Meander 2020 nr 1 januari-maart by Natuurpunt Meanderland

2020 • Januari | Februari | Maart • Jaargang 19 nr. 1

Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323

MEANDER

Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen

Colofon Natuurpunt

Giften

Natuurpunt is een vrijwilligersvereniging die kwetsbare en bedreigde natuur in Vlaanderen beschermt. Met 6.000 actieve vrijwilligers en 480 werknemers beheren we 500 natuurgebieden met een oppervlakte van 25.000 ha. We voeren natuurstudies uit en we zetten vorming en workshops op om mensen dichter bij de natuur te brengen. Met 117.000 aangesloten gezinnen zijn we de grootste natuurbeschermingsorganisatie van Vlaanderen.

Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen. Vanaf €40 ontvang je een fiscaal attest.

Lid worden Door overschrijving van 30 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 11 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 10 euro. Beide extra abonnementen samen 17 euro.

Meander Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerde leden van Natuurpunt kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander. De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 2.600 exemplaren.

3770 – Grote Netewoud 7709 – De Maat (Mol) 7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 – Neerhelst (Geel) 7118 – Griesbroek (Balen) 7725 – Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 – De Vennen (Balen) 7736 – Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 – Molse Nete (Balen/Mol) 7763 – Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 – Breeven (Geel) 7779 – Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 – Selguis (Geel) 7784 – De Bleken (Mol) 8810 – De Rammelaars (Ham) 8874 – Veldhovenheide (Ham) 3283 – Natuur.huis De Rammelaars (Ham) F-04013 – Watermolen Meerhout

Redactie An Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Ja n Albrecht, Wendy Thys, Arne Vermeulen, Mirella Bruynseels, René Ducastel, Jurgen Sophie.

Contact Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.

Met dank aan onze fotografen Robert Pieters, Luc Van den Bergh, Frans Emmerechts, Rudi Yseboodt, Erik Ducastel, Mirella Bruynseels, Wendy Thys, Wim Dirckx, Jan Mallants, Herman Bijnens, René Ducastel, Fred Nevelsteen, Paul Wouters, Marianne Horemans, Tine Verschueren, Luc Van de Weyer, Karel Verbruggen, Katelijne Bohy, Paul Van Gestel, Staf Kauwenberghs, An Wauteraerts, Fons Lommelen, Isabelle Noyens, Frank en Walt Van Campenhout, Rudi Meylemans, Herman Boven, Saskia Noyens, Carlo Borgers, Margo Ghielens, Johan Mulders, Stef Peters, Veerle Van Den Eynden, Sofie Lenaerts, Jan Albrecht, Arne Vermeulen.

Contactpersonen afdelingsbesturen Afdeling Netebronnen Contact: Jef Sas, jefsas@skynet.be www.natuurpunt.be/natuurpunt-netebronnen

Afdeling Balen-Nete Contact: Tom Schildermans, tom.schildermans@skynet.be www.natuurpuntbalen-nete.be

Afdeling Geel-Meerhout Contact: Marc Verachtert, marc.verachtert@skynet.be www.natuurpuntgeelmeerhout.be

Afdeling Ham Contact: Frans Hoes, frans.hoes2@telenet.be www.natuurpuntham.be

Coverfoto’s: - Eik Galappel © René Ducastel - Aalscholvers en grote zaagbek kanaal Herentals-Bocholt, Sas 7 © Frans Emmerechts - Natuur in tuin Koolmees voedert jongen in nestkast © Frans Emmerechts - Judasoor © Frans Emmerechts (achtercover) Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

Lay-out Meander Arne Vermeulen en Jan Albrecht.

Deadline teksten volgende Meander Maandag 21 januari 2020. Verschijnt eind maart 2020. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com Een vroege ochtend in Bel © Arne Vermeulen

2 | Meander 1

VOORTSCHRIJDEND INZICHT

oortschrijdend inzicht is het fenomeen waarbij men er achter komt dat beslissingen die in het verleden genomen werden, en toen absoluut de beste keuze bleken, nu totaal anders moeten zijn.

Het komt veel voor binnen natuurbeheerkringen. 25 jaar geleden, toen het Griesbroek nog niet zo lang bestond en ik pas bezig was met natuurbeheer, was het nog de normaalste zaak van de wereld om knotwilgen op de dijken te zetten. De dijken werden verstevigd om dijkbreuken tegen te gaan en overstromingen tegen te houden. Grachten werden geruimd zodat natte percelen gemaaid konden worden. In de loop der jaren is het Griesbroek behoorlijk gegroeid en gelukkig ook onze kennis. Terwijl we vroeger vooral inzetten op zelf actief te beheren wordt er tegenwoordig veel meer uitgegaan van natuurlijke processen. Al jaren proberen we de verdroging tegen te gaan door grachtjes die het gebied draineren af te dammen. Dit was over het algemeen niet echt een succes. Tot de bevers kwamen. De eerste jaren hielden ze zich voornamelijk bezig met hier en daar aan een

boompje knagen en een burcht bouwen. Sinds dit jaar echter hebben ze zich er echt op toegelegd om de waterhuishouding volledig naar hun hand te zetten. 5 jaar geleden hadden we nooit durven denken dat bevers het reservaat zo ingrijpend zouden kunnen veranderen, maar nu zitten we met die realiteit en zullen wij ons daaraan moeten aanpassen. Voor het beheerteam betekent dit onder meer dat sommige natte ruigtes niet meer kunnen gemaaid worden, alle werkdagen die we daar ooit al aan gespendeerd hebben ten spijt. Anderzijds betekent dit waarschijnlijk ook dat door de stijgende waterstand het broekbos meer open wordt en diezelfde ruigtes meer verspreid door het gebied op een natuurlijke manier gaan voorkomen. Hetzelfde resultaat, misschien zelfs beter, maar dan minder arbeidsintensief. Nieuwe omstandigheden, nieuwe mogelijkheden. Natuurbeheer vraagt een behoorlijke flexibiliteit en wie weet waar we in de toekomst weer rekening mee moeten houden. Wolven zijn al vlakbij, en die lusten wel bevers blijkt uit recent onderzoek. Misschien moeten we binnen een paar jaar dus wel weer onze planning aanpassen. Ze zijn in ieder geval welkom de wolven, net als de bevers, evers en alle andere wilde dieren die hier van nature thuishorenâ&#x20AC;Ś

Tom Schildermans Voorzitter Natuurpunt Balen-Nete Bever ÂŠ Robert Pieters

januari - maart 2020

Elektrische afvissing ÂŠ Luc Van den Bergh

VISSEN VERPLAATST IN

GROTE NETEWOUD De grote vijver aan het Bezoekerscentrum Grote Netewoud werd ooit aangelegd als buffer voor de watermolen. Hij kon als reserve gebruikt worden als er in drogere perioden te weinig debiet was in de Nete. Lange tijd werd hij door de eigenaar verhuurd aan mensen die er een dagje kwamen vissen. Nu is de vijver eigendom van het Agentschap Natuur en Bos (ANB) en wordt hij beheerd door Natuurpunt. Om hem aantrekkelijk te maken als paaiplaats voor onder andere de zeldzame kwabaal wordt hij in de loop van de volgende maanden binnen het Life+-project Grote Netewoud heringericht met een ondiepe oever/rietzone en een verbinding met de rivier. Het uitzicht voor bezoekers zal hierdoor sterk verbeteren.

4 | Meander 1

Vissen in nood Eind juli 2019 - na extreme weersomstandigheden (met o.a. de warmste dag ooit in ons land), die van overheidswege een totaal captatieverbod van water uit de Grote Nete tot gevolg hadden - was het waterpeil van de vijver fel gedaald, waardoor de watertemperatuur steeds hoger opliep en er steeds minder zuurstof in het water was. Tot vrijdagochtend de 26ste leek het visbestand het desondanks vol te houden maar tegen vrijdagavond/zaterdagochtend bleken er plots een aantal karpers bezweken.

Paling © Rudi Yseboodt

Alle hens aan dek Vrijwilligers van Natuurpunt sloegen alarm. Vanuit het bezoekerscentrum werd overlegd met de partners gemeente Meerhout, Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en ANB. Rudi Yseboodt, visserijbioloog van het ANB kwam ter plaatse en organiseerde op maandag - via het Visserijfonds en geassisteerd door onze vrijwilligers -, een afvissing door de gespecialiseerde firma Kooistra uit Tholen (NL). Dat bleek alles behalve een eenvoudige klus in een vijver met weinig water en met veel, diep slib. Toch wisten de Nederlanders met een moeizaam voort te bewegen platbodembootje en elektrisch geladen schepnetten 70 kg vis af te vangen. Ze brachten ze over naar het kanaal Dessel-Kwaadmechelen. Het beperkte aantal soorten (karper, giebel, paling, bruine Amerikaanse dwergmeerval) en de afwezigheid van roofvis wees op een erg eenzijdige en verarmde visfauna. Allicht als gevolg van de dikke sliblaag, de afwezigheid van waterplanten en de sterke beschaduwing rondom de vijver. De voorziene herinrichting moet hierin verandering brengen.

Zwarte ooievaar © Erik Ducastel en Mirella Bruynseels

een paling in zijn bek nam was het pas goed feest. Voor de ooievaar én voor de toeschouwers! Op 14 augustus waren de twee zwarte ooievaars er terug. Toen zagen René en Mirella ze voedsel zoeken. Mirella kon er een fotograferen toen hij opvloog. Om het slib zo veel mogelijk te laten inklinken werd besloten de vijver in aanloop naar de toekomstige inrichtingswerken een tijd droog te leggen.

Frans Emmerechts

Zwarte ooievaars In de loop van de weken na de afvissing ving Sen van de Lifeploeg nog een vierhonderdtal (steeds kleinere) vissen met fuiken. Ze werden in het kanaal gezet aan de Waterhoek in Olmen. Tien blauwe reigers deden zich een tijdje tegoed aan kleine karpertjes in de bijna droge vijver en vroeg in de ochtend van 11 augustus zagen eerst Ludo en daarna ook Peter zowaar twee zwarte ooievaars foerageren. Toen een van die zeldzame vogels

Karper © Frans Emmerechts

Giebel © Frans Emmerechts

januari - maart 2020

NIEUWS UIT HET

Bezoekerscentrum Grote Netewoud Een nieuw jaar, een vernieuwd bezoekerscentrum Op 8 december was het dan eindelijk zover! Waar Sinterklaas voor de meesten wat lekkers brengt, kregen onze ‘wel heel brave’ vrijwilligers maar liefst een nieuw bezoekerscentrum... Vanaf nu kan je onze baliemedewerkers zien glunderen achter hun nieuwe toog in de vernieuwde watermolen. Nu we intussen geïnstalleerd zijn en de rust wat is teruggekeerd, kunnen we ons verder focussen op de toekomst. Er staan ons nog uitdagingen te wachten om de site verder te ontwikkelen. Zo staat de heraanleg van de vijverpartij en de aanleg van de speelnatuur nog op de planning in 2020. Ook is het onze betrachting om samen met alle afdelingen nog drie andere ‘onthaalpoorten’ te openen in ons Grote Netewoud. Mocht je hierover al zotte hersenspinsels hebben, dan kan je deze kwijt bij mijn collega Wim Pauels, wim.pauels@natuurpunt.be of 0473/ 96 53 95. Ook is er een leesgroepje ontstaan, zij zullen ervoor zorgen dat er steeds interessante inkijkexemplaren in het bezoekerscentrum te raadplegen zijn. De natuurgidsen, actief in Meanderland mogen boeken uitlenen voor educatieve doeleinden mits dit aan te vragen en door te geven aan Jos Van Baekel, jos.van.baekel@proximus.be. De renovatie van de watermolen en de realisatie van de schuilhut werd ook mogelijk gemaakt door de gulle sponsoring van:

Waterpad over vijver, dromen mag!

Exxon Mobil sponsorde ook het prestigeproject van de renovatie van het molenrad, rekening houdend met de veiligheid. 8 november 2019, een maand voor de opening van het nieuwe bezoekerscentrum, werd een historisch moment toen de molen na 43 jaar stilstand terug in beweging kwam. Bedankt aan al onze sponsors voor hun steun en aan al onze vrijwilligers voor hun harde werk.

Wendy Thys

6 | Meander 1

Praktisch Bezoekerscentrum Grote Netewoud Watermolen 7-8, 2450 Meerhout Openingsuren: April - oktober: open van 11u tot 18u November - maart: open van 11u tot 17u Maandag altijd gesloten Contact 014/21 34 50 bc.grotenetewoud@natuurpunt.be www.grotenetewoud.be www.facebook.com/GroteNetewoud

Kraanvogels © René Ducastel

KRAANVOGELS

TREKKEN OVER, HET WORDT LENTE! Nog nooit werd zo vroeg in het jaar een zo hoge temperatuur opgetekend als op 15 februari 2019. In Ukkel werd 18,1°C genoteerd. Ook het weekend erop bleven de temperaturen te hoog voor de tijd van het jaar. Kraanvogels maakten handig gebruik van deze te vroege lente. Tienduizenden passeerden de Oostkantons en de provincie Luxemburg in noordoostelijke richting. Bij een sterke oostenwind kun je ze ook in onze streken zien, wat ook gebeurde. Ze werden gesignaleerd boven Geel (Belsbroek en Heide), Balen, de Molse Netevallei in Mol, Postel (Ronde Put) en boven Kristallijn-Maatheide. Kraanvogels zijn goed te herkennen aan hun vlucht. Ze trekken voorbij in een Vformatie en ze onderscheiden zich van ganzen door het getoeter dat ze maken. Deze vogels onderbreken af en toe hun vlucht door in groep op thermiek rond te cirkelen om zo hoogte te winnen om daarna verder te gaan. Indrukwekkend is hun doordringende roep. De luchtpijp is verlengd en in het borstbeen zijn holtes uitgespaard die met elkaar in verbinding

staan. Het geheel vormt een krachtige klankkast waardoor hun geluid ver draagt. Zo houden de trekkende groepen onderling met elkaar contact over grote afstanden. De kraanvogels die over België trekken broeden in Scandinavië en overwinteren in Spanje en Noord-Afrika. Ze zijn aangewezen op de weidse moerassen in de toendra’s van Scandinavië om hun jongen groot te brengen. Daar vinden ze genoeg voedsel zoals insecten, vissen, kikkers, muizen en jonge vogels. Bijzonder is hun paarritueel waarbij het mannetje al zijn charmes ten toon spreidt om het vrouwtje te imponeren. Hij maakt daarbij de gekste sprongen. Ze roepen daarbij luidruchtig en wrijven met de koppen tegen elkaar. Het belangrijkste overwinteringsgebied van de Europese kraanvogels bevindt zich in Extremadura in het zuidwesten van Spanje. De belangrijkste voedselbron daar voor overwinterende kraanvogels bestaat uit eikels van de steeneik. Ze hebben de zoete smaak van tamme kastanjes en een hoge voedingswaarde. Een vlucht kraanvogels hoort tot het

mooiste wat de natuur te bieden heeft. In het Verre Oosten is deze vogel het symbool voor voorspoed en onderwerp van oude prenten. Ze hebben altijd de fantasie van de mensen geprikkeld en inspiratie verschaft voor fabels. Bekend is de fabel van de wolf en de kraanvogel. Een wolf had zich verslikt in een botje van een lamsbout. Kermend rende hij rond opzoek naar hulp. ‘Ik zou alles willen geven als iemand me zou helpen!’ riep hij. Een kraanvogel had medelijden en bevrijdde hem van het botje met zijn lange snavel. ‘Kan ik nu mijn beloning krijgen’ vroeg de kraanvogel aan de wolf. Maar de wolf grijnsde en zei: ‘Wees blij. Je hebt je kop in mijn muil gestoken en hem er weer veilig uitgehaald, dat zou je beloning moeten zijn!’. De trek van kraanvogels blijft een spektakel. Je hoort ze lang voordat je ze ziet. En maar cirkelen en maar roepen totdat ze hun kruishoogte hebben bereikt. Waarna ze zich hergroeperen tot een asymmetrische V-vorm en in noordelijke richting verdwijnen. Er is weinig dat de wisseling van de seizoenen zo duidelijk aangeeft.

René Ducastel

januari - maart 2020

HET ZICHTBAAR MAKEN VAN HET ONZICHTBARE Trek je wandelschoenen aan, laat hetgene wat je definieert thuis en vergeet even wat je allemaal voorstelt en voor wie. Dompel je onder in de muziek van Sohnarr, het soloproject van muzikant-componiste Patricia Vanneste (voormalig lid van muziekgroep Balthazar). Dit kan je doen via haar eigen ontworpen muzikaal toevluchtsoord, de Sjel. Vanaf 4 maart 2020 staat deze opgesteld in het Grote Netewoud. In de herfst van 2018 besloot Patricia alles en iedereen achter te laten en reisde ze anderhalve maand door de desolate natuur van Noorwegen en Zweden. Ze trok van hut naar hut om er haar eerste soloplaat te maken; Coral Dusk. Door zich bewust af te zonderen en te versmelten met de natuur om haar heen ontstond een staat van zijn waarbij haar zelfbewustzijn vervaagde. Ze verdween als het ware voor zichzelf en vond de essentie waar ze naar op zoek was. Net door het loslaten van wie of wat ze in het dagelijkse leven voorstelde, kreeg de creatieve bron binnenin haarzelf vrij spel. De muzikale inspiratie kwam als vanzelf bovendrijven met een beklijvend muzikaal debuut als resultaat. Patricia Vanneste ontwierp de Sjel om luisteraars de kans te bieden de aspecten van natuur en desolaatheid die inherent verbonden zijn aan de muziek van Coral

8 | Meander 1

Dusk optimaal te kunnen ervaren. De Sjel is een architecturaal uitgepuurd paviljoen, een shelter, een hide-out. Het spiegelend glas waarmee de buitenwanden van de installatie opgetrokken zijn, wekt de illusie dat het paviljoen lijkt op te lossen in de omgeving. Eenmaal voor de toegangsdeur, sta je oog-in-oog met je eigen reflectie. Dit is het laatste wat je ziet vooraleer je de Sjel betreedt. Je beslist als het ware jezelf achter te laten en haar wereld binnen te treden. Eenmaal binnen laat de ruimte zichzelf zien, de muziek zichzelf horen en de interne reis zichzelf voelen. De Sjel is dus de fysieke veruitwendiging van het maakproces waar Patricia is doorheen gegaan tijdens de creatie van haar muziekalbum. Met dit initiatief wil Patricia Vanneste graag mensen uitnodigen om er alleen op uit te trekken, op zoek naar de Sjel, om de intensiteit te ervaren die zij heeft opgezocht. Neem plaats op de enige stoel aanwezig in de installatie en laat je meevoeren met de muziek, uitkijkend op en versmeltend met de prachtige natuurlijke omgeving. De plaat Coral Dusk zal uitkomen in mei 2020 en Natuurpunt krijgt de absolute primeur om de Sjel tentoon te stellen in een aantal natuurdomeinen een tweetal maanden voor de officiële release. Het Grote

Netewoud is er één van. Mis deze kans niet en laat jezelf omhullen door de mystiek van muziek en natuur. Bij ochtendglorie of avondval, de Sjel biedt je onderdak op elk moment van de dag; wanneer jij nood hebt om te ontsnappen en te verstillen. Iedereen beleeft natuur op zijn of haar manier als bijzonder waardevol. Natuurpunt wil er daarom voor zorgen dat die natuur in al haar vormen zoveel mogelijk toegankelijk is. De beleving die muzikante Patricia Vanneste ervaart en wil laten ervaren in de natuur leidt nu tot een mooie samenwerking.

Praktisch: De Sjel is alle dagen vrij te bezoeken in het Grote Netewoud van 4 maart t.e.m. 25 maart 2020. Meer informatie over de exacte locatie van de Sjel en de wandelroute hier naartoe zijn te verkrijgen in het Bezoekerscentrum Grote Netewoud. Afstand wandeling: 3 km heen en 3 km terug Info en startplaats: Bezoekerscentrum Grote Netewoud Watermolen 7, 2450 Meerhout Tel. 014 21 34 50 bc.grotenetewoud@natuurpunt.be Open van dinsdag t.e.m. zondag van 11 tot 17u.

DE VENNEN STRAKS 25 JAAR JONG! Bijkomende erkenning

Groot feest

Kortgeleden bereikte ons het goede nieuws dat Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw Koen Van Den Heuvel het erkenningsdossier ‘De Vennen’ van december 2009 had goedgekeurd. Beter laat dan nooit, maar 10 jaar is toch een zeer lange tijd zouden we tegen Joke Schauvliege durven zeggen! Door die goedkeuring is 82 ha van het reservaat officieel als natuurgebied erkend. Maar daarmee is het werk niet af… integendeel! Door de intense zoektocht naar eigenaars die hun gronden willen verkopen is ons gebied ondertussen op korte tijd uitgegroeid tot 152 ha. Dat heeft zijn gevolgen: we krijgen allicht meer beheersubsidie, maar als Natuurpunt en als beheerteam ook meer verplichtingen. Zo is er werk aan de winkel voor de diensten in Mechelen om vlug een nieuw dossier te maken. Ter plekke kan ons beheerteam gelukkig rekenen op zeven enthousiaste medewerkers die elke maandagvoormiddag paraat staan om allerlei soorten klusjes te klaren.

Om dit mooie succesverhaal af te sluiten kunnen we melden dat we op 6 september ons 25-jarig bestaan gaan vieren met het evenement ‘Vennen

2020’. Wij zijn al druk bezig met de voorbereidingen en het staat buiten kijf dat het een gezellig feestje zal worden.

Jan Mallants

Hakselen © Jan Mallants

IJverige helpers En niet alleen de vaste vrijwilligers doen hun best om ons gebied te verfraaien. Nadat we in 2018 van Eriks een mooie som hadden gekregen voor een ha bos en er ook heel wat personeel was komen helpen om het nieuwe bos mee aan te planten, hebben wij op 14 oktober 2019 in de namiddag een ploeg van acht keiharde werkers en werksters van het bedrijf op bezoek gehad om een oude vervallen vijver terug een natuurlijker uitzicht te geven.

Opruiming draad en ijzer rond vijver © Herman Bijnens

januari - maart 2020

CURSUSAANBOD MEANDERLAND Natuurgids Meanderland In de cursus Natuurgids werk je rond een brede waaier aan thema’s. Je ontdekt hoe dieren, planten en landschappen samenleven en je krijgt een stevige basis rond ecologie en natuurbeheer. Tijdens de methodieklessen leer je hoe je een boeiende wandeling uitstippelt en groepen gidst. Daarnaast ga je regelmatig op excursie met ervaren gidsen en bezoek je natuurgebieden in de buurt. De cursus bestaat uit 30 activiteiten, waarvan ongeveer de helft natuurexcursies zijn. De activiteiten worden gespreid over een jaar zodat je de natuur in ieder seizoen leert kennen. Na je eindopdracht ontvang je het getuigschrift van Natuurgids. Met dit getuigschrift kan je later een gidsenbadge van Natuurpunt CVN behalen, na het aantonen van praktijkervaring en gespecialiseerde didactische of inhoudelijke bijscholing. Meer informatie hierover ontvang je tijdens de cursus.

Praktisch • De theorielessen vinden plaats op woensdagavond van 19.30 tot 22.30 u. De excursies vinden plaats op zaterdagvoormiddag van 9 tot 12 u. Tijdens de schoolvakanties zijn er geen lessen. De eerste bijeenkomst is op 15 februari en de afronding is op 9 december. • Kort voor de start van de cursus ontvang je het gedetailleerde programma via mail.

Inschrijven • Inschrijven doe je via de website. https://www.natuurpunt.be/ agenda/cursus-natuurgids-meanderland-37727. Na je inschrijving ontvang je een bevestiging via e-mail. Er zijn nog slechts enkele plaatsen vrij. • Natuurpunt CVN organiseert deze cursus in samenwerking met Bezoekercentrum Grote Netewoud, Natuurpunt GeelMeerhout, Natuurpunt Netebronnen, Natuurpunt Balen-Nete en Natuurpunt Ham.

Locatie en info Bezoekerscentrum Grote Netewoud Watermolen 8, 2450 Meerhout bc.grotenetewoud@natuurpunt.be Tel. 014-21 34 50. www.grotenetewoud.be Natuurgids © Frans Emmerechts

10 | Meander 1

Spechten en aanverwanten Spechten vormen een wel heel bijzondere vogelfamilie. Ze hebben allerlei bijzondere aanpassingen aan hun leven als timmerman en zoeken soms op een heel aparte manier voedsel. In de theorieles overlopen we de 5 inheemse soorten, waarbij zowel herkenning als levenswijze belicht wordt. Voor de praktijkexcursie trekken we naar het landgoed ‘Wellenseind’ in Lage Mierde (NL). In dit gevarieerde bosgebied broeden onze 5 soorten spechten. De middelste bonte specht zelfs met meerdere koppels, maar die laten zich in tegenstelling tot de meer luidruchtige groene en grote bonte specht, bijna enkel in het vroege voorjaar horen. Eind februari is dan ook de beste periode om spechten te gaan spotten.

Praktisch • Lesgever: Koen Leysen , professioneel educatief medewerker bij NP-CVN; • Theorie op dinsdag 18 februari van 19.30 tot 22.30 u in de aula van Ecocentrum De Goren Mol; • Praktijkexcursie op zaterdag 29 februari om 10 u met vertrek aan ontmoetingscentrum ‘Voor Anker’, Dunsedijk 3A, 5094 BA Lage Mierde. Hier kan ’s middags trouwens lekker geluncht worden; • Gidsen: ‘inboorling’ Lex Peeters , Koen Leysen en Jef Sas.

Zwarte specht © Arne Vermeulen

Meer natuur in je eigen tuin Ooit gehoord van een levende tuin? Wel, dat is precies wat het belooft te zijn: een tuin vol leven! Vogels, vlinders, bijen, bloemen … Maar vooral een tuin waar veel te beleven is. Spelen, genieten, ontspannen, groenten kweken, huisdieren houden, uithangbord, ... Een tuin kan zoveel verwachtingen inlossen. En met een doordachte visie en beheer vaart ook de natuur er wel bij. Nectarplanten voor vlinders, bessen voor vogels, een bijenhotel, vleermuisnestkast of egelschuilplaats kan je zo integreren zonder de andere functies in gevaar te brengen. Maar we gaan verder, met creatieve en inspirerende ideeën voor een tuin vol leven. Maar opgepast! De organisatie is niet verantwoordelijk voor plotse opstoten van lentekriebels en jeukende vingers!

Praktisch • De lessen worden gegeven door Joeri Cortens van Natuurpunt CVN; • Theorielessen op woensdagen 29 januari, 5, 12 en 19 februari van 19.30 tot 22.30 u; • Locatie: Oud Gemeentehuis, Vaartstraat 29 , Balen; • Praktijkles (bezoek tuin): nog te bepalen.

Inchrijven • Kostprijs : €40 voor niet leden, €35 voor leden van Natuurpunt; • Inschrijven kan via de link https://www.natuurpunt.be/ agenda/cursus-meer-natuur-je-eigen-tuin-balen-37723; • Het gepaste bedrag overschrijven op rekeningnummer BE65 0688 9444 3996 van Natuurpunt Balen-Nete met vermelding cursus Natuur in je tuin; • Meer info bij geenen. dirk @ skynet.be of 0472/47 96 20; • Het aantal deelnemers is beperkt. Dus tijdig inschrijven als je er zeker bij wilt zijn!

Koolmees voedert jongen in nestkast © Frans Emmerechts

januari - maart 2020

| 11

Word Totter-Ranger in het Grote Netewoud Ben je tussen 8 en 12 jaar* en wil je graag meer weten over de natuur? Volg dan de praktijkgerichte cursus Totter-Ranger. Je maakt kennis met de prachtige natuur op het Totterpad. De cursus is steeds op woensdagnamiddag van 14 tot 16.30 u. Het slotfeest is op zaterdag met aansluitend de uitreiking van de diploma’s. Afspraakplaats is telkens het Bezoekerscentrum Grote Netewoud, waar lokale natuurgidsen jullie zullen opleiden tot echte rangers.

A5_flyer-liggend_TotterRanger 2.indd 1

12 | Meander 1

Programma

Locatie en info

• 13 mei Kriebel- en fladderbeestjes • 20 mei Vogels en dierensporen spotten • 27 mei Waterdiertjes • 3 juni Planten en bomen • 6 juni Deel je kennis met aansluitend uitreiking van de diploma’s

Bezoekerscentrum Grote Netewoud Watermolen 7, 2450 Meerhout www.grotenetewoud.be bc.grotenetewoud@natuurpunt.be 014-21 34 50

Inschrijving • Prijs: € 35 per kind / € 30 per kind voor leden van Natuurpunt. • Loeppotje, zoekkaart en wekelijks tussendoortje inbegrepen. • Je kan je bengel inschrijven vanaf 1 januari 2020 via het inschrijfformulier op onze website (www.natuurpunt.be/ totter-ranger).

* leerlingen van het 3de, 4de, 5de of 6de leerjaar

MERS! MAXIMUM 30 DEELNE VEN DUS TIJDIG INSCHRIJ L ZIJN! ALS JE ER ZEKER BIJ WI

10/10/19 16:14

GRAUWE GANZEN

Grauwe ganzen landen in juli op een weiland in Geel-Ten Aard © Frans Emmerechts

De grauwe gans (Anser anser) is de gans die de belangrijkste bijdrage heeft geleverd aan het ontstaan van alle Europese gedomesticeerde ganzen. Waar geschikte weidegronden voorkwamen in de Oude Wereld kon men ze vinden. Maar door overbejaging en drooglegging van moerasgebieden was de soort halverwege de 20ste eeuw in Europa een relatief zeldzame broedvogel geworden. In Vlaanderen was ze al in het begin van de 19de eeuw als broedvogel verdwenen. Alleen in de winter zag men hier sindsdien grauwe ganzen, afkomstig uit Noordwest-Europa. Omdat spontane hervestiging uitbleef, werden in 1955 een aantal ganzen uitgezet in het Zwin te Knokke, in navolging van soortgelijke experimenten in het buitenland.

Sterke toename De Noordwest-Europese populatie grauwe ganzen kende de laatste decennia een sterke toename: van 30.000 vogels midden de jaren 1960 tot meer dan 500.000 in 2010. Hun broedareaal strekt zich uit van het uiterste noorden van Noorwegen tot in de Lage Landen. Noordelijke broedvogels trekken in de winter zuidwaarts - tot zelfs in Zuid-Spanje en Noord-Afrika - terwijl de zuidelijke populaties (waaronder de Vlaamse) in belangrijke mate sedentair zijn. Maar hoewel de Vlaamse grauwe ganzen grotendeels sedentair zijn, kunnen we ook hún sterke toename vanaf de jaren 1990 niet los zien van ontwikkelingen in de rest van Europa. De enorme aantalsontwikkeling in het grootste deel van het Noordwest-Europese verspreidingsareaal leidde immers wellicht overal tot een toenemende uitwisseling tussen trekkende, wilde vogels en geïntroduceerde, grotendeels sedentaire populaties. Daardoor wordt het steeds moeilijker om een onderscheid te maken tussen spontane

vestigingen en populaties die afstammen van uitgezette vogels. De belangrijkste oorzaak van de algemene sterke toename in Europa is hoogstwaarschijnlijk een vermindering van de jachtdruk gedurende de laatste decennia. Tegelijk ging de soort ook gebruikmaken van beschermde gebieden langs de trekroute en ontwikkelde het Verdronken Land van Saeftinghe zich tot een van de belangrijkste overwinteringsgebieden zodat een steeds grotere groep niet meer naar Zuidwest-Spanje en Noord-Afrika vliegt om er te overwinteren.

Zomerganzen Nu is de grauwe gans de enige ‘grijze gans’ die in de zomer in grote aantallen in Europa voorkomt. Alhoewel haar wilde herkomst niet altijd kan worden bewezen, wordt ze, in tegenstelling tot andere ‘zomerganzen’, niet tot de exoten gerekend omdat Vlaanderen zich aan de rand van haar Europese areaal bevindt. Zomerganzen staan in de belangstelling omdat ze schade (zouden) berokkenen aan de landbouw, en soms ook ergens anders voor overlast zorgen, bijvoorbeeld op recreatieterreinen en zelfs op natuurterreinen. Uit tellingen van zomerganzen in Vlaanderen bleek dat de grauwe gans elk jaar de meest algemene soort was, gevolgd door Canadese gans, Nijlgans, brandgans en boerengans.

Frans Emmerechts

Referenties: 1 K. Devos, ‘Grauwe Gans’ in Atlas van de Vlaamse Broedvogels 2000-2002, Instituut voor Natuurbehoud, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Afdeling Natuur, Natuurpunt vzw., 2004. 2 M. Frankenhuis en R. Zanderink, ‘Huisdieren, onderworpen en gebruikt, gekoesterd en bewonderd’, 2010 Uitgevers, Rotterdam 2014.

januari - maart 2020

| 13

Wintereik of zomereik? Bij ons zijn twee eiken inheems: de winter- en de zomereik. De zomereik vind je hier in bijna alle bossen, terwijl de wintereik zeer zeldzaam is in de Kempen. De wintereik is de eik van de Ardennen waar hij samen met de beuk veelvuldig voorkomt. De Amerikaanse eik, met grotere bladeren, is ooit ingevoerd en valt hier niet onder.

edurende de laatste ijstijd, ongeveer 12000 jaar geleden, verdween hier de vegetatie om na het smelten van het ijs aarzelend terug te keren. Aanvankelijk ontwikkelde zich een toendra zoals je die tegenwoordig terugvindt in de noordelijke streken van Scandinavië en Rusland. Dan kwamen de bomen weer: berk, den en populier. Duizend jaar later doet de hazelaar zijn intrede gevolgd door de iep en eik, die de hazelaar beconcurreerden. De eik verschijnt dus zowat 9000 jaar geleden. Zo’n duizend jaar later beginnen er linden en elzen te groeien. De beuk bereikt pas ca. 5000 jaar geleden als een van de laatste onze streken. Pas bij het opkomen van de varkensteelt kwam de eik als de voornaamste boom naar voren. Eiken zijn voor de varkenshouderij belangrijk als leverancier van eikels. De mens ging daarom de eik bevoordelen ten opzichte van andere bomen. Nog een gebruiksvorm die de eik bevoordeelde is de hakhoutcultuur: eikenstobbe leveren snel weer talrijke nieuwe takken. Vaak combineerde men hakhout- en varkensteelt met elkaar. Zo midden mei bloeit de eik. Wilgenkatjes kent iedereen maar over eikenkatjes praat nauwelijks iemand. De bloei van een eik duurt ongeveer veertien dagen en daarna vallen de verwelkte mannelijke katjes af, terwijl de vrouwelijke bloemen langzaamaan rijpen tot eikels. Tegelijk groeit de boom verder in dikte en maakt nieuwe knoppen waaruit het volgend jaar takjes ontspruiten. Sommige van die knoppen kunnen niet zo lang wachten en ontluiken reeds in juni of juli. Deze nieuwe jonge boomtakjes noemt men Sint-Jansloten, naar de naamdag van Sint-Jan wiens feestdag op 24 juni gevierd werd. Denk ook aan Sint-Janskruid. Dit rood getinte Sint-Janslot steekt vrolijk af tegen de donkergroene achtergrond van de bladeren. De winter- en zomereik lijken sprekend op elkaar. Het verschil tussen beide eiken is gemakkelijker te zien in de winter. De eiken die ’s winters hun verdorde bruine bladeren lang aan de boom behouden

Sint-Janslot © René Ducastel

14 | Meander 1

worden wintereiken genoemd. Verder zijn er nog verschillen. Het steeltje aan het blad bij de wintereik is langer dan het steeltje van de zomereik. Terwijl de napjes van de eikels van de zomereik op een steeltje staan en de napjes van de wintereik geen of zeer korte steeltjes vertonen. Eikels zijn zeer voedzaam en worden gretig gegeten door allerlei dieren: gaaien, reeën, eekhoorns, bosmuizen en wilde zwijnen. Gaaien en eekhoorns leggen hier en daar in het bos voorraadplaatsen aan die ze wel eens durven vergeten. Zo kunnen er opnieuw jonge eikjes opgroeien. Vroeger werden de varkens in het najaar het bos in gejaagd om zich te voeden met eikels. Vandaar komt het woord ‘mastjaar’, een jaar met een grote eikelproductie dat zich elke drie tot vijf jaar herhaalt. ‘Mast’ is een oud woord voor mest in de betekenis van vetmesten. In de Middeleeuwen waren wintereiken in onze streken vrij algemeen. Mensen vervingen ze door zomereiken omdat die meer eikels opbrachten voor de varkens.

Eikenpage © René Ducastel

Merkwaardig is dat deze boom een onderkomen biedt aan wel dertig galwespsoorten. Gallen zijn te beschouwen als een soort insectenwoningen, die tevens rijk van voedsel voorzien zijn. De vrouwtjes van deze kleine wespen, hoogstens enkele millimeters van lengte, leggen

met hun legboor hun eitjes in het blad, daar gaat het bladweefsel woekeren. Er vormt zich dan de typische vergroeiing. Binnen deze gallen ontwikkelen zich de larven door te eten van het galweefsel, dat het blad produceert. De vorm van de gal is voor elk soort wesp anders. Van de vlinders die we aan eiken opmerkten, noemen we in eerste plaats de eikenpage, een echte eikenvlinder. Je ziet hem doorgaans zelden maar hij is algemener dan wordt aangenomen. Deze vlinders fladderen hoog tussen de boomkruinen en komen enkel aan de grond om te drinken. Hun voedsel bestaat uit honingdauw, een zoete stof die door bladluizen wordt afgescheiden. Een vijftigtal soorten paddenstoelen werkt samen met eiken. Ze leven in symbiose met elkaar. De eik zorgt via zijn wortels voor voedingsstoffen terwijl de paddenstoel op zijn beurt bepaalde mineralen teruggeeft die goed zijn voor de eik. Een typische paddenstoelensoort aan de voet van de eik is het eekhoorntjesbrood.

Eekhoorntjesbrood © René Ducastel

Bij een volgende boswandeling gaan we zeker bij eiken extra opletten en onderzoeken of het om een zomer- of wintereik gaat.

Mirella Bruynseels

Wintereik © René Ducastel

Zomereik © René Ducastel

januari - maart 2020

| 15

SPECHTEN DE XYLOFOONSPELERS VAN HET WOUD Een van de opvallendste geluiden in het bos is dat van de specht. Met korte krachtige roffels beitelt hij met zijn snavel erop los. Naast verwondering komen er ook vragen naar boven. Hoe vlug roffelt zo’n specht? Hoe kan hij zo’n hard geluid maken dat ver te horen is? Krijgt hij geen hoofdpijn?

Groene specht © René Ducastel

Spechten communiceren met elkaar via trommel- en klopsignalen. Hiermee lokken ze niet alleen een partner. Ze spreken op die manier ook een nestplaats af en het moment waarop ze elkaar aflossen met broeden. Met roffelen bakenen ze ook hun territorium af. Ook hakken ze schors weg om aan eitjes, larven, poppen of volwassen exemplaren van insecten te komen. De spechtenfamilie kun je vergelijken met een set beitels, die variëren van klein tot groot. Met hun snavels bewerken ze het hout. De kleinste maat voor het lichtere werk is de kleine bonte specht, zo groot als een mus. Voor de zware klussen op de schors van een woudreus heb je een grote maat nodig. Dat is de zwarte specht, die zo groot is als een kraai en de hardste klappen uitdeelt. Tussen deze twee uitersten heb je de meer gangbare maten zoals de grote bonte specht, die zo groot is als een merel, en ook de groene specht. Van de drie bonte spechten is de middelste bonte specht de zeldzaamste. Spechten hakken met een snelheid van 25 kilometer per uur in op het hout, zo’n duizenden keren per dag. In minder dan een milliseconde komt de kop tot stilstand. De kracht die dan op de kop inwerkt kan oplopen tot duizendmaal de zwaartekracht. Wij zouden een dergelijke klap op het voorhoofd niet overleven maar spechten hebben er geen last van. Waarom spechten geen barstende hoofdpijn krijgen is onderzocht door de Chinese onderzoekers. Ze filmden spechten met supersnelle camera’s. Ze scanden spechtenschedels om inzicht te krijgen in hun botstructuur. Ook maakten ze computersimulaties om de

Zwarte specht © René Ducastel

16 | Meander 1

krachten te berekenen in heel de schedel als de vogels hameren. Ze ontdekten dat de spechtenschedel een aantal unieke aanpassingen kent om schokken te absorberen. Zo heeft de specht tussen zijn schedel en snavel een speciale botstructuur met sponsachtig bindweefsel, ideaal om inslagkrachten op te vangen. Zijn brein heeft geen bewegingsvrijheid want tussen de schedel en de hersenen zit amper ruimte. Zijn hersenen hebben niet de ruimte om rond te schokken, wat bij de mens wel het geval is. De ongelijke boven- en ondersnavel verminderen de klopkrachten op de hersenen. Een andere cruciale aanpassing is het lang tongbeen dat rond de schedel loopt en volgens de Chinese onderzoekers een soort ‘veiligheidsgordel’ vormt die de schedel tijdens het roffelen bij elkaar houdt. De anatomie van de spechtenkop wordt als voorbeeld gebruikt bij het ontwikkelen van sporthelmen. Ten slotte houdt de specht bij het roffelen de ogen gesloten om te voorkomen dat ze zouden uitpuilen. Elke spechtensoort roffelt op zijn eigen ritme. De duur van één roffel van de grote bonte specht duurt bijna een halve seconde. Telkens worden in één roffel tien tikken tegen de boom gegeven. Dat zijn er twintig per seconde wat overeenkomt met een frequentie van 20 Hz. Dit is ontzettend snel. Probeer zelf maar al tikkend met de vinger in de buurt te komen. De roffel van de zwarte specht klinkt dan weer als het salvo van een machinegeweer en duurt 3 tot 4 seconden met 17 slagen per seconde. Hij is tot op grote afstand te horen, zelfs tot op een paar kilometer. Om zo’n hard geluid te maken, dat zo ver draagt, roffelen de spechten op een geschikte tak. Om te kunnen meetrillen met het ritme van de specht moet de tak volgens de wetten van de geluidsleer een bepaalde lengte, massa en veerkracht hebben. Als de frequentie waarmee de tak aan het trillen wordt gebracht overeenstemt met zijn resonantiefrequentie dan wordt het geluid fors versterkt. Bij een andere frequentie dan de resonantiefrequentie zal de tak nauwelijks meetrillen. De tak, een dor stuk met een holte als resonantieruimte, wordt met zorg gekozen. Een xylofoon is een muziekinstrument waarin houten klankstaven aan het trillen worden gebracht tekens met een andere frequentie. Iedere spechtensoort bespeelt met zijn typerende snavelslag zijn eigen klankstaaf. Daarom dat de spechten gerust de xylofoonspelers van het woud mogen worden genoemd.

Grote bonte specht © René Ducastel

Middelste bonte specht © René Ducastel

Er bestaan fossiele vondsten van spechten die 25 miljoen jaar oud zijn. Sindsdien hebben ze ruimschoots de tijd gehad om zo te evolueren dat ze gevrijwaard blijven van hersenletsels bij het hameren. Ze gaan zonder hoofdpijn door het leven.

René Ducastel

Bron: Why do woodpeckers resist head impact injury: A biomechanical investigation. Wang en collega’s. http:/:dx.doiorg/10.1371/journal.pone.0026490 Kleine bonte specht © René Ducastel

januari - maart 2020

| 17

Team Watermolen bij het onthaal na

aankomst in Mechelen, 2019 © Frans

DOE JIJ OOK MEE? Wil jij net als Team Watermolen een unieke ervaring beleven? Doe dan mee aan Expeditie Natuurpunt 2020, een fysieke uitdaging en een engagement voor de natuur. Op 27 en 28 juni trekken alle teams er op uit in de Vlaamse wildernis. Twee dagen lang. Al wandelend, fietsend of kanoënd. Een fantastisch avontuur! Een expeditieteam bestaat uit vier teamleden en één teamcoach. De teamleden gaan de fysieke uitdaging aan, terwijl de teamcoach hen tijdens het hele avontuur begeleidt. Voeten masseren, tenten opzetten, aanmoedigen, uit de nood helpen, de teamcoach doet het allemaal. Je kan kiezen uit zes verschillende routes: twee fietstochten, twee wandeltochten, een kanotocht en een wandel-kanotocht. Deze tochten leg je af verspreid over twee dagen. Vrijdagavond 26 juni kan je optioneel overnachten aan de startplaatsen en zondag 28 juni kan je blijven slapen aan de finish. Een overnachting van zaterdag op zondag is standaard voorzien in de expeditie.

18 | Meander 1

Hoe kan je deelnemen? 1 Stel een team samen, kies een route en een natuurgebied waarvoor je geld inzamelt; 2 Schrijf jou en je teamleden in via de website; 3 Zamel minimum 1.500 euro in voor je natuurproject en vertrek op expeditie. Dus aarzel niet langer en schrijf je in met enkele vrienden ten voordele van één van de natuurgebieden of natuurprojecten uit ons eigen Meanderland! Wil je weten wat de mogelijkheden zijn, dan kan je altijd contact opnemen met het Bezoekerscentrum Grote Netewoud (bc.grotenetewoud@natuurpunt. be of 014/21 34 50). Inschrijvingen lopen reeds vanaf 2 december 2019 op www.expeditienatuurpunt.be.

Wendy Thys

Emmerechts

Op wandel in de Belsehei © Luc Van de Weyer

Activiteiten MEANDERLAND Zondag 5 januari › Driekoningenexcursie Ronde Put Mol-Postel • In deze openingsklassieker verkennen we de nieuwe wandeling aan de Ronde Put en gaan we op zoek naar wildsporen, roofvogels en overwinterende watervogels. Laarzen mee bij regenweer! • Afspraak: 9 u parking taverne Postel ter Heyde aan brug 2 op de weg van Mol-Postel naar Retie. Einde ca 12 u. • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Zondag 19 januari 2020 › Knutselhazentijd • Knutselnamiddag voor kinderen van 6 tot 12 jaar. Deelname 4 euro, drankje en koekje inbegrepen. • Afspraak: Natuur.huis De Rammelaas in Ham, 14-17u • Info: Goedele Reijniers, email: goedele.reijniers@gmail.com

Zaterdag 18 januari › Algemene ledenvergadering Balen-Nete • Afspraak: 20 u, De Kruierie Balen, Bevrijdingsstraat 1, 2490 Balen. • Info: Tom Schildermans, tom.schildermans@skynet.be of 0473/66 10 99.

Woensdag 22 januari › Algemene Geel-Meerhout met Presentatie Life+-project Grote Netewoud • Voor de eerste keer in ‘de Watermolen’. Geïnteresseerd? Kom dan mee brainstormen … En bij een hapje en een drankje kan er nagepraat worden. • Afspraak: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 6-12, Meerhout. Aanvang 20 u. • Info: marc.verachtert@skynet.be of 0475/23 39 34.\

Zondag 19 januari › Internationale watervogeltelling Molse (zand)putten • We kijken uit naar echte gasten uit het hoge Noorden: grote zaagbekken, nonnetjes en brilduikers. • Afspraak: 8.30 u parking dokterspraktijk Warande (brug Moldonk) Einde: ca 12 u op De Maat. • Info en coördinatie tellingen : jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Zondag 26 januari › Nieuwjaarswandeling Breeven, Geel-Ten Aard • Dit keer verkennen we de Kievitheide. En naar goede traditie koppelen we aan deze eerste wandeling van het jaar een gezellig opwarmertje en een hapje. Goede wandelschoenen of laarzen want ’t is winter hé! • Afspraak: parking kerk Geel-Ten Aard, Vaartstraat 67, Geel om 14 u. Einde rond 16.30 u.

januari - maart 2020

| 19

Tussen Postel en Retie, nog herfst, bijna winter © Karel Verbruggen

• Info: marc.verachtert@skynet.be of 0475/23 39 34. Zondag 26 januari › Groot Vogelfeest • In het weekend van 25 en 26 januari is er opnieuw het Grote Vogelweekend van Natuurpunt. Tijdens die massale tuinvogeltelling nemen duizenden mensen deel aan een groots burgeronderzoek naar de toestand van onze tuinvogels. Ga op zondag 26 januari met onze natuurgidsen op pad en leer bij over vogels, er zijn wandelingen voor jong en oud. Vergeet zeker je verrekijker niet mee te brengen. • Afspraak: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout. Start om 14 u, einde om 17 u. • Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50. Woensdag 29 januari › Cursus Natuur in de tuin • Eerste les cursus. Meer info elders in deze Meander. • Afspraak: 19.30 u, oud gemeentehuis Balen,Vaartstraat 29, Balen. • Info: geenen.dirk@skynet.be of 0472/47 96 20. Zondag 2 februari › Wandeling van Molse naar Scheppelijke Nete Mol-Gompel • We gaan kijken naar de natuurinrichting in de geplande en al afgewerkte waterbuffergebieden aan de Scheppelijke en de Molse Nete. Laarzen kunnen heel nuttig zijn daar! • Afspraak: 9 u kerk Mol-Gompel. Einde tegen 12 u. • Info: guy.hannes@skynet.be of 014/31 71 54.

20 | Meander 1

Zaterdag 8 februari › Spaghetti-avond Geel-Meerhout • Weet je ’t nog van vorig jaar? Dat was smullen hé … en het is ten voordele van onze natuurgebieden in Geel en Meerhout … schrijf je nu in. Doen! • Afspraak: Ontmoetingscentrum Winkelomheide, Kemeldijk 5, Geel. Tussen 17 en 20 u. • Inschrijven en info: marc.verachtert@skynet.be of 0475/23 39 34. Zaterdag 8 februari › Ankona-ontmoetingsdag • Afspraak: van 9.30u tot 16.30 u op UA Campus Groenenborger, Groenenborgerlaan 171, 2020 Antwerpen. • Deelname is gratis, maar vooraf inschrijven is verplicht en kan t.e.m. 31 januari. Schrijf je in en bekijk het volledig programma op www.ankona.be. Vrijdag 14 februari › Algemene ledenvergadering Netebronnen • Evaluatie van het voorbije jaar, plannen voor het nieuwe jaar. Oproep voor nieuwe vrijwilligers voor beheerteams en bestuursfuncties bij Netebronnen (kan ook via mail aan jefsas@ skynet.be). Heb je ideeën en/of voorstellen voor onze werking, probeer er dan zeker bij te zijn. Ieder lid is welkom om 19 u in Ecocentrum De Goren. (met aansluitend onze digi-avond). • Info: jefsas@skynet.be.

Activiteitenkalender Vrijdag 14 februari › Digi-avond Ecocentrum De Goren • Bulgarije: natuurreis Netebronnen met ‘Billy’ Starling ( Eef Weetjens en Jef Sas) • Natuurbeelden uit de Ardéche (Swa Bouvé ,Fred Nevelsteen ) • Film : Een natuurtuin vol leven! (Paul Wouters en Marianne Horemans) • Afspraak : 20u in aula Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, 2400 Mol. Inkom gratis. • Meer info : zie elders in dit blad of jefsas@skynet.be of 0499/346260. Iedereen welkom ! Zaterdag 15 februari › Cursus Natuurgids Meanderland • Start cursus. Zie cursusaanbod in deze Meander. • Bij het ter perse gaan waren er nog slechts enkele plaatsen vrij. Zondag 16 februari 2020 › Knutselhazentijd • Knutselnamiddag voor kinderen van 6 tot 12 jaar. Deelname 4 euro, drankje en koekje inbegrepen. • Afspraak: Natuur.huis De Rammelaas in Ham, 14-17u • Info: Goedele Reijniers, email: goedele.reijniers@gmail.com Zondag 16 februari › Watervogeltelling Molse (zand)putten • Bij vorst en ijs veel kans op grote concentraties watervogels in de opengebleven wakken. • Afspraak: 8.30 u parking dokterspraktijk Warande (brug MolDonk). Carpool mogelijk. Einde ca. 12 u aan reservaat De Maat met afsluitende drink/hap in’t Jagershof voor wie er nog tijd en zin voor heeft. • Info en coördinatie tellingen: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Dinsdag 18 februari › Cursus Spechten en aanverwanten • Zie artikel elders in dit blad. De cursus was bij het verschijnen van deze Meander al volzet. Vrijdag 21 februari 2020 › Lezing “Is biodiversiteit hot?” door Koen Leysen • Met Algemene ledenvergadering: overzicht van 2019 en planning voor 2020 • Afspraak: Natuur.huis De Rammelaas in Ham, 20u • Info: Veerle Van den Eynden, tel: 0470 683447, email: veerle@ essex.ac.uk Zondag 23 februari › Winterwandeling De Vennen • Afspraak: 14 u, FC Cools, Peer Luytendijk, Balen. Laarzen noodzakelijk. • Info: jan.mallants@telenet.be of 014/81 70 09. Zondag 23 februari › Winterwandeling Geel-Bel • Met Gaston als gids struinen we door het landduinenlandschap met heide en vennen. Naar jaarlijkse traditie gaan we ook op zoek naar de uilen … • Afspraak: parking kerk Geel-Bel om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: Gaston Dams, tel. 0479/86 17 01 of Juliennehoremans@ telenet.be

Educatief natuurbeheer op een mooie dag in maart © Frans Emmerechts

januari - maart 2020

| 21

Zondag 29 maart 2020 › Knutselhazentijd • Knutselnamiddag voor kinderen van 6 tot 12 jaar. Deelname 4 euro, drankje en koekje inbegrepen. • Afspraak: Natuur.huis De Rammelaas in Ham, 14-17u • Info: Goedele Reijniers, email: goedele.reijniers@gmail.com Van 4 tot 25 maart › Project Sohnarr Sjel • In maart kan je in het Grote Netewoud kennis maken met de Sjel, het muzikale toevluchtsoord van Patricia Vanneste (voormalig lid van de bekende muziekgroep Balthazar). Met dit initiatief wil ze mensen uitnodigen om er alleen op uit te trekken, op zoek naar de Sjel. • Info: elders in deze Meander Zondag 8 maart › Vroege voorjaarsexcursie Cartierheide Eersel (NL) • Klassieke voorjaarsuitstap naar dit mooie natuurgebied juist over de grens. De ‘zoetelievekes’ en ‘robotaps’ zullen zich zeker laten horen bij mooi weer. Ook een ‘haaklewie’ kan nog op post zijn! • Afspraak: 9 u parking abdij Postel. Einde rond 12 u. • Info en gids : jaak.wijnants1@telenet.be of 014/31 33 74. Zondag 15 maart › Laatste winterwatervogeltelling Molse (zand)putten • Ook de eerste lentevogels, tjiftjaf e.a., zijn alweer terug! De voorjaarstrek is volop aan de gang. • Afspraak: 8.30 u parking dokterspraktijk Warande (brug MolDonk). Carpool mogelijk. Einde tegen 12 u op De Maat met seizoensafsluiter in ’t Jagershof met alle tellers. • Info en coördinatie tellingen: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Zondag 15 maart › St.-Jozefswandeling Grote Netewoud • Kom je met Luc mee genieten van mooie natuur? Vlak bij het bezoekerscentrum is er heel wat natuur te ontdekken. • Afspraak: parking bezoekerscentrum (hoek Lil), Meerhout om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: luc.van.den.bergh@telenet.be of 0499/63 20 07. Zaterdag 21 maart › Spaghetti-avond Team Watermolen • Om de expeditie van Natuurpunt te sponsoren, organiseert Team Watermolen een spaghetti-avond. Kom dus heerlijk genieten van spaghetti à volonté! Voor de vegetariërs onder ons is een apart sausje voorzien... en voor Gageleer zorgen we natuurlijk ook. Prijs: € 12 / € 7 (kinderportie). • Afspraak: Ons Volkshuis, Veldstraat 48, Meerhout, tussen 17 en 20 u. • Info en inschrijven: veerle04@outlook.be of bel 0478/51 56 29 (tussen 17u en 21u), tot donderdagavond 19 maart, graag vermelden met hoeveel personen je komt.

22 | Meander 1

Zondag 22 maart › Voorjaarswandeling Griesbroek • Afspraak: 14 u, café ’t Rustpunt - Sint-Anneke 3, Balen. • Info: geenen.dirk@skynet.be of 0472/47 96 20. Zaterdag 28 maart › Zwerfvuilactie Griesbroek • Afspraak: 9 u, voormalige parking Centennial City, Vloedbeemdenstraat 44, Balen. • Info: an.gijs@gmail.com of 0473/76 11 38. Zaterdag 28 maart › Zwerfvuilactie Zammelsbroek • Afspraak: parking kerk Geel-Oosterlo, Eindhoutseweg 38, Geel om 9 u (of aan Kikkerweide voor de kenners). • Info: dirk.deschutter@hotmail.com of 0478/64 19 40. Zaterdag 28 maart › Nacht van de steenuil • Gratis lezing van uilenringer Herman Berghmans in het Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout en daarna een wandeling. • Start lezing om 19.30 u, vooraf inschrijven voor deze lezing is verplicht. • Start wandeling (ook zonder inschrijven) om 20 u, einde om 22.30 u. Stevige stapschoenen! Afstand: ± 5 km • Info en inschrijven: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50. Zaterdag 28 maart › Earth Hour • Wandelingen ‘in’t doenker’ en sterrenkijken met Andromeda. Een organisatie van Ecocentrum De Goren, NP Netebronnen en Andromeda. Aparte excursies voor kinderen tot 12j. (met pillicht) en volwassenen (zonder zaklamp)! • Inschrijven met vermelding van aantal volw. en aantal kinderen via Ecocentrum@zilvermeer.be. 014/81 66 07 of via de facebookpagina. De bosbar in het Ecocentrum is open voor een warm drankje of een fris streekbiertje. • Afspraak: 19.30 u Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Info: jefsas@skynet.be. Zondag 5 april › Wilde Buiten Dagen • In samenwerking met de Gezinsbond organiseert Natuurpunt een belevingsweekend voor jonge gezinnen met kinderen. Alle bezoekerscentra van Vlaanderen zetten hun deuren open en zullen jullie een onvergetelijke dag bezorgen. Hou onze facebookpagina in de gaten en ontdek het programma in het Grote Netewoud. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout. Start om 13 u, einde om 18 u. • Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50.

DIGI-AVOND

NETEBRONNEN IN ECOCENTRUM DE GOREN MOL Natuurpunt Netebronnen nodigt iedere natuurliefhebber uit in Ecocentrum De Goren op vrijdag 14 februari 2020 om 20u voor een verrassende avond vol prachtige natuurbeelden. Bulgarije NP-Netebronnen trok begin mei 2019 met reisorganisatie Starling op natuurreis door Bulgarije. Eef Weetjens heeft uit de vele foto’s van de deelnemers een prachtige presentatie gedistilleerd waar iedere aanwezige zeker van zal kunnen meegenieten. Het was dan ook een TOPreis!

Zwartkopgors © Tine Verschueren

Ardéche Deze korte reeks stond vorig jaar al op het programma. Het was één van de laatste natuur-foto-uitstappen van wijlen Jef Eykmans met Jos Ghoos, Fred Nevelsteen en Swa Bouvé , streekkenner van de Ardéche bij uitstek, die nu mee voor de aanvullende opnames gezorgd heeft. De meeste aandacht krijgt het kleine , maar fijne natuurgrut met schitterende macro-opnames tot gevolg. Een aanrader dus!

Blauwtje Ardèche © Fred Nevelsteen

Een natuurtuin vol leven Paul en Marianne zullen ons deze keer weten te verrassen met een natuurfilm volledig opgenomen in eigen tuin. Zij hebben een eigen natuurreservaatje gecreëerd aan hun achterdeur en zowel vogels als insecten komen er graag (?) voor de lens poseren...

Jef Sas

Sperwer © Paul en Marianne

januari - maart 2020

| 23

Mooie natuurwaarnemingen

Blauwvleugelsprinkhaan Vanwege de goede camouflage zijn blauwvleugelsprinkhanen (mannetje bovenaan op de foto) bijna niet te zien als ze op de bodem zitten. Toch zagen we ze van de zomer dikwijls in GeelBel. Na een sprong slaan ze namelijk hun felgekleurde blauwe vleugels uit en gaan ze zweven. Door de grote vleugels lijken ze tijdens die zweefvlucht op vlinders. De felle kleur dient om vijanden als vogels op afstand te houden.

Atalanta’s

Glasvleugelpijlstaart

Eikenbladluizen

Wie oppervlakkig kijkt, kan de glasvleugelpijlstaart verkeerdelijk voor een dikke hommel aanzien. Op dit fotootje van voorbije zomer kan je ze beide toch goed vergelijken…

Hierbij een foto van vertegenwoordigers van het geslacht Lachnus (bladluizen) op eik. Wellicht eikenbladluizen met hun honderden nakomelingen. Misschien mooi om bij de foto’s in de Meander te plaatsen?

René Ducastel

Isabelle Noyens

In oktober bloeien er nog weinig planten. Maar de vlinders die nog actief zijn hebben wel voedsel nodig! Op de bloeiende klimop in onze voortuin, waar veel nectar inzit, kunnen ze goed ‘bijtanken’. De meeste atalanta’s trekken weg naar Zuid-Europa en moeten dus nog honderden kilometers vliegen. Je ziet ze in het najaar regelmatig in de buurt van onze klimop.

Staf Kauwenberghs

Herman Bijnens

24 | Meander 1

Oehoe

Grote groene sabelsprinkhaan

De zeldzame oehoe is de grootste uil in ons land, hij is zelfs groter dan een buizerd. Dankzij herintroductieprogrammaâ&#x20AC;&#x2122;s is het aantal oehoes de laatste jaren in BelgiĂŤ toegenomen. In 2016 kenden we zelfs een broedgeval in Meerhout (zie artikel in Meander 4-2016). Op 9 september 2019 zag ik dit exemplaar in de buurt Malesbroek/De Hutten langs Het Steen.

Hierbij een foto van een vrouwtje grote groene sabelsprinkhaan dat ons kwam vergezellen toen we buiten aan het werken waren. De iets gekromde en zijdelings afgeplatte legbuis - vandaar de naam sabelsprinkhaan - wordt onterecht weleens aangezien voor een angel, maar geen enkele sabelsprinkhaan kan ermee steken.

Boerenzwaluw

Engerlingen neushoornkever

Tijdens het vliegen pikt de boerenzwaluw met zijn breed geopende bek allerlei insecten als muggen, motten en kevertjes uit de lucht. Om te drinken scheert hij rakelings over het wateroppervlak en dipt dan de ondersnavel in het water. We zagen het voorbije zomer regelmatig boven onze zwemvijver.

Hier zie je enkele uit de kluiten gewassen engerlingen van de neushoornkever, merkelijk groter dan die van de meikever. Ze zaten in een wachthoop met tuinafval en snoeihout op de Koekenberg in Mol-Achterbos. Opmerkelijk zijn de rode stippen. Dankzij de toegenomen interesse in tuinieren en composteren komt deze kever weer algemeen voor in Vlaanderen.

Herman Boven

An Wauteraerts

Frank en Walt Van Campenhout

Fons Lommelen

januari - maart 2020

| 25

IJsvogelgevecht Sinds juli 2019 hebben wij dagelijks bezoek van een ijsvogel aan het nieuw aangelegd vijvertje in onze tuin in Geel-Ten Aard. Dit is misschien niets bijzonders maar op 25 september heb ik een ijsvogelgevecht kunnen fotograferen. Er kwam een tweede ijsvogel op bezoek en dat kon onze vaste ijsvogel niet appreciëren!

Margo Ghielens

Vossen op natuurlijk ecoduct

Rups teunisbloempijlstaart

In De Vennen bouwde Moeder Natuur zelf een ecoduct: een omgevallen populier over de Grote Nete. Dit leverde de voorbije maanden mooie beelden op dankzij een wildcamera die we er hadden opgehangen. Niet alleen vossen zoals hier maakten van het ecoduct gebruik, maar ook reeën en marters. In de buurt van de boom filmde de camera enkele keren een bever, een rat en een buizerd…

De teunisbloempijlstaart is een van de weinige insecten die Europese bescherming genieten. De nachtvlinder met de mooie groene tekening krijg je zelden te zien. De rups daarentegen, die kan uitgroeien tot wel zes centimeter, valt op. Zoals de voorbije zomer bij mij in de tuin.

Jan Mallants

26 | Meander 1

Carlo Borgers

Weidebeekjuffer Deze mooie weidebeekjuffer liet zich rustig fotograferen op een zonnige dag in een rietkraag in het prachtige Griesbroek. Ze was duidelijk niet fotoschuw. Met een gsm kan je ook mooie natuurfoto’s maken!

Johan Mulders

Spaanse vlag De Spaanse vlag mag zich een V.I.M. (‘Very Important Moth’) noemen: net als de teunisbloempijlstaart is het een van de weinige nachtvlinders die op Europees niveau beschermd zijn. In Vlaanderen wordt de soort alsmaar vaker gezien. Deze zomer zelfs opvallend veel in Meanderland.

Saskia Noyens en Staf Kauwenberghs Oranjerode hertenzwam Op 2 oktober vond ik tijdens mijn zoektocht naar paddenstoelen op de stronk van een omgevallen boom een oranjerode hoedje. Ook de ietwat vlokkige steel had oranje tinten. Een paddenstoel die voor mij volkomen nieuw was. Na enig zoekwerk kwam ik bij de zeldzame oranjerode hertenzwam. Mijn determinatie werd bevestigd door Roosmarijn Steeman, administrator bij waarnemingen.be.

Mirella Bruynseels

Oproep!

Rups koninginnenpage De koninginnenpage is een van de mooiste vlindersoorten die we hier te zien krijgen. De rups is in het begin zwart, met een witte vlek, in het laatste stadium kan ze tot 50 mm groot worden en is ze groen, met zwarte, witte en oranje vlekken, zoals hier in september in mijn tuin in Geel-Larum.

Rudi Meylemans

Voor deze rubriek roepen we al onze lezers op om actief mee te werken. Zag u zelf iets moois of speciaals in de natuur in onze regio of in gebieden waar onze afdelingen of werkgroepen op uitstap gaan, laat het ons weten. Bedoeling is om ons tijdschrift nog meer een tijdschrift van alle leden te laten zijn. Stuur je interessante waarneming naar frans.emmerechts@gmail.com en misschien verschijnt ze dan wel in de volgende Meander!

januari - maart 2020

| 27

IN AFWACHTING VAN HET GROTE VOGELWEEKEND

EEN KORTE MUSSENHISTORIE

Huismussen waren geruime tijd de meest algemene vogelsoort in Vlaanderen. Dat iedereen ze kent komt omdat ze al zeer lang in de buurt van mensen voorkomen. Het zijn cultuurvolgers, ze maken gebruik van menselijke voorzieningen wat betreft voedsel en nestgelegenheid. Zo maken ze graag een nest onder de dakpannen of pikken ze een graantje mee in tuinen of bij het voederen van kippen. Soms wagen ze zich ook op of onder terrastafeltjes. Huismussen hebben hun naam niet gestolen.

Eenentwintig soorten Het geslacht Passer (de ‘echte mussen’) telt wereldwijd eenentwintig soorten. Bij ons komen er twee voor, de huismus en de ringmus. De naam ringmus berust op het uiterlijk van de vogel: het ringetje witte veren om de hals. Andere bekende mussen in Zuid-Europa zijn de Spaanse mus en de Italiaanse mus. Bijzonder aan het geslacht Passer is dat bij veertien soorten het mannetje in het bezit is van een zwart befje. Bijzonder is ook dat van deze veertien soorten alleen bij de ringmus vrouwtje en mannetje qua uiterlijk aan elkaar gelijk zijn. Befloze soorten komen alleen voor in Afrika. De ‘grijskoppige mussen’ die we daar vinden gedragen zich als onze huismussen en komen voor in Afrikaanse dorpen.

Afstamming en verspreiding De stamvorm van alle mussen leefde vermoedelijk al zo’n 10 tot 20 miljoen jaar geleden in Afrika. Aangenomen wordt dat de voorouders van onze huismus 40.000 jaar geleden in het Midden-Oosten voorkwamen. Nadat de mensen in de vallei

28 | Meander 1

verstedelijking en de gewijzigde landen tuinbouwmethoden doorgaans als hoofdoorzaken genoemd. Het verdwijnen van open ruimte en natuur in het landschap, te ‘propere’ tuinen en renovaties waarbij geen ruimte meer is voor nesten spelen in het nadeel van onze mussen. Zowel bij ons als ergens anders werden mussen bovendien ook door de mens bestreden. Een bekend, maar buitengewoon voorbeeld in dit verband is de uitroeiing van ringmussen in China. Daar stelden wetenschappers vast dat de ringmus weliswaar tijdens de zomer heel wat schadelijke insecten vernietigt (ze voedert ze aan haar jongen), maar dat ze tijdens de nazomer verantwoordelijk is voor schade aan de graanoogsten. Reden genoeg voor de grote roerganger Mao Tse-tung (in 1958, ten tijde van de ‘Grote Sprong Voorwaarts’) om zijn onderdanen te verplichten om massaal ringmussen te vangen en te doden. Alle middelen waren hierbij geoorloofd. Miljoenen ringmussen werden gedood. Schoolkinderen moesten ringmussen op school inleveren. De ringmus was in China praktisch uitgestorven. In de jaren na de uitroeiing vernietigden insectenplagen de oogsten, doordat het ecologisch evenwicht in de landbouwgebieden was verloren gegaan. Toen moest er campagne gevoerd worden om het ringmussenbestand weer op peil te brengen…

van de Tigris en de Eufraat in Mesopotamië (de vruchtbare halvemaan), zich zo’n 10.000 jaar geleden van jagers en vissers tot landbouwers ontwikkeld hadden, begon ook hun relatie met huismussen. Eenzelfde relatie ontstond in die periode in de vallei van de Gele Rivier (China) tussen ringmussen en mensen. Aan het begin van de negentiende eeuw hadden mussen o.a. Europa gekoloniseerd. Huismussen en ringmussen hebben zich dan, vanaf het midden van de negentiende eeuw, met rechtstreekse (door introducties) of onrechtstreekse (via schepen, aanleg van spoorlijnen…) hulp van de mens over de aarde verspreid. In het grootste deel van Zuidoost-Azië komt de huismus niet voor. Haar plaats is daar ingenomen door de ringmus. Het voorkomen van de ringmus wordt trouwens in het algemeen in belangrijke mate beïnvloed door de aan- of afwezigheid van de huismus. Op plaatsen waar de huismus niet voorkomt neemt de ringmus haar plaats in en komt ze voor dicht bij de mensen in dorpen en steden. In onze contreien is de ringmus minder gebonden aan menselijke aanwezigheid. Een kleinschalig cultuurlandschap met knotwilgen, elzen, hakhout, boomgaarden… vormt voor de ringmus ideale omstandigheden: nestplaatsen (ringmussen zijn holenbroeders), gecombineerd met voldoende voedsel en dekking.

Cijfers De ringmus, die vroeger in onze contreien in haast elke plattelandstuin te vinden was, is er sterk op achteruitgegaan. Het broedbestand verloor de laatste 15 jaar zo’n 70 tot 90 procent. De vogel staat in de Rode Lijst van bedreigde flora en fauna felrood te blinken met het label ‘bedreigd’. De huismus staat in die Rode Lijst gelabeld als ‘kwetsbaar’.

Achteruitgang Onze mussen doen het al decennia niet goed. Ringmussen zijn bijna uit ons landschap verdwenen, en ook huismussen hebben zware klappen gekregen. Een halve eeuw geleden was een huis zonder huismussen ondenkbaar, nu zijn we al blij als we meer dan enkele vogeltjes in een groep te zien krijgen. Alhoewel we de exacte oorzaken van de terugloop van het aantal huis- en ringmussen nog niet kennen, worden de Italiaanse mus met enkele kenmerken van Spaanse mus © Frans Emmerechts

januari - maart 2020

| 29

In de provincie Antwerpen telden 7335 mensen de vogels in 5325 tuinen. In totaal was dat goed voor 152.715 vogels op de teller. In de Antwerpse top drie kwam de kauw op één, de houtduif op twee en de vink op drie. De Antwerpse winnaar van 2018, de koolmees, viel net buiten de top drie. De huismus eindigde pas op vijf. In de provincie Limburg telden 2815 mensen de vogels in ruim 2000 tuinen. In de Limburgse top drie kwam de huismus op één, de koolmees op twee en de vink op drie. Daarmee was Limburg de enige provincie in Vlaanderen waar de huismus een koppositie kon bemachtigen. Nu zijn we al blij als we meer dan enkele vogeltjes is een groepje te zien krijgen © Frans Emmerechts

Het burgerwetenschapsproject van Natuurpunt ‘Vogels voeren en beloeren’/’Grote Vogelweekend’ verschaft al jaren nuttige informatie over de aanwezigheid van de huismus bij voederplaatsen in de winter. In 2002-2003 was de soort nog een koploper in de tuinvogel top tien. Jaar na jaar bleef de huismus hoog in de ranking waardoor alles op het eerste gezicht goed leek te gaan, maar we zagen ze ook elk jaar verder achteruitboeren. Met meer mensen tellen we nu minder huismussen dan vroeger en vooral: ze zitten in almaar minder tuinen. Tijdens de tellingen uit de periode 2007-2009 werden in 65% van de tuinen huismussen opgemerkt. In 2017 was dat nog 51%. De

telling van 2019 bracht een nieuw dieptepunt: in slechts 45% van de tuinen zaten huismussen. Maar niet alleen aan spreiding moeten huismussen inboeten, ook waar ze voorkomen, worden de groepjes almaar kleiner. Tot 2012 telden de tuinen met huismussen doorgaans 6 exemplaren, tussen 2012 en 2015 waren dat er nog 5, en sindsdien slechts 4. Ook die terugval bevestigt dat de huismus een zware strijd voert om stand te houden. Tijdens het Grote Vogelweekend van Natuurpunt in januari 2019 werd de vink de meest getelde vogel in Vlaamse tuinen. Dat had wellicht te maken met de korte winterprik van de week voordien. De kauw kwam op twee, de huismus op drie.

30 | Meander 1

Meer weten over onze mussen? De referenties bij dit artikel zijn boeiende en nuttige lectuur!

Frans Emmerechts Referenties - J. De Laet, Mussen een groene partij, VUBPRESS, 1999, Brussel, 139 p. - K. Heij en J. Vos, De huismus, Atlas Contact, 2016, Amsterdam/Antwerpen, 159 p. - M. Van der Plas-Haarsma, De huismus, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2009, 240 p. - G. Vermeersch, A. Anselin, K. Devos, M. Herremans, J. Stevens, J. Gabriëls & B. Van Der Krieken, Atlas van de Vlaamse broedvogels 2000-2002, 2004, Mededelingen van het Instituut voor Natuurbehoud, Brussel, 496 p. - www.natuurpunt.be/Grote Vogelweekend.

EEN FEESTMAAL

VOOR KONING KNUT Voor het vijfde jaar op rij kon afdeling Netebronnen Koen Leysen, alias Koen Natuur van Natuurpunt CVN, strikken voor een vogelcursus. Deze keer waren de waadvogels of steltlopers aan de beurt. Drie avonden lang konden gelukkigen zich laven aan foto’s en Arkivefilmpjes tot iedereen er tureluurs van was. Om alles terug op een rijtje te krijgen, werd de cursus afgesloten met een excursie naar Zeeland. Zo moe als een garnaal Tijdens de theorielessen gingen we met de grutto rijst eten in de Sahel, kwam de steenloper op bezoek uit Canada en belandden we aan de Gele Zee waarbij veertig volwassen mensen gebiologeerd zaten te staren naar een foeragerende lepelbekstrandloper in Kamtsjatka. Het was toch ietwat ‘freaky’ allemaal. Paul Jambers zou er een fijne reportage over kunnen maken. Het leren herkennen van steltlopers was echter een ander paar mouwen. De vogels hebben uitbundige prachtkleden in de zomer maar dan zitten de meeste in het Hoge Noorden te broeden. Als ze hier voorbijtrekken of komen overwinteren is het eerder ‘fifty shades of grey’. Zelfs de zwarte ruiter doet zijn naam dan oneer aan door in een witgrijze jas rond te lopen. We hadden aandacht voor hun grootte, snavel, poten en gedrag. Er zijn er die sonderen als een naaimachine, andere zijn verlekkerd op modder en sommige hanteren de truc van het vliegend tapijt om aan roofvogels te ontsnappen. Er zijn er die liever alleen aan tafel zitten te eten en andere houden van een groepsbanket met de ‘all you can eat’-formule. Zij jagen in groep op garnalen die als

vluchtreflex wegschieten als een raket. De beestjes raken uiteindelijk zo uitgeput dat de vogels ze voor het oppikken hebben. De uitdrukking zo moe als een hond mag de prullenbak in! Koen is een meester in het animeren van zijn lessen want tussen al dat determineren door kunnen we ook ontspannen bij een sappig verhaal. Zo komen we te weten dat de kanoet zijn naam te danken heeft aan de Deense koning Knut (11de eeuw). Zijn lievelingsgerecht was namelijk kanoet gevuld met in melk geweekt brood. Smakelijk!

Wie zoekt, die vindt Al een geluk dat zot zijn geen zeer doet want voor de excursie verzamelen we op zondagmorgen om zeven uur aan de kerk van Dessel. Koen Leysen en Geert Vandenheuvel nemen ons op sleeptouw door Zeeland. Aan het Veerse Meer wordt een batterij telescopen opgesteld in het goudgele ochtendlicht en de eerste salvo’s worden afgevuurd. Wat is dat? Is dat een? Dat had ik nooit herkend! Bij de volgende stop gaan de hemelsluizen open maar Geert loopt opgewonden naar zijn kijker en ziet zowaar een kuifaalscholver zitten! Nee, nee, ik weet dat het geen steltloper is maar dit is een te zeldzame waarneming om te negeren. We gaan op stap door een wondermooi gebied dat rood kleurt door het verwelkend zeekraal. Oh’s en ah’s vliegen plots in het rond als zwermen wulpen overvliegen op de vlucht voor het opkomende tij. Een vuurwerk op klaarlichte dag! ‘s Middags stoppen we bij een slikplaat waar de gewone mens achteloos voorbij zou wandelen. Ons rariteitenkabinet neemt echter stelling want wie zoekt, die vindt... veel! Allerlei steltlopers lopen er gecamoufleerd rond te scharrelen. De kleine steenlopers stelen de show en vrouwenharten smelten telkens als de visdiefjes gevoederd worden door af en aan vliegende ouders. Een spotter met arendsoog ontdekt zelfs een krombekstrandloper tussen de stenen. Het blijft onvoorstelbaar hoeveel men op zo’n excursie leert. Op het eind van de dag staat de teller op 19 soorten steltlopers en zijn we ‘koen’ genoeg om te beweren dat we enkele soorten zelf kunnen op naam brengen de volgende keer.

Nico Schrans

NATUURFOTOGRAFIE De natuurfotografietentoonstelling 2019 met werken van 15 Natuurpunt-fotografen uit de regio Meanderland, waaronder heel wat nieuwe gezichten, kende weer een groot succes. Coördinator Fred Nevelsteen heeft er met zijn curatoren voor gezorgd dat er naast de eregalerij voor zijn betreurde fotovriend Jef Eykmans, echte kwaliteitsfoto’s aan de muren kwamen te hangen in het Kristallijn. De vele bezoekers stonden weer vol bewondering voor de, soms toch wel verrassende, werken van onze fotografen. Ook veel bijval genoot Natuurpunt-houtkunstenaar Robin Kay, die prachtig (ketting) zaagwerk afleverde, en zijn fijnere kunstwerken tentoonstelde in de gerenoveerde schuur naast het hoofdgebouw. In de popupbar daar (op de zondagen) konden de bezoekers naast een drankje genieten van de afwisselende digi-presentaties van Stef Smet en ook het nieuwe Lommelse biertje, Eresus, gebrouwen t.v.v. het bedreigde lentevuurspinnetje, kon er geproefd worden. Op de laatste zondag 27 oktober trokken nog een 60-tal natuurliefhebbers de wandelschoenen aan om bij een prachtig weertje o.l.v. Natuurpunt-gidsen Mia en Jef, naar en door reservaat De Maat te trekken. Een woordje van dank is hier dan ook wel op zijn plaats voor iedereen die zijn steentje heeft bijgedragen aan dit weer geslaagde evenement. Tot in 2021 voor de nieuwe editie met een Jef Eykmans-award!

Jef Sas

32 | Meander 1

IN ’T KRISTALLIJN

januari - maart 2020

| 33

Dag van de Natuur in de Rammelaars

De droogte van de voorbije twee jaar blijft zichtbaar in De Rammelaars door de lage waterstand van de vijvertjes, de droge beken en het droge elzenbroek. Het zorgt wel voor droge paden, waar vele wandelaars nog van profiteren op de Dag van de Natuur (24 november). Ook het beheersteam was ter plaatse om een nieuwe bank te bouwen van een omgewaaide eik en gekapte zwarte els. De voorbije twee winters werd zwarte els gekapt in een elzenbosje in traditioneel hakhoutbeheer. Ongeveer om de zeven jaar worden de elzenstammen afgezaagd op een hoogte van een meter. De stobben schieten nadien weer op en de bodemvegetatie van onder andere zegges

krijgt extra licht. Bijgaande foto toont hoe elzen gekapt in 2018 weer opschieten, achter de recent gekapte stammen De rest van het bosje wordt volgend jaar gekapt. Deze stammen, die typisch heel recht groeien, kunnen gebruikt voor

34 | Meander 1

brandhout. Dit jaar gebruikten we ze ook om een bank te bouwen in het gebied. Toen in het voorjaar een grote zomereik omwaaide in een van de hooilandjes, en dus verwijderd moest worden, vatte vrijwilliger Stef het idee op om de stam te gebruiken voor het bouwen van een bank. De eik werd overlangs in half gezaagd om zitbanken te vormen. Dunnere stammen zwarte els werden, na het schillen van de schors om te snel rotten te voorkomen, gebruikt voor de draagkonstruktie en de rugleuningen.

VELD HOVEN

HEIDE breidt uit!

De voorbije twee jaar breidde het natuurgebied Veldhovenheide uit met 18 ha, dankzij aankopen die Natuurpunt Ham kon realiseren. Zodoende hebben we nu reeds 47 ha in beheer. Financiering van deze aankopen werd mede gerealiseerd dankzij giftencamapagnes in samenwerkening met het team giftenwerving van Natuurpunt.

Futuur Natuur 2015 in Veldhovenheide. Inmiddels flinke stap verder! ÂŠ Jan Albrecht

Tijdens de zomer van 2018 werden 1600 brieven verstuurd naar Limburgse en Antwerpse donateurs, en verdeeld in de straten rondom Veldhovenheide. Dit werd opgevolgd met een fondsenwervingsfolder in het wintertijdschrift Natuur.Limburg en een campagne in het eerste Natuur.blad van 2019 in de provincie Limburg. Deze acties samen leverden 7000 euro aan giften op.

Het gebied heeft een diversiteit aan heideplekjes, vennetjes en zandvlaktes verborgen tussen uitgestrekte dennenaanplanten. De visie is om op termijn (naald)houtaanplantingen om te vormen naar natuurlijk eiken-berkenbos en naar meer open heidegebied met boselementen en open duin. Ook het bestrijden van exoten zoals Amerikaanse vogelkers is belangrijk.

Veldhovenheide is een heide-bosgebied gelegen bij de dorpskernen van Ham en Kwaadmechelen dat veel gebruikt wordt door omwonenden voor recreatie.

Beheeractiviteiten hebben zich de voorbije twee jaar toegespitst op het afbreken van oude weekendverblijfjes bij het kappelletje aan de Fazantenweg, in

samenwerking met de gemeente Ham. Momenteel plannen we alvast het uitzetten van een wandelpad doorheen het gebied, en het plaatsen van informatieborden, zodat Natuurpunt meer zichtbaar wordt in dit gebied.

Veerle Van den Eynden

Glunderend sloopteam zondag 17 november op Veldhovenheide.ÂŠ Jan Albrecht

januari - maart 2020

| 35

Nacht van de duisternis 12 oktober, nacht van de duisternis, een zwoele najaarsavond. Een 200-tal bezoekers kwam naar de Rammelaars om te genieten van de donkere, maanverlichte nacht. Kinderen maakten lantaarntjes en luisterden naar verhalen op zolder. De fakkel-kaarstocht door het bos zorgde voor een sliert open neer deinende lichtjes tussen de bomen. Tot laat in de nacht werd buiten gebabbeld en gedronken bij kaarslicht en kampvuur. De nacht van de duisternis is al jaren een succes in De Rammelaars.

Alle fotoâ&#x20AC;&#x2122;s Nacht van de duisternis 2019 in De Rammelaars ÂŠ Sofie Lenaerts

36 | Meander 1

Zaterdag 30 februari Geel-Meerhout

Spaghetti-avond!

in in een gezellig samenzijn? Kom dan naar onze spaghetti-avond ten voordele van de natuur. Schrijf je nu in!

Wanneer: zaterdag 8 februari van 17 tot 20 u. Waar: Ontmoetingscentrum, Kemeldijk 5 (nabij de kerk), Geel-Winkelomheide. Wat: spaghetti met vlees van hormoon- en dioxinevrije Schotse runderen uit de gebieden van Natuurpunt. Voor vegetariërs is een apart sausje voorzien… en voor een nagerecht zorgen we natuurlijk ook. Prijs: €12 en €7 voor de kinderportie. Inschrijven: bij marc.verachtert@skynet.be of 0475/23 39 34 of bij jurgen.verreyt@skynet.be of 0497/706308. Dat mag tot donderdagavond 6 februari, maar het is uiteraard veel handiger als je onmiddellijk een mailtje stuurt zodat je het niet vergeet.

1967 2017 YEARS OF INNOVATIVE REPAIRING

Better than the original

OPEN:

REPARATIES van baden en douches, ramen en deuren, wastafels, vensterbanken, dorpels en aanrechtbladen, vloeren wandtegels.

Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.

RENOVATIES van Bad-in-bad systeem, Badwissel systeem, Douche-in-douche systeem, Douchewissel systeem. ANTISLIP Safety floor, Antislip in sanitair, Antislip matten, Antislip coatings. Respo Repair Belux - Schans 1 B - B-2480 Dessel T: 014 - 960613 - E: info@resporepair.be

www.resporepair.be januari - maart 2020

| 37

Nieuwbouw De goedkoopste energie is de energie die je niet verbruikt. Voor de nieuwbouw stellen we graag onze technieken voor: isolatie, ventilatie, elektriciteit en verlichting. Graag bespreken we met de bouwheer verschillende technieken en hoe we deze slim kunnen combineren om een maximaal rendement te halen.

Renovatie Bij renovatie gaan we een stap verder. Daar luisteren we naar u wat de plannen zijn en verzorgen we eventueel de volledige uitvoering. We zullen altijd proberen om energiebesparende maatregelen toe te passen waar mogelijk. Bij deze renovatie hebben we IQ3 cellulose dakisolatie geplaatst, led verlichting, warmtepompboiler en â&#x20AC;Ś

Vanderlinden Optiek uit Geel is sinds 1953 specialist in de optiek. Ons professioneel team staat je bij in de keuze van brillen, brilglazen, zonnebrillen, contactlenzen, loepen, ... Sinds kort kan u ook terecht bij ons voor hoorapparaten en gehoorbescherming. Kwaliteit ĂŠn service duren het langst! Patrick, Ria en Leen

Kom binnen zonder afspraak voor een GRATIS oogmeting, of hooradvies na afspraak. Een passend advies naargelang uw eigen wens, stijl en budget.

O P E N I N G S U R E N Ontdek onze ruime collectie internationale merken.

Diestseweg 6

Ma, di, woe, vrij: 09:00 - 12:15 13:30 - 18:30 Zaterdag: 09:00 - 12:15 13:30 - 17:00 Donderdag en zondag: gesloten

I Geel I 014 58 84 52 I info@vanderlindenoptiek.be I www.vanderlindenoptiek.be

Ga naar de algemene ledenvergadering van je afdeling. Waar, wat en wanneer vind je in de activiteitenkalender van deze Meander! 40 | Meander 1