Meander 2019 nr 2 april - mei

2019 • April | Mei | Juni • Jaargang 18 nr. 2

Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323

MEANDER

Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen

Colofon Natuurpunt

Giften

Natuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt meer dan 110.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en ruimtelijke ordening. Daarnaast wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van natuurstudie en natuur- en milieueducatie.

Natuurpunt organiseert duizenden activiteiten per jaar, beheert 500 natuurgebieden en is actief in alle Vlaamse gemeenten.

Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen. Vanaf €40 ontvang je een fiscaal attest.

Lid worden Door overschrijving van 27 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 11 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 10 euro. Beide extra abonnementen samen 17 euro.

Meander Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerde leden van Natuurpunt kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander.

De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 2.500 exemplaren.

Redactie An Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Ja n Albrecht, Wendy Thys, Arne Vermeulen, Mirella Bruynseels, René Ducastel, Jurgen Sophie.

Contact

3770 – Grote Netewoud 7709 – De Maat (Mol) 7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 – Neerhelst (Geel) 7118 – Griesbroek (Balen) 7725 – Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 – De Vennen (Balen) 7736 – Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 – Molse Nete (Balen/Mol) 7763 – Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 – Breeven (Geel) 7779 – Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 – Selguis (Geel) 7784 – De Bleken (Mol) 8810 – De Rammelaars (Ham) 8874 – Veldhovenheide (Ham) 3283 – Natuur.huis De Rammelaars (Ham) F-04013 – Watermolen Meerhout

Contactpersonen afdelingsbesturen Afdeling Netebronnen Contact: Jef Sas, jefsas@skynet.be www.natuurpunt.be/natuurpunt-netebronnen

Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.

Afdeling Balen-Nete

Met dank aan onze fotografen

Contact: Tom Schildermans, tom.schildermans@skynet.be www.natuurpuntbalen-nete.be

Frans Emmerechts, Wendy Thys, René Ducastel, Alex Huybrechts, Jan Albrecht, Eddy Vaes, Dominicus Johannes Bergsma. Wally Antonsson, Jan Mallants, Kristijn Swinnen, Lex Peeters, Karel Verbruggen, Walter Dockx, Jan Mangelschots, Koen Kauwenberghs, Roger Geens, Rogier Tormans, Fons Lommelen, Eef Weetjens, Fred Nevelsteen, Walter Siegmund, Arne Vermeulen.

Coverfoto’s: -- Lente, de zeisen (en de bosmaaiers) liggen weer klaar in onze natuurgebieden! © Frans Emmerechts -- Kievit © Eddy Vaes -- Aberdeen-Angus in het Zammelsbroek © Frans Emmerechts -- Waterviolier © Jan Albrecht -- Bloem van adderwortel © Dominicus Johannes Bergsma Achtercover: Plankenpad Molderbroek © Wally Antonsson Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

Lay-out Meander Arne Vermeulen en Jan Albrecht.

Deadline teksten volgende Meander Maandag 22 april 2019.

Verschijnt eind juni 2019.

Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com.

2 | Meander 2

Afdeling Geel-Meerhout Contact: Marc Verachtert, marc.verachtert@skynet.be www.natuurpuntgeelmeerhout.be

Afdeling Ham Contact: Frans Hoes, frans.hoes2@telenet.be www.natuurpuntham.be

Boomleeuwerik op de Belse Heide © Arne Vermeulen

STEUN EN SAMENWERKING VANUIT ALLE HOEKEN Het is jullie misschien al opgevallen, maar er is heel wat bedrijvigheid geweest in en rond onze watermolen. Het dak is intussen vernieuwd en de ruwbouwwerken zijn bijna beëindigd. Dat is dan vooral de verdienste van onze professionele aannemers, maar er is uiteraard meer en dat mag ook wel eens onder de aandacht komen.

ExxonMobil In 2018 engageerden twee van onze vrijwilligers, Dirk en Luc, zich om langs te gaan bij bedrijven uit de omgeving en ons renovatieproject te gaan toelichten. In dit kader willen we vooral onze dank laten blijken aan ExxonMobil dat maar liefst € 10.000 sponsoring vrijmaakte voor ons project.

Evert Wens van de Milieu en Duurzaamheidsafdeling van de Antwerp & Meerhout Polymers Plant, licht toe: “ExxonMobil heeft een belangrijke rol in het leveren van betrouwbare en betaalbare energie en petrochemische producten om op een duurzame manier aan de groeiende vraag tegemoet te komen. Naast economische groei vinden we sociale ontwikkeling en bescherming van het milieu zeer belangrijk.

Onze fabriek in Meerhout ligt in een zeer mooie omgeving waarin onze mensen werken en leven. Het is dan ook evident dat we het ‘project Watermolen’ een warm hart toedragen. Zowel het educatieve karakter, de betrokkenheid van vrijwilligers als de duurzaamheid van het project spreken ons enorm aan. We zijn dan ook blij dit mooie initiatief en zijn vrijwilligers te kunnen ondersteunen.”

Wij zijn uiteraard heel blij met hun financiële steun en verwelkomen hen als partner in het Grote Netewoud.

Wendy Thys, Dirk De Schutter, Luc Van de Weyer en Evert Wens (ExxonMobil) bij onze watermolen vóór de renovatiewerken van start gingen ©foto ExxonMobil

Thomas More Ook onze jongeren geven we graag de kans om hun talenten te ontwikkelen. Zo hebben we vorig jaar in september enkele projecten ingediend bij de hogeschool Thomas More in Geel.

Hun studenten van de afdeling ‘Bachelor in de bouw’ gaan vanaf begin april van start met de realisatie van een houten shelter op het toekomstig avontuurlijk terras, vlakbij de speelnatuur. De studenten staan in voor ontwerp, kostenraming, planning, uitvoering en opvolging. Zo leren ze de knepen van het vak van het begin tot het einde van het werkproces.

Topvrijwilligers Vrijwilligers uit afdelingen van Meanderland gaven te kennen dat ze graag mee wilden helpen met de verbouwingen. Eerst zorgden ze voor het leeghalen van de watermolen, maar ze voerden ook afbraakwerken uit. Ze kuisten oude stenen om er nieuwe muren mee op te metselen, verwijderden de oude vloerbekleding en bezorgden de dekplaten aan het dak alvast een nieuw likje verf. Een dikke merci aan al de helpende handen.

Het hele renovatie-verhaal kan je trouwens in geuren en kleuren volgen op onze facebookpagina!

Wendy Thys Coördinator Bezoekerscentrum Grote Netewoud Wil jij ook graag de restauratie van het gebouw steunen?

Je kan een vrijwillige gift doen op rekeningnummer BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt met vermelding van ‘F-04013 Watermolen Meerhout’. Elke gift is broodnodig en vanaf €40 krijg je een fiscaal attest.

april- juni 2019

|3

PLANTENETERS IN ONZE NATUURGEBIEDEN

Schotse Hooglander in De Maat © Frans Emmerechts

Wie in onze natuurgebieden wandelt, heeft vast al gezien dat een deel van het beheer er gedaan wordt door ‘grote grazers’. Als we de wilde grazers even buiten beschouwing laten gaat het hierbij in volgorde van aantal (van veel naar weinig) om schapen, runderen, paarden en ezels. De grote grazers houden een deel van de begroeiing kort en gaan plaatselijk verruiging en vergrassing tegen. Bovendien brengen ze door selectieve vraat een structuur aan in het terrein.

In veel gevallen in Meanderland werd gekozen voor buitenlandse primitieve rassen. De Vlaamse landbouwgrazer, zoals de moderne melkkoe, is te zeer een economisch nutsdier en is bijna niet meer geschikt om op natuurterreinen rond te lopen. Alleen al het feit dat koeien enkele keren per dag gemolken moeten worden, maakt het moeilijk ze in een groot gebied vrij te laten. Ook de vatbaarheid voor ziekten en aandoeningen (denk aan het openhalen van de uier aan braamstruiken) en het gebrek aan vetreserves of een goede wintervacht maken deze dieren minder geschikt.

4 | Meander 2

Doel van begrazing

Keuze van soort grazer

Schapen

Het doel van de begrazing is meervoudig: • Vervanging van (wilde) grazers die hier ooit voorkwamen en die een belangrijke rol in het ecosysteem speelden, zoals de oeros en het wilde paard; • Verrijking van het beeld, dus meer variatie in het landschap wat dieren betreft. Omdat onze inheemse grazers zoals reeën doorgaans schemer- of nachtdieren zijn vormen de half-wilde grote grazers een welkome aanvulling die de mens ook overdag kan zien; • Vergroting van de plantenrijkdom.

Door de inzet van grote grazers kunnen de variatie en de aantallen van relatief verdrongen plantensoorten zich herstellen; • Vergroting van de dierenrijkdom.

Naast de aanwezigheid van de grote grazers zelf zal door de grotere hoeveelheden mest o.a. de verscheidenheid aan insectensoorten toenemen.

En door meer openheid en diversiteit van de begroeiing zullen aanwezige insectenpopulaties zich uitbreiden.

Het bestand aan vogelsoorten en zoogdieren kan hierdoor ook gevarieerder worden.

Elk van de diersoorten heeft zijn eigen specifieke voor- en nadelen. Op basis van hun voedselstrategie worden grote planteneters in drie categorieën onderverdeeld: grazers, browsers en intermediate feeders. Grazers zoals schapen, runderen en paarden verteren het best voedsel met een hoog cellulosegehalte zoals gras. Browsers zoals reeën en sommige vreemde schapenrassen verkiezen dan weer voedsel met een lager gehalte aan cellulose, dat kan bestaan uit kruiden, jonge grassen, knoppen, twijgen en bast.

Tussen de grazers en de browsers in staan de intermediate feeders zoals ezels. Hun dieet bestaat zowel uit tamelijk celluloserijk als uit arm voedsel.

De keuze van de soort grazer hangt af van de grootte van het terrein en van het type vegetatie dat tot ontwikkeling moet worden gebracht. Bij de keuze van het ras gelden specifieke overwegingen. Zo moet het ras qua uiterlijk een natuurlijk aanzien hebben. Tevens moet het er voor recreanten aantrekkelijk uitzien en qua gedrag geen problemen geven; de dieren dienen rustig, niet agressief, niet bijterig en niet angstig te zijn, ook niet voor honden. Het ras moet het juiste graasgedrag voor het terrein hebben enz.

Meerdere rassen In de loop van de voorbije jaren graasden kudden schapen van verschillende rassen in onze natuurgebieden. Zo kon en kan je Kempische heideschapen tegenkomen op het oud stort van Mol, een deelgebied van De Maat. Op Verkallen, een ander deelgebied van De Maat, grazen wel eens Kameroenschapen. Verder kan je, samen in één kudde (en onderling kruisend), in Belsbroek en Heide, de Kwacht en in het Zammelsbroek schapen tegenkomen van de rassen Black Welsh Mountain, Dorper, Nolana en Shropshire. Meerdere van de vermelde schapen zijn browsers, ze eten naast gras en ruigtekruiden ook bramen, netels, distels, jonge twijgen en scheuten van bomen. Sommige zijn ‘haarschapen’ die het voordeel hebben dat ze niet hoeven te worden geschoren.

Alle zijn zelfredzaam en sober, waardoor ze perfect in staat zijn natuurterreinen te onderhouden.

Runderen Schotse Hooglander De sterke en robuuste Schotse Hooglander gedijt prima in koude, natte klimaten op grove vegetatie en weinig gras. Kuddes worden vaak als grote grazers in

Gemengde kudde in het Zammelsbroek tijdens een demonstratie schapendrijven © Frans Emmerechts

april- juni 2019

|5

Salers-runderen in het Griesbroek © Frans Emmerechts

natuur- en recreatiegebieden gehouden.

In Meanderland vind je ze op De Maat.

Galloway Het Gallowayrund is een ‘bergkoetje’, een van de oudste vleesrassen van de Britse Eilanden, ontstaan in het zuidwesten van Schotland. Het is hoornloos, meestal zwart maar er komen ook roodbruine exemplaren voor. Natuurpunt zet of zette ze in, in het Buitengoor, in de vallei van de Molse Nete en in het Zammelsbroek.

Salers De Salers heeft een lange geschiedenis.

Hij begon als een sterk bergras in het Centraal-Massief (Frankrijk), waar de kuddes in de zomer met veel ceremonie naar de hoger gelegen weides werden gedreven: de hoorns van Salers-koeien werden

Galloway-rund in het Buitengoor © Frans Emmerechts

6 | Meander 2

versierd met linten en het geluid van de koebellen mengde zich vrolijk met dat van het plaatselijke muziekkorps. Bij een wandeling door het Griesbroek heb je kans ze te zien.

Aberdeen-Angus Aberdeen-Anguskoeien zijn wereldberoemd vanwege hun eersteklas vlees.

Ze zijn van nature hoornloos en hebben een egaal zwarte vacht. Ze komen oorspronkelijk uit Noordoost-Schotland. Natuurpunt zette ze enkele jaren in, in het Zammelsbroek.

Paarden Fjordenpaard Afkomstig uit Noorwegen. Doet sterk denken aan het oerpaard: het is stevig gebouwd, met een brede en korte nek,

een aalstreep en vaak wildstrepen op de benen. De dieren zijn izabelkleurig en hebben een vaak lichtgekleurde mondstreek, meelsnuit geheten. Ze worden voor extensief graasbeheer ingezet op De Maat.

Konik Een primitief gebruikspaardje uit Polen, met nog veel Tarpanbloed. De Tarpan was in Europa een van de drie ondersoorten van het wilde paard. De huidige selectie is gericht op wildkleur grijs, een primitief uiterlijk, en gehardheid en soberheid in onderhoud. Deze eigenschappen maken het paard uitermate geschikt voor begrazing op natuurterreinen. In de Rammelaars en in het Zammelsbroek kan je Konikpaarden zien.

Konikpaarden in het Zammelsbroek © Frans Emmerechts

Ree in het Zammelsbroek © Frans Emmerechts

Ezels Geen rassen Ezels zijn een mengelmoes van alle mogelijke ezelrassen. Daarom spreken we in ons land niet van rassen maar van ‘huisezels’. Ze stammen af van twee Afrikaanse wilde soorten, de Nubische en de Somalische ezel. Vaak zijn kenmerken van beide terug te vinden in onze hedendaagse huisezels. Ezels houden als intermediate feeders in de graaszones van sommige natuurgebieden de begroeiing kort en voorkomen zo dat de graslanden opnieuw overwoekerd worden door struikgewas en bomen. In Meanderland is of was dat het geval in De Vennen, het Zammelsbroek en Neerhelst.

Ezels in De Vennen © Frans Emmerechts

Wilde grazers In het wild levende kleine graseters zoals konijnen of ganzen laten we buiten beschouwing, maar als grote wilde grazers en browsers moeten reeën hier wel worden vermeld. Je kan ze in al onze natuurgebieden tegenkomen. De meeste kans om ze te zien heb je bij het ochtendgloren of in de schemering…

Frans Emmerechts

Referenties • R. Zanderink en H. Ringnalda, Grazers in grote en kleine natuurgebieden, Fontaine uitgevers, 2010.

• www.ecopedia.be/encyclopedie/ extensieve-begrazing.

Fjordenpaarden in De Maat © Frans Emmerechts

april- juni 2019

|7

NIEUWS UIT HET

Bezoekerscentrum Grote Netewoud Of spreken we deze keer beter van ‘explosief nieuws’?

Of spreken we deze keer beter van ‘explosief nieuws’?

Begin februari werden op de bedding van de Grote Nete tijdens de renovatiewerken springtuigen gevonden. De acht koppen en een huls zaten tussen slijk en steenafval. DOVO-specialisten beoordeelden de bommen als artillerie in goede staat en daterend uit de Tweede Wereldoorlog. Omdat de tuigen nooit waren afgeschoten zijn ze ook minder gevaarlijk. De bommen werden ingeladen en weggevoerd om gecontroleerd te laten ontploffen.

BommenWOII © Wendy Thys

Praktisch Watermolen 8 • 2450 Meerhout • Tel. 014/21 34 50 • bc.grotenetewoud@natuurpunt.be • www.grotenetewoud.be Like onze facebookpagina en blijf steeds op de hoogte van de bruisende activiteiten aan ons bezoekerscentrum.

Ben jij onze nieuwe openingsuren al gewoon?

• november-maart: alle dagen open van 11u - 17u • april-oktober: alle dagen open van 11u - 18u • maandag altijd gesloten

8 | Meander 2

Team Watermolen heeft jullie steun nodig Net zoals vorig jaar zal Team Watermolen ook dit jaar deelnemen aan de tweedaagse sponsortocht ‘Expeditie Natuurpunt’ op 22 en 23 juni. Zij zullen vanuit Meerhout vertrekken om zo een 70-tal km te voet en met de kano af te leggen richting Mechelen. Om geld in te zamelen voor de renovatie van de watermolen richten zij o.m. in: Spaghetti-avond op zaterdag 11 mei - 17 tot 20 u Kom op zaterdag 11 mei heerlijk genieten van spaghetti à volonté!

Voor de vegetariërs onder ons is een apart sausje voorzien... en voor Gageleer zorgen we natuurlijk ook.

• Plaats: Ons Volkshuis, Veldstraat 48, 2450 Meerhout; • Prijs: €12 / €7 (kinderportie); • Inschrijven: via mail veerle04@outlook.be of via telefoon op het nummer 0478/51 56 29 - Bellen kan tussen 14 en 21u (Inschrijven kan tot donderdagavond 9 mei, graag vermelden met hoeveel personen je komt).

Pizza-buffet op zaterdag 25 mei - 16 tot 19 u Op zaterdag 25 mei zorgt Team Watermolen voor een heus pizzabuffet, vers gemaakt in een steenoven om van te smullen op ons terras. De pizza’s worden standaard belegd met tomatensaus en mozzarella, de overige vier ingrediënten kan je zelf ter plaatse kiezen aan het buffet.

• Plaats: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, 2450 Meerhout; • Prijs: € 10 per pizza; • Inschrijven: via mail: boclavo@hotmail.com of via telefoon: 0472/56 55 14 of 014/86 71 96 - Bellen kan tussen 17 en 20 u (Inschrijven kan tot dinsdagavond 21 mei, graag vermelden hoeveel pizza’s je wil reserveren).

Geen tijd om naar één van hun activiteiten te komen en wil je hun tocht toch graag steunen, surf dan naar www.expeditie.natuurpunt.be/project/16775 en doe een gift. Voor elke gift vanaf €40 krijg je een fiscaal attest in de loop van de maand april, volgend op het jaar dat je de gift deed.

Wendy Thys Coördinator Bezoekerscentrum Grote Netewoud

Op zoek naar de

Nachtzwaluw © René Ducastel

NACHTZWALUW OF GEITENMELKER Doodstil ligt het weidse landschap van de Keiheuvel erbij in de schemering. Na een ommetje richting Most komen we na flink wat stappen aan de rand van een open plek met heidestruiken.

Vliegdennen steken pikzwart af tegen de hemel. Plots vliegt een donkere schim, zo groot als een koekoek, voorbij. Hij heeft een opvallend lange staart. We vermoeden dat we te doen hebben met een nachtzwaluw of geitenmelker.

Maar we willen zekerheid en houden ons schuil aan de rand van het bos van waar we deze vogel ongestoord kunnen bespieden.

Dan zien we dat hij niet alleen is; niet ver van hem zien we het wijfje. Plots weerklinkt zijn roep. We horen duidelijk een err-geluid, dat gelijkt op dat van kikkers in de verte. Het kan niet missen, ons vermoeden wordt bevestigd: het is de nachtzwaluw! Dat gaat zo een tijdje door totdat de vogel plots opvliegt. Zijn vlucht is geruisloos, met lichte kantelingen en bochten. Zijn lange spitse vleugels doen aan zwaluwen denken. Hij maakt met zijn grote, lichtgevoelige ogen ijverig jacht op kevers en nachtvlinders. Met hun wijde snavel foerageren ze op de allergrootste insecten. Hun wijde snavel heeft aanleiding gegeven tot een fabeltje. De boeren geloofden dat de vogel ‘s nachts de uier van de geiten in zijn grote bek neemt en uitzuigt. ‘s Morgens vindt de boer dan natuurlijk geen melk, daarom de naam geitenmelker. Dat is natuurlijk onzin maar al het mysterieuze in de natuur werd eens met sagen beschreven.

De vogel is zelden overdag te zien. Hij houdt zich schuil in de

lengterichting van een dikke tak tussen grijs mos, takjes en bladeren. Vertrouwend op de grijsbruine schutkleuren van zijn verenkleed laat hij je op je wandelingen door het bos op een paar passen naderen. Ook hun twee eieren, die zo maar zonder beschutting open en bloot op de grond gelegd worden onder een boom, bosje of struik zijn mooi gecamoufleerd. Maar nadert er gevaar dan draagt de nachtzwaluw de eieren of zelfs de jongen in zijn brede bek weg.

Na moeilijke jaren van achteruitgang gaat het opnieuw goed met deze soort. De nachtzwaluw heeft een gevarieerd terrein nodig met dennenbossen, lage struiken, heidevelden en onbegroeide plekken. Zijn groot probleem werd het ongeschikt worden van zijn leefgebied. Dit kwam door het vergrassen van de heidevelden en het verdwijnen van onbegroeide plekken zodat hij moeite had om een plek te vinden om te broeden. Bovendien spelen natuurlijk ook de bedreigingen mee die hij ongetwijfeld kent in zijn overwinteringsgebieden in Afrika. In de Sahel wordt er gewerkt aan een gevarieerd landschap door bomen aan te planten. Door het beheer van de terreinen in al deze gebieden af te stemmen op deze soort is hij gelukkig aan een comeback bezig.

We gaan op zoek naar deze mysterieuze en zeldzame vogelsoort op zaterdag 29 juni, van 20 tot 23 u, afspraak zwembad Keiheuvel, Kapelstraat, Balen.

René Ducastel

april- juni 2019

|9

Saltabelexcursie in

De Vennen Saltabel, de werkgroep van Natuurpunt rond sprinkhanen en krekels, onderzocht op 28 juli 2018 met een 15-tal geïnteresseerden het natuurgebied De Vennen in Balen. Volgens Waarnemingen.be was er voordien nog niet veel bekend van de sprinkhaanfauna in De Vennen: slechts zeven soorten in zo’n groot en ecologisch waardevol gebied, dat schreeuwde om onderzoek! We stelden ons tot doel dit aantal te verdubbelen en zelfs voor 15 soorten te gaan!

10 | Meander 2

Sprinkhanen determineren in De Vennen © Eef Weetjens

Voormiddag We startten in een niet-gemaaid grasland en bestudeerden uitgebreid de talrijke Krassers en vergeleken ze met de Kustsprinkhanen. Hetzelfde deden we met de Gewone en de Zuidelijke spitskoppen.

Het grasland was op dat moment droog, maar anders behoorlijk vochtig, zo wisten de lokale beheerders ons te vertellen. En de talrijke Moerassprinkhanen bevestigden dat, evenals het (vrij zeldzaam) Dertienstippelig lieveheersbeestje.

Als tweede onderzochten we een nabijgelegen, korter begroeid grasland, dat er op dat moment droog bijlag. Hier zongen heel wat Ratelaars. Toch zaten ook hier Moerassprinkhanen en wisten gebiedskenners Denis en Herman ons te zeggen dat dit grasland er ‘s winters nat bijligt.

Het laatste perceel dat we voor de middag onderzochten was een begraasde situatie.

Hier vingen we een Sikkelsprinkhaan en een Grote groene sabelsprinkhaan.

Op de terugweg naar de wagen deden we nog een interessante ontdekking: een populatie Boskrekel. De zachte mooie zang weerklonk vanuit de bosrand. Boskrekels waren niet bekend vanuit de directe omgeving (straal 3 km van de vindplaats).

Daarbuiten zijn ze plaatselijk wel talrijk, vooral in de Limburgse Kempen. In de

Antwerpse Kempen ontbreken ze op vele schijnbaar geschikte plekken (bv. Keiheuvel). Als laatste soort van de voormiddag hoorden we de Bruine sprinkhaan zingen.

Namiddag Na de lunch reden we wat verder oostwaarts langs de straat Wolfsdonken. We bezochten hier eerst een perceel waar recent weekendvijvers zijn gedicht. Hier ving de jongste deelnemer Warre al meteen een langvleugelig wijfje Greppelsprinkhaan. De soort is uit de wijde omgeving zo goed als niet gekend: Waarnemingen.be geeft slechts 2 waarnemingen binnen een straal van pakweg 15 à 20 km! We onderzochten hier ook de talrijke Zeggendoorntjes, om te controleren of er geen Zanddoorntje of Gewoon doorntje tussen zat.

We wandelden nog wat verder tot bij een kort begraasd grasland, met een droge donk waarvan Stekelbrem bekend is. Dit leek een geschikt plekje voor een Snortikker. We luisterden aandachtig of we de typische snor-tik zang konden horen, maar geen succes. We hoorden vandaag überhaupt vrij weinig sprinkhanen zingen. We zagen er veel meer dan we er hoorden...

Het aanpalend, niet gemaaid grasland had een mooie droog-nat gradiënt en zag er interessant uit voor een soort als

Wekkertje. We vonden er opnieuw veel Moerassprinkhanen.

Tijd om naar de derde en laatste te onderzoeken zone van de dag te gaan! Dit is een ‘normaal gezien’ zeer nat, venig terrein maar nu behoorlijk droog! We hoopten hier de lastig herkenbare Zompsprinkhaan aan te treffen. Deze is nog niet waargenomen in De Vennen, maar in het aanpalende gebied de Most (in ‘sprinkhaanvlucht’ op ca. 200 m, maar ervan gescheiden door bos) zit een flinke populatie. De kans leek ons groot dat de soort ook in De Vennen aanwezig zou zijn. Ondanks grondig zoeken, luisteren en slepen vonden we echter geen Zompsprinkhanen op deze plek.

Wel leverden al die sleepvangsten veel Gerande oeverspinnen op, veel Tijgerspinnen (vele tientallen, net als in bijna al de vandaag onderzochte graslanden), veel Moerassprinkhanen, Gewone spitskopjes, een Dertienstippelig lieveheersbeestje, enz.…Op een kale plek zaten massaal veel Zeggendoorntjes.

Het was inmiddels 17 u gepasseerd en tijd om af te ronden en de balans op te maken. Met 12 soorten sprinkhanen was de dag zeker geslaagd te noemen!

We brachten het aantal gekende sprinkhaansoorten voor de Vennen zo op 14.

Alleen de Boomsprinkhaan en Gewoon

doorntje zijn gekend van het gebied maar zagen we niet vandaag. Met Boskrekel en Greppelsprinkhaan voegden we 2 bijzondere soorten aan de lijst toe. Ook de vaststelling van mooie populaties Moerassprinkhaan verdient zeker een vermelding, al weten we dat deze soort in de Benelux (sterk) toegenomen is de voorbije jaren.

Keep up the good work!

Het loont zeker de moeite om in dit gebied grondig naar sprinkhanen te blijven kijken. Soorten als Struiksprinkhaan, Gouden sprinkhaan, Wekkertje, Zanddoorntje,… zijn zeker te verwachten!

Daarnaast waren we ook blij met leuke waarnemingen van soorten uit andere diergroepen. We vermeldden al enkele bijzondere soorten in dit verslag, maar ook het noteren waard waren de talrijke Bandheidelibellen en Steenrode heidelibellen.

We bedanken de mensen die zich hier al jarenlang inzetten om dit gebied te beheren, waardoor het een parel geworden is en wij van zoveel sprinkhaanweelde kunnen genieten. Bedankt Jan (die er wegens op vakantie niet bij kon zijn), Denis, Eef, Herman, Johan, Jef en alle anderen.

Kustsprinkhaan © Kristijn Swinnen

Moerassprinkhaan © Kristijn Swinnen

Sikkelsprinkhaan © Kristijn Swinnen

Zuidelijk spitskopje vrouwtje © Eef Weetjens

Jorg Lambrechts

april- juni 2019

| 11

CURSUSAANBOD

MEANDERLAND

Krasser © Kristijn Swinnen

Kievit © Eddy Vaes

Cursus sprinkhanen

Cursus steltlopers

In het rijtje van de meest opvallende insecten, staan de sprinkhanen toch wel bovenaan. Ze zijn niet alleen vrij groot van formaat en fleurig gekleurd, de meeste kunnen ook een aardig deuntje zingen. Bovendien is de soortenrijkdom overzichtelijk en hebben ze welluidende Nederlandse namen die de essentie van het diertje sprekend vatten. Blauwvleugel, knopsprietje, krasser, zoemertje en ratelaar zijn alvast niet mis te verstaan. Sprinkhanen zijn een belangrijke schakel in de voedselketen en vertellen ook veel over de leefgebieden waar ze wel of juist niet worden aangetroffen. Een basiskennis sprinkhanen is dan ook een must voor elke natuurliefhebber.

Steltlopers of waadvogels zijn een erg boeiende en gevarieerde vogelgroep, maar de herkenning ervan is niet eenvoudig! Vele soorten gelijken op elkaar met bovendien voor elke soort nog eens verschillende kleden: jeugdkleed, zomerkleed, winterkleed, ...

Steltlopers kom je op een doordeweekse wandeling in het binnenland niet vaak tegen. Je moet er specifieke biotopen met voldoende modder en voedsel voor opzoeken zoals slikken en schorren, weiden die plas-dras staan, bezinkingsbekkens, e.d.

Hier kan je dan vaak wel een bont palet aan waadvogels in de kijker krijgen. In deze cursus belichten we uitgebreid de determinatiekenmerken, het voorkomen en het specifieke gedrag van een dertigtal soorten steltlopers.

Praktisch • De lessen worden gegeven door Joeri Cortens van Natuurpunt CVN; • Theorielessen op dinsdagen 11 en 18 juni van 19.30 tot 22.30 u; • Plaats: oud gemeentehuis, Vaartstraat 29, Balen; • Praktijkles: zondag 23 juni van 14 tot 17 u.

Inschrijven

• Leden van Natuurpunt €20, niet leden €25; • Je kan alleen inschrijven via het inschrijfformulier op onze website www.natuurpunt.be/afdelingen/ natuurpunt-balen-nete; • Info: geenen.dirk@skynet.be of 0472/47 96 20; • Het aantal deelnemers is beperkt. Tijdig inschrijven als je er zeker bij wil zijn!

12 | Meander 2

Praktisch • De lessen worden gegeven door Koen Leysen van Natuurpunt CVN; • Theorielessen op maandagen 19 en 26 augustus en 2 september van 19.30 tot 22.30 u; • Plaats: Aula Ecocentrum, Postelsesteenweg 71, Mol; • Praktijkles: dagexcursie naar Zeeland op zondag 8 september.

Inschrijven • Bij jefsas@skynet.be: leden van Natuurpunt €45, niet-leden €70 (= inclusief de bustocht); • Over te schrijven op BE 18 0011 5777 9165 van NP Netebronnen met vermelding ‘cursus steltlopers 2019’; • Maximum 35 deelnemers. Tijdig inschrijven als je er zeker bij wil zijn!

Samenwerkingsovereenkomst voor site

WATERMOLEN IN MEERHOUT

O

p 6 december werd in het Bezoekerscentrum Grote Netewoud een samenwerkingsovereenkomst ondertekend rond de site Watermolen door vertegenwoordigers van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), de gemeente Meerhout, Natuurpunt Beheer vzw, het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en VVV Meerhout. Verschillende van deze partijen zijn eigenaar van percelen op de site. Dankzij een goede samenwerking - met de neuzen in dezelfde richting - zal de site kunnen uitgroeien tot dé toegangspoort voor toeristen-recreanten tot het Grote Netewoud, een overkoepelende naam voor bijna aaneengesloten natuurgebieden die zich uitstrekken over de grondgebieden van de gemeenten Balen, Geel, Meerhout en Mol. Op de site Watermolen zal het accent liggen op natuurbeleving voor het brede publiek, ondersteund door zachte toeristischrecreatieve functies. De site zal geen plek zijn voor snelle of luidruchtige recreatievormen maar wil de spil zijn in het landschap waar natuur, water, toerisme, recreatie en erfgoed elkaar ontmoeten.

Alle partners zijn van mening dat onze natuurvereniging het best geschikt is om voor derden op te treden als beheerder van deze site.

Voor onze lokale afdelingen in Meanderland was de ondertekening van deze overeenkomst een belangrijke stap. Net zo voor de gemeente Meerhout die het initiatief nam om de vele aanwezigen op 6 december een receptie aan te bieden.

Wendy Thys

De vertegenwoordigende dame en heren Melis, Boven, De Potter, Engelen, Boons, Janssen en Quintens © Fred Nevelsteen

Noah Janssen ondertekent in naam van Natuurpunt Beheer, schepen Jan Melis kijkt toe © Fred Nevelsteen

april- juni 2019

| 13

Schapen op de heide

in Bel

D

Begrazingsproject Bel in 2017 © Frans Emmerechts

Een voorbeeld van poortje in een begrazingsproject (Buitengoor Mol) © Frans Emmerechts

14 | Meander 2

e beheerploeg in Bel werkt hard aan het heidebeheer in de Belse Heide. Na de inrichtingswerken, die mede mogelijk werden gemaakt door het Europese LIFE-fonds, blijft gepast beheer broodnodig om dit oude cultuurlandschap alle kansen te geven. Doe je niks, dan nemen dennen en berken en nadien eiken, heel snel terug de overhand. De openheid is echter essentieel voor een heel aantal typische soorten zoals bijvoorbeeld de zeldzame Harkwesp en grondbroeders als Boomleeuwerik, Boompieper, Roodborsttapuit en Nachtzwaluw. Bovendien vormen open landduinen belangrijke zones voor waterinfiltratie. Begrazing met schapen kan helpen bij het beheer. Schapen grazen immers de boompjes en struiken af en maken paadjes met open zand. Van dat laatste profiteren ook de levendbarende hagedis en talloze soorten zandbijen en hun parasieten. Ook aan de heide wordt geknabbeld – maar die kan daar tegen. Zo werd immers ook door onze voorouders de heide in stand gehouden. In 2017 hebben we in samenwerking met Kluterhof al eens begrazing toegepast in de Belse Heide met verplaatsbare rasters. Die bleken niet voldoende om loslopende honden tegen te houden want verschillende schapen werden gebeten. Daarom – en ook omdat niet iedereen zich houdt aan het toegankelijkheidsreglement – zullen we dit jaar een vaste omheining met schapendraad plaatsen. Er komen klappoortjes en overstapjes zodat wandelaars nog steeds door het gebied kunnen gaan. Dit schept eveneens de mogelijkheid om een begrazingsblok – tijdelijk, tijdens graas- en of broedperiode – af te sluiten. Zo willen we de Nachtzwaluw dus ook een kans geven om rustig te broeden.

De plaatsing van een begrazingsraster maakt deel uit van de uitvoering van het goedgekeurde beheerplan.

Deze werken kaderen binnen LIFE+ Grote Netewoud en een Projectsubsidie Natuur ‘Bels Broek en Heide; begrazing op de landduinen van Bel’. Ze worden gerealiseerd met de financiële steun van de Europese Commissie en het Agentschap voor Natuur en Bos.

Marc Verachtert Manu Büscher

Zondag 24 maart ›› Speenkruidwandeling Griesbroek • Ontdek de voorjaarsbloeiers die het Grote Netewoud opnieuw kleur geven. Bewonder de tapijten van speenkruid en andere planten die komen piepen. De lente is op komst!

Laarzen zijn onmisbaar!

• Afspraak: 14 u, parking herberg ’t Rustpunt, St. Anneke 3, Olmen.

• Info: geenen.dirk@skynet.be of 0472/47 96 20.

Zaterdag 6 april ›› Beheerwerken De Maat • Met het vrijwilligers-beheerteam van de Maat kan je samen beheerwerken komen uitvoeren in het reservaat. Werkhandschoenen nuttig! Iedereen welkom, maar je geeft best eerst een seintje aan conservator johan1.vg@hotmail.com of 0477/35 68 39.

• Afspraak: 9 u, Natuurpunt werkkeet, via grote groene poort, parking Jagershof. Einde ca. 12 u.

Zaterdag 30 maart ›› Zwerfvuilopruimactie Griesbroek • Hou je ook van een propere natuur en nette wegen? Aarzel dan niet om de handen mee uit de mouwen te steken bij onze zwerfvuilopruimactie in en rond het Griesbroek. Vuilzakken, knijptangen én een gezellige sfeer worden voorzien.

Voor werkhandschoenen en een alles opmerkend arendsoog moet je zelf zorgen.

• Afspraak: 9 u, voormalige parking Centennial City; Vloedbeemdenstraat 44, Balen.

• Info: an.gijs@gmail.com of 0473/76 11 38.

Zondag 7 april ›› 25-jaar Ecocentrum De Goren • Kom een kijkje nemen aan de stands van Velt, De Gagel, Moof en natuurlijk Natuurpunt Netebronnen. Eco-ateliers en (ploeter)expeditie (4 km) in het Buitengoor. Kom ook het nieuwe Elfenpad (1,5 km) ontdekken. De bosbar en het tuinterras zijn open van 11 tot 17 u.

• Info: ecocentrum@zilvermeer.be of 014/81 66 07.

Zaterdag 30 maart ›› Earth Hour • Wandelingen ‘in ’t doenker’ en sterrenkijken. Organisatie gemeentebestuur Mol, Ecocentrum De Goren, NP Netebronnen en Andromeda. Excursies voor kinderen tot 12j. (met pillicht) en volwassenen (zonder zaklamp)! Inschrijven vóór 28 mrt via e-loket gemeente of bij Kathleen Leynen, 014/33 07 44.

Kom je alleen sterrenkijken: de bosbar met NP-vrijwilligers is open. Iedereen welkom!

• Afspraak: 19.30 u, Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol.

Lente, de zeisen (en de bosmaaiers) liggen weer klaar in onze natuurgebieden! © Frans Emmerechts

Activiteiten MEANDERLAND

Donderdag 11 april ›› Mottige nachten • Eerste van drie workshops nachtvlinderdeterminatie. Benieuwd naar het nachtelijke leven van deze mooie en boeiende insectengroep? Dit is je kans. Theorie en aansluitend praktijk met de lichtbak.

• Wanneer: donderdag 11 april van 19.30 tot 22.30 u; vrijdag 17 mei van 20 u tot omstreeks middernacht; vrijdag 23 augustus van 20 u tot omstreeks middernacht.

• Inschrijven: mail naar vlinderwerkgroep.meanderland@ gmail.com en schrijf €15 over op BE12 2300 5247 4592 met als mededeling: mottige nachten en je naam.

• Plaats: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, Meerhout.

april- juni 2019

| 15

Zondag 28 april ›› Vroege morgenwandeling De Maat • Met ontbijtmogelijkheid in Het Jagershof. We gaan luisteren naar de ochtendzangers met als orkestmeester de nachtegaal. Achteraf kan je mee aanschuiven voor een lekker ontbijt in Het Jagershof vanaf 9 u. Inschrijven voor dit ontbijt aan €12,50 p.p. bij Jos van ’t Jagershof op 014/43 60 73 of bij johan1.vg@hotmail.com of 0477/35 68 39, vóór do 25 april.

• Afspraak: 6.30 u, parking Jagershof, Waterstraat 43, Mol. Zondag 28 april ›› Biodiversiteit Belsbroek en Heide • Met het herstel van duinenlandschap, heide en vennen brachten we heel wat soorten terug naar Bel. Op deze Dag van de Aarde gaan we er met de Bellemannen naar op zoek…

• Afspraak: 14 u, kerk Geel-Bel. Einde ca. 16.30 u.

• Info: verdonckannemie@gmail.com of 0494/99 51 36.

Lente aan de waterkant © Frans Emmerechts

Zondag 14 april ›› Voorjaarsexcursie Cartierheide Eersel • Zoals elk jaar gaan we weer gluren bij de buren juist over de grens. De kokmeeuwen, maar ook de geoorde fuutjes zullen zeker al van de partij zijn op het Pannegoor. Andere verrassingen niet uitgesloten...

• Afspraak: 9 u, parking abdij Postel (carpool). Einde ca. 12 u.

• Info: jaak.wijnants1@telenet.be of 014/31 33 74.

Zaterdag 20 april ›› Totter-Paastocht • Op paaszaterdag kan je aan het bezoekerscentrum starten voor een heuse Totter-Paastocht! Trek je wandelschoenen aan en ontdek enkele nieuwe eier-uitdagingen op ons Totterpad. Kinderen kunnen voor slechts €5 een deelnamekaart kopen. Brengen ze alle uitdagingen tot een goed einde, dan krijgen ze een leuke verrassing op het einde van hun tocht.

• Afspraak: 13 u, Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, Meerhout. Einde is voorzien om 18 u.

• Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50.

Maandag 22 april ›› Paasspeurtocht • Op paasmaandag zijn gezinnen met kinderen weer welkom in De Rammelaars voor de 2de editie van onze paasspeurtocht voor jong en oud mét diverse verrassingen.Vertrekken kan doorlopend tussen 14 en 15.30 u aan Natuur.huis De Rammelaars. Deelname €5 per kind (volwassenen gratis). Na afloop drankjes in het Natuur.huis.

• Laarzen kunnen nuttig zijn bij nat weer.

• Info: veerle@essex.ac.uk of 0470/68 34 47.

Woensdag 24 april ›› ‘Word Totter-Ranger in het Grote Netewoud’ • Start van praktijkcursus voor de kleine natuurgids van 8 tot 12 jaar. De cursus is intussen VOLZET. Schrijf je je graag in voor de wachtlijst? Stuur dan een mailtje naar bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of bel 014/21 34 50.

16 | Meander 2

Zondag 28 april ›› Dotterbloemwandeling De Vennen • De dotterbloem is een van onze mooiste inheemse planten.

Het plantje groeit weelderig aan randen van beken, natte weilanden en moerasgebied. Het mooie beekdallandschap van De Vennen is in die optiek een ideale biotoop. Geniet mee tijdens onze wandeling van 5 km doorheen deze ecologische parel.

• Afspraak: 14 u, FC Cools, Peer Luytendijk, Balen.

• Info: jan.mallants@telenet.be of 014/81 70 09.

Woensdag 1 t.e.m. vrijdag 10 mei ›› Reis Bulgarije • Met reisorganisatie Starling. Volzet!

Woensdag 1 mei ›› Dauwtrappen, natuurwandelingen en bio-ontbijt • Naar jaarlijkse traditie wordt er op 1 mei in De Rammelaars gewandeld vanaf het krieken van de dag met aansluitend een uitgebreid bio-ontbijt met spek-eieren à €9 / kinderen €6.

• Vogelzangtrip met gids om 6 u. Aansluitend ontbijt van 7.30-10 u. Bloemetjes-en bijtjeswandeling met gids om 10 u.

Laarzen mee bij nat weer! De wandelingen zijn gratis. Graag inschrijven voor het bio-ontbijt voor de inkopen.

• Plaats: Natuur.huis De Rammelaars, Dutselaar, Ham. • Info: Frans Hoes, tel. 0472/57 75 15.

Zaterdag 4 mei ›› Ochtendwandeling Belsbroek en Heide • Een verkenning van de natuur… bij nevel… in alle stilte… het heeft zijn charmes… ’t is voor de vroege vogels.

• Afspraak: 6 u, parking Bezoekerscentrum Grote Netewoud (hoek Lil), Meerhout. Einde ca. 9 u.

• Info: filip_debrabandere@telenet.be of 014/30 43 16.

Zondag 5 mei ›› Vroege morgenwandeling Molse Nete • Met ontbijtmogelijkheid en officiële opening van de nieuwe wandelpaden rond het overstromingsmoeras Molderbroek.

Vrije en geleide excursies voor en na de middag. Iedereen welkom aan het PC in Mol-Gompel.

• Info: guy.hannes@skynet.be of 014/31 17 54. Zie ook achtercover van deze Meander.

Activiteitenkalender Zaterdag 11 mei ›› Spaghetti-Avond Team Watermolen!

• Om onze expeditie van Natuurpunt te sponsoren, organiseren we een spaghetti-avond. Kom dus op zaterdag 11 mei heerlijk genieten van spaghetti à volonté! Voor de vegetariërs onder ons is een apart sausje voorzien... en voor Gageleer zorgen we natuurlijk ook.

• Info: in deze Meander bij Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud.

Zaterdag 18 mei ›› Avondexcursie De Maat/Den Diel • Met rugstreeppaddenconcert en intrigerende avondgeluiden in een lange voorjaarsavond. Ga mee op ontdekking!

• Afspraak: 19.30 u, parking Jagershof, Waterstraat 43, Mol. Einde: ca. 23 u.

• Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Zondag 19 mei ›› Dagtocht Grenspark Kempen-Broek • We bezoeken Mariahof-De Luysen en het aangrenzende Stamprooierbroek. Mariahof-De Luysen is een groot vijvergebied en een waar paradijs voor vogels. Stamprooierbroek is het hart van het Kempen~Broek en meteen ook het stilste plekje. Je ontdekt natte moerassen met elzen- en wilgenstruwelen, eikenbossen, weilanden met houtkanten en poelen.

De wandeling is 14 km lang, maar we nemen onze tijd. Picknicken doen we in de natuur, afsluiten in het Natuureducatiecentrum Mariahof in Bree.

• Afspraak: 9 u, parking Boudewijnlaan, Balen (carpoolen naar bestemming).

• Info: tom.schildermans@skynet.be of 0473/66 10 99.

Zaterdag 25 mei ›› Pizza-buffet Team Watermolen!

• Op zaterdag 25 mei zorgt Team Watermolen voor een heus pizza-buffet, vers gemaakt in een steenoven om van te smullen op ons terras. De pizza’s worden standaard belegd met tomatensaus en mozzarella, de overige vier ingrediënten kan je zelf ter plaatse kiezen aan het buffet. Dus niet twijfelen en kom. Steun Team Watermolen.

• Info: in deze Meander bij Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud.

Zondag 26 mei ›› Wandeling Dekshoevevijver • Het biologische leven in natuurlijk water is enorm… van onooglijk kleine beestjes tot vraatzuchtige kevers. Ronny en Marleen laten het jou allemaal ontdekken.

• Afspraak: 14 u, parking Dekshoevevijver, Fransebaan, Geel.

Einde ca. 14.30 u.

• Info: ronny.vos42@telenet.be of 0498/94 62 72.

Zondag 26 mei ›› Knutselhazentijd • Knutselnamiddag voor kinderen van 6 tot 12 jaar. 14-17 u.

Natuur.huis De Rammelaars in Ham. Deelname €4, drankje en koekje inbegrepen.

• Info:goedele.reijniers@gmail.com.

Zondag 2 juni ›› Orchideeënwandeling Neerhelst • De brede orchis is misschien al uitgebloeid, maar gevlekte orchissen staan er weer. Kom jij ze mee ontdekken?

• Afspraak: 14 u, Larumsebrugweg aan kanaal in Geel. Einde ca. 16.30 u.

• Info: leon.dille@telenet.be of 0498/18 67 46.

Zondag 2 juni ›› Dag van de Boerennatuur • We fietsen rustig langs enkele landbouwbedrijven waar boerenzwaluwen nog welkom zijn en belanden dan bij Joris van Kluterhof. Hij toont het drijven van schapen en de hoeveproducten die voortkomen uit het houden van schaapskudden.

• Afspraak: 14 u voor stadhuis Geel.

• Info: marc.verachtert@skynet.be of 0475 23 39 34.

Lente, veldparelmoervlinder op echte koekoeksbloem © Frans Emmerechts

april- juni 2019

| 17

Lente, ga met onze natuurgidsen op stap! © Frans Emmerechts

Zondag 2 juni ›› Open tuin en Kunst aan het Water • In het centrum van Dessel achter de Alfons Smet Residenties vind je natuurtuin Den Hof. Iedereen kan hier kennismaken met een prachtig stukje nieuwe natuur en tegelijk de kunstenaars met hun werk bewonderen. NP-Netebronnen zal hier samen met Den Bunt staan met een infostand met proeverijen. Iedereen welkom.

• Info: anncassier@hotmail.com.

Zondag 9 juni ›› Vroege zomerexcursie Buitengoor met bosbar • Kom mee de unieke flora en fauna bewonderen van dit waardevolle natuurgebied. Laarzen zeker mee! De bosbar met NP-vrijwilligers is open van 11 tot 17 u. Je kan vooraf al komen picknicken op het terras en na de excursie is er nog tijd om rustig een drankje te nuttigen. Iedereen welkom!

• Afspraak: 13.30 u, Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Info: andre.vanhoof@telenet.be of 0468/25 18 09.

Zondag 16 juni ›› Dagexcursie met Libellenvereniging Vlaanderen • In De Maat/Verkallen en Den Diel. Picknick/soep e.a. hap onder de middag mogelijk in Het Jagershof.

• Afspraak: 9.30 u, parking Jagershof, Waterstraat 43, Mol voor een bezoek aan de Maat/Verkallen, en 14 u, parking Den Diel (juist ten NO van de baileybruggen/Sas3) voor een bezoek aan Den Diel. Laarzen en insectennet kunnen nuttig zijn!

• Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60; petervanderschoot@telenet.be of 0476/09 50 61.

Zondag 16 juni ›› Landschaps- en kruidenwandeling Grote Netewoud • Wat kunnen we verwachten van een wandeling in het Grote Netewoud? Wat is dat Grote Netewoud (en wat willen wij dat het wordt)? En met Mirella gaan we op zoek naar de kruiden…

• Afspraak: 14 u, parking Bezoekerscentrum Grote Netewoud (hoek Lil), Meerhout. Einde ca. 16.30 u.

• Info: luc.van.den.bergh@telenet.be of 0499/63 20 07.

18 | Meander 2

Vrijdag 21 juni ›› Expeditie Natuurpunt - Steun team Watermolen!

• Naar aanleiding van de start van Expeditie Natuurpunt, is het bezoekerscentrum extra open van 18 tot 23 u. Kom gezellig genieten van een drankje op ons terras aan de vistrap en kom de deelnemers aan de expeditie alvast veel succes wensen.

• Plaats: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8 in Meerhout.

• Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50.

Zondag 23 juni ›› Knutselhazentijd • Knutselnamiddag voor kinderen van 6 tot 12 jaar. 14-17 u.

Natuur.huis De Rammelaars in Ham. Deelname €4, drankje en koekje inbegrepen.

• Info:goedele.reijniers@gmail.com.

Zaterdag 29 juni ›› Zwerfvuilopruimactie Zammelsbroek • Afspraak: 9 u, parking kerk Geel-Oosterlo.

• Info: dirk.deschutter@hotmail.com of 0478/64 19 40.

Zaterdag 29 juni ›› Avondwandeling De Most/Keiheuvel • Bij valavond wandelen we doorheen de unieke landduinen en andere biotopen van de Keiheuvel en De Most. We gaan op zoek naar de mysterieuze nachtzwaluw, die pas actief wordt als de schemering invalt en voorkomt in een landschap met open zandige plekken en bosranden. De Keiheuvel is één van die zeldzame plekken.

• Afspraak: 20 u, parking oud zwembad Balen-Wezel (begin Kapelstraat).

• Info: rudi.rademaekers@telenet.be of 0473/97 80 04.

Speenkruid © Frans Emmerechts

GEEL BLOEMENTAPIJT

kondigt start lente aan Het lengen van de dagen en de toename van de sterkte van het zonlicht zorgden er de voorbije weken voor dat de sluimerende winterblues langzamerhand plaats ruimde voor frisse lentekriebels.

Toch is de lente voor veel mensen slechts echt in het land vanaf het moment dat Moeder Natuur haar eerste fleurige kunststukjes tentoonspreidt: de bloementapijten van de voorjaarsbloeiers.

tegen aambeien, in de volksmond ook wel speen genoemd. Om in de lentesfeer te blijven zullen we vooral het beeld van de fopspenen vasthouden, want precies als het speenkruid en de lente staan ook die symbool voor de start van nieuw leven.

Speenkruid

Wil je jouw lentegevoel ook aanwakkeren met een bezoekje aan het geelgroene spektakel van het florerende speenkruid?

Op 24 maart kan je terecht in het Griesbroek voor een gegidste wandeling (5 km) van Natuurpunt Balen-Nete. Laarzen zijn wel opportuun omdat er het hele jaar door hoge waterstanden kunnen zijn na periodes van regen.

Al plannen? Geen nood... op 28 april trekken we ook nog door De Vennen om er ons te vergapen aan één van de andere fraaie voorjaarsbloeiers: de dotterbloem.

Meer info in de activiteitenkalender van deze en vorige Meander en op de website en de Facebookpagina van Natuurpunt Balen-Nete.

Een van de eerste die zijn kleurrijke kopje boven de grond uitsteekt is het speenkruid (Ficaria Verna). Met zijn goudgele, stervormige bloemen is hij al vroeg in het voorjaar - letterlijk en figuurlijk - de ster van het loofbos. Het speenkruid gooit al zo vroeg zijn troeven op tafel omdat de levenscyclus van het plantje zich grotendeels afspeelt op het moment dat de hogere lagen in het bos nog in volle rust zijn. De meeste bomen en struiken zijn dan nog kaal waardoor de eerste zonneen warmtestralen vlot de bodem van het bos bereiken waar het speenkruid ze dankbaar absorbeert.

Speenkruid groeit voornamelijk op vochtige, schaduwrijke en vruchtbare grond en is algemeen verspreid over heel Europa. Het plantje dankt die aanwezigheid voornamelijk aan de broedknolletjes in de oksels van de hartvormige bladeren.

Die blijven rustig in de grond zitten als de plant rond eind mei is uitgebloeid om dan in het volgende voorjaar voor een explosie aan uitlopers te zorgen.

De specifieke vorm van die vlijtige knollen ligt wellicht ook aan de basis van de benaming van de plant. De contouren lijken namelijk wat op kleine (fop)speentjes. Maar er zijn er ook berichten waarin de naam toegeschreven wordt aan de geneeskrachtige werking van het plantje

Lentesfeer in Balen

Jurgen Sophie

april- juni 2019

| 19

Mooie natuurwaarnemingen

Berkenwintervlinder Midden november namen we, aan de rand van zandput Rauw, deze berkenwintervlinder waar die op een berkenstam zat te zonnen. Hij is zeer zeldzaam en werd in Vlaanderen voor het eerst opgemerkt in 1998 in Limburg. In de Reuselse Moeren en op de Cartierheide werd al een populatie van berkenwintervlinders opgemerkt in een vergelijkbaar biotoop.

RenĂŠ Ducastel en Mirella Bruynseels

Sperwer Rond Kerstmis kwam deze gast even in mijn tuin in Geel. Hij was op zoek naar een lekker hapje, denk ik. Hij ging gewoon op ons voederbakje zitten en daarna op de haag.

Rogier Tormans

Kuifmeesjes Grote bonte specht Hierbij een foto genomen tijdens de kerstvakantie, thuis in onze tuin in Mol-Wezel: een specht die op een paar minuten tijd de hele zak nootjes versnipperde!

Walter Dockx

20 | Meander 2

Altijd geweldig als deze prachtige kuifmeesjes een bezoekje brengen aan je voedertafel. De foto is van even geleden toen ik het geluk had om ze door het keukenraam te kunnen fotograferen. Al een tijdje heb ik ze hier in het centrum van Geel niet gezien. Ben wel nog altijd in blijde verwachting!

Koen Kauwenberghs

Beverdam Half november, tijdens een laatste verkenningsronde voor de boomplantactie, ontdekten we een pracht van een beverdam in De Vennen. De eerst gekende waarneming van een dam in Meanderland!

Jan Mallants

Kleine zilverreiger

Natuurlijke tuinvijver

Op 2 januari keek ik thuis toevallig door het raam en zag ik bij de overburen een kleine zilverreiger op de afsluiting zitten. Wel straf zo dicht tegen de grote baan hier. Snel wat foto’s getrokken door de ruit heen. De zeldzame reiger (Vlaamse Rode Lijst) liet zich ’s anderendaags in de namiddag ook zien aan de vijver bij het Bezoekerscentrum Grote Netewoud. Later nog op andere plaatsen in Meerhout. Een leuke waarneming!

Op bijgaande foto een larve van een watersalamander, welke soort konden ze bij Waarnemingen.be niet zeggen. De foto is in mijn eigen tuinvijver genomen. In dezelfde tuinvijver huist ook de zeldzame kamsalamander (Waarnemingen.be keurde die waarneming in mei 2018 goed). Helaas heb ik daar alleen een foto van die niet kwalitatief is. Maar het kan dus… een siertuin met plek voor natuur. Ik ben er alleszins dik tevreden mee.

Jan Mangelschots

Roger Geens

april- juni 2019

| 21

Gele trilzwam Deze voormiddag, 27 december, in het Griesbroek in Balen een mooie gele trilzwam gezien. Trillen deed hij echter niet want hij was nog bevroren. Het was -1°C.

Canadapopulier

Fons Lommelen

In de lente (maart) zijn Canadapopulieren gemakkelijk te herkennen aan de bloeiwijzen: hangende katjes die nog voor het uitlopen van het blad verschijnen. De mannelijke katjes zijn bovendien nog roodpaars van kleur. Vanaf april zijn ze ook nog te herkennen aan de driehoekige vorm van het hartvormige blad.

De foto’s zijn gemaakt in De Maat in Mol.

Karel Verbruggen

Bruine rat Wie zijn tuinvogels te lang blijft voederen in het voorjaar krijgt ook wel eens andere gegadigden te zien die een graantje dat blijft liggen willen meepikken. Zoals hier vorig jaar: een bruine rat aan het Bezoekerscentrum Grote Netewoud in Meerhout.

Alex Huybrechts

Oproep!

Voor deze rubriek roepen we al onze lezers op om actief mee te werken. Zag u zelf iets moois of speciaals in de natuur in onze regio of in gebieden waar onze afdelingen of werkgroepen op uitstap gaan, laat het ons weten.

Bedoeling is om ons tijdschrift nog meer een tijdschrift van alle leden te laten zijn.

Zwarte specht Tijdens een ochtendwandeling op de Belse heide was er iemand duidelijk al goed wakker. De houtsplinters vlogen in het rond.

Prachtig om te zien hoe zijn rode kruin de ochtendzon reflecteert.

Arne Vermeulen

22 | Meander 2

Stuur je interessante waarneming naar frans.emmerechts@gmail.com en normaal verschijnt ze dan wel in de volgende Meander!

I

n 2014 werd te Geel-Bel een niet gekende groeiplaats van dennenwolfsklauw ontdekt, een heel bijzondere vondst. Het gaat om een open, vochtige plaats met oude zeedennen en veel mossen en korstmossen.

Het plantje lijkt op een takje van een naaldboom en groeit onder dennen, de naam is dubbel en dik verdiend.

Eerst evolueerden de plantjes goed met zelfs kleine kiemplanten die via ondergrondse uitlopers uitgroeiden. Er stonden ook rijpe sporenaren op enkele takken.

Helaas hebben we nu geen prettig nieuws. De zomer van 2018 bracht een lange periode van extreme droogte en hitte met zich mee. Wolfsklauwen, en dennenwolfsklauw in het bijzonder, staan bekend om daar weinig tegen bestand te zijn. Eind augustus zag de groeiplaats in Geel-Bel er verdord en verdroogd uit.

Dat was behoorlijk schrikken: de droogte had de plant duidelijk erg geraakt. Alle bovengrondse delen en de ondergrondse uitlopers waren verdord. Op enkele takjes stond nog een enigszins groene groeiknop van waaruit de plant mogelijk opnieuw kon uitschieten als het wat vochtiger werd. Begin november waren al deze toppen volledig afgestorven. We vrezen dat deze groeiplaats de buitengewone omstandigheden van afgelopen zomer niet heeft overleefd.

Afhankelijk van de standplaats en omgevingscondities hebben sommige groeiplaatsen anders gereageerd op de gevolgen van de voorbije zomer. In de Hoge Venen zag de groeiplaats van de dennenwolfsklauw er nog fris groen uit.

De bodem is daar permanent vochtig door het ‘sponseffect’ van de Hoge Venen. De plaats is altijd voldoende vochtig

Dennenwolfsklauw © René Ducastel

Is er nog hoop voor de DENNENWOLFSKLAUW te Geel-Bel? gebleven tijdens de zomer. De zandgrond op de groeiplaats in Geel zal sneller drooggevallen zijn. Een andere soort uit dezelfde familie, de grote wolfsklauw, heeft goed standgehouden op De Maat.

Maar misschien is er nog hoop. Mogelijk zijn er wel sporen in de grond, die na een lange kiemingsperiode nog uitkomen.

De kieming van wolfsklauwen kan lang duren. Bij de dennenwolfsklauw moeten de sporen zo’n zes maanden tot zelfs drie jaar onder de grond zitten en een associatie aangaan met een schimmel voor ze tot kieming komen. Omdat er toch al fertiele sporenaren op de plant stonden, zou dat in de toekomt wel nog kunnen gebeuren.

Annelies Jacobs Mirella Bruynseels René Ducastel

april- juni 2019

| 23

IJverige planters © Jan Mallants

BOOMPLANTACTIE

De Vennen

Zaterdag 17 november 2018 stond al een tijd met stip aangeduid in onze agenda’s. Dankzij een gulle sponsoring van het bedrijf ERIKS uit Mol mochten we in natuurgebied De Vennen namelijk een braakliggend perceel met een oppervlakte van één hectare gaan beplanten. Naast het occasioneel aanplanten van wat boompjes hier en daar was het meteen de eerste grote plantactie in ons gebied. Ons beheerteam liet alvast niets aan het toeval over om alles tot in de puntjes te regelen. De aanplanting paste namelijk binnen onze algemene visie om ten zuiden van de Grote Nete te streven naar een bebossingsgraad minstens 75%.

24 | Meander 2

Inlandse en streekeigen bomen Na advies van onze professionele boomkenners werd besloten om 1.500 inlandse en streekeigen bomen aan te planten: • 400x zomereik; • 250x zwarte els; • 300x gewone vogelkers; • 100x Gelderse roos; • 100x vlier; • 175x lijsterbes; • 175x sporkehout.

De bomen zouden aangeplant worden in groepen van 10, 20 of 30 stuks op basis van drogere of nattere delen van het perceel, zon- of schaduwzijde enz. Als experiment gingen we ook een twintigtal zaailingen van de wilde peer mee aanplanten. Die waren afkomstig van zaden die enkele jaren voordien werd gevonden langs de Grote Nete, niet ver van de Topmolen in Balen.

Randactiviteiten De week voor de aanplantactie werd het perceel grondig gemaaid en werden er 1.500 gaten geboord door de professionele ploeg van De Maat. Omdat er toevallig nog een oud gemetseld hok op het plantperceel stond besloten we om die bouwval mee om te toveren tot een kleine ruimte waar foto’s van het gebied werden getoond. We gaven er ook uitleg over de nieuwe bomen en er was een kleine tentoonstelling over het reilen en zeilen van onze werkploeg.

Ook toevallige ontdekkingen kwamen ter sprake, zoals het grote hoornaarsnest dat in de uilenbak was uitgebouwd. Het beheerteam had het hele gebeuren bijzonder goed voorbereid en dankzij de

Team De Vennen © Jan Mallants

uitstekende hulp van Aloïs als leverancier van allerlei didactisch materiaal werd het een kleurrijke bedoening.

De dag van de actie werd een groot succes. Het bedrijf ERIKS had zelf ook reclamegemaakt rond de aanplanting en op de dag zelf kwamen talrijke werknemers – wel of niet vergezeld van vrouw en kinderen - hun boompje planten. Er waren jonge gasten die niet van ophouden wisten. Naast het aanplanten van de boompjes konden liefhebbers zowel in de voor- als in de namiddag ook nog een kleine, begeleide wandeling maken. We hadden het wandelpad extra bewegwijzerd waardoor het voornamelijk langs de uitgevoerde werken binnen het vorige en huidige LIFE-project liep. In functie van de grote wandelweg door het Grote

Netewoud werd er ook een wandelpad voorzien doorheen het ‘ERIKSBOS’ waardoor er, naast de mooie herinneringsteen van Herman, nog een mooi aandenken aan deze actie vast blijft kleven. Uiteraard was er ook gezorgd voor versnaperingen.

De drankjes gingen vlotjes over de toonbank en de soep en de pannenkoeken werden gretig verorberd.

Betere toekomst Als kers op de taart ontdekten we toevallig tijdens een laatste verkenningsronde voor de boomplantactie ook nog een pracht van een beverdam. Een duidelijk bewijs van wat we al maanden hadden vermoed: de bever is terug in De Vennen!

Tijdens het schrijven van dit artikel protesteren duizenden scholieren om hun onrust en frustraties duidelijk te maken over het uitblijven van concrete maatregelen tegen de verdere verslechtering van ons klimaat. Voor mezelf en het niet zo jonge beheerteam is het misschien moeilijk om uit onze comfortzone te komen maar met een actie als deze plantdag droegen we toch onze kleine steen bij om het leefmilieu te beschermen in onze onmiddellijke buurt. Wat we zeker niet mogen doen is de jeugd haar recht ontnemen om te strijden voor een hoop op een betere toekomst.

Jan Mallants De bever is terug in De Vennen © Jan Mallants

april- juni 2019

| 25

Trektelpost Kristallijn Maatheide

Meanderlanders bezoeken de trektelpost op Maatheide © Frans Emmerechts

De vogeltrek is een jaarlijks fenomeen dat de mens al eeuwenlang boeit. Op veel plaatsen tellen vrijwilligers in de trekperiode de vogels die overvliegen. Van ‘s morgens vroeg tot ‘s middags worden alle overvliegende vogels genoteerd. De waarnemers voeren de resultaten in op www.trektellen.nl. De telgegevens worden gebruikt om trekpatronen of bijzondere gebeurtenissen (invasie, reactie op weer) bij vogels te documenteren, maar ook om bijvoorbeeld aanvaringen tussen vogels en vliegtuigen te vermijden.

Vlakbij onze regio, op Maatheide in Lommel, bevindt zich een belangrijke trektelpost. Hij ontstond in 2007 door het samenvoegen van twee andere: die van De Maai te Lommel-Kolonie en die van ‘t Kristallijn, op de grens van Mol en Lommel. Leden van Meanderland zijn er vaste tellers, vele anderen brachten er een bezoek tijdens een vogelcursus, georganiseerd door Natuurpunt Netebronnen samen met Natuurpunt CVN. Toon Jansen De stuwende kracht op Maatheide was Toon Jansen. Hij overleed plots op 19 november 2018, tijdens een uitstap in Zeeland met zijn vrienden van de telpost.

Tijdens de begrafenisplechtigheid las Lex

26 | Meander 2

Peeters een tekst voor, waaruit we even citeren: ‘Samen met Toon beleefden we prachtige tijden. Bij een tropische 35 graden, of tot boven de enkels in de sneeuw, terwijl een gure wind en levend zand ons om de

oren sloegen, alle weertypes hebben we meegemaakt. En we vonden het op die vlakte allemaal even prachtig. Werd het even te bar, dan trokken we ons terug in de keet en maakten het daar gezellig. Toon had er het hoogste woord.

In al die jaren zagen 5½ miljoen trekvogels onze Toon staan, turend door verrekijker of telescoop, met zijn brilleke bengelend aan één oor. Op zijn beurt zag hij 250 vogelsoorten over zich heentrekken. En dat is veel… heel veel!’ …

‘De najaarstrek is voorbij. Toon heeft de vogels uitgezwaaid en is daarna zelf vertrokken.

De vogeltrek over Lommel zal nooit meer hetzelfde zijn. Toch niet voor zijn vrienden op Maatheide. De telpost zonder Toon, we kunnen het ons niet voorstellen.’

Als eerbetoon aan Toon publiceren we hier een uittreksel uit zijn laatste jaarverslag.

Jef Sas, Lex Peeters

Totalen Kristallijn Maatheide 2018 • • • •

Aantal getelde soorten: 141 Aantal getelde vogels in het voorjaar: 73.548 Aantal getelde vogels in het najaar: 462.355 Totaal getelde vogels in 2018: 535. 903

Aalscholver 5363 Appelvink 246 barmsijs spec.

651 Beflijster 35 Bergeend 49 Blauwe Kiekendief 23 Blauwe Reiger 257 Boerenzwaluw 10766 Bontbekplevier 2 Bonte Strandloper 1 Boomleeuwerik 753 Boompieper 1009 Boomvalk 26 Braamsluiper 1 Brandgans 3 Bruine Kiekendief 50 Buidelmees 1 Buizerd 1338 Casarca 1 Drieteenstrandloper 3 Duinpieper 12 Dwergmeeuw 2 eend spec.

11 Ekster 148 Europese Kanarie 1

Fuut 8 Gaai 16 gans spec.

860 Geelgors 74 Geelpootmeeuw 4 Gekraagde Roodstaart 39 Gele Kwikstaart 964 Gierzwaluw 548 Goudhaan 2 Goudplevier 17 Goudvink 19 Grasmus 13 Graspieper 9839 Grauwe Gans 572 Grauwe Klauwier 1 Grauwe Vliegenvanger 2 Grauwe/Steppekiekendief 1 Groenling 82 Groenpootruiter 11 Grote Bonte Specht 63 Grote Canadese Gans 24 Grote Gele Kwikstaart 113 Grote Lijster 215 Grote meeuw spec. 26

Grote Zaagbek 2 Grote Zee-eend 1 Grote Zilverreiger 144 Heggenmus 538 Holenduif 1030 Houtduif 270061 Huiszwaluw 384 Kauw 890 Keep 7058 Kemphaan 1 Kievit 7878 Klapekster 3 Kleine Bonte specht 3 Kleine Mantelmeeuw 903 Kleine Plevier 10 Kleine Zilverreiger 1 Kluut 6 Kneu 4318 Knobbelzwaan 28 Koekoek 5 Kokmeeuw 3464 Kolgans 1069 Koolmees 52 Koperwiek 7061 Kraanvogel 1731 Krakeend 3 Kramsvogel 7159 Kruisbek 20 Lepelaar 62 Merel 237 Nijlgans 30

Noordse Kwikstaart 32 Oeverloper 16 Oeverzwaluw 239 Ooievaar 139 Ortolaan 2 Paapje 17 Pijlstaart 95 Pimpelmees 259 Putter 101 Raaf 9 Ransuil 1 Regenwulp 6 Rietgors 3172 Ringmus 151 Rode Wouw 78 Roek 694 Roodborst 6 Roodborsttapuit 10 Roodpootvalk 2 Scholekster 41 Sijs 1061 Slechtvalk 4 Slobeend 41 Smelleken 21 Sperwer 524 Spreeuw 36883 Staartmees 73 Stormmeeuw 94 Tafeleend 6 Tapuit 67 Tjiftjaf 6

Tjiftjaf/Fitis 12 Toendrarietgans 1047 Torenvalk 100 Tureluur 2 Turkse Tortel 49 Veldleeuwerik 14556 Vink 119334 Vink/Keep 60 Visarend 18 Visdief 5 Waterpieper 16 Watersnip 5 Wespendief 118 Wilde Eend 35 Wintertaling 9 Witgat 5 Witte Kwikstaart 1671 Wulp 17 Zanglijster 6157 Zilvermeeuw 76 Zilverplevier 3 Zwarte Kraai 299 Zwarte Mees 8 Zwarte Ooievaar 1 Zwarte Roodstaart 5 Zwarte specht 4 Zwarte Stern 2 Zwarte Wouw 6 Zwartkop 12 Zwartkopmeeuw 4

Toon Jansen © Lex Peeters

april- juni 2019

| 27

Klein hoefblad, het eerste zonnetje A

ls de dagen lengen, kijken we alweer reikhalzend uit naar de eerste bloemen, de sneeuwklokjes en krokussen in de tuin en in de natuur de felgele zonnetjes van het klein hoefblad.

Al vroeg in het voorjaar, begin maart, verschijnen de bloempjes van klein hoefblad. Deze stralende zonnetjes vallen des te meer op omdat er nog geen bladeren aanzitten. Deze verschijnen pas als de bloempjes uitgebloeid zijn. Zolang zitten ze als een opgevouwen rozet aan de voet van de stengel, op de wortel. De stengel is wel omgeven door korte groene of rode schubjes. Tegen de tijd dat de pluizenbol met de zaden zich vormt, ontvouwen zich ook de hoefvormige bladeren. Intussen zijn we al begin mei. De bladeren kunnen wel tot 20 à 30 cm in diameter groot worden. In het begin zijn ze bedekt met een spinragachtige beharing, maar deze slijt algauw af. Aan de onderkant blijft het blad wel witviltig.

De bloemen van klein hoefblad produceren veel nectar; ze worden drukbezocht door vroege vlinders en bijen.

Klein hoefblad is een pioniersplant.

Dit wil zeggen dat hij verschijnt op pas

28 | Meander 2

Klein hoefblad © René Ducastel

omgewerkt terrein. Hij verkiest een zuurstof doorlatende, vochthoudende lemige bodem. Op zeer voedselarme gronden komt hij niet voor. We vinden hem wel in de duinen, maar alleen daar waar door infiltratie voedingsstoffen worden aangevoerd. Ook stortplaatsen van puin en steengruis zijn geliefd terrein en zelfs in vervuilde industriegebieden houdt hij goed stand. Hij neemt zonder problemen zware metalen op zoals lood en zink.

Eenmaal klein hoefblad zich heeft gevestigd, breidt hij snel uit via uitlopers.

Daarom wordt hij ook aanzien als een gevreesd akkeronkruid. Uit elk stukje wortelstok dat in het veld blijft zitten, kan weer een nieuw plantje groeien.

In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden is klein hoefblad niet verwant met groot hoefblad. De bladeren vertonen enige gelijkenis; beide zijn hart- tot hoefvormig, maar in hun bloeiwijze lijken ze helemaal niet op elkaar.

In het verleden was klein hoefblad een veel gebruikt kruid tegen allerlei kwalen.

In de volksgeneeskunde was het een gekend middel tegen hoest. Hieraan dankt het ook zijn wetenschappelijke naam Tussilago, wat hoest verdrijvend betekent.

Het bevat slijmstoffen die verzachtend werken op de slijmvliezen. Taaie, vastzittende slijmen kunnen gemakkelijker worden opgehoest na het drinken van thee van klein hoefblad. Vroeger werd gedroogd blad ook gerookt als pijptabak, wat hielp bij bronchitis of astma. Vers blad werd gekneusd en als kompres gebruikt bij zweren en wondjes.

De reputatie van klein hoefblad als geneeskrachtig kruid heeft echter een serieuze knauw gekregen omdat het ook pyrrolizidine alkaloïden bevat. Deze zouden schadelijk zijn voor de lever.

Sinds 1997 staat klein hoefblad op lijst 1 van planten die niet gebruikt mogen worden als voedingsmiddel. Deze lijst is opgesteld door het ministerie van volksgezondheid.

Afgezien hiervan zou het ook niet zo’n goed idee zijn om klein hoefblad in het wild te gaan plukken, omdat hij zware metalen kan bevatten. Tegenwoordig wordt een variëteit gekweekt die geen pyrrolizidine alkaloïden bevat. Misschien wordt klein hoefblad zo toch nog in eer hersteld als geneeskrachtig kruid.

Mirella Bruynseels

Heksenbezem of maretak?

E

en tijd geleden wandelden we met de vrijwilligers van het Bezoekerscentrum Grote Netewoud in groep door de natuur van Geel-Bel, en de week daarna bezochten we het bezoekerscentrum-met-bijhorende-natuur op het Domein Kiewit in Hasselt. Telkens werden we op zeker moment geconfronteerd met een opvallend dichtere structuur in het silhouet van een boom. Het leken wel vogelnesten, maar dat waren ze niet.

In Bel troffen we, dicht bij het Torfven, een heksenbezem aan in een grove den. Een vorm van woekering, waarbij zich uit een groeitop een grote hoeveelheid groeitoppen ontwikkelt. De ziekte komt bij meerdere plantensoorten voor en kan veroorzaakt worden door verschillende organismen. Meestal zijn dat mycoplasma’s (bacteriën zonder celwand), soms schimmels. Vroeger dachten de mensen dat heksen ermee te maken hadden: ‘In de vroege ochtend, het was al bijna licht, kwam een heks op haar bezem teruggevlogen van een heksensabbat. Ze was aan de late kant want ze was wat blijven napraten. En toen was het te laat! De eerste lichtstraal raakte de heksenbezem. Die kon daardoor niet meer vliegen en bleef in de boom hangen. En de heks? Die moest te voet naar huis’. Een mooie verklaring voor de ‘bezem’ in de boom. Vanuit de verte lijkt hij op een vogelnest of op een maretak, maar het gaat dus om vergroeiingen van de boom zelf.

Op het Domein Kiewit in Hasselt zagen we maretakken in een Canadapopulier. Maretakken zijn groenblijvende planten uit de sandelhoutfamilie. Ze leven op bomen. Het zijn halfparasieten: voor water en zouten zijn ze afhankelijk van hun gastheer. De maretak wordt ook vogellijm of mistel genoemd, of met de Engelse naam mistletoe aangeduid. In België komt hij alleen in het oosten van het land voor. De witte, besachtige vruchten worden door vogels verspreid. Ze worden genuttigd in de oksel van een boomtak, het zaad blijft liggen en ontkiemt. De wortel groeit in de boom. Zaden worden niet verteerd en hebben een kleverige laag, daarom de naam vogellijm.

Maretakken in Canadapopulier © Frans Emmerechts

Frans Emmerechts

Heksenbezem in grove den © Frans Emmerechts

april- juni 2019

| 29

DATA ons vertellen over WATER en PLANTEN in DE RAMMELAARS Wat

Moerasviooltje © Walter Siegmund

Het natuurgebied De Rammelaars is een valleidepressie van de Luikse Beek – Kleine Beek – Gerhoeveweideloop met van nature een hoge grondwatertafel en veenbodem. De bodemkaart (1972) kleurt het centrum van De Rammelaars in als veengrond. Op de Ferraris-kaart (1776) is het gebied aangeduid als grotendeels kleine percelen weiland (hooilanden), omgeven met hagen en houtkanten, en moeras in het oostelijk deel naast de Luikse Beek.

Ontwatering De laatste decennia is het gebied echter onderhevig aan droogte door waterontginning. Het gebied ligt naast de grondwaterwinning van Balen. Pidpa pompt er op minder dan 1 km van De Rammelaars sinds 1983 grondwater op uit de formatie van Diest, via 11 putten met een diepte tussen 70 en 145 meter. De waterwinning heeft een vergunde capaciteit van 20.000 m² per dag of 6.250.000 m² per jaar.

Een resultaat is dat de druk op het kwelwater vermindert met nefast gevolg voor de kwetsbare flora. Ter remediëring hevelt Pidpa kanaalwater naar de Gerhoevenweideloop die dwars door De Rammelaars loopt. Vervolgens voert een pomp van Natuurpunt water naar de vijver bij het Natuur.huis om de druk op kwelwater te behouden. De redenering is dat vanuit de vijver water infiltreert in

30 | Meander 2

het gebied en dat er zo meer druk op het kwelwater komt. Omdat het water uit het kanaal ecologisch niet aansluit op de gewenste waterkwaliteit voor De Rammelaars – het is té voedsel- en kalkrijk – wordt het eerst in de vijver gebracht, waarna het de lokale grondwaterbel kan aanvullen. Toch kompenseert dit de verdroging blijkbaar niet.

Verdere ontwatering is mogelijk ook het gevolg van een uitdieping van plaatselijke beken die De Rammelaars omzomen, dikwijls tot 1,50 m diep, vb. de Oversteense Loop en Hoenderbeek.

Twee bronnen van informatie geven een beeld van de veranderingen die de laatste decennia hebben plaatsgevonden op het vlak van vegetatie en plantendiversiteit.

Monitoring van vegetatie op permanente kwadraten Enerzijds wordt de evolutie van het grondwaterpeil opgevolgd door een onafhankelijk studiebureau aangesteld door Pidpa, waarbij twee peilloggers sinds 2006 continu het grondwaterpeil meten: punten RAMP001X (perceel A694A) en RAMP002X (perceel A660) op kaart 1.

Helaas zijn hierbij geen vergelijkbare gegevens beschikbaar voor het grondwaterpeil voor de start van de waterwinning in 1983. In 2015 plaatste de beheerploeg van De Rammelaars nog acht extra peilbuizen bij, die tweewekelijks gemeten worden (kaart 1). Data hiervan worden doorgestuurd naar Watina.

Op twee permanente kwadraten van respectievelijk 84 m² en 100 m², uitgezet rond elk van de peilbuizen, wordt de invloed op de vegetatie opgevolgd door een jaarlijkse inventarisatie van de vegetatie in de kwadraten. Dit toont dat vegetatiewijzigingen opgetreden zijn sinds 2006 (LandMax 2017). In 2006 was de vegetatie in beide kwadraten kleine zegge-veldrusvegetatie, verbond van zwarte zegge (laag zuurveen).

In perceel A660A is er over de periode 2006-2016 een afname in de bedekking

van moerasstruisgras waar te nemen, is egelboterbloem verdwenen en is de bedekking van waterpeper en liesgras toegenomen. De bedekking met pitrus is hoog. De vegetatie is geëvolueerd naar een rompgemeenschap van pitrus binnen de kleine zegge-veldrusvegetatie.

Orthofosfaat zorgt wellicht voor verruiging. Uitdroging in de zomer (door waterwinning) is een mogelijke bron van beschikbaar fosfor. Andere mogelijke redenen zijn de aanwezigheid van grazers (twee konikpaarden in een begrazingsblok van 20 ha) of de invloed van het fosfaatrijke kanaalwater dat in de vijver wordt gepompt.

In perceel A694B is de vegetatie tussen 2006 en 2016 geëvolueerd naar een rompgemeenschap van moerasstruisgras en zompzegge binnen de kleine zeggeveldrusvegetatie, maar met ongunstige staat van instandhouding wat betreft het aantal sleutelsoorten, de totale bedekking van sleutel- en overige soorten, en verstoring (LandMax 2017). De abundantie van moerasstruisgras is gedaald en veenpluis is verdwenen, mogelijk als gevolg van de aanvoer van basenrijk kanaalwater. Hennegras is verdwenen, veldrus is sterk uitgebreid, maar de bedekking met wateraardbei is stabiel gebleven.

Bloem van adderwortel © Dominicus Johannes Bergsma

Waarnemingen.be Data ingediend in Waarnemingen.be vormen een tweede belangrijke bron van informatie. Tien jaar van veldwaarnemingen (2008-2018) door vele vrijwliggers in De Rammelaars zijn hierin verzameld, o.a. ook jaarlijkse inventarisaties van bepaalde percelen uitgevoerd door de Ecologische Werkgroep Meanderland tussen 2010 en 2017. Maar ook vroegere waarnemingen uit de literatuur zijn opgenomen in Waarnemingen.be, afkomstig van Florabank Flo.wer (Brosens et al 2012).

Deze data gaan terug tot 1972 en geven dus een overzicht van de planten aanwezig in De Rammelaars vóór het begin van de waterwinning (Tabel 1).

Deze data tonen aan dat 22 plantensoorten niet meer zijn waargenomen in het gebied sinds 1972. Vele hiervan zijn waterminnende soorten zoals adderwortel, blaaszegge, draadrus, grote waterranonkel, kruipwilg, moerasviooltje en trosdravik. Deze planten zijn vermoedelijk verdwenen uit het gebied door de waterwinning die begon in 1983. Waterviolier daarentegen werd in 2018 toch weer waargenomen in De Rammelaars.

Referenties • Brosens D, Van Landuyt W, Vanhecke L (2012) Florabank1: a grid-based database on vascular plant distribution in the northern part of Belgium (Flanders and the Brussels Capital region). PhytoKeys 12: 59-67. https://doi.org/10.3897/ phytokeys.12.2849.

• LandMax (2017). Monitoringsrapport Waterwinning Balen-Kanaal werkjaar 2016.

• Waarnemingen.be (http://waarnemingen.be).

Veerle Van den Eynden Kaartje peilbuizen in De Rammelaars © Chris Vrancken

april- juni 2019

| 31

Tabel 1. Plantensoorten waargenomen in De Rammelaars in 1972, en de datum waarop zij laatst zijn waargenomen.

Soort

Laatste datum waargenomen

Soort

Laatste datum waargenomen

Adderwortel - Persicaria bistorta

01/05/1972

Gewoon struisgras - Agrostis capillaris

13/08/2016

Blaaszegge - Carex vesicaria

01/05/1972

Gladde witbol - Holcus mollis

13/08/2016

Draadrus - Juncus filiformis

01/05/1972

Grote wederik - Lysimachia vulgaris

13/08/2016

Echte guldenroede - Solidago virgaurea

01/05/1972

Hennegras - Calamagrostis canescens

13/08/2016

Fijn schapengras - Festuca filiformis

01/05/1972

Moerasrolklaver - Lotus pedunculatus

13/08/2016

Gewone spurrie - Spergula arvensis

01/05/1972

Ruw walstro - Galium uliginosum

13/08/2016

Gewone veldbies - Luzula campestris

01/05/1972

Ruwe smele - Deschampsia cespitosa

13/08/2016

Gewone vogelmelk - Ornithogalum umbellatum

01/05/1972

Smalle stekelvaren - Dryopteris carthusiana

13/08/2016

Glad walstro - Galium mollugo

01/05/1972

Smalle weegbree - Plantago lanceolata

13/08/2016

Grote waterranonkel - Ranunculus peltatus

01/05/1972

Tengere rus - Juncus tenuis

13/08/2016

Kruipwilg - Salix repens

01/05/1972

Vlasbekje - Linaria vulgaris

13/08/2016

Lidrus - Equisetum palustre

01/05/1972

Wateraardbei - Comarum palustre

13/08/2016

Moerasviooltje - Viola palustris

01/05/1972

Wilde lijsterbes - Sorbus aucuparia

13/08/2016

Muizenoor - Hieracium pilosella

01/05/1972

Witte klaver - Trifolium repens

13/08/2016

Rietzwenkgras - Festuca arundinacea

01/05/1972

Zachte berk - Betula pubescens

13/08/2016

Slipbladige ooievaarsbek - Geranium dissectum

01/05/1972

Zwarte zegge - Carex nigra

13/08/2016

Slofhak - Anthoxanthum aristatum

01/05/1972

Hop - Humulus lupulus

11/09/2016

Stekelbrem - Genista anglica

01/05/1972

Stijve zegge - Carex elata

04/04/2017

Struikhei - Calluna vulgaris

01/05/1972

Boswilg - Salix caprea

08/04/2017

Tormentil - Potentilla erecta

01/05/1972

Grauwe wilg - Salix cinerea

08/04/2017

Trosdravik - Bromus racemosus

01/05/1972

Dotterbloem - Caltha palustris

22/04/2017

Biezenknoppen - Juncus conglomeratus

01/06/1998

Bosbies - Scirpus sylvaticus

01/07/2017

Borstelgras - Nardus stricta

01/06/1998

Engels raaigras - Lolium perenne

01/07/2017

Eenstijlige meidoorn - Crataegus monogyna

01/06/1998

Es - Fraxinus excelsior

01/07/2017

Geknikte vossenstaart - Alopecurus geniculatus

01/06/1998

Gestreepte witbol - Holcus lanatus

01/07/2017

Gele waterkers - Rorippa amphibia

01/06/1998

Gewone engelwortel - Angelica sylvestris

01/07/2017

Harig wilgenroosje - Epilobium hirsutum

01/06/1998

Gewone hennepnetel - Galeopsis tetrahit

01/07/2017

Herderstasje - Capsella bursa-pastoris

01/06/1998

Gewone hoornbloem - Cerastium fontanum

01/07/2017

Holpijp - Equisetum fluviatile

01/06/1998

Gewoon biggenkruid - Hypochaeris radicata

01/07/2017

Klein vogelpootje - Ornithopus perpusillus

01/06/1998

Glanshaver - Arrhenatherum elatius

01/07/2017

Korenbloem - Centaurea cyanus

01/06/1998

Grasmuur - Stellaria graminea

01/07/2017

Krulzuring - Rumex crispus

01/06/1998

Grote brandnetel - Urtica dioica

01/07/2017

Liggende vetmuur - Sagina procumbens

01/06/1998

Grote kattenstaart - Lythrum salicaria

01/07/2017

Madeliefje - Bellis perennis

01/06/1998

Grote lisdodde - Typha latifolia

01/07/2017

Rood zwenkgras - Festuca rubra

01/06/1998

Grote weegbree - Plantago major

01/07/2017

Ruige zegge - Carex hirta

01/06/1998

Haagwinde - Convolvulus sepium

01/07/2017

Ruw beemdgras - Poa trivialis

01/06/1998

Heermoes - Equisetum arvense

01/07/2017

Schapenzuring - Rumex acetosella

01/06/1998

Kale jonker - Cirsium palustre

01/07/2017

Valse salie - Teucrium scorodonia

01/06/1998

Kantig hertshooi - Hypericum maculatum

01/07/2017

Veelbloemige veldbies - Luzula multiflora

01/06/1998

Kleefkruid - Galium aparine

01/07/2017

Veerdelig tandzaad - Bidens tripartita

01/06/1998

Kleine klaver - Trifolium dubium

01/07/2017

Veldbeemdgras - Poa pratensis

01/06/1998

Kruipend zenegroen - Ajuga reptans

01/07/2017

Veldzuring - Rumex acetosa

01/06/1998

Kruipende boterbloem - Ranunculus repens

01/07/2017

Vertakte leeuwentand - Leontodon autumnalis

01/06/1998

Liesgras - Glyceria maxima

01/07/2017

Voederwikke - Vicia sativa

01/06/1998

Mannagras - Glyceria fluitans

01/07/2017

Waterzuring - Rumex hydrolapathum

01/06/1998

Moerasandoorn - Stachys palustris

01/07/2017

Zoete kers - Prunus avium

01/06/1998

Moerasspirea - Filipendula ulmaria

01/07/2017

Geoorde wilg - Salix aurita

01/08/1998

Moeraswalstro - Galium palustre

01/07/2017

32 | Meander 2

Soort

Laatste datum waargenomen

Soort

Laatste datum waargenomen

Koninginnekruid - Eupatorium cannabinum

01/09/2003

Penningkruid - Lysimachia nummularia

01/07/2017

Getand vlotgras - Glyceria declinata

25/07/2010

Pijpenstrootje - Molinia caerulea

01/07/2017

Hazenzegge - Carex ovalis

25/07/2010

Pinksterbloem - Cardamine pratensis

01/07/2017

Moerasmuur - Stellaria uliginosa

25/07/2010

Pitrus - Juncus effusus

01/07/2017

Grote waterweegbree - Alisma plantago-aquatica

18/07/2013

Ratelpopulier - Populus tremula

01/07/2017

Blauw glidkruid - Scutellaria galericulata

19/08/2013

Ridderzuring - Rumex obtusifolius

01/07/2017

Bochtige smele - Deschampsia flexuosa

26/08/2013

Riet - Phragmites australis

01/07/2017

Hengel - Melampyrum pratense

26/08/2013

Rietgras - Phalaris arundinacea

01/07/2017

Hazelaar - Corylus avellana

26/10/2013

Ringelwikke - Vicia hirsuta

01/07/2017

Schaduwgras - Poa nemoralis

26/10/2013

Robertskruid - Geranium robertianum

01/07/2017

Brem - Cytisus scoparius

26/04/2014

Rode klaver - Trifolium pratense

01/07/2017

Grote vossenstaart - Alopecurus pratensis

26/04/2014

Ruwe berk - Betula pendula

01/07/2017

Gewoon reukgras - Anthoxanthum odoratum

25/04/2015

Scherpe boterbloem - Ranunculus acris

01/07/2017

Melkeppe - Peucedanum palustre

25/04/2015

Sporkehout - Rhamnus frangula

01/07/2017

Boerenwormkruid - Tanacetum vulgare

23/08/2015

Straatgras - Poa annua

01/07/2017

Gewone braam - Rubus fruticosus

23/08/2015

Veenwortel - Persicaria amphibia

01/07/2017

Gelderse roos - Viburnum opulus

02/11/2015

Waterdrieblad - Menyanthes trifoliata

01/07/2017

Echte koekoeksbloem - Silene flos-cuculi

29/05/2016

Wijfjesvaren - Athyrium filix-femina

01/07/2017

Gewone margriet - Leucanthemum vulgare

18/06/2016

Wilde bertram - Achillea ptarmica

01/07/2017

Akkerdistel - Cirsium arvense

13/08/2016

Wilde kamperfoelie - Lonicera periclymenum

01/07/2017

Bitterzoet - Solanum dulcamara

13/08/2016

Wolfspoot - Lycopus europaeus

01/07/2017

Egelboterbloem - Ranunculus flammula

13/08/2016

Zachte dravik - Bromus hordeaceus

01/07/2017

Elzenzegge - Carex elongata

13/08/2016

Zomereik - Quercus robur

01/07/2017

Gele lis - Iris pseudacorus

13/08/2016

Zwarte els - Alnus glutinosa

01/07/2017

Hondsdraf - Glechoma hederacea

04/04/2017

Waterviolier - Hottonia palustris

07/05/2018

1967 2017 YEARS OF INNOVATIVE REPAIRING

Better than the original

OPEN:

REPARATIES van baden en douches, ramen en deuren, wastafels, vensterbanken, dorpels en aanrechtbladen, vloeren wandtegels.

Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.

RENOVATIES van Bad-in-bad systeem, Badwissel systeem, Douche-in-douche systeem, Douchewissel systeem.

ANTISLIP Safety floor, Antislip in sanitair, Antislip matten, Antislip coatings.

Respo Repair Belux - Schans 1 B - B-2480 Dessel T: 014 - 960613 - E: info@resporepair.be

www.resporepair.be april- juni 2019

| 33

Nieuwbouw De goedkoopste energie is de energie die je niet verbruikt. Voor de nieuwbouw stellen we graag onze technieken voor: isolatie, ventilatie, elektriciteit en verlichting. Graag bespreken we met de bouwheer verschillende technieken en hoe we deze slim kunnen combineren om een maximaal rendement te halen.

Renovatie Bij renovatie gaan we een stap verder. Daar luisteren we naar u wat de plannen zijn en verzorgen we eventueel de volledige uitvoering.

We zullen altijd proberen om energiebesparende maatregelen toe te passen waar mogelijk. Bij deze renovatie hebben we IQ3 cellulose dakisolatie geplaatst, led verlichting, warmtepompboiler en ‌

EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garanderen de beste service.

Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard!

OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!

ZONDAG 5 MEI 2019

Opening overstromingsgebied Molderbroek in vallei

MOLSE NETE

Programma • 6u vroegochtendwandeling • 8u - 8.30u - 9u ontbijt* • 10u opening wandelpad • tussen 11u en 15u elk uur wandelingen • tussen 10u en 18u doorlopend (kinder)animatie, tentoonstelling, vrij wandelen, muziek, hapje, drankje…

Locatie Parochiecentrum Mol Gompel * Inschrijven voor ontbijt vóór 3 mei via: jurgen.verreyt@skynet.be

36 | Meander 2