Meander 2019 nr 3 juli-september

2019 • Juli | Augustus | September • Jaargang 18 nr. 3

Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323

MEANDER

Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen

Colofon Natuurpunt

Giften

Natuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt meer dan 110.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en ruimtelijke ordening. Daarnaast wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van natuurstudie en natuur- en milieueducatie.

Natuurpunt organiseert duizenden activiteiten per jaar, beheert 500 natuurgebieden en is actief in alle Vlaamse gemeenten.

Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen. Vanaf €40 ontvang je een fiscaal attest.

Lid worden Door overschrijving van 27 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 11 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 10 euro. Beide extra abonnementen samen 17 euro.

Meander Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerde leden van Natuurpunt kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander.

De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 2.500 exemplaren.

Redactie An Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Ja n Albrecht, Wendy Thys, Arne Vermeulen, Mirella Bruynseels, René Ducastel, Jurgen Sophie.

Contact

3770 – Grote Netewoud 7709 – De Maat (Mol) 7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 – Neerhelst (Geel) 7118 – Griesbroek (Balen) 7725 – Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 – De Vennen (Balen) 7736 – Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 – Molse Nete (Balen/Mol) 7763 – Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 – Breeven (Geel) 7779 – Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 – Selguis (Geel) 7784 – De Bleken (Mol) 8810 – De Rammelaars (Ham) 8874 – Veldhovenheide (Ham) 3283 – Natuur.huis De Rammelaars (Ham) F-04013 – Watermolen Meerhout

Contactpersonen afdelingsbesturen Afdeling Netebronnen Contact: Jef Sas, jefsas@skynet.be www.natuurpunt.be/natuurpunt-netebronnen

Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.

Afdeling Balen-Nete

Met dank aan onze fotografen

Contact: Tom Schildermans, tom.schildermans@skynet.be www.natuurpuntbalen-nete.be

Frans Emmerechts, Wendy Thys, René Ducastel, Robert Pieters, Jan Mallants, Jan Albrecht, Karel Verbruggen, Staf Kauwenberghs, Rogier Tormans, Rudi Meylemans, Hilde Viane, Myriam Thys, Katelijne Bohy, Paul Wouterers/Mariannne Horemans, Tom Schildermans, Paul Helsen/ Herman Berghmans Marc Boeckmans, Jef Eykmans, Nico Schrans, Kerstin Michielsen, Hendrik Moeremans.

Coverfoto’s: Totter Rangers © Wendy Thys Minister Koen Van Den Heuvel, voorzitter Natuurpunt Lieven De Schamphelaere en Wendy Thys bij haar verwelkoming van de aanwezigen tijdens het ministerieel bezoek © Frans Emmerechts Zandblauwtje © René Ducastel Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

Lay-out Meander Arne Vermeulen en Jan Albrecht.

Deadline teksten volgende Meander Maandag 22 juli 2019.

Verschijnt eind september 2019.

Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com.

2 | Meander 3

Afdeling Geel-Meerhout Contact: Marc Verachtert, marc.verachtert@skynet.be www.natuurpuntgeelmeerhout.be

Afdeling Ham Contact: Frans Hoes, frans.hoes2@telenet.be www.natuurpuntham.be

libel aan de vijver van NPhuis De Rammelaars Jan Albrecht

VRIJWILLIGER AAN HET (VOOR)WOORD: MIA MELIS

M

ijn fascinatie voor de natuur is er altijd geweest. Zo wist mijn moeder me te vertellen dat ik als tweejarige thuiskwam met een cadeau voor haar. Met de woorden ‘mooi hé moeke’ toverde ik uit de zak van mijn jurk een handvol regenwormen. Uren bracht ik door, vaak achter de (Scheppelijke) Nete in een moerassig gebied, turend naar de grond opzoek naar insecten, planten... De cadeaus voor mijn moeder bleven maar werden veldboeketjes.

Een paar keer kreeg ik de kans om te helpen met het maken van een herbarium. Zo leerde ik planten kennen en het boeide me enorm. Daarnaast kon ik helemaal wegdromen bij natuurfilms. In mijn jeugdjaren waren die van Jacques Cousteau en David Attenborough. En ik las boeken over uitzonderlijke biotopen of over ‘De witte leeuwen van Timbavati’. Van vrienden kreeg ik daarom een abonnement op Natuurmonumenten: ik genoot van het tijdschrift. Toen ik weer in België kwam wonen, werd dit een abonnement op Natuurreservaten bij Hobokense Polder.

Ondertussen is het Meanderland bij Natuurpunt.

Via een cursus ‘Vogels leren kijken’, leerde ik vrijwilligers achter de schermen kennen en toog ook maar aan het werk. Eerst werd ik lid van ons bestuur en zo volgde: onze activiteiten invoeren voor de gemeentekalender, een zwerfvuilronde, tijdschrift ronddragen, een cursus natuurgids volgen en daarna gidsen in o.a. het Buitengoor, meegaan op watervogeltellingen en de verzamelde gegevens invoeren op de officiële tellijst, helpen bij een activiteit… en onlangs kwam daar ook penningmeester bij. Met die laatste vier activiteiten treed ik in de voetsporen van Jaak, waarvan ik na 30 jaar zijn penningmeesterschap overnam.

Samen met mijn man Christian en onze hond Lykke wandel ik veel in de natuur en daar is een extra dimensie bijgekomen: het herkennen van vogels, vlinders, bijen, planten... We konden al enkele keren mee op een natuurweekend en dat is genieten. Zo was er vorig jaar onze uitstap naar de Westhoek waar we een ontmoeting hadden met Eckhart Kuijken. Na al die jaren is hij nog even bevlogen en dat geeft een boost om zelf te gaan voor meer kennis en inzet voor het behoud van de natuur. En als ik op excursie kan om waterdiertjes te scheppen of achter insecten aanga met een netje, voel ik me weer kind. Dwalen door de natuur maakt me gelukkig en brengt me tot rust. En ik heb er een goed excuus voor: het levert nuttige informatie op.

Mia Melis samen met Jef Sas op een watervogeltelling © Katelijne Bohy

Het bijzondere aan onze organisatie is dat er voor ieder wat wils is. En elke ondersteuning wordt gewaardeerd. Via het gidsen probeer ik mensen een stuk die liefde voor de natuur door te geven en hen ook bewust te maken van de noodzaak van het behoud van de ons omringende natuur. Dat is mijn missie. Christian en ik delen deze passie en zijn blij dat we niet gewacht hebben op ons pensioen om ons in te zetten voor Natuurpunt.

Jef Sas Voorzitter Natuurpunt Netebronnen Dankwoord voor een vrijwilliger Bij dit voorwoord past een woord van welgemeende dank aan onze ‘oude’ penningmeester, Jaak Wijnants. Jaak heeft meer dan 30 jaar, dus al vanuit de Molse Wielewaaltijden, onze centen als een goede huisvader beheerd en hij was bij bijna al onze evenementen te vinden achter de kassa voor de bonnetjes en het wisselgeld. Jaak blijft ook nu nog actief binnen het bestuur van afdeling Netebronnen en dus mogen we op zijn inzet als vrijwilliger nog altijd rekenen. Een dikke merci voor onze Jaak en tegelijk ook voor al onze andere actieve Natuur.vrijwilligers

juli - september 2019

|3

MINISTERIEEL BEZOEK

VOOR NATUURPUNT Op donderdag 28 maart bracht Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw Koen Van den Heuvel zijn eerste werkbezoek aan Natuurpunt. Samen met bestuurders en stafmedewerkers ontving voorzitter Lieven De Schamphelaere de minister hiervoor in… ons Bezoekerscentrum Grote Netewoud te Meerhout.

De minister kwam er kijken naar het natuurherstel in de vallei van de Grote Nete en naar de uitbouw van de historische watermolen tot fiets- en wandelcafé. Hij ging ook uitvoerig in gesprek met onze vrijwilligers.

4 | Meander 3

Rondje Totterpad De door een bedrijfsongeval licht gehandicapte coördinator van het bezoekerscentrum Wendy Thys, verwelkomde de minister en alle aanwezigen aan de watermolen. Ze vertelde onder meer over het vrijwilligerswerk van allerlei aard dat er de jongste jaren in een stroomversnelling terechtkwam. Dan nam vrijwilliger Luc Van den Bergh, gemoedelijk en met humor, het gezelschap op sleeptouw langs het hele Totterpad. Onderweg waren vier korte stops voorzien waar telkens iemand anders het woord zou nemen om de werking van Natuurpunt toe te lichten. De eerste halte lag aan de Totterbrug. Bert Delanoeije, diensthoofd Beheer bij Natuurpunt, bracht er de inbreng ter sprake van de sociale tewerkstelling. Die richtte het Totterpad in en helpt ook bij de vernieuwbouw aan de watermolen. Even verder onderhield Luc Van den Bergh de mensen met een beschrijving van de omgeving. Na een geslaagde passage door de wilgentunnel wandelde de groep dan verder tot even voorbij de ‘vogelkooi’. Coördinator van het Life+-project Grote Netewoud Manu Büscher sprak er over succesvol natuurherstel, over klimaat en waterbuffering, en gaf toelichting bij wat verder nog op het programma staat.

Hierbij vergat hij de avontuurlijke speelnatuur niet die naast en op de grote vijver, tegenover de watermolen in uitbouw is. Daar aangekomen nam Meerhouts schepen van Toerisme Jan Melis

Gemoedelijk en met humor nam Luc Van den Bergh de groep op sleeptouw © Frans Emmerechts

Boven: Een geslaagde passage door de wilgentunnel – Onder: Stein Temmerman en Manu Büscher (vooraan tweede en derde van links) luisteren naar uitleg over project Reconnect Farmers and Nature © Frans Emmerechts

het woord. Hij noemde het project ‘site Watermolen’ iets unieks met brede steun, en beklemtoonde de goede verstandhouding tussen de samenwerkende partners: Natuurpunt, het gemeentebestuur, de Vlaamse Milieumaatschappij en het Agentschap voor Natuur en Bos.

zoeken gebiedsbeheerders, bedrijven en kennisinstellingen naar mogelijkheden om de resten van natuurbeheer een tweede leven te geven als graspapier, brandstof, bodemverbeteraar, veevoer of vezels voor verpakkingsmateriaal. Reconnect Farmers and Nature is een project dat natuurbeschermers en landbouwers dichter bij elkaar wil brengen. ‘Door deze projecten te ondersteunen, biedt de minister een antwoord op twee belangrijke uitdagingen voor het natuurbeheer van de toekomst’, zei Lieven De Schamphelaere, voorzitter van Natuurpunt, in zijn dankwoord.

Wilde perenboom en steun aan twee projecten Aan het eind van de wandeling plantte de minister een zaailing van wilde peer, gekiemd uit zaden die Denis Mertens enkele jaren geleden vond langs de Grote Nete, niet ver van de Topmolen in Balen. Minister Van den Heuvel plantte de perenboom, met assistentie van vrijwilligers, aan de rand van de nieuwe speelnatuur.

De minister had ook nog een belangrijke aankondiging in petto: hij gaat geld vrijmaken voor twee projecten van Natuurpunt, GrasGoed en Reconnect Farmers and Nature. Met het project GrasGoed

Het bezoek werd afgesloten met een gezellige receptie aan het bezoekerscentrum, een netwerkmoment voor de aanwezige bestuurders en stafleden en voor onze plaatselijke vrijwilligers.

Frans Emmerechts Het planten van de wilde perenboom © Frans Emmerechts

juli - september 2019

|5

Havik © Robert Pieters

DE HAVIK

toppredator én ‘huismus’ in het Grote Netewoud 6 | Meander 3

Hij is een echte havik, zij heeft haviksogen, die met zijn haviksneus, ... Een karakteristiek uiterlijk en een uiterst ‘gefinetuned’ talent als jager kronen de havik tot een van de meest verpersoonlijkte vogels in onze Nederlandse taal. Maar hoe goed kennen we deze muisstille maar extreem behendige dagroofvogel eigenlijk?

Uiterlijk Met een lengte tussen 49 en 66 centimeter is de havik een middelgrote roofvogel. Mannetje en vrouwtje verschillen sterk in grootte. Het vrouwtje is ruw geschat zo groot als een buizerd, terwijl het mannetje net iets groter is dan een zwarte kraai. Haviken hebben relatief korte doch brede vleugels en een lange vierkante staart. Het verenkleed is donkergrijs, de buik is lichter beige en heeft donkere druppelvormige strepen. Volwassen haviken kunnen makkelijk herkend worden aan de opvallende, witte wenkbrauwstreep boven de ogen maar dan moet je de vogel al goed in je vizier krijgen. En dan is er natuurlijk ook nog de afgevlakte kruin die zo typisch is voor de havik.

Toch wordt een havik vaak verward met het kleinere neefje; de sperwer. Vooral de mannetjeshavik en de vrouwtjessperwer durven wel eens door elkaar gehaald worden omdat ze ongeveer dezelfde afmetingen kunnen hebben en omdat hun verenkleed zeer gelijkend is. Extra puntjes waar op gelet kan worden om de havik te onderscheiden: een ver uitstekende kop, een zwaardere borst, een afgeronde en kortere staart en relatief langere en puntiger vleugels. In de vlucht zijn de slagpennen van de havik ook minder opvallend gebandeerd dan bij de sperwer.

Zo durft hij bij gelegenheid zelfs concullega’s als de ransuil of de sperwer te verschalken.

Om dergelijke prooien bij de kraag te vatten moet de havik natuurlijk razendsnel, uitermate behendig én leep zijn. Hij kan door zijn bouw (compacte vleugels en brede staart) als geen ander laveren tussen bomen en struikgewas om zijn prooien te verrassen maar hij durft evengoed in een meer open gebied boven het veld gaan cirkelen om dan als een duiveltje uit een doosje naar beneden te duiken.

Grote Netewoud De havik is een algemeen verspreide, niet bedreigde vogel die het best naar zijn zin heeft in het gevarieerde landschap van het Grote Netewoud. Heel wat vogelaars konden de voorbije maanden al genieten van de vliegkunsten van de havik toen ze op een van de vele wandelpaden plots oog in oog kwamen te staan met deze sierlijke acrobaten. En wie ze nog niet zag, mag er zeker van zijn dat zij jou wel zagen vanuit hun teruggetrokken positie hoog in het bos. Haviksogen… weet je wel.

Jurgen Sophie

Leefgebied De havik maakte de laatste decennia een mooie opmars in België. Dat heeft te maken met de toename in prooien én met het aanpassingsvermogen van de dieren. In de jaren 1960 kwamen ze voornamelijk voor in stille bosgebieden, maar sindsdien heeft de krachtige roofvogel zijn leefgebied flink uitgebreid en komt hij zelfs in steden voor. Toch verkiezen de meeste haviken grote bossen en halfopen gebieden waarin ze voldoende beschut hun legendarische verrassingsaanvallen voor kunnen bereiden.

Eens meneer en mevrouw havik hun territorium uitgekozen hebben dan zijn het echte ‘huismussen’. Ze blijven hun gebied trouw en bouwen meerdere nesten om parasieten over de jaren heen tegen te gaan. Het gebeurt ook dat ze oude nesten van andere roofvogels ‘renoveren’. In het Grote Netewoud zijn al verschillende broedlocaties bekend. Zowel in De Vennen als in de andere deelgebieden zijn er al enkele jaren haviken in de weer met het opvoeden van hun kroost.

‘In 2016 werden er twee jongen geringd’, vertelt Jan Mallants; conservator van De Vennen in Balen. ‘Ook in 2017 waren er jongen, maar toen was het nest zo hoog gebouwd dat men er niet bij kon om ze te ringen. Ook vorig jaar zijn er twee jongen gezien. Eentje zat op de rand van het nest terwijl de andere vliegoefeningen deed boven het nest.’

Haviken broeden van eind maart tot mei en de jongen (meestal 3 tot 4) vliegen al in juni uit. Tijdens deze periode kan je de havik ook wel eens horen ‘kekkeren’. Een voorrecht, want de rest van het seizoen kiest deze toppredator voor een meer zwijgzaam bestaan.

Havik Haviksnest in De Vennen © Jan Mallants

Voedsel Duiven, lijsters, spreeuwen, eksters, eenden, gaaien, eekhoorns, konijnen, … de havik heeft een uitgebreide menukaart en pakt zowat alles waar hij met zijn grijpgrage gele klauwen aan kan.

Jonge haviken, pas geringd © Frans Emmerechts

juli - september 2019

|7

Sint-janskruid dankt zijn naam aan Johannes de Doper (SintJan, 24 juni). Rond deze datum staat sint-janskruid in volle bloei en is de concentratie aan actieve stoffen het hoogst.

8 | Meander 3

Sint-janskruid Š RenÊ Ducastel

Sint-janskruid, een natuurlijk antidepressivum

Antidepressieve werking Al in de middeleeuwen ontdekten kruidengeleerden de antidepressieve werking van sint-janskruid. Omdat deze plant het krachtigst is rond midzomer werd ze gebruikt bij ziektetoestanden in de donkere maanden van het jaar, als de mensen alles zwart inzien. sint-janskruid hielp hen om de zonnige kant van het leven terug in te zien.

Er zijn inmiddels tal van wetenschappelijke studies gedaan om de antidepressieve werking van sint-janskruid te onderzoeken.

Hieruit blijkt dat sint-janskruid gerust zijn plaats mag innemen naast de reguliere antidepressiva om lichte tot middelzware depressies aan te pakken.

In Duitsland is sint-janskruid inmiddels het meest gebruikte antidepressie middel; het wordt er meer verkocht dan de klassieke antidepressiva.

De flavanoïden in sint-janskruid bootsen de werking van gamma-aminoboterzuur (GABA) na. GABA is een neurotransmitter die het doorgeven van signalen van de ene hersencel naar de andere vertraagt. Ook

Mirella Bruynseels tijdens een kruidenwandeling in Geel-Bel © Frans Emmerechts

S

int-janskruid hoort tot de hertshooifamilie. Er zijn verschillende soorten hertshooi die erg op elkaar lijken (bijvoorbeeld fraai hertshooi, gevleugeld hertshooi, kantig hertshooi…).

Alhoewel sint-janskruid héél algemeen voorkomt, moet je er toch op letten dat je wel met de juiste plant te maken hebt.

Sint-janskruid is het best te herkennen aan zijn ronde stengel met twee scherpe kantjes en de puntige kelkblaadjes. Soms wordt gezegd dat je moet letten op de ‘gaatjes’ in de bladeren als je het kruid tegen het licht houdt, maar alle soorten van de hertshooifamilie vertonen deze gaatjes in meer of mindere mate. Sint-janskruid heeft er wel héél veel en daar is ook zijn Latijnse naam, Hypericum perforatum van afgeleid.

Perforatum betekent namelijk ‘doorboord’.

Volgens het Germaanse volksgeloof verjoeg sint-janskruid de duivel. De duivel zou hierover echter zo boos geworden zijn dat hij alle blaadjes doorboorde met naalden.

In feite zijn deze gaatjes doorzichtige oliekliertjes.

Hypericum is dan weer afgeleid van het Grieks en betekent zoveel als ‘verruimd beeld’, wat wijst op de positieve werking van sint-janskruid op het gemoed.

de signalen van stress en paniekgevoelens worden trager doorgegeven, vandaar de rustgevende werking.

Er is maar één keerzijde aan dit positieve verhaal: sint-janskruid bevat ook stoffen die de leverenzymen activeren. Deze enzymen breken bepaalde stoffen sneller af. Zo breekt sint-janskruid actieve stoffen van sommige geneesmiddelen sneller af, waardoor ze minder efficiënt werken. Dit is onder andere het geval bij de pil, sommige bloedverdunners en hartgeneesmiddelen afgeleid van digitalis. Als je dus al andere geneesmiddelen neemt, moet je eerst raad vragen aan je arts voordat je sint-janskruid gaat gebruiken. Van sint-janskruid kan je thee zetten, een tinctuur maken of olie trekken (zie recept). In de handel kan je gestandaardiseerde extracten kopen.

Sint-jansolie Sint-janskruid pluk je het best rond 21 juni.

Dan zijn nog niet alle bloempjes open. Het zijn juist de gesloten bloempjes die op het punt staan open te gaan, die de meeste actieve stoffen bevatten. Na het plukken zijn je vingers donkerrood. Dit komt door de hypericine. Die zorgt ook voor de rode kleur van sint-jansolie.

Sint-jansolie is een uitstekende massageolie. Hij dringt diep door tot op het bot en is zeer effectief bij spier- en gewrichtspijn.

Sint-jansolie is ook pijnstillend en wondhelend. Hij mag gebruikt worden bij snij- en schaafwonden, kloven, droge huid, luiereczeem… Ook bij menstruatiepijn kan het helpen als je je buik insmeert met sint-jansolie. Bij wonden na een operatie verlicht hij de pijn en zorgt ervoor dat de wonden beter genezen met minder littekenweefsel.

Sint-jansolie is ook zeer effectief bij zonnebrand. Hij kalmeert de gevoelige, roodverbrande huid.

Nochtans moet ook hier een kanttekening worden gemaakt: sint-janskruid is fotosensibiliserend. Dit wil zeggen dat je juist sneller verbrandt of huidirritaties kan krijgen wanneer je je in de zon begeeft nadat je theegedronken hebt van sint-janskruid of je hebt ingesmeerd met sint-jansolie.

De boodschap is dus: sint-jansolie NA het zonnebaden, niet ervoor !

Mirella Bruynseels

Sint-jansolie zelf maken • Doe de geplukte bloemen in een glazen bokaal die je kan afsluiten. Liefst een bokaal van gekleurd glas, omdat bij een doorzichtige bokaal het zonlicht de kwaliteit van je olie kan verminderen. Als je geen bokaal van gekleurd glas hebt, kan je de bokaal ook in een papieren zak doen.

• Overgiet de bloemen met een plantaardige olie naar keuze: olijfolie, zonnebloemolie, lijnzaadolie… de bloemen moeten onderstaan; ze mogen niet boven de olie uitsteken.

• De eerste twee weken het deksel van de bokaal losjes opschroeven. Zo kan het aanwezige water uit de bloemen verdampen. Anders riskeert je olie te schimmelen.

• De bokaal op een warme plaats in de zon plaatsen gedurende zes tot acht weken.

Regelmatig schudden.

• Tenslotte de olie zeven en in donkere flesjes doen. De olie bewaart ten miste één jaar.

juli - september 2019

|9

NIEUWS UIT HET

Bezoekerscentrum Grote Netewoud Totter-Paastocht Maar liefst 170 kinderen kwamen paastotteren onder een stralend blauwe hemel... en wat deden ze dat goed! De ei-uitdagingen op het Totterpad waren misschien niet altijd gemakkelijk, toch mocht onze paasbever Bernard alle deelnemers belonen met een cadeautje.

Tot volgende keer allemaal!

Onze kleine natuurgidsen deden het weer...

Op 24 april stonden 31 kersverse Totter-Rangers in spe aan de start van onze cursus voor de kleine natuurgids. Ze leerden bloemen, planten, bomen en hun vruchten herkennen, de hoogte van bomen meten en jaarringen tellen. Ze konden hun zintuigen testen en mochten ervaren hoe het voelt om een mol te zijn. Ze hadden belangstelling voor kriebel- en fladderbeestjes, zagen een eitje van een oranjetipje en deden een judasoor weer tot leven komen. Ze zochten en benoemden waterdiertjes en hun jonge brein moest rekensommen maken bij het meten van de snelheid van het Netewater met zelfgemaakte rietbootjes. Noem daarbij nog het herkennen van vogels en het zoeken naar sporen en ze zullen tevreden terugblikken op onze tweede cursus voor Totter-Rangers.

Wendy Thys CoĂśrdinator Bezoekerscentrum Grote Netewoud

ts Totter-paastocht Š Frans Emmerech

Opening Watermolen Iedereen zit stilaan op hete kolen, want het renovatieproject is in de afwerkingsfase beland. Vrijwilligers zullen tijdens de zomermaanden de laatste hand leggen aan plafonds, vloer, inrichting en decoratie. Als de werken klaar zijn volgt een groot feest en zal de eerste Gageleer gedronken worden in het vernieuwde bezoekersonthaal.

Wil je er als eerste van op de hoogte zijn wanneer de watermolen zijn deuren zal openen... abonneer je dan gratis op onze digitale nieuwsbrief via www.grotenetewoud.be.

10 | Meander 3

Totter-Rangers Š Wendy Thys

Praktisch Wendy Thys Bezoekerscentrum Grote Netewoud Watermolen 8, 2450 Meerhout 014/21 34 50 bc.grotenetewoud@natuurpunt.be www.grotenetewoud.be

Het ZOMERT in het BEZOEKERSCENTRUM! In juli en augustus toveren we ons terras aan de vistrap om tot dé Zomerbar aan de Nete en ben je er elke zaterdagavond welkom vanaf 18 u. Elke zomerbar staat ook dit jaar weer in het teken van een thema waarbij er bovenop de vaste menukaart allerlei ‘speciallekes’ zullen voorzien worden door onze vrijwilligers. De opbrengst van de zomerbar gaat integraal naar de renovatie van de 17de-eeuwse watermolen tot duurzaam bezoekersonthaal.

Zo kan je tijdens de eerste zomerbar op 6 juli allerlei bio-bieren uit het assortiment ‘Beers for Nature’ komen ontdekken. Nog nooit gehoord van de Zwarte Madam, de Mammoet of de Blonde Tapuit? Deze en natuurlijk ook onze Gageleer, Picus en Bufo zullen zeker niet ontbreken.

Of ben je meer een fan van wijn... dan hebben we op 13 juli een heuse kaas- en wijnavond voor jou in petto met (h)eerlijke bio-wijnen. Denk daarbij een lekker kaasplankje op ons terras aan de Seine, euh excuseer… de Grote Nete. En kuier zeker ook langs ons creatief plekje, Montmartre aan de Nete, waar (amateur)kunstenaars je zullen verbazen met hun kunnen.

Op 20 juli kan je in onze zomerbar terecht om zelfbereide cocktails te komen drinken.

De cocktails zullen bereid worden met onze eigen bio-sapjes en bio-limonades. Brengen jullie een ‘Bob’ of ‘Bobette’ mee? Geen probleem... ook voor hen worden er heerlijke mocktails voorzien.

Ook voor de dansers onder jullie is er een mooie zwoele dansavond voorzien tijdens de Latino-avond. Je waant jezelf in zuiderse oorden, kan genieten van lekkere zomerse drankjes en wordt verwend met heerlijke tapas! Smeer die dansbeentjes alvast maar in.

Op 31 augustus sluiten we de zomer af in stijl en ‘chillen’ we voor een laatste keer op ons terras aan de vistrap. Tussen 18 en 21 u kan je aanschuiven aan onze barbecue, met ecologisch verantwoord vlees. Inschrijven is verplicht voor deze barbecue en kan van 1 tot 25 augustus.

Nieuwe openingsuren: • Winter (november - maart): dinsdag t/m zondag: 11u - 17u • Zomer (april - oktober): dinsdag t/m zondag: 11u - 18u

juli - september 2019

| 11

Taaie overlevers in het mulle zand Zaailing vliegden © René Ducastel

Landduinen zijn typisch voor de Kempen. Ze zijn gevormd tijdens de laatste ijstijd toen zeer sterke noordwestenwinden het zand aanvoerden. In zo’n duingebied heerst een microklimaat dat gekenmerkt wordt door grote temperatuurschommelingen, droogte en een voedselarm, zuur milieu. Alleen enkele dappere plantjes kunnen hier gedijen.

Zandzegge © René Ducastel

12 | Meander 3

Pioniersbegroeiing Op dergelijke extreme plekken kunnen alleen specialisten overleven: de pioniers. Buntgras en zandzegge zijn zulke pioniers. Met hun wortelgestel stoppen ze het stuivend duinzand en leggen het vast. Buntgras vormt blauwgroene pollen, verspreid over het open stuifzand. Op regelmatige afstanden van elkaar, netjes op een rij, zie je dan weer de uitlopers van de zandzegge. Deze plant verspreidt zich onder het zandoppervlak met een dikke wortelstok.

Eenmaal dat het zand vastgelegd is, verschijnen het ruig haarmos en de korstmossen. Ze leggen nog meer zand vast en vangen vocht op. De sporenkapsels van het ruig haarmos geven het bemoste zandoppervlak een rossige gloed bij een laagstaand zonnetje. De bodem wordt minder extreem waardoor andere planten zich kunnen vestigen. Daartoe horen twee onopvallende bloempjes, het klein tasjeskruid en heidespurrie. Deze planten, met kleine, fijne blaadjes kunnen goed droogte verdragen. Ze proberen in dit zanderig milieu een plaatsje te

Heidespurrie © René Ducastel

Schapenzuring en zuringspanner © René Ducastel

veroveren en bloeien in het voorjaar om de droogte voor te zijn.

Heidespurrie siert het mulle zand met stervormige, witte bloempjes. Klein tasjeskruid vormt een rozetje van groene blaadjes op de grond waaruit de bloemstengel oprijst. Nog een ander tenger plantje dat groeit in het mostapijt is schapenzuring. De naam zuring duidt op de zure smaak van de bladeren door de aanwezigheid van oxaalzuur. Verder verwijst zijn naam naar de schrale weilanden waarin deze plant voorkwam en die alleen geschikt waren voor schapen. Schapenzuring lokt met zijn rode bloempjes de zuringspanner, een mooie nachtvlinder. Klein tasjeskruid en schapenzuring kwamen vroeger vrij veel voor in de schrale roggeakkers in de Kempen. Sinds de invoering van kunstmest komt men ze daar niet vaak meer tegen. Zelfs het zandblauwtje slaagt erin om op deze arme en soms erg droge zandbodem in leven te blijven. Dit kleine plantje hoort tot de klokjesfamilie.

Aan de penwortel ontspringen zijwortels die tot meer dan een halve meter diep kunnen gaan. Zo kan het zandblauwtje in een dorre omgeving lang fris blijven.

Een jonge den die in een bos opgroeit, heeft geen keuze en moet rechtop groeien. Voor lange zijtakken is er geen plaats.

Ze sterven trouwens af door de schaduw van de omringende bomen. Komen de zaadjes echter terecht op de open zandvlakte dan krijgen ze de kans tussen wat gras en mos om uit te groeien.

Tijdens hun groei krijgen de zijtakken genoeg ruimte om zich te ontwikkelen en daardoor krijg je grillig gevormde bomen. Men noemt deze variant van de grove den die je op de landduinen veel aantreft vliegden, misschien omdat het zaadje waaruit de boom is gegroeid door de wind is meegevoerd.

Laat men de natuur zijn gang gaan dan zullen de duinen begroeid raken. Grassen krijgen de bovenhand gevolgd door het opschieten van struiken en bomen. Ook voor landduinen zijn herstelmaatregelen nodig. Ook spelende kinderen kunnen ervoor zorgen dat het pioniersstadium bewaard blijft.

Klein tasjeskruid © René Ducastel

Mirella Bruynseels en René Ducastel Buntgras © René Ducastel

juli - september 2019

| 13

Wil jij ook MEER NATUUR in je tuin?

I

n het afgelopen voorjaar organiseerde Natuurpunt Balen-Nete de cursus ‘Natuur in je Tuin’. In vijf lessen probeerde de alom bekende natuurliefhebber Joeri Cortens zijn kennis en ervaringen rond het creëren van meer natuur in de tuin over te brengen op de cursisten. Vogels, vlinders, insecten, zoogdieren en planten… zowat alle aspecten uit onze fauna- en florawereld werden doorsproken.

Door het afstemmen van de interesses bij de cursisten werden de lessen zo doel- en persoonsgericht mogelijk gegeven. De cursus richtte zich op iedereen; natuurkennis was zeker geen noodzaak. Interesse in de natuur lag aan de basis van de bereidwilligheid van alle deelnemers.

Koolmees voedert jongen in nestkast © Frans Emmerechts

Voorzie een waterpartij, ze is belangrijk voor vogels © Frans Emmerechts

Om natuur in de tuin te garanderen werd er uitgegaan van volgende basisprincipes: • Voorzie een waterpartij en zorg voor voldoende voedsel in de tuin.

Voor de vogels is vooral de periode van oktober tot april cruciaal.

Zaadmengsel, hennep, graan, maïs, zonnebloempitten, pinda’s, fruit, vetbollen, meelwormen of insectencake helpen ze vlotter doorheen de winterperiode.

• Creëer meer dan één dimensie door bomen, struiken en/of klimplanten te integreren in de tuin.

• Zorg voor voldoende humus onder bomen en struiken.

• Bied de juiste nestgelegenheid aan voor vogels: -- Kies voor onbehandeld hout dat dik genoeg is (>18 mm); -- Gebruik een schuin dak voor de afwatering; -- Maak vier drainagegaatjes in de hoeken van de bodem; -- Werk met ventilatiegaatjes bovenaan de zijpanelen indien mogelijk; -- Hang het nestkastje beschut en hoog genoeg; -- Monteer geen zitstokje op je nestkastje. Dit dient enkel als houvast voor roofdieren.

• Beperk verharde paadjes in de tuin.

• Zorg voor aaneengesloten tuinen zodat dieren van een vrije doorgang kunnen genieten.

• Plant of zaai minstens vijftien soorten bloeiende planten.

Om de theorie in de praktijk om te zetten werd de cursus afgesloten met een workshop in de tuin van Aline (http://www.marjolein-vzw.be). Hierbij kwam voornamelijk de florawereld aan bod. Planten in de tuin zorgen immers niet alleen voor een mooie aanblik, maar kunnen ook nuttig zijn voor mens en dier. Niet alleen zijn sommige planten eetbaar voor de dieren, maar ook voor de mens zitten hier wel enkele zeer lekkere exemplaren bij. Als afsluiter van de cursus kon iedere cursist een eigen plantje meenemen en uitwisselen. Kennisoverdracht en gastvrijheid maakten er een geslaagde voormiddag van.

Wil jij er volgende keer ook bij zijn? In het voorjaar van 2020 wordt de cursus opnieuw georganiseerd. Verdere details worden nog kenbaar gemaakt op de Facebookgroep van Natuurpunt Balen-Nete en in de Meander.

Leen Aarts

14 | Meander 3

Zaterdag 6 juli ›› Vlinder Mee volkstuinpark Brukel • Tijdens dit Natuurpunt Grote Vlinderweekend tellen we vlinders in de volkstuintjes van Geel.

• Afspraak: volkstuinpark in de Brukel, Geel om 14 u. Einde rond 16.30 u.

• Info: pieterjan.vervecken@gmail.com of 0495/78 34 25.

Zaterdag 6 juli t.e.m. zaterdag 31 augustus ›› Zomerbar aan de Nete • Tijdens de zomermaanden kan je op zaterdag aan het bezoekerscentrum terecht voor ‘Zomerbar aan de Nete’. Op regelmatige basis wordt het terras aan de vistrap op ‘s avonds omgetoverd tot de gezelligste zomerbar van de streek. Het startschot wordt gegeven op zaterdag 6 juli.

• Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, Meerhout. Start om 18 u, einde om 23 u.

• Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50.

Meer info in deze Meander bij Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud, op www.grotenetewoud.be of Facebook GroteNetewoud.

Zomerbar aan de Nete foto Wendy Thys

Activiteiten MEANDERLAND Zondag 7 juli ›› Zomerwandeling de Vloyen • Genieten van mooie natuur? Dat kan vlak bij het bezoekerscentrum aan de watermolen.

• Afspraak: parking bezoekerscentrum (hoek Lil), Meerhout om 14 u. Einde rond 16.30 u.

• Info: verdonckannemie@gmail.com of 0494/99 51 36 of doxjo@belgacom.net.

Zondag 14 juli ›› Vlinderwandeling Zammelsbroek • Laat ons maar eieren naar de Clarissen brengen, want het moet mooi weer zijn! Vandaag gaan we immers met Pieterjan de vlinders in het Zammelsbroek ontdekken...

• Afspraak: parking kerk Geel-Oosterlo, om 14 u. Einde om 16.30 u.

• Info: pieterjan.vervecken@gmail.com of 0495 78 34 25.

Zondag 21 juli 2019 ›› Knutselhazentijd • Knutselnamiddag voor kinderen van 6 tot 12 jaar. 14-17u.

Natuur.huis De Rammelaas in Ham. Deelname 4 euro, drankje en koekje inbegrepen.

• Info: Goedele Reijniers, email: goedele.reijniers@gmail.com

juli - september 2019

| 15

Zondag 28 juli ››Gluren bij de buren: Olens Broek • Dit gebied gelegen langs de Kleine Nete tussen De Zegge en de Kempische Heuvelrug wordt beheerd door het ANB. Boswachter Eddy Vercammen zal ons meenemen door een grote diversiteit aan biotopen, van droge heide tot natte broekbossen. Kortom de natuurlijke Kempen in al zijn facetten.

• Afspraak: 13.30 u parking Alma (nu Carrefour) Kruisven Mol. Carpool/kostendelend.

• Info: Paul Verhoeven, hurricane.james@skynet.be of 0472/26 21 34.

Zondag 28 juli ››Vlinderwandeling De Vennen • Rond deze tijd van het jaar fladderen de vlinders weer. Citroentjes, geaderde witjes, bonte zandoogjes, landkaartjes... ze tekenen wellicht allemaal present op deze wandeling.

Kom meer te weten over onze vlinders.

• Afspraak: FC Cools, Peer Luytendijk 4, Balen om 14 u. Einde rond 17 u.

• Info: jan.mallants@telenet.be of 014/30 90 65.

Zaterdag 10 augustus ››Werken en wandelen De Wurft Postel • Werkvoormiddag (=boompjes trekken e.a.) op De Wurft in Postel bij Yves Lesseliers van 9 tot 12 u. Picknick bij Yves met soep van Cécile! Als je wil meegenieten van deze lekkere soep, gelieve dan wel vóór donderdag 8 augustus een seintje te geven aan Jef Sas. • Afspraak: (voor de namiddagexcursie over De Wurft en de Koemook) 13.30 u ten huize Lesseliers.

• Info en inschrijven voor de soep: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Zondag 18 augustus 2019 ››Knutselhazentijd • Knutselnamiddag voor kinderen van 6 tot 12 jaar. 14-17u.

Natuur.huis De Rammelaas in Ham. Deelname 4 euro, drankje en koekje inbegrepen.

• Info: Goedele Reijniers, email: goedele.reijniers@gmail.com

Zomer, rustpunt voor een koevinkje © Frans Emmerechts

Zondag 18 augustus ››Bosbar Ecocentrum, excursie Buitengoor en ‘woefkes’wandeling • Afspraak: van 11 u tot 17 u kan je terecht in Ecocentrum De Goren in de bosbar met onze NP-vrijwilligers. Wij zorgen voor een drankje en een hapje. Iedereen hartelijk welkom!

• Start wandelingen om 13.30 u. Met de honden ga je op stap met collie Lykke en Mia. • Info: miamelis@scarlet.be of 0498/68 81 26.

• In het floristisch rijke en unieke Buitengoor ga je liefst ‘gelaarsd’ (!) op stap o.l.v. André.

• Info: andre.vanhoof@telenet.be of 0494/29 79 49.

Maandag 19 augustus ›› Cursus waadvogels • Eerste les van een cursus door Koen Leysen en Jef Sas. 19.30 u, Ecocentrum. Inschrijven kan niet meer. De cursus is volzet.

16 | Meander 3

Activiteitenkalender Zaterdag 24 augustus ›› Nacht van de vleermuis • Ga tijdens een avondwandeling met onze natuurgids mee op zoek naar deze fladderende zoogdieren en kom meer te weten over hun manier van leven. Afstand wandeling: ± 3 km.

• Afspraak: 20.30 u, Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, Meerhout.

• Info: huybrechtsalex@outlook.be of 0494/35 24 67.

Zondag 1september ›› Heidewandeling Verkallen en De Maat • B(l)oeiende paarse heidebiotopen vol geuren , kleuren en leven. Kom mee op ontdekking!

• Afspraak: 9 u parking taverne Jagershof (Baileybrug/Sas3- De Maat Mol). Einde ca. 12 u.

• Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60, johan1.vg@hotmail. com of 0477/35 68 39.

Zondag 8 september ›› Dagtocht met bus naar Zeeland • Praktijkles van de cursus waadvogels o.l.v. Koen Leysen.

• Info: bij jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Tijdig inschrijven als je nog meewil!

Zondag 8 september ›› Heidewandeling Malesbroek - De Hutten en Keyfheide • Duinen en heide! Hier en daar hebben we nog een relict van dit biotoop. Natuurpunt werkt aan herstel van dit waardevol landschap in het kader van een Europees Life-project.

• Afspraak: Luihoeve, Bredestraat 62, Meerhout om 14 u. Einde rond 16.30 u.

• Info: luc.van.den.bergh@telenet.be of 0499 63 20 07.

Zaterdag 21 september ›› Vrijwilligersfeest Meanderland • Alle vrijwilligers van onze 4 Meanderlandafdelingen worden uitgenodigd om deel te nemen aan dit jaarlijkse evenement dat nu georganiseerd mag worden door afdeling Netebronnen. Iedereen is vanaf 13.30 u welkom in het Ecocentrum , Postelsesteenweg 71, Mol voor een welkomstdrankje. Om 14 u kan er gekozen worden uit 2 excursies, een ‘natte’ door het unieke Buitengoor of een ‘droge’ over en rond het oude stort van Mol, nu een prachtig heideterrein. Vanaf 17 u zal de BBQ warm staan voor een lekker vleesje van Galloway-rund en/of Kempisch lam. Ook voor vegetariërs leggen we iets lekkers op de rooster en slaatjes zijn er voor iedereen à volonté.

• Inschrijven: vóór zondag 15 september bij jurgen.verreyt@ skynet.be en €15 per persoon overmaken op rek.nr. BE18 0011 5777 9165 van NP-Netebronnen met vermelding ‘vrijwilligersfeest 2019’. Zeker doen!

Zondag 22 september ›› Heidewandeling Bel • Duinen en heide! Dit jaar zetten we het Torfven extra in de kijker!

• Afspraak: kerk Geel-Bel om 14 u. Einde rond 16.30 u.

• Info: verdonckannemie@gmail.com of 0494 99 51 36 of mirellabruynseels@hotmail.com.

Zondag 22 september ›› Op zoek naar grote grazers Molse Netevallei • Achter het oude casino in Mol-Gompel bezoeken we twee begrazingsblokken waar enkele Galloway-runderen het graasbeheer doen. Laarzen zijn aan te raden, zeker bij regenweer!

Totter-Rangers in spe in actie © Frans Emmerechts

juli - september 2019

| 17

• Afspraak: 14 u Casino Gompel, Owenslei, Mol. Einde ca 16.30 u.

• Info: guy.hannes@skynet.be of 014/31 71 54; luc.de.groof@ live.be of 0494/29 79 49.

Zondag 29 september 2019 ›› Knutselhazentijd • Knutselnamiddag voor kinderen van 6 tot 12 jaar. 14-17u.

Natuur.huis De Rammelaas in Ham. Deelname 4 euro, drankje en koekje inbegrepen.

• Info: Goedele Reijniers, email: goedele.reijniers@gmail.com Zondag 29 september ›› Herfstwandeling Breeven - De Kievit • In de aanloop naar de Week van het Bos bezoeken we de uitgestrekte bossen op van dit ongekende stukje natuur.

• Afspraak: kerk Geel-Ten Aard, Vaartstraat, om 14 u. Einde rond 16.30 u.

• Info: marc.verachtert@skynet.be of 0475/23 39 34.

Zomer, gagel in het Buitengoor © Frans Emmerechts

Overlijden Op 4 mei overleed Jef Eykmans. Hij was jarenlang de stuwende kracht in de organisatie van onze tweejaarlijkse fototentoonstelling in het Kristallijn. Jef wilde niet dat er een foto met hem getoond zou worden. Het moest allemaal sober blijven. Daarom staat hier geen foto met hem, wel een foto door hem gemaakt van de paarse morgenster, die we vorig jaar samen met nog andere vrienden gefotografeerd hebben in de Ardèche.

We wisten toen niet… wat de bestemming van die foto zou zijn; We wisten toen niet… dat deze plant die met een stevige penwortel diep in de aarde stond, door het noodlot zou afgeknapt worden; We wisten toen niet… dat deze pas ontloken bloem in al haar schoonheid de kans niet zou krijgen om uit te bloeien tot die prachtige pluizenbol; We wisten toen niet… dat de dauwdruppel die er aan hing, vandaag het symbool ging zijn van de traan - en het stille verdriet -, voor het blijvend gemis aan Jef, de mens-fotograaf, die dit moment zo prachtig wist vast te leggen…

Ardèche juni 2018 – Mol 4 mei 2019.

Fred Nevelsteen

18 | Meander 3

Paarse morgenster © Jef Eykmans

Hop © Frans Emmerechts

UIT DE OUDE DOOS

I

n het begin van de twintigste eeuw was de natuurbeweging, in een periode van grote sociale ongelijkheid, nog een elitaire aangelegenheid in ons land. Pas tussen de twee wereldoorlogen ontstonden er natuurverenigingen waar iedereen bij kon aansluiten. Zo werd op 12 februari 1933 De Wielewaal (de oudste voorloper van Natuurpunt) gesticht in de Prinsesstraat 37 in Antwerpen. De eerste voorzitter werd Eerwaarde Heer Frans Segers, onderpastoor van de Sint-Jacobsparochie. Toen hij enkele maanden later werd overgeplaatst naar Vosselaar verlegde de vereniging het zwaartepunt van haar activiteiten naar de Kempen, waar ze toonaangevend werd op het gebied van vogelobservatie. Frans Segers ging artikelen publiceren in het tijdschrift van De Wielewaal zelf, maar ook in magazines die een breder publiek bereikten. Paul Verhoeven vond in de Kamer voor Heemkunde van Mol zo’n artikel over de hop. Het verscheen in het familieweekblad Zondagsvriend in april 1934. Van 1930 tot 1965 gaf Gazet van Antwerpen dat weekblad uit. Het bevatte reportages over Vlaamse dorpen. De momentopnamen uit het leven van toen zijn unieke tijdsdocumenten van verdwenen landschappen, gebouwen, mensen en dieren. We citeren hier graag uit het artikel over de hop. Het tijdsgebondene zit niet alleen in de schrijfwijze en het gebruik van sommige woorden, maar ook in de houding tegenover de natuur en in de stand van de kennis…

Frans Emmerechts Stronthop Wie hoorde nog niet over den hop spreken? Ik veronderstel dat vele lezers menschen zijn van den buiten – die kennen allen den hop. Die zullen weten te vertellen dat hij een mooie vogel is, iets kleiner dan de duif, met een zeer eigenaardig kuifje op den kop. Maar de echte kenners zullen bij die eerste beschrijving bezwarende omstandigheden voegen: het volk heeft den schoonen vogel herdoopt en er “stronthop” van gemaakt.

Terecht? In hun nesten zouden ze liggen in hun eigen vuil. De lezers zullen hun uiterste best moeten doen om een nest van een hop te vinden – dan zullen wij gaan zien en een eindoordeel vellen. Is het nest waarlijk in een afschuwelijken of bedenkelijken toestand, dan is de naam verdiend.

Waar haalt dit uitstervend natuurmonument zijn eten vandaan?

Die vraag roept in mij wakker wat een oud onderwijzer meedeelde voor een paar jaren: hij had dikwijls den hop de gangen van veenmollen zien volgen om ze te verdelgen. Persoonlijk zag ik den hop tot driemaal toe aan het pas gemaaide graan smullen. Hij bezoekt ook struiken en boomen, en naast zijn vruchtenmaal, b.v. kersen, zal hij niet nalaten insecten te vernietigen en zich aan te stellen als zeer nuttig voor land en tuinbouw. Om achter meer bijzonderheden te komen, moeten wij in voorkomend geval den hop beschermen en niets ongedaan laten om te genieten van dit uitstervend natuurmonument.

Hier weze bijgevoegd dat den hop ook dreklievende insecten in groote hoeveelheid verslindt. Men heeft verschillende keeren het voedsel van den hop ontleed, en dit onderzoek pleit ten voordeele van hen die beweren dat hij het aandurft die meestal walgelijke insecten te verwijderen. Nochtans zou het zeer gewaagd zijn te zeggen dat daarom den hop in een minder gunstig daglicht hoeft te staan, daar al die insecten in het scheppingsverhaal een uiterst gunstige rol vervullen.

Hoe spijtig de verdwijning van den hop Zowel bij ons als in Holland, is hij een zeldzaam verschijnsel. Daar hij tot hiertoe weinig is bestudeerd blijft hij een uitgebreid, braakliggend veld. De geleerden zoeken voor den hop naar de oorzaken van zijn wegblijven in Noord-West-Europa. Dit wijst op de uitgestrektheid van de ornithologische wetenschap en bewijst dat een leerzuchtig volk altijd stof zal vinden om zijn drift naar weten te voldoen.

S.’

juli - september 2019

| 19

Mooie natuurwaarnemingen

Hondsdraf Op wandel in Geel-Bel trof ik eind maart al mooie bloeiende hondsdraf aan, een welkome bodembedekker waarop solitaire bijen vliegen: andoornbij, bosmetselbij, blauwe metselbij, gewone sachembij, gouden slakkenhuisbij, grote wolbij en kattenkruidbij.

Sprinkhaanzanger

Myriam Thys

Op 1 mei zat deze sprinkhaanzanger ‘s morgens vroeg zijn lied te zingen aan de Ronde Put in Postel. Allicht voordat hij aan zijn eerste legsel begon, want vanaf dan is hij zwijgzaam. Begin juni tot midden juli kan je hem ook horen, waarschijnlijk vóór een tweede legsel.

Marc Boeckmans

Paarse schubwortel Bosanemoon De bosanemoon is een van de meest karakteristieke voorjaarsbloeiers en kan makkelijk herkend worden aan de witte bloemen. Ik vond ze op 30 maart onder loofbomen dicht bij de Totterbrug in Meerhout.

Rudi Meylemans

20 | Meander 3

Van maart tot mei kan je op De Maat de bloeiende paarse schubwortel of prachtschubwortel vinden (foto By Kate). De plant parasiteert op wortels van populieren. Hij groeit normaal van Centraal-West-Frankrijk tot Noord-Spanje. Op De Maat is hij waarschijnlijk ooit terechtgekomen met geparasiteerd populierenpootgoed.

Katelijne Bohy en Ingrid Janssen

Schietmot Zaterdag 30 maart konden we tijdens een wandeling in het Buitengoor deze zeldzame schietmot, Oligostomis reticulata, fotograferen. Ze hoort tot de familie van de Phryganeida en vliegt van maart tot mei. De larven leven op grof organisch materiaal en op planten in traag stromende, droogvallende beken en wateren.

Bever

Paul en Marianne Wouters-Horemans

Gustaaf, de bever van De Vennen, is blijkbaar verzot op eikenhout. Dit is al de tweede eik die hij probeert om te leggen... en hij heeft niet eens een vergunning aangevraagd. Eerder knabbelde hij ook al heel wat wilgen doormidden.

Jan Mallants

Matkop

Waarneming in onze tuin op 27 februari: een koperwiek. Koperwieken zijn kleine lijsters en komen in BelgiĂŤ alleen om te overwinteren.

Broeden doen ze in ScandinaviĂŤ, vooral in berkenbossen.

De matkop is een vrij algemene mezensoort die woont in bossen met voldoende dode bomen. In het zachte dode hout maakt ze een nestholte. Het correct inschatten van het aantal broedparen in een gebied is niet eenvoudig. Door de vroege activiteitspiek (maart-april), gevolgd door een bijna totale stilte gedurende het broedseizoen, worden broedparen makkelijk gemist. Begin april vond ik er toch weer enkele in het Zammelsbroek!

Staf Kauwenberghs

Robert Pieters

Koperwiek

juli - september 2019

| 21

Slechtvalk

Bladluizen en lieveheersbeestjes

Op 3 mei ringden we 4 jonge slechtvalken op de kerk te Mol. Het adulte vrouwtje dat hier komt aangevlogen met een prooi is niet geringd. Het mannetje is nog dezelfde van vorige jaren en werd geringd bij Sibelco in Mol op 20 mei 2015. Bij Nyrstar in Balen was er dit jaar geen broedgeval.

Herman Berghmans en Paul Helsen

Om aan eiwitten te geraken zuigen bladluizen plantensappen op. Het teveel aan suikers scheiden ze af op de bladeren. Dat vormt een kleverige stof die we honingdauw noemen. Zevenstippelige lieveheersbeestjes zijn de bekendste lieveheersbeestjes in onze contreien. Ze eten bijna uitsluitend bladluizen. Deze zomerfoto uit Neerhelst getuigt ervan.

Frans Emmerechts

Harkwesp Harkwespen zijn zeer zeldzaam. Ze komen maar op twee plaatsen voor in Vlaanderen, waaronder de landduinen in Geel-Bel. Ze zijn 2 tot 2,5 cm groot en te herkennen aan de grote geelgroene ogen en de stekels op de voorpoten. Die stekels hebben ze nodig om het zand te ‘harken’. Op die manier graven ze een gangetje in de grond met aan het uiteinde hun nest. Eens hun enige eitje is uitgekomen, dragen ze vliegen en dazen aan om de larve te voeden.

Karel Verbruggen

22 | Meander 3

Kniptor Dit is volgens Paul en Marianne een Ampedus spec. De larven van deze kniptor leven in rottend hout. Het zou een bloedrode kniptor (Ampedus sanguineus) kunnen zijn, die heeft zwarte beharing en een groef in zijn halsschild, wat op deze foto echter niet goed te zien is. Ik vond hem op 3 mei onder schors in het bos.

Rogier Tormans

Grote zilverreiger

Schitterend lieveheersbeestje

De grote zilverreiger lijkt in opmars. Hier komt hij een privé vijver leegvissen in Geel-Winkelomheide. Jaarlijks kregen we de blauwe reiger op bezoek, maar dit jaar is die verjaagd door deze grote gulzigaard!

In mijn tuin vond ik dit schitterend lieveheersbeestje in de omgeving van een bosmierennest. De mieren laten deze lieveheersbeestjes met rust, recent is de naam dan ook veranderd in bosmierlieveheersbeestje.

Staf Kauwenberghs

Tom Schildermans

Franse veldwesp In de buurt van de watermolen in Meerhout zag ik eind maart een Franse veldwesp. Een slanke, geelzwarte wesp, met oranje voelsprieten en opvallend lange poten. Veldwespen

Rudi Meylemans

Oproep!

Voor deze rubriek roepen we al onze lezers op om actief mee te werken. Zag u zelf iets moois of speciaals in de natuur in onze regio of in gebieden waar onze afdelingen of werkgroepen op uitstap gaan, laat het ons weten.

Bedoeling is om ons tijdschrift nog meer een tijdschrift van alle leden te laten zijn.

Stuur je interessante waarneming naar frans.emmerechts@gmail.com en normaal verschijnt ze dan wel in de volgende Meander!

Twee eitjes oranjetip!

Hier twee eitjes van een oranjetipje aan de basis van bloemhoofdjes op één plant (pinksterbloem), waargenomen langs de Molse Nete in Mol-Ezaart. Normaal zetten de wijfjes de eitjes afzonderlijk af en laten daarbij een feromoon achter waardoor andere wijfjes geen extra eitje op dezelfde plant afzetten. Omdat de rupsen kannibalistisch zijn, kan er immers maar één per plant overleven.

Hilde Viane juli - september 2019

| 23

Ewi-Kiczulian bewijst haar nut op de kleine Keyfheide © Frans Emmerechts

WITTE PAARDENKRACHT

in het Grote Netewoud Met zijn zachtmoedig karakter en zijn witte schimmelkleur wordt de Boulonnais weleens het elegantste van alle zware paarden genoemd. Een Boulonnais is afkomstig uit de regio Boulogne-sur-Mer in het noordwesten van Frankrijk. In Meerhout en in Geel-Bel werkt de rustige krachtpatser zij aan zij met vrijwilligers van Natuurpunt, en bewijst hij zijn nut tegenover tractoren en machines.

Koffiepauze op een landduin in het Grote Netewoud © Frans Emmerechts

24 | Meander 3

Even kennismaken Ewi-Kiczulian is de vijfjarige merrie van Noël Kiczula uit Meerhout. Ze is 900 kg zwaar, oersterk (en dat straalt ze ook uit), maar ook vinnig. Volgens Noël is ze ook ‘rap van snap’. Ze kan ploegen en eggen, trekt de koets, en volgt vanaf 18 maart een opleiding ‘boswerken’ bij Natuurpunt in het Grote Netewoud.

Boulonnais paarden werden vroeger gebruikt om de verse vis van de haven van Boulogne naar hotels in Parijs te brengen.

Is het daaraan dat Noël dacht toen hij besliste om Ewi ook een cursus watergewenning te laten volgen? Die cursus staat namelijk van de zomer op haar programma, net als een sessie garnalenvissen in Oostduinkerke!

En in de Belsehei beheert de vereniging hectaren uiterst waardevolle landduinen in de omgeving van de Kapucienenberg en het Torfven.

Het onderhoud van al deze natuur wordt voornamelijk door vrijwilligers gedaan.

Begrijpelijk dat de hulp van de Boulonnais van Noël bij hen van harte welkom is.

Kom ook meehelpen als vrijwilliger Boulonnais zij aan zij met vrijwilligers in het Grote Netewoud © Frans Emmerechts

Natuurbeschermer Tot in de jaren zestig van vorige eeuw was een trekpaard bijna de enige krachtbron in land- en bosbouw. Maar met de opkomst van de tractor verdween het bijna geheel uit beeld. De laatste jaren is een kentering merkbaar. We kunnen stellen dat het als efficiënte krachtbron herontdekt is. Werken met een zwaar paard is geen nostalgische activiteit meer, maar een efficiënte, publieksvriendelijke en uiterst duurzame manier van bos- en natuurbeheer. Met hooi (en krachtvoer) als brandstof is de koolstofdioxide-emissie van een paard natuurlijk te verwaarlozen.

Daar waar machines moeilijk bij kunnen, zoals in bossen of op natte graslanden, is een werkend paard handig. Zo bleek het een welkome hulp voor onze beheerteams. Geen gesneuvelde planten of gestoorde bodems met Ewi Kiczulian… ze verwijdert lagen van grijs kronkelsteeltje, sleept met takken en stammen, en doet dat secuur maar krachtig, flexibel en stil, als een echte natuurbeschermer.

Keyfheide zijn schaarse stukjes die hier overblijven van de vroeger uitgestrekte heidegebieden in de streek.

In de buurt van de watermolen, die door Natuurpunt wordt gerenoveerd tot fietsen wandelcafé - dé poort tot het Grote Netewoud - ligt de Vloyen, ook wel de Vloei genoemd. De Vloei was een typische vloeiweide die geregeld door de Nete werd overstroomd. Tegenwoordig is de weide bekend door het Totterpad, een wandel- en speelzone voor (groot)ouders met (klein)kinderen, die tegelijk met de vernieuwbouw aan de watermolen door Natuurpunt - samen met de gemeente, de VMM en het ANB - , nog aanzienlijk wordt uitgebreid.

Niet ver van die Meerhoutse watermolen beheert Natuurpunt ook percelen in het Belsbroek in Geel. Overwegend moerasgrond in de vallei van de Grote Nete.

Heb jij ook een hart voor de natuur en wil je je vrije tijd zinvol invullen, dan is vrijwilligerswerk bij Natuurpunt zeker iets voor jou. Als NP-vrijwilliger kan je meewerken aan de mooiste plekjes natuur in onze regio en kom je terecht in een dynamische vrijwilligersorganisatie.

Er is werkelijk voor elk wat wils! Achter de balie staan in het bezoekerscentrum, mee organiseren van en helpen bij evenementen, deelnemen aan beheerwerkdagen… en nog zo veel meer.

Of je nu alle dagen in het getouw wil zijn of slechts eenmaal een halve dag per jaar, je bent van harte welkom. Je hoeft ervaring noch voorkennis te hebben, iedereen is welkom en kan zich nuttig maken!

Voor info kan je contact opnemen met Wendy Thys in het Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, Meerhout. Telefoonnummer 014/21 34 50 of email bc.grotenetewoud@natuurpunt.be.

Frans Emmerechts

Mos verwijderen op de Belsehei © Frans Emmerechts

Natuur in Meerhout en Geel-Bel In de omgeving van de Hutten in Meerhout ligt het sinds 1985 beschermd landschap Scherpenbergen - Malesbroek.

Je vindt er een steile en vrij uitgestrekte duinenrij en een landschap met ‘natte pannen’, afgezoomd en onderverdeeld door duinen. Natuurpunt beheert er de Kwacht en de Keyfheide. De Kwacht ligt in een pan tussen twee duinruggen die begroeid zijn met dennen. De vegetatie bestaat er voor het grootste gedeelte uit hoogwaardig vochtig grasland met boeiende overgangen. De grote en de kleine

juli - september 2019

| 25

WATERVLUGGE DIERTJES Schrijvertjes wekken golfjes op in het water © René Ducastel

Schaatsenrijders en schrijvertjes

Schaatsenrijder met prooi © René Ducastel

26 | Meander 3

Ze hebben iets poëtisch, de schaatsenrijders die schijnbaar gewichtloos over de waterspiegel glijden. De kleine kuiltjes die hun poten in het wateroppervlak vormen, verraden toch dat ze wel degelijk wat wegen en handig gebruikmaken van de oppervlaktespanning van het water.

Door die spanning gedraagt het wateroppervlak zich als een elastisch vlies, dat voor sommige insecten en spinnen een uitstekend jachtveld is.

Schaatsenrijders (Gerridae) zijn wantsen die snel over het wateroppervlak rennen, op zoek naar insecten die per ongeluk te water zijn geraakt. De onderste gedeelten en uiteinden van hun achterpoten zijn bedekt met waterafstotende haren.

Deze haartjes verbreken bij contact de vloeistoffilm niet. De klauwtjes zijn zo naar boven geplaatst dat ze de oppervlaktefilm niet kunnen doorbreken.

Water dat vervuild is door nitraat uit de bio-industrie, door wasmiddelen of door olie heeft een kleinere oppervlaktespanning. Schaatsenrijders zakken door een dergelijk wateroppervlak en verdrinken.

Vallende regendruppels, de inwerking

van de wind en de vorming van ijs verstoren het wateroppervlak zodanig dat de vloeistoffilm zijn draagkracht verliest.

De schaatsenrijders vluchten dan naar de oever.

Schrijvertjes of draaikevers (Gyrinus natator) hebben glimmend zwarte dekschilden en een gestroomlijnde lichaamsbouw. Razendsnel en sierlijk bewegen de diertjes zich over sloot en plas. De dichter Guido Gezelle werd geroerd door krioelende schrijvertjes: ‘O krinklende winklende waterding, met ’t zwarte kabotseken aan, wat zien ik toch geren uw kopke flink al schrijven op ’t waterke gaan!’… Ze trekken in bogen en spiralen over het wateroppervlak. Als zo’n draaikevertje door het wateroppervlak ‘ploegt’ , wekt het boeggolfjes op die voor de kever uit lopen en weerkaatst worden door allerlei voorwerpen, de rand van een vijver of een prooi. Het schrijvertje vangt de weerkaatste golfjes op met zijn antennes. Dit zijn korte stompjes, die het water net raken.

Schrijvertjes en schaatsenrijders zijn, met enkele nachtvlinders, de enige insecten die van echolocatie gebruikmaken.

Schaatsenrijders, die in groepen leven, maken vaak gebruik van golfjes om met elkaar te communiceren. Uit de aard van de rimpelingen weten de insecten dat zij moeten vluchten voor gevaar of dat er een maaltijd op hen wacht. Een schaatsenrijder vangt deze informatie op door gevoelige, tussen zijn voetsegmenten geplaatste sensoren. Dit zijn elastische membranen die door de rimpelingen van het water aan het trillen worden gebracht.

Schrijvertjes observeren hun omgeving in twee helften © René Ducastel

De schaatsenrijder maakt kleine kuiltjes in het wateroppervlak © René Ducastel

Bootsmannetjes en waterroofkevers Niet op maar juist onder het wateroppervlak leven bootsmannetjes of ruggenzwemmers (Notonectidae). Het zijn wantsen die in zoet water leven. Door de opwaartse kracht van het water worden ze tegen de onderkant van het wateroppervlak gedrukt. Evenals de schrijvertjes en de schaatsenrijders zijn ze gevoelig voor trillingen van het wateroppervlak.

Bootsmannetjes reageren bijvoorbeeld op de vleugelslag van een mug die in het water is terechtgekomen en opnieuw wil opstijgen. Met de gevoelige uiteinden van de middenpoten, die tegen de onderkant van het wateroppervlak rusten, vangen de bootsmannetjes de trillingen van het wateroppervlak op. Insecten die op het land leven, ademen via stigmata of luchtopeningen die verspreid liggen

over hun lichaam. Een stelsel van buisjes, tracheeën genaamd, voert de opgenomen lucht door naar de weefsels. Dit tracheaal ademhalingstelsel is aangepast aan het onttrekken van zuurstof uit de lucht. De waterbewonende soorten stammen af van de op land levende insecten.

Waterkevers of waterwantsen nemen op allerlei manieren luchtbellen mee onder water om de tracheale ademhaling toch mogelijk te maken. Kevers bijvoorbeeld, nemen een luchtbel mee onder hun dekschilden, die in verbinding staat met de stigmata. Om een luchtvoorraad te kunnen innemen, moeten insecten die onder water verblijven het wateroppervlak doorbreken. De stigmata in het achterlijf van de waterroofkevers (Dytiscidae) zijn daarom omgeven door een waterafstotende huid. Wordt deze waterafstotende ring vanuit het water

Een bootsmannetje neemt een luchtvoorraad in © René Ducastel

juli - september 2019

| 27

water en met haar achterpoten op het riet wacht ze geduldig af. Ze voelt of de rimpelingen op het water veroorzaakt worden door een vallende regendruppel of door een insect.

Verdere aanpassingen

Een watertor neemt een luchtvoorraad in door met zijn achterlijf het oppervlak te doorbreken © René Ducastel

tegen het wateroppervlak aangedrukt dan blijft die droog en kan lucht vanuit de atmosfeer via de open stigmata in het tracheeënstelsel dringen. Ruggenzwemmers bewegen altijd met de buikzijde naar boven. Om te ademen komen ze met het uiteinde van hun achterlijf tegen het wateroppervlak. De stigmata van het laatste achterlijfssegment zijn omgeven door kwastjes met lange waterafstotende haren. Deze haartjes spreiden zich uit aan het wateroppervlak, waardoor de stigmata in contact komen met de lucht.

Onder water sluiten de stigmata zich, zodat er geen water in het tracheeënstelsel komt. Op de buiken van deze wantsen bevinden zich rijen haartjes, die aan de binnenkant waterafstotend zijn. Met hun pootjes smeren de ruggenzwemmers hun haartjes in met een vetachtige stof, die door kleine kliertjes wordt afgescheiden. Ook bij waterroofkevers bevinden zich dergelijke kliertjes bij de stigmata.

De waterafstotende haren zijn twee aan twee naar elkaar toe gekromd en vormen zo twee kanaaltjes die met een luchtlaagje worden gevuld. De tussen deze Waterspin met luchtbel op het achterlijf © René Ducastel

28 | Meander 3

haren vastgehouden lucht doet dienst als zuurstofvoorraad.

Water- en oeverspinnen De waterspin( Argyroneta aquatica) leeft echt onder water. Daar bouwt ze tussen de waterplanten een web. Met haar behaarde achterlijf haalt zij luchtbelletjes van het wateroppervlak. Die strijkt ze af onder het fijnmazig web. Zij herhaalt dit tot er een koepel ontstaat. Vanuit deze ‘duikersklok’ gaat de spin op jacht.

Insecten, die in de waterfilm vastzitten, worden onder getrokken en naar de bel gebracht. De jongen van de waterspin verblijven in hun eerste levensfasen in de klok. Er is nog een andere spin die op en soms onder water te vinden is: de oeverspin (Dolomedes spec.). Ook deze spin houdt het een tijdje onder water uit.

De lucht die wordt vastgehouden door kleine haartjes op het achterlijf is dan de luchtvoorraad en geeft een zilverachtige glans aan het achterlijf. Ze spint geen web maar gebruikt de oppervlaktespanning van het water om haar voedsel te vangen. Met haar voorpoten op het

Waterspinnen en -insecten zijn van oorsprong landdieren, die het water hebben opgezocht. Om daar te overleven hebben ze heel wat veranderingen ondergaan.

Belangrijke lichaamsdelen zijn waterafstotend geworden, hun ademhaling is afgestemd op het leven onder water en zij krijgen informatie over hun omgeving via trillingen van het wateroppervlak. Bovendien zijn hun ogen speciaal aangepast.

Een horizontaal dwarsgroefje halveert bijvoorbeeld de facetogen waarmee schrijvertjes hun omgeving observeren in een onderste helft voor onder water en een bovenste helft om boven water te kunnen zien. Zoals de gepolariseerde glazen van een zonnebril hinderlijke zonlichtreflectie wegnemen, verminderen de gepolariseerde ogen van de schaatsenrijder de glinsteringen van het wateroppervlak. De insecten hebben sinds ze op de aarde verschenen alle habitats veroverd: het land, de lucht en ook het water. Voor waterinsecten speelt het wateroppervlak een belangrijke rol. De fragiele grenslaag tussen lucht en water biedt hen voedsel en een middel tot communicatie. Overal ter wereld zijn de fysische eigenschappen van een wateroppervlak hetzelfde, zodat zowel in een poel in de noordelijke toendra als in een ondiepe plas in het droge gedeelte van Australië schaatsenrijders, schrijvertjes of bootsmannetjes kunnen voorkomen.

René Ducastel

Oeverspin © René Ducastel

NATUUR.CAFÉ DE RAMMELAARS Genieten op zon- en feestdagen

Natuur.huis De Rammelaars in Ham opent elke zon- en feestdag van 13u tot 18 u zijn deuren. Je kan er terecht voor een flinke wandeling, een frisse pint bio-bier op ons schitterende terras en een gezellig babbeltje.

De vrijwilligers ontvangen je met open armen en geven graag advies als je een korte of langere wandeling wilt maken in het mooie kleinschalige landschap met bloemrijke hooilanden en broekbossen in deze prachtige Kempische beekvallei.

Groepen en scholen zijn erg welkom in ons natuurgebied. We stellen graag een aangepast programma op maat voor. Het Natuur.huis is ook beschikbaar voor cursussen en kleine feestjes.

Voor de tarieven en alle info kan je terecht bij: frans.hoes2@telenet.be, tel: 0472-57 75 15.

Knutselhazentijd Op zondag 21 juli, 18 augustus en 29 september kunnen kinderen van 6-12jaar knutselen in het Natuuurpunthuis o.l.v Goedele Reijniers. 14-17u. Zie ook de agenda.

1967 2017 YEARS YEARSOF OF INNOVATIVE INNOVATIVEREPAIRING REPAIRING

Better than the original

OPEN: OPEN:

REPARATIES REPARATIES van van baden baden en en douches, douches, ramen ramen en en deuren, deuren, wastafels, wastafels,vensterbanken, vensterbanken,dorpels dorpelsen enaanrechtbladen, aanrechtbladen,vloervloeren en wandtegels. wandtegels.

Vanaf Vanaf 10 10 uur, uur, woensdag woensdag gesloten gesloten Van Van 15 15 oktober oktober tot tot Pasen: Pasen: dinsdag dinsdag en en woensdag woensdag gesloten. gesloten.

RENOVATIES RENOVATIESvan vanBad-in-bad Bad-in-badsysteem, systeem,Badwissel Badwisselsysteem, systeem, Douche-in-douche Douche-in-douche systeem, systeem, Douchewissel Douchewissel systeem. systeem.

ANTISLIP ANTISLIP Safety Safety floor, floor, Antislip Antislip in in sanitair, sanitair, Antislip Antislip matten, matten, Antislip Antislip coatings. coatings.

Respo Respo Repair Repair Belux Belux -- Schans Schans 11 BB -- B-2480 B-2480 Dessel Dessel T: T: 014 014 -- 960613 960613 -- E: E: info@resporepair.be info@resporepair.be

www.resporepair.be www.resporepair.be juli - september 2019

| 29

VREEMDE

SNUITERS

GESPOT IN DESSEL

Een oriëntatielabyrint © Nico Schrans

In het begin van dit jaar was er een duidelijke verhoging van het aantal waarnemingen van snuiters in Meanderland. Had het uitzonderlijke warme weer voor een invasie gezorgd of was er iets anders aan de hand?

Start van Sylvesterwedstrijd © Nico Schrans

30 | Meander 3

De eerste melding liep binnen in januari.

Op Witgoor Heide vond een natuurfotograaf midden in het bos overal roodwitte linten. Bij het nader bestuderen van de linten bleken er ook nummers op geschreven te zijn. Er was geen twijfel mogelijk. Hier was een zeldzame soort snuiter aan het werk geweest: een baanlegger. De baanlegger bereidt omlopen voor en markeert zijn punten met genummerde linten als ware het een vos die zijn territorium afbakent.

Op 20 februari verschenen dan de eerste oranje-witte bakens in het bos. Een andere soort snuiters, de postenzetters, gaan dan opzoek naar de gemarkeerde punten van de baanlegger en plaatsen er een baken bij. Die bestaat uit een genummerde piket waarop een elektronisch controlesysteem is gemonteerd en ze hangen er een oranje-witte stoffen zak aan, de zogenaamde lantaarn. De postenzetsnuiters vinden de gemarkeerde punten terug door hun uitzonderlijk oriëntatie vermogen. Een kaart met de genummerde punten erop, is hun leidraad.

De ervaren snuiterspotter weet nu dat de snuiterinvasie op komst is. ’s Anderendaags was het dan zo ver. De

eerste signalen van verhoogde activiteit werden waargenomen aan de voetbalkantine van Witgoor Dessel. De snuiters waren daar hun nest aan het inrichten. Al vlug krioelde het er van de snuiters die met een luid gesnater elkaar verwelkomden. Aan de zang kon men horen dat er snuiters van alle windrichtingen waren gekomen: Vlaamse, Waalse en Nederlandse. Zelfs enkele exoten uit de kuststreek werden waargenomen. In kleine groepjes liepen ze dan naar de startplaats.

Ze starten er elk op een omloop volgens hun leeftijd en geslacht. Want er zijn snuiters van allerlei slag: jonge en oude, mannetjes en vrouwtjes. De uitslag van de wedstrijd zal de hiërarchie binnen de groep gaan bepalen. Elke snuiter moet een omloop afleggen door van baken naar baken te lopen. Hij doet dat door het gebruik van een speciale gedetailleerde kaart. Hij kiest zelf zijn route naar het volgende baken en als hij deze gevonden heeft, markeert hij zijn komst met een elektronisch controlesysteem. Gelukkig doen ze dat niet door het baken met urine te besprenkelen zoals de honden.

Die dag liep er een massa snuiters doorheen het bos in allerlei richtingen. Snuiters blijven nu eenmaal niet op de paden.

Ze lopen dwars door het bos! Aan hun aangepast verenkleed, de kaart en het kompas rond hun duim, kun je merken dat de strijd om de groepshiërarchie is losgebarsten.

Na de krachtmeting verzamelden alle snuiters terug in hun nest waar de snelste Nico in volle actie © Kerstine Michielsen

snuiter per omloop verkozen werd tot leider. Zijn leiderschap geldt tot de volgende bijeenkomst op een andere locatie waar alles weer van voren af aan zal beginnen.

Dit snuiterverhaal beschrijft de oriëntatieloopwedstrijd die plaatsvond op Witgoor Heide. Er worden aardig wat wedstrijden georganiseerd in onze regio. De organisatoren maken afspraken met eigenaars en beheerders, bekomen toelatingen en houden rekening met hun impact op de lokale natuur. Er mag bijvoorbeeld niet gelopen worden in het broedseizoen.

Houd je van sporten én natuur, dan moet je deze uitzonderlijke natuursport eens proberen. Laat je de eerste keer begeleiden door een ervaren snuiter. Neem hiervoor contact op met de wedstrijdorganisator of het secretariaat van de federatie.

Zij zullen je met plezier verder helpen.

Informatie kun je vinden op de website van Orienteering Vlaanderen: www.orientatie.org

Nico Schrans

Natuur delen Natuurliefhebbers en sporters delen dezelfde omgeving en komen soms in conflict omdat de ene partij de andere haar beweegredenen niet begrijpt. Meestal is dat gewoon uit onwetendheid. Zie je een sporter iets doen dat de natuur schaadt, ga dan een vriendelijk gesprek met hem aan en verklaar het hem. Volgende keer kan hij er dan rekening mee houden.

juli - september 2019

| 31

EEN RONDJE

GENESIS, IEMAND?

Hopelijk heb ik met deze titel jullie aandacht gewekt, want inderdaad, hoe komen we van bij Genesis – de rockgroep, niet het gelijknamige eerste boek van de Hebreeuwse bijbel – bij natuurbehoud of biodiversiteit terecht ? Wel, eigenlijk is het heel eenvoudig.

Visionair Voor een goed begrip eerst dit. Genesis was ‘in den beginne’ een folkgroep die heel snel zogenaamde progressieve rocknummers begon te schrijven.

32 | Meander 3

Progrock, voor de kenners. We schrijven begin jaren 70. Veel nummers waren vrij bombastisch en meeslepend, vol gitaren en synthesizers, sterk gelaagd maar ook sterk verhalend. De teksten waren niet

altijd poëtisch noch romantisch, maar dikwijls vrij melodramatisch en kunstig geconstrueerd rond echt-gebeurde feiten of futuristische projecties. De breed uitgesponnen songs, soms wel 10 minuten lang, werden vrij theatraal ‘gespeeld’ door Peter Gabriel, de zanger van de groep, die zich tijdens de optredens continue verkleedde om zodoende gestalte te geven aan de figuren en beelden uit de teksten.

‘Get them out by Friday’ is een voorbeeld van zo’n ‘grappig’ nummer waarin heel wat figuren een rol spelen. Het nummer gaat onder andere over hoe mensen in de toekomst misschien beter maar maximum 1,2 m groot zouden zijn: ‘This is an announcement from Genetic Control. It is my sad duty to inform you of a four foot restriction on Humanoid height’, zo zouden er meer mensen op de steeds schaarser wordende ruimte kunnen leven. Een vrij visionair nummer, want de groep maakte deze song in 1972, en voorspelde toen al dat genetische manipulatie mensen op maat zou kunnen maken. Brave new world, eat your heart out.

Downsizing

Fototoxisch

En, als ik even mag, dit idee werd recentelijk verfilmd. In 2017 kwam ‘Downsizing’ uit, een film die weer geeft hoe, als een oplossing voor de overbevolking en de klimaatverandering, Noorse wetenschappers een manier ontwikkelen om organisch materiaal, waaronder mensen, in lengte met een factor 14 te verkleinen, wat in gewicht en volume een factor 2700 geeft. Zo hebben ze, zoals ook Genesis al wist, minder ruimte nodig, verbruiken ze minder grondstoffen en energie, en produceren ze ook minder afval.

In het geval van de reuzenberenklauw is er een bijkomend argument om de plant in toom te houden. Immers, het sap van de plant is fototoxisch en veroorzaakt bij gevoelige personen vervaarlijk uitziende blaren en ‘brandwonden’ in combinatie met de zon. In 2017 registreerde het Belgische Antigifcentrum 28 letselgevallen na contact met de reuzenberenklauw.

De grote afmetingen, exotische afkomst en fototoxiciteit maken de plant tot een dankbaar onderwerp voor nieuwsberichten, en een gemakkelijk doelwit om ‘m te lijf te gaan.

Genesis onderkent dit fenomeen, maar heeft er gelijk een oplossing voor. Hier gaat de realiteit over in fictie, en geeft de groep blijk van geringe botanische kennis. De planten moeten immers ’s nachts worden uitgeroeid, omdat ze dan niet aan fotosynthese kunnen doen: ‘Strike by night. They are defenceless. They all need the sun to photosensitize their venom.’

Waar ze wel gelijk in hebben is dat de plant een stevige klant is, die moeilijk uit te roeien valt: ‘Still they’re invincible. Still they’re immune to all our herbicidal battering.’ Herbicides lijken volgens hen niet te werken. En dat is misschien maar goed ook, het glyfosaatdebat indachtig.

Geschenk Maar we dwalen af, want om een ander Genesis-verhaal is het mij hier te doen. In 1971 bracht de groep de lp ‘Nursery Cryme’ uit. Eén van de nummers, ‘The Return of the Giant Hogweed’, letterlijk vertaald: de terugkeer van de reuzenberenklauw, begint met het waargebeurde verhaal over hoe de reuzenberenklauw vanuit zijn oorsprongsgebied in de Caucasus door een Britse botanicus in de 19° eeuw verzameld, en ‘geschonken’ werd aan de Koninklijke Botanische Tuinen van Kew. En nadien als sierplant geïntroduceerd werd in het Verenigd Koninkrijk.

Vanuit Engeland raakte de plant al vlug verspreid in de rest van West-Europa, de Verenigde Staten en Canada. Bij gebrek aan natuurlijke vijanden, en door zijn grote zaadproductie, werd de reuzenberenklauw al heel vlug wat wij een invasieve plant noemen. In de woorden van Genesis, an illegal alien. Volgens de rockers ‘...is it no fun, to be an illegal alien...’, daar kunnen we ons tegenwoordig inderdaad wel iets bij voorstellen. En in tegenstelling met wat mensen normaliter niet doen met hun medemens, worden invasieve planten- of dierensoorten zo veel mogelijk in hun uitbreiding beteugeld, en dus bestreden.

reuzenberenklauw is nochtans niet giftig, vooral schapen zijn er dol op.

Als uitsmijter nog dit: het nummer eindigt met een oproep vanwege de grote berenklauw aan zijn soortgenoten om zich niet zo maar te laten afslachten door de mens. Neen. De mensheid moet er aan, en dat dankzij de irritante haren en hun toxische stoffen: ‘Human bodies soon will know our anger. Kill them with your Hogweed hairs’. De song eindigt met een bij mijn weten vrij uniek detail, de Latijnse naam van de soort Heracleum mantegazziani. Spijtig genoeg een beetje fout geschreven, het moet H. mantegazzianum zijn. Toch wel een leuke afsluiter van het nummer, en deze bijdrage.

Patrick Van Damme Bronnen: Reuzenberenklauw (2019) Wikipedia, de vrije encyclopedie. Opgehaald 4 mei 2019 van https:// nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Reuzenberenk lauw&oldid=53758252 Tropicos.org (2019) Heracleum mantegazzianum. Missouri Botanical Garden. Opgehaald 10 Juni 2019 van http://www.tropicos.org/ Name/1700135 Alle fotos:Wikimedia / CCC-license

De reus te lijf Wat wel kan, is mechanische bestrijdingsmethoden gebruiken: uitsteken van jonge planten, en herhaald maaien in combinatie met handmatig schoffelen, om te voorkomen dat de plant in bloei komt of tot zaadvorming overgaat.

Biologische bestrijdingsmethoden zijn begrazing door vee of schapen, behandeling met schimmels, met aaltjes bij de ondergrondse delen, of met kevers bij de bovengrondse delen.

De reuzenberenklauw groeit op een paar maanden tot 4 meter hoog. Het eerste jaar blijft de plant laag, het jaar erop is hij meestal volgroeid, en bloeit van juni tot augustus met een variabel aantal samengestelde schermen vol witte bloemetjes. Na de bloei sterft de plant af. De plant is vooral te vinden langs wegen en op plaatsen die niet begraasd of bewerkt worden, op ruderale terreinen met verstoorde, voedselrijke grond. De

juli - september 2019

| 33

Nieuwbouw De goedkoopste energie is de energie die je niet verbruikt. Voor de nieuwbouw stellen we graag onze technieken voor: isolatie, ventilatie, elektriciteit en verlichting. Graag bespreken we met de bouwheer verschillende technieken en hoe we deze slim kunnen combineren om een maximaal rendement te halen.

Renovatie Bij renovatie gaan we een stap verder. Daar luisteren we naar u wat de plannen zijn en verzorgen we eventueel de volledige uitvoering.

We zullen altijd proberen om energiebesparende maatregelen toe te passen waar mogelijk. Bij deze renovatie hebben we IQ3 cellulose dakisolatie geplaatst, led verlichting, warmtepompboiler en ‌

EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garanderen de beste service.

Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard!

OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!

36 | Meander 3