernard de Bever dat hij zoveel diploma’s heeft mogen uitdelen aan alle kinderen die met glans het Totterpad by night hadden overleefd. Achteraf kon er nog gezellig genoten worden op het terras met een heerlijke pannenkoek, hotdog of verse soep. Een dik, welgemeend ‘dank je wel’ aan al onze vrijwilligers die dit evenement tot een groot succes hebben gemaakt. Op naar volgend jaar!’

Renovatiewerken Los daarvan zijn intussen de renovatiewerken aan de watermolen in een stroomversnelling geraakt. In een eerste fase konden we rekenen op Pieter Mertens om het dak te vernieuwen. Asbestleien weg en natuurleien er terug op. De aannemer A-Renovatie is intussen gestart met alle ruwbouwwerken. Technieken en alle afwerking volgen daarna. We gaan voor niet minder dan een prachtige gerenoveerde watermolen! Een openingsdatum kunnen/durven we er nog niet opplakken maar we houden jullie op de hoogte van de vorderingen!

Verbouwen kost geld dus je kan de watermolen nog steeds steunen met een gift op het nummer BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt met vermelding “F-04013 Watermolen Meerhout”. Voor elke gift vanaf €40 krijgt u een fiscaal attest in de loop van de maand april, volgend op het jaar dat u de gift deed. Architect en dakwerker © Stein Temmerman

Praktisch

Totterpad by night © Wendy Thys

8 | Meander 1

Wendy Thys Coördinator Bezoekerscentrum Grote Netewoud Watermolen 8, 2450 Meerhout • T.: 014/21 34 50 www.grotenetewoud.be • bc.grotenetewoud@natuurpunt.be Open op woensdag, donderdag, vrijdag van 9 tot 17 u en op zondag van 13 tot 17 u. Like onze facebookpagina en blijf steeds op de hoogte van de bruisende activiteiten aan ons bezoekerscentrum.

Rusteloze zwervers KRUISBEKKEN

Mannetjes kruisbek © Robert Pieters

Kruisbekken broeden in de grotere naaldwouden van Scandinavië tot Siberië. Buiten hun broedseizoen leiden ze een nomadisch bestaan. Tijdens de wintermaanden heb je de grootste kans om ze te zien of te horen in onze contreien, dan zwerven ze meestal in groepjes van vijf in onze naaldbossen rond. Weinig vogels hebben zo’n opvallende snavel als de kruisbek: de punten van de snavel kruisen elkaar! Bijzonder is dat mannetjes en vrouwtjes beide in hun eerste levensjaar grijsgroen van kleur zijn. In het tweede jaar beginnen de jonge mannetjes rode veren te krijgen om daarna felrood te worden. Volgens een oud verhaal streken twee nog jonge groene kruisbekken neer op het kruis van de stervende Christus en probeerden de nagels uit de bebloede handen te wrikken. Ten gevolge van hun vergeefse inspanningen werden hun snavels toen kromgebogen terwijl hun verenpak rood kleurde met het bloed van Christus. De kruisbek (Loxia curvirostra) heeft een voorkeur voor sparren

terwijl zijn broertje de grote kruisbek (L. pytyopsittacus) kiest voor de zaden van grove dennen. Beide soorten lijken sterk op mekaar, maar de grote kruisbek is in alles forser dan de (gewone) kruisbek. Hangend aan dennen- of sparrenappels, wringen ze met hun wigvormige snavel de kegels open om met hun tong de zaadjes eruit te halen. Daarna bijten ze de kegels af om op de grond de moeilijk bereikbare zaadjes los te peuteren. De grote kruisbek heeft zijn forsere bek wel nodig omdat de kegels van de grove den veel harder zijn. Kruisbekken nestelen al in februari als de sparren- of dennenappels rijp zijn en ze de zaden uit de kegels kunnen bemachtigen. Vaak broeden ze zelfs bij temperaturen onder nul. Hun nest is een stevig bouwwerk met wanden die tot 4 cm dik kunnen zijn. Bij lage vriestemperaturen werd zelfs een nesttemperatuur van 38°C gemeten! Trekvogels zijn ze zeker niet. Maar omdat ze zich hebben gespecialiseerd in dennenappels als voedselbron, moeten ze op zoek naar andere voedselgronden bij een ‘slecht mastjaar’, een jaar met bijzonder weinig zaden. De vogels vliegen dan noodgedwongen naar het zuiden. Ornithologen kennen de grote kruisbek vooral als een invasiegast. Bij een melding gaan ze prompt naar hen op zoek. Tijdens de winter van 2013-2014 werden grote kruisbekken in kleine aantallen in het land waargenomen. Dat komt niet zo vaak voor: in 1990 en 2007 was er ook een kleine invasie. Je mag al van begin oktober uitkijken naar kruisbekken. Het is altijd leuk om ze bezig te zien, hangend aan de dennenappels. Een reden temeer om de winterse naaldbossen op te zoeken om ze te vinden.

René Ducastel

Vrouwtje kruisbek © Robert Pieters

januari- maart 2019

CURIEUZE NEUZEN Op 28 september presenteerde De Standaard de resultaten van CurieuzeNeuzen, een groot burgerwetenschapsproject dat het effect van verkeer op de luchtkwaliteit in Vlaanderen in kaart brengt. In Meanderland werd de luchtkwaliteit onderzocht in het natuurgebied BuitengoorMeergoor in Mol en aan het Bezoekerscentrum Grote Netewoud in Meerhout. Beide meetpunten behaalden een prima score! Luchtkwaliteit en gezondheid Om ons te beschermen tegen de langetermijneffecten van stikstofdioxide op onze gezondheid, heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) een advieswaarde en een drempelwaarde opgesteld voor de maximale blootstelling per jaar. De advieswaarde bedraagt 40 microgram per kubieke meter, dit is de concentratie waaronder de gezondheidseffecten op populatieniveau volgens de WGO beperkt zijn. Dit wil niet zeggen dat er onder de advieswaarde helemaal geen effecten zijn. Om de gezondheidsimpact te beperken, stelt de WGO een drempelwaarde voor van 20 microgram per kubieke meter. Op wandel in gezonde lucht bij het Bezoekerscentrum Grote Netewoud

Wandelen in onze natuurgebieden kan letterlijk een verademing zijn!

Natuurgebieden halen laagste stikstofdioxidewaardes van Vlaanderen Zoals bijna alle natuurgebieden die onderzocht werden in Vlaanderen haalde het Buitengoor-Meergoor een waarde die onder die grens blijft (11,7 microgram per kubieke meter). De reden is dat er alleen invloed is van relatief verre bronnen van stikstofdioxide die bijdragen tot de algemene achtergrond in de omgeving; er zijn geen of weinig lokale bronnen. Een kanttekening is wel dat men zo ver mogelijk van bronnen heeft proberen te meten. Een meting in hetzelfde natuurgebied dicht bij de baan naar Postel zou een wat hogere concentratie hebben opgeleverd. Dat zie je bijvoorbeeld aan het resultaat van de meting aan het Bezoekerscentrum Grote Netewoud te Meerhout (16,8 microgram per kubieke meter). Het bezoekerscentrum ligt namelijk niet ver verwijderd van de baan Meerhout-Mol waar, op een afstand van een 400-tal meter richting Markt (bij Alex en Wiesa HuybrechtsVleugels), een waarde van 38,7 microgram werd gemeten. Gaan wandelen in onze natuurgebieden kan dus letterlijk een verademing zijn!

Frans Emmerechts tekst en fotoâ&#x20AC;&#x2122;s

10 | Meander 1

TOTTER RANGERS

HEROVEREN HET

TOTTERPAD Op 16 juni 2018 ontvingen 32 jongens en meisjes van 8 tot 12 jaar een diploma natuurgids in het Bezoekerscentrum Grote Netewoud: ze werden de allereerste 'Totter-Rangers'.

Op vier woensdagen hadden ervaren Natuurpunt-gidsen workshops aan de kinderen gegeven over diverse thema’s: kriebel- en fladderbeestjes, planten en bomen, waterdiertjes en vogels en sporen. Bij wijze van proef namen de jonge natuurgidsen hun familieleden op sleeptouw en verzorgden ze hun eerste gidsbeurten. Ze slaagden toen allemaal met brio in hun opzet. Op 24 oktober kwamen ze nog eens samen voor een vervolgactiviteit: ‘Expeditie Zwam'. De ervaren Natuurpunt-gidsen maakten hen wegwijs in de wereld van de paddenstoelen. Een heerlijk en leerrijk weerzien dat gepast werd afgesloten met een lekkere kom soep aan de watermolen. Wil jij ook graag 'Totter-Ranger' worden? Schrijf je dan in voor de tweede editie van deze praktijkcursus voor de kleine natuurgids! Alle info vind je in deze Meander bij het cursusaanbod.

Wendy Thys Enkele Totter Rangers bestuderen zoekkaarten paddenstoelen © Frans Emmerechts

Totter Rangers willen alles weten over paddenstoelen © Frans Emmerechts Sfeerfoto na ‘Expeditie Zwam’© Frans Emmerechts

januari- maart 2019

| 11

CURSUSAANBOD

MEANDERLAND

Fotografeer eens een vlinder bij je thuis © Frans Emmerechts

Natuur in je tuin

Natuurfotografie voor groentjes

Ooit gehoord van een levende tuin? Wel, dat is precies wat de cursus belooft te geven: een tuin vol leven! Vogels, vlinders, bijen, bloemen… Maar vooral een tuin waar veel te be-leven is. Spelen, genieten, ontspannen, groenten kweken, huisdieren houden… Een tuin kan zoveel verwachtingen inlossen. En met een doordachte visie en beheer vaart ook de natuur er wel bij. Nectarplanten voor vlinders, bessen voor vogels, een bijenhotel, een vleermuisnestkast of egelschuilplaats kan je zo integreren zonder andere functies in gevaar te brengen. Maar we gaan verder, met creatieve en inspirerende ideeën voor een tuin vol leven.

In deze cursus maak je kennis met de belangrijke elementen van de fotografie: de belichting, de keuze van het onderwerp, maar vooral de mogelijkheden die de natuur je biedt en de boodschap die jij als fotograaf wil meegeven met je beeld. Er wordt zo weinig mogelijk ingegaan op het merk van je camera, maar je krijgt wel tips om tijdens het fotograferen je beeld zo goed mogelijk vast te leggen. Want zelfs met een smartphone of eenvoudig fototoestel kan je interessante, indrukwekkende, veelzeggende en zelfs mooie foto’s nemen.

Praktisch • De lessen worden gegeven door Joeri Cortens van Natuurpunt CVN; • Theorielessen op maandagen 4, 11, 18 en 25 februari van 19.30 tot 22.30 u; • Locatie: de Kruierie, Bevrijdingslaan 1, Balen; • Praktijkles op zaterdag 16 maart.

Inschrijving • Leden van Natuurpunt €35, niet-leden €40. Inschrijven bij geenen.dirk@skynet.be of 0472/47 96 20; • Het gepaste bedrag overschrijven op rekeningnummer BE65 0688 9444 3996 van Natuurpunt Balen-Nete met vermelding Cursus Natuur in je tuin; • Het aantal deelnemers is beperkt. Dus tijdig inschrijven als je er zeker bij wil zijn!

12 | Meander 1

Praktisch • De lessen worden gegeven door Jens Verwaerde van Natuurpunt CVN. • Theorielessen op dinsdagen 12 en 19 maart en 2 april van 19.30 tot 22 u; • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, Meerhout. • Praktijkles op zaterdag 30 maart van 9.30 tot 12.30 u. • Lessen over het fotomateriaal, het fotograferen zelf, specifieke oefeningen en een leuke opdracht in de natuur, nabespreking van de praktijkopdrachten.

Inschrijving • Leden van Natuurpunt €60, niet-leden €85 (lidgeld Natuurpunt inbegrepen). • Je kan je enkel inschrijven via het inschrijfformulier op onze website www.grotenetewoud.be. • Het aantal deelnemers is beperkt. Dus tijdig inschrijven als je er zeker bij wil zijn! • Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34.50.

Word Totter-Ranger A5_flyer-liggend_TotterRanger 2.indd 1

in het Grote Netewoud

Ben je tussen 8 en 12 jaar* en wil je graag meer weten over de natuur? Volg dan de praktijkgerichte cursus Totter-Ranger. Je maakt kennis met de prachtige natuur op het Totterpad. De cursus is steeds op woensdagnamiddag van 13.30 tot 16 u. Het slotfeest is op zaterdag met aansluitend de uitreiking van de diploma’s. Afspraakplaats is telkens het Bezoekerscentrum Grote Netewoud, waar lokale natuurgidsen jullie zullen opleiden tot echte rangers.

Programma • • • • •

12/11/18 21:10

Locatie en info • • • • •

Bezoekerscentrum Grote Netewoud Watermolen 8, 2450 Meerhout www.grotenetewoud.be bc.grotenetewoud@natuurpunt.be 014/21 34 50.

* leerlingen van het 3de, 4de, 5de of 6de leerjaar

Groene kikker in tuinvijver © Frans Emmerechts

24 april: Planten en bomen; 8 mei: Waterdiertjes; 15 mei: Vogels en dierensporen spotten; 22 mei: Kriebel- en fladderbeestjes; 16 mei: Deel je kennis met aansluitend uitreiking van de diploma’s.

Inschrijving • Prijs: € 35 per kind / € 30 per kind voor leden van Natuurpunt. Drankje en tussendoortje inbegrepen. • Je kan je bengel inschrijven via het inschrijfformulier op onze website: www.natuurpunt.be/totter-ranger. • Maximum 30 deelnemers. Dus tijdig inschrijven als je er zeker bij wil zijn!

januari- maart 2019

| 13

Euastrum oblongum © Paul Wouters

Vlinderhaft © Jef Eykmans

Digi-avond Netebronnen

Verrassende natuur in het Ecocentrum Natuurpunt Netebronnen nodigt iedereen uit in Ecocentrum De Goren op vrijdag 8 februari 2019 om 20 u, aansluitend op de jaarlijkse algemene ledenvergadering. Einde tegen 23 u. Costa Rica

Quetzal in Costa Rica © Jef Sas

Enkele Netebronners en natuurvrienden waren in juni ll. mee op reis door Costa Rica met gids Pieter Westra van Aratinga Tours. Zij laten u graag meegenieten van de ongelooflijke biodiversiteit in dit ‘rijke’ natuurland. Pura vida!

Ardèche Een vakantie van Jef Eykmans en Fred Nevelsteen in Zuid-Frankrijk kan alleen maar schitterende natuurbeelden opleveren. Wij zijn erg benieuwd wat daar voor moois voor hun lenzen kwam.

Educatieve reeksjes In het schuifje met extraatjes liggen nog enkele optionele reeksjes klaar waar je heel wat kan uit bijleren over de natuur in onze regio. Jef Eykmans presenteert ons mega-grote sluipwespen en verrassende slijmzwammen. En last but not least laat Paul Wouters ons kennismaken met de wondere wereld van de sieralgen.

Jef Sas

14 | Meander 1

Activiteiten MEANDERLAND Meerkoeten schaatsend op het ijs © Frans Emmerechts

Zondag 6 januari ›› Driekoningenexcursie Riebos Lommel • Let op: wijziging van bestemming (zie vorige Meander) omwille van een opgebroken kanaalbrug en werken aan de Ronde Put! We hernemen in 2019 nog eens onze uitstap naar de Riebos waar we weer zullen uitkijken naar ganzen, roofvogels en andere overwinteraars. Veel kans ook op reeën in het veld en misschien zelfs een everzwijn(spoor)... • Afspraak: 8.30 u op parking Blauwe Kei (aan Sas 1) in Lommel. Einde ca 12 u. Laarzen mee bij regenweer! • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Zondag 13 januari ›› Internationale watervogeltelling Molse (zand)putten • We kijken uit naar echte gasten uit het hoge Noorden: grote zaagbekken, nonnetjes en brilduikers. • Afspraak: 8.30 u parking dokterspraktijk Warande (brug MolDonk) Einde ca 12 u op De Maat. • Info en coördinatie tellingen: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Woensdag 16 januari ›› Presentatie/film natuurproject en Algemene ledenvergadering Geel-Meerhout • Bij een hapje en een drankje kan er nagepraat worden. Wij zijn ook nog op zoek naar vrijwilligers om mee te werken in natuurbeheer, studie, beleid of educatie. Geïnteresseerd? Kom dan mee brainstormen… • Afspraak: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, Meerhout. Aanvang 20 u. • Info: marc.verachtert@skynet.be of 0475 23 39 34.

Zaterdag 19 januari ›› Algemene ledenvergadering Balen-Nete • Geen saaie vergadering, maar een leuke terugblik op 2018 met alvast een vooruitblik op het nieuwe jaar en aansluitend een gezellige nieuwjaarsreceptie. Heb je plannen en voorstellen voor onze werking, probeer er dan zeker bij te zijn! • Locatie: Oud Gemeentehuis, Vaartstraat 29, Balen om 20 u. • Info: tom.schildermans@skynet.be of 0473/66 10 99. Zondag 20 januari ›› Knutselhazentijd • Knutselnamiddag voor kinderen van 6 tot 12 jaar. 14 -17 u. Natuur.huis De Rammelaas in Ham. Deelname €5, drankje en koekje inbegrepen. • Info: goedele.reijniers@gmail.com. Zondag 27 januari ›› Wandeling van Scheppelijke naar Molse Nete • We gaan kijken naar de natuurinrichting in de geplande en al afgewerkte waterbuffergebieden aan de Scheppelijke en de Molse Nete. Laarzen kunnen heel nuttig zijn daar! • Afspraak: 9 u kerk Mol-Gompel. Einde tegen 12 u. • Info: guy.hannes@skynet.be of 014/31 71 14. Zondag 27 januari ›› Groot Vogelfeest • Het weekend van 26 en 27 januari is het Grote Vogeltelweekend van Natuurpunt. Ga op zondag met onze natuurgidsen op pad en leer van alles bij over vogels, er zijn wandelingen voor jong en oud. Vergeet zeker je verrekijker niet mee te brengen. Wie een invulkaart voor de telling thuis of een gratis brochure met afbeeldingen van de meest voorkomende

januari- maart 2019

| 15

Maandag 4 februari ›› Natuur in je tuin • Start cursus. Tijdens vier theorielessen en een praktijkles krijg je creatieve en inspirerende ideeën voor een tuin vol leven. • Info: elders in deze Meander, of geenen.dirk@skynet.be of 0472/47 96 20. Vrijdag 8 februari ›› Algemene ledenvergadering Netebronnen • Evaluatie van het voorbije jaar, plannen voor het nieuwe jaar. Oproep voor nieuwe vrijwilligers voor beheerteams en bestuursfuncties bij Netebronnen (kan ook via mail aan jefsas@skynet.be). Heb je ideeën en/of voorstellen voor onze werking, probeer er dan zeker bij te zijn. Ieder lid is welkom om 19 u in Ecocentrum De Goren (met aansluitend onze digi-avond). • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Vrijdag 8 februari ›› Digi-avond Netebronnen • Afspraak: 20 u in aula Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Info: zie elders in deze Meander of jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Zaterdag 9 februari ›› Spaghetti-avond Geel-Meerhout • Weet je ’t nog van vorig jaar? Dat was smullen hé… en het is ten voordele van onze natuurgebieden in Geel en Meerhout… schrijf je nu in. Doen! • Afspraak: Ontmoetingscentrum Winkelomheide, Kemeldijk in Geel. Tussen 17 en 20 u. • Info: elders in deze Meander en marc.verachtert@skynet.be of 0475 23 39 34. Winter, denk aan de vogels in je tuin! © Frans Emmerechts

tuinvogels wenst, kan die afhalen in het bezoekerscentrum. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, Meerhout. • Start: om 13 u. Einde voorzien om 18 u. • Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50. Zondag 27 januari ›› Nieuwjaarswandeling Neerhelst • Het is ‘Vogelweekend’. En naar goede traditie koppelen we aan deze eerste wandeling van het jaar een gezellig opwarmertje en een hapje. Goede wandelschoenen of laarzen want ’t is winter hé! • Afspraak: Larumsebrugweg aan kanaal in Geel om 14 u. Einde wandeling rond 16.30 u. • Info: marc.verachtert@skynet.be of 0475 23 39 34. Zondag 3 februari ›› Algemene ledenvergadering ‘al fresco’ Ham • We wandelen door bos en heide in recentelijk bijgekocht natuurgebied in Veldhovenheide, gevolgd door een drankje en hapje met een overzicht van het voorbije jaar en planning voor 2019. • Afspraak: aan de zandvlakte in de Fazantenweg in Ham, 14 u. • Info: veerle@essex.ac.uk of 0470/68 34 47.

16 | Meander 1

Maandag11 februari ›› Natuurpunt Uitdaging: eerste ven hersteld in Breeven • Breeven op Geel-Ten Aard is een nieuw reservaat van Natuurpunt met tal van vergeten vennetjes. We nemen de uitdaging aan om deze winter de eerste voorbereidingen voor het herstel van het eerste ven langs de Oudemolsedijk af te ronden. We struinen door de geschiedenis en zoeken een naam voor het ven en maken een planning op voor de werken. • Afspraak: Café De Welkom, Aardseweg 66 te Geel om 20 u. • Info: marc.verachtert@skynet.be of 0475 23 39 34. Zondag 17 februari ›› Watervogeltelling Molse (zand)putten • Bij vorst en ijs veel kans op grote concentraties watervogels in de opengebleven wakken. • Afspraak: 8.30 u op parking dokterspraktijk Warande (brug Mol-Donk). Carpool mogelijk. Einde ca. 12 u aan reservaat De Maat met afsluitende drink/hap in’t Jagershof voor wie er nog tijd en zin voor heeft. • Info en coördinatie tellingen: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Zondag 17 februari ›› Knutselhazentijd • Knutselnamiddag voor kinderen van 6 tot 12 jaar. 14 -17 u. Natuur.huis De Rammelaas in Ham. Deelname €5, drankje en

Activiteitenkalender koekje inbegrepen. • Info: goedele.reijniers@gmail.com. Zondag 24 februari ›› Winterwandeling Geel-Bel • We bezoeken het mooie landduinenlandschap met heide en vennen. Naar jaarlijkse traditie gaan we ook op zoek naar de uilen… • Afspraak: kerk Geel-Bel om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: Gaston Dams, 0479 86 17 01 of Juliennehoremans@ telenet.be. Zondag 24 februari ›› Winterwandeling De Vennen • Kom mee wandelen in een bijzonder afwisselende omgeving, vol graslandjes, ruigtes, struwelen en bossen. Ontdek samen met de natuurgids de Kleine en de Grote Hoofdgracht en de Grote Nete, waar bijzondere vissoorten voorkomen zoals de serpeling en de hyperzeldzame beekprik. Laarzen ten zeerste aangeraden! • Startplaats: parking FC Cools, Peer Luytendijk, Balen om 14 u. • Info: Jan Mallants, 014/81 70 09. Dinsdag 12 maart ›› Natuurfotografie voor groentjes • Start cursus. Tijdens drie dinsdagavonden en één zaterdagvoormiddag krijg je als ‘groentje’ tips om tijdens het fotograferen je beeld zo goed mogelijk vast te leggen. Geen voorkennis vereist.

• Info: elders in deze Meander, bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50. Zondag 17 maart ›› Laatste winterwatervogeltelling Molse (zand)putten • Ook de eerste lentevogels, tjiftjaf e.a., zijn terug! De voorjaarstrek is volop aan de gang. • Afspraak: 8.30 u op parking dokterspraktijk Warande (brug Mol-Donk). Carpool mogelijk. Einde tegen 12 u op De Maat met seizoensafsluiter in ’t Jagershof met al (?) onze tellers. • Info en coördinatie tellingen: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Zondag 17 maart ›› St.-Jozefswandeling Grote Netewoud • Genieten van mooie natuur? Vlak bij het bezoekerscentrum aan de watermolen werd heel wat ‘natuurinrichting’ uitgevoerd. We gaan eens kijken naar de resultaten… • Afspraak: parking bezoekerscentrum (hoek Lil), Meerhout om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: luc.van.den.bergh@telenet.be of 0499 63 20 07. Zondag 17 maart ›› Knutselhazentijd • Knutselnamiddag voor kinderen van 6 tot 12 jaar. 14 -17 u. Natuur.huis De Rammelaas in Ham. Deelname €5, drankje en koekje inbegrepen. • Info: goedele.reijniers@gmail.com. Winterse wandeling met gids in Meerhout © Frans Emmerechts

januari- maart 2019

| 17

Zaterdag 23 maart ›› Zwerfvuilopruimactie Zammelsbroek • Afspraak: parking kerk Geel-Oosterlo om 9 u (of aan Kikkerweide). • Info: dirk.deschutter@hotmail.com of 0478 64 19 40. Zondag 24 maart ›› Speenkruidwandeling Griesbroek • Ontdek de voorjaarsbloeiers die het Grote Netewoud opnieuw kleur geven. Bewonder de tapijten van speenkruid en andere planten die komen piepen. De lente is op komst! Laarzen zijn onmisbaar! • Startplaats: parking herberg ’t Rustpunt, St. Anneke 3, Olmen om 14 u. • Info: geenen.dirk@skynet.be of 0472/47 96 20. Zondag 24 maart ›› Natuurpunt Uitdaging: eerste ven hersteld in Breeven • Breeven op Geel-Ten Aard is een nieuw reservaat van Natuurpunt met tal van vergeten vennetjes. We nemen de uitdaging aan om deze winter de eerste voorbereidingen voor het herstel van het eerste ven langs de Oudemolsedijk af te ronden. Vandaag bezoeken we Breeven en het ‘??’ ven. • Afspraak: kerk Geel-Ten Aard om 14 u. Einde om 16.30 u. • Info: marc.verachtert@skynet.be of 0475 23 39 34. Zaterdag 30 maart ›› Nacht van de steenuil • Ga met een natuurgids op zoek naar één van de meest aaibare uilen in onze streek: de steenuil. Om 19.30 u geeft onze natuurgids een inleiding vooraleer de wandeling start. Einde om 22.30 u. Stevige stapschoenen zijn aangeraden. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, Meerhout. • Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50.

1967 2017 YEARS OF INNOVATIVE REPAIRING

Better than the original

REPARATIES van baden en douches, ramen en deuren, wastafels, vensterbanken, dorpels en aanrechtbladen, vloeren wandtegels. RENOVATIES van Bad-in-bad systeem, Badwissel systeem, Douche-in-douche systeem, Douchewissel systeem. ANTISLIP Safety floor, Antislip in sanitair, Antislip matten, Antislip coatings. Respo Repair Belux - Schans 1 B - B-2480 Dessel T: 014 - 960613 - E: info@resporepair.be

www.resporepair.be

Zondag 31 maart ›› Excursie De Wurft en De Koemook • Er liggen nieuwe natuurontwikkelingsplannen op tafel voor de Desselse gemeentebossen op het Groesgoor en met wat geluk die dag baltsen er haviken op De Wurft. Laarzen nuttig bij regenweer! • Afspraak: 9 u op parking taverne De Witte Haas, Groesgoor 31, Dessel. Einde ca 12 u. • Info: an.blockx@telenet.be of 0472/99 10 40. Zondag 31 maart ›› Natuur.Café De Rammelaars • Geniet na wandelen of fietsen van het mooiste terras van Ham en omstreken, bij de vijver vol kikkers, salamanders en libellen, terwijl op de achtergrond de nachtegaal zingt. • Open op zon- en feestdagen van 31 maart tot 27 oktober 2019. 13 tot 18 u. • Info: Frans Hoes, 0472/57 75 15.

18 | Meander 1

OPEN:

Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.

Zaterdag 9 februari Geel - Meerhout

Spaghetti-avond!

in in een gezellig samenzijn? Kom dan naar onze spaghetti-avond ten voordele van de natuur. Schrijf je nu in!

Wanneer: zaterdag 9 februari van 17 tot 20 u. Waar: Ontmoetingscentrum, Kemeldijk (nabij de kerk), Geel-Winkelomheide. Wat: spaghetti met vlees van hormonen- en dioxinevrije Schotse runderen uit de gebieden van Natuurpunt. Voor vegetariërs is een apart sausje voorzien… en voor een nagerecht zorgen we natuurlijk ook. Prijs: €12 en €7 voor de kinderportie. nschrijven: bij marc.verachtert@skynet.be of 014/58 39 71 of bij jurgen.verreyt@skynet.be of 0497/70 63 08. Dat mag tot donderdagavond 7 februari, maar het is uiteraard veel handiger als je onmiddellijk een mailtje stuurt zodat je het niet vergeet…

Tentoonstelling Kristallijn 2019

Oproep fotografen Paarse morgenster © Jef Eykmans

In oktober 2019 zijn de natuurfotografen van Natuurpunt-Meanderland weer te gast in het Kristallijn met de 2-jaarlijkse tentoonstelling van natuurfoto’s. Een thema is niet voorzien, wel wordt gevraagd om natuurfoto’s uit (West-)Europa te presenteren op een vlakke drager (bv. aluminium sandwichplaat) met een formaat van 60 x 40 cm. Hiervoor vragen we de fotografen die hieraan wensen deel te nemen, zich kenbaar te maken via mail aan jef.eykmans@telenet. be, uiterlijk op 31 januari 2019. Zodra het aantal deelnemers gekend is, kunnen we het aantal foto’s per deelnemer meedelen.

Jef Eykmans

januari- maart 2019

| 19

BUBBELS

IN HET IJS Wanneer de temperaturen blijven dalen, zoals dat het geval was in laatste week van februari 2018, ontstaan er ijslagen met bubbels. Hoe ontstaan deze kunstwerkjes? Een Siberische koudegolf kregen we toen over ons land. Voor het eerst in jaren lag er opnieuw een ijslaag over de Duivelskuil in Bel. Zodra het ijs dik genoeg was, minimaal vier centimeter, kon men het ven betreden en op zoek gaan naar stukjes ijs waar van die mooie bubbels inzitten. Meestal bevinden ze zich boven elkaar in verticale rijtjes. De reden hiervan is dat ijskristallen bestaan uit talloze, precies in elkaar passende gelijkzijdige zeshoeken. Bij de vorming van de kristallen is er geen ruimte meer voor de lucht die in het water was opgelost. Naarmate het water verder bevriest, wordt de hierin opgeloste lucht uitgedreven. De belletjes verzamelen zich net onder het ijs. De snel aangroeiende ijslaag sluit deze belletjes in. De rijen bellen geven de richting van het bevriezen aan. Afhankelijk van de hoeveelheid lucht opgelost in het water vormen zich meer of minder belletjes in het ijs. Zijn de belletjes ter grootte van het oude Nederlandse muntstuk ‘het dubbeltje’ dan spreekt men van dubbeltjesijs. Een aftelversje voor kinderen luidt: twee

20 | Meander 1

dubbeltjes een jongen, vier een rits schaatsenrijders, zes een paard en tien een beladen kar. Zo kan je de draagkracht van het ijs inschatten. Je vindt dubbeltjesijs vaak in veengebieden zoals de Duivelskuil waar deze foto’s zijn gemaakt. Omgekeerd kan het ijs helder zijn als glas, als maar heel weinig lucht in het water aanwezig was. Men spreekt dan van zwart ijs. Zwart ijs is niet echt zwart maar doorzichtig en vaak is het mogelijk om de bodem van het ven of meer te zien. Het is het mooiste ijs om op te schaatsen Ook zijn er gevallen bekend waarbij men IJsringen rondom rietstengels © René Ducastel

het ijs op de plaats van een grote bel doorprikte. Het ontsnappende gas vatte vlam bij een brandende lucifer. Hier ging het duidelijk om methaan, ook bekend als moerasgas, dat zich uit de bodem had vrijgemaakt. Methaanbubbels ontstaan wanneer bacteriën organisch materiaal, die op de bodem is terechtgekomen, afbreken. Bij dit proces kom er methaan vrij. Waar de wind vrij spel heeft blijft het water in beweging en kan het niet snel bevriezen. De koude noordooster hield de Molse Plassen stevig in zijn greep en verhinderde dat de plassen dicht vroren. De koude wind sneed door merg en been, toch kon je aan de randen van de plas genieten van een mooi schouwspel: er vormden zich ijsringen rondom de rietstengels. Door de sterke golfslag spatte het koude water tegen de stengels. Dat water droop van de stengel naar beneden en bevroor. Bij de volgende golf kwam er een klein beetje water bij dat ook bevroor. Door de constante aangroei van het ijs ontstonden deze mooie kunstwerkjes. Tegelijk daalde het niveau van de plas iets door uitdroging door de wind, waardoor de ijsringen boven het wateroppervlak uitstaken. Achteraf kwamen we te weten dat het de koudste februarimaand sinds 1996 was geweest.

René Ducastel Tekst en foto’s

DE WINTERDIP TE LIJF MET LINDEBLOESEMTHEE Lindebloesem © René Ducastel

Alhoewel veel bomen te lijden hebben gehad onder de aanhoudende droogte, was er de voorbije zomer een overvloed aan kersen, pruimen, appels en peren. Ook de eiken hingen afgeladen vol met eikels en de beuken met beukennootjes. Zo bloeide ook de linde heel uitbundig dit jaar. Als je in juni onder een lindeboom zat, werd je bedwelmd door de zoete geur van de bloesems en gonsde het van de bedrijvigheid van de hommels en de bijtjes. Er zijn een twintigtal soorten lindes. De meest voorkomende bij ons zijn de zomerlinde (of grootbladige), de winterlinde (of kleinbladlinde) en de laatbloeiende zilverlinde. De linde heeft een rijke geschiedenis bij onze Germaanse voorvaderen. Het was een heilige boom, gewijd aan Freya, de godin van de vruchtbaarheid. Daarom werd er een lindeboom geplant bij de geboorte van een meisje. Er stond altijd wel een linde in het midden van de dorpsgemeenschap omdat die beschermde tegen het kwade. Lentefeesten, huwelijken, maar ook rechtszaken werden steevast gehouden onder de linde. Al van in de oudheid staat de linde bekend om zijn geneeskrachtige werking. De flavanoïden in lindebloesem hebben een antibiotische werking, te vergelijken met die van vlierbloesem. Lindebloesem is zweetdrijvend en koortswerend en versterkt het immuunsysteem. Daarom is het een goed idee om lindebloesemthee te drinken bij grieptoestanden en verkoudheden. De slijmstoffen in lindebloesem hebben

een verzachtende werking op de slijmvliezen. Zo helpt lindebloesemthee bij prikkelhoest, maar ook bij maag- en darmproblemen. Hij heeft ook een gunstig effect op de bloedsomloop. De etherische olie in lindebloesem werkt rustgevend. Daarom wordt lindebloesemthee aangeraden bij slapeloosheid, stress en onrust. Lindebloesem heeft een diepe werking; hij kan effect hebben op mensen die het positieve van het leven niet meer inzien. Je plukt de bloesems het best enkele dagen nadat ze zijn opengegaan; de hele bloem met het schutblaadje eraan. Als je te lang wacht hebben ook de bladluizen de zoete lekkernij ontdekt. Als je ook in de winter lindebloesemthee wil drinken, moet je de bloesems zorgvuldig drogen. Goed gedroogd bewaren ze ongeveer twee jaar. Gedroogde lindebloesems zijn natuurlijk ook te koop in natuurvoedingswinkels. Je hebt wel wat tijd om de bloesems te plukken want de winterlinde bloeit twee weken later dan de zomerlinde en daarna bloeit nog de zilverlinde. Als de zilverlinde bloeit, doet zich jaarlijks een raar fenomeen

voor. Er worden talloze dode hommels gevonden onder de boom, vooral als die geïsoleerd staat. Men denkt dat de concurrentiestrijd van de massa insecten die op de bloemen afkomen de hommels de das omdoet. Het is een tragische samenloop van omstandigheden. Als de zilverlinde bloeit (eind juli-begin augustus), dan bloeit er voor de rest niet zoveel meer. Daarom trekken bloeiende zilverlindes veel insecten aan en de concurrentie tussen al deze insecten is groot. Hommels verbruiken bij het vliegen veel energie, meer dan andere insecten. Het nectar verzamelen levert de hommels minder energie op dan ze verbruiken en als ze er te lang mee doorgaan, sterven ze uiteindelijk van uitputting. De hommels zouden geholpen zijn als er in de buurt andere laatbloeiers te vinden zijn zoals bramen, distels, lavendel en heide.

Mirella Bruynseels Linde © René Ducastel

januari- maart 2019

| 21

Mooie natuurwaarnemingen

Geringelde smalboktor Ik ben sinds kort lid van Natuurpunt en maakte in het voorjaar de natuurpuntwandeling in Vorselaar, Lovenhoek. Het was een mooie gevarieerde wandeling en onderweg kwam ik deze schoonheid tegen. Volgens Wikipedia is het een Rutpela maculata of geringelde smalboktor

Saskia Noyens

Groot avondrood Op 18 juli ging ik de planten in mijn serre gieten en schrok ik toch wel even van deze verschijning. Hij zal â&#x20AC;&#x2122;s nachts in mijn serre gevlogen zijn en er niet uitgeraakt. Ik heb hem op mijn hand laten kruipen en op een veilig plekje gezet tussen het hout. Jammer dat hij â&#x20AC;&#x2122;s nachts vliegt want het is een prachtige verschijning!

Saskia Noyens

22 | Meander 1

Scheefbloemwitje Na een eerste waarneming in juli door Roger Geens (zie vorige Meander) volgden er de voorbije zomer nog meer waarnemingen van scheefbloemwitje in Meanderland. Op 27 september konden wij er in onze tuin ook een fotograferen. In onze bloemrijke tuin staat scheefbloem, één van zijn waardplanten uit de kruisbloemenfamilie.

Paul Wouters en Marianne Horemans

Hoornaarsnest 1 Op deze foto zie je dat hoornaars de kast van een kerkuil hebben gekraakt in De Vennen. Eerst zijn hier drie uilen geboren. Daarna zijn de hoornaars gekomen en hebben ze de kast afgesloten. Als de hoornaars eruit zijn zullen we de kast openen. Maar momenteel (half oktober) vliegen ze nog talrijk. Hopelijk kunnen we dit doen voor 17 november, want op het perceel waar de kast staat gaan we dan bomen planten…

Aloïs Mertens

Parende bandheidelibellen Warme perioden in oktober komen vaker voor. Valt de warme periode rond 29 september dan spreekt men van Sint-Michielszomer. Half oktober is de nazomer van Sint-Theresia en half november is er nog een Sint-Maartennazomer. Op 6 oktober noteerde men nog maxima tot 24 graden. Er waren toen nog veel libellen actief in Scheps. We merkten zelfs een koppel parende bandheidelibellen op, uitzonderlijk laat voor de tijd van het jaar.

Mirella Bruynseels

Reuzenzwam Aan de voet van de tweehonderdjarige beuk te Geel-Bel groeit de reuzenzwam, een gevreesde parasiet. Hij kan met zijn vruchtlichamen een doorsnede van wel een meter krijgen. Goed nieuws is dit niet voor deze beuk. De reuzenzwam zorgt voor rot in de wortels en in relatief korte tijd kunnen grote delen van het wortelgestel wegrotten. De boom verliest zijn stabiliteit en kan bij een hevige storm omwaaien.

René Ducastel

januari- maart 2019

| 23

Jonge knobbelzwanen Je hebt ze vast ook wel eens gezien, knobbelzwanen met zowel vuilwitte als grijsbruine jongen. De witte exemplaren stammen af van tamme (zogenaamde Poolse) zwanen die vroeger gefokt werden voor hun witte dons. De grijsbruine hebben wilde voorouders. Op één nest kunnen beide kleurvarianten voorkomen.

Frans Emmerechts

Inktviszwam We hebben hier in Mol-Bel een speciale zwam in onze tuin groeien: een inktviszwam. De soort komt oorspronkelijk uit Nieuw-Zeeland en werd door soldaten in de Eerste Wereldoorlog meegebracht naar Europa. De sporen worden verspreid via schoenzolen en autobanden.

Florence Verpillat

Grote bonte specht Begin september vloog een jonge bonte specht tegen ons raam en even vreesden we voor zijn leven. Hij reageerde niet, maar we voelden zijn hartje nog kloppen. Na tien minuten keek hij terug helder uit zijn ogen. Deze foto is genomen net voor hij wegvloog.

An Wauteraerts en Kris Ghoos

Sperwer Vanuit de keuken zagen we plots een sperwer die op ons gazon een duif pakte. Hij bleef rustig maar alert op de duif zitten die uiteindelijk ook helemaal tot ‘rust’ kwam. Haar doodstrijd heeft minuten geduurd. Toen ze niet meer bewoog is de sperwer ermee weggevlogen. Op de foto zie je hem ‘mantelen’: het met gespreide vleugels afschermen van de prooi om te voorkomen dat ze wordt afgenomen.

Carlo Borgers en Rita Mariën

Snoek Aan de watermolen in Meerhout kan je in de Grote Nete wel eens een snoek zien, roerloos tussen waterplanten, wachtend op een prooi. De snoek is een roofvis die voornamelijk leeft van andere vissen (ook van kleinere snoeken!), maar tevens van amfibieën en knaagdieren. Zelfs jonge watervogels belaagt hij van onderen uit.

Alex Huybrechts

24 | Meander 1

Koninginnenpage Deze koninginnenpage vliegt naar venkel in mijn moestuin. Het vrouwtje legde er, allemaal apart, haar eitjes en plakte ze aan de stengel of de blaadjes van de waardplant. De page zorgde dit jaar voor 23 nakomelingen!

Tim Bastiaens

Hoornaarsnest 2 In september ontdekten we in Geel-Bel een vrij groot hoornaarsnest. Hoornaars bouwen het vanaf de maand mei, als de eerste werksters actief worden. Ze doen dat met cellulosevezels die van dode bomen worden afgeknaagd. Het nest telt ongeveer 1500 cellen in vijf horizontale lagen en wordt aan de buitenzijde voorzien van een omhulsel zodat de cellen niet zichtbaar zijn.

Gaston Dams en Kris Van Elsen

Oproep! Voor deze rubriek roepen we al onze lezers op om actief mee te werken. Zag u zelf iets moois of speciaals in de natuur in onze regio of in gebieden waar onze afdelingen of werkgroepen op uitstap gaan, laat het ons weten. Bedoeling is om ons tijdschrift nog meer een tijdschrift van alle leden te laten zijn.

Helmkruidvlinder Zoâ&#x20AC;&#x2122;n bonte rups als van de helmkruidvlinder zie je zelden, met een opvallende zwart en gele tekening op een licht grijswitte ondergrond. De contrasterende kleuren zijn een waarschuwing voor rupsenetende dieren dat dĂŠze rups niet lekker smaakt.

Tim Bastiaens

Stuur je interessante waarneming naar frans.emmerechts@gmail.com en normaal verschijnt ze dan wel in de volgende Meander!

januari- maart 2019

| 25

EXPEDITIE NATUURPUNT 2019

DOE JIJ OOK MEE?

il je net als Team Watermolen een unieke ervaring beleven? Doe dan met hen mee aan Expeditie Natuurpunt 2019, een fysieke uitdaging en een engagement voor de natuur. Op 22 en 23 juni 2019 trekken vele teams er weer op uit in de Vlaamse wildernis. Twee dagen lang. Al wandelend, fietsend of kanoënd. Een fantastisch avontuur! Een expeditie-team bestaat uit vier teamleden en een teamcoach. De teamleden gaan de fysieke uitdaging aan, terwijl de teamcoach hen tijdens het hele avontuur begeleidt. Voeten masseren, tenten opzetten, aanmoedigen, uit de nood helpen, de teamcoach doet het allemaal. Je kan kiezen uit zes verschillende routes: twee fietstochten, twee wandeltochten, een kanotocht en een wandel-kanotocht. Deze tochten leg je af verspreid over twee dagen. Vrijdagavond 21 juni kan je optioneel overnachten aan de startplaatsen en zondag 23 juni kan je blijven slapen aan de

finish. Standaard voorzien we een overnachting van zaterdag op zondag.

Hoe deelnemen? 1. Stel een team samen, kies een route en een natuurgebied waarvoor je geld inzamelt; 2. Schrijf jou en je teamleden in via de website; 3. Zamel minimum €1.500 in voor je natuurproject en ga op expeditie. Dus aarzel niet langer en schrijf je in met enkele vrienden ten voordele van één van de natuurgebieden of natuurprojecten uit ons eigen Meanderland!

Wil je weten wat de mogelijkheden zijn, dan kan je altijd contact opnemen met het Bezoekerscentrum Grote Netewoud (bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50). Inschrijven kan je vanaf 2 januari 2019 op www.expeditienatuurpunt.be.

Rechtzetting In de vorige Meander brachten we verslag uit van Expeditie Natuurpunt 2018. Kelly, Sin, Karin, Veerle, Pia en Peter vormden toen samen Team Watermolen en zamelden geld in voor de renovatie van de oude watermolen in Meerhout tot fietsen wandelcafé. In dit artikel sloop echter een pijnlijke fout! De zin ‘Voor het eerst nam ook een team deel dat geld inzamelde voor een natuurdoel in onze regio’ is namelijk niet juist. Ook aan de eerste editie in 2016 namen mensen deel ten voordele van onze gebieden. Dagmar Gooris uit Meerhout nam, samen met drie vrienden uit het Antwerpse, deel ten voordele van Belsbroek en Heide, en een andere vrijwilligersploeg deed hetzelfde voor De Rammelaars. Voor allen was het een superleuke ervaring maar door het beginstadium van het bezoekerscentrum is dit nooit echt goed bekend geweest… reden dat het ook onze redactie ontgaan was allicht. We bieden al deze sportieve mensen onze verontschuldigingen aan.

Wendy Thys

26 | Meander 1

FEESTELIJKHEDEN OP DE MAAT O

p zondagmiddag 2 september was De Maat in feeststemming. Na een ochtendwandeling die de wandelaars onder meer langs heidevelden voerde en langs bloeiende herfsttijlozen op de wateringen, organiseerde Natuurpunt Netebronnen een receptie wegens de officiële ondertekening van het nieuwe huurcontract voor het reservaat door het gemeentebestuur van Mol en door Natuurpunt.

Voor het gemeentebestuur tekenden burgemeester Paul Rotthier en schepen van Milieu Peter Van Rompaey. Voor Natuurpunt was de eer weggelegd voor Hugo Abts, voorzitter van Natuurpunt Beheer. Tegelijk bleek dit het geschikte moment voor Jef Sas om zijn petje van conservator van De Maat na 30 jaar over te dragen aan Johan Van Genechten, die al geruime tijd coördinator was van het vrijwilligers-beheerteam. Redenen genoeg voor de afdeling om alle aanwezigen van lekkere hapjes en verfrissende drankjes te voorzien!

januari- maart 2019

| 27

INZOEMEND OP DE RAMMELAARS B

ij de voorbereiding van afbraakwerken van een verzameling typisch Vlaamse koterijen op een recent verworven perceel in natuurgebied De Rammelaars, stootten we half september toevallig op een kolonie honingbijen die zich tijdens de zomer had geïnstalleerd onder een kastje tegen een boom. Een wonderbaarlijk schouwspel. Een kolonie bij–zonder (!) rustige bijen had een prachtig conisch nest gebouwd. Dankzij de uitzonderlijk warme en droge zomer hadden deze bijen geen behoefte gehad om zich ergens in te nestelen, maar met de herfst en winter voor de deur waren de overlevingskansen van dit volkje redelijk laag. Tegen de temperatuursverschillen kunnen ze zich nog wapenen mits ze voldoende voedsel – honing dus – hebben. De vochtigheid kan hen meer parten spelen.

28 | Meander 1

Reddingsoperatie Gelukkig konden we rekenen op vrijwilliger Raf, die tevens imker is, om zich over deze dames te ontfermen. Na de verschillende opties beschouwd te hebben – nietsdoen, de kolonie ter plekke beschutting geven, of ze overbrengen in een kast – en na overleg met meerdere imkers, koos hij voor de tweede optie als minst ingrijpende met de meeste overlevingskansen. Raf ging aan het knutselen en bouwde een geïmproviseerde kast rond de kolonie. Dan kregen ze verse

honing en zoete deeg met stuifmeel. Niet alles verliep vlot, want een deel van de honingraten van het nest stortte in onder het gewicht van de verse honing, en moest zo goed mogelijk weer hersteld worden door Raf.

Afwachten nu Intussen zijn we 2 maanden verder, zijn de koterijen afgebroken en stellen onze Rammelbijen met koningin in hun midden het voorlopig nog goed. Het warme najaar heeft hen de kans gegeven om nog wat aan hun nest te bouwen en nog extra voedsel te verzamelen. Of ze de winterperiode overleven blijft onzeker, maar Raf houdt hen vakkundig in het oog.

Raf Hensbergen Veerle Van den Eynden

KNUTSELHAZENTIJD

In januari start opnieuw Knutselhazentijd! Inmiddels het tweede seizoen knutselnamiddagen op zondag voor kinderen van 6 tot 12 jaar vindt plaats in Natuur.huis De Rammelaars onder de enthousiaste begeleiding van Goedele Reijniers. • Zondag 20 januari 2019 • Zondag 17 februari 2019 • Zondag 17 maart 2019 Wil je ook graag mee komen knutselen? Dat kan! Elk kind uit de lagere school is welkom. Een zondag per maand komen we samen op de knutselzolder van Natuur.Huis De Rammelaars van 14 u tot 17 u. Een knutselactiviteit bedraagt 5 euro per kind. Inbegrepen zijn alle materialen, een koekje en een drankje. We hebben wel graag dat je je vooraf even inschrijft. Zo kunnen we je alvast van de nodige materialen voorzien. Je mag dan een mailtje sturen naar goedele.reijniers@gmail.com. Tot dan!

HELPENDE HANDEN

Niet alleen onze vaste vrijwilligers, maar ook diverse scholen, werknemers van NIKE en allerlei andere helpers staken hun handen uit de mouwen om onze natuur een stukje verder uit te bouwen. In 2018 werd ook o.a. het een en ander aan constructies uit de natuur verwijderd. Gezien onze beheergebied uitbreiding zal er de komende jaren nog heel veel te doen zijn in onze natuurgebieden. Graag verwelkomen we je op de laatste zaterdagen van de maand om eens mee te helpen. Mail voor info naar veerle@essex.ac.uk

Goedele Reijniers

knutse l

tijd januari- maart 2019

| 29

Natuurlijk genieten!

30 | Meander 1

Jan Kok bvba www.jankok.be info@jankok.be

EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garanderen de beste service. Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard!

OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!

januari- maart 2019

| 31

SNEEUW of geen

SNEEUW

Ga naar de algemene ledenvergadering van je afdeling! Waar, wat en wanneer vind je in de kalender van deze Meander.

32 | Meander 1