2020 • April | Mei | Juni • Jaargang 19 nr. 2
Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323
MEANDER
Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen
Colofon Natuurpunt
Giften
Natuurpunt is een vrijwilligersvereniging die kwetsbare en bedreigde natuur in Vlaanderen beschermt. Met 6.000 actieve vrijwilligers en 480 werknemers beheren we 500 natuurgebieden met een oppervlakte van 25.000 ha. We voeren natuurstudies uit en we zetten vorming en workshops op om mensen dichter bij de natuur te brengen. Met 117.000 aangesloten gezinnen zijn we de grootste natuurbeschermingsorganisatie van Vlaanderen.
Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen. Vanaf €40 ontvang je een fiscaal attest.
Lid worden Door overschrijving van 30 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 13 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 12 euro. Beide extra abonnementen samen 21 euro.
Meander Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerde leden van Natuurpunt kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander. De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 2.500 exemplaren.
3770 – Grote Netewoud 7709 – De Maat (Mol) 7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 – Neerhelst (Geel) 7118 – Griesbroek (Balen) 7725 – Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 – De Vennen (Balen) 7736 – Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 – Molse Nete (Balen/Mol) 7763 – Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 – Breeven (Geel) 7779 – Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 – Selguis (Geel) 7784 – De Bleken (Mol) 8810 – De Rammelaars (Ham) 8874 – Veldhovenheide (Ham) 3283 – Natuur.huis De Rammelaars (Ham) F-04013 – Watermolen Meerhout
Redactie An Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Ja n Albrecht, Wendy Thys, Arne Vermeulen, Mirella Bruynseels, René Ducastel, Jurgen Sophie.
Contact Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.
Met dank aan onze fotografen Wendy Thys, Eddy Vaes, Hilde Viane, Robert Pieters, Tom Schildermans, Leen Aarts, Frans Emmerechts, Jan Mangelschots, René Ducastel, Mirella Bruynseels, Gilbert Loos, Rik Verborgt, Aloïs Mertens, Luc Van de Weyer, Pieterjan Vervecken, Sven Boeckx, Katrien Janssens, Fons Lommelen, Katelijne Bohy, Jef Sas, Marc Mangelschots, Roger Geens, Paul Van Gestel Eddie Raeymaekers, Veerle van den Eynden, Jan Albrecht, Leo Janssen. Coverfoto’s: Sohnarr Sjel te Geel-Bel © Eddie Raeymaekers Sluipwespen op De Maat © Frans Emmerechts Lente aan De Kwacht © Frans Emmerechts. Veldparelmoervlinders op De Wurft © Frans Emmerechts
Contactpersonen afdelingsbesturen Afdeling Netebronnen Contact: Jef Sas, jefsas@skynet.be www.natuurpunt.be/natuurpunt-netebronnen
Afdeling Balen-Nete Contact: Tom Schildermans, tom.schildermans@skynet.be www.natuurpuntbalen-nete.be
Afdeling Geel-Meerhout Contact: Marc Verachtert, marc.verachtert@skynet.be www.natuurpuntgeelmeerhout.be
Afdeling Ham Contact: Frans Hoes, frans.hoes2@telenet.be www.natuurpuntham.be
Plaatsing Sohnarr Sjel in Bel © Frans Emmerechts
Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.
Lay-out Meander Arne Vermeulen en Jan Albrecht.
Deadline teksten volgende Meander Maandag 20 april 2020. Verschijnt eind juni 2020. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com
2 | Meander 2
Klaar voor een
NIEUW HOOFDSTUK Bij het ter perse gaan van de vorige Meander zaten we in het bezoekerscentrum te Meerhout in een rechte lijn richting de heropening van de historische watermolen. Intussen was de opening op 8 december een groot succes met maar liefst een 500 nieuwsgierigen die een rondleiding volgden in het nieuwe fiets- en wandelcafé. Ondanks de nieuwe elementen werd er tijdens de verbouwing met nadruk voorrang gegeven aan de identiteit van de historische watermolen. Zo werden de oude verweerde planken van het molenrad herwerkt tot leggers voor de boekenkast en het winkeltje en behielden we de bakstenen muren. Het raderwerk van de molen werd binnen helemaal blootgelegd, zodat het één mooi erfgoed-geheel is geworden. Ook de originele elektriciteitskast van Peer Plimp is thuis mogen blijven en heeft een ereplaats gekregen. Kijk alvast even mee binnen op de volgende pagina’s. Maar nog beter is het om gewoon een keertje binnen te springen en te komen genieten van de gezelligheid in het nieuwe bezoekerscentrum van het Grote Netewoud.
Wendy Thys
Algemeen directeur van Natuurpunt, Walter Rycquart, overhandigde een mooie attentie naar aanleiding van de opening van het nieuwe bezoekerscentrum. Juliette mocht de eer waarnemen uit naam van onze voltallige vrijwilligersploeg.
Coördinator Bezoekerscentrum Grote Netewoud
Openingsuren Bezoekerscentrum Grote Netewoud
April - oktober: open van 11 tot 18 u / November - maart: open van 11 tot 17 u / Maandag altijd gesloten. april - juni 2020
|3
NEEM MEE EEN KIJKJE
in het nieuwe wandel- en fietscafĂŠ
4 | Meander 2
Vanuit de nieuwe veranda heb je zicht op het molenrad tussen de twee gebouwen in, dat tijdens evenementen en speciale gelegenheden kan draaien. Ook de vistrap en het eiland met de beverburcht van Bernard De Bever kan je bewonderen tijdens het nuttigen van een drankje.
Op de bovenverdieping is er gekozen voor het extra gezellige ‘thuis’gevoel door de houten vloer en de charmante zetels waarbij oud en nieuw gecombineerd werd. Bij het nemen van de trap zie je dat de hele molenconstructie werd blootgelegd door het verwijderen van de vloerplaat. De erfgoedwaarde van het historische pand wordt op deze manier extra in de kijker geplaatst. Achteraan links is er een af te scheiden, gezellige ruimte waar je kan vergaderen met een 12-tal personen. De toiletruimte boven zorgt voor een verbinding naar de oude wasserij, waar nu de grote zaal en burelen zijn.
april - juni 2020
|5
BEVER
ZET NATUUR OP GOEDE PAD … … door wandelpad onder water te zetten. Waterdichte wandelschoenen zijn altijd opportuun geweest in natuurgebied Griesbroek, maar sinds enkele maanden zijn stevige laarzen onontbeerlijk voor de bezoekers van het stukje Balense natuurpracht. De oorzaak? Een bever met grootse plannen! De architect van het gebied aan de Vloedbeemden vond het namelijk de hoogste tijd voor enkele aanpassingen.
6 | Meander 2
Bever © Robert Pieters
D
e Balense (of is het Olmense?) bever liet het voorbije jaar regelmatig sporen na in de dieper gelegen stukken van het gebied, maar in het najaar vond hij het de hoogste tijd om ook de vele wandelaars op de hoogte te brengen van zijn aanwezigheid. Met twee goed geplaatste dammen zorgde hij ervoor dat de Heiloop overstroomde waardoor het hele gebied aan de Vloedbeemden én bijgevolg ook een deel van het wandelpad onder water kwamen te staan. Een ingreep met interessante gevolgen…
Klimaatambities Door de overvloed aan water is het deelgebied namelijk aan een transformatie begonnen. Bepaalde planten zoals bramen en netels kunnen zich niet langer profileren waardoor er meer ruimte komt voor echte moerasplanten zoals de dotterbloem en de moerasspirea. De afstervende planten komen in het water terecht en raken daar afgesloten van de buitenlucht. Bij gebrek aan zuurstof
verteren ze maar een klein beetje en maken stoffen uit de plantencellen het water zuur. Dat verhindert dan weer de groei van bacteriën die de plantenresten verder af kunnen breken. Het gevolg is dat het organisch materiaal intact blijft en zich opstapelt tot een steeds dikker wordende veenbodem. Dat proces zorgt er ook mee voor dat de CO2 van de afgestorven planten in de grond blijft. Bij drogere grond zou het organisch materiaal wél vrijkomen omdat het zich dan wel kan binden met zuurstof, maar dankzij de bever is er dus ook wat minder CO2 in de lucht. Het moet niet alleen van de walvissen komen!
Dromen van … Daarnaast is de uitbouw van een groot doorstroommoeras doorheen het Grote Netewoud al enige tijd een belangrijk gegeven. Dergelijke moerassen zijn relatief zeldzaam en kunnen pas ontstaan als één of meerdere waterlopen over de volledige lengte en breedte door een lagergelegen zone stromen en zo een moerassig gebied creëren. Het Grote Netewoud deelt die mooie aspiratie natuurlijk met de aanwezige bever(s), die zo vrij spel zou(den) krijgen in de valleien. Of niet helemaal? Want als er op termijn een voldoende groot doorstroommoeras gecreëerd kan worden, dan mag er stiekem misschien wel gedroomd worden over de terugkeer van een andere iconische nachtzwemmer; de otter. In dergelijke doorstroommoerassen stroomt het water immers veel trager waardoor het ook minder troebel wordt én er - op termijn - ook mogelijkheden komen voor de gestroomlijnde concullega van de bever. Of de vegetarische knager stilaan de weg aan het voorbereiden is voor de visetende marterachtige, zal nog moeten blijken. Maar met zijn doorgedreven ingrepen doet hij alvast wel de hoop weer oplaaien.
Een landschap met beversporen © Leen Aarts
Aangepast wandelpad Heel wat mooie vooruitzichten die ons vanzelfsprekend tot de conclusie brengen dat de ‘Griesbroekbever’ carte blanche krijgt om al zijn plannen te realiseren. Concreet houdt dat in dat er plannen op tafel liggen om het huidige plankenpad nog dit jaar te verlengen tot over de Heiloop zodat iedereen met droge voeten doorheen het groeiende beverparadijs kan lopen. Tot dan zal de wandelweg in het gebied enkel toegankelijk zijn voor wandelaars met laarzen… en voor bevers en/of otters met grootse ambities.
Jurgen Sophie
Een deel van het wandelpad kwam onder water te staan © Tom Schildermans
april - juni 2020
|7
CURSUSAANBOD MEANDERLAND Cursus roofvogels Op vraag van onze cursisten ‘steltlopers’ krijgen we na 5 jaar nog eens een cursus roofvogels determineren met als lesgever natuurlijk weer Koen Leysen van Natuurpunt-CVN. Tijdens deze cursus worden prachtige beelden getoond van onze dagroofvogels. In de eerste theorieles behandelen we hun ecologie en de relaties die ze hebben met hun omgeving. In de tweede les komen voedselkeuze, broed-en trekgedrag aan bod. De derde les zal gaan over aantallen roofvogels in Vlaanderen, de bedreigingen en beschermingsmogelijkheden. In de vierde les leren de cursisten hoe ze stap voor stap te werk moeten gaan bij het juist op naam brengen van roofvogels. Daarbij wordt uitgebreid aandacht besteed aan de belangrijkste determinatiekenmerken, ondersteund met powerpointprojecties en videobeelden, want ‘roofvogelen’ is niet gemakkelijk!
Theorielessen Waar: Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol Wanneer: op donderdagen 3, 10, 17 en 24 september telkens van 19.30 tot 22.30 u (pauze inbegrepen).
Praktijklessen • Praktijkles 1: Eerste kennismaking met roofvogels in hun biotoop met veel kans op visarend op zaterdag 12 september. Afspraak: 13.30 u parking reservaat Den Diel (aan de baileybruggen van Sas 3/De Maat-kant Postel). Carpool naar De Wurft bij Yves Lesseliers. Begeleider: Jef Sas. Einde: 16.30 u. • Praktijkles 2: Geleid bezoek aan trektelpost Maatheide voor studie roofvogeltrek (bij mooi weer toch!) op zondag 25 oktober. Afspraak: 9.30 u parking De Moffel, Martinus van Gurplaan, Lommel-Werkplaatsen. Begeleiding: Jef Sas, Eddy Vaes. Einde: wanneer je het voor gezien houdt daar... (= vaste telpost, geen wandeling, dus een stoeltje zou nuttig kunnen zijn en ook een picknick voor de langblijvers).
Inschrijven Via mail aan jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Gelieve bij uw inschrijving naast uw mailadres ook geboortedatum en -plaats door te geven. Deze gegevens zijn nodig om het leerbewijs aan te maken. Prijs : leden van Natuurpunt: €50 en niet-leden: €80. Na inschrijving zijn zij gelijk al lid van Natuurpunt voor 2021. Overschrijven op rek. nr. BE18 0011 5777 9165 van NP-Netebronnen met vermelding ‘cursus roofvogels’ . Max. 25 deelnemers! Tijdig inschrijven dus!
Buizerd © Eddy Vaes
8 | Meander 2
Sperwer © Eddy Vaes | foto boven: Rode wouw © Eddy Vaes
25 JAAR
BEHAAG ONZE KEMPEN In december 2019 vierden we dat JNM, Natuurpunt en VELT, samen met een 25-tal gemeentebesturen en IOK al 25 jaar lang streekeigen bomen en struiken verkopen in de Kempen. Het lot wilde dat net met dit jubileum ook de miljoenste boom werd verdeeld. Deze miljoenste boom, een kerselaar kreeg een speciale publieke plaats in de pastorijtuin van Geel-Larum op 6 december. Hij werd aangeplant door kinderen van de plaatselijke Stedelijke Basisschool. De geschiedenis
Enkele leuke wist-je-datjes
In 1995, 25 jaar na de boomplantacties van o.a. Nonkel Bob in 1970, was er opnieuw een ‘Europees Jaar voor het Natuurbehoud’. Joeri Cortens (inmiddels bekende Vlaming) en Daan Janssens, beiden toen ongeveer 15 jaar oud, waren drijvende krachten achter de Jeugdbond voor Natuur en Milieu (JNM) in de Kempen. Het thema van het Europees Jaar voor het Natuurbehoud was ‘Natuur buiten de reservaten’. Ze bedachten de actie Behaag onze Kempen en engageerden de toenmalige natuurverenigingen Wielewaal, Natuurreservaten, JNM en VELT om de actie mee vorm te geven. Met Behaag onze Kempen wilden ze in de eerste plaats het potentieel voor natuur en biodiversiteit buiten de reservaten opwaarderen, in tuinen, op bedrijfsterreinen en in het open landschap. Na enkele jaren vonden ze IOK bereid om de contacten met de gemeenten op te volgen. Zo breidde het werkingsgebied alsmaar uit tot vandaag 27 gemeenten die deelnemen.
Wist je dat… • Je van één miljoen bomen een haag zou kunnen maken van 300 km lang, voldoende om rond de deelnemende gemeenten 2 keer een haag te zetten of een houtkant van 10 m breed. Of wat dacht je van een houtkant van 6 m breed van Meanderland tot in Parijs? • De 12.300 bessenstruiken goed zijn voor een jaarlijkse productie van 40 ton besjes? • De fruitbomen jaarlijks potentieel meer dan 500 ton appels, peren, kersen en pruimen opleveren? • De verkochte vruchtbomen (notelaar en kastanjes) potentieel jaarlijks zo’n 65 ton vruchten opleveren? • Als de jaarlijkse productie van pakweg 600 ton vruchten van Spanje zou moeten komen, dan zouden jaarlijks zo’n 60 tientonners van Spanje naar België denderen, voedselkilometers, verkeer, CO2, fijn stof en grondstoffen die we uitspaarden. Op 25 jaar sparen we zo mogelijks 3 miljoen km vrachtwagenverkeer uit of een uitstoot van 450 ton CO2.
• We naast 1,5 km houtkanten bij landbouwers met de winst via Natuurpunt ook zo’n 56 ha natuurgebied konden aankopen verspreid over tientallen natuurgebieden in de Kempen? • Dat vrijwilligerswerk bij Behaag onze Kempen op die manier enorm rendeert? Per uur vrijwilligerswerk komt er zowat 2,5 m² natuurgebied bij. Dus één dag mee boompjes sorteren kan al gauw 20 m² natuurgebied opleveren per persoon. De laatste jaren is dat cijfer zelfs gestegen naar 4 m² natuurgebied per vrijwilligersuur. Motiverend toch! Zeker als je dan beseft dat je per werkuur daarenboven meehelpt aan de opslag van meer dan 200.000 ton CO2 of meer dan 8 ton CO2 per vrijwilligersuur potentieel helpt opslagen en duizenden voedselkilometers helpt uitsparen. • We met de actie per Kempenaar 2 bomen aanplantten. Een uitdaging lijkt het ons om per Kempenaar 10 bomen aan te planten tegen 2050. Ofwel 5 miljoen bomen in totaal tegen 2050.
Hilde Viane
(vrij naar Daan Janssens) april - juni 2020
|9
Werk je in het zweet voor de natuur en geniet ‘s middags van een zelfbereide simpele maaltijd op het vuur. De bende van de Liereman Zweten en eten met het hele gezin.
LANDSCHAP DE LIEREMAN
GROTE NETEWOUD Afspraak: zondag 5 april, starten tussen 12u en 15u, Kolonie 41, 2323 Wortel en zaadbommen maken.
Antwerpen
Prikkel je zintuigen: Maak je eigen blote voetenpad en voel. Maak je eigen vuur, bak een Op avontuur in de stadstuin
NATUURPUNT MUSEUM
Afspraak: zaterdag 4 april, 14u-18u, inschrijven noodzakelijk Tussenstraat 10, 3910 Pelt Bushcraft, ontdekkingstocht & belevingsactiviteiten
HAGEVEN
NIEUWS UIT HET Afspraak: zondag 5 april, vrij vertrek tussen 13u30 en 14u30, inschrijven noodzakelijk Muizenhoekstraat 7, 2812 Mechelen
Afspraak: zondag 5 april, vanaf 13u, Putvennestraat 112, 3500 Hasselt
Bezoekerscentrum Grote Netewoud Ga tijdens de Wilde Buitendagen mee op een onvergetelijk avontuur door de natuur. Niets zo leuk als over sloten springen, rollen door het hoge gras of een vlinder volgen op zijn tocht. In onze bezoekerscentra kunnen kinderen deelnemen aan super leuke activiteiten. Surf naar www.natuurpunt.be/ wildebuitendagen voor meer info en inschrijven.
4 & 5 april 2020
In de natuur zie je sneller diersporen dan de dieren zelf. Ontdek van welke dieren je sporen kan tegenkomen in het Mechels Broek. Gezinsactiviteit.
Crossen door de bossen, ruigere workshops, en boekvoorstelling door natuuravonturier Joeri Cortens.
KIEWIT
Spannende sporen speuren
MECHELS RIVIERENGEBIED
Limburg
Wilde Buitendagen, een nieuwe nationale campagne SCHULENSMEER
Vlaams-Brabant
Tijdens het eerste weekend van april kan je in de 12 bezoekersWe gaan op pad met Bever Bas op zoek naarNatuurpunt grote en kleine dieren centra van in Vlaanderen terecht voor de Wilde (voor kleuters). We gaan braakballen GROENE VALLEI pluizen, zelf vuur maken en er is een Buitendagen. Alle gezinnen zijn welkom voor een grote modderkeuken om je uit te In ons bezoekerscentrum te Meerhout organiseren we op zondag fietstocht of geleide wandeling. leven. Kinderen kunnen zich uitleven in 5 april tal vanzondag buitenactiviteiten jonge gezinnen met kindeAfspraak: 5 april, vanaf 14u, voor onze speelweide: blote voetenwanBever Bas vertrekt om 14u, deling, balanceren op bomen, van ren. Zo kan jenoodzakelijk onder meer samen met je ouders de uitdaging aaninschrijven een berg rollen, op speurtocht naar - 3560 Lummen diertjes. kan ook knutselen of aan gaanDemerstraat om onze60 Wilde Tottertocht tot eenJegoed einde te brengen. de slag gaan met een echte pottenOf neem deel aan één van de workshops bakker! zoals ‘zaadbommen maAfspraak: ken’, ‘ecologische bloempotjes knutselen’ , ... zondag 5 april, 10u, Lelieboomgaardenstraat 60, Oost-Vlaanderen Heb je na deze wilde tocht en al dat3071 ravotten een hongertje en Erps-Kwerps dorst gekregen? Geen nood, want op ons gezellig buitenterras DE BOURGOYEN kan je genieten van avontuurlijke snacks, biodrankjes en onze West-Vlaanderen We gaan de natuur ontdekken, onze gekende Gageleer. zintuigen prikkelen en onze handen vuil maken. Inschrijven niet nodig. Toegankelijk voor gezinnen met kinderen van 0 tot 12 jaar.
Praktisch
Afspraak: Zondag 5 april,
UITKERKSE POLDER Wilde Buiten Dag voor speelvogels
Verken met onze natuurgids De deelname aan de Wilde Tottertocht is gratis, maar alinschrijven 13u30 tot 17u30, spelend het Kievitspad. Laat je 32, 9030 Gent. is welDriepikkelstraat verplicht via: http://bit.ly/WildeTottertocht zintuigen prikkelen! Ontmoet ook de Partners: WWF Rangerclub dieren van mobiele kinderboerderij en VCOK. • Schrijf elk kind apart in, ouders hoeven niet in te schrijven. “De Weide Kijk”. Vanaf 3 jaar, ouders welkom. • Haal je deelnameformulier die dag af aan de infostand ter Afspraak: zondag 5 april, 13u30, plaatse. Kuiperscheeweg 20, • Vrije start tussen 13.30 en 16 u. 8370 Blankenberge • Afstand tocht: 1,6 km. • Speelkledij, laarzen aangeraden! • Kinderen enkel toegelaten onder begeleiding van een volwassene. Voor de workshops hoef je niet vooraf in te schrijven.
In samenwerking met:
Openingsuren: April - oktober: open van 11u tot 18u November - maart: open van 11u tot 17u Maandag altijd gesloten
Met dank aan onze partners: gemeente Meerhout, Vlaamse Milieumaatschappij, het Agentschap voor Natuur en Bos.
Wendy Thys
10 | Meander 2
Praktisch Bezoekerscentrum Grote Netewoud Watermolen 7-8, 2450 Meerhout
Contact 014/21 34 50 bc.grotenetewoud@natuurpunt.be www.grotenetewoud.be www.facebook.com/GroteNetewoud
IJSHEILIGEN: meer dan volkswijsheid? ’s Ochtends kan het nog ijskoud zijn begin mei. Alles is dan bedekt met rijm. We naderen stilaan de periode van de ijsheiligen. IJsheiligen is een verzamelnaam van heiligen van wie de naamdag valt tussen 11 en 15 mei. Honderden jaren geleden bestonden er geen nauwkeurige weervoorspellingen. Voor landbouwers was de periode van de ijsheiligen een handig geheugensteuntje: het waren de laatste dagen met kans op nachtvorst. Een late vorstnacht kon nu veel schade aanrichten aan de gewassen. Het was dus een keerpunt naar een periode met weer met een zomers karakter.
Pancraas, Servaas en Bonifaas, geven ijs en vorst helaas. Op de website van weerman Frank Deboosere staat een mooi overzicht van de laatste vorstdagen in Ukkel. Wat blijkt nu dat zelfs na de ijsheiligen er nog, alhoewel heel uitzonderlijk, nachtvorst kan optreden. Dat gebeurde in Ukkel op 16 mei 1935, 16 mei 1941, 16 mei 1944 en 22 mei 1955. In 2014 werd de laatste nachtvorst
dan weer gemeten op 24 januari, wat uitzonderlijk vroeg was. Volgens Frank Deboosere is het verhaal over de ijsheiligen door overlevering tot ons gekomen. ‘Het is niet zo dat er na 15 mei geen polaire lucht meer ons land binnenkomt, dat gebeurt het hele jaar door. Alleen staat de zon dan zo hoog dat er geen vrieskou meer optreedt.’ Toch blijft het moeilijk inschatten wanneer er in de maand mei nog een late nachtvorst kan optreden. Tijdens een windstille en heldere nacht kan het zo sterk afkoelen dat de aanwezige waterdamp in de lucht bevriest. Er vormt zich rijm die te zien is op grassprietjes en bladeren. Bovendien bepaalt de structuur van de bodem in welke mate deze gemakkelijk of juist wat moeilijker warmte opneemt of
Al is Mamertus oud en grijs, hij houdt van vriezen en van ijs.
afgeeft. Zand warmt sneller op en geeft de warmte ook sneller af dan bijvoorbeeld klei. Dit betekent dat op de zandgronden in de Kempen het kwik ’s nachts nog onder nul kan duiken tot eind mei. Gemiddeld valt de laatste vorstdag tegen-
Voor de nachtvorst zijt ge niet beschermd, totdat Servatius zich over u ontfermt. woordig twee weken vroeger dan in de vorige eeuw. Moestuingewassen kunnen dus eerder aangeplant worden. Al leidt de klimaatopwarming ook tot vroegere bloei
Tot Bonifaas, die strenge baas, Wees voor de vrucht, op vorst beducht. en daardoor eerder in het jaar tot risico op vorstschade. Laat nachtvorst je oogst niet vernielen, bescherm tijdig je vorstgevoelige groenten in je tuin.
René Ducastel (tekst + foto)
april - juni 2020
| 11
Oehoe © Frans Emmerechts
EXPEDITIE UIL Uilen slikken hun prooidieren ‘met huid en haar’ door en hun maagsappen laten de niet verteerbare maagresten redelijk intact. Ze worden uitgebraakt in de vorm van samengeperste ballen met voedselresten als botjes, haren en veren. Op 22 januari hadden de begeleiders van de Totter-Rangers een paar honderd van die uilenballen verzameld om ze te laten uitpluizen door hun gediplomeerden van de lichtingen 2018 en 2019. Braakballen van kerkuil, ransuil en… oehoe! Uilen zijn nachtroofvogels. Ze hebben klauwen zoals dagroofvogels, maar met twee tenen naar voren en twee naar achteren. Hun kromme snavel is korter. Uilen jagen in het donker, hoewel er ook soorten zijn die overdag jagen. Aan de kleur van de ogen kan je zien wanneer een uil vliegt en jaagt. Uilen met oranje ogen, zoals de ransuil en de oehoe, vliegen meestal in de schemering. Uilen met zwarte ogen, zoals de kerkuil, vliegen meestal ’s nachts. Uilen met gele ogen, zoals de steenuil, vliegen ook overdag.
12 | Meander 2
Uilen rusten overdag op een beschutte plek, ‘s avonds en ‘s nachts gaan ze opzoek naar eten. Ze slagen er vaak wonderwel in om zich te verstoppen omdat hun schutkleur op boomschors lijkt. Wie houdt er niet van uilen? Een dertigtal Totter-Rangers was alvast opgedaagd in het Bezoekerscentrum Grote Netewoud om de inhoud van hun braakballen te bestuderen. In tegenstelling tot veel andere vogels hebben uilen geen krop, waarin ze hun voedsel een tijdje kunnen bewaren. Hun prooien gaan in hun geheel of in grote stukken via de slokdarm direct naar de
maag. Die bestaat eigenlijk uit twee delen: de kliermaag en de spiermaag. Het voedsel komt eerst in de kliermaag waar maagzuur aan het voedsel wordt toegevoegd en de spijsvertering dus kan beginnen. Van daaruit gaat het naar de spiermaag waar door samentrekking van de spieren en de darmwand de zachtere delen worden vermalen en daarna door kunnen naar het darmstelsel voor het verdere verteringsproces. De onverteerbare delen zoals botjes, haren, stekels en veren blijven achter in de spiermaag. Ze worden hier samengeperst tot een bal die dan weer terug gaat naar de kliermaag en dan uitgebraakt wordt. Het uitbraken van de ballen is geen reflex maar een gewilde beweging, die naar eigen keuze wel of niet ingehouden kan worden. Uilen produceren een à twee braakballen per dag. Dit hangt uiteraard samen met de hoeveelheid voedsel die ze hebben gegeten. Ransuilen bijvoorbeeld
De ransuil eet ware muizen en woelmuizen © Frans Emmerechts
Is het nu een botje van een ware muis, een woelmuis of een spitsmuis © Frans Emmerechts
produceren meestal maar één bal per dag bij een voedselinname van ongeveer 60 gr. Eet een ransuil meer dan 90 gr dan worden de voedselresten verdeeld over twee braakballen. De braakballen worden een dag na de jacht uitgebraakt, tussen 10 en 20 u na de laatste hap.
Wel hadden we uitzonderlijk enkele braakballen van oehoe’s die in 2018 in Meerhout gebroed hebben. Het was een buitenkansje voor onze Totter-Rangers, die naast botjes en schedeltjes van ware muizen en woelmuizen (in ransuilenballen) en naast die twee ook van spitsmuizen (in kerkuilenballen), in de grote braakballen van de oehoe’s bovendien een schedel en vele botjes van ratten tegenkwamen… Als afsluiting van de leerrijke namiddag toonden de begeleiders aan onze Totter-Rangers nog de plek waar ze ’s avonds de kerkuil kunnen horen en zien…
Frans Emmerechts
De braakballen die we voor onze Totter-Rangers ter beschikking hadden waren vooral kerkuilenballen. Kerkuilen wonen hoofdzakelijk in uilenkasten die in schuren of kerktorens hangen. Ze spugen hun ballen in die kasten uit. Leden van de kerkuilenwerkgroep reinigen de kasten jaarlijks en verzamelen dan de braakballen. We hadden ook een aantal ransuilenballen. Ransuilen hebben in de winter vaak een vaste (‘roest’)plek in een boom. In Bel kennen we zo’n plek en onder die boom kun je braakballen vinden. Braakballen van bosuilen of steenuilen hadden we niet. Die uilen spugen hun ballen vaak al vliegend uit en dus moet je echt al veel geluk hebben om ze te vinden…
Braakballen bovenaan oehoe, onderaan steenuil, kerkuil, ransuil © Frans Emmerechts
april - juni 2020
| 13
OTTER
Sinds de opening van de watermolen, begin december 2019, beschikt het Bezoekerscentrum Grote Netewoud over een opgezette otter, in bruikleen van het Natuurpunt Museum, Graatakker 11 te Turnhout. Deze otter hoort tot de zogenaamde ‘collectie Miel Janssen’. Hij werd in Meerhout gevangen tijdens de Tweede Wereldoorlog. De mensen hadden honger en probeerden op allerlei manieren aan voedsel te
raken. Een buurman van taxidermist Miel Janssen in Balen-Hulsen legde wel eens ‘nachthaken’ in de Grote Nete om vis te ‘stropen’. Op een morgen had hij deze otter aan de haak. Er zaten toen nog veel otters in de Nete. Soms zag je ze ook op het land. Dwars door de weilanden sneden ze meanders van de Nete af, om honderden meter verder opnieuw in de rivier te gaan vissen. Later werden ze zeldzaam en stierven ze uit in onze contreien. Vroeger in Vlaanderen Otters hebben in Vlaanderen van oudsher een onuitwisbare indruk gemaakt. Ze eten voornamelijk vis als paling, baars, snoek en karper. Vis dus, die ook door de mens gegeerd was. Dit bleek voldoende om de soort de totale oorlog te verklaren. Bij Koninklijk Besluit van 9 juli 1889 werd een staatspremie ingesteld voor het doden van zo veel mogelijk otters. De premie werd later nog tweemaal verhoogd, en pas afgeschaft in 1965. Jagers- en vooral vissersverenigingen moedigden de uitroeiing aan, en stelden extra premies in. Op de meeste plaatsen in Vlaanderen verdween de otter in het begin van de jaren 1960. De populatie, al gedecimeerd door het (meervoudige) premiestelsel, kreeg de genadeslag onder de vorm van de steeds toenemende watervervuiling en, in algemene zin, door het verlies aan geschikte leefgebieden. In de Antwerpse Kempen werden af en toe nog otters gezien tot in de jaren 1970-1980, namelijk in Ravels en in Mol-Postel.
Ottercampagne In 2010 ging Natuurpunt met de ‘Ottercampagne’ op zoek naar de otter in Vlaanderen. Na een heuse zoektocht werden er geen levende exemplaren of bewijzen of sporen van de aanwezigheid van otters gevonden. In het Smeetshof, gelegen in de provincie Limburg, werd er in 2012 toch een exemplaar gezien, met de hulp van een verborgen camera. Eerder dat jaar werd er ook al een otter op doortocht gezien in Willebroek en in december 2019 kon een cameraval, tot drie keer toe, beelden maken van een otter in de Moervaartvallei in Oost-Vlaanderen. De otter blijft echter een zeldzaamheid in Vlaanderen, bovendien zijn de dieren ’s nachts actief en erg schuw. Otters zijn nu door de wet beschermde dieren. Het Life+-project Grote Netewoud probeert de natuur in onze omgeving weer aantrekkelijk te maken voor otters.
Frans Emmerechts Referentie Verkem S., De Maeseneer J., Vandendriessche B., Verbeylen G. en Yskout S., ‘Zoogdieren in Vlaanderen, Ecologie en verspreiding van 1987 tot 2002’, Natuurpunt Studie en JNM-Zoogdierenwerkgroep, Mechelen en Gent, 2003. Otter na bijna tachtig jaar weer thuis langs de Grote Nete te Meerhout © Frans Emmerechts
14 | Meander 2
Bloemenweide met veldparelmoervlinders © Frans Emmerechts
Activiteiten MEANDERLAND Zondag 5 april › Wilde Buitendagen Meerhout • Zin om lekker te ravotten en vuil te worden? Neem dan deel aan onze Wilde Tottertocht en geniet achteraf van heerlijk zelfgemaakte brandnetelsoep en tal van randanimatie. Meer info elders in deze Meander. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout. Start om 13.30 u, einde is voorzien om 18 u. • Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50. Zondag 5 april 2020 › Wilde buitendagen: wilde knutselhazen in De Rammelaars • Voor de Wilde Buitendagen van Natuurpunt doen onze knutselhazen een extra inspanning. Kom mee zaadbommetjes maken met een wilde bijen mix of brandnetelsoep koken en eten. Of wandel wild door De Rammelaars en zie welke van de 50 wilde dingen die je moet doen voor je 12 bent je kan aftikken. • Voor kinderen tot 12 jaar en hun ouders. • Afspraak: Natuur.huis De Rammelaars, Dutselaar, Ham. 13-17u. • Info: Goedele Reijniers, email: goedele.reijniers@gmail.com Maandag 13 april › Poelenwerkgroep Waterleven • Om 10 u bemonstering Neerhelst, Larumsebrugweg 218 (aan kanaal), Geel-Larum. • Van 13 tot 17 u determinatie waterdiertjes in lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51b, Olen. • Info: jeannine.simonis@telenet.be.
Maandag 13 april 2020 › Paasspeurtocht • Op paasmaandag zijn gezinnen met kinderen weer welkom in De Rammelaars voor de 3de editie van onze paasspeurtocht voor jong en oud mét diverse verrassingen. • Deelname 5 euro per kind (volwassenen gratis). • Laarzen kunnen nuttig zijn bij nat weer. • Afspraak: Natuur.huis De Rammelaars, Dutselaar, Ham. Vertrekken doorlopend tussen 14u en 15u30. • Info: Veerle Van den Eynden, tel: 0470 683447, email: veerle@ essex.ac.uk Zaterdag 18 april › Werkexcursie De Maat • Samen met het vrijwilligers-beheerteam. • Afspraak : 9 u parking Jagershof /loods NP-ploeg Waterstraat 43, Mol. Einde tegen 12 u met afsluiter in’t Jagershof. • Info : jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Zondag 19 april › Lentewandeling De Vennen • Snuif de sfeer van de lente op in het beekdallandschap van De Vennen. Geniet van de vele voorjaarsbloeiers die floreren in de natte weilanden en de moerassen van dit fraaie stukje natuur. Laarzen noodzakelijk! • Afspraak: 14 u FC Cools, Peer Luytendijk, Balen. • Info: jan.mallants@telenet.be of 014/81 70 09.
april - juni 2020
| 15
Zondag 26 april › Vroege morgenwandeling De Maat • We gaan luisteren naar de ochtendzangers met als orkestmeester de nachtegaal. Achteraf kan je mee aanschuiven voor een lekker ontbijt in taverne Het Jagershof. Wel tijdig inschrijven hiervoor. • Afspraak: 6.30 u parking Jagershof, Waterstraat 43, Mol. Ontbijt mogelijk vanaf 9 u. Inschrijven voor dit ontbijt met koffie of thee aan €12,50 p.p. bij Jos van ’t Jagershof op 014/43 60 73 of bij jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60 en dit voor wo 22 april. Tijdig inschrijven graag! Zondag 26 april › Biodiversiteit Belsbroek en Heide • Door het herstel van heide en vennen kwamen heel wat soorten dieren en planten terug naar Bel. Op deze Dag van de Aarde gaan we er met de Bellemannen naar op zoek… • Afspraak: 14 u parking kerk Geel-Bel. Einde rond 16.30 u. • Info: verdonckannemie@gmail.com of 0494/99 51 36. Vrijdag 1 mei 2020 › Dauwtrappen, natuurwandelingen en bio-ontbijt • Naar jaarlijkse traditie wordt er op 1 mei in natuurgebied De Rammelaars gewandeld vanaf het krieken van de dag met aansluitend een uitgebreid bio-ontbijt met spek-eieren en allerlei lekkers à € 10 / kinderen € 6. • Vogelzangtrip met gids om 6u. Aansluitend ontbijt 7u3010u. Bloemetjes-en bijtjeswandeling met gids om 10u. • Laarzen mee bij nat weer! • Afspraak: Natuur.huis De Rammelaars, Dutselaar, Ham • Info: Frans Hoes, tel. 0472 577515 Zaterdag 2 mei › Ochtendwandeling Belsbroek en Heide • Een verkenning van de natuur… bij nevel… in alle stilte… het heeft zijn charmes… ’t is voor de vroege vogels! • Afspraak: 6 u parking bezoekerscentrum ( hoek Lil in Meerhout). Einde rond 9 u. • Info: filip_debrabandere@telenet.be of 014/30 43 16.
Zondag 3 mei › Vroege morgenwandeling Molse Nete • Kom mee genieten van het ochtendkoor van onze voorjaarszangers in het Molderbroek in de vallei van de Molse Nete. Laarzen kunnen nuttig zijn in dit overstromingsgebied. • Afspraak: 6 u Kerk Mol-Gompel. • Info: guy.hannes@skynet.be of 014/31 71 54. Dinsdag 5 mei 2020 › De klimaatverstoring door Ruben Weytjens • Lezing door weerman Ruben Weytjens, over klimaatopwarming, die een duidelijk en objectief beeld schept van de feiten, gebaseerd op de algemene consensus in de klimaatwetenschap. Georganisserd door Gemeente Ham, in samenwerking met Natuurpunt Ham. • Afspraak: Buurthuis Genendijk, Kerkstraat 5, Ham, Belgium. Aanvang 20u. Vrijdag 8 mei › Avondexcursie De Maat/Den Diel • Met rugstreeppaddenconcert! Intrigerende avondgeluiden in een lange voorjaarsavond. Wie herkent ze? Ga mee op ontdekking! • Afspraak: 19.30 u parking Jagershof, Waterstraat 43, Mol. Einde: ca. 22.30 u. • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Zaterdag 9 mei › Ecologische Werkgroep Meanderland Griesbroek • Afspraak: 9 u parking De Waterhoek, Olmsebaan 126, Balen. Laarzen gewenst. Einde: ca.12 u. • Info: hildeviane@gmail.com of 0489/60 73 59 of 0472/71 99 00. Maandag 11 mei › Poelenwerkgroep Waterleven • Van 13.30 tot 15.30 u les watervlooien in lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51b, Olen. • Info: jeannine.simonis@telenet.be.
Waag de sprong, wacht niet tot je versleten bent om Natuurpuntvrijwilliger te worden! © Frans Emmerechts
16 | Meander 2
Woensdag 13 mei › Word Totter-Ranger in het Grote Netewoud • Start praktijkcursus voor de kleine natuurgids van 8 tot 12 jaar. Op 4 woensdagnamiddagen komen de kleine rangers in wording alles te weten over waterbeestjes, fladderdinges, planten en zoveel meer... • Deze cursus is intussen volzet. Schrijf je je graag in voor de wachtlijst? Stuur dan een mailtje. • Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50. Zaterdag 16 mei › Kempense Beertrail • De Kempense Beertrail is een wandel- en loopevent dat zich in de prachtige Belse Bossen afspeelt. Het parcours is 90% onverhard. Je wandelt of loopt 14 kilometer en je proeft onderweg enkele bieren. Na inspanning komt ontspanning en je sluit af met een bier naar keuze. Gezellige muziek, een hapje en een drankje aan het Bezoekerscentrum Grote Netewoud te Meerhout zorgen voor een leuke afsluiter. Voor deelnemers van +18 jaar. • Meer info op de achterkant van deze Meander. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout. Start 13 u, einde om 21 u. • Info: www.kempensebeertrail.be, info@kempensebeertrail. be of 0494/90 36 50. Zaterdag 16 mei › Internationale dag vismisgratie • Een activiteit voor kinderen tussen 6 en 12 jaar op het terras aan de vistrap. In samenwerking met de WWF-Rangerclub en het INBO. Er is een demonstratie met visfuiken voorzien, in combinatie met biologisch wateronderzoek. Ook kunnen kinderen op pad met onze natuurgidsen op zoek naar waterdiertjes aan de hand van zoekkaarten. • Meer info op de achterkant van deze Meander. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout. • Start om 14 u, einde om 17 u. • Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50. Zondag 17 mei › Dagexcursie Libellenvereniging Vlaanderen De Maat, Verkallen, Den Diel • Afspraak: 9.30 u parking Jagershof, Waterstraat 43, Mol voor een bezoek aan de Maat/Verkallen. Picknick/soep e.a. hap onder de middag mogelijk in taverne Jagershof. • 14 u parking Den Diel (juist ten NO van de baileybruggen/ Sas3) voor een bezoek aan Den Diel. Laarzen en insectennet kunnen heel nuttig zijn! • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60 of petervanderschoot@telenet.be of 0476/09 50 61. Donderdag 21 tot zondag 24 mei › Natuurvierdaagse Netebronnen • Naar het Lauwersmeergebied met ‘Billy’ Starling. Volzet.
Grote ratelaar met haft © Frans Emmerechts
april - mei 2020
| 17
Zondag 7 juni › Orchideeënwandeling Neerhelst • Misschien staan er nog enkele brede orchissen maar gevlekte… die staan er zeker. Kom je ze mee ontdekken? • Afspraak: 14 u Larumsebrugweg 218 (aan kanaal), Geel -Larum. Einde rond 16.30 u. • Info: marc.verachtert@skynet.be of 0475/23 39 34. Zondag 7 juni › Zomerwandeling Griesbroek • Ga mee op zoek naar de zomer langs naaldbossen, weiden, broekbossen, vijvers en het prachtige moerasgedeelte van het Griesbroek en geniet van de schitterende fauna en flora in de zonnigste tijd van het jaar. • Afspraak: 14 u café ’t Rustpunt, Sint-Anneke 3, Olmen. • Info: geenen.dirk@skynet.be of 0472/47 96 20. Gidsenploeg cursus Totter-Ranger in 2019 © Frans Emmerechts
Zaterdag 23 mei › Ecologische Werkgroep Meanderland Molse Nete • Afspraak: 9 u Casino Gompel, Owenslei, Mol. Inventarisatie van de voorjaarsbloeiers op de hooilanden in de vallei van de Molse Nete. Einde: ca 12 u; Laarzen gewenst. • Info: guy.hannes@skynet.be of 014/31 71 54 of hildeviane@ gmail.com of 0489/60 73 59. Zaterdag 23 mei › Pizza-buffet t.v.v. Team Watermolen • Op zaterdag 23 mei zorgt Team Watermolen voor een heus pizza-buffet, vers gemaakt in een steenoven om van te smullen op ons terras. De pizza’s worden standaard belegd met tomatensaus en mozzarella, de overige vier ingrediënten kan je zelf ter plaatse kiezen aan het buffet. Dus niet twijfelen en kom Team Watermolen steunen. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout • Start om 16 u, einde om 19 u. • Prijs: € 10 per pizza. Info en vooraf inschrijven: boclavo@hotmail.com of tel. 0472/56 55 14 tussen 17 en 20 u. • (Inschrijven kan tot dinsdagavond 19 mei, vermelden hoeveel pizza’s je wil reserveren). Zondag 24 mei › Wandeling Dekshoevevijver • Het biologische leven in natuurlijk water is enorm… van onooglijk kleine beestjes tot vraatzuchtige kevers. Annemie en Marleen laten het je allemaal ontdekken. • Afspraak: 14 u parking Dekshoevevijver, Fransebaan, Geel. Einde rond 16.30 u. • Info: verdonckannemie@gmail.com of 0494/99 51 36. Zaterdag 30 mei › Ecologische Werkgroep Meanderland De Maat • Afspraak: 9 u parking Jagershof, Waterstraat 43, Mol. Nulinventarisatie van watering 3 (=toekomstige vloeiweide). • Einde: 12 u. • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60 of hildeviane@gmail. com of 0489/60 73 59.
18 | Meander 2
Zondag 14 juni › Vroege zomerexcursie Buitengoor • Kom mee de unieke flora en fauna bewonderen van dit waardevolle natuurgebied. Laarzen gewenst! De bosbar met NP-vrijwilligers is open van 11 tot 17 u. Je kan dus vooraf al komen picknicken op het terras en na de excursie is er nog tijd om rustig een drankje te nuttigen. Iedereen welkom! • Afspraak: 13.30 u Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Info: andre.vanhoof@telenet.be of 0468/25 18 09. Zondag 14 juni › Landschaps- en kruidenwandeling Grote Netewoud • Wat kunnen we verwachten van een wandeling in het Grote Netewoud? Met Mirella gaan we op zoek naar de kruiden… • Afspraak: 14 u parking bezoekerscentrum, t.h.v. Lil 3, Meerhout. Einde rond 16.30 u. • Info: mirellabruynseels@hotmail.com of 0498/70 71 78. Zaterdag 20 juni › Ecologische Werkgroep Meanderland Molse Nete • Afspraak: 9 u kerk Mol-Gompel. Monitoring van hooilanden na 20 jaar maaibeheer. Einde: 12 u. • Info: guy.hannes@skynet.be of 014/31 71 54 of hildeviane@ gmail.com of 0489/60 73 59. Vrijdag 26 juni › Expeditie Natuurpunt • Naar aanleiding van de start van Expeditie Natuurpunt, is het bezoekerscentrum extra open van 18 tot 23 u. Kom gezellig genieten van een drankje op ons terras aan de vistrap en kom de deelnemers aan de expeditie alvast veel succes wensen. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8 in Meerhout. • Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50. Zaterdag 27 juni › Zwerfvuilopruimactie Zammelsbroek • Afspraak: 9 u parking kerk Oosterlo, Eindhoutseweg, GeelOosterlo. • Info: dirk.deschutter@hotmail.com of 0478/64 19 40.
VROEGE OCHTENDWANDELING naar Merkts Broek, Bels Broek en Belse Hei Deze wandeling gaat sinds 2005 ieder jaar door, zodat we vorig jaar, op 4 mei 2019, aan de 15de editie toe waren. Zoals gewoonlijk kwamen er weinig gegadigden opdagen aan de watermolen van Meerhout. In totaal 4 deelnemers (exclusief de gids) voor deze avontuurlijke dauwtrip, waaronder drie vaste klanten. Maar de afwezigen hadden alweer ongelijk! Na een natte nacht klaarde de lucht stilaan op. We gingen weer een mooie wandeling tegemoet. Verslag 2019 Vanaf de watermolen gaat het in ‘konvooi’ naar het voetbalplein van de Koekoek langs de Hoevendijk. Zo gaat het verder via een doodlopende landbouwweg richting Rijke Vorsten. We wandelen langs een kavelslootje dat sterk ijzerhoudend water bevat en vol staat met holpijp. We passeren langs een canadabosje en zien in een van de bomen een kanjer van een nest, mogelijk van havik. We komen aan bij de Osseneerselsloop. De oversteek van deze gracht is ieder jaar weer een avontuur. Dit jaar heb ik een tamelijk gemakkelijke oversteekplaats gevonden, bestaande uit een betonpaal en ernaast (op 50 cm afstand) een nogal schuin liggende houten plank. Voor Hildegarde en Patrick blijft dit toch nog een opgave. Eén voor één steken de deelnemers de gracht over met of zonder hulp van de gids en bereiken heelhuids de overkant. Vervolgens steken we door naar een soort verruigde servitude met aan weerskanten een houtkant. Hier horen we volop zangvogels loos gaan, zoals zwartkop, tuinfluiter, fitis, tjiftjaf, vink, zanglijster, merel, koekoek. Helaas geen nachtegaal, wielewaal, spotvogel… We komen uit op de verharde weg (Smissestraat) en volgen de Grote Nete stroomopwaarts richting Bels padje. We besluiten om naar jaarlijkse traditie door een verruigd weiland in de Rietzillen te trekken. De sprinkhaanrietzanger heeft zich hier al dikwijls laten horen, maar dit jaar horen we hem niet. Ter compensatie bukken we ons dan maar om de plantenrijkdom te bestuderen zoals reukgras, moerasspirea, dotterbloem, zenegroen, riet, rietgras,
zeggesoorten, ereprijssoorten… We volgen nu de Zeeploop tot aan het brugje van het Bels padje en vinden er in de grachten langs het padje de mooie waterviolier, die dit jaar nog niet in bloei staat. Aan het brugje blijven we even staan om te genieten van het mooi, weids uitzicht bij een opgaande zon, deels blauwe hemel en een bijzonder wolkenfront. Een eenzame kievit doet zijn buitelingen. We besluiten het Bels padje te verlaten en enkele weilanden te doorkruisen. Een boomklever doet zich gelden en het geblaf van een ree vlakbij doet ons verstijven. Eventjes laat een nachtegaal zich horen, maar hij geeft er al snel de brui aan. De grote paraboolduin komt in zicht en we doorkruisen nu een ontbost perceel,
waar het grijs kronkelsteeltje welig tiert. Hier en daar steekt struikheide stilaan de kop op. De boompieper laat zich horen en bekijken. Via de centrale oost-west dreef van de Belse Hei gaat het nu richting Torfven. Onderweg krijgen we regelmatig fitis te horen. We slaan nu af in noordelijke richting om het Torfven te bezoeken en krijgen al snel 2 boomleeuweriken te horen en te zien. Aan de gedempte verbinding naar de Belseheideloop zien we vlakbij een boompieper op de grond zitten. De hevige stappers onder ons doen hem echter al snel opvliegen. De tijd zit erop en we keren via de mooie, onverharde Hoevendijk door de Haesebroeken naar ons vertrekpunt. Grasmussen zitten ons uit te lachen vanuit het struikgewas. Onderweg kunnen we nog kieviten spotten. Na een uitgebreid afscheid bij een routesticker van de bedevaartroute naar Compostella keert iedereen tevreden terug naar huis. Tot over enkele weken op zaterdag 2 mei 2020!
Filip Debrabandere
Zonsopgang in De Vloyen © WendyThys
april - juni 2020
| 19
Mooie natuurwaarnemingen
Boerenzwaluwen
Boomknobbelspin
Eén zwaluw maakt de lente niet, maar vijf? Zoals elk jaar nestelden er ook in 2019 weer boertjes in mijn paardenstal te Meerhout.
Misschien is dit spinnetje iets voor een volgende Meander? Het is een boomknobbelspin die een gaasvlieg heeft gevangen. Onlangs waargenomen in het Buitengoor.
Luc Van de Weyer
Marc Mangelschots
Bruine kikker op trek
Dwerggans
Mochten er al iets meer bladeren op de bomen gestaan hebben, een mens zou eind december gedacht hebben dat de lente er bijna was. De week nadien werden dagmaxima van 12 °C verwacht, de merels zongen en de eerste wakkere amfibieën werden gemeld. Bij ons, Heidehuizen 87 in Mol, kwam deze bruine kikker in het keldergat terecht. Wel héél vroeg om al op trek te zijn…
Op 29 januari zag ik deze twee dwergganzen in een grote groep met kolganzen en grauwe ganzen op een weide in de buurt van het natuurreservaat De Zegge in Geel-Ten Aard. Het zijn zeer zeldzame dwaalgasten, nauwelijks groter dan een wilde eend, die in Scandinavië broeden maar er sterk zijn achteruitgegaan onder andere als gevolg van jachtdruk.
Fons Lommelen
20 | Meander 2
Paul Van Gestel
Gerande oeverspin De gerande oeverspin is de ‘Europese spin van het jaar 2020’.Om te jagen, zit ze op het wateroppervlak bij de oevervegetatie en kijkt uit naar insecten die in het water beland zijn er daar dan liggen te spartelen. Die trillingen registreert ze met haar pootuiteinden, eigenlijk zoals webwevende spinnen de trillingen in hun web opmerken. Ze loopt dan vlot over het water naar de prooi en grijpt die vast. Je kan het soms waarnemen op De Maat. De gerande oeverspin gebruikt het wateroppervlak dus eigenlijk als een web!
Grote zilverreigers
Kruisbek
Natuur in tuin
Tijdens een late namiddagwandeling eind november in de buurt van de Ronde Put in Mol-Postel kwam ik een tiental kruisbekken tegen. De eerste maal dat ik ze zag. Prachtige vogels!
In het voorjaar van 2019 volgden mijn man en ik de cursus ‘Meer natuur in je tuin’, bij Natuurpunt Balen-Nete. Mét resultaat! We zien opmerkelijk meer vogels en vogelsoorten in onze tuin.
Ik had de balts van de grote zilverreiger nog nooit eerder gezien. Wat ben ik blij met deze foto genomen op 19 januari in de Most te Balen.
Mirella Bruynseels
Gilbert Loos
Sven Boeckx
Katrien Janssens april - juni 2020
| 21
Rode kelkzwam
Steenmarter
Mol, 12 februari. Met zijn prachtige rood is de rode kelkzwam (Sarcoscypha coccinea) te vinden in het vroege voorjaar op verteerd loofhout op vochtige, voedselrijke grond.
3 februari. Daarnet een steenmarter in mijn tuin gespot. Ik wist dat ze hier waren want een jaar geleden zaten ze zelfs in huis (gehoord, sporen, dode kippen). Het feit dat deze op klaarlichte dag op pad was doet me vermoeden dat dit een vrouwtje is dat op jacht was voor haar kroost.
Jean Vankerkom
Roger Geens
Hazelworm Hazelwormen leiden een verborgen leven onder de vegetatie of dood hout. Ze vervellen drie tot vier maal per jaar. Hun voedsel bestaat uit regenwormen, naaktslakken en geleedpotigen zoals spinnen. Ze kunnen 10 tot 15 jaar oud worden en meten dan ongeveer 40 cm. We vonden deze onder oude betonnen dakpannen die opgeruimd werden in De Vennen te Balen.
AloĂŻs Mertens
Rupsendoder De rupsendoder is een klein zakjeszwammetje parasiterend op larven en poppen van (nacht)vlinders in de grond, waarbij alle weefsels van de insecten worden vervangen door het mycelium van de zwam. Niet algemeen en goed uitkijken! Dan vind je er zelf ook een, zoals wij op De Maat.
Katelijne Bohy en Jef Sas
22 | Meander 2
Watersnip Deze foto is eind oktober 2019 gemaakt aan de Dekshoevevijver in Geel. Het snipje maakte deel uit van een groepje van vijf. De watersnip is een zeldzame weidevogel, maar op trek nog regelmatig te zien. Vertrouwt bij verstoring lang op zijn schutkleur, maar vliegt op tijd weg met een zigzaggende vlucht.
Rik Verborgt
Kleine zwaan Kleine zwanen zijn de kleinste zwanen die bij ons voorkomen. Ze broeden ’s zomers in de Russische toendra en komen in de winter tot in Vlaanderen om er te overwinteren. Deze kon ik fotograferen op 22 februari in Geel-Ten Aard, dus in eigen Meanderland.
Paul Van Gestel
Konik Op 27 oktober 2019 werd bij de groep konikpaarden van het Zammelsbroek in Geel-Oosterlo .een veulentje geboren. Moeder en dochter stellen het wel en poseren hier, vier weken later, voor de fotograaf langs de vlinderroute.
Pieterjan Vervecken
Oproep!
Toendrarietgans Op 30 januari zag ik een groep van 120 toendrarietganzen foerageren in de buurt van De Zegge. Het is een trekkende soort die broedt in het noorden van Rusland en overwintert in WestEuropa, Centraal-Europa en Oost-AziĂŤ.
Paul Van Gestel
Voor deze rubriek roepen we al onze lezers op om actief mee te werken. Zag u zelf iets moois of speciaals in de natuur in onze regio of in gebieden waar onze afdelingen of werkgroepen op uitstap gaan, laat het ons weten. Bedoeling is om ons tijdschrift nog meer een tijdschrift van alle leden te laten zijn. Stuur je interessante waarneming naar frans.emmerechts@gmail.com en misschien verschijnt ze dan wel in de volgende Meander!
april - juni 2020
| 23
Katjes en bloempjes © Mirella Bruynseels
HAZELAAR HEESTER VAN HIER
N
a de laatste ijstijd keerden de bomen terug naar onze gebieden. Hoe dat is gegaan, kan worden afgeleid uit de pollen en zaden die zijn achtergebleven in de bodem. De hazelaar was er vroeg bij en verschijnt kort voor 7000 v. Chr. Deze forse struik, die zelden hoger wordt dan 4 à 5 meter, komt algemeen voor in de loofbossen, maar groeit tevens in hagen en op de oevers van kleine waterlopen. We zien hem op wat vochtige en mineraalrijke, zwak zure tot kalkhoudende grond. Hij is eerder zeldzaam op de droge en arme zandgrond van de Kempen. Vroeg in het voorjaar verschijnen de langwerpige katjes die in de volksmond ‘snottebellen’ worden genoemd.
24 | Meander 2
Bij windstil weer is er regelmatig een wolkje stuifmeel in de omgeving van de katjes te zien. Men moet echt zijn best doen om de vrouwelijke bloempjes, die apart staan, te ontdekken. Zijn dieprode
stempels steken als een kwastje naar buiten. Niet omdat de aarde opwarmt bloeien hazelaars hartje winter. Ze hebben dit altijd al gedaan. De bestuiving wordt aan de wind overgelaten. Een hazelaar bloeit voor hij in blad komt. Zo zitten de bladeren niet in de weg tijdens de windbestuiving. Uit de bevruchte bloemen groeien in het najaar dan weer de hazelnoten. Bestuiving met eigen stuifmeel levert niet veel noten op, kruisbestuiving is productiever. De Latijnse naam van hazelaar is Corylus avellana. De naam Corylus is afgeleid van het Griekse korus wat helm betekent. De noot zit inderdaad in zijn groen schutblad als een hoofd in een helm. Avellana verwijst naar de streek Avella in Zuid-Italië nabij Napels waar hazelnoten tijdens de Romeinse overheersing werden gekweekt. Het woord hazel komt van het Angelsaksische haes, wat bevelen betekent. Een staf uit hazelaarhout was dan ook een teken van gezag. De naam van de stad Hasselt zou afgeleid zijn van het Germaanse Hasaluth, wat hazelarenbos betekent en de naam hazelworm verwijst vermoedelijk naar het feit dat deze hagedis onder hazelaars gevonden wordt. Zijn hout kende vroeger een veelzijdig gebruik. Van de buigzame takken vlocht men manden en hekken. Vlechtwerk van hazelaar takken diende bij het bouwen van lemen hutten. Men vervaardigde van de takken ook wichelroedes waarmee men nog weleens water wil zoeken. Maar de matige afmetingen van de stammen beperken het gebruik ervan. In september kunnen we de noten verzamelen. Ze kunnen rauw of geroosterd gegeten worden. Heel wat mensen zijn
Hazelnoten © Mirella Bruynseels
Hazelaarbladrolkever, man en vrouw in copula Š Marianne Horemans
verzot op hazelnootpasta. De hazelaar behoorde tot de eerste boomsoorten die onze streken na de laatste ijstijd koloniseerde. De hazelnoot,was voor de jager-verzamelaar een belangrijk onderdeel van zijn menu. Maar ook eekhoorns en spechten zijn dol op hazelnoten. Van de insecten die bij de hazelaar horen noemen we vooreerst de eerder zeldzame hazelaarboktor. De vruchten zijn ook erg begeerd door de hazelnootboorder. Dit kevertje legt zijn eitjes in de hazelnoot. Wanneer het eitje uitkomt, eet de larve zich een weg door de noot. Daarna moet ze natuurlijk nog uit de noot ontsnappen. Daarvoor boort ze een gaatje in de wand; vandaar de naam. De larven verpoppen vervolgens in de bodem. De hazelaarbladrolkever leeft vrij goed verborgen tussen de bladeren van de hazelaar. Het vrouwtje vouwt van de bladeren een langwerpig sigaartje, waarin ze haar eitjes legt. De olie, geperst van de noten, bevat veel oleĂŻne (omega 9), die ook in olijfolie zit. Hazelnootolie heeft een gunstig effect op de cholesterolwaarden en vermindert zo mogelijk het risico op hart- en vaatziekten. Ook is deze olie zeker aangewezen voor de behandeling van een vochtarme en oudere huid. Natuurgeneesmiddelen op basis van hazelaar zijn goed voor de bloedvaten en maken de aders steviger. Deze natuurmedicijnen worden voorgeschreven bij spataders, aambeien, ter preventie van flebitis en gezwollen enkels en onderbenen.
Hazelaarboktor Š Marianne Horemans
Mirella Bruynseels
april - juni 2020
| 25
ORTOLAAN
Een zeldzame trekvogel Woensdag 1 mei 2019, Dag van de Arbeid. Men voorspelde een zonnige dag. Waarom niet opzoek gaan naar libellen? De omgeving van de Put van Rauw leek ons de aangewezen plaats. En succes hadden we: venwitsnuitlibellen, smaragdlibel, glassnijder, grote keizerlibel, … Tot we plots een voor ons onbekend vogeltje ontwaarden dat deed denken aan een geelgors.
I
n de top van een boom zat hij in volle zonlicht. De verrekijker onthulde een witgele ringetje rond het oog en een grijsgroene kop met gele keel. Na vlug wat googelen bleek het vogeltje een ortolaan te zijn. Tja, een ortolaan. ‘In Nederland en België is de ortolaan als broedvogel uitgestorven’, meldde Wikipedia. Deze vogel bleek gewoon Europees te zijn, geen dwaalgast uit de tropen – op zijn minst een Noord- of Zuid-Europeaan. We zouden hem al kunnen zien in het midden en zuiden van Frankrijk of in het noorden, in Zweden en Finland. Plaatsen waar hij ook tot broeden komt. Scandinavische ortolanen overwinteren ten zuiden van de Sahara en zijn jaarlijks in België te zien van eind april tot begin
Ortolaan © Mirella Bruynseels
26 | Meander 2
juni en in het najaar van half augustus tot half september. Als trekvogel is de soort zeldzaam met hoogstens een honderdtal waarnemingen in voor- en najaar. Alleen al in de regio Mol-Dessel werden in 1967 een 40-tal broedparen geteld. Maar begin jaren tachtig wist zich nog enkel een kleine populatie van 35 paren te handhaven in het noorden van de provincie Limburg. Akkertjes waarop rogge, gerst en haver werden verbouwd, omringd met houtwallen waarin ze hun nesten bouwden, bezweken onder de monotonie van maïs en gras. Met het verdwijnen van de kleinschaligheid uit ons landschap verdween ook de ortolaan als broedvogel. Het is nog maar van 1987 geleden dat het niet meer toegelaten is in België om
ortolanen als kooivogels te houden. In Frankrijk geldt deze bedreigde zangvogel nog steeds als een absolute delicatesse. Niet te geloven dat Franse sterrenchefs de ortolaan zelfs terug op hun menukaart willen nadat de vangst verboden werd in 1999. Zowel de bereiding als de consumptie van de ortolaan zijn apart. Na de vangst plaatst men de vogel in een donker doosje om hem te voeren. Men laat de vogel zich volvreten omdat hij in de natuur alleen ’s nachts eet. Zodra hij vet genoeg is, verdrinkt men hem in armagnac om hem vervolgens in een oven te roosteren. De vogel wordt met been en al verorberd onder een servet, om de smaak en geur volledig te kunnen opnemen. De vroegere Franse president Mitterrand was er gek op. De vangst is al jaren verboden, maar de vogels zijn wel op de zwarte markt te verkrijgen. Een bereide ortolaan kost zo’n 300 euro. Tegenwoordig wordt het vangen en eten van de vogel oogluikend toegestaan. Naar schatting worden elk jaar dertigduizend vogels gevangen. In 2016 riep Europa Frankrijk nogmaals op met het stoppen van het door de overheid oogluikend toestaan van deze illegale vogelvangst. Door de Franse houding verliezen de inspanningen van andere landen voor het behoud van de ortolaan gedeeltelijk hun nut.
René Ducastel
ECOLOGISCHE WERKGROEP weer actief! Eind 2017 zetten Paul Wouters en Marianne Horemans hun activiteiten als trekkers van de ecologische werkgroep stop na 8 jaar toegewijde organisatie. Alle toenmalige deelnemers aan deze inventarisaties vonden dit jammer. Vandaar dat ik in 2019 besloot om de werkgroep nieuw leven in te blazen. Vorig jaar werden reeds 2 inventarisaties met succes uitgevoerd. Dit jaar gaan we een stapje verder. Na overleg met onze conservators van de reservaten zijn er 5 excursies gepland. De data ervan vind je terug in de activiteitenkalender van Meander. De bedoeling van de werkgroep is om alle planten en dieren te inventariseren op bepaalde percelen. We zijn steeds met een enthousiaste groep, waaronder specialisten die alles correct op naam weten te brengen. De waarnemingen worden opgeladen in Waarnemingen.be en worden aangevuld met foto’s. Nadien wordt een verslag gemaakt. Deze werkwijze ondersteunt de conservators in de monitoring van fauna en flora van hun reservaat, zowel voor het vastleggen van een beginsituatie na aankoop of ingrijpende natuurontwikkeling als voor evaluatie van het effect van het natuurbeheer over een langere tijdsperiode.
Hilde Viane
Regio Grote Netewoud out > Turnh
Grote Netewoud Site Watermolen, poort tot het Grote Netewoud N136
MOL
DEN TIP
SELGUIS
BALEN N110
BELS BROEK EN HEIDE
ev
Gr ote Net e
DE VENNEN
erl o
BEL
HULSEN GRIESBROEK
MALESBROEK
SCHEPS
STRAALMOLEN
OLMEN
DE VLOYEN
24
N174
E313
Albe rtkan a
N110
al
Lumm
admechele
N126
ntw erpe n
N18
N745
Le op ol ds bu
rg >
Kanaal Dessel-Kwa
MEERHOUT
n
WILDERS
WINKELOMHEIDE
DE MOST
na ar B
GEEL
<A
KEIHEUVEL
Kan aa l
N19
e
MOLSE NETE
N18
N103
N118
Molse Ne t
en >
april - juni 2020
| 27
MOORDEN IN EEN BERM IN BALEN UIT
MOEDERLIEFDE Bijenwolf Kop © Gilbert Loos
In een berm in Balen wordt de zoveelste moord gepleegd. Vele passanten, vooral fietsers waren op 25 augustus 2019 getuige van dit spektakel. In de berm, naast een drukke straat waar dit drama plaatsvond speelt dit verhaal zich af met in de hoofdrol een moeder die over lijken gaat. Auto’s parkeren op de berm, maar de genadeloze bijenwolf trekt er zich niets van aan.
D
e bijenwolf is een zuster uit de graafwespenfamilie waarvan er in ons land 180 soorten leven. De firma ‘List & Bedrog’ binnen het insectenrijk, die ten behoeve van het nageslacht onder andere wantsen, kakkerlakken, snuittorren, bladluizen, cicaden, kevers, rupsen en grasmotten letterlijk de doodstuipen op het lijf jaagt. Philantus triangulum, de bijenwolf, heeft het gezien op de honingbij. Deze graafwespensoort (mannetje: 8-10 mm; vrouwtje 13-17 mm) heeft een opvallend grote kop met aan de voorkant een geel kopschild dat op een kroontje lijkt. Het vrouwtje heeft een kroontje met 2 punten en het mannetje een kroontje met 3 punten. Het achterlijf heeft een uitgebreide gele tekening en lijkt door de mimicry wat op een limonadewesp.
28 | Meander 2
Een wolf in een wespenvacht. Ze nestelen solitair maar wel in kolonieverband met hun soortgenoten. De vrouwtjes graven hier hun nestholletje tussen de stenen waartussen zich mul zand bevindt en dat voor een groot deel van de dag door de zon wordt beschenen. Mannetjes doen aan dit graafwerk liever niet mee en laten de vrouwtjes rustig hun werk doen. Hier in de berm bevind zich de beste plek voor de misdaad. In de voortuintjes staan namelijk vele bloemen en struiken met nectar die massaal door de honingbijen van plaatselijke imkers worden bezocht.
De strik wordt gezet Hier graaft ma bijenwolf op ingenieuze wijze haar nest. Eerst de hoofdingang, die 20 cm tot een meter lang kan zijn. Achterin maakt zij vijf tot tien zijkamertjes,
broedcellen van ongeveer zo groot als een duivenei. De ingang van het nest is gemakkelijk te herkennen. Wil je het bekijken, dan moet je meestal eerst door de knieën. Kleine hoopjes uitgegraven zand worden door de bijenwolf voor de nestopening achtergelaten. Bijenwolven weten de plaats waar ze hun nest hebben gegraven exact terug te vinden door bakens en opvallende kenmerken in de buurt van het nest. Verplaatst men deze wordt het moeilijk voor hen om hun nest terug te vinden. Voordat ze op jacht gaan, vliegen ze dus eventjes boven hun nest rond en prenten zich de omgeving goed in.
De val klapt dicht Daar vliegt een niets vermoedende honingbij op ossentong. De voortuinen langs de straatkant staan vol met deze planten die veel honing en nectar produceren. De bijenwolf is in staat met haar gevoelige reukzintuigen een bij van andere insecten te onderscheiden. De honingbij likt de nectar uit de bloem en ineens is er de bijenwolf met een bliksemsnelle aanval. Ze stort zich op de bij en met haar poten grijpt ze de bij vast.
Die valt onmiddellijk aan en probeert de bijenwolf te steken en gaat met haar uitgestoken gifangel in de verdediging. Doordat het chitinepantser van de bijenwolf hard en glad is glijdt de angel van de honingbij keer op keer weg. Helaas heeft de honingbij wel een zacht lijf en wordt haar een verlammende steek toegediend. De bijenwolf grijpt de prooi vast en drukt haar achterlijf met de honingmaag plat tegen haar achterlijf. Daardoor moet de honingbij braken en loopt de nectar van haar tong die de bijenwolf gretig consumeert. Extra energie voor de zware karwei dat nu volgt.
Horror in de nestholte Met de verdoofde bij onder zich begint de bij aan de terugtocht. Als het nest in zicht komt draait zij er enkele rondjes al pendelend boven om er zeker van te zijn dat zij zich niet vergist. De nestopening is niet afgesloten en staat nog open en de honingbij wordt vakkundig naar binnen gewerkt. Eerst wordt het willoze slachtoffer in de juiste positie gelegd. Ma bijenwolf sleept zo gemiddeld drie tot zes prooidieren het nest in. Pa bijenwolf die soms ook een handje helpt laat het bij twee tot drie honingbijen. Maar de meeste mannetjes snoepen hun hele leven lang heel braaf van de bloemen en laten die lieve en werkzame honingbijen met rust. De provisie voor het nageslacht wordt in de broedcellen van de zijingangen gestopt en op het lijf van de laatst binnengekomen bij wordt een eitje gelegd. In elke broedcel worden voor een mannelijke nakomeling 2-3, voor een vrouwtje 3-6 prooidieren gevangen. Het aantal te consumeren honingbijen bepaalt dus het geslacht. Per dag kan de bijenwolf ongeveer 10 bijen verschalken. Na drie dagen komt de larve reeds uit het eitje gekropen en kan zich meteen vol eten. Omdat de honingbijen niet zijn gedood maar zijn verlamd, zijn deze nog vers en worden levend opgegeten. De minst vitale delen van de bij worden hierbij eerst geconsumeerd. Deze maaltijd duurt maar ongeveer één week. Is dat gebeurd, spint de jonge bijenwolf een flesvormige cocon en wacht daarin de zomer van volgend jaar af om pas dan te verpoppen, waarmee de cyclus rond
Bijenwolf © Gilbert Loos
is. Het bijenwolfvrouwtje leeft ongeveer één maand en kan in die tijd zo’n 5 tot 8 broednesten verwerken voor haar nageslacht. Normaal vormt de soort echter geen bedreiging voor de honingbijvolken omdat zij maar geringe aantallen bijen vangt. De bijenwolf is trouwens
ook geen algemene wespensoort. De aantallen wisselen nogal van jaar tot jaar en deze zijn blijkbaar het hoogst na een jaar met een warme zomer zoals vorig jaar het geval was. Uw potje honing is dus nog niet meteen in gevaar!
Gilbert Loos
Bijenwolf met prooi © Gilbert Loos
april - juni 2020
| 29
SCARA
Driehoornmestkever mannetje © Frans Emmerechts
De groep van de kevers bevat wereldwijd een 7000-tal soorten die scarabeeën of mestkevers worden genoemd. Scarabeeën hebben de uitwerpselen van planteneters als leefgebied: ze eten ze en gebruiken ze voor hun voortplanting. Hun voelsprieten hebben gevoelige reukreceptoren waarmee ze mest kunnen lokaliseren. De voorste twee van hun zes poten zijn dikwijls speciaal aangepast om de mest te verzamelen en tot een balletje te rollen. Verschillende voortplantingsmethoden Iedere soort houdt er zijn eigen mestvoorkeur op na en heeft zijn eigen manier om mest te verwerken. Wat de voortplanting betreft kunnen drie groepen worden onderscheiden:
Bewoners Bewoners’ zijn vaak kleine soorten die hun volledige voortplantingscyclus volbrengen in een mesthoop. Naargelang de soort worden er kleine holtes in of juist onder een mesthoop gemaakt waarin de eitjes afgezet worden. Doordat een mesthoop relatief snel degradeert, zijn ze genoodzaakt om de ontwikkelingsfase van larve naar pop relatief snel te doorlopen. Deze soorten zijn typisch
30 | Meander 2
voor noordelijke, iets koelere streken. Een typische vertegenwoordiger in België en Nederland is het geslacht Aphodius.
Tunnel gravers Bij ‘tunnel gravende’ mestkeversoorten maakt een paartje een nest in de grond. Eerst ontstaat een verticale gang die variabel in lengte is (gaande van tientallen centimeters tot meters diep). Vervolgens worden er zijgangen gemaakt waarvan de geometrie sterk soort-afhankelijk is. Deze zijgangen worden volgepropt met mest en alleen aan het einde is ruimte opengelaten voor een eitje. Ten slotte worden alle gangen met aarde afgesloten. De larven hebben voldoende voedsel tot hun beschikking en vaak zijn er meerdere jaren nodig om de
ontwikkeling te voltooien. Een typische tunnel gravende soort in België en om precies te zijn in Meanderland is de driehoornmestkever of drietand. Zijn 12 tot 20 millimeter lange lichaam is zwart, bijna rond en bol. Het halsschild is glad en de dekschilden zijn sterk in de lengte gegroefd. De onderzijde is fijn behaard. De kever is te herkennen aan de drie uit-stekende hoorns of tanden, twee aan weerszijden van het halsschild en een in het midden, die wat kleiner blijft. Bij de vrouwtjes zijn alleen sporen van de tanden te zien. De soort komt voor in zandige heidestreken en op open plekken in dennenbossen. Daar leeft hij van koeien- schapen- of konijnenmest. Een driehoornmestkever plant zich maar éénmaal in zijn leven voort. Na het voltooien van het nest leeft hij niet lang meer. Zijn vijanden zijn vogels en vleermuizen.
Rollers ‘Rollers’ maken mestballetjes door porties mest achterwaarts op te rollen. Eens het balletje ver genoeg van de mesthoop verwijderd is, wordt het ondiep begraven en voorzien van een ei. Zo dient het
ABEEËN De oude Egyptenaren zagen een verband tussen de bol die de mestkever voor zich uit duwt en de baan van de zon langs de hemel
Driehoornmestkever vrouwtje © Frans Emmerechts
mestballetje als nestkamer voor de larve. Rollende soorten komen in België en Nederland niet voor. In Afrika zijn ze algemeen. De heilige scarabee van de oude Egyptenaren hoorde tot de rollers.
Symbool voor god en hiëroglief De oude Egyptenaren zagen een verband tussen de bol die de mestkever voor zich uit duwt en de baan van de zon langs de hemel, ze vergeleken de jonge kevers die uit de bol kruipen met de stralen van de ochtendzon. Hun scarabee (Ateuchus sacer) symboliseerde de god Khepri (de opkomende zon), die als het ware elke dag een nieuwe zon schiep. Verondersteld werd dat de kever spontaan uit mest ontstond: ‘hij die (zoals Khepri) uit de aarde voortkwam’. De scarabee was ook een van de hiërogliefen die de oude Egyptenaren gebruikten om hun gesproken taal te noteren. Hij wordt vertaald met de werkwoorden ‘worden’, ‘ontstaan’ en ‘transformeren’.
‘Roller’ maakt mestballetje uit mest in Muleba (Tanzania)© Frans Emmerechts
Frans Emmerechts ‘Roller’ verwijdert het mestballetje van de mest in Muleba (Tanzania)© Frans Emmerechts
april - juni 2020
| 31
MUZIEK IN DE (V)LU
Ik heb een voorstel. De volgende keer dat u een natuurgebied in Meanderland bezoekt, slaat u er de songcatalogus van Pink Floyd en King Crimson op na. Als introductie op allerlei vogels en vogelgeluiden, ook van soorten die je kan horen en zien in de buurt. Tegenwoordig kan je elk van hun nummers beluisteren op YouTube en andere sites, dus: ga ervoor. Hear the lark Een van de meest gekende – alhoewel wellicht toch maar voor de kenners – duidelijkste en langste fragmenten betreft het gezang van een veldleeuwerik, en is terug te vinden op het album Ummagumma in het nummer Grantchester Meadows. Co-groepsstichter Roger Waters, tevens gitarist van de groep, begeleidt zichzelf bijna 7,5 minuten lang op acoustische guitaar. De tekst beschrijft en ademt een landelijke sfeer die begeleid en versterkt wordt door natuurgeluiden op de achtergrond. Over de volledige lengte van de song hoor je een veldleeuwerik (Alauda arvensis), die ook aangekondigd wordt in de tekst: Hear the lark and harken to the barking of the dog fox. Harken, een woord voor luisteren, geeft tezamen met barking het ritme van het nummer weer. Schoon, en tevens een bewijs dat die mannen van Pink Floyd symfonisch geschoold waren. De tekst heeft het ook nog over het fladderend geluid van een ijsvogel, maar dat lawaai hoor je niet. Wel het geluid van een gans die iets na halverwege het nummer toeterend opvliegt. De biodiversiteit wordt vervolledigd wanneer er op het einde
32 | Meander 2
van het nummer nog wat vliegen voorbijgezoemd komen.
Boomleeuwerik Nu is de kans dat je tegenwoordig leeuweriken tegenkomt of hoort in de buurt niet echt groot. De veldleeuwerik houdt van open velden en broedt in open landschappen, zoals heide en duinen. Veldleeuweriken broeden ook vaak in graslanden en open akkerbouwgebieden. Buiten de broedtijd komen zij vooral voor op stoppelvelden. De kenners zouden echter, met de nodige aandacht en geluk, wel eens een boomleeuwerik kunnen spotten en horen, want die komt op regelmatige basis voor in de Kempen. De kans om een kuifleeuwerik te zien is daarentegen heel klein, al was het maar omdat er maar heel weinig overblijven in onze streken
Lark’s tongues Is hiermee jullie smaak voor het vogelspotten gescherpt heeft, en de zin in het luisteren naar muzieknummers die de geluiden die die vogels maken gebruiken, of er naar verwijzen? Over smaak gesproken, misschien nam King Crimson
dit smaakgegeven ooit iets te letterlijk. Een van hun albums, Larks’ tongues in aspic getiteld, heeft twee nummers met deze naam (deel 1 en deel 2). Dit zijn jazzy songs, klinken vrij experimenteel en tijdloos-progressief. Indien je er nu naar luistert, zal het wellicht amper opvallen dat de orginele opnames uit 1973 dateren. Nu zal je als vogelliefhebber natuurlijk niet graag horen dat de tongetjes van de leeuwerik ooit zouden gebruikt geweest zijn in allerlei gerechten. Het goede nieuws is echter dat dit gebruik blijkbaar een dichterlijke vrijheid en dus verzinsel betreft. Auteur Colin Spencer voerde het immers af in zijn boek British food over de britse culinaire geschiedenis en cultuurgoed. Hij noemt het een joke recipe, een nonsens-gerecht dus, met de woorden: There were even joke recipes: finally prepare a tasty little dish of stickleback stomach and flies’ feet and larks’ tongues, titmouse legs and frogs throats. De bron hiervoor was een stukje geschreven door Melitta Adamson met als titel The Games Cooks Play: Non-Sense Recipes and Practical Jokes in Medieval Literature, dat gepubliceerd werd in Food in the Middle Ages: A Book of Essays. Eind goed, al goed dus en dit gerecht zou dus zeker geen verklaring mogen zijn waarom het leeuwerikenaantal de laatste decennia angstwekkend gedaald is.
Patrick Van Damme
UCHT
Inzoemend op de Rammelaars
SAMENWERKEN MET SCHOLEN Elk jaar komen verschillende scholen uit de buurt een dag wandelen, water- of gronddiertjes bestuderen en helpen met beheren in De Rammelaars of Veldhovenheide.
Bronnen: Adamson, M.W. (1995) Food in the Middle Ages: A book of essays. New York: Garland Pub. Spencer, C. (2003) British Food: An Extraordinary Thousand Years of History. Columbia University Press. Foto’s: Veldleeuwerikken (Alauda arvensis), vlnr vbno, allen ©CC, Hedera.baltica ©CC, Marton Berntsen ©CC, Arnstein Rønning ©CC, Neil Smith © Leo Janssen (zie https:// waarnemingen.be/species/192/)
Dit wordt vakkundig begeleid door Michael Huygen van Educatief Natuurbeheer Limburg en natuurpunter Hugo Van Winkel. Zo verwelkomen wij elk jaar leerlingen van het eerste middelbaar van het Technisch Instituut St-Paulus in Mol, en leerlingen van de basischolen Klimop in Kwaadmechelen en De Zevensprong in Oostham. Het is altijd een plezier om zo’n enthousiaste en energieke bende te begeleiden en het helpt ons enorm om bepaalde beheerwerken te kunnen uitvoeren. De voorbije jaren hielpen leerlingen bij het snoeien van houtkanten, het verwijderen van Amerikaanse vogelkers, het afvoeren van maaisel en gemaaid riet, het herstellen van paden en het verzamelen van zwerfvuil.
Veerle Van den Eynden
Vrijdag 1 Mei in De Rammelaars
Dauwtrappen, Bloemetjes en Bijtjes + ontbijt Naar jaarlijkse traditie wordt er op 1 mei in De Rammelaars gewandeld met gids vanaf het krieken van de dag met aansluitend een voortreffelijk ontbijt met spek en eieren à € 10 Vroege vogels vertrekken om 6u ochtends voor een Vogelzang-dauwtrip. De vogels zingen en wij proberen dan zoveel mogelijk
soorten te onderscheiden. Voor de iets minder vroege vogels start om 10u de Vlinderen bloemenwandeling mét natuurgids. Afspraak om 6u / 10u , ontbijt vanaf 7u30 aan het Natuur.huis bij De Rammelaars in Ham. Inschrijven bij Frans.Hoes2@telenet. be tel: 0472 577515. Betaling kan ter plaatse. Graag van te voren inschrijven in verband met de inkopen. Natuur.café de hele dag open tot 18 uur.
t t e i N
! n e s s e mi
april - juni 2020
| 33
1967 2017 YEARS OF INNOVATIVE REPAIRING
Better than the original
NATUUR.CAFÉ DE RAMMELAARS open vanaf zondag 5 april
Natuur.huis De Rammelaars in Ham opent elke zon- en feestdag van 13u tot 18 u zijn deuren. Je kan er terecht voor een flinke wandeling, een frisse pint bio-bier op ons schitterende terras aan de vijver en een gezellig babbeltje. De vrijwilligers ontvangen je met open armen en geven graag advies als je een korte of langere wandeling wil maken in het mooie kleinschalige landschap met bloemrijke hooilanden en broekbossen in een prachtige Kempische beekvallei. In het Natuur.huis verkopen we kaarten, Natuurpunt-artikelen, boeken, diverse producten. Voor de kinderen is er een leuke speelhoek met interessante (natuur)boekjes en verrassingen. Groepen en scholen zijn erg welkom in ons natuurgebied. We stellen graag een aangepast programma op maat voor. Het Natuur.huis is ook beschikbaar voor cursussen en kleine feestjes. Voor de tarieven en alle info kan je terecht bij: frans.hoes2@telenet.be, tel: 0472-57 75 15.
REPARATIES van baden en douches, ramen en deuren, wastafels, vensterbanken, dorpels en aanrechtbladen, vloeren wandtegels. RENOVATIES van Bad-in-bad systeem, Badwissel systeem, Douche-in-douche systeem, Douchewissel systeem. ANTISLIP Safety floor, Antislip in sanitair, Antislip matten, Antislip coatings. Respo Repair Belux - Schans 1 B - B-2480 Dessel T: 014 - 960613 - E: info@resporepair.be
www.resporepair.be
Het Natuur.huis is bereikbaar vanaf de N141. Volg tussen de 2 bruggen over de kanalen de bruine bordjes “De Rammelaars”. Na 2km noordwaarts langs het kanaal naar Dessel bereik je het houten Natuur.huis. De onverharde weg vanaf de noordzijde langs het kanaal naar Dessel is ten stelligste te vermijden. Diverse auto’s werden al weggetakeld!
OPEN:
Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.
34 | Meander 2
Zaterda g
in Bels Broek en Heide
De Kempense Beertrail is een wandel- en loopevent waar je door de Belse Bossen een unieke Trail ervaart. Het parcours is 90% onverhard en brengt je langs verschillende brouwerijen die een pop-up café in het bos hebben. Per locatie kan je hun bier proeven en feedback geven via invulformulieren. Na de Trail kom je bij de finish aan de watermolen te Meerhout en krijg je een welverdiende beloning. Je mag één van de bieren kiezen en deze kan je rustig op het gezellig terras in het groen nuttigen. Het bier dat het meeste gekozen wordt, is het beste bier van de Kempen.
Na de inspanning volgt de ontspanning, want op het terras aan het Bezoekerscentrum Grote Netewoud kan je genieten van (h)eerlijke duurzame snacks en drank.
PRAKTISCH Tickets kan je online bestellen via de link: www.kempensebeertrail.be/praktische-info Prijs: € 20 (Leden Wandelsport Vlaanderen vzw: € 18) Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout Start om 13 u, einde is voorzien om 21 u. Info: www.kempensebeertrail.be, info@kempensebeertrail.be of 0494/90 36 50
Dag van de Vismigratie KIDS
ACTIVIT
EIT
6 tot 12
j
aan de vistrap op 16 mei In samenwerking met de WWF-Rangerclub en het INBO kunnen kinderen tussen 6 en 12 jaar op 16 mei op het terras aan de vistrap deelnemen aan de dag van de vismigratie. Zo zal er een demonstratie met visfuiken voorzien worden en dit in combinatie met biologisch wateronderzoek. Of ga op pad met onze natuurgidsen op zoek naar waterdiertjes aan de hand van zoekkaarten.
PRAKTISCH Toegang: gratis, inschrijven is niet nodig. Start om 14 u, einde is voorzien om 17 u. Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be, 014/21 34 50
36 | Meander 2
16 mei
Een organisatie van de Kempense BeerTrail i.s.m. Natuurpunt
Natuurbeleving