Meander 2019 nr 4 oktober-december

2019 • Oktober | November | December • Jaargang 18 nr. 4

Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323

MEANDER

Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen

Colofon Natuurpunt

Giften

Natuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt meer dan 110.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en ruimtelijke ordening. Daarnaast wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van natuurstudie en natuur- en milieueducatie.

Natuurpunt organiseert duizenden activiteiten per jaar, beheert 500 natuurgebieden en is actief in alle Vlaamse gemeenten.

Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen. Vanaf €40 ontvang je een fiscaal attest.

Lid worden Door overschrijving van 27 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 11 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 10 euro. Beide extra abonnementen samen 17 euro.

Meander Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerde leden van Natuurpunt kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander.

De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 2.500 exemplaren.

Redactie An Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Ja n Albrecht, Wendy Thys, Arne Vermeulen, Mirella Bruynseels, René Ducastel, Jurgen Sophie.

Contact

3770 – Grote Netewoud 7709 – De Maat (Mol) 7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 – Neerhelst (Geel) 7118 – Griesbroek (Balen) 7725 – Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 – De Vennen (Balen) 7736 – Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 – Molse Nete (Balen/Mol) 7763 – Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 – Breeven (Geel) 7779 – Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 – Selguis (Geel) 7784 – De Bleken (Mol) 8810 – De Rammelaars (Ham) 8874 – Veldhovenheide (Ham) 3283 – Natuur.huis De Rammelaars (Ham) F-04013 – Watermolen Meerhout

Contactpersonen afdelingsbesturen Afdeling Netebronnen Contact: Jef Sas, jefsas@skynet.be www.natuurpunt.be/natuurpunt-netebronnen

Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.

Afdeling Balen-Nete

Met dank aan onze fotografen

Contact: Tom Schildermans, tom.schildermans@skynet.be www.natuurpuntbalen-nete.be

Frans Emmerechts, Jos Ghoos, Rudi Rademaekers, Marc Verachtert, François Van Bauwel, Katelijne Bohy, Tine Verschueren, Eddy Vaes, Eef Weetjens, Billy Herman, Jean Vankerkom, René Ducastel, Kevin Berghmans, Robin Kay, Marc Boeckmans, Dirk Stynen, Kerstine Michielsen, Jan Mangelschots, Frank en Walt Van Campenhout, Alex Huybrechts, Leo Mertens, Paul Wouters, Marianne Horemans, Roger Geens, Aloïs Mertens, Rogier Tormans, Carlo Borgers, Karin Wouters, Gilbert Loos, Veerle Van den Eynden, Jan Albrecht Coverfoto’s: -- Steenmarter © Frans Emmerechts -- Fuut © Jos Ghoos -- Herstelde Kempense natuur in 2019 © Rudi Rademaekers Achtercover: Bonte grasspringspin @ Frans Emmerechts.

Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

Lay-out Meander Arne Vermeulen en Jan Albrecht.

Deadline teksten volgende Meander Maandag 21 oktober 2019.

Verschijnt eind december 2019 Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com.

2 | Meander 4

Afdeling Geel-Meerhout Contact: Marc Verachtert, marc.verachtert@skynet.be www.natuurpuntgeelmeerhout.be

Afdeling Ham Contact: Frans Hoes, frans.hoes2@telenet.be www.natuurpuntham.be

Boomklever bezoekt ecologische tuin © Frans Emmerechts

GROEN EN GEZONDHEID Herfst in het bos © Marc Verachtert

13.000

Vlamingen namen vorig jaar deel aan een enquête naar de invloed van natuur op het welzijn van de mens, georganiseerd door UA en INBO in samenwerking met Natuurpunt en CM. 80% verklaarde dat ze zich fitter, positiever, meer ontspannen of gelukkiger voelen nadat ze in het groen zijn geweest. Herkenbaar?

De meesten van hen gaan naar buiten om te bewegen (wandelen, fietsen, joggen of werken in de natuur of de tuin) en anderen om rust en stilte te vinden. En in deze tijden van hittegolven… om de koelte van de bossen op te zoeken. Bossen (loofbossen!) zorgen niet alleen voor verkoeling maar ook voor een zuiverdere lucht.

Rust en stilte opzoeken in de natuur helpt ook om te ‘ontstressen’, wat in deze tijden van burn-outs zowel preventief als genezend een belangrijke waarde heeft.

Natuur(punt) en Gezondheid Met Natuurpunt ijveren we al lang voor het behoud van de natuur en maken we steeds ruimte voor natuurbeleving, bijvoorbeeld door het inrichten van begeleide of uitgestippelde wandelingen, soms ook via wandelknooppunten. We willen ook natuur naar de mensen brengen door te ijveren voor trage wegen, liefst in combinatie met ecologische verbindingen. Maar steeds met respect voor de natuur. We moeten verdere woonversnippering tegengaan om grotere eenheden natuur te bewaren… want die zijn er in Vlaanderen te weinig. Zo ijveren we voor het behoud van de grote open ruimte met natuur en landbouw tussen Geel-Ten Aard, Retie en Kasterlee (Breeven, Prinsenpark, Vallei van de Kleine Nete) als ‘rustgebied’ voor mens en dier. In zo’n rustgebied kunnen natuur en landbouw trouwens perfect samengaan met zachte (!) recreatie. Tegelijkertijd werken we samen met het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en de Hooibeekhoeve aan het verhogen van de ecologische waarde van het gebied om meer planten

en dieren een (overlevings)kans te geven. Maar er werd recent wel een verbouwing vergund van een kleine boerderij naar een grote hoeve/(bouw!)bedrijf… in landbouwgebied?!

We zoeken ook mee naar een goede alternatieve locatie voor een ‘ontwenningscentrum’ dat oorspronkelijk werd ingepland in de oude boerderij van de Stolp in de Mosselgoren. ‘Goren’ wil zeggen moeras. Inderdaad, drie keer zakten de koeien vroeger door de vloer van de stal omdat die (illegaal) in het moeras werd gebouwd. Het omringende Natura 2000-gebied heeft dan ook moeras en moerasbossen als natuurdoeltype. En dan wil o.a. de provincie - die eigenaar van is van de boerderij - er patiënten in onderbrengen… geen ‘gezond’ idee. Aan het militair domein van Kievermont daarentegen, zou dat perfect kunnen. Wijzig de strook langs de Retiebaan van KMO-zone naar ‘gezondheidsherstelzone’ (voorstel voor deze nieuwe bestemming: lichtgroen) en mensen met een verslavingsprobleem (en bijvoorbeeld mensen die willen herstellen van een burn-out) kunnen in het aangrenzende natuurgebied terecht om de rust op te zoeken of om mee te helpen er de natuur in stand te houden.

De provincie zet trouwens ook in op Groen en Gezondheid. Ze is bijvoorbeeld de grondlegger van het fiets- en wandelknooppuntennetwerk. Zo ligt er een fietsroute langs de Fransebaan in Geel - een verhard weggetje van één auto breed, gebruikt door vissers die naar de Dekshoevevijver rijden en fietsers dus. En binnenkort door tientallen vrachtwagens en tractors per dag, want juist daar werd een nieuw bedrijf voor 10.000 varkens vergund.

Vlak langs de Daelemansloop die – door diezelfde provincie – werd erkend als ‘een van de meest waardevolle laaglandbeken van Vlaanderen’. Niet iedereen interpreteert ‘Groen en Gezondheid’ op dezelfde manier.

Marc Verachtert Voorzitter Natuurpunt Geel-Meerhout

oktober - december 2019

|3

BREEVEN

EEN NIEUW NATUURRESERVAAT TE GEEL-TEN AARD Breeven © Marc Verachtert

Situering en geschiedenis Sinds kort na de eeuwwisseling heeft Natuurpunt een 20-tal hectare grond in eigendom in de noordelijke punt van Geel, op Ten Aard. Eigenlijk op de ‘oude Aard’ en ten noorden van de Aardseweg. Een lange weg, die rustiger wordt naarmate men dichter bij de landelijke kasseiweg aan het eind komt… Daar, geborgen tussen de Kleine Nete en het kanaal BocholtHerentals, ligt het gebied Breeven (& Kievitheide & Houtemse heide), een groot bosgebied met landschappelijk waardevolle agrarische gebieden eromheen.

Samen met het Prinsenpark, ’s Gravendel en de vallei van de Kleine Nete, vormt Breeven een open ruimte van bijna 2000 ha. In november 2018 kreeg Breeven de erkenning als natuurreservaat (E-389). Na de aankoop van gronden van de notarisfamilie Verbist is Breeven gegroeid tot een natuurreservaat van meer dan 90 ha.

Een deel van de percelen die Natuurpunt er bezit zijn in het VEN aangewezen als ‘Grote Eenheid Natuur’, een groot deel is

bos en weiland maar ook habitatwaardige droge en natte heide en moerasbossen maken er deel van uit.

De naam Breeven is afkomstig van ‘breed ven’: een brede moerassige depressie in de heide. Het kan vroeger verschillende economische functies hebben gehad: drinkplaats voor het vee op de heide, wasplaats voor schapen, visplaats…

In het begin van de 16de eeuw werd het ven door Berthout, toen heer van

Donatie jeugdteam Turnhout © Frans Emmerechts

4 | Meander 4

Geel, geschonken aan de kanunniken van Grobbendonk (Priorij Onze Lieve Vrouw Ten Troon) die in 1526 startten met het omvormen van het ven tot viskweekvijver. Men sprak toen van de breevenvijver of breevenwijer in de ‘gemeynheide’ (heide van de gemeenschap). Daar verkochten de kanunniken op Aswoensdag en Goede Vrijdag vis aan de plaatselijke bevolking van ‘de Oude Aert’ ter afwisseling van hun eentonig

dieet van schapenvlees. Volgens de kaart van de Ferraris (1777) - de blauwe lijn visualiseert de huidige Oudemolsedijk bestond het eigenlijke Breeven uit drie tegen elkaar liggende vennen. Het ‘kleine’ ven ten noordoosten is de ‘steert’ en ten zuiden ligt ‘klein Breeven’ wat nu nog een ‘wijer’ (viskweekvijver) is, die bevloeid wordt met water uit de Daelemansloop dat stroomopwaarts van de vistrap wordt afgetapt. Met de Franse Revolutie werd de Priorij Ten Troon geplunderd en kwam Breeven in handen van Napoleon. In 1815 werd het eigendom van de gemeente die de gronden in 1843 aan baron Coppens verkocht die vooral de ontginning deed van de Grote Kievit.

Op ongeveer 1 kilometer ten oosten van het Breeven, op ‘de Grote Kievit’, bevindt zich de grafkelder Coppens, waar jaarlijks vleermuizen overwinteren. Baron Coppens, samen met Koning Leopold I, implementeerden de wet voor de verplichte ontginning van de heide (1847). Die wet stimuleerde de omvorming van ‘wilde heide’ in landbouwgronden. Zij lieten het kanaal Bocholt-Herentals graven om de heidegronden te irrigeren met kalkrijk Maaswater, het hooi te oogsten voor de paarden van het leger en de mest van de grote steden naar de nieuwe hooilanden te brengen.

Op de kaart van Vandermaelen (1855) staat het Breeven nog aangeduid als vijver. Als de vrouw van Coppens sterft, komt Breeven en omringende gronden in handen van notaris Peeters uit Herselt die ze in 1884 verkoopt aan notaris Verbist in Geel. In 1919 wordt de kweekvijver drooggelegd en in 1934 wordt hij omgevormd naar weiland. De boerderij langs

Ferrariskaart Breeven

Boommarter © François Van Bauwel

de Daelemansloop werd toen ook gebouwd ter vervanging van het jachtpaviljoen dat de familie Verbist er liet bouwen op het einde van de 19de eeuw. Tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog werd een diepe ontwateringsgracht, de Breevijverloop, gegraven die de Breevendepressie, maar vooral de oostelijk gelegen landbouwgronden van de Grote Kievit, ontwatert naar de Kleine Nete toe.

Landschap en ecologie Het landschap van Breeven/Kievitheide/ Houtemse heide is - naar Vlaamse normen - erg uitgestrekt (+/-350 ha) en heel afwisselend. In het westelijk deel van het

gebied komen moerassen voor. Soorten die men er vindt zijn cyperzegge, waterzuring, oeverzegge, riet, echte valeriaan, gagel, veenpluis en wilgen- en elzenbroekbos. Langsheen de exploitatie-, toegangs- en openbare wegen doorheen de dennenaanplantingen vindt men relicten van heide: pijpenstrootje, brem, struikhei, schapenzuring, reukgras, biggenkruid enz. Verder: vochtige graslanden, ruigtes, aanplantingen van Canadapopulieren op voormalige graslanden en eikenbossen met een meer natuurlijke samenstelling.

Tussen intensieve graslanden vindt men nog vrijstaande houtkanten, waarvan er - spijtig genoeg - de laatste decennia

Kaart Vandermaelen

oktober - december 2019

|5

Boerderij aan de Daelemansloop © Marc Verachtert

heel wat verdwenen zijn. Ook aan de randen van de naaldbossen vindt men soms houtkanten met inheemse vegetaties.

Hier en daar staan enkele beuken. Hoewel die hier van nature niet te verwachten zijn, komen er nog oude exemplaren voor die deel uitmaken van het bos.

De Steert is een depressie die de laatste jaren wordt bedreigd door verdroging. Het is nog een natte heide met dopheide, gagel en veenmos maar ook met ronde en kleine zonnedauw. Klokjesgentiaan en heikikker heb ik er recent niet meer gevonden.

Op de oever van het ‘klein Breeven’ staat hengel, een - voor de Kempen - zeldzame half-parasiet die wat lijkt op gele

Hengel aan het klein Breeven © Frans Emmerechts

6 | Meander 4

dovenetel en een typische bewoner van zure stikstofarme oude bosbestanden is.

De dreven worden bewoond door boomklever en -kruiper en door zwarte, grote bonte en groene specht. Een wielewaal heb ik er op 8 mei nog waargenomen maar hij heeft er niet meer gebroed. Ook de nachtegaal heeft er niet meer gebroed.

Predatoren broeden wel in Breeven: buizerd, havik, torenvalk, bosuil, ransuil, kerkuil en steenuil. De steenmarter is er vrij algemeen en mogelijk leeft er ook de boommarter. Door het INBO werd namelijk in 2010 en 2011 met cameravallen aan de Oudemolsedijk en in het Prinsenpark de aanwezigheid van boommarter

vastgesteld. Ook in de Zegge werd hij vroeger bij het nakijken van uilenkasten al gespot (spannend!). Als je weet dat het leefgebied van een vrouwtje ongeveer 250 tot 350 hectare bedraagt, maar dat van een mannetje zo’n 1000 tot 2000 hectare (overlapt dus met de territoria van verschillende vrouwtjes), dan is de kans reëel dat de boommarter ook in Breeven/Kievitheide voorkomt. Boommarters zijn vooral in de schemering en de nacht actief en ze jagen vooral op zoogdieren en vogels. Dit doen ze zowel op de grond als in de bomen. In de winter schakelen boommarters ook over op aas. Meestal worden de jongen in holle bomen geworpen. Die zijn in Breeven ruim voorhanden, met dank aan de grote spechtenpopulatie. Boommarter is gemakkelijk te verwarren met steenmarter, die (meestal) een lichtere bef heeft en vooral een plattere kop. Steenmarters leven meer in de menselijke omgeving dan boommarters waardoor hun aanwezigheid meer waar te nemen is: dode kippen - maar dat kan ook het werk zijn van een vos - of doorgebeten kabels van de auto.

Breeven is ook heel rijk aan paddenstoelen of moet ik zeggen ‘was’. Toen we in de jaren 1980 - 1990 met de paddenstoelenwerkgroep gingen determineren, vonden we pakweg 50 tot 60 soorten. Met de

droogte van de laatste jaren lijkt het alsof er bijna geen paddenstoelen meer groeien. Hopelijk herstelt zich dat rijke schimmelleven nog…

De experten van de provincie klasseren de Daelemansloop bij de meest waardevolle laaglandbeken van Vlaanderen: een rijke waterfauna en -flora met o.a. verschillende vissoorten die op Rode Lijst staan.

De werkgroep Waterleven deed recent een monitoring van de Daelemansloop en vond o.a. bermpje, paling, riviergrondel, beekdonderpad en kleine modderkruiper.

Het INBO ving er ook serpeling.

In het weekend van 15 en 16 juni landde ‘De Natuur.Kemper’ (een initiatief van regio-werking Natuur.Kempen) in Breeven op de oever van de Daelemansloop: een opendeur-evenement met wandelingen, een demonstratie van de nachtvlinderwerkgroep en een gezellig café.

Jelle Ronsmans van Devotion Dub - een initiatief van Jeugdhuis Wollewei in Turnhout - overhandigde er sponsorgeld voor de restfinanciering dat tijdens een reggaefeestje in mei werd verzameld.

Toegankelijkheid Breeven en de Kievit/Houtemse heide zijn altijd private (van de families Dierckx de Casterlé en Verbist) en gesloten gebieden geweest in functie van de jacht en bijzondere veldwachters houden er toezicht. Wij bereiden een beheerplan voor dat ook een toegankelijkheidreglement bevat.

Door de actieve landbouw en jacht blijft een beperkte toegankelijkheid van toepassing, maar het is de bedoeling tegen 2020 een wandelpad te openen zodat de gebieden (deels) te bezoeken zijn. Andere delen blijven gesloten voor het grote publiek omwille van de natuurwaarde en als rustgebied maar kunnen wel onder begeleiding worden bezocht. Voor wildcrossen zal er geen plaats meer zijn.

Wil je de aankopen door Natuurpunt in dit natuurgebied steunen?

Giften voor de aankoop van gronden in Breeven zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 met vermelding van het project: Breeven, nr. 7769.

Contact: marc.verachtert@skynet.be.

Marc Verachtert Bossen in Breeven © Marc Verachtert

oktober - december 2019

|7

MOLDERBROEK INGEWANDELD Met Hilde als gids Š Katelijne Bohy

Meer dan 300 buurtbewoners en sympathisanten kwamen op 5 mei in de vallei van de Molse Nete het Molderbroek inwandelen. Tussen de Molse Nete en de Molderloop in Balen (op de grens met Mol) ligt een nieuw gecontroleerd overstromingsgebied van ca. 5,5 ha. Met een paar ingrepen maakte de provincie er ook een mooi natuur- en wandelplekje van. Gidsen van de provincie en van Natuurpunt namen de omwonenden en sympathisanten mee op wandel.

Ze kregen uitleg over de werking en het effect van het buffergebied. Langs een wandeltraject van 5 km (waaronder 1 km aan nieuwe dijk- en vlonderpaden) mochten ze als eersten de bijzondere flora en fauna in dit drassig stukje valleigebied aanschouwen.

8 | Meander 4

Waarom een overstromingsgebied?

De Molse Nete zorgde zowel plaatselijk als in het centrum van Mol voor wateroverlast in woongebied. Dat komt omdat er in het centrum heel wat waterlopen samenkomen. Centraal in de vallei van de Molse Nete lag er een onbebouwd gebied dat van nature reeds overstroomt. Verschillende percelen zijn hier al jaren in beheer bij Natuurpunt. De eerste gesprekken tussen de provincie en Natuurpunt om dit te realiseren dateren van ongeveer 10 jaar geleden. Na een procedure van grondverwerving en herbestemming maakte de provincie er in 2018 een gecontroleerd overstromingsgebied van. De Molse Nete kan er haar teveel aan water in kwijt. Door een combinatie van een aangepaste inlaat, nieuwe dijken en een gecontroleerde uitstroom blijft het water een tijdje staan om daarna vertraagd af te vloeien naar de Molderloop. Resultaat: een kleinere kans dat de Molse Nete nog in woongebied zal overstromen. Een slibvang zorgt er nog voor dat vervuild slib niet in het overstromings-gebied raakt en het moeras niet te snel aanzandt.

Waar water geborgen ligt, krijgen natuur en zachte recreatie kansen De vallei maakt deel uit van het uitgestrekt natuurgebied van de Molse Nete dat al meer dan 20 jaar in beheer is bij Natuurpunt (eerste aankopen in 1996). Bij de aanleg van Molderbroek was toegankelijkheid voor de omwonenden een belangrijke vereiste voor het beheerteam van de Molse Nete, wat exact de reden was om te investeren in een nieuwe brug, wandeldijken en 2 vlonderpaden.

Als overstromingsmoeras is het een ideale standplaats voor de ontwikkeling van rietland, zeldzame broekbossen en heel wat bijzondere plantensoorten. Je kan er kleine zangvogels spotten maar ook prooivogels als sperwer, torenvalk, buizerd en bosuil. Vermeldenswaard zijn ook ijsvogel, houtsnip en waterral. De blauwe reiger en zelfs de grote zilverreiger zijn gasten langs de Molse Nete en de vijvers. Naast amfibieën en reptielen zoals een aantal salamandersoorten en de levendbarende hagedis, kun je er ook zoogdieren aantreffen zoals vos, bunzing, hermelijn, wezel en een populatie reeën.

De vallei van de Molse Nete is een waardevol relict. Kleinschalige cultuurlandschappen van deze omvang worden steeds schaarser.

Plechtig doorknippen van het lint © Katelijne Bohy

Dessel-Kwaadmechelen en is ongeveer 5 km lang. Met ondersteuning van zowel de gemeente Mol als de gemeente Balen, die beide erg enthousiast waren over de opening van dit nieuwe traject, kan dit het begin zijn om in de nabije toekomst de vallei van de Molse Nete op meerdere plaatsen beter toegankelijk te maken voor het grote publiek. Want ‘natuur voor iedereen’, daar gaan we voor! Meer weten?: guy.hannes@skynet.be.

Guy Hannes

Ook tentoonstelling was een topper Heel het gebeuren vond plaats in het parochiecentrum van Mol Gompel. We begonnen ’s morgens met een vroegochtendwandeling en aansluitend ontbijt, de ganse dag door waren er om het uur geleide wandelingen met telkens een gids van zowel Natuurpunt als de provincie die elkaar perfect aanvulden. Rond de middag een persmoment met lovende woorden van Jan De Haes, gedeputeerde van de provincie en de beide schepenen van toerisme, Hans De Groof (Mol) en Werner Hens (Balen), gevolgd door een receptie. Met de afdeling werd een indrukwekkende tentoonstelling opgebouwd waaraan een leuke wedstrijd was verbonden. Uit de talrijke correcte antwoordformulieren trok een onschuldige hand volgende winnaars: Cecile Maes, Janna Onzia en Marc Scheunders. Zij kunnen hun prijs afhalen bij Jef Sas, Wildstraat 8 te Mol, graag na een seintje via jefsas@ skynet.be.

Kom zelf genieten van dit prachtige stukje natuur In overleg met de provincie en met Natuurpunt heeft het plaatselijk beheerteam geijverd voor een mooie bewegwijzerde wandellus in het gebied! De wandeling start op het einde van de Kapellekensdreef in Mol-Gompel, ter hoogte van het kanaal Molderbroek wandellus

oktober - december 2019

|9

NIEUWS UIT HET

Bezoekerscentrum Grote Netewoud Een nieuw hoofdstuk breekt aan!

Het is bijna zover! Zes jaar geleden nam Natuurpunt de oude wasserij in dienst als bezoekerscentrum van het Grote Netewoud. Nu zes jaar later is de hele site ‘De Watermolen’ in volle ontplooiing en hebben we een duidelijk plan voor de toekomst van dé onthaalpoort voor het Grote Netewoud.

De afgelopen periode zaten de renovatiewerken in onze watermolen in een stroomversnelling. De werken van de aannemers zijn afgerond en ons vrijwillig bouwteam draaide en draait nog steeds overuren op volle kracht.

Op 15 augustus werden onze medewerkers van het bezoekerscentrum verrast door een uitnodiging voor een ‘pre-opening’ van Bernard de bever, aka Joep Dausy. Die avond kwam Bernard speciaal uit zijn burcht gekropen om - aan toch wel een 40-tal vrijwilligers - de verwezenlijkingen te tonen die tot nu toe gebeurd zijn in de watermolen.

Hoeveel geïnteresseerden er gaan zijn op de echte opening, daar durf ik zelfs niet naar gokken. Want dat er interesse is, staat buiten kijf door de vele nieuwsgierigen die hun neus al tegen de nieuwe ramen hebben geduwd. ‘Die vrijwilligers van Natuurpunt, het zijn “kadees”... zo’n “grellige” renovatie van zo’n prachtig gebouw aandurven!’ Inderdaad, ik kan niet anders dan een diepe buiging maken en ontelbaar veel respect tonen voor ons bouwteam, waarvan sommigen meer uren op de werf hebben versleten dan dat ze thuis waren. Tot nu toe hebben we gelukkig nog geen gefrustreerde, verwaarloosde wederhelften moeten ontvangen.

Nieuwsgierigen voor de ram

en © Frans Emmerechts

De renovatie van de watermolen werd mee gedragen door onze partners / sponsors: Gemeente Meerhout, ExxonMobil, IKEA, Dakwerken Pieter Mertens, Euro Gijbels, T-VR Lichtstudies, Vanhees Metalen, Quadrifoglio, Willems Veranda’s, Sanik, Spar Meerhout,... en de reeds vele giften die we van elk van jullie mochten ontvangen.

Je kan nog steeds een vrijwillige gift doen op het rekeningnummer BE56 2930 2120 7588 met vermelding van ‘F-04013 Watermolen Meerhout’. Elke gift is welkom en vanaf 40 euro krijg je een fiscaal attest.

Wendy Thys

Wanneer gaat de watermolen open?

Je kan niet geloven hoe dikwijls ik die vraag al heb gehoord...

Helaas moet ik jullie het antwoord nog steeds schuldig blijven bij het ter perse gaan van deze Meander. Hopelijk kan ik last minute nog een losse flyer toevoegen bij de bedeling.

Maar hey, ik kan niets beloven.

Hou zeker onze nieuwsbrief, de website of onze Facebookpagina in de gaten.

10 | Meander 4

Praktisch Bezoekerscentrum Grote Netewoud Watermolen 7-8, 2450 Meerhout Openingsuren: April - oktober: open van 11u tot 18u November - maart: open van 11u tot 17u Maandag altijd gesloten Contact 014/21 34 50 bc.grotenetewoud@natuurpunt.be www.grotenetewoud.be www.facebook.com/GroteNetewoud

CURSUSAANBOD MEANDERLAND Workshop ‘Natuurlijke Waskracht’ In samenwerking met Marjolein vzw, Vormingplus Kempen en de Dienst Mondiale Samenwerking van de gemeente Balen, organiseert Natuurpunt Balen-Nete een workshop ‘Natuurlijke waskracht’.

We hebben allemaal diverse wasmiddelen in de kast staan. Als deze uit de winkel kwamen, zou er een hele ‘waslijst’ aan ingrediënten op staan waarvan we de oorsprong en de werking niet helemaal kennen. Anderzijds heeft de natuur wel een meer eenvoudige oplossing te bieden door het grote gamma aan planten die zeepstoffen bevatten. En ze groeien overal! Je kan allerhande wasproducten van planten maken: eenvoudig en onschadelijk voor je gezondheid en je omgeving. En bovendien gratis beschikbaar!

Tijdens deze workshop leer je over verschillende zeepplanten en -kruiden die je kan toevoegen aan je brouwsels, over de effecten van zeep op de gezondheid en het milieu, over hoe zeep precies reinigt, enz. We maken tijdens de workshop alvast enkele plantaardige zeepvervangers die je nadien ook mee naar huis kan nemen!

Praktisch • Inschrijven via info@marjolein-vzw.be; • Datum: donderdag 24 oktober van 19.15 tot 22 u; • Plaats: gemeentelijke basisschool De Puzzel, Sint-Rochusstraat 91, 2490 Balen; • Kost: €5; • Meebrengen: een lege 1 literfles, een lege bokaal van 250 ml, een handvol klimopbladeren, paardenkastanjes.

Zaterdag 30 november Netebronnen

Spaghetti-avond!

Z

in in een gezellig samenzijn? Kom dan naar onze spaghetti-avond ten voordele van de natuur. Schrijf je nu in!

Wanneer: zaterdag 30 november van 17 tot 20 u.

Waar: parochiecentrum Ten Aerdenkorf, Achterbos 76, Mol. Wat: spaghetti met vlees van hormonen- en dioxinevrije Schotse runderen uit de gebieden van Natuurpunt. Voor vegetariërs is een apart sausje voorzien… en voor een nagerecht zorgen we natuurlijk ook.

Prijs: €12 en €7 voor de kinderportie.

Inschrijven: voor donderdag 28 november bij jurgen. verreyt@skynet.be of 0497/70 63 08.

oktober - december 2019

| 11

12 | Meander 4

Genieten aan het water, 2019 Š Rudi Rademaekers

Natuurherstel in het Griesbroek

W

at als… in 1933 De Wielewaal niet was opgericht door priester-natuurbeschermer Frans Segers?

Wat als… in 1951 de vereniging Belgische Vogelreservaten niet was ontstaan, die daarna plechtig werd omgedoopt tot Belgische Natuur- en Vogelreservaten (BNVR) en nog later gewoon Natuurreservaten werd genoemd?

Wat als… in 2001 geen ‘verstandshuwelijk’ was gesloten tussen Natuurreservaten en De Wielewaal, dat resulteerde in de oprichting van Natuurpunt?

Waren er dan in Vlaanderen nog natuurgebieden?

Die vraag stelden we ons als vrijwilligers van de afdeling BalenNete toen we in 2015 voor de eerste keer de nieuw aangekochte percelen bezochten van in totaal verschillende hectaren in het Griesbroek. In de loop van de jaren waren op deze percelen 18 privé-vijvers aangelegd met bijhorende koterijen.

Op het gewestplan mooi ingekleurd als natuurgebied, in werkelijkheid omgevormd tot een stortplaats. Onze euforie sloeg al snel om in terechte bedenkingen.

En toch, vier jaar later mag het resultaat gezien worden. Dankzij de inspanningen van het professioneel team en van vrijwilligers van Natuurpunt werd een prachtig gebied gecreëerd, dat toegankelijk is voor iedereen en waar het aangenaam vertoeven is.

Stortplaats in 2015 © Rudi Rademaekers

Voorbeeld van een vijver in 2015 © Rudi Rademaekers

De foto’s, gemaakt in 2015 en in 2019 op dezelfde plaats spreken voor zich!

Rudi Rademaekers

Open natuurlijk water, 2019 in het Griesbroek © Rudi Rademaekers

oktober - december 2019

| 13

Bulgarije © Tine Verschueren

NATUURPUNTREIS

door Bulgarije 1 mei 2019. Traditioneel een dag in Vlaanderen waarop heel wat excursies in de natuur worden georganiseerd. Vooral vroegochtendtochten in het teken van nachtegaal zijn dan populair, een soort die het niet zo goed doet bij ons en er overal sterk op achteruitgaat. Op het programma van Natuurpunt Netebronnen stond dit jaar echter een excursie van een heel andere orde: een tiendaagse natuurreis door Bulgarije. We trokken op verkenning naar een land waar nachtegalen nog vrolijk tieren en hun bloedmooie zang uit volle borst laten klinken in elk dorpje en bosje.

14 | Meander 4

Van Zaventem naar Varna Na een vroege bijeenkomst in de luchthaven van Zaventem, een snelle check-in en 2 vlotte vluchten, zetten we rond de middag voet aan de grond in Varna, het noordoosten van Bulgarije. We maakten onmiddellijk kennis met onze sympathieke gids, Simeon, en stapten naar ons helblauwe, ‘vierkante’ busje, ons transportmiddel voor de komende trip. Het uiterlijk van het busje was niet bepaald flatterend, maar binnenin vonden we alle nodige comfort! Ook de chauffeur bleek een heel ervaren man te zijn.

We trokken meteen richting Krapets, een plaatsje aan de Zwarte Zee, niet ver van de Roemeense grens. Onderweg lunchten we in een bijzonder restaurantje met een kitscherige tuin vol beeldjes (en onze eerste groene pad) en een interieur stampvol brocante. Een traditionele maaltijd werd geserveerd en de gezellige toon was gezet.

Na aankomst op onze idyllische stek, onder het goedkeurend oog van de Spaanse mussen en roodstuitzwaluwen, verkenden we de omgeving nog even voor we aan tafel gingen en ons bed opzochten. De volgende ochtend zouden we al vroeg vertrekken richting Kaap Kaliakra, een van de vele hoogtepunten van onze reis.

Na een deugddoende nachtrust en een verzorgd ontbijt reden we naar het zuiden.

Tijdens de ritten vonden we meteen enkele leuke vogels zoals roodpootvalken, kleine klapeksters en onze eerste grauwe gorzen. Aan de kaap zelf hingen we enige tijd rond. De gele affodillen schitterden in vol ornaat en zorgden voor een adembenemende setting. We zagen bonte tapuiten, Yelkouan pijlstormvogels, een zingende noordse nachtegaal tussen talrijke gewone nachtegalen, door de lucht klievende Alpengierzwaluwen, parelduikers in zomerkleed en onze eerste sperwergrasmus!

Met een goed getimede lunch konden we een felle regenbui overbruggen.

Na regen komt zonneschijn en in de namiddag kregen we in een spectaculaire kloof onze eerste grote karekieten in beeld. Sommige gaven van katoen op enkele meters afstand. Ook ralreigers, koekoeken en cetti’s zangers waren van de partij. Wanneer het warmste moment van de dag voorbij was, trokken we langzaam maar zeker naar de kleurrijke steppes. De geur van bloeiende tijm, zomeradonissen, naaldenkervel en rozemarijn is moeilijk te beschrijven en levert de nodige speciale vogelsoorten op: isabeltapuit, onze eerste kalanderleeuweriken en kortteenleeuweriken, grielen, duinpiepers, bijeneters, roodkopklauwier, arendbuizerd en dwergarend passeerden allemaal de revue. Mooie vogelsoorten, waar we zo voor zouden terugkeren! Ook andere fauna verraste ons op ons pad. Griekse landschildpadden, oostelijk tijmblauwtje, oostelijke vuurvlinder en oostelijke smaragdhagedis waren de meest kleurrijke en bijzondere verschijningen. Een meer dan geslaagde eerste dag, die we afsloten aan een klein meertje met zomertaling, steltkluut, Balkankwikstaart en kleine vliegenvanger.

De volgende ochtend besloten we heel vroeg op pad te gaan. De zonsopkomst boven de Zwarte Zee was een magisch begin van de dag. De zalmroze lucht en

Zeearend met prooi Š Eddy Vaes

heldergele vuurbol boven een spiegelende zee kondigden een tweede prachtige dag aan. Omdat we hier langs de kust op een trekroute naar het noorden zaten en de vogeltrek het meest geconcentreerd is in de vroege ochtend, was het de moeite meer dan waard om de pijn van het opstaan te verbijten. We werden meteen overdonderd door groepen ralreigers, zwarte ibissen, bosruiters en andere steltlopers, bijeneters en meer. We zagen ook bruine kiekendieven, witwangsterns, witoogeenden, hoppen, vorkstaartplevieren en vele andere soorten. Daarnaast kwamen een ortolaan en enkele roodkeelpiepers perfect voor ons poseren! Het leek na enkele uren alsof we al een volledige dag vogelkijken achter de rug hadden. Zo overweldigend!

Poelsnip en voortdurend ander moois Na een uitgebreid ontbijt met Syrische bonte specht, wandelden we verder naar de meren in het noorden. Enkele siesels foerageerden in de mooie duinen. In de bosjes vonden we dan weer grauwe klauwieren en paapjes in zomerkleed, en in de rietkraag van het meer liet een snor zich

fenomenaal bewonderen. Na witwangstern en zwarte stern was nu ook witvleugelstern aan de beurt, de laatste van de 3 moerassterns die we konden zien. Op de terugweg van onze mooie wandeling zorgde een slanke kiekendief even voor opwinding, maar de vogel liet zich onvoldoende waarnemen om goed gedetermineerd te worden. Gelukkig maakte een dobbelsteenslangetje dit goed, want dat liet zich wel netjes bekijken door iedereen.

In de namiddag kozen we voor een mooie wandeling langs de indrukwekkende kliffenkust op de steppe. Een bijzondere en prachtige waarneming was een groepje foeragerende wielewalen. Zowel mannetjes als vrouwtjes lieten zich uitgebreid door de telescoop bekijken. Voor velen onder ons was het de eerste keer dat we deze vogelsoort zo mooi konden zien.

We sloten de avond af in stijl met de zeldzaamste vogel van de reis, de poelsnip! De vogel werd verschillende keren vakkundig opgestoten en liet zich mooi zien in de vlucht: een plompe, donkere zware snip met veel bandering, lange tenen, veel wit in de staart en witte vleugelstrepen.

Dag drie stond in het teken van een

oktober - december 2019

| 15

Oostelijke pijpbloemvlinder © Eef Weetjens

Vlinderhaft © Tine Verschueren

Groene pad © BillyHerman

verplaatsing naar Burgas, richting het zuiden. Onderweg werden verschillende haltes ingelast. Het mocht dan wel een industrieel gebied zijn, de achterhaven van Varna was een indrukwekkende plaats om even halt te houden. Tientallen steltlopers en andere leuke vogelsoorten passeerden de revue. Steltkluten, zwarte ruiter, temminck’s strandlopers, kleine strandlopers, krombekstrandlopers, kluten, casarca’s en buidelmees zijn een greep uit wat we zagen. Maar de meest spectaculaire waarneming was een groep overtrekkende pelikanen. Honderden vogels zweefden in formatie hoog boven onze hoofden. We gingen even neerliggen om te genieten van al die beweging. Een tweede stop in een prachtig eikenbos leverde ons verschillende Balkanvliegenvangers en bosslaapmuizen op, en niet zo ver van ons tweede hotel met prachtig uitzicht over de haven zagen we nog Balkanbergfluiters en een formatie overtrekkende wespendieven.

Wilde kat In de regio van Burgas vertoefden we twee volle dagen. Daar vind je drie verschillende habitats: oude loofbossen, kustmeren en zoutpannen. Het bos barst niet bepaald van de vogeldiversiteit, maar we vonden wel een mooie zwarte specht, een moeilijk te spotten grijskopspecht, een middelste bonte specht en in de berm naast bleke bosvogeltjes een buitenmaatse violette loopkever die luistert naar de naam Carabus scabrosus of in het Engels “the huge violet ground beetle” . De grootste verrassing, en misschien wel dé waarneming van de reis, was echter een overstekende, uit de kluiten gewassen vrouwtje wilde kat dat een tiental seconden verstijfd naast onze bus bleef stilstaan en ons recht in de ogen keek! Kippenvelmomentje!

De meren rond Burgas, waar vooral de Bosvogeltje © Jean Vankerkom

16 | Meander 4

reptielen de show stalen, gaven ons de meeste voldoening. We bewonderden er de Europese moerasschildpad, ettelijke dobbelsteenslangen, esculaapslang en de indrukwekkende scheltopusik. Die laatste is een gigantische en knappe variant van onze hazelworm. Naast deze leuke fauna zagen we Griekse vuurvlinder, kegelkopbidsprinkhaan, oostelijke pijpbloemvlinder, veldparelmoervlinders en een beekrombout. Over het aantal vogels konden we zeker ook niet klagen met schreeuwarenden, zeearenden, visarenden, dwergaalscholvers, kwakken, beide pelikanensoorten en de eerste zwartkopgors van de reis. De zoutmeren leverden wat minder soorten op dan verwacht. Het meest noemenswaardig waren de grote sterns, dwergsterns, lepelaars, zwartkopmeeuwen, zilverplevier, een oostelijke vale spotvogel en groepen strandlopers, met als mooiste uitschieter opnieuw de krombekstandlopers in zomerkleed. We sloten af met een wandeling in het pittoreske stadje Sozopol, waar we op zoek gingen naar de naaktvingergekko en de dwergooruil. Die laatste wist ik vrij snel in de lamp te spotten, zodat iedereen dit goed gecamoufleerde wezentje prachtig kon bewonderen!

Voor het laatste deel van de reis reden we met onze bus diep het binnenland in langs kleine wegen. Een beklijvende rit met heel wat leuke en productieve haltes! Het eerste open eikenbos, begraasd door een gigantische kudde schapen met bijhorende herdershonden, was goed voor Griekse spotvogel, oostelijke orpheusgrasmus, scharrelaar en grauwe kiekendief! Meteen vier nieuwe vogelsoorten voor deze reis. Bij de picknick zagen we isabeltapuit, zwartkopgors, duinpieper, arendbuizerd en als kleppers een koppel adulte keizerarenden! De dag vorderde

en aan onze volgende stop vond de gids een maskerklauwier. Een moeilijke doelsoort, die we kort maar krachtig door de telescoop konden bewonderen. De meest verrassende waarneming hier was echter een rustende nachtzwaluw die zich tot op enkele meters ongestoord liet benaderen en fotograferen. Wat een belevenis!

Tijdens een laatste stop lukte het om een Balkansperwer tot twee keer toe netjes langs te laten vliegen en kregen we ook een vale gierzwaluw in het vizier. Een rijk gevulde en geslaagde verplaatsing, zoveel was zeker. Ons laatste hotel in the middle of nowhere was de ideale plek om na te praten over deze goed gevulde reisdag.

misschien later die dag niet meer zouden zien, zoals vale gieren en aasgieren. Ondanks verwoede pogingen vonden we geen monniksgier. Misschien was deze wel afgedwaald naar België … Wel nieuw voor deze reis was de slangenarend en de kleine zwartkop! Na de lunch gingen we nog even afkoelen in het bos. Hagedissen, mannetjesorchis, springkikker en roomvlek (een nachtvlinder) waren daar de meest bijzondere waarnemingen. Om de trip af te sluiten zochten we de Aziatische steenpatrijs. Een laatste kleine klapekster en oostelijke orpheusgrasmus speelden

zich nog in de kijker. Na verschillende pogingen was het eindelijk prijs en hadden we auditief respons. Nu nog proberen om het beestje te zien te krijgen! Het was uiteindelijk eagle eye Jef die de patrijzen wist te vinden. Zo kon iedereen met volle teugen deze mooie vogel bewonderen. Een perfecte afsluiter van een goed gevulde en diverse reis.

Het was een heel geslaagde editie en een eer om jullie opnieuw te mogen gidsen.

Het vijfde jaar op rij alweer. Schol!

Billy Herman

Vale gieren, aasgieren…

De setting in de oostelijke Rhodopen was magisch: een rivier die meandert door prachtige woeste bergen, en een vroegochtendtocht vol zingende nachtegalen, casarca’s, grote zaagbekken, zwarte ooievaars, roodstuitzwaluwen en snippenorchissen in vol ornaat. Tijdens de dagexcursie hielden we halt op plaatsen met steile rotskliffen. Dit nieuwe habitat bracht de nodige nieuwe vogelsoorten zoals blauwe rotslijster, rotsklever, rotszwaluw, rouwmees, oostelijke baardgrasmus, oostelijke blonde tapuit, cirlgors, vale gieren en de eerste aasgier van de reis! Talrijke stenen werden omgedraaid (en zorgvuldig teruggelegd) op zoek naar reptielen. Zo ontdekten we de wormhagedis, een bijna blind reptiel, amper groter dan een wormpje! In de namiddag deden we het rustig aan met een deugddoend terrasje in een lokale bar. Om ons pintje te verteren wandelden we door een dorp vol ooievaarsnesten! Een zwarte wouw vloog even langs en een steenuiltje liet zich bewonderen dichtbij een grote kudde schapen. We keerden tijdig terug om wat te rusten en ons klaar te maken voor de laatste volle dag.

Tijdens een mooie wandeling konden we nog een laatste keer genieten van talrijke soorten die hier algemeen zijn, maar bij ons heel zeldzaam zijn geworden. Grauwe gorzen zingen nog weelderig hun lied, een wielewaal kwam langs gevlogen en een grauwe klauwier deed zich tegoed aan een grote kever. Ondertussen zagen we nog heel wat specialiteiten die we

Groepsfoto © Billy Herman

Natuurvierdaagse Lauwersmeer 21-24 mei 2020 Het Lauwersmeer in het noorden van Nederland is een uitzonderlijk gebied en een fenomenale magneet voor vogels. Op het juiste moment van de dag, neem je er van heel dichtbij gemengde groepen van duizenden strandlopers waar! Maar het heeft veel meer te bieden dan dat. Tijdens dit weekend focussen we ons op vogels (ook zeearenden!), slikken en schorren. We gaan tevens het wad op om dieper in te gaan op het bijzondere leven hier. Ook de duinen en duinpannes komen aan bod. Je kent het: een vertrouwde mix van natuurhabitats en gezelligheid met de vrienden!

Om het bezoek aan dit deel van de Waddenzee compleet te maken gaan we ook een dag op uitstap naar het verkeersvrije waddeneiland Schiermonnikoog. Hiervoor nemen we de veerboot en verkennen we het eiland met een huurfiets. Wel opletten voor de duindoorns daar!

We verblijven 4 dagen (3 nachten) op basis van volpension in een vakantiepark o.l.v.

STARLING gids David ‘Billy’ Herman himself. Richtprijs €450 (inclusief alle gegidste excursies, boottocht, huur fietsen en het vervoer met huurbusjes). De plaatsen zijn beperkt (max. 18 pers.) dus tijdig inschrijven bij jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Na zijn bevestiging mag je €150 per persoon als voorschot overschrijven op BE18 0011 5777 9165 van NP-Netebronnen met vermelding Lauwersmeer 2020. Nu doen als je er graag bij wil zijn!

Jef Sas

oktober - december 2019

| 17

EEN BEETJE LENTE IN DE HERFST Herfsttijloos zaaddozen © René Ducastel

Je moet niet al te verbaasd opkijken als je in het begin van de herfst een krokus ziet bloeien.

Eigenlijk is het helemaal geen krokus. Hij lijkt er alleen maar op. We hebben te maken met de herfsttijloos.

Je ziet het verschil tussen beide planten aan het aantal meeldraden: de krokus heeft er drie en de herfsttijloos zes. Er zijn nog verschillen. In de lente wanneer de echte krokussen bloeien, komen van de herfsttijloos enkel de langwerpige bladeren uit zijn knol tevoorschijn. Daarmee verzamelt deze plant energie voor de bloei in het najaar. De bladeren omhullen eivormige doosvruchten, die de zaden bevatten. Tijdens de bloei in het najaar heeft de herfsttijloos geen groene bladeren; de lila bloemen schieten regelrecht uit de knol omhoog. In het voorjaar verschijnen dus de vruchten en in het najaar de bloemen. Door deze eigenaardige groeicyclus, die zich van de jaargetijden niets aantrekt, komt de plant aan zijn naam tijdloos, verbasterd tot ‘tijloos’. Ook het feit dat tijdens de bloei de bladeren afgestorven zijn, heeft tot allerlei namen geleid zoals ‘blote madam’ of ‘naakte begijn’. De Latijnse naam ‘Colchicum’ is afgeleid van Colchis, een landstreek aan de Zwarte Zee, waar ze ooit in grote aantallen gebloeid hebben.

Herfsttijloos houdt van water. Je vindt hem hier soms talrijk in plantages van populieren op vroegere hooilanden, onder meer op de zogenaamde wateringen rond de Maat. Vroeger was de Maat een heidegebied. Maar met de komst van het Kempens kanaal werd het kalkwater van dit kanaal gebruikt om de heide te bevloeien. Zo ontstonden deze wateringen die dienst deden als hooilanden.

18 | Meander 4

Herfsttijloos © René Ducastel

Minder leuk is dat herfsttijloos zeer giftig is. Hij bevat het gif ‘colchicine’, een alkaloïde die de normale celdeling belemmert.

Vooral de bebladerde stengels en zaden bevatten dit gif. Het vee mijdt deze planten zodat beweiding hun uitbreiding bevordert.

Het enige zoogdier dat niet doodziek wordt van dit gif is de goudhamster. Dit is geen toeval omdat goudhamsters en herfsttijlozen allebei in Klein-Azië voorkomen. Colchicine wordt gebruikt bij de bestrijding van kwaadaardige gezwellen. Kwekers maken er gebruik van bij de veredeling van plantenrassen.

In Vlaanderen is het een zeldzame wilde plant die op de Rode Lijst staat, maar hij wordt wel veel gekweekt. Een plant die blijkbaar niet weet dat hij in het voorjaar hoort te bloeien en in de herfst zijn rijpe vruchten moet tonen. Maar zo kunnen we in september nog genieten van zijn wit-roze bloemen.

Mirella Bruynseels

In 2020 leiden we nieuwe natuurgidsen op, hier alvast hun kleine voorgangers, de Totter-Rangers van 2019! © Frans Emmerechts

Activiteiten MEANDERLAND Zaterdag 28 september ›› Zwerfvuilopruimactie Griesbroek • Afspraak: 9 u, parking Centennial (Vloedbeemden, BalenOlmen).

• Info: an.gijs@gmail.com.

Zaterdag 28 september ›› Natuurbeheerwerkdag • Iedereen welkom om te helpen, zelfs voor een paar uur. Je helpt de natuur en ons team van vrijwilligers! We snoeien, maaien en houden de wandelpaden open en toegankelijk.

• Afspraak: Natuur.huis De Rammelaas in Ham, 9u (tot 15u) • Info: veerle 0470 683447 (Veerle) Zondag 29 september ›› Herfstwandeling Breeven–De Kievit • In de aanloop naar de Week van het Bos bezoeken we de uitgestrekte bossen van dit ongekende (?) stukje natuur.

• Afspraak: 14 u, kerk Geel-Ten Aard, Vaartstraat. Einde rond 16.30 u.

• Info: marc.verachtert@skynet.be of 0475/23 39 34.

Zaterdag 12 oktober ›› Nacht van de duisternis De Rammelaars • Proef de donkerste nacht van het jaar in De Rammelaars.

Wandel met fakkel en bij kaarslicht. Luister naar griezelverhalen. Kampvuur, soep, pannekoeken, en meer. Fakkels ter plaatse te koop.

• Afspraak: Natuur.huis De Rammelaas in Ham, vanaf 18u, fakkelwandeling 19u30.

• Info: www.natuurpunt.be/natuurgebied/rammelaars of 0470683447 (Veerle) Zaterdag 12 oktober ›› Tentoonstelling Natuurfotografie Kristallijn • Om 15 u opening tweejaarlijkse tentoonstelling natuurfotografie in’t Kristallijn, Blauwe Keidreef, Mol. Zie ook artikel elders in deze Meander . Iedereen is er steeds van harte welkom!

oktober - december 2019

| 19

Zondag 13 oktober ›› Watervogeltelling Molse putten • Met dit rondje watervogels tellen trekken we de tellingen voor dit winterhalfjaar op gang.

• Afspraak: 8.30 u, parking dokterspraktijk De Brug, Warande, Mol-Donk (carpool mogelijk). Einde aan reservaat De Maat tegen 12 u.

• Tellers voor een eigen gebied melden zich voor dit seizoen best nog eens aan bij coördinator jefsas@skynet.be. Alvast bedankt voor jullie medewerking!

Zondag 13 oktober ›› Landduinenwandeling Geel-Bel • De landduinen van Bel zijn beroemd. Wie heeft er als kleuter of jongere niet geravot? Wij struinen vandaag door de duinen.

• Afspraak: 14 u, kerk Geel-Bel. Einde rond 16.30 u.

• Info: Gaston Dams, tel.0479/86 17 01 of Juliennehoremans@ telenet.be.

Zaterdag 19 oktober ›› Zwerfvuilopruimactie Zammelsbroek • Afspraak: 9 u, parking kerk Geel-Oosterlo.

• Info: dirk.deschutter@hotmail.com of 0478/64 19 40.

Zondag 20 oktober ›› Klimaatwandeling De Rammelaars met proevertjes ›› Natuur.Pannekoeken • Tijdens de wandeling met Anne-Marie Horten als gids maak je kennis met de bijzondere biodiversiteit in De Rammelaars en vertellen we meer over klimaat en klimaatverandering.

Het proeven van lokale en eerlijke producten staat hierbij

centraal. We proeven wat de klimaatverandering ons zal brengen.

• Inschrijven wandeling verplicht. Vrije gift voor deelname.

• Van 13 tot 18 u kun je ook genieten van hartige en zoete pannekoeken. Kombineer dit met onze begeleide klimaatwandeling om 14u.

• Natuur.huis De Rammelaas in Ham, 14u • Info: www.natuurpunt.be/natuurgebied/rammelaars of 0472 577515 (Frans) Zondag 20 oktober ›› Dag van de trage weg • Iedereen kan gratis deelnemen aan een landelijke wandeling i.s.m. VVV Meerhout en gemeente Meerhout. Het grootste loopt over trage wegen in Meerhout en de nabije buurt. Na de wandeling kan er een drankje genuttigd worden in het bezoekerscentrum. Afstand wandeling: ± 5 km. Voorzie best stevige wandelschoenen.

• Afspraak: 9 u, Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8,Meerhout. Einde om 12 u.

• Info: doxjo@belgacom.net of 0494/42 35 78.

Zondag 20 oktober ›› Week van het Bos Griesbroek • Ontdek de verschillende bostypes van het Griesbroek tijdens deze wandeling. Regenlaarzen zijn aan te raden!

• Afspraak: 14 u, herberg Het Rustpunt (St. Anneke 3, BalenOlmen).

• Info: geenen.dirk@skynet.be of 0472/47 96 20.

Team watermolen bezorgde, met een nieuwe prachtprestatie, het Bezoekerscentrum Grote Netewoud €4924! © Frans Emmerechts

20 | Meander 4

Activiteitenkalender Zondag 27 oktober ›› Excursie De Maat en bezoek Kristallijn • Excursie naar reservaat De Maat en bezoek aan de TT Natuurfotografie in’t Kristallijn met houtkunstenaar Robin Kay in actie.

• Afspraak: 13.30 u, parking Kristallijn, Blauwe Keidreef 3, Mol. Einde wandeling ca. 16 u met achteraf nog een bezoek aan de tentoonstelling.

• Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Zaterdag 23 november ›› Dag van de Natuur Molse Netevallei • Laarzen en werkhandschoenen noodzakelijk! Dranken worden voorzien.

• Bij deelname gelieve eerst contact op te nemen met guy. hannes@skynet.be of 014/31 71 54.

• Afspraak: 9 u, kerk Mol-Gompel. Einde tegen 12 u.

Zondag 27 oktober ›› Knutselhazentijd • Knutselnamiddag voor kinderen van 6 tot 12 jaar. Deelname 4 euro, drankje en koekje inbegrepen.

• Afspraak: Natuur.huis De Rammelaas in Ham, 14-17u • Info: Goedele Reijniers, email: goedele.reijniers@gmail.com

Zaterdag 23 november ›› Dag van de Natuur Zammelsbroek • Diverse werken o.a. herstellen van wilgenwigwam en ondersteunend werk voor de geplande SEW aan de vijver van Leten. Voor werkmateriaal zorgen wij. ‘s Middags voorzien we soep en boterhammen en na de werken een afsluitend drankje.

• Afspraak: 9 u, Kikkerweide in Geel-Oosterlo.

Zondag 17 november ›› Watervogeltelling Molse putten • De eerste echte wintergasten zoals brilduikers, zaagbekken en rietganzen zijn nu gearriveerd. En deze maand worden ook de aalscholvers en zilverreigers geteld op hun slaapplaatsen.

• Afspraak: 8.30 u, parking dokterspraktijk De Brug, Warande , Mol-Donk (carpool mogelijk). Einde tegen 12 u aan reservaat De Maat met afsluiter in taverne Het Jagershof voor de evaluatie.

• Info en coördinatie: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Zondag 24 novemner ›› Dag van de natuur NP Ham • Kom een dagje helpen in natuurgebied de Rammelaars en help onze prachtige natuur een stap vooruit. We bouwen een dubbeldekkerzitbank met eigen hout, maaien moerasspiraearuigte en knotten/toppen elzenkanten. Café doorlopend open en soep, brood, kaas voor iedereen.

• Afspraak: Natuur.huis De Rammelaas in Ham, vanaf 9u (tot ongeveer 16u) • Info: www.natuurpunt.be/natuurgebied/rammelaars of 0470683447 (Veerle)

Zondag 17 november ›› Wandel mee in de herfst • VVV Meerhout organiseert i.s.m. Natuurpunt wandelingen onder het thema ‘Wandel mee in de herfst’. Keuze uit verschillende afstanden tussen 6 en 20 km. Deelnameprijs: €4 / kinderen tot 12 jaar: €2 (incl. consumptie en verzekering Sport Vlaanderen). Voorzie best stevige wandelschoenen.

• Afspraak: starten kan tussen 10 en 14.30 u aan het Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, Meerhout.

• Info: doxjo@belgacom.net of 0494/42 35 78. Voor meer info over de verschillende wandelingen kijk je best op www.wandelkrant.be.

Zondag 24 november ›› Knutselhazentijd • Knutselnamiddag voor kinderen van 6 tot 12 jaar. Deelname 4 euro, drankje en koekje inbegrepen.

• Afspraak: Natuur.huis De Rammelaas in Ham, 14-17u • Info: Goedele Reijniers, email: goedele.reijniers@gmail.com

Zaterdag 23 november ›› Dag van de Natuur De Vloyen • We gaan ruigte maaien en afvoeren naar containers. Meebrengen: aangepaste kledij (schoeisel/handschoenen). Versnapering en soep is voorzien!

• Afspraak: 9 u en/of 13 u, parking Watermolen, Meerhout.

Einde 12 u en/of 16 u.

• Info: luc.van.den.bergh@telenet.be of 0499/63 20 07.

Zaterdag 23 november ›› Dag van de Natuur Griesbroek • Je kan een hele of een halve dag komen helpen bij het beheerwerken in het Griesbroek. Wij zorgen voor een natje en een droogje. Meebrengen: werkhandschoenen en eventueel eensnoei/takkenschaar.

• Afspraak: 9 u of 13 u, parking taverne Waterhoek (Olmensebaan 126, Balen).

• Info: geenen.dirk@skynet.be of 0472/47 96 20.

Zaterdag 30 november ›› Spaghetti-avond Netebronnen • Afspraak: van 17 tot 20 u in parochiecentrum Ten Aerenkorf, Achterbos 76, Mol. Zie ook het info-artikel in deze Meander.

• Graag inschrijven voor donderdag 28 november bij jurgen. verreyt@skynet.be of 0497/70 63 08.

Zondag 1 december ›› Excursie De Most • Het Life-project natuurherstel Most-Keiheuvel is zo goed als afgerond. Tijd om er eens met ANB-boswachter Manu Vermeulen op excursie te gaan in het herstelde natte (tril) veengebied. Laarzen zijn verplicht dus!

• Afspraak: 9 u, parking De Most, Pelterweg, Balen. Einde ca 12 u.

• Info: jef.sas@skynet.be (0499/34 62 60) of manuel.vermeulen@vlaanderen.be.

Zondag 15 december ›› Watervogeltelling Molse putten • Grote zaagbekken en nonnetjes zijn nu zeker garriveerd: probeer ze mee in de kijkers te krijgen.

• Afspraak: 8.30 u, parking dokterspraktijk De Warande, brug Mol-Donk (carpool). Einde tegen 12 u aan reservaat De Maat met een afsluiter in taverne Het Jagershof.

oktober - december 2019

| 21

• Info en coördinatie : jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Zondag 15 december ›› Gezinswandeling Griesbroek • Ga samen met je kinderen op een verrassende ontdekkingstocht in het winterse Griesbroek onder begeleiding van een natuurgids. Regenlaarzen zijn aangeraden!

• Afspraak: 14 u, herberg Het Rustpunt (St. Anneke 3, BalenOlmen) • Info: geenen.dirk@skynet.be of 0472/47 96 20.

Zondag 22 december ›› Knutselhazentijd • Knutselnamiddag voor kinderen van 6 tot 12 jaar. Deelname 4 euro, drankje en koekje inbegrepen.

• Afspraak: Natuur.huis De Rammelaas in Ham, 14-17u • Info: Goedele Reijniers, email: goedele.reijniers@gmail.com Zondag 5 januari ›› Driekoningenexcursie Ronde Put • In deze openingsklassieker van 2020 verkennen we de nieuwe wandeling aan de Ronde Put en gaan we op zoek naar wildsporen, roofvogels en overwinterende watervogels.

Laarzen kunnen nuttig zijn!

• Afspraak: 9 u, parking taverne Postel ter Heyde aan brug 2 op de weg van Mol-Postel naar Retie.

• Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Op zoek naar paddenstoelen in het Griesbroek © Frans Emmerechts

De watermolen heropent op ???

De renovatiewerken van ons nieuw bezoekerscentrum/wandel- en fietscafé zitten in een laatste eindsprint, toch durven we op het moment van het ter perse gaan van deze Meander nog geen openingsdatum publiceren. We hopen dat jullie allen een kijkje komen nemen met de opening.

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief op www.grotenetewoud.be en blijf als eerste op de hoogte!

Behaag onze Kempen Sinds 1995 wordt in onze regio een bomen- en struikenverkoop georganiseerd onder de naam ‘Behaag onze Kempen’. Een initiatief van 26 gemeentebesturen, de IOK en vrijwilligers van Natuurpunt, JNM en Velt. De bedoeling is mensen te stimuleren een ecologische tuin aan te leggen. Bij dit soort tuin wordt rekening gehouden met mens, natuur, milieu en landschap.

Behaag onze Kempen biedt het plantenmateriaal te koop aan van 1 september tot 20 oktober. Afhalen kan alleen op zaterdag 23 november 2019 in de voormiddag op een door jou gekozen afhaalplaats. Een overzicht van de beschikbare planten, info en een bestelformulier vind je via www.iok.be. Via de startpagina klik je door naar ‘Milieu en energie’, vervolgens naar ‘Milieu en natuur’ en dan naar ‘Behaag onze Kempen’. Het is niet duur en een deel van de opbrengst komt de natuur in onze regio ten goede.

Jurgen Verreyt

22 | Meander 4

UITNODIGING NATUURFOTO’S

IN ’T KRISTALLIJN MOL

I

n oktober 2019 stellen de Natuurpuntfotografen van de regio Meanderland weer hun beste werken tentoon in ‘t Kristallijn. Volgende deelnemers verlenen hun medewerking :Kevin Berghmans, Marc Boeckmans, Katelijne Bohy, Jan Dierckx, Frans Emmerechts, Jos Ghoos, Paul Helsen, Patrick Hufkens, Jan Meeus, Fred Nevelsteen, Stef Smet, Rony Tielemans, Freddy Van Den Brande, Paul Van Gestel en Fons Van Vlerken.

In een eregalerij komen werken van de kortelings overleden Jef Eykmans samen met die van gastfotografen Swa Bouvé, Johan Paulussen en Jonny Verheyden, fotovrienden van Jef. Officiële opening op zaterdag 12 oktober om 15 u in ’t Kristallijn met een inleiding door Johan Paulussen over Natuurfotografie in Vlaanderen-anno 2019.

De fototentoonstelling is verder geopend op zaterdagen 19 en 26 oktober en op zondagen 13, 20 en 27 oktober, altijd van 14 tot 17 u.

Ter gelegenheid van deze tentoonstelling zal op zaterdag 19 oktober om 19.30 u. de nieuwste natuurfilm van onze Molse cineast Frans Verhoeven vertoond worden. In ‘De Slapende Reus tussen Nete en Aa’ neemt hij je mee door de verrassende pracht van de Kempense heuvelrug.

Ook zal Robin Kay, veelzijdig houtkunstenaar, zijn werken tentoonstellen en op zaterdag 12, zondag 13 en zondag 27 oktober een demonstratie ‘tree-carving’ geven met de kettingzaag!

Op zondag 27 oktober om 13.30 u. kan je dan nog meewandelen naar reservaat De Maat o.l.v. onze Natuurpuntgidsen met vertrek aan ’t Kristallijn. Achteraf heb je nog rustig de tijd om de tentoonstelling te bezoeken.

Ook op de andere openingsdagen ben je altijd welkom in’t Kristallijn, Blauwe Keidreef 3, Mol.

Bosbeekjuffer © Kevin Berghmans

Jef Sas

Houtsnijwerk Robin Kay © Robin Kay

Eendagsvlieg © Marc Boeckmans

oktober - december 2019

| 23

Mooie natuurwaarnemingen

Bijzondere nestplaats

Op 18 mei kwam deze groene specht op bezoek in mijn tuin.

Hij kwam drinken aan de tuinvijver en ging dan op het tuinpad zitten.

Deze Franse veldwespen (foto Katelijne Bohy) hebben hun nest open en bloot tegen de voorgevel (westelijk gericht) van het huis van mijn zoon in Mol-Gompel. Daar bovenop (of beter onderop) aan de zuidelijke zijgevel had er zich een kleine kolonie bijenwolven gevestigd op nog geen vier meter van elkaar.

Groenlingen

Kuiltjes mierenleeuw

Het was eventjes geleden, maar op 10 juni heb ik een mooie foto kunnen maken. De nieuw aangeplante boom bij de buren deed goed dienst als eetplekje voor drie jonge groenlingen. Wie o wie krijgt het eerst eten van papa?

Op 19 mei vond ik deze mierenleeuwkuiltjes onder een bank van Natuurpunt in de Belsehei. Mierenleeuwen danken hun naam aan de roofzuchtige larven die gespecialiseerd zijn in het vangen van bodembewonende insecten. Ze maken mieren buit maar ook andere kleine diertjes met een zelfgegraven valkuiltje.

Groene specht

Dirk Stynen

Kerstine Michielsen

Jef Sas

Jan Mangelschots

24 | Meander 4

Vervellende spin

Grote parelmoervlinder

Op een mooie zomeravond, aan de muur van ons huis in Mol: een vervellende spin. Spinnen hebben, zoals alle geleedpotigen, geen inwendig skelet maar een pantserhuid. Om te groeien moet de spin vervellen, hiervoor gaat onder de oude huid een nieuwe huid groeien.

Op 3 juli kon ik deze grote parelmoervlinder fotograferen langs het Totterpad in Meerhout. Zeer bijzonder, want de laatste waarnemingen van een laatste Vlaamse populatie van deze soort dateren van 1971. Daarna werd er nog slechts enkele keren een gezien in Limburg en aan de kust.

Frank en Walt Van Campenhout

Frans Emmerechts

Grote gele kwikstaart In mei hadden de grote gele kwikstaarten aan het Bezoekerscentrum Grote Netewoud jongen. Op rustige momenten kon je zien hoe ze gevoederd werden.

Alex Huybrechts

oktober - december 2019

| 25

Hottentottenvilla Grote bonte specht Midden juni kregen wij in onze tuin in Geel het bezoek van een familie bonte spechten. Een zakje nootjes trok de aandacht van de ouders. De twee jongen hingen tegen de stam van de ginkgoboom waar de ouders ze kwamen voederen. Een prachtig tafereel waar we twee weken van mochten genieten.

Op 10 juni konden we tijdens een wandeling in de Mosselgoren een foto nemen van een vrouwtje hottentottenvilla. Deze zeldzame parasitaire vlieg is tussen de 11 en 19 mm groot en hoort tot de familie van de wolzwevers. Ze heeft als gastheer nachtvlinders (uilen). Als biotoop verkiest de soort zandgronden, heideterreinen, opgespoten zandterreinen en rivierduinen.

Paul Wouters en Marianne Horemans

Leo Mertens

Staartmees Deze staartmees begon in mijn tuin in de Volmolen in Mol een nest te bouwen. Helaas werd het bouwproject voortijdig afgebroken. Ondertussen poseerde hij wel mooi voor de foto.

Dirk Stynen

26 | Meander 4

Scheefbloemwitje Eén jaar en één dag na het eerste scheefbloemwitje in de provincie Antwerpen zag ik er opnieuw een in mijn tuin in Mol. Nadien deze zomer trouwens nog een 10-tal keren. Ondertussen heb ik ook scheefbloem aangeplant om ze te lokken. En nu maar hopen op nageslacht.

Roger Geens Judasoor In de Vennen, in een populierenbos op een dode vlierstam vond ik dit judasoor. De naam oor is te danken aan zijn oorschelpachtig uiterlijk en zijn slappe maar toch elastische structuur. En ‘Judas’ zou verwijzen naar de Jezusverrader, die zich uit wroeging zou verhangen hebben aan een vlier. Daarom vegeteert de zwam op vlierstruiken.

Aloïs Mertens

Bosbeekjuffer Nog eens een poging gedaan om mooie foto’s te maken langs de waterkant… Lange tijd ging het niet goed met de bosbeekjuffer. Vervuilde beken deden haar de das om. In Meanderland werd ze zeldzaam. Gelukkig gaat het nu beter met de kwaliteit van de waterlopen. Dat kon de bosbeekjuffer bekoren en langzaamaan is ze aan de beterhand.

Rogier Tormans

Oproep!

Voor deze rubriek roepen we al onze lezers op om actief mee te werken. Zag u zelf iets moois of speciaals in de natuur in onze regio of in gebieden waar onze afdelingen of werkgroepen op uitstap gaan, laat het ons weten.

Bedoeling is om ons tijdschrift nog meer een tijdschrift van alle leden te laten zijn.

Stuur je interessante waarneming naar frans.emmerechts@gmail.com en normaal verschijnt ze dan wel in de volgende Meander!

Kleine parelmoervlinder Op 5 augustus zat er een vlinder in mijn tuin die ik nog nooit gezien had. De zeldzame kleine parelmoervlinder, een warmteminnende soort. Hij bleek dit jaar veel gezien te zijn in Meanderland.

Op 26 juli werd bijvoorbeeld een exemplaar gefotografeerd aan het Bezoekerscentrum Grote Netewoud in Meerhout.

Carlo Borgers

oktober - december 2019

| 27

Wordt de zeer zeldzame zadellibel een blijver?

De zadellibel is een zwervende soort uit Afrika en Zuidwest-Azië die op enkele maanden tijd duizenden kilometers kan afleggen. Het is de enige libellensoort die ooit op IJsland is waargenomen!

In Afrika leeft de zadellibel op ondiepe plassen met weinig begroeiing en zonder vissen. Door de hitte komen deze algauw droog te staan. Wanneer dit gebeurt, zwerft de libel verder. Zo wordt ze regelmatig waargenomen in Zuid-Europa. In maart van dit jaar zijn er redelijk grote aantallen waargenomen in Spanje, Griekenland en Bulgarije. Het is echter heel uitzonderlijk dat een zadellibel tot in België geraakt. De laatste jaren worden er echter steeds meer meldingen gemaakt van zadellibellen die ons land bereiken.

In oktober 2018 was er een influx van een tiental exemplaren aan de Belgische kust. Dit is wellicht te danken aan het zeer warme herfstweer van vorig jaar met

Zadellibel Zadellibel © Karin Wouters

28 | Meander 4

sterke luchtstromingen uit het zuiden.

Dit voorjaar is de zadellibel al een aantal keren in het binnenland gespot. Ze is op zoek naar ondiepe waterplassen op plaatsen waar het snel opwarmt. Begin juni werd ze al waargenomen in het stadspark van Antwerpen, in Kruibeke Polder en in Het Vinne in Zoutleeuw. Op 9 juni zagen wij ze voor het eerst in Postel in de omgeving van de Ronde put. Nadien volgden er nog talrijke waarnemingen op verschillende locaties. Het is best mogelijk dat deze libellen de nakomelingen zijn van de in maart waargenomen exemplaren aan de Middellandse Zee. Aanvankelijk dachten we te maken te hebben met de zuidelijke keizerlibel. Op

het eerste zicht lijken beide soorten op elkaar. De zadellibel is echter iets kleiner en heeft bruine ogen met een gele onderkant in tegenstelling tot de zuidelijke keizerlibel die groene ogen heeft. Het achterlijf van de zadellibel is zandkleurig terwijl dat van de zuidelijke keizerlibel donkerbruin is. De mannetjes van beide soorten hebben een felblauw ‘zadel’. Dit is een lichtblauwe band op het begin van het achterlijf. Daaraan herken je de zuidelijke keizerlibel meteen, maar nu moet je dus twee keer kijken want het kan even goed een zadellibel zijn. Bij de zuidelijke keizerlibel loopt dit zadel door aan de zijkant terwijl dit bij de zadellibel beperkt blijft tot de bovenkant.

De zadellibel is een onwaarschijnlijke soort. Omdat het water waarin ze zich voortplant maar korte tijd beschikbaar is, doorloopt deze soort de verschillende stadia van ei via larve tot uitsluipende libel razendsnel. Terwijl andere grote libellen hier verschillende jaren over doen, groeit een eitje van de zadellibel uit tot een volwassen libel (imago) in amper drie maanden tijd! Tot nog toe was altijd gedacht dat voortplanting in West-Europa quasi onmogelijk was omdat het water hier niet snel genoeg opwarmt voor deze zonneklopper, maar de momenteel geziene exemplaren planten zich wel degelijk voort en dat is zéér uitzonderlijk.

Misschien kunnen we in oktober de hier geboren generatie bewonderen!

Zuidelijke keizerlibel © Karin Wouters

Mirella Bruynseels

In de natuur bestaat afval niet

Pissebedden © René Ducastel

B

odemschimmels, bacteriën en kriebelbeestjes zijn onmisbaar voor de bodem. Ze verteren dood hout, afgevallen bladeren, strooisel en dode dieren. Minder bekend is dat ze ook planten van water en mineralen voorzien.

Schimmels doen het omgekeerde van wat planten doen. Een plant zet - met zonlicht - CO2 en water om in suikers (fotosynthese).

Die suikers heeft hij nodig om te leven en te groeien. Schimmels daarentegen doen dat niet. Ze produceren CO2 en consumeren plantenresten, zoals cellulose en lignine. Hierbij komen mineralen vrij die ze snel weer opnemen om te verhinderen dat ze weglekken in de bodem. Een paddenstoel is het vruchtlichaam van een schimmel maar het eigenlijk lichaam van de schimmel, de schimmeldraden, vormen een netwerk onder grond. In een kubieke centimeter bosgrond vind je al gauw honderd meter aan schimmeldraden. Relaties tussen plantenwortels en schimmels komen vaak voor. Meer dan 80% van alle landplanten zijn afhankelijk van bodemschimmels om te overleven. De schimmeldraden vormen met de plantenwortels een samenwerkingsverband (symbiose).

Veel paddenstoelen leven in symbiose met een boom. De vliegenzwam vormt bijvoorbeeld een symbiose met de berk. Behalve dat schimmels voedingsstoffen zoals fosfaat en stikstof aanleveren, beschermen ze gewassen ook tegen ziektes en droogte. In planten die samenwerken met schimmels zijn twee keer zoveel stikstof en fosfor te vinden als in exemplaren die alleen met hun eigen wortels verder moeten. Bomen hebben, als ze in blad staan, veel water nodig. ’s Zomers kan de bovenste bodemlaag kurkdroog worden. Ze halen hun vocht dan via hun schimmels uit de diepere bodemlagen. Bovendien voorzien ze op hun beurt schimmels van suikers en koolstof, een echte win-win situatie. Onder de grond bevoorraden bomen elkaar met voedingsstoffen via hun wortel- en schimmelnetwerk, zodat verzwakte exemplaren gered worden. Dit uiterst complex netwerk van schimmeldraden dat boomwortels met elkaar verbindt, wordt ook ‘wood wide web’ genoemd.

Ook de diertjes in de bodem spelen een belangrijke rol. Doordat ze zo klein zijn blijven bodemmijten voor het blote oog onzichtbaar.

Draadknotszwam met schimmeldraden © René Ducastel

Op één m² bosgrond tref je er wel honderdduizend tegelijkertijd aan. Bodemmijten leven van springstaarten, insectenlarven en van plantenmateriaal dat ze samen met bacteriën en schimmels afbreken. Ook voeden ze zich met suikers die de bomen aan hun zwampartners afstaan.

Springstaarten zijn maar enkele mm lang maar dat belet hen niet om sprongen te maken van wel acht cm. Hierbij – hun naam zegt het al – maken ze gebruik van hun staart in plaats van hun poten.

Ze leven in strooisel en zetten het organisch materiaal om in humus, die door planten opgenomen wordt om te groeien.

Pissebedden zijn onmisbaar voor de bodem. Ze leven van rottend hout en bladeren en zijn belangrijk voor de recyclage van verschillende voedingsstoffen. Pissebedden hebben hun naam niet mee.

Een groot aantal pissebedden bij elkaar ruikt naar urine. Het teveel aan stikstof scheiden ze af als ammoniak, vandaar. Het is het enige kreeftachtige dier dat op het land leeft en zoals zijn verwanten, de kreeft en de krab, door kieuwen ademt. Een vochtige omgeving is voor hen onmisbaar. Een andere bodembewoner is de regenworm.

Hij leeft van afgevallen bladeren en scheidt humus uit. Per km² bosgrond leven 300.000 kilo regenwormen.

Een gezonde bodem kan niet zonder zijn schimmels, bacteriën en kriebeldiertjes. Afgevallen bladeren zouden zich zonder hen metershoog opstapelen en daar eeuwig blijven liggen. Het bos zou stikken in zijn eigen afval en de bodem zou uitgeput raken. Maar door hun gemeenschappelijke samenwerking worden afgevallen bladeren na enkele jaren omgezet in humus, die dan weer als voedsel dient voor planten en bomen.

Mirella Bruynseels en René Ducastel

oktober - december 2019

| 29

RODE BOSMIEREN ZIJN BEZIGE BIJEN

Bosmierenburcht © Gilbert Loos

A

utofiles maken mij onpasselijk.

Dan bekruipt mij meteen een ellendig gevoel in de onderbuik.

Het zijn de momenten van het leven dat je je een beetje ‘mier’ voelt. Eén individu, gevangen in de maalstroom van duizenden anderen. Een grote mierenhoop van de behaarde bosmier (Formica rufa) geeft op een warme dag in augustus om vijf uur ’s middags ongeveer hetzelfde beeld.

Voor deze bosmieren bestaat er echter geen spitsuur. Bosmieren zijn ongetwijfeld de indrukwekkendste architecten onder onze inheemse mierensoorten.

Zijn creatie is een gigantische koepel, met eindeloos geduld opgeworpen door duizenden mierenkaken. Ze geven dennenbossen een geheimzinnig karakter.

Rode bosmier © Gilbert Loos

30 | Meander 4

Met ingenieuze bedrevenheid bouwen ze hun stad op in vier lagen. De bovenste laag bestaat uit dennennaalden, zandkorrels, gras en ander fijn strooisel, vol met kleine en grote gaten, waaruit de duizenden mieren tevoorschijn kruipen.

Al naargelang de temperatuur en de vochtigheid van de buitenlucht kunnen die openingen makkelijk kleiner of groter worden gemaakt. Het bouwwerk regelt zijn eigen temperatuur, deels door een goede opslag van de zonnewarmte, deels door de warmte die mieren zelf met hun gezwoeg teweeg brengen. Zo blijft de temperatuur tussen april en september rond de 25°, terwijl het buiten het nest soms 20° kouder is. Onder de bosmierenburchten vindt men dorpen en steden.

Een gemiddeld nest heeft een hoogte van zo’n veertig centimeter met een mierenbevolking van honderdduizend exemplaren. Het is adembenemend om te zien hoe vanuit deze nesten vijf tot zes snelwegen, bezaaid met in opperste drukte rennende mieren slingerend in het bos verdwijnen. Maar pas echt onder de indruk geraak je bij het vinden van een paar meter hoog reuzennest met een omtrek van tien meter en een inwonertal van miljoenen.

Metropool Zulke ‘metropolen’ zoals iedere zichzelf respecterende wereldstad heeft, heeft ook de mierenhoop behalve een centrum ook een aantal voorsteden. Dat zijn kleine nestjes waarin het wemelt van de werksters, die even ijverig als in het grote nest slepen met dode vliegen en halve stukken sprinkhaan. In tegenstelling tot andere mieren heeft de bosmier geen angel om mee te steken. Zijn alternatief is er niet minder gevaarlijk om.

Bij het minste teken van gevaar opent de bosmier zijn kaken en zwaait hij zijn onderlijf tussen de poten naar voren, waarop een straal mierenzuur de vijand treft. Op een warme dag in mei kan er in een bosmierennest een broeierige drukte heersen. Er staat iets te gebeuren.

Honderden werksters zijn in actie om de openingen in het nest zo groot mogelijk te maken. De onrust onder de werksters stijgt gestaag. Dan komen ze tevoorschijn: jonge, gevleugelde koninginnen, twee keer zo groot als de werksters en in dezelfde opgewonden stemming. Dan komen ook de mannetjes naar buiten, even groot en ook voorzien van 2 paar vleugeltjes. Het beeld van een drukke ‘spits’ even voor de race begint dringt

zich aan je op. Plotseling zwermen ze het luchtruim in. Aldaar mogen de mannetjes voor het eerst en het laatst in hun verder troosteloos bestaan hun mannelijkheid bewijzen. Na de paring in de lucht zit hun levenstaak er op. De koninginnen intussen hebben zich intussen zachtjes op de bosbodem neer laten dalen. Ook zij maken zo’n bevruchtingsvlucht maar één keer in hun lange loopbaan mee. Maar ze zijn voor heel hun leven lang bevrucht en kunnen door deze belevenis letterlijk nog generaties lang ‘putten’. Eenmaal terug op aarde heeft de koningin voorlopig slechts één gedachte: hoe kom ik van die vervelende vleugels af? De koningin schroeft de vleugels los door hiertegen met haar poten te duwen. Na deze amputatie gaat ze op zoek naar hulp. Bosmieren zijn afhankelijke dieren. In tegenstelling tot vele andere soorten mieren is de koningin niet in staat om haar kroost moederziel alleen op te voeden. Ze gaat dus op pad op zoek naar naaste verwanten of ze kan per abuis het ouderlijk nest terugvinden, waar ze met open armen ontvangen wordt. Ze betrekt een deel van de burcht maar stoort haar moeder, de oude koningin niet. Eieren worden gelegd, werksters worden geboren. Er ontstaat een staatje in de staat en na verloop van tijd bezit de jonge koningin een respectabel aantal onderdanen.

Facultatief sociaal parasitisme Met deze schare trekt ze dan in alle vrede weg om een gloednieuwe burcht te bouwen, waarvoor zij zelf geen poot uitsteekt. Een andere mogelijkheid is dat de koningin wordt geadopteerd door grauwzwarte mieren. Dit grauwzwarte volk brengt de bosmierenkoningin naar hun broedvertrek, waar ze aan het leggen slaat. Deze plek ligt uiteraard op geruime afstand van de koninklijke vleugel waar de grauwzwarte koningin hof houdt.

Zij komt waarschijnlijk het bestaan van de indringster niet eens te weten. In de wetenschap noemt men dit ‘facultatief sociaal parasitisme’. Maar ik noem het liever een staaltje van ongemeen handig inpikken van iemands zuur verdiende eigendom. En dat zonder bloed vergieten;

dat zie je niet vaak. Wat gebeurt er precies? Uit de eieren van onze koningin komen larven, die zich vervolgens inspinnen tot cocons en waaruit bosmierwerksters groeien. Elk stadium van deze ontwikkeling wordt door de grauwzwarte mieren even liefdevol begeleid al wanneer een bosmierenwerkster het kroost zou verzorgen. De eitjes worden voortdurend belikt en onderzocht op sporen van schimmel, vuil of bacteriën.

De larven worden door de werksters gevoed met vocht uit de kropmaag. En bij het inspinnen in een cocon helpen ook weer de werksters tot er een dikke cocon van zijdeachtig fabricaat heeft gevormd.

Hieruit komen werksters, mannetjes en koninginnen van de rode bosmier die als zusters met de grauwzwarte mieren samenleven. Op een dag sterft de grauwzwarte mierenkoningin van ouderdom.

Haar onderdanen rouwen er niet om want ze hebben immers nog een koningin . Eentje die maar eieren blijft leggen en dus al hun zorg en oplettendheid nodig heeft. Nog hebben de grauwzwarte mieren niets in de gaten. Ze dienen hun mooie bosmierenkoningin net zolang tot dat ook de laatste van hun volk ten grave worden gedragen. Het gehele grauwzwarte mierenvolk is via natuurlijk verloop uitgestorven en de burcht is op vreedzame, zij het slinkse wijze in handen gevallen van de rode bosmieren. Geur is zo’n beetje het paspoort van de mier, het wachtwoord van die krioelende, wemelende wereld. Ik vergelijk soms zo’n koepelnest van wemelende mieren met een school waarbij geen directeur aanwezig is. Iedereen werkt toch goed samen, alles is prima georganiseerd en ieder haalt zijn diploma zonder geen enkel probleem.

Met hun sprieten betasten ze alles en iedereen want hierin zitten zowel hun reuk-, smaak- als tastorganen. Bij confrontaties zal de nestgeur voor de bosmier de belangrijkste toets zijn. Heeft de tegenligger een andere nestgeur dan is de aanval het enige devies. Soms wordt er dan een wapen ingezet: het mierenzuur. Het is een afweermiddel waar de bosmieren een patent op hebben.

Bladluizen melken Rode bosmieren zijn ook gekend voor het opruimen van ‘schadelijke’ insecten.

Hun voeding bestaat trouwens uit ongeveer 40% uit schadelijke insecten voor de bosbouw. Onze drie soorten bosmieren zijn dan ook bij ons door de wet beschermde soorten. Maar er is één beestje dat ze rustig hun gang laten gaan. Sterker nog want het wordt door hen beschermd en vertroeteld. Het is de bladluis, die een sleutelrol vervult in het leven van de bosmier. Bladluizen zuigen plantensappen die grote hoeveelheden suikers bevatten. Ze scheiden deze zoetstof terug uit. Soms zijn de bladeren van sommige bomen helemaal bedekt met deze kleverige, glimmende substantie die bekend staat als honingdauw. De bosmieren zijn hieraan verslaafd en 43% van hun totale voedselverbruik bestaat uit deze zoetstof.

De bladluizen worden dan ook gekoesterd in grote kuddes, die door gespecialiseerde werksters ‘gemolken’ worden.

De bosmieren waken dag en nacht over hun vee. De bladluizenteelt is strak georganiseerd en ieder heeft zijn eigen taak.

Wanneer de herfst nadert worden de kuddes vanuit de boom of struik terug in het bosmierennest onder gebracht om in het voorjaar terug te kunnen plaatsen in de bomen. Bladluizenkolonies varen wel bij de zorg en aandacht van hun herders.

Door hun aanwezigheid zijn ze goed beschermd tegen roofinsecten.

Gilbert Loos

oktober - december 2019

| 31

Panteramaniet Š RenÊ Ducastel

MOOI, MAAR ZEER GIFTIG! De allermooiste - maar ook giftigste - paddenstoelen horen tot het geslacht van de amanieten. Iedereen die paddenstoelen wil plukken om ze te eten, moet duidelijk weten of hij wel of niet een amaniet voor zich heeft.

32 | Meander 4

Manchetvormige ring en knolachtige voet Amanieten zijn plaatjeszwammen die gemakkelijk te herkennen zijn aan de manchetvormige ring net onder de hoed. Onderaan de steel vertonen ze een knolachtige voet, omgeven door de zogenoemde beurs. Bovendien draagt de hoed altijd plakjes van het oorspronkelijk omhulsel. Noch door de geur of de smaak verraden amanieten hun giftigheid.

Van de Amanieten is de groene knolamaniet de gevaarlijkste van allemaal. Dit omdat hij in loofbossen een veel voorkomende paddenstoel is. Maar ook omdat het grootste gevaar schuilt in zijn gelijkenis (in zijn nog jonge stadium) met de eetbare weidechampignon. Groene knolamanieten kunnen in weilanden ook onder bomen voorkomen en dan is verwisseling met champignons, zelfs door kenners, mogelijk.

Zijn kleur is vaak groenachtig, maar kan in vuilbruin veranderen en bij vochtig weer erg licht worden. Veeg altijd zorgvuldig de

grond rond de voet schoon om de restanten van de beurs te zien.

Het treurige aan de groene knolamaniet is dat 95% van de paddenstoelvergiftingen met dodelijke afloop te wijten is aan het eten van deze paddenstoel. Het verraderlijke van dit gif is dat de vergiftigingsverschijnselen pas na 12 u merkbaar zijn. Ze gaan gepaard met veelvuldig braken en bloederige stoelgang. Tijdens de laatste fase treden er leverstoornissen op gevolgd door falen van de nierfunctie. De spijsverteringsstoornissen worden veroorzaakt door amatoxinen en de phallotoxinen tasten de lever en de nieren aan.

Pluk geen paddenstoelen zonder voldoende kennis

Het bundelmosklokje bevat dezelfde dodelijke amatoxinen als de groene knolamaniet. Het is dus een zeer giftige paddenstoel die kan verward worden met het eetbare stobbezwammetje. Let daarom steeds op de steel. Bij het bundelmosklokje is de steel kaal maar is de steel geschubd dan heb je met het stobbezwammetje te maken.

Bij inname van het bundelmosklokje of groene knolamaniet is hospitalisatie op intensieve zorgen noodzakelijk. De behandeling bestaat uit het bestrijden van de symptomen omdat er ondanks jaren van onderzoek nog geen tegengif bekend is. Pluk daarom geen paddenstoelen voor consumptie zonder voldoende kennis van zowel giftige als eetbare paddenstoelen.

Met hem verwant is de gele knolamaniet. Ook al staat vast dat deze paddenstoel onschadelijk is moet je hem mijden omdat beide soorten moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn. Een amaniet die we in onze zandstreken veel te zien krijgen is de parelamaniet.

Zijn hoed is lichtbruin en het vlees roodachtig. Boven op de hoed zitten plakjes. Parelamanieten bevatten hemolytische stoffen die de rode bloedplaatjes afbreken wat leidt tot bloedarmoede. Bij opwarming worden deze stoffen afgebroken. Na het bakken is deze soort niet meer giftig. Toch is het niet aangeraden hem te eten want de kans is groot dat je je vergist met de panteramaniet, die ook bruinig is met witte plakjes op de hoed. Panteramanieten bevatten iboteenzuur en muscimol. Inname ervan kan leiden tot hallucinaties, delirium en verwardheid. De panteramaniet is veel giftiger dan de gemakkelijk herkenbare vliegenzwam, een amaniet die deze eigenschappen ook heeft.

René Ducastel

Bundelmosklokje © René Ducastel

Groene knolamaniet © René Ducastel

Gele knolamaniet © René Ducastel

Parelamaniet © René Ducastel

Vliegenzwam in symbiose met berk © René Ducastel

oktober - december 2019

| 33

Bank bij Natuur.huis De Rammelaars Š Veerle Van Den Eynden

Verpozen in De Rammelaars Verpozen in De Rammelaars is net dat tikje gezelliger en natuurlijker geworden. Al enkele jaren werken wij als vrijwilligers aan het gezelliger en mooier maken van het natuur.huis, zowel binnen als buiten.

Daarbij besteden we ook aandacht aan de buitenomgeving, die bezoekers verwelkomt in het natuurgebied. De met Natuurpunt verbonden vzw Natuur- en Landschapszorg maakt prachtige houtkonstructies van inheems hout, dus bestelden we boomstamzitbanken die sinds deze zomer comfortabele en mooi ogende rustpunten vormen in het gebied.

Bij aankomst aan De Rammelaars kunnen fietsers en wandelaars uitrusten in de schaduw van eiken, met zicht op de vijver. Op het terras, naast het bijenhotel, geeft een tweede bank de mogelijkheid om rustig het gezoem, geplons, gekwaak en gefladder in, op en rond de vijver waar te nemen.

Toen dit voorjaar enkele grote eikenbomen uitwaaiden bij een stevige storm, vatte vrijwilliger Stef het idee op om die stronken te gebruiken voor een dubbeldekkersbank bij de vijvers aan de nattevoetenwandeling. De stammen zijn reeds gehalveerd en op maat gezaagd.

34 | Meander 4

Op de dag van de natuur (24 november) bouwen we samen die dubbeldekkersbank. Iedereen uiteraard welkom!

Veerle Van den Eynden

Beleef het duister in De Rammelaars

Nacht van de duisternis 2014 Š Jan Albrecht

Nacht van de duisternis 2018 Š Raf Hensbergen

De Nacht van de Duisternis is een jaarlijkse campagne van de Bond Beter Leefmilieu, de vzw preventie lichthinder en de werkgroep lichthinder van de Vereniging voor Sterrenkunde, om nachtelijke lichtvervuiling in de kijker te zetten.

Te veel nachtelijke verlichting betekent energieverspilling, kan leiden tot slaapgebrek en gezondheidsproblemen bij mensen, en verstoort ook het bioritme van planten en dieren. Bovendien ontneemt het ons veel van de natuurlijke schoonheid van de nachtelijke sterrenhemel. Tijdens de Nacht van de Duisternis worden wij aangemoedigd om de

verlichting voor een avond uit te schakelen, zodat wij kunnen genieten van de rust en gezelligheid van een donkere nacht.

Kom proeven van deze donkerste nacht van het jaar in natuurgebied De Rammelaars. Wandel met fakkels en kaarslicht door het natuurgebied. Luister naar sfeervolle griezelverhalen. Staar vanop ons

terras naar de sterrenhemel. En geniet aan het kampvuur van soep, pannekoeken, chocomelk en biobieren. Het Natuur. huis opent vanaf 18u en zal enkel met kaarsen verlicht zijn. De fakkelwandeling langs kaarsverlichte route start vanaf 19u30.

Veerle Van den Eynden

Nacht van de duisternis 2018 Š Raf Hensbergen

oktober - december 2019

| 35

Natuur.huis De Rammelaars

Zaterdag 12 Oktober

n ach t der duis t er nis • Natuur.café open 18u • Fakkelwandeling vanaf 19:30u • Gezellig bij het kampuur • Pannenkoeken, soep en (bio)drankjes.

• Fakkels ter plaatse te koop • Info: natuurpunt.be/natuurgebied/rammelaars • 0470683447 (Veerle)

36 | Meander 4

V.U.: Frans Hoes, Bremstraat 5b, 3945 Ham

• Luister naar griezelverhalen

www.natuurpuntham.be

Inzamelactie oude gsm’s

M

Welke meerwaarde levert deze samenwerking op voor Natuurpunt? Door je oude gsm terug te bezorgen, zorg je niet alleen voor het recycleren van de waardevolle grondstoffen. Je schenkt ook een bedrag aan Natuurpunt voor natuurbehoud in Vlaanderen. Bijvoorbeeld: 4 gsm’s leveren 4 euro op, 4 niet-werkende smartphones leveren vier euro op, 1 werkende smartphone levert vier euro op.

omenteel wordt wereldwijd naar schatting slechts 1 tot 2% van alle gsm’s gerecycleerd of hergebruikt.

Dat kan beter! Daarom organiseert Natuurpunt in samenwerking met Out of Use een grootschalige inzamelactie van gsm-toestellen. De ingezamelde toestellen worden klaargemaakt voor hergebruik en doorverkoop. Is hergebruik geen optie, dan worden de waardevolle grondstoffen gerecupereerd.

Kijk in je kasten en stuur ons je oude gsm-toestel(len) ten voordele van meer natuur. Heb je 1 of 2 gsm’s voor Natuurpunt, steek ze in een enveloppe. Heb je meer dan 2 gsm’s voor Natuurpunt, steek ze dan in een doos.

Stuur je enveloppe of doos naar: Out Of Use NV, Inzamelactie Natuurpunt, Lochtemanweg 40, 3580 Beringen.

Of makkelijker, breng je oude gsm naar: • Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, 2450 Meerhout; • Jurgen Verreyt, Melkerijstraat 23, 2400 Mol; • Marc Verachtert, Rauwelkoven 153, 2440 Geel.

1967 2017 YEARS OF INNOVATIVE REPAIRING

Better than the original

OPEN:

REPARATIES van baden en douches, ramen en deuren, wastafels, vensterbanken, dorpels en aanrechtbladen, vloeren wandtegels.

Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.

RENOVATIES van Bad-in-bad systeem, Badwissel systeem, Douche-in-douche systeem, Douchewissel systeem.

ANTISLIP Safety floor, Antislip in sanitair, Antislip matten, Antislip coatings.

Respo Repair Belux - Schans 1 B - B-2480 Dessel T: 014 - 960613 - E: info@resporepair.be

www.resporepair.be oktober - december 2019

| 37

Nieuwbouw De goedkoopste energie is de energie die je niet verbruikt. Voor de nieuwbouw stellen we graag onze technieken voor: isolatie, ventilatie, elektriciteit en verlichting. Graag bespreken we met de bouwheer verschillende technieken en hoe we deze slim kunnen combineren om een maximaal rendement te halen.

Renovatie Bij renovatie gaan we een stap verder. Daar luisteren we naar u wat de plannen zijn en verzorgen we eventueel de volledige uitvoering.

We zullen altijd proberen om energiebesparende maatregelen toe te passen waar mogelijk. Bij deze renovatie hebben we IQ3 cellulose dakisolatie geplaatst, led verlichting, warmtepompboiler en ‌

Vanderlinden Optiek uit Geel is sinds 1953 specialist in de optiek. Ons professioneel team staat je bij in de keuze van brillen, brilglazen, zonnebrillen, contactlenzen, loepen, ...

Sinds kort kan u ook terecht bij ons voor hoorapparaten en gehoorbescherming.

Kwaliteit ĂŠn service duren het langst!

Patrick, Ria en Leen

Kom binnen zonder afspraak voor een GRATIS oogmeting, of hooradvies na afspraak.

Een passend advies naargelang uw eigen wens, stijl en budget.

O P E N I N G S U R E N Ontdek onze ruime collectie internationale merken.

Diestseweg 6

Ma, di, woe, vrij: 09:00 - 12:15 13:30 - 18:30 Zaterdag: 09:00 - 12:15 13:30 - 17:00 Donderdag en zondag: gesloten

I Geel I 014 58 84 52 I info@vanderlindenoptiek.be I www.vanderlindenoptiek.be

DAG VAN DE NATUUR

Zin om lekker moe te worden in de frisse buitenlucht?

Stroop je mouwen op en help mee op 23 NOVEMBER in de Vloyen, het Griesbroek, de Molse Netevallei, in het Zammelsbroek, of op 24 NOVEMBER in De Rammelaars.

Meer info in de activiteitenkalender van deze Meander.

40 | Meander 4