«Մենք մեր մասին» ամսագիր: "We about ourselves" magazine.

«ՄԵՆՔ ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ» ԱՄՍԱԳԻՐ ՄԵՆՔԻ ՈԳԻՆ www.menq.org

«ՄԵՆՔ ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ» ԱՄՍԱԳԻՐ ՄԵՆՔԻ ՈԳԻՆ 1/24 2014 “MENQ MER MASIN” MAGAZINE THE SPIRIT OF MENQ 1/24 2014

ԲԱՆԱԿԸ՝ ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱՍՅՈՒՆ THE ARMY - FOUNDATION OF THE STATE АРМИЯ - ОПОРА ГОСУДАРСТВА

124 ԷՋ

ՏԱՐԱԾՎՈՒՄ Է

ԱՆՎՃԱՐ

www.yeraguyn.am

1/24 2014

այս համարում

բանակ ի կազմավորում

ՀԱՅՈՑ ԲԱՆԱԿԻ ԿԱԶՄԱՎՈՐՈՒՄԸ

26

նա­խա­րա­րու­թյան կազ­մա­վո­րու­մ

ՀՀ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ԿԱԶՄԱՎՈՐՈւՄԸ

ազգային հերոսներ

­ ԱՅԱՍ­ՏԱ­ՆԻ Հ ԱԶ­ԳԱՅԻՆ ՀԵ­ՐՈՍ­ՆԵ­ՐԸ­

70

ԱԶԱՏԱԳՐԱԿԱՆ ՇԱՐԺՈՒՄ

ՕՏԱՐԻ ԱՉՔՈՎ

4

40

Ֆոտոպատմություն

կարծիքներ

1 (24) 2014

20

98

մ եր մասին

տվություն չի կրում։ «Մենք մեր մասին» ամսագրի հատուկ թողարկման տպագրական ծախսերը համաֆինանսավորվել են ՀՀ պաշտպանության նախարարության և ՀՀ սպորտի և երիտասարդության նախարարության կողմից: Տպագրվում է «Անտենոր» ՍՊԸ տպարանում։ 0010, ք. Երևան, Տպագրիչների 8/8 Հանձնվել է տպագրության` 17.01.2014թ. ամսագրում ընդգրկված է 124 էջ Տպաքանակը` 2.000 օրինակ Ամսագիրը տարածվում է անվճար Իրավաբանական հասցե` ք.Երևան, Երվանդ Քոչարի փ., 3 շ., բն. 95 Խմբագրության հասցե` ք.Երևան, Երվանդ Քոչարի փ., 3 շ., բն. 95 Կայք` www.menq.org էլ. փոստ` info@menq.org Գովազդի և համագործակցության համար զանգահարել` հեռ.`(+374 93) 999 390 Շապիկի ձևավորումը՝ Անի Մեսրոպյանի

Издатель: ООО “СПАЮ”

Հրատարակիչ`«ՍՊԱՅ» ՍՊԸ

Основатель и директор: Павел Саргсян, Ответственный за выпуск номера: Павел Саргсян,

Հիմ նադիր և տնօրեն` Պավել Սարգսյան, Համարի թողարկման պատասխանատու` Պավել Սարգսյան, Խմբագրական խորհուրդ՝ Անուշ Ամսեյան, Համո Սուքիասյան, Էդուարդ Ոսկանյան, Խմբագիր, ոճաբան` Էսթեր Խանիկյան , Դիզայներ՝ Անի Մեսրոպյան: Թղթակիցներ` Ի­րի­նա Բար­սե­ղ յան-Կրպեյան, Ար­փի­նե Ար­զու­մա­նյան, Ա­նա­հիտ Ծատուրյան, Ա­րու­սիկ Գրի­գ ո­րյան, Հաս­միկ Հա­կո­բյան, Վար­դ ու­հի Ե­րա­նո­սյան, Սյու­զան­նա Թու­ սինյան, Ա­նա­հիտ Կի­րա­կո­սյան, Ա­գա­պի Խա­մոյան, Մա­րի­նե Ստե­փա­նյան, Ան­նա Թա­վա­քա­լ յան, Հայ­կա­նո­ւշ Ա­լոյան, Մա­րի­ա Բագ­դ ոյան, Ա­նո­ւշ Ա­միր­բե­կ յան, Էռ­նա Ռևա­ զո­վա: Լուսանկարները` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ, ՀՀ ՊՆ Զի­նան­շա­նագ­րային բա­ժին, ՀՀ Նա­խա­գա­ հի աշ­խա­տա­կազ­մի հա­սա­րա­կայ­նու­թյան և տե­ղե­կատ­վու­թյան մի­ջոց­նե­րի հետ կա­պե­րի վար­չու­թյո­ւն, «­Հայ զին­վոր» պաշ­տո­նա­թե­ րթ, Հայաս­տա­նի ազ­գային ար­խիվ, ՀՀ ՊՆ Մայր Հայաս­տան զին­վո­րա­կան թան­գա­րան, ՀԲԸՄ ար­խիվ, PAN photo, Վազ­գեն Մա­նու­ կյա­նի անձնա­կան ար­խիվ, Գագիկ Գինոսյանի անձնա­կան ար­խիվ, «­Հայոց ա­ղավ­նի­ներ» ֆեյս­բու­քյան էջ, Հա­կոբ Բեր­բե­րյան, Մա­քս Սի­վաս­լ յան, Ար­տա­շես Մար­տի­րո­սյան, Ա­րեգ Վար­դա­նյան, Ա­րամ Կի­րա­կո­սյան, Դա­վ իթ Կա­րա­պե­տյան: Լրատվական գործունեություն իրականացնող` «ՍՊԱՅ» ՍՊԸ Տառատեսակը` «Փարաթայփ» ընկերության Գրանցված է ՀՀ իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրի կենտրոնական մարմնի կողմից 04.09.2009թ. Վկայականի համար` 03 Ա 088271, գրանցման համար` 222.160.01209: «Մենք մեր մասին» ամսագրում տպագրված նյութերի օգտագործումն առանց տնօրինության գրավոր թույլտվության և ամսագրին հղման` արգելվում է։ Ամսագիրը չի պատվիրում նյութեր. դրանք ներկայացվում են թղթակիցների նախաձեռնությամբ։ Տպագրված նյութերը հետ չեն վերադարձվում։ Գովազդային նյութերի բովանդակության համար խմբագրությունը պատասխանա1 (24) 2014 6

Редакторская коллегия: Ануш Амсеян, Амо Сукиасян, Эдуард Восканян, Редактор дизайна: Эстер Ханикян, Дизайнер: Ани Месропян. Корреспонденты: Ирина Барсегян-Крпеян, Арпине Арзуманян, Анаит Цатурян, Арусик Григорян, Асмик Акобян, Вардуи Ераносян, Сюзанна Тусинян, Анаит Киракосян, Агапи Хамоян, Марине Степанян, Анна Тавакалян, Айкануш Алоян, Мариа Багдоян, Ануш Амирбекян, Эрна Ревазова. Фотографии: Управление информации и по связям с общественностью МО РА, Отдел военной геральдики МО РА, Управление по связям с общественностью и средствами информации аппарата Президента Республики Армения, “Ай зинвор” официальная газета, Национальный архив Армении, Военный музей Мать-Армения МО РА, Архив AGBU, Частный архив Вазгена Манукяна, Частный архив Гагика Гиносяна, фейсбук-страница “Айоц агавнинер”, Акоб Берберян, Макс Сиваслян, Арташес Мартиросян, Арег Варданян, Арам Киракосян, Давит Карапетян. Исполнитель корреспонденции: ООО “СПАЮ” Шрифты компании “ПАРАТАЙП” Зарегистрировано 04.02.09г. центральным органом государственного регистра юридических лиц РА, Номер сертификата-03 Ա 088271, номер регистрации - 222.160.01209. Запрещается использовать материалы, опубликованные в журнале “Мы о нас” без письменного разрешения директора и без ссылки на журнал. Опубликованные материалы не возвращаются. За содержание рекламных материалов редакция не несет ответственности. Специальный выпуск журнала "Мы о нас" была совместно финансирована Министерством обороны и Министерством спорта и по делам молодежи РА . Отпечатано в типографии ''Антенор'' ООО 0010 РА, г. Ереван, Тпагричнери 8/8

Сдано в печать 17.01.2014г. Тираж: 2.000 экземпляров Распространяется бесплатно. Юридический адрес: г. Ереван, ул. Ерванда Кочара, дом 3, кв. 95. Адрес редакции: г. Ереван, ул. Ерванда Кочара, дом 3, кв. 95. Сайт: www.menq.org, эл. почта: info@menq.org Для рекламы и сотрудничества звонить по номеру (+374 93) 999 390.

Publisher։ “SPAY” LLC Founder and Director։ Pavel Sargsyan, Responsible for the issue։ Pavel Sargsyan.

Editorial Council: Anush Amseyan, Hamo Suqiasyan, Editor, Stylist: Ester Khanikyan, Designer: Ani Mesropyan.

Correspondents: Irina Krpeyab-Barsheghyan, Arpine Arzumanyan, Anahit Tsaturyan, Arusik Grigoryan, Hasmik Hakobyan, Varduhi Yeranosyan, Syuzanna Tusinyan, Anahit Kirakosyan, Agapi Khamoyan, Marine Stepanyan, Anna Tavaqalyan, Haykanush Aloyan, Maria Bagdoyan, Anush Amirbekyan, Erna Revazova.

Photo: Department of Information and Public Affairs of the Ministry of Defence of the Republic of Armenia, Heraldry Branch of the Ministry of Defence of RA, Department of Public Relations and Mass Media of the Staff of the President of RA, official newspaper “Hay zinvor”, National Archives of Armenia, The military Museum “Mother Armenia” of the MD of RA, AGBU archive, PAN photo, Vazgen Manukyan's private archive, Gagik Ginosyan's private archive, “Hayoc aghavniner” facebook page, Hakob Berberyan, Max Sivaslyan, Artashes Martirosyan, Areg Vardanyan, Aram Kirakosyan, Davit Karapetyan.

Fonts by “ParaType” Functioning as a mass medium։ “SPAY” LLC Registered by the central body of the RA Legal Persons State Register on 04.02.09 License 03 Ա 088271 registration No 222.160.01209 No publication of ''Menq Mer Masin'' Magazine may be used in any way without prior written permission of the management and without referral to the Magazine.

Published materials are not returned. The editorial office bears no responsibility for the advertised materials.

The special issue of “Menq Mer Masin” (We about Ourselves) Magazine expenses were cofunded by Ministry of Defense and Ministry of Sport and Youth Affairs RA. Printed by ''Antenor'' LLC Printing house.

0010 RA, Yerevan, Tpagrichneri 8/8 Handed for printing 17.01.2014, the magazine involves 124 pages Circulation։ 2.000 copies; it's free Legal address։ 3 Yervand Kochar st. apt. 95, Yerevan Editorial Office address։ 3 Yervand Kochar st. apt. 95, Yerevan Site։ www.menq.org, e-mail։ info@menq.org Call for adverts and cooperation Tel։ (+374 93) 999 390

լուսանկարը` Արտաշես Մարտիրոսյանի

ըն­թ եր­ց ո­ղ ին

­Բո­լո­րս մեր պե­տու­թյան զին­վո­րն ենք ­Պատ­մու­թյու­նը ոչ մի­շտ է բա­րե­հաճ ե­ղել մեր նկատ­մա­մբ, բայց և այն­պես դա­րե­րի բո­վով ան­ցած հայ ժո­ղո­վո­ւր­դը ոչ մի­այն հաղ­թա­հա­րել է ա­ռաջ քաշ­ված փոր­ձու­թյո­ւն­նե­րը, այլև ճա­նա­չել տվել իր ապ­րե­լու ի­րա­վո­ւն­քը: Անժխ­տե­լ ի ճշ­մար­տու­թյո­ւն է այն, որ ի­րա­վո­ւնքդ պա­շտ­պա­նե­լու հա­մար նախ և ա­ռաջ պե­տք է ճա­նա­չել տաս այն, իսկ դրա կար­ևո­րա­գ ույն նա­խա­պայ­մա­նը ժա­մա­նա­կի մար­տահ­րա­վեր­նե­րին պա­տաս­խա­նե­լու ու­նա­կու­թյո­ւնն է: Բա­նա­կը պե­տու­թյան հիմ­նա­սյո­ւնն է, նրա ան­կա­խու­թյան առ­հա­վատ­չյան: Մե­զա­նից յու­րա­քան­չյու­րը պե­տք է այն գի­տակ­ ցո­ւմն ու­նե­նա, որ ինքն է այս երկ­րի ոչ մի­այն տե­րը, այլև պա­շտ­պա­նը: Բա­նա­կո­ւմ տե­ղ ի ու­նե­ցող դրա­կան կամ բա­ցա­սա­կան եր­ևույթ­նե­րի հետ­ևան­քը, պատ­ճա­ռը, ար­դ յո­ւն­քը մե­նք ենք, մեր գի­տակ­ցու­թյու­նը և դաս­տի­ա­րա­կու­թյո­ւնը: ­ եծ պա­տաս­խա­նատ­վու­թյան զգա­ցո­ւմ ու­նեմ բո­լոր այն մա­րդ­կա­նց նկատ­մա­մբ, ով­քեր ի­րե­նց նե­րդ­րո­ւմն են ու­նե­ցել մեր Մ հաղ­թա­նա­կած բա­նա­կո­ւմ, ով­քեր ի­րե­նց կյա­նք են տվել և հե­ռա­ցել` մեզ թող­նե­լով ա­զատ, ան­կախ և հպա­րտ եր­կիր: Նրա­նց շնոր­հիվ է, որ այ­սօր մե­նք աշ­խար­հին ու­նե­նք ներ­կայաց­նե­լու ա­զատ, ան­կախ պե­տու­թյո­ւն, որն ու­նի իր ու­րույն ձե­ռա­գի­րը պատ­մու­թյան կե­րտ­ման գոր­ծո­ւմ: Նրա­նք մեզ ա­վան­դել են մի ար­ժե­հա­մա­կա­րգ, ո­րը պե­տք է պահ­պա­նել և հա­ղոր­դել սե­ րունդ­նե­րին. ա­հա սրա­նով է, որ մե­նք ո­րոշ չա­փով կա­րող ենք փոխ­հա­տու­ցել նրա­նց ան­ձն­վ ի­րու­թյան փո­խա­րեն:

­Խա­ղա­ղու­թյո­ւն մեզ, մեր հաղ­թա­նա­կած բա­նակ: «Մենք» ազգային արժեքների պահպանման հիմնադրամի հիմնադիր և գլխավոր տնօրեն «Մենք մեր մա­սին» ամ­սագ­րի հիմ­նա­դիր և տնօ­րեն Պա­վել Սարգս­յան

1 (24) 2014 7

լուսանկարը` Արտաշես Մարտիրոսյանի

պաշտոնական խոսք

1 (24) 2014

8

official statement

Սեյրան Օհանյան ՀՀ պաշտպանության նախարար

Seyran Ohanyan RA Minister of Defence

Ինչ­պի­սի՞ խն­դիր­նե­րի հետ է առնչ­վո­ւմ շար­քային զին­վո­րն այ­սօր հայ­կա­կան բա­նա­կո­ւմ:

“What problems does a soldier face in the Armenian Army?”

-­ Զին­ծա­ռայող­նե­րի դաս­տի­ա­րա­կու­թյան հիմ­քո­ւմ հրա­մա­ նա­տար-են­թա­կա հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­նե­րն են, մի­մյա­նց հաս­ կա­նա­լը, մի­մյա­նց սի­րե­լը, հար­գե­լը, մի­մյա­նց հա­րա­զա­տա­ բար ըն­դ ու­նե­լը: Պար­տա­դիր զին­վո­րա­կան ծա­ռայու­թյան մեջ զին­ծա­ռայո­ղ ը բախ­վո­ւմ է մի շա­րք խն­դիր­նե­րի, ո­րո­նք ան­ խու­սա­փե­լ ի են ծա­ռայու­թյան սկզ­բո­ւմ, այն է՝ ա­դապ­տա­ցի­ա, են­թա­րկ­վել հրա­մա­նա­տար­նե­րին, նե­րո­ղամ­տու­թյո­ւն, համ­բե­ րու­թյո­ւն, զին­վո­րա­կան ռե­ժիմ, ո­րը են­թադ­րո­ւմ է նաև կա­րգ ու կա­նոն: Ան­շո­ւշտ, ա­մ են ինչ շատ ա­վե­լ ի դյու­րին կս­տաց­վ ի, ե­թե այս շր­ջա­նո­ւմ զին­վոր­նե­րն օ­ժան­դա­կու­թյան ձե­ռք մեկ­ նեն ի­րա­րու, ե­թե նպաս­տեն ի­րե­նց ծա­ռայա­կից­նե­րի գի­տակ­ ցա­կան վե­րա­բեր­մո­ւն­քի ձևա­վոր­մա­նը: Չէ՞ որ նրա­նց ըն­կե­ րա­կան խո­սքն ա­վե­լ ի շո­ւտ կներ­գ որ­ծի: Հրա­մա­նա­տար­նե­րի հա­մար, ան­շո­ւշտ, հե­շտ չէ մի­ան­գա­մից ճա­նա­չել բո­լո­րին և հաս­կա­նալ վերջիններիս ներ­քին հո­գե­վ ի­ճա­կը, բայց փոր­ձը վկայո­ւմ է, որ ճի­շտ աշ­խա­տան­քի դեպ­քո­ւմ ստաց­վո­ւմ է: Պար­ զա­պես հար­կա­վոր է մշ­տա­պես լի­նել ան­ձնա­կազ­մի կող­քին, ա­նը­նդ­հատ զրու­ցել, բա­ցատ­րել, դաս­տի­ար ­ ա­կել: Գրե­թե յու­ րա­քան­չյո­ւր հրա­մա­նա­տար գի­տի իր են­թա­կա ան­ձնա­կազ­մի ան­դամ­նե­րին, ճա­նա­չո­ւմ է նրա­նց թույլ և ու­ժեղ կող­մ ե­րը, օգ­ տա­գ որ­ծո­ւմ նրա­նց ա­ռա­վե­լու­թյո­ւն­նե­րը և զգու­շա­նո­ւմ թե­րու­ թյո­ւն­նե­րից:­ Ե­թե հրա­մա­նա­տա­րը լավ է նա­խա­պատ­րաս­տել իր են­թա­կա­ նե­րին, ու­րե­մ ն, ան­կաս­կած, ցա­ծր է լի­նե­լու հա­կա­ռա­կոր­դի ար­կե­րից, կրա­կից կամ հան­կար­ծա­կի գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րից պա­տա­հա­կան կո­րո­ւստ­նե­րի հա­վա­նա­կա­նու­թյու­նը:

“Commander-subject relations, mutual understanding, love, respect, and friendly approach lie at the basis of servicemen's training. During mandatory military service a soldier faces a number of problems that are unavoidable at the beginning of the service, like adaptation, obeying the commanders, indulgence, patience, military regime including rule and order. Certainly, everything will be easier if soldiers give hand to each other, if they promote creation of conscious attitude of their fellow servicemen. Their friendly word will have a faster effect, won't it? Undoubtedly it is not easy for commanders to recognize everybody immediately and understand everybody's mental state. But experience has proved that in case of correct work this can be achieved. Simply it is necessary to be constantly by the side of the staff, continuously talk, explain and train. Almost every commander knows members of their staff, is aware of their weaknesses and strengths, employs their advantages and refrains from their disadvantages.

If a commander has prepared his staff well, then, undoubtedly, the possibility of casualties from the enemy's mines, fire or sudden actions will minimize.”

“What work is done to prevent emergencies and their further consequences?”

“During the long years of military service I have been thinking a lot about prevention of emergencies and about discipline. I 1 (24) 2014 9

պաշտոնական խոսք

- Եր­կար տա­րի­նե­րի զին­վո­րա­կան ծա­ռայու­թյան ըն­թաց­քում շատ եմ մտա­ծել զին­ված ու­ժե­րո­ւմ ար­տա­կա­րգ դեպ­քե­րի կան­խար­գել­ման և կար­գա­պա­հու­թյան մա­սին: Եզ­րա­կա­ցու­ թյո­ւնս այն է, որ կար­գա­պա­հու­թյան ուղ­ղու­թյա­մբ գե­րա­զա­նց ար­դ յո­ւն­քի մի­այ­նակ հաս­նել չե­նք կա­րող: Ար­տա­կա­րգ պա­ տա­հար­նե­րի պատ­ճառ­ներ են հիմ­նա­կա­նո­ւմ ան­վտան­գ ու­ թյան կա­նոն­նե­րի խախ­տու­մը, զգո­նու­թյան թու­լա­ցու­մը և ոչ կա­նո­նադ­րա­կան մի­ջա­նձ­նային հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­նե­րը: Ա­ռա­ ջին եր­կու պատ­ճառ­նե­րի կան­խար­գել­մա­նն ուղղ­ված աշ­խա­ տա­նք­նե­րո­ւմ մեզ հա­ջող­վել է բա­րձր ար­դ յո­ւնք­ներ ստա­նալ և նմա­նա­տիպ պա­տա­հար­նե­րի հա­վա­նա­կա­նու­թյու­նը մո­տեց­ նել նվա­զա­գ ույ­նի: Իսկ ա­հա մի­ջա­նձ­նային ոչ կա­նո­նադ­րա­ կան հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­նե­րը հիմ­նա­կա­նո­ւմ բա­նակ «­ներ­խու­ ժած» փո­ղո­ցային ա­րա­տա­վոր բար­քե­րի ար­դ յո­ւնք են, ո­րո­նց դեմ, ի­հար­կե, նույն­պես պայ­քա­րո­ւմ ենք, տա­րեց­տա­րի բա­ րե­լա­վո­ւմ ցու­ցա­նիշ­նե­րը, բայց դեպ­քե­րն իս­պառ վե­րաց­նե­լու հա­մար մեզ պե­տք է օգ­նու­թյան գա հա­սա­րա­կու­թյու­նը, պե­տք է «կռ­վե­նք» մի քա­նի ճա­կատ­նե­րով: ­Մեր վե­րջ­նան­պա­տա­կը Ազ­գային բա­նա­կի լի­ա­կա­տար ձևա­ վո­րո­ւմն է, մեր բա­նա­կային մշա­կույ­թի լա­վա­գ ույն ա­վան­ դույթ­նե­րի վե­րա­կա­նգ­նու­մը, ո­րով­հե­տև պա­տիվ, պա­րտք, հայ­րե­նա­սի­րու­թյո­ւն հաս­կա­ցու­թյո­ւն­նե­րը մեր բա­նա­կային մշա­կույ­թի ան­քակ­տե­լ ի մա­սն են: Ստեղ­ծել Ազ­գային բա­նակ, ո­րը կլի­նի մեր ազ­գային գա­ղա­փար­նե­րի կրո­ղ ը, ո­րի հիմ­քո­ւմ կլի­նեն հայ ազ­գային ո­գին, դրան բնո­րոշ մա­րդ­կային հա­րա­ բե­րու­թյո­ւն­նե­րը, մի­ջա­նձ­նային ա­ռո­ղ ջ հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­նե­ րը, և այս ա­մ ե­նի ար­դ յո­ւն­քո­ւմ ան­խու­սա­փե­լ ի­ո­րեն կբա­րե­ լավ­վեն զին­ված ու­ժե­րո­ւմ կար­գա­պա­հու­թյան ցու­ցա­նիշ­նե­րը: Ի­՞նչ է են­թադ­րո­ւմ «­Բա­նա­կը մեր տո­ւնն է, մեր ամ­րո­ցը» խո­ րա­գի­րը: -­ Բա­նա­կը մեր տո­ւնն է, մեր ամ­րո­ցը, որ­տեղ բո­լո­րը պե­տք է ապ­րեն այդ ամ­րո­ցի հա­մար ընդ­հա­նո­ւր, բո­լո­րի հա­մար միև­ նույն օ­րե­նք­նե­րով: Իսկ մե­նք` հրա­մա­նա­տար­նե­րս, եր­բեք չենք ցա­նա­կա­նա կո­րց­նել ոչ մի են­թա­կայի, ինչ­պես ծնո­ղն իր զա­վա­կին, ո'չ մի պատ­ճա­ռով` ո'չ դա­տա­պար­տե­լու, ո'չ այլ: Մեր բե­րդ-ամ­րո­ցն ան­զոր է մի­այ­նակ դի­մագ­րա­վել ար­ տա­քին մար­տահ­րա­վեր­նե­րին, քա­նի որ «­հայ­րե­նի­քի պա­շտ­ պա­նը» մի­այ­նակ լի­նել չի կա­րող: Եվ հե­նց այս­տեղ է հար­ կա­վոր տո­ւն-դպ­րոց-բա­նակ-բո­ւհ-հա­սա­րա­կու­թյո­ւն հա­մա­ գոր­ծակ­ցու­թյան ա­մո­ւր բռո­ւնց­քը: Տա­նը, դպ­րո­ցո­ւմ, բու­հո­ւմ, բա­նա­կո­ւմ հայե­ցի դաս­տի­ա­րա­կու­թյան մի­ջո­ցով հնա­րա­վոր է վեր հա­նել ազ­գային բնա­վո­րու­թյան գծե­րը և փոր­ձել իշ­խող դարձ­նել դրա­նք մար­դ ու բնա­վո­րության մեջ: Հա­վա­տա­ցած եմ, որ բո­լոր խն­դիր­նե­րը կլո­ւծ­վեն, ե­թե մե­նք կա­րո­ղա­նա­նք նոր սե­րն­դի մեջ իս­կա­կան հային բնո­րոշ հան­դ ո­ւր­ժո­ղա­կա­ նու­թյո­ւն, զի­ջո­ղա­կա­նու­թյո­ւն, բա­րու­թյո­ւն քա­րո­զել հատ­կա­ պես հայ­րե­նակ­ցի` հայ մար­դ ու հան­դեպ և այս աշ­խա­տա­նք­ նե­րի հիմ­քո­ւմ դնել հայ­րե­նա­սի­րու­թյու­նը:­ Եվ այ­սօր­վա ե­րի­տա­սար­դը «­հայ­րե­նի­քի պա­շտ­պան» ա­սե­լ իս չպե­տք է պատ­կե­րաց­նի մի­այն զեն­քը ձեռ­քին պա­տե­րազ­մի դաշ­տո­ւմ մա­րտն­չող զին­վո­րին: Եվ կար­ևոր է, որ ըմբռ­նե­նք, որ հայ­րե­նի­քի պա­շտ­պան է յու­րա­քա­նչյոր մա­րդ, ով պար­զա­ պես իր երկ­րի նվի­րյալ քա­ղա­քա­ցին է, ով պար­զա­պես նվի­ րու­մով ու պա­տաս­խա­նատ­վու­թյա­մբ է կա­տա­րո­ւմ իր գոր­ծը: Իսկ զեն­քը մի­այն ինք­նա­ձի­գն ու տան­կը չեն, գի­տե­լ ի­քով ու հա­մա­պա­տաս­խան ու­նա­կու­թյո­ւն­նե­րով զին­ված­նե­րն ա­ռա­ վել զո­րեղ են ու ան­պար­տե­լ ի: 1 (24) 2014 10

have concluded that we can't achieve perfect results concerning discipline alone. Mainly breaches of security rules, weakening alertness and non-regulatory inter-personal relations become the reasons for emergency situations. As to the first two reasons, we have managed to achieve high results in preventing them and to minimize the possibility of such incidents. But nonregulatory inter-personal relations are mainly the effect of vicious street norms that have intruded into the army, and we, certainly fight against them, we improve the results every year.

However, to eliminate such incidents completely we need the society's assistance; we need to fight in several fronts.

Our final aim is ultimate formation of the National Army, restoration of the best traditions of our army culture because the notions of honor, patriotism comprise an integral part of our army culture. Our aim is to form a National Army that would be the bearer of our national ideas; that would be based on the Armenian national spirit, on its characteristic human relations, on healthy inter-personal relations and, in effect, the discipline in the armed forces will definitely improve.”

“What does the headline "Army is our home" suppose?”

“The army is our home, our castle where everybody must live by laws common for that castle, by laws the same for everybody.

As to us – commanders – we would never want to lose anybody of our staff, just like parents wouldn't for their children for any reason. Our fort-castle is unable to resist these outer challenges alone as a Motherland defender cannot be alone. And this is where our home-school-army-university-society cooperation is urgently needed. Through upbringing in the national Armenian spirit at home, school, university, in the army it is possible to reveal national features and try to make them dominant in one's behavior. I believe all the problems will be resolved if we are able to propagate tolerance, yielding, kindness especially towards a fellow countryman, towards an Armenian, and lay patriotism at the basis of this work.

And today's youth, when saying “Motherland defender” shouldn't imagine just a soldier fighting in the battlefield with a gun. It is also important for us to realize that everyone who is simply a dedicated citizen of their state, who simply performs their work with dedication and responsibility, is a defender of the Motherland. Besides, not only a gun and a tank are arms, people armed with knowledge and relevant skills are powerful and undefeatable.”

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

Ի­նչ­պի­սի՞ աշ­խա­տա­նք­ներ են տար­վո­ւմ ար­տա­կա­րգ դեպ­քե­ րի և դրա­նց հե­տա­գա ա­ռա­ջաց­ման կան­խար­գել­ման հա­մար:­

www.menq.org «ՄԵՆՔ» ԱՌՑԱՆՑ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԼՐԱՏՎԱԿԱՆ ԱՐՎԵՍՏԸ ԲԵՄՈՒՄ ԿՅԱՆՔՆ ԻՆՉՊԵՍ ՈՐ Է ՍՏԵՂԾԵԼՈՒ ԱՐՎԵՍՏԸ

ԱՐՎԵՍՏԸ ԽՑԻԿՈՒՄ ԱՐՎԵՍՏՆ ԱՌՕՐՅԱ ԿՅԱՆՔՈՒՄ

Հեռ՝. (+374 93) 999 390 (+374 55) 628 320 Էլ. հասցե՝ news@menq.org

ՀՈԳԵԲԱՆԻ ԱՆԿՅՈՒՆ ԱՐՎԵՍՏԸ ԵՎ ՄԵՆՔ ԳՐԵԼՈՒ ԱՐՎԵՍՏԸ

ֆիդայական ոգի

Հայ զին­վո­րի՝ պա­պե­րից ժա­ռան­գած ո­գին

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` Մայր Հայաստան զինվորական թանգարանի

անդրադարձը՝ Անուշ Ամսեյանի և Աննա Թավաքալ յանի

Դժոխք Հրայր

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

Աղբյուր Սերոբ

Անդրանիկ Օզանյան 1 (24) 2014 12

­ ատ­մա­կան ճա­կա­տագ­րի բե­րու­մով մեր ժո­ղո­վո­ւր­դը ստիպ­ Պ ված է ե­ղել մի­շտ զեն­քը ձեռ­քին պայ­քա­րել իր գոյու­թյան ի­րա­վո­ւն­քը պա­շտ­պա­նե­լու և հայ­րե­նի հո­ղ ին տեր մնա­ լու հա­մար: Սկ­սած Հայկ Նա­հա­պե­տից մի­նչև մեր օ­րե­րը, հայոց բո­լոր սե­րո­ւնդ­նե­րը, ան­պայ­մա­նո­րեն, մաս­նա­կից են դար­ձել այդ պայ­քա­րին: Եվ այդ հան­գա­ման­քը դա­րե­րի ըն­ թաց­քո­ւմ հային կո­փել է, դա­րձ­րել հմո­ւտ կռ­վող, քաջ ռազ­ միկ: Պե­տա­կա­նու­թյո­ւն ու­նե­նա­լու ժա­մա­նա­կա­շր­ջա­նո­ւմ այդ պայ­քա­րը կրել է կազ­մա­կե­րպ­ված բնույթ և հա­մա­խմ­բել է հայ մար­դ ո­ւն սե­փա­կան բա­նա­կի շո­ւր­ջը: Իսկ պե­տա­կա­ նու­թյան չգոյու­թյան պայ­ման­նե­րո­ւմ, օ­տա­րի լծի տակ, հայը պայ­քա­րել է մի­այ­նակ, ան­ջատ-ան­ջատ, տա­րե­րային, այս ան­գամ օր­հա­սա­կան պայ­քար մղե­լով` սե­փա­կան կյան­քը, ըն­տա­նի­քը փր­կե­լու հա­մար: Ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ այդ ան­հա­տա­կան պայ­քա­րը հա­մա­խմբ­վել է, դար­ձել շար­ժո­ւմ և, ան­կախ ար­դ յո­ւն­քից, ար­ձա­նագ­րել հե­րո­սա­կան դր­վագ­ ներ: Այդ­պի­սի ըն­թա­ցք է ու­նե­ցել նաև Արևմ­տյան Հայաս­ տա­նո­ւմ 19-րդ դա­րի երկ­րո­րդ կե­սին տա­րե­րայ­նո­րեն սկիզբ ա­ռած ա­զա­տագ­րա­կան շար­ժո­ւմն ընդ­դեմ թո­ւր­քա­կան հա­ րս­տա­հար­ման: Այն, ի­րե­նց կյան­քի և ի­րա­վո­ւնք­նե­րի, իսկ հե­տո նաև ազ­գային ինք­նու­րույ­նու­թյան հա­մար պայ­քա­րի շար­ժում էր, ո­րը կոչ­վեց ֆի­դայա­կան շար­ժո­ւմ (ա­րա­բե­րեն ֆի­դա նշա­նա­կո­ւմ է զոհ): Այս պայ­քա­րի մար­տիկ­նե­րը հայ ֆի­դայի­նե­րն է­ին, ո­րո­նք ի­րե­նց հո­գ ու մեջ կրո­ւմ է­ին պա­պե­ րի` դա­րե­րով, սե­րն­դե­սե­րո­ւնդ փո­խա­նց­ված ա­զա­տա­տե­նչ ո­գին, հայ­րե­նի հո­ղն ու հա­րա­զատ ժո­ղո­վ ր­դին ա­զատ ու ան­ կախ տես­նե­լու տեն­չը, ո­րի ի­րա­գ ո­րծ­ման հա­մար պատ­րա­ստ է­ին զո­հել ա­մ ե­նա­թա­նկ բա­նը` կյան­քը: Այս­պես ծն­վեց ազ­ գային, ա­զա­տա­տե­նչ հե­րոս­նե­րի մի ամ­բո­ղ ջ փա­ղա­նգ, ո­րի գոր­ծու­նե­ու­թյու­նը 19-րդ դա­րի երկ­րո­րդ կե­սի և 20-րդ դա­րի սկզ­բի մեր պատ­մու­թյան ա­մ ե­նա­փա­ռա­վոր է­ջե­րից է: Այս

ֆիդայական ոգի

շա­րժ­մանն ա­վե­լ ի կազ­մա­կե­րպ­ված բնույթ տվե­ցին այդ ըն­ թաց­քո­ւմ ձևա­վոր­ված ազ­գային կու­սակ­ցու­թյո­ւն­նե­րը, ո­րոնց գոր­ծու­նե­ու­թյան մեջ, ի­րե­նց հեր­թին, զգա­լ ի դեր խա­ղա­ցին ի­րե­նք` ֆի­դայի­նե­րը: Սա­կայն դա­րա­վոր հա­լա­ծա­նքն ու բըռ­ նու­թյո­ւն­նե­րը հայ պայ­քա­րող մար­դ ո­ւն չէ­ին չա­րաց­րել ու դա­ժա­նաց­րել, և ֆի­դայի­նե­րի վար­քագ­ծո­ւմ խս­տո­րեն պահ­ պան­վո­ւմ ու դրս­ևոր­վո­ւմ է­ին պա­պե­րից ժա­ռան­գած ա­ռա­ քի­նու­թյո­ւն­նե­րը (հայ­րե­նա­սի­րու­թյո­ւն, բա­րե­սր­տու­թյուն, ըն­կե­րա­սի­րու­թյո­ւն, խի­զա­խու­թյո­ւն, ար­դա­րամ­տու­թյո­ւն,

Մեր քույր, եղ ­բայր­նե­րը մեզ են սպա­սո­ւմ…

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

Հայաստանի ազգային արխիվ

Այս­պի­սին է մեր կռ­վող տե­սա­կը. պա­պե­րից ժա­ռան­գած այս­պի­սի ա­ռա­քի­նու­թյու­նե­րով կե­րտ­վեց ար­ցա­խյան ա­զա­ տա­մար­տի­կի հե­րո­սա­կան կեր­պա­րը, ո­րի ո­գ ով պե­տք է տո­ գոր­վ ի և դաս­տի­ա­րակ­վ ի այ­սօր­վա Հայոց բա­նա­կի զին­վո­րը: Այս­պես մի­այն մե­նք կա­րող ենք հաղ­թել և հաս­տա­տել մեր ար­դա­րա­ցի ի­րա­վո­ւն­քը­…

Ասկերանի ՊՇ, 1993թ. հունիս

թույ­լ ի նկատ­մա­մբ նե­րո­ղամ­տու­թյո­ւն և այլն), ո­րո­նք դար­ձել է­ին պար­տա­դիր սկզ­բո­ւնք­ներ: Սրա վառ օ­րի­նակ­նե­րից էր այն, որ մեր ազ­նիվ նախ­նի­նե­րի նման, ո­րո­նք գե­րի վե­րց­նե­ լով թշնա­մու հա­րե­մը, ան­վնաս վե­րա­դա­րձ­նո­ւմ է­ին տի­րո­ջը, հայ ֆի­դայի­նե­րը հա­վա­տա­րիմ է­ին մնո­ւմ թշ­նա­մու կա­նա­նց ու ե­րե­խա­նե­րին չվ­նա­սե­լու սկզ­բո­ւն­քին: Պա­տա­հա­կան չեն գրված Խա­նա­սո­րի հե­րո­սա­կան ճա­կա­տա­մար­տին նվիր­ված հայտ­նի եր­գի տո­ղե­րը.

-Մի վա­խե­նա, հան­գի­ստ մնա բա­ջի ջան, Կա­նա­նց եր­բեք ձե­ռք տա­լու չէ քաջ ֆի­դան …. (այս մա­սին երգ­վո­ւմ է նաև քր­դա­կան եր­գե­րո­ւմ):

… Դաշ­նակ­ցա­կան խո­ւմբ` գնա­նք մե­նք Սա­սո­ւն,

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

Այս­պի­սին է­ին նաև մեր նո­րօ­րյա ֆի­դայի­նե­րը, ո­րո­նք հե­ ռա­նա­լու հա­մար մի­ջա­նցք թո­ղե­ցին Աղ­դա­մի ան­զեն, խա­ղաղ բնակ­չու­թյան հա­մա­ր…. կամ կե­րակ­րո­ւմ ու բու­ժո­ւմ է­ին գե­րի ըն­կած թշ­նա­մո­ւն… Խի­զախ ֆի­դային մի­շտ կռ­վել է շի­տակ, դեմ առ դեմ: Այդ­պես վար­վե­ցին Անդ­րա­նի­կն ու Գևո­րգ Չա­վու­շը` վրեժ լու­ծե­լով Բշա­րե Խա­լ ի­լ ից, Աղ ­բյո­ւր Սե­րո­բի նե­նգ սպա­նու­թյան հա­ մար: Այդ քո­ւրդ հա­րյու­րա­պե­տը հա­մար­ձակ­վել էր մո­տե­նալ մեր հե­րո­սին, նրան դա­վադ­րա­բար թու­նա­վո­րե­լո­ւց հե­տո մի­ այն, և կտ­րել նրա գլու­խը: Այդ­պես են «կռ­վո­ւմ» նաև Խա­լ ի­լ ի այ­սօր­վա հետ­նո­րդ­նե­րը` կաց­նա­հա­րե­լով քնած հայ սպային: Իսկ մեր նո­րօ­րյա ֆի­դայի­նե­րն Ար­ցա­խյան ա­զա­տա­մար­տում կրա­կել են մի­այն ի­րե­նց դեմ ե­լած զավ­թիչ թշ­նա­մու վրա և, ինչ­պես մեր պա­պե­րը, որ մար­տի մեջ մտ­նե­լո­ւց ա­ռաջ ի­րե­նց մար­տա­կան երգն է­ին եր­գ ո­ւմ ու ռազ­մա­կան պա­րը պա­րո­ւմ, նրա­նք էլ պա­րել են մեր պա­պե­րից փո­խա­նց­ված պա­րե­րը և զոհ­վե­լու պա­հին եր­գել. Շուշի, 1992թ.

1 (24) 2014 13

զորակոչ

Հա­վեր­ժա­կան շար­ժիչ ող­նա­շա­ր

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

անդրադարձը` Ա­նա­հիտ Կի­րա­կո­սյանի, Սյու­զան­նա Թու­սի­նյանի

Ան­կա­խու­թյան ճամ­փան բռ­նած Հայաս­ տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը վաղ թե ուշ պե­տք է կազ­մա­վո­րեր կայո­ւն բա­նա­կ։ Պե­տք էր ստեղ­ծել այն­պի­սի կա­ռույց, ո­րը կփո­խա­րի­ներ ոչ հա­մա­կա­րգ­ված կա­մա­վո­րա­կան խմ­բե­րի­ն։ Ինչ­ևէ, նա­ խադ­րյալ­ներ ստե­ղծ­վե­ցին, որ­պես­զ ի նո­րաս­տե­ղծ եր­կի­րն ար­դեն մտա­ծի կա­ նո­նա­վոր զին­ված ու­ժեր ու­նե­նա­լու մա­ սի­ն։ 1992թ. հո­ւն­վա­րի 28-ին ՀՀ Կա­ռա­ վա­րու­թյու­նը ըն­դ ու­նեց «­Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյան մա­սին» պատ­մա­ կան ո­րո­շո­ւմ` դրա­նով իսկ ի­րա­վա­կան տե­սա­կե­տից ազ­դա­րա­րե­լով Հայոց ազ­գային բա­նա­կի ստեղ­ծու­մը: Դե ինչ, բա­նա­կը ի­րա­վա­կան տե­սա­կե­տից ստեղծ­ված էր, մնո­ւմ էր որ­պես­զ ի այն ու­նե­նար զին­վոր­նե­ր։ Ա­ռա­ջին զի­նա­ 1 (24) 2014 14

կո­չը Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան տա­րած­քո­ւմ ի­րա­կա­նաց­վեց 1992թ. մայի­սին Պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­ րու­թյան նա­խա­ձեռ­նու­թյա­մբ։­ Ա­ռա­ջին ան­գամ զո­րա­կոչ ի­րա­կա­նաց­ նե­լն այն­քան էլ հե­շտ չէ­ր։ Թեժ պա­տե­ րազ­մը սար­սափ էր ա­ռա­ջաց­նո­ւմ։ Դա­ սա­լ իք­նե­րը կա­րե­լ ի է ա­սել շատ է­ի­ն։ Սա­կայն ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քո­ւմ ա­մ են ինչ սկ­սեց կար­գա­վոր­վե­լ։ Դա­սալ­քութ­ յո­ւն­նե­րը քչա­ցան, նո­րա­կո­չ իկ­նե­րն սկսե­ցին այլ կե­րպ նայել զո­րա­կոչ­մա­ նը։ Նրա­նք հաս­կա­նո­ւմ է­ին, որ ի­րեն­ցից է կախ­ված Հայաս­տա­նի, ի­րե­նց ըն­տա­ նիք­նե­րի, հայ­րե­նի­քի ա­պա­գա­ն։ Ընկըր­ կել չէր կա­րե­լ ի։ Սրա­նք է­ին այն նա­ խադ­րյալ­նե­րը, ո­րո­նք ստի­պե­ցին շատ ու շատ ե­րի­տա­սա­րդ­նե­րի զե­նք վերց­նել ու պաշ­տո­նա­պես կոչ­վել զին­վոր: Շա­

տե­րն են ա­սո­ւմ, որ չկա ա­վե­լ ի գե­ղե­ցիկ զգա­ցո­ւմ, քան ծա­ռայել բա­նա­կին և բա­ նա­կին ծա­ռայե­լու մի­ջո­ցով մաս­նա­կից դառ­նալ հայ­րե­նի սո­ւրբ հողի և սահ­ ման­նե­րի պա­շտ­պա­նու­թյա­նն ու ամ­ րապնդ­մա­նը: Սա գե­րա­գ ույն ու­րա­խու­ թյո­ւն և զգա­ցո­ղու­թյո­ւն է, մա­նա­վանդ, մեր` հայե­րիս հա­մար, քա­նի որ իր աշ­խար­հագ­րա­կան դիր­քի պատ­ճա­ռով Հայաս­տա­նը ոչ բա­րե­կամ երկր­նե­րով է շր­ջա­պատ­ված: Ե­թե մե­նք տեր չլի­նե­նք մեր երկ­րին, ա­պա օ­տա­րը եր­բեք մեզ չի նե­րի: Բա­նա­կո­ւմ ծա­ռայե­լու գա­ղա­փա­ րը պե­տք է մշա­կույ­թի վե­րա­ծել: Բա­նա­ կը երկ­րի ա­պա­հո­վու­թյան հիմ­նա­կան կա­ռույցն է, մա­նա­վա­նդ մե­րը` հայ­կա­ կա­նը: Ու­րե­մ ն պե­տք է ծա­ռայել բա­ նա­կին, որ­պես­զ ի ծա­ռայած ու նպաս­ տած լի­նես Հայաս­տա­նի սահ­ման­նե­րի

զորակոչ

-Վեր­ջե­րս ե­ղա­նք N զո­րա­մա­սո­ւմ, որ­ տեղ ծա­ռայո­ւմ են մեր որ­դի­նե­րը՝ Ար­ մեն Վար­դա­նյա­նն ու Վա­րու­ժան Քա­ մա­լ յա­նը։ Պատ­կե­րա­ցո­ւմ­նե­րը Հայոց բա­նա­կի մա­սին մի­ան­գա­մից փոխ­վո­ւմ են, երբ ա­մ են ինչ ինքդ ես քո աչ­քե­ րով տես­նո­ւմ։ Իսկ զո­րա­մա­սո­ւմ, որ­ տեղ մենք ե­ղա­նք, ա­մ են ինչ կար­գին էր, հան­գի­ստ, մա­քո­ւր ու ա­պա­հո­վ։ ­Թող խա­ղա­ղու­թյո­ւն տի­րի հայոց աշ­ խար­հո­ւմ, և հայ զին­վոր­նե­րն ա­ռո­ղ ջ ու հաղ­թա­կան վե­րա­դառ­նա­ն։ Բո­լոր հայ զին­վոր­նե­րի ծնող­նե­րի ա­նու­նից ենք ա­սո­ւմ՝ Հայոց բա­նա­կից խու­սա­փե­լն ան­վայել է հայ մար­դ ո­ւն։

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

պաշտ­պա­նու­թյան սր­բա­զան գոր­ծին:­ Այս ա­մ ե­նի մեջ մեծ նե­րդ­րո­ւմ պե­տք է ու­նե­նան նաև ծնող­նե­րը, ո­րո­նք ի­րենց զա­վակ­նե­րին հայ­րե­նա­սի­րա­կան ո­գ ով պե­տք է դսաս­տի­ար ­ ա­կեն: Ինչ­պես ա­սում են, եր­կու տա­րի ծա­ռայո­ւմ է ոչ մի­այն որ­դին, այլ նրա հետ հա­վա­սար նաև ծնող­նե­րը:

-Տ­ղաս զո­րա­կոչ­վել է Հայ­կա­կան բա­ նակ 2011թ. ու զո­րա­ցր­վել 2013թ. նոյեմ­ բե­րին: Եր­կու տար­վա ըն­թաց­քո­ւմ մի­ այն երդ­ման ա­րա­րո­ղու­թյա­նն եմ ներ­ կա ե­ղել: Տղաս չէր թող­նո­ւմ, որ իր մոտ գնայի­նք, ա­սո­ւմ էր` ի­մա­ստ չկա ձեր գա­լը, ա­մ են ինչ կա, ա­մ են բան լավ է: Սնո­ւն­դից, մաք­րու­թյու­նից շատ գոհ էր: Մշ­տա­պես ան­հա­նգս­տա­նո­ւմ է­ի, բո­լոր մայ­րե­րի նման, մտա­ծո­ւմ է­ի` սո­ված է, մտա­վա­խու­թյո­ւն ու­նե­ի, որ հրա­մա­նա­ տա­րա­կան կազ­մի հետ լե­զու չի գտ­նի, շատ ըմ­բո­ստ էր: Հա­կա­ռակ իմ մտա­վա­ խու­թյո­ւն­նե­րի, խրա­խու­սա­կան նա­մակ­ ներ է­ի ստա­նո­ւմ: Եր­կու տա­րին նրան շատ փո­խեց, կայա­ցավ իբրև տղա­մարդ, հա­սու­նա­ցավ ու սկ­սեց գնա­հա­տել կյան­քի ա­մ են մի րո­պեն: Ու­րախ եմ, որ ու­նե­նք կայա­ցած ու հզոր բա­նակ, ո­րը սե­րո­ւնդ­ներ է դաս­տի­ար ­ ա­կո­ւմ:

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

Այժմ էլ շատ են այն ծնող­նե­րը, ո­րո­նք հպա­րտ են, որ ի­րե­նց որ­դին պա­շտ­պա­ նո­ւմ է հայ­րե­նի­քի սահ­մա­նը, չի քնո­ւմ, որ մե­նք հան­գի­ստ քնե­նք: Սա պա­հե­լա­ ձև չէ, այլ դաս­տի­ա­րա­կու­թյո­ւն, խի­զախ ու օ­րի­նա­կե­լ ի քա­ղա­քա­ցի դառ­նա­լու մի­տո­ւմ:

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

Ծ­նող­ներ ՝ Է­դիկ Վար­դա­նյան, Մար­տո­ւն Քա­մա­լ յա­ն, 1995թ., Ստե­փա­նա­վա­նի շր­ջան, գ. Վար­ դաբ­լո­ւր

Զին­վո­րի ծնող` Սի­մա Ա­լե­քյան.

2013թ., ք. Եր­ևան

1 (24) 2014 15

զ ինվորի առօրյա

Լուսաբացից մինչև մթնշաղ սահմանի եզրին

Ամ­բո­ղ ջ տե­սա­դաշ­տը սպի­տակ ան­ծայ­րա­ծիր սա­վա­նի է վե­ րած­վել, ու այս ան­վե­րջ սպի­տա­կու­թյա­նն աչ­քե­րը հա­ռած, ի­րե­նց դիր­քե­րո­ւմ հս­կո­ւմ են սահ­մա­նա­պահ զին­վոր­նե­րը: Հեր­թա­փո­խի ժա­մ ն ար­դեն ա­վար­տին է մո­տե­նո­ւմ. հե­նա­կե­ տը հս­կող ե­րեք զին­վոր­նե­րի եր­կու ժա­մա­նոց հեր­թա­փո­խին կգան փո­խա­րի­նե­լու նրա­նց մյո­ւս ե­րեք ծա­ռայա­կից­նե­րը, ո­րո­նց երկ­ժա­մյա քու­նը հս­կո­ւմ են ներ­սո­ւմ զգոն հեր­թա­պա­ հու­թյո­ւն ի­րա­կա­նց­նող մյո­ւս ե­րեք զին­վոր­նե­րը: Սահ­մա­նա­ պահ զին­վո­րի հա­մար օ­րը բա­ժան­ված է տար­բեր հեր­թա­փո­ խե­րի:,­ Ա­զատ ժա­մա­նակ քիչ է լի­նո­ւմ, իսկ ե­թե ու­նե­նո­ւմ են, հե­ռո­ւս­ տա­ցույց են դի­տո­ւմ, ե­թե է­լե­կտ­րա­կա­նու­թյո­ւն լի­նո­ւմ է, իսկ ե­թե ոչ` շախ­մատ են խա­ղո­ւմ կամ թե­րթ կար­դ ո­ւմ: ­Ճա­շի ժա­մ ե­րը ևս հար­մա­րեց­նո­ւմ են հեր­թա­փո­խի ժա­մ ե­րին: Ձմ­ռան ցր­տին կա­նգ­նած հեր­թա­պահ զին­վո­րի թի­կո­ւն­քին ներ­սում հեր­թա­պա­հու­թյո­ւն ի­րա­կա­նաց­նող­նե­րն են, ո­րո­նք հա­կա­ռա­կոր­դի հար­ձակ­ման դեպ­քո­ւմ ա­րագ ար­ձա­գա­նք­ ման խմ­բի գոր­ծա­ռույթ­ներ են ի­րա­կա­նց­նո­ւմ:­ Ա­հա այս­պի­սի խի­ստ ու ոչ այն­քան հա­րո­ւստ օ­րա­կա­րգ ու­ նի սահ­մա­նի զին­վո­րը, ո­րը ցր­տին, ան­ձր­ևին ու կի­զ իչ ար­ևի տակ պա­շտ­պա­նո­ւմ է իմ, քո և բո­լո­րիս խա­ղա­ղու­թյո­ւնն ու սի­ 1 (24) 2014 16

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

հեղինակ` Հայ­կա­նո­ւշ Ա­լոյա­ն

րա­սո­ւն Հայ­րե­նի­քը: Ոչ սահմանային զորամասերում զինվորների կյանքն առավել հանգիստ է ու խաղաղ, միայն այն տարբերությամբ, որ ոչ սահմանային զորմասերում զինվորների ժամանցային կյանքն ավելի լավ է կազմակերպված: Այստեղ զինվորները օրապահ են կանգնում, զորամասի դրոշն են հսկում հերթափոխով. կա հստակ սահմանված օրակարգ, որը չի կարելի խախտել: Ոչ սահմանային զորամասերում զինվորները կարող են իրենց ազատ ժամանակը լրացնել սպորտով զբաղվելով, հեռուստացույց դիտելով, գիրք կամ թերթ կարդալով, շախմատ խաղալով: Զորամասերում կան նաև արվեստանոցներ այն զինվորների համար, որոնք նկարելու, քանդակագործության, փորագրության ձիրք ունեն: Ըստ արժանվույն կազմակերպվում է նաև երաժշտական հակումներ ունեցող զինվորների առօրյան: Ահա այսպիսին է սահմանը պահող զինվորի ու ոչ սահմանային զորամասում ծառայությունն անցնող զինվորի օրը, զինվորի, որը հսկում է սահմանն ու պահպանում խաղաղությունը:

բանակային երազանքներ

Բանակից առաջ և հետո

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

հեղինակ` Հայ­կա­նո­ւշ Ա­լոյա­ն

Յուրաքանչյուր երիտասարդ տղայի համար բանակը կյանքի դպրոց է, ուր գնում են տակավին երիտասարդ և վերադառնում՝ տղամարդ դարձած: Բանակում ծառայած յուրաքանչյուր ոք տուն է վերադառնում ավելի հասուն, ինքնուրույն: Անկախ փոփոխություններից՝ բոլորս էլ ունենք երազանքներ: Փորձենք պարզել, թե ինչի մասին են երազում մեր զինվորները: -Ե­րա­զո­ւմ եմ սե­փա­կան ար­հես­տա­նո­ցս բա­ցել ու սա­ներ ու­ նե­նալ,- ան­կեղ­ծա­նո­ւմ է զին­ծա­ռայող Հով­հան­նես Խա­լա­թյա­ նը: 19-ա­մյա ե­րի­տա­սա­րդն ար­դեն մեկ ու կես տա­րի է, ինչ ծա­ռայո­ւմ է Հայոց բա­նա­կո­ւմ, որ­տեղ ևս շա­րու­նա­կո­ւմ է զբաղ­վել իր սի­րած գոր­ծո­վ՝ քան­դա­կա­գ որ­ծու­թյա­մբ ու ման­ րանկար­չու­թյա­մբ: Հով­հան­նե­սը հա­մ ես­տա­բար նշեց, որ Գյում­րի­ո­ւմ վար­պե­տի կո­չո­ւմ է ստա­ցել, և բա­նա­կո­ւմ ծա­ ռայու­թյո­ւնն ա­վար­տե­լո­ւց հե­տո մտա­դիր է շա­րու­նա­կել ու­ սո­ւմն ու ա­վե­լ ի կա­տա­րե­լա­գ ո­րծ­վել քան­դա­կա­գ որ­ծու­թյան մեջ: Նա նախընտ­րո­ւմ է աշ­խա­տել փայ­տով, ու ար­դեն հա­ մա­բա­նա­կային մր­ցույ­թո­ւմ մր­ցա­նակ է շա­հե­լ՝ փայ­տի վրա քան­դա­կած Վար­դան Մա­մի­կո­նյա­նի ար­ձա­նի հա­մար: Հի­մա Հով­հաննեսն աշ­խա­տո­ւմ է Գա­րե­գին Նժ­դե­հի ար­ձա­նի վրա:

-Բա­նա­կո­ւմ ծա­ռայե­լու ըն­թաց­քո­ւմ ա­վե­լ ի հա­սո­ւն ու ինք­նու­ րույն եմ դար­ձել, ու ա­վե­լ ի հաս­տա­տա­կամ նպա­տակ­նե­րս ի­րա­գ որ­ծե­լու մեջ, և որ ա­մ ե­նա­կար­ևո­րն է, բա­նա­կո­ւմ հնա­ րա­վո­րու­թյո­ւն ու­նեմ զբաղ­վե­լու իմ սի­րած գոր­ծո­վ՝ քան­դա­ կա­գ որ­ծու­թյա­մբ,- պատ­մում է Հով­հան­նե­սը: ­Զին­ծա­ռայող Տիգ­րան Պետ­րո­սյա­նի զին­ծա­ռայու­թյան եր­կու տա­րին շու­տով մո­տե­նո­ւմ է ա­վար­տին: -Բա­նա­կից հե­տո ցան­կա­նո­ւմ եմ ոս­տի­կա­նա­կան հա­մա­կար­ գո­ւմ աշ­խա­տել, կփոր­ձեմ ազ­գիս պի­տա­նի մա­րդ դառ­նալ, ա­սո­ւմ է Տիգ­րա­նը: ­Տիգ­րա­նն ու­նի սի­րած աղ­ջիկ և ե­րա­զո­ւմ է նրա հետ ա­մո­ւս­ նու­թյու­նը կազ­մա­կեր­պել նա­վ ի վրա, չնայած նշո­ւմ է, որ կա­ մո­ւս­նա­նա մի­այն 25 տա­րե­կան դառ­նա­լո­ւց հե­տո: Չնայած Տիգ­րա­նն ար­դեն ա­ռա­ջին մաս­նա­գի­տու­թյո­ւն ու­նի, բայց ցան­ կա­նո­ւմ է Ոս­տի­կա­նա­կան ա­կա­դե­մի­ա ըն­դ ո­ւն­վել, ո­րից հե­տո նաև աշ­խա­տան­քի ան­ցնել:­ Այս­պի­սի նպա­տակ­ներ ու ե­րա­զա­նք­ներ ու­նեն մեր հե­րոս­նե­ րը, ո­րո­նք այն­քան տար­բեր են, բայց ո­րո­նց մի­ա­վո­րո­ւմ է մեկ բա­ն՝ սե­րը Հայ­րե­նի­քի, կյան­քի ու մա­րդ­կա­նց հանա­դեպ: 1 (24) 2014 17

հոգեբանություն

Բա­նա­կի դե­րը մար­դու հո­գե­կե­րտ­ված­քի ձևա­վոր­ման գոր­ծո­ւմ

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

հեղինակ` Հաս­մ իկ Հա­կո­բյա­ն

­ ո­լոր հին մշա­կույթ­նե­րո­ւմ գոյու­թյո­ւն է ու­նե­ցել այս­պես Բ կոչ­ված տղայի օծ­ման ծես: Դա փոր­ձու­թյո­ւն­նե­րի ամ­բող­ջու­ թյո­ւն է, ո­րը սահ­ման­ված տարի­քո­ւմ պե­տք է հաղ­թա­հա­րե­ին տղա­նե­րը. այ­սօր այդ ծե­սը պայ­մա­նա­կա­նո­րեն ան­վան­վո­ւմ է ի­նի­ցի­աց ­ ի­ա: Կախ­ված ժա­մա­նա­կա­շր­ջա­նից, քա­ղա­քա­ կր­թու­թյու­նից, մշա­կույ­թից` ծե­սը պար­բե­րա­բար փո­փոխ­վել է, սա­կայն ա­ռա­նց­քը մնա­ցել է ան­փո­փոխ: Տղա­նե­րը պե­տք է հայտն­վե­ին կյան­քի և մահ­վան սահ­մա­նագ­ծին, ճա­շա­կե­ ին դժ­վա­րու­թյո­ւն­ներ, հաղ ­թա­հա­րե­ին ի­րե­նց ա­ռաջ դր­ված փոր­ձու­թյո­ւն­նե­րի շղ ­թան, որ­պես­զ ի հա­մար­վե­ին տվյալ հա­ սա­րա­կու­թյան լի­ար­ժեք ան­դամ: Թե ինչ­պես է ան­ցկաց­վել ի­նի­ցի­ա­ցի­ան դե­ռևս նա­խաք­րիս­տո­նե­ա­կան շր­ջա­նո­ւմ և ինչ­ պի­սի մեկ­նա­բա­նու­թյո­ւն­ներ է գտել տար­բեր կրոն­նե­րո­ւմ, բա­ վա­կա­նին հե­տա­քրք­րա­կան է, սա­կայն ա­ռա­վել հե­տա­քր­քի­րն այն է, որ դա­րեր շա­րու­նակ գի­տակ­ցա­բար կամ ոչ, մար­դիկ չեն հրա­ժար­վել տղային տղա­մա­րդ դա­րձ­նե­լու ա­վան­դ ույ­ թից: Այս­տեղ կար­ևոր է նկա­տել, որ ծե­սն իր մեջ կրո­ւմ է աս­ 1 (24) 2014 18

տի­ճա­նա­կան ան­ցման, զար­գաց­ման գա­ղա­փա­րը` տղա­նե­րն ան­ցնո­ւմ է­ին մի է­տա­պից մյու­սը: Այս սո­վո­րույթն ի­րա­կա­ նում ու­նե­ցել է ան­հա­տա­կան, սո­ցի­ա­լա­կան և կեն­սա­բա­նա­ կան մեծ նշա­նա­կու­թյո­ւն: Տղա­նե­րը դեռ ման­կո­ւց գի­տակ­ցո­ւմ է­ին, որ գա­լու է ժա­մա­նակ, երբ ի­րե­նք ստիպ­ված են լի­նե­լու մե­ծա­նալ և այդ ժա­մա­նա­կը հս­տակ սահ­ման­ված էր:­ Այ­սօր բա­նա­կը շատ մշա­կույթ­նե­րո­ւմ, այդ թվո­ւմ և մեզ մոտ, փո­խա­րի­նո­ւմ է տղա­նե­րի տղա­մար­դ ու օծ­ման ծե­սին: Բա­ նակն այ­սօր այն ան­ցու­մային դար­պա­սն է, որն ան­ցնե­լով տղա­նե­րը ձե­ռք են բե­րո­ւմ ո­րո­շա­կի սո­ցի­ա­լա­կան, է­մո­ցի­ո­ նալ հա­սու­նու­թյո­ւն և հա­րա­բե­րա­կա­նո­րեն ձեր­բա­զատ­վո­ւմ ին­ֆան­տի­լ իզ­մից, ո­րը հո­գե­կան զար­գաց­ման պրո­ցե­սի հա­ պաղ­ման հետ­ևան­քով ան­ձի բնա­վո­րու­թյան մեջ և դր­դա­ պատ­ճառ­նե­րի հա­մա­կար­գ ո­ւմ ման­կա­կան գծե­րի պահ­պան­ ման եր­ևույթն է: Այն կա­րող է լի­նել ոչ մի­այն հո­գե­բա­նա­կան, այլև ֆի­զ ի­ո­լո­գի­ա­կան և ա­նա­տո­մի­ա­կան (բ­նա­խո­սա­կան և կազ­մա­խո­սա­կան): Վեր­ջին դեպ­քո­ւմ մե­ծա­հա­սակ ան­ձը

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

պահ­պա­նո­ւմ է ման­կա­կան տա­րի­քին հա­տո­ւկ ֆի­զ ի­կա­կան գծե­ր։ Հո­գե­կան զար­գաց­ման հա­պաղ­ման հետ­ևան­քով հա­ սուն տա­րի­քո­ւմ տղա­նե­րը հա­ճախ վա­խե­նո­ւմ են ինք­նու­րույն ո­րո­շո­ւմ­ներ կայաց­նել, ան­վս­տահ են, ոչ ինք­նա­հաս­տատ­ված, փոր­ձո­ւմ են հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­ներ պար­զել մեծ կամ փո­քր սո­ ցի­ա­լա­կան խմ­բե­րո­ւմ, ցու­ցա­բե­րո­ւմ են կո­նֆ­լ իկ­տային վա­րք և այլն: Այ­սի­նքն` նրա­նք ան­ցո­ւմ չեն կա­տա­րո­ւմ մի է­տա­ պից մյու­սը, մնո­ւմ են ման­կա­կան տա­րի­քի շր­ջա­փու­լո­ւմ, երբ նույնի­սկ բի­ոլ­ ո­գի­ակ ­ ան տա­րի­քը հա­տո­ւմ է 30-ի սահ­մա­նը: Իսկ ան­ցո­ւմ կա­տա­րե­լու հա­մար ինչ­պես ար­դեն պա­րզ դար­ ձավ ան­հրա­ժե­շտ են հո­գե­բա­նա­կան, սո­ցի­ա­լա­կան ո­րո­շա­կի պայ­ման­ներ, կա­րճ ա­սած` ո­րո­շա­կի կրի­զ ի­սային շր­ջան: ­Զո­րա­կո­չը հա­ճախ ըն­կալ­վո­ւմ է որ­պես սահ­ման­ված մար­ տահ­րա­վեր, և, կախ­ված մա­րդ­կային տի­պից, մար­տահ­րա­ վերն ըն­դ ո­ւն­վո­ւմ է տար­բեր կե­րպ: Եր­կու տա­րի ոչ սո­վո­րա­կան պայ­ման­նե­րո­ւմ ապ­րե­լու հե­ ռան­կա­րը բե­րո­ւմ է ա­նո­րո­շու­թյուն և վախ է առաջացնում, և դա բնա­կան է: Սա­կայն վա­խը, տագ­նա­պը և ճնշ­վա­ծու­թյու­ նը աս­տի­ճա­նա­բար ան­ցնո­ւմ են, ե­թե մար­դ ու հո­գե­կան ու սո­ցի­ա­լա­կան հա­սու­նաց­ման պրո­ցե­սն ըն­թա­նո­ւմ է նոր­մալ, ա­ռա­նց բար­դ ու­թյո­ւն­նե­րի: Այս­պի­սով` բա­նա­կը նո­րա­կո­չ ի­ կին տա­լ իս է եր­կու ու­ղ ի­նե­րի մի­ջև պայ­մա­նա­կան ընտ­րու­ թյան հնա­րա­վո­րու­թյո­ւն: Ա­ռա­ջին դեպ­քո­ւմ ա­նո­րո­շու­թյան հան­դեպ վա­խը կա­րող է փո­խա­կե­րպ­վել ներ­քին և ան­գամ ար­տա­քին ագ­րե­սի­այի: Եր­տա­սար­դը կա­րող է պար­զա­պես եր­կու տա­րի ան­ցկաց­նել ինքն իր մեջ ամ­փոփ­ված` ան­գամ չգի­տակ­ցե­լով դա: Ան­կախ իր կամ­քից` նրա մեջ կա­րող են գլո­ւխ բա­րձ­րաց­նել մի շա­րք հո­գե­կան պա­շտ­պա­նա­կան մե­ խա­նի­զմ­ներ, ո­րո­նք պար­զա­պես կա­րող են հան­գեց­նել հո­գե­ կան ռեգ­րե­սի­այի: Այս դեպ­քո­ւմ զար­գաց­ման մա­սին խո­սե­լը փո­քր-ինչ դժ­վար է դառ­նո­ւմ: ­Սա­կայն կա երկ­րո­րդ ճա­նա­պար­հը: Զին­վո­րն ըն­դ ու­նո­ւմ է բա­նա­կո­ւմ ծա­ռայե­լու մար­տահ­րա­վե­րը` եր­կու տա­րի ապ­ րե­լով հս­տակ կա­րգ ու կա­նո­նով, եր­կու տա­րի կա­տա­րե­լով հա­նձ­նա­րա­րու­թյո­ւն­ներ, եր­բե­մ ն ան­գամ ա­նի­մա­ստ թվա­ցող, եր­կու տա­րի մե­կը մյու­սին հա­ջոր­դ ող փոր­ձու­թյո­ւն­ներ հաղ­ թա­հա­րե­լով, կո­փե­լով համ­բե­րու­թյո­ւնն ու կամ­քը, եր­կու տա­ րի կեն­դա­նի օ­րի­նակ­նե­րի վրա մա­րդ­կային հո­գե­բա­նու­թյո­ւնն ու­սո­ւմ­նա­սի­րե­լով, եր­կու տա­րի սթափ հայաց­քով կյան­քին նայե­լով: Եր­կու տա­րի զին­վո­րը գոր­ծո­ւմ է, աշ­խա­տո­ւմ` ան­ կախ ե­ղա­նա­կից, շա­բաթ­վա օ­րից, տո­նե­րից կամ, ա­ռա­վել ևս, տրա­մադ­րու­թյու­նից: Եր­կու տա­րի, ու­զած թե չու­զած, նա իր վրա է վե­րց­նո­ւմ մի շա­րք պար­տա­կա­նու­թյո­ւն­ներ և պա­տաս­ խա­նատ­վու­թյո­ւն­նե­ր… կա­րճ ա­սած` եր­բեմ­նի «ե­րե­խան» սո­ վո­րո­ւմ է պա­տաս­խան տալ սե­փա­կան ա­րա­րք­նե­րի հա­մար, դնել նպա­տակ­ներ և հաս­նել դրա­նց, սո­վո­րո­ւմ է հույ­սը դնել սե­փա­կան ու­ժե­րի վրա, բա­ցա­հայ­տո­ւմ է սե­փա­կան կա­րո­ղու­ թյո­ւն­նե­րն ու վա­խե­րը, սո­վո­րո­ւմ է զս­պել ցան­կու­թյո­ւն­նե­րը, ապ­րել ի­րե­նից բո­լո­րո­վ ին տար­բեր մա­րդ­կա­նց մի­ջա­վայ­րում, հան­դ ո­ւր­ժել այն, ինչ քա­ղա­քա­ցի­ա­կան կյան­քո­ւմ գու­ցե ի­րե­ նից շատ հե­ռու լի­ներ: Այս ա­մ ե­նի հա­վա­քա­կա­նու­թյո­ւնն ի վեր­ջո հան­գեց­նո­ւմ է հո­գե­կան փու­լային կրի­զ ի­սի հաղ ­թա­ հար­մա­նը, և զո­րա­ցր­վո­ւմ է հո­գե­կան զար­գաց­ման հա­ջորդ է­տապ ան­ցո­ւմ կա­տա­րած մար­դը, ո­րը, բնա­կա­նա­բար, չի կա­ րող ա­ռաջ­վա­նը լի­նել: Բա­նա­կը տա­լ իս է ան­ձնա­կան ա­ճի մեծ հնա­րա­վո­րու­թյո­ւն, սա­կայն յու­րա­քան­չյո­ւր մա­րդ ինքն է ո­րո­շո­ւմ` ինչ­պես վար­վել այդ հնա­րա­վո­րու­թյան հետ: Այն տա­լ իս է մար­դ ո­ւն հա­սու­նա­նա­լու, մե­ծա­նա­լու հնա­րա­վո­րու­ թյո­ւն, սա­կայն այդ հնա­րա­վո­րու­թյո­ւնն էլ տր­վո­ւմ է ոչ բո­լո­ րին, տր­վո­ւմ է նրա­նց, ով­քեր պատ­րա­ստ են ըն­դ ու­նել «­մար­ տահ­րա­վե­րը»:

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

հոգեբանություն

1 (24) 2014 19

բանակի կազմավորում

Հայոց բա­նա­կ ի կազ­մա­վո­րու­մը

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

անդրադարձը` Ա­նա­հիտ Կի­րա­կո­սյանի, Ա­գա­պի Խա­մոյա­նի

Զորահանդես՝ ՀՀ անկախության 15-ամյակին նվիրված, 1999թ. սեպտեմբերի 21

Հայոց բա­նա­կի ստե­ղծ­ման պատ­մու­թյո­ւնն ան­քակ­տե­լ ի­ո­ րեն կապ­ված է պե­տա­կա­նու­թյան կե­րտ­ման հետ: Ե՛վ բա­նա­ կի կազ­մա­վոր­ման, և՛ պե­տա­կա­նու­թյան ստե­ղծ­ման հա­մար սկիզ­բը 1988 թ-ի փե­տր­վա­րն է: Բա­նա­կի ա­կո­ւնք­նե­րո­ւմ է­ին նաև դե­ռևս 1990 թվա­կա­նի սեպ­տեմ­բե­րին կազ­մա­վոր­ված Եր­ևա­նի հա­տո­ւկ գո­ւն­դը և Ա­րա­րա­տի, Գո­րի­սի, Վար­դե­նի­սի, Իջ­ևա­նի ու Մեղ­րու ինք­նա­պա­շտ­պա­նա­կան վաշ­տե­րը: ­Վե­րջ­նա­կան կայաց­ման հա­մար Հայոց բա­նա­կն ան­ցավ դըժ­ վա­րին ու­ղ ի, ո­րը բա­ժան­վո­ւմ է մի քա­նի փու­լե­րի: Ա­ռա­ջին. 1988թ. փե­տր­վա­րից 1992թ. մայիս: Այս փու­լ ին բնո­ րոշ էր ինք­նա­բո­ւխ հայ­րե­նա­սի­րու­թյու­նը, երբ սե­փա­կան ու­ ժե­րը պե­տք է լի­նե­ին ժո­ղո­վ ր­դի ան­վտան­գ ու­թյան ե­րաշ­խի­քը: Ե­րկ­րո­րդ. 1992 թ. հու­նի­սից 1994 թ. մայի­սի ժա­մա­նա­կա­ հատ­վա­ծը, երբ Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը և Լեռ­ նային Ղա­րա­բա­ղ ի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը ձեռ­նա­մո­ւխ ե­ղան Ազ­գային բա­նա­կի ստե­ղծ­մա­նը: Եր­րոր­դը 1994 թ. հու­նի­սից առ այ­սօր ձգ­վող փո­ւլն է. խա­ ղաղ պայ­ման­նե­րո­ւմ բա­նա­կի վե­րջ­նա­կան ձևա­վոր­ման, բա­ նա­կա­շի­նու­թյան, զար­գաց­ման, զոր­քի մար­տու­նա­կու­թյան բարձ­րաց­ման փու­լը: 1 (24) 2014 20

­Կար­ևոր էր 1992–1993թթ-ին երկ­րա­պահ կա­մա­վո­րա­կան ջո­կատ­նե­րի և բա­նակ զո­րա­կոչ­ված զի­նա­կո­չ իկ­նե­րի մի­ա­վո­ րու­մով ստե­ղծ­ված զոր­քը։ 1991թ. ՀՀ Կա­ռա­վա­րու­թյան ո­րոշ­մա­մբ Նա­խա­րար­նե­րի խո­րհր­դին կից ստե­ղծ­վեց Պա­շտ­պա­նու­թյան պե­տա­կան կո­մի­տեն, իսկ դեկ­տեմ­բե­րի 5-ին ՀՀ նա­խա­գա­հի հրա­մա­ նով պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րար նշա­նակ­վեց Վազ­գեն Սարգսյա­նը: Ազ­գային բա­նա­կի ստե­ղծ­ման սկիզ­բը սա­կայն ազ­դա­րար­վո­ւմ է 1992 թվա­կա­նի հո­ւն­վա­րի 28-ին, երբ Կա­ ռա­վա­րու­թյո­ւնն ըն­դ ու­նեց «ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­ րու­թյան մա­սին» պատ­մա­կան ո­րո­շու­մը։ Այդ պատ­մա­կան ո­րո­շու­մով նո­րաս­տե­ղծ նա­խա­րա­րու­թյան են­թա­կայու­թյա­նը հա­նձն­վե­ցին գոյու­թյո­ւն ու­նե­ցող ո­րոշ գն­դե­ր։ Քիչ ա­վե­լ ի ուշ հի­մ ն­վեց ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյան կե­նտ­րո­ նա­կան ա­պա­րա­տը` Գլ­խա­վոր շտա­բը, վար­չու­թյո­ւն­նե­րն ու ա­ռան­ձին բա­ժին­նե­րը: 1992թ-ի մայի­սին պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյո­ւնն սկը­ սեց ա­ռա­ջին զո­րա­կո­չը` հի­մք դնե­լով բա­նա­կը ժամ­կե­տային զին­ծա­ռայող­նե­րով հա­մալ­րե­լու կայո­ւն ա­վան­դ ույ­թին: Հայ­կա­կան զին­ված ու­ժե­րի կա­նո­նա­վոր զո­րա­մի­ա­վո­րո­ւմ­

Զորահանդես՝ ՀՀ անկախության 20-ամյակին նվիրված, 2011թ. սեպտեմբերի 21

նե­րը ձևա­վոր­վե­ցին գե­րա­զան­ցա­պես խո­րհր­դային բա­նա­կի հիմ­քի վրա։ Աս­տի­ճա­նա­բար ա­ճեց բա­նա­կի թվա­քա­նա­կը։ Նկա­տի առ­նե­լով Հայաս­տա­նի տա­րած­քո­ւմ ձևա­վոր­ված ռազ­մաար­դ յու­նա­բե­րա­կան հա­մա­լ ի­րի գի­տա­տեխ­նի­կա­ կան բա­րձր մա­կար­դա­կը՝ աշ­խա­տա­նք­ներ ծա­վալ­վե­ցին դրա պահ­պան­ման ու զար­գաց­ման ուղ­ղու­թյա­մբ, ա­ռա­նձ­նա­հա­ տո­ւկ ու­շադ­րու­թյո­ւն դա­րձ­վեց բա­նա­կի մար­տա­կան պատ­ րաստվածության կա­տա­րե­լա­գ ո­րծ­մա­նը։ Հայաս­տան վե­րա­ դար­ձան հա­րյու­րա­վոր հայազ­գի սպա­ներ, ո­րո­նք մի­նչ այդ ծա­ռայո­ւմ է­ին խո­րհր­դային բա­նա­կի տար­բեր զո­րա­մի­ա­վո­ րո­ւմ­նե­րո­ւմ։ Հե­տա­գայո­ւմ կազ­մա­կե­րպ­վեց նաև սպայա­կան կադ­րե­րի պատ­րա­ստ­ման բա­րձ­րա­գ ույն դպ­րո­ց։ Հայոց ազ­գային բա­նա­կի ստե­ղծ­ման գոր­ծո­ւմ մեծ է պա­շտ­ պա­նու­թյան նա­խա­րար­ներ Վազ­գեն Մա­նու­կ յա­նի, Վազ­գեն Սա­րգ­սյա­նի և Սե­րժ Սա­րգ­սյա­նի դե­րը։ Բա­նա­կն աս­տի­ճա­ նա­բար զին­վեց ժա­մա­նա­կա­կից ռազ­մա­կան տեխ­նի­կայով և ա­մո­ւր պատ­վար դար­ձավ ան­կա­խու­թյան պա­շտ­պա­նու­թյան գոր­ծո­ւմ։ Փաս­տո­րեն Հայոց բա­նա­կը կազ­մա­վոր­վեց մեր ան­ կախ պե­տա­կա­նու­թյան վե­րա­կա­նգն­ման գոր­ծըն­թա­ցո­ւմ և դար­ձավ նրա ա­մ ե­նա­մ եծ ձե­ռք­բե­րու­մը: Ներ­կայո­ւմ պա­շտ­պա­նա­կան գե­րա­տես­չու­թյու­նը կա­տա­րե­ լա­գ որ­ծո­ւմ է բա­նա­կի մար­տու­նա­կու­թյու­նը, պահ­պա­նե­լով ան­վտան­գ ու­թյան բո­լոր նոր­մ ե­րը, ինչ­պես նաև երկ­րի պա­շտ­ պա­նու­նա­կու­թյան մա­կար­դա­կը: Իբ­րև կա­րևոր ա­ռա­նձ­նա­հատ­կու­թյո­ւն հա­րկ է նշել, որ ա­ռա­ ջին գծո­ւմ ժա­մա­նա­կի պա­հա­նջ­նե­րին հա­մա­պա­տաս­խան կա­ռո­ւց­ված ին­ժե­նե­րա­կան ար­գե­լա­փա­կոց­նե­րը հնա­րա­վո­ րու­թյո­ւն են տա­լ իս պա­տե­րա­զմ սկ­սե­լու դեպ­քո­ւմ ու­նե­նալ ա­մո­ւր պա­շտ­պա­նա­կան հե­նա­կե­տեր, ո­րը թույլ կտա ոչ մի­ այն պա­շտ­պան­վել, այ­լև ան­հրա­ժեշ­տու­թյան դեպ­քո­ւմ հար­ ձա­կո­ղա­կան գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­ներ ձեռ­նար­կել: Այս հա­մա­ տեքս­տո­ւմ կա­րևոր է պա­տե­րազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րի վե­րսկս­ման դեպ­քո­ւմ ա­ռա­ջին մար­տի ա­պա­հո­վու­մը: Բա­նա­ կի ա­ռօ­րյա մի­ջո­ցա­ռո­ւմ­նե­րի կե­նտ­րո­նո­ւմ մշ­տա­պես նաև ու­ սո­ւց­ման գոր­ծըն­թա­ցն է: Զո­րա­հա­վա­քային կազ­մա­կե­րպ­վա­ծու­թյո­ւնն ըն­թա­նո­ւմ է խիստ վե­րա­հս­կո­ղու­թյան ներ­քո և ան­ցյալ տար­վա նա­խա­ տես­ված ժամ­կե­տո­ւմ 110 տո­կո­սա­նոց զո­րա­հա­վա­քն ա­պա­ ցույցն էր այն բա­նի, որ պա­հես­տային ու­ժե­րը մի­շտ կա­ րևո­րո­ւմ են բա­նա­կի շա­րու­նա­կա­կան հա­մալ­րու­մը: Զգա­լ ի ձեռք­բե­րո­ւմ­ներ ու­նե­նք նաև բա­նա­կի նյու­թա­տեխ­նի­կա­կան պայ­ման­նե­րի ա­պա­հով­ման ուղ­ղու­թյա­մբ: Մի­ջազ­գային

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

բանակի կազմավորում

Զորահանդես՝ ՀՀ անկախության 20-ամյակին նվիրված, 2011թ. սեպտեմբերի 21

ռազ­մա­կան կր­թա­կան հաս­տա­տու­թյո­ւն­նե­րո­ւմ շա­րու­նա­կա­ բար վե­րա­պատ­րա­ստ­վող մեր ե­րի­տա­սա­րդ սպա­նե­րն ա­ռա­ վել լավ են պատ­կե­րաց­նո­ւմ ռազ­մա­վա­րու­թյան մշա­կու­մը, վեր­լու­ծո­ւմ բա­րդ ի­րա­վ ի­ճակ­նե­րը և գնա­հա­տո­ւմ հնա­րա­վոր վտա­նգ­նե­րը: 2008-2011 թթ. ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծո­ւմ ի­րա­կա­նաց­վել է ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան ռազ­մա­վա­րա­կան վե­րա­նայ­ման գոր­ծըն­ թա­ցը, ո­րի ար­դ յո­ւնք­նե­րի ի­րա­կա­նաց­մա­նն ուղղ­ված գոր­ծո­ ղու­թյո­ւն­նե­րը մի­ա­վոր­վե­ցին մեկ մի­աս­նա­կան փաս­տա­թըղ­ թո­ւմ` ՀՀ զին­ված ու­ժե­րի զար­գաց­ման պլա­նո­ւմ: Այն կոչ­ված է հու­սա­լ ի պա­շտ­պա­նա­կան կա­րո­ղու­թյան, վե­րա­կա­ռո­ւց­ման, ար­դի­ակ ­ ա­նաց­ման և ռազ­մա­կան նե­րգ­րավ­ման մի­ջո­ցով ա­պա­հո­վել պա­շտ­պա­նու­թյան ո­լոր­տի եր­կա­րա­ժամ­կետ և կայո­ւն զար­գա­ցու­մը: Դժ­վա­րին ա­ռա­ջադ­րա­նք­նե­րի կա­տար­ ման ցու­ցադ­րա­կան պա­րապ­մո­ւն­քին նե­րգ­րա­վո­ւմ են մի­ա­ ժա­մա­նակ տար­բեր զո­րա­կո­չե­րի զին­վոր­նե­րի և ա­մ են ինչ այն­պես է կազ­մա­կե­րպ­վո­ւմ, որ զին­վոր­նե­րի ցու­ցա­բե­րած հմ­տու­թյու­նը ան­հա­մ ե­մա­տե­լ ի լավ է պայ­մա­նագ­րային հի­ մո­ւնք­նե­րով բա­նակ­նե­րի զին­վոր­նե­րի հետ: Հրա­դա­դա­րի յու­ րա­քան­չյո­ւր օր պե­տք է օգ­տա­գ որ­ծել մեր բա­նա­կի ա­ռա­վել հզո­րաց­ման հա­մար:­ Այս բո­լոր մի­ջո­ցա­ռո­ւմ­նե­րի շնոր­հիվ օ­րե­ցօր ա­վե­լա­նո­ւմ են բա­նա­կի մար­տա­կան կա­րո­ղու­թյո­ւն­նե­րը, ա­վե­լ ի է մե­ծա­նո­ւմ վս­տա­հու­թյու­նը սե­փա­կան ու­ժե­րի նկատ­մա­մբ, և կա­րո­ղա­ նո­ւմ ենք հա­մոզ­ված ա­սել, որ մեր բա­նա­կն ի­րոք մր­ցու­նակ է, ա­նը­նդ­հատ կա­տա­րե­լա­գ ո­րծ­վող, բա­րե­փոխ­վող և բռ­նել է զար­գաց­ման ու­ղ ին: Այս ի­մաս­տով` շատ կար­ևոր են մի­ ջազ­գային ռազ­մա­կան հա­մա­գ որ­ծակ­ցու­թյան ուղ­ղու­թյա­մբ աշ­խա­տա­նք­նե­րը` հե­տա­պն­դե­լով եր­կու հիմ­նա­կան նպա­ տակ` ա­ռա­ջի­նը` մի­ջազ­գային նե­րգ­րա­վո­ւմ` ժա­մա­նա­կա­կից մար­տահ­րա­վեր­նե­րին դի­մագ­րա­վե­լու հա­մար, երկ­րոր­դը` մի­ջազ­գային փոր­ձի նե­րդր­մա­մբ բա­րե­փո­խո­ւմ­նե­րի մի­ջո­ ցով ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան հա­մա­կար­գի ար­դի­ա­կա­նա­ցո­ւմ: Ան­կախ հայ­րե­նի­քո­ւմ ծն­ված ու ողջ գի­տակ­ցա­կան կյան­քո­ւմ հաղ­թա­նա­կած բա­նակ ու­նե­ցող տղա­նե­րն այլևս ան­պար­տե­ լի են, նրա­նք ի­րե­նց ճա­կա­տագ­րի տե­րն են լի­նե­լու և հայ ժո­ ղո­վ ր­դին տա­նե­լու են լու­սա­վոր և ու­ղ իղ ճամ­փա­նե­րով: Այ­սօր` հո­ւն­վա­րի 28-ին, Հայոց ազ­գային բա­նա­կի կազ­մա­ վոր­ման 22-րդ ա­մյա­կն է: Կայաց­ման ամ­բո­ղ ջ ըն­թաց­քո­ւմ Հայոց բա­նա­կն ան­ցել է դժ­վա­րին ու­ղ ի, հաղ­թա­հա­րել բա­ զում փոր­ձու­թյո­ւն­ներ, դժ­վա­րու­թյո­ւն­ներ` դառ­նա­լով ան­կախ պե­տու­թյան գրա­վա­կան­նե­րից մե­կը: 1 (24) 2014 21

ֆոտոպատմություն

ՀՀ բանակը կազմավորումից մինչ այսօր

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

անդրադարձը` Հայկանուշ Ալոյանի

Բանակի կազմավորումը

1 (24) 2014 22

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

ֆոտոպատմություն

Զորահանդեսներ՝ 1992- 2011 թթ.

1 (24) 2014

23

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

1 (24) 2014

24 լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

ֆոտոպատմություն

ՀՀ բանակի զորավարժությունները

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

ֆոտոպատմություն

Հայ զինվորի առօրյան

1 (24) 2014

25

նախարարության կազմավորում

ՀՀ պաշտպանության նախարարության կազմավորումը

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

անդրադարձը` Ար­ծրուն Հովհաննիսյանի

Ար­ցա­խյան շա­րժ­ման ժա­մա­նակ նե­րը։ Կո­մի­տե­ի նա­խա­գահ նշա­նակ­վեց կող­մին զի­ջո­ւմ էր իր ու­ժե­րով, սա­կայն տարերայնորեն կազմակերպված կա­ Վազ­գեն Սարգ­սյա­նը։ Ըստ է­ու­թյան սա սա­կա­վա­թիվ ու­ժե­րով հաղ­թա­նակ­ներ մա­վո­րա­կան ջո­կատ­նե­րի տա­րե­րային պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյան էր տա­նո­ւմ։ կազ­մա­վոր­ման և բնակ­չու­թյան ձեռ­քին նա­խա­հի­մքն էր, ո­րը սկ­սո­ւմ էր հա­մա­ Նկա­տի առ­նե­լով ի­րա­վ ի­ճա­կը` ՀՀ ներ­քին գոր­ծե­րի Նա­խա­րա­րու­թյու­նը մե­ծա­քա­նակ զե­նք հայտն­վե­լուց, որի կա­րգ­ման ծա­նր ու դժ­վա­րին գոր­ծը։ (ՆԳՆ) հա­կա­մար­տու­թյան գո­տի­ներ ար­դ յո­ւն­քո­ւմ ի հայտ ե­կան նաև չվե­ րա­հսկ­վող զին­ված խմ­բա­վո­րո­ւմ­ներ, Փե­տր­վա­րի 12-ին ՀՀ Նա­խա­րար­նե­րի ու­ղար­կեց իր են­թա­կայու­թյան բո­լոր ո­րո­նց գոր­ծու­նե­ու­թյո­ւնն ա­պա­կայու­ խոր­հո­ւրդն ըն­դ ու­նեց «ՀՀ տա­րած­քում կա­ռույց­նե­րը` Հա­տո­ւկ գո­ւն­դը, Մի­լ ի­ նաց­նո­ւմ էր Հայաս­տա­նի ներ­քին դրու­ տե­ղա­կայ­ված զո­րա­մա­սե­րին կից պա­ ցի­այի հա­տո­ւկ ջո­կա­տը, մար­տա­կան հես­տի սպա­նե­րի, սեր­ժա­նտ­նե­րի ու մյո­ւս ստո­րա­բա­ժա­նո­ւմ­նե­րի ու ՆԳ-ն թյու­նը։ զին­վոր­նե­րի պատ­րա­ստ­ման մի­ջո­ցա­ տա­րած­քային բա­ժին­նե­րի ան­ձնա­կազ­ 1991թ. հո­ւն­վա­րի 30-ին ՀՀ Նա­խա­ ռո­ւմ ­նե­րի և ու­սո­ւմ ­նա­կան հա­վաք­նե­ մը։ րար­նե­րի խոր­հո­ւրդն ըն­դ ու­նեց ո­րո­ րի վե­րսկս­ման մա­սին» ո­րո­շո­ւմ` ել­նե­ շում` «ՀՀ Նա­խա­րար­նե­րի խորհրդին լով ՀՀ ան­վտան­գ ու­թյան ա­պա­հով­ման 1991թ. մայի­սի 5-ին Հայաս­տա­նո­ւմ ա­ռըն­թեր զին­վո­րա­կան գե­րա­տե­չու­ ան­հրա­ժեշ­տու­թյու­նից, ո­րա­կ յալ զին­ կազ­մա­վոր­վեց Ար­տա­կա­րգ ի­րա­վ ի­ճա­ թյո­ւն­նե­րի աշ­խա­տան­քի կոոր­դ ի­նաց­ վո­րա­կան մաս­նա­գետ­նե­րի պատ­րա­ կի հան­րա­պե­տա­կան ժա­մա­նա­կա­վոր ման կո­մ ի­տե ստեղ­ծե­լու մա­սին»։ Նո­ ստ­ման ու դրա հի­ման վրա ազ­գային խոր­հո­ւրդ։ Նույն օ­րը ստե­ղծ­վեց ՀՀ Նա­ րաս­տե­ղծ կո­մի­տեն հա­մա­կար­գե­լու բա­նա­կի ստե­ղծ­ման ցան­կու­թյու­նի­ց։ խա­րար­նե­րի խո­րհր­դին ա­ռըն­թեր Պա­ էր հան­րա­պե­տու­թյան քաղ­պա­շտ­պա­ Սրա­նք ա­պա­գա բա­նա­կի ստե­ղծ­ման շտ­պա­նու­թյան կո­մի­տեն, ո­րի նա­խա­ նու­թյան շտա­բի, զին­կո­մի­սա­րի­ա­տի, ուղ­ղու­թյա­մբ կա­տար­ված ա­ռա­ջին ի­րա­ գահ նշա­նակ­վեց Վա­հան Շիր­խանյա­նը, իսկ շտա­բի պետ` այն ժա­մա­նակ գե­նե­ բարձ­րա­գ ույն ու­սո­ւմ­նա­կան հաս­տա­ վա­կան և գո­րծ­նա­կան քայ­լե­րն է­ի­ն։ րալ-մայոր Գո­ւր­գեն Դա­լ ի­բալ­թայա­նը։ տու­թյո­ւննե­րի (բուհ) ռազ­մա­կան ամ­ բի­ոն­նե­րի ու ԴՕ­ՍԱԱՖ-ի աշ­խա­տա­նք­ ­Հայ­կա­կան կող­մը ադր­բե­ջա­նա­կան Սե­ղմ ժամ­կետ­նե­րո­ւմ մշակ­վե­ցին կո­ 1 (24) 2014 26

նախարարության կազմավորում

լի­ո­րեն հեշ­տաց­վեց բար­դա­գ ույն պայ­ ման­նե­րո­ւմ ՀՀ, Ար­ցա­խի և Շա­հումյա­ նի պա­շտ­պա­նա­կան գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­ րի հա­մա­կա­րգ­ման խն­դի­րը` մի­աժ ­ ա­ մա­նակ դառ­նա­լով այն հիմ­քը, ո­րի վրա քիչ ա­վե­լ ի ուշ պե­տք է ստե­ղծ­վեր Պա­շտ­ պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյու­նը։ Ա­նհ­րա­ժե­շտ է­ին կա­պա­վոր­ներ, սակ­ րա­վոր­ներ, հրե­տա­նա­վոր­նե­ր։ 1991թ. հու­նիս-օ­գ ոս­տոս ա­միս­նե­րին զին­կո­ մի­սա­րի­ատ­նե­րո­ւմ ու­սո­ւմ­նա­սիր­վե­ցին պա­հես­տի սպա­նե­րի գոր­ծե­րը, և ստե­ղծ­ վեց տվյալ­նե­րի բա­զա։ Պա­հես­տի սպա­ նե­րից լա­վա­գ ույն­նե­րը, հա­մա­պա­տաս­ խան ա­ռա­ջադ­րա­նք­նե­րով, գոր­ծո­ւղ­վե­ ցին սահ­մա­նա­մ ե­րձ շր­ջան­նե­ր։ Կազ­ մա­վոր­վեց ինք­նա­պա­շտ­պա­նա­կան գու­մար­տակ­նե­րի սպայա­կան կա­զմ, ո­րի հետ ան­ցկաց­վե­ցին հա­մա­պա­տաս­ խան հրա­հան­գա­վո­րում և պա­րապ­ մունք­ներ, տե­ղո­ւմ կազ­մա­կերպ­վեց զին­վո­րա­կան տար­բեր մաս­նա­գետ­նե­ րի ու­սու­ցու­մը։ Ըստ է­ու­թյան սա ար­դեն

լուսանկարը` ՀՀ Նախագահի աշխատակազմի հասարակայնության և տեղեկատվության միջոցների հետ կապերի վարչության

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

Վազգեն Սարգսյան

Հան­րա­պե­տու­թյան ան­կա­խու­թյան հըռ­ չա­կու­մով և դեկ­տեմ­բե­րի 8-ի ԽՍՀՄ-ի` որ­պես մի­ջազ­գային սուբյեկ­տի դա­դա­ րեց­ման մա­սին Ռու­սաս­տա­նի, Ուկ­ րաի­նայի ու Բե­լա­ռու­սի ստո­րագ­րած հա­մա­ձայ­նագ­րով ստեղծ­վեց բո­լո­րո­վ ին նոր ի­րա­վ ի­ճա­կ։ ­ Դեռ 1991թ. դեկ­տեմ­բե­րի 4-ին ըն­դ ուն­ վեց «ՀՀ կա­ռա­վա­րու­թյան կազ­մ ի և կա­ռո­ւց­ված­քի մա­սին» ՀՀ օ­րեն­քը, հա­ մա­ձայն ո­րի ստե­ղծ­վե­լու էր Պաշտ­պա­

լուսանկարը` Վազգեն Մանուկյանի անձնական արխիվից

մի­տե­ի կա­ռո­ւց­վա­ծքն ու հաս­տի­քա­ցու­ բա­նա­կի գոր­ծող ստո­րա­բա­ժա­նո­ւմ­նե­ ցա­կը, կազ­մա­վոր­վեց շո­ւր­ջօ­րյա հեր­ րի, այ­սի­նքն՝ զոր­քե­րի կազ­մա­վո­րո­ւմն թա­պա­հու­թյո­ւն։ Կո­մի­տե­ի ան­դամ­նե­րը էր։ Այդ ա­մ ե­նին զու­գըն­թաց մշակ­վո­ւմ (Ար­կա­դի Տեր-Թադ­ևո­սյա­նը, Ֆե­լ ի­քս է­ին նաև ա­պա­գա Պա­շտ­պա­նու­թյան Գզո­ղ յա­նը, Լե­ո­նիդ Մար­տի­րո­սո­վը և նա­խա­րա­րու­թյան կա­ռո­ւց­ված­քը և մեծ ու­րիշ­ներ), որոնք ընդ­գրկ­վե­լու է­ին ՀՀ վտա­նգ ներ­կայաց­նող թշ­նա­մա­կան հե­ ԶՈւ-ի բարձ­րա­գ ույն հրա­մա­նա­տա­րա­ նա­կե­տե­րի ոչն­չաց­ման գոր­ծո­ղու­թյուն­ կան կազ­մո­ւմ, մեկ­նե­ցին սահ­ման` տե­ նե­րը։ Ըստ է­ու­թյան՝ այս ա­մ ե­նը նաև ղե­րո­ւմ ճշ­տե­լու ի­րա­վ ի­ճա­կն ու ա­ռաջ­ կար­ևոր ա­ռա­նձ­նա­հատ­կու­թյո­ւն ու­ներ` նա­հե­րթ խն­դիր­նե­րը։ բա­նա­կի ստեղ­ծո­ւմ` ա­ռա­նց հրա­ման­ Ն­մա­նա­տիպ կա­ռույց ար­դեն գոր­ծո­ւմ էր նե­րի­։ Լեռ­նային Ղա­րա­բա­ղո­ւմ։ Սրա­նով զգա­ ­Պա­շտ­պա­նու­թյան կո­մի­տեն ստե­ղծ­վեց

Վազգեն Մանուկյան

ու գոր­ծեց այն­պի­սի ժա­մա­նա­կա­շր­ջա­ նո­ւմ, երբ Հայաս­տա­նը են­թա­րկ­վո­ւմ էր Խո­րհր­դային Մի­ու­թյան կե­նտ­րո­նա­կան իշ­խա­նու­թյո­ւն­նե­րի ճն­շո­ւմ­նե­րի­ն։ Կո­ մի­տեն իր խն­դիր­նե­րը կա­տա­րե­լու հա­ մար պի­տի սեր­տո­րեն հա­մա­գ որ­ծակ­ ցեր ՆԳՆ-ի, հան­րա­պե­տա­կան զին­ կո­մի­սա­րի­ատ ­ ի ու քա­ղա­քա­ցի­ա­կան պա­շտ­պա­նու­թյան հա­մա­կար­գի հե­տ։ Թեև նման ի­րա­վ ի­ճա­կը բար­դաց­նո­ւմ էր կո­մի­տե­ի աշ­խա­տան­քը, սա­կայն կա­րճ ժա­մա­նա­կո­ւմ շատ բան ար­վե­ց։ Ի­րա­ կա­նաց­վե­ցին կա­ռո­ւց­ված­քային-կազ­ մա­կե­րպ­չա­կան այն­պի­սի մե­ծա­ծա­վալ մի­ջո­ցա­ռո­ւմ­ներ, ո­րո­նք ար­մա­տա­պես փո­խե­ցին ի վնաս մեզ զար­գա­ցող ի­րա­ դար­ձու­թյո­ւն­նե­րի ըն­թաց­քը։ Պա­շտ­պա­նու­թյան կո­մի­տեն մեծ ա­վանդ ու­նե­ցավ հան­րա­պե­տու­թյան ներ­քին կայու­նու­թյան պահ­պան­ման գոր­ծում` շնոր­հիվ տար­բեր ջո­կատ­նե­րի հա­մա­ խմբ­ման ու ի­րա­վ ի­ճա­կի ճի­շտ գնա­ հատ­մա­ն։ 1991թ. սեպ­տեմ­բե­րի 21-ի Հայաս­տա­նի

Սերժ Սարգսյան

նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյո­ւն։ Հա­ջո­րդ օ­րը ՀՀ նա­խա­գահ Լևոն Տեր-Պետ­րո­ սյա­նի հրա­մա­նագ­րով ՀՀ Գե­րա­գ ույն խո­րհրդի պա­շտ­պա­նու­թյան և ներ­ քին գոր­ծե­րի հա­նձ­նա­ժո­ղո­վ ի նա­խա­ գահ Վազ­գեն Սա­րգ­սյա­նը նշա­նակ­վեց Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան պա­ շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­ր։ Դեկ­տեմ­բե­րի 10-ին պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րի 1-ին տե­ղա­կալ և զին­ված ու­ժե­րի գլ­խա­վոր շտա­բի պետ նշա­նակ­ վեց գե­նե­րալ-մայոր, ներ­կայիս պա­հես­ տի գե­նե­րալ-գն­դա­պետ Գո­ւր­գեն Դա­լ ի­ բալ­թայա­նը։ 1992թ. հո­ւն­վա­րի 28-ին ՀՀ Նա­խա­գա­ հի հրա­մա­նագ­րով ստե­ղծ­վեց ՀՀպա­շտ­ պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյու­նը։ Նրա են­թա­կայու­թյա­նը հա­նձն­վե­ցին Ներ­քին գոր­ծե­րի նա­խա­րա­րու­թյան պա­րե­կա­ պա­հա­կային գո­ւն­դը, հա­տուկ նշա­նա­ կու­թյան օ­պե­րա­տիվ գո­ւն­դը, քա­ղա­քա­ ցի­ա­կան պա­շտ­պա­նու­թյան գո­ւն­դը և ՀՀ 1 (24) 2014 27

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

նախարարության կազմավորում

Սեյրան Օհանյան

Վաղարշակ Հարությունյան

Միքայել Հարությունյան

զին­վո­րա­կան կո­մի­սա­րի­ա­տը։ Փե­տր­վա­րի 24-ին ԼՂՀ Գե­րա­գ ույն խորհր­դի նա­խա­գա­հու­թյու­նը ո­րո­շում ըն­դ ու­նեց ԼՂՀ ինք­նա­պա­շտ­պա­նու­ թյան ու­ժե­րի ստե­ղծ­ման մա­սի­ն։ Ձևա­ վոր­վեց ընդ­հա­նո­ւր հրա­մա­նա­տա­րու­ թյո­ւն, ո­րին են­թար­կե­ցին Ինք­նա­պա­ շտ­պա­նու­թյան ու­ժե­րի բո­լոր կազ­մա­ վո­րում­նե­րը։ ԼՂՀ ինք­նա­պա­շտ­պա­ նու­թյան ու­ժե­րի ստեղ­ծու­մը բնա­կա­նոն գոր­ծըն­թաց էր, որն ի­րա­վա­կան շա­րու­ նա­կու­թյո­ւնն էր հայոց բա­նա­կա­շի­նու­ թյան գոր­ծըն­թա­ցի։

րագ­րու­մից ան­մի­ջա­պես հե­տո սկըս­ նա­նտ Լե­ո­նիդ Մար­տի­րո­սո­վը. նրանք վեց նրա կա­ռո­ւց­ված­քի մշա­կո­ւմն ու եր­կուսն էլ խո­րհր­դային հա­մա­կար­գ ո­ւմ վար­չու­թյուն­նե­րի, ծա­ռայու­թյո­ւն­նե­ փայ­լո­ւն ռազ­մա­կան կր­թու­թյո­ւն է­ին րի և ա­ռան­ձին բա­ժին­նե­րի ստեղ­ծու­ ստա­ցել և մեծ օ­պե­րա­տիվ փո­րձ ու­նե­ մը։ Ա­մ են ինչ սկզ­բից կա­տար­վո­ւմ էր ի­ն։ Օ­պե­րա­տիվ վար­չու­թյու­նը հա­մա­ խորհր­դային բա­նա­կի օ­րե­նք­նե­րի ու կար­գ ո­ւմ էր հիմ­նա­կան մար­տա­կան կա­նո­նադ­րու­թյո­ւն­նե­րի հա­մա­ձայն, փաս­տա­թղ ­թե­րի հա­մա­տեղ մշա­կու­մը, սա­կայն ո­րոշ տե­ղե­րո­ւմ նաև լի­նո­ւմ էին ի­րա­կա­նաց­նո­ւմ ո­րո­շո­ւմ­նե­րի ըն­դ ո­ւն­ փոփոխություններ։ «Խն­դիր­նե­րը մա­սշ­ ման հա­մար ան­հրա­ժե­շտ օ­պե­րա­տիվ տա­բային է­ի­ն։ Եր­բե­մ ն դո­ւրս է­ին գա­լ իս հաշ­վա­րկ­նե­րի և ա­ռա­ջար­կու­թյո­ւն­նե­ և՛ ռազ­մա­վա­րու­թյան ու մար­տա­վա­րու­ րի, օ­պե­րա­տիվ հրա­հա­նգ­նե­րի ու մար­ թյան դա­սա­կան ըմբռն­ման, և՛ ինչ­պես տա­կան հրա­ման­նե­րի պատ­րաս­տու­մը, զին­ված ու­ժե­րի շի­նա­րա­րու­թյան, այն­ ռազ­մական ­գ որ­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րի պլա­ պես էլ մար­տա­կան գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րի նա­վոր­մա­նն առնչ­վող բո­լոր հար­ցե­րով վար­ման մար­տա­վա­րու­թյան ու ռազ­ Գլ­խա­վոր շտա­բի` այլ վար­չու­թյո­ւն­նե­ մա­վա­րու­թյան հի­մո­ւնք­նե­րի ու սկըզ­ րի ու բա­ժին­նե­րի` Պա­շտ­պա­նու­թյան բո­ւնք­նե­րի շր­ջա­նակ­նե­րի­ց։ Այդ օ­րե­րի նա­խա­րա­րու­թյան վար­չու­թյո­ւն­նե­րի ի­րա­կա­նու­թյունն ի դե­րև հա­նեց բո­լոր գոր­ծու­նե­ու­թյան հա­մա­դա­սու­մը, հա­ ձևա­վոր­ված դա­սա­կան կա­նոն­նե­րն ու մա­գ որ­ծակ­ցու­թյան կազ­մա­կեր­պու­մը, հաս­կա­ցու­թյո­ւն­նե­րը։ Մե­նք ինք­նե­րս ի­րա­կա­նաց­վե­լ իք խն­դիր­նե­րի ժա­մա­ է­ի­նք ձևա­կեր­պո­ւմ թե՛ ռազ­մա­վա­րու­ նա­կին տե­ղե­կա­ցու­մը զոր­քե­րի­ն։ Կազ­ թյու­նը, թե՛ մար­տա­վա­րու­թյու­նը, թե՛ մա­վոր­ման սկզ­բից ի վեր վար­չու­թյու­նը ռազ­մա­կան ար­վես­տի հի­մո­ւնք­նե­րը, մաս­նակ­ցեց ՀՀ և ԼՂՀ բո­լոր պա­շտ­պա­ թե՛ զին­ված ու­ժե­րի շի­նա­րա­րու­թյան նա­կան և ա­զա­տագ­րա­կան գոր­ծո­ղու­ հիմ­նա­կան սկզ­բո­ւնք­նե­րն ու կազ­մա­ թյո­ւն­նե­րի ո­րո­շո­ւմ­նե­րի մշակ­մա­նն ու կեր­պա­հաս­տի­քային կա­ռո­ւց­ված­քը»,- ըն­դ ո­ւն­մա­նը։ նշում է գե­նե­րալ-գն­դա­պետ Մի­քայել Վար­չու­թյան ան­ձնա­կազ­մի յու­րա­քան­ Հա­րու­թյու­նյա­նը։ չյո­ւր երկ­րո­րդ սպա մաս­նակ­ցեց Հայ­ րե­նի­քի պա­շտ­պա­նու­թյան մար­տե­րի­ն։ ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րի ա­ռա­ Գլ­խա­վոր շտա­բի օ­պե­րա­տիվ վար­չու­ ջին հրա­մա­նով` 1992թ. հո­ւն­վա­րի 28- թյու­նից հե­տո սկս­վեց զո­րա­տե­սակ­ ին ստե­ղծ­վեց ՀՀ ԶՈւ Գլ­խա­վոր շտա­բի նե­րի և զո­րա­մա­սե­րի կազ­մա­վոր­ման օ­պե­րա­տիվ վար­չու­թյու­նը, ո­րի ա­ռա­ջին գոր­ծըն­թաց, քա­նի որ լայ­նա­մա­սշ­տաբ պե­տն էր դեռ փո­խգնդա­պետ, ներ­կայո­ պա­տե­րա­զմ էր սկս­վո­ւմ։ ւմ գե­նե­րալ-գն­դա­պետ Մի­քայել Հա­ րու­թյու­նյա­նը, որին տա­րե­վեր­ջին փո­ խա­րի­նեց ներ­կայո­ւմ գե­նե­րալ-լեյ­տե­

1992թ. մար­տի 10-ին ՀՀ Գե­րա­գ ույն խոր­հո­ւրդն ըն­դ ու­նեց «­Պա­շտ­պա­նու­ թյան մա­սին» և «­Զին­վո­րա­կան կո­ չում ­նե­րի մա­սին» ՀՀ օ­րե­նք­նե­րը, ո­րո­ նք հաս­տատ­վե­ցին նա­խա­գա­հի կող­մից մար­տի 23-ին։ Ապ­րի­լ ի 7-ին ԼՂՀ ԳԽ նա­խա­գա­հու­ թյու­նը ո­րո­շեց, որ մի­նչև «ԼՂՀ քա­ղա­ քա­ցի­նե­րի հա­մը­նդ­հա­նո­ւր զի­նա­պար­ տու­թյան մա­սին» օ­րեն­քը ըն­դ ո­ւն­վ ի, զո­րա­կո­չն ի­րա­կա­նաց­վ ի մայիս-հու­նիս ա­միս­նե­րին` հա­մա­ձայն գոր­ծող օ­րե­ նսդ­րու­թյա­ն։ Ադըր­բե­ջա­նն ըն­դ ու­նեց «Ազ­գային ինք­նա­պա­շտ­պա­նու­թյան ու­ ժե­րո­ւմ ռազ­մա­դաշ­տային դա­տա­րան­ ներ ստեղ­ծե­լու մա­սին» ո­րո­շու­մը, ո­րը թե­լա­դր­ված էր` դա­սալ­քու­թյան և հրա­ մա­նա­տա­րու­թյա­նը չեն­թա­րկ­վե­լու հա­ մա­տա­րած բնույթ ըն­դ ու­նած դեպ­քե­րո­վ։ Նման բան հայ­կա­կան բա­նա­կո­ւմ չկա­ր։ ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­ թյան ստե­ղծ­ման հրա­մա­նագ­րի ստո­ 1 (24) 2014 28

զ ինանշան

ՀՀ ԶՈւ զի­նան­շա­նը­ անդրադարձը՝ Ագապի Խամոյանի

­ ի­նան­շան­նե­րն ու մյո­ւս խո­րհր­դա­նիշ­նե­րը ծա­գել են մա­րդ­ Զ կու­թյան պատ­մու­թյան դեռ վաղ շր­ջա­նո­ւմ՝ հե­տզ­հե­տե դառ­ նա­լով ժա­ռան­գա­բար փո­խա­նց­վող տար­բե­րան­շան­նե­ր։ Զի­ նան­շան­նե­րի դե­րը մեծ է ե­ղել հատ­կա­պես պա­տե­րա­զմ­նե­րի ժա­մա­նա­կ։ Դրա­նք ծա­ռայել են ստո­րա­բա­ժա­նո­ւմ­նե­րի ռազ­ մա­կան նե­րու­ժի հա­մա­խմբ­մա­նը, հան­դես ե­կել որ­պես հա­ վա­քա­կա­նու­թյան և մի­աս­նա­կա­նու­թյան ար­տա­հայ­տու­թյո­ւն։ 2001 թվա­կա­նի հո­ւն­վա­րի 23-ին Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­ տու­թյան նա­խա­գահ, Զին­ված ու­ժե­րի գե­րա­գ ույն գլ­խա­վոր հրա­մա­նա­տար Ռո­բե­րտ Քո­չա­րյա­նը հաս­տա­տեց ՀՀ զին­ված ու­ժե­րի զի­նան­շա­նը։ Զի­նան­շա­նի հե­ղ ի­նակ­նե­րն են նկա­րիչ­ներ Ռու­բեն Ա­րո­ւտ­ չյա­նը և Գա­գիկ Աբ­րա­հա­մյա­նը­։ ­Զի­նան­շա­նը պատ­կերը վեր­ևո­ւմ ուղ­ղան­կ յո­ւն է, նե­րք­ևո­ւմ` կի­սա­շր­ջա­նա­ձև վա­հա­նի վրա։ Վե­րին եզ­րո­ւմ հո­րի­զո­նա­կան կա­պույտ ֆո­նի վրա սպի­տակ տա­ռե­րով գր­ված է` «­ՀԱՅԱՍ­ ՏԱՆ», նե­րք­ևո­ւմ` կի­սա­շր­ջա­նին հա­մա­պա­տաս­խան` կա­ պույտ գույ­նով՝ «­ԶԻՆ­ՎԱԾ ՈՒ­ԺԵՐ» բա­ռե­րը­։ ­Վա­հա­նի մնա­ցյալ դաշ­տը հե­րալ­դիկ տար­րե­րով կա­զմ­ված է հետ­ևյալ պատ­կե­րային մա­սե­րից. կե­նտ­րո­նո­ւմ պատ­կեր­ված է թևա­տա­րած ար­ծիվ` գլ­խով դե­պի աջ շրջ­ված, արծ­վ ի յու­ րա­քան­չյո­ւր թևը բաղ­կա­ցած է յո­թա­կան փե­տու­րից (7 թի­վը խո­րհր­դան­շո­ւմ է ա­րար­չա­կան շա­բաթ­վա օ­րե­րի թի­վը, կա­րող

է արծ­վ ի գլ­խի հետ հաս­կաց­վել նաև պատ­մա­կան Հայաս­ տա­նի 15 նա­հա­նգ­նե­րը)։ Ար­ծի­վն ի­րա­կա­նաց­ված է մո­ւգ կա­ պույտ գույ­նով և կե­նտ­րո­նա­կան կեր­պար է զի­նան­շա­նի վրա։ Խորհր­դան­շո­ւմ է ուժ, հզո­րու­թյո­ւն, խո­րա­թա­փան­ցու­թյո­ւն, սլացք, կա­մք։­ Ա­րծ­վ ի գլու­խը պատ­կեր­ված է ար­ևի կլոր սկա­վա­ռա­կի վրա, ո­րը նույն­պես ի­մաս­տա­վոր­վո­ւմ է։ Ար­ևի ճա­ռա­գայթ­նե­րի վրա, արծ­վ ի թևե­րի բաց­ված­քի մեջ պատ­կեր­ված է Հայաս­ տա­նի պե­տա­կան խո­րհր­դա­նիշ ե­ռա­գ ույն դրո­շը, ո­րը հա­վաս­ տո­ւմ է, որ Հայաս­տա­նի զին­ված ու­ժե­րը գտն­վո­ւմ են պե­տու­ թյան հո­վա­նու ներ­քո։ Արծ­վ ի մար­մի­նը կազ­մո­ւմ է հայ­կա­ կան կլոր վա­հա­նը` ծի­րա­նա­գ ույ­նի մո­ւգ ու բաց ե­րա­նգ­նե­րո­վ։ Վա­հա­նը խո­րհր­դան­շո­ւմ է այն, որ զին­ված ու­ժե­րը երկ­րի գոյու­թյան պատ­վա­րն ու պա­հա­պա­նն են։ ­Վա­հա­նի ներ­սո­ւմ պատ­կեր­ված է հա­վա­սա­րա­թև խաչ, որ քրիս­տո­նե­ա­կան ժա­ռան­գ որ­դ ու­թյան ու հա­վա­տի առ­հա­վատ­ չյան է։ ­Զի­նան­շա­նային վեր­ջին տար­րը սո­ւրն է։ Այն հո­րի­զո­նա­կան դիր­քով գտն­վո­ւմ է վա­հա­նի տա­կ։ Աջ կող­մո­ւմ եր­ևո­ւմ է սրի կո­թը, ձախ կող­մո­ւմ` սրի ծայ­րա­հատ­վա­ծը։ Զի­նան­շա­նային պատ­կե­րագ­րու­թյան ա­ռու­մով, եր­ևա­ցող հատ­ված­նե­րով, սրի մա­սե­րը նաև խո­րհր­դան­շո­ւմ են արծ­վ ի ճան­կե­րը` ամ­բող­ ջաց­նե­լով ար­ծիվ-զին­ված ու­ժեր խո­րհր­դա­նի­շը­։ 1 (24) 2014 29

հրամանատար

Հ­րա­մա­նա­տա­րի կեր­պա­րը զին­վո­րի կյան­քո­ւմ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

նյութը` Վար­դ ու­հի Ե­րա­նո­սյա­նի

1 (24) 2014 30

­ այ­րե­նա­սի­րու­թյան, ան­ձնային ո­րակ­ Հ նե­րի, բա­րոյա­կան ար­ժեք­նե­րի, վար­քի նոր­մ ե­րի ձևա­վո­րո­ւմն սկս­վում է ըն­տա­ նի­քո­ւմ և հե­տա­գա զար­գա­ցու­մը ըն­թա­ նո­ւմ դպ­րո­ցո­ւմ, բուհ-ում, բա­նա­կո­ւմ և այլ ո­լո­րտ­նե­րո­ւմ: Բա­նա­կը երկ­խո­սու­ թյո­ւն է աշ­խար­հի հետ, բա­նա­կը տպա­ վո­րու­թյո­ւն է, բա­նա­կը կար­ծիք է։ Զին­վո­րի բա­րոյա­հո­գե­բա­նա­կան վի­ ճա­կով է պայ­մա­նա­վոր­ված բա­նա­կի մար­տու­նա­կու­թյու­նը, բա­նա­կի` պա­տե­ րազ­մո­ւմ հաղ ­թե­լու-չ­հաղ ­թե­լու խնդի­րը: Մե­նք ապ­րո­ւմ ենք հրա­դա­դա­րի պայ­ ման­նե­րո­ւմ, ո­րը ոչ թե խա­ղա­ղու­թյո­ւն է, այլ պա­տե­րազ­մի պա­սիվ փո­ւլ. այն մի­շտ էլ հա­րա­բե­րա­կան է: Բայց ան­գամ այդ հա­րա­բե­րա­կան խա­ղա­ղու­թյո­ւնն ու­նե­նա­լու հա­մար` զին­վո­րի բա­րոյա­ հո­գե­բա­նա­կան վի­ճա­կը պե­տք է կայո­ւն լի­նի: Զո­րա­մա­սե­րո­ւմ մթ­նո­լոր­տը պե­տք է լի­ նի ա­ռո­ղ ջ, քա­նի որ մար­տա­կան խնդ­րի ար­դ յու­նա­վե­տու­թյո­ւնն ու­ղ իղ հա­մ ե­մա­ տա­կան է այն բա­րոյա­հո­գե­բա­նա­կան մթ­նո­լոր­տին, որն առ­կա է տվյալ ստո­ րա­բա­ժան­ման մեջ: Այս խնդ­րի լո­ւծ­ման մեջ իր ա­ռաջ­նային դե­րն ու­նի բա­րձ­րա­ գույն ռազ­մա­կան կր­թու­թյան հա­մա­ կար­գը, ո­րի գլ­խա­վոր ուղ­ղու­թյո­ւն­նե­րից մե­կը սպայա­կան ան­ձնա­կազ­մի պատ­ րաս­տո­ւմն է: ՀՀ զին­ված ու­ժե­րո­ւմ ան­հրա­ժե­շտ է ա­ռաջ­նային նշա­նա­կու­թյո­ւն տալ ղե­կա­ վար ան­ձա­նց կա­ռա­վար­չա­կան ըն­դ ու­ նա­կու­թյո­ւն­նե­րի զար­գաց­մա­նը, քա­նի որ զին­վո­րա­կան կար­գա­պա­հու­թյան և կա­նո­նադ­րա­կան կար­գի ամ­րա­պնդ­ման հա­մար պա­տաu­խա­նա­տու են բո­լոր խմ­ բե­րի հրա­մա­նա­տար­նե­րը (պե­տե­րը), մյո­ւս սպայա­կան ու են­թաս­պայա­կան ան­ձնա­կազ­մը: Շատ կար­ևոր է, որ­պես­զ ի զին­վո­րը վտահ լի­նի՝ հրա­մա­նա­տա­րն իր ա­վագ ըն­կե­րն է, ու նա կա­րող է նրան ա­մ են հար­ցո­ւմ վս­տա­հել: Հրա­մա­նա­տա­րը պե­տք է ու­նե­նա օ­րի­նա­կե­լ ի անձնային ո­րակ­ներ:

հրամանատար

որ­պես կո­չու­մով ա­վա­գի, որ­պես ղե­ կա­վա­րի, որ­պես ծնո­ղ ի, որ­պես ա­վագ ըն­կե­րոջ: Հրա­մա­նա­տար-զին­վոր հա­ րա­բե­րու­թյո­ւն­նե­րո­ւմ պե­տք է մի­շտ ան­կեղ­ծու­թյո­ւն լի­նի: Ե­թե հրա­մա­նա­ տա­րին հար­գ ո­ւմ ու սի­րո­ւմ են զին­վոր­ նե­րը, ա­պա ծնող­նե­րից հե­ռու զին­ծա­ ռայո­ղ ի հա­մար բա­նա­կո­ւմ եր­կու տա­րի անցկաց­նե­լը դառ­նո­ւմ է ոչ թե հար­կադ­ րա­կան պար­տա­կա­նու­թյուն, այլ հա­ճե­ լի ու հե­շտ ծա­ռայու­թյո­ւն: Այ­սօր մեր բա­նա­կո­ւմ շատ են այն հրա­ մա­նա­տար­նե­րը, ո­րո­նք գոր­ծով են ցու­ ցադ­րել ի­րե­նց այդ հատ­կու­թյուն­նե­րը: Նրան­ցից ո­մա­նք Ար­ցախյան պա­տե­ րազ­մի ժա­մա­նակ զին­վո­րի հա­մար ե­ղել են ոչ մի­այն հրա­մա­նատար, այլև հայր, եղ ­բայր, զի­վոր­նե­րին ա­մ ե­նա­դժ­վար

պա­հե­րին հու­սադ­րող ու քա­ջա­լե­րող, նրա­նց հա­մար օ­րի­նակ ծա­ռայող: Մեր բա­նա­կի յու­րա­քան­չյո­ւր զին­ վոր ե­րա­զո­ւմ է ու­նե­նալ բա­րոյա­կան ու անձնային հատ­կա­նիշ­նե­րով հա­ րո­ւստ, հայ­րե­նա­սեր ու զին­վո­րա­սեր հրամանա­տար, ինչ­պի­սին Մոն­թե Մել­ քո­նյա­նն էր: Այդ­պի­սի հրա­մա­նա­տար է ե­ղել նաև Լե­ո­նիդ Ազ­գալ­դ յա­նը, ո­րի բա­րոյա­կան կեր­պա­րի ազ­դե­ցու­թյու­նը շատ մեծ է ե­ղել զի­վո­րի հա­մար. զին­վոր­ նե­րը պաշ­տո­ւմ է­ին ի­րե­նց խիստ, բայց ան­սահ­ման բա­րի հրա­մա­նա­տա­րին: Ազ­գալ­դ յա­նը զին­վոր­նե­րին «­դ ուք»-ով էր դի­մո­ւմ, իսկ նրա­նք էլ՝ «­պա­րոն Լե­ո­ նիդ» և այդ «­պա­րո­նը» հն­չո­ւմ էր ինչ­ պես բա­րձ­րա­տիտ­ղոս ու չա­փազանց վայե­լո­ւմ էր նրա վեհ կեր­պա­րին:

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

Նա պար­տա­վոր է հա­տո­ւկ ու­շադ­րու­ թյո­ւն դա­րձ­նել են­թա­կա­նե­րի ան­հա­ տա­կան հատ­կա­նիշ­նե­րի ուuո­ւմ­նաuիր­ մա­նը, զին­վո­րա­կան կա­նո­նա­գր­քե­րով uահ­ման­ված փոխ­հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­նե­ րի պահ­պան­մա­նը, զին­վո­րա­կան կո­ լեկ­տի­վ ի հա­մա­խմբ­մա­նը, ժա­մա­նա­կին հայտ­նա­բե­րի կա­տար­ված կար­գա­պա­ հա­կան խախ­տո­ւմ­նե­րի պատ­ճառ­նե­րը, ձեռ­նար­կի կան­խար­գե­լ իչ մի­ջո­ցա­ռում­ ներ` նպա­տակ ու­նե­նա­լով ա­պա­հո­վել զո­րա­մա­սի մար­տու­նա­կու­թյու­նը և ա­ռա­ջա­դր­ված խն­դիր­նե­րի կա­տա­րու­մը: Հրա­մա­նա­տա­րը պար­տա­վոր է են­թա­կա ան­ձնա­կազ­մին դաu­տի­ա­րա­կել զին­վո­ րա­կան կար­գա­պա­հու­թյան պա­հա­նջ­ նե­րի ան­շեղ կա­տար­ման ո­գ ով, նրա­նց մեջ զար­գաց­նել և պահ­պա­նել ան­ձնա­ կան ար­ժա­նա­պատ­վու­թյան և ըն­կե­րու­ թյան զգա­ցո­ւմ, զին­վո­րա­կան պա­րտ­քի ու պատ­վ ի գի­տակ­ցո­ւմ: ­Զին­վո­րի պատ­կե­րա­ցո­ւմ­նե­րո­ւմ հրա­ մա­նա­տա­րը մի­շտ էլ խի­ստ, իս­կա­կան տղա­մար­դ ու տե­սակ է, հե­ղ ի­նա­կու­թյուն, բայց մի­ա­ժա­մա­նա­կ՝ ար­դա­րա­միտ, հո­ գե­բան, ծնող զին­վոր­նե­րի հա­մար: Բա­ նա­կո­ւմ ծա­ռայող զին­վո­րի հա­մար շատ կար­ևոր է, որ իր հրա­մա­նա­տա­րը լի­նի օբյեկ­տիվ, ան­կա­շառ, ար­դա­րա­միտ, հո­ գա­տար, շատ կարևոր է, որ զո­րա­մա­ սում չլի­նեն ար­տա­կա­նո­նադ­րա­կան հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­ներ, ընտ­րո­ղա­կան մո­ տե­ցո­ւմ այս կամ այն զին­վո­րի նկատ­ մա­մբ և հրա­մա­նա­տա­րի կող­մից ան­ տես­ված­ներ: Զին­վո­րը մի­շտ էլ իր հրա­մա­նա­տա­րի հան­դեպ մեծ հար­գան­քով է լց­վո­ւմ, երբ տես­նո­ւմ է, որ հրա­մա­նա­տա­րն ան­ձնա­ կան օ­րի­նա­կով, իր կեն­ցա­ղ ի, վար­վե­ լա­կեր­պի, հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­նե­րի հա­ մես­տու­թյա­մբ և բա­րոյա­կան կեր­պա­ րով օ­րի­նակ է ծա­ռայո­ւմ զո­րա­մա­սի սպա­նե­րի, են­թաս­պա­նե­րի և զին­վոր­նե­ րի հա­մար: Լավ հրա­մա­նա­տա­րը նաև պետք է հա­ճա­խա­կի, պար­բե­րա­բար ճա­շի զին­վոր­նե­րի հետ, ճա­շի ա­ռա­նց նա­խազ­գ ու­շաց­ման, ստու­գի ճա­շա­րա­նի, խո­հա­նո­ցի մաք­րու­թյու­նը, մթե­րք­նե­րի, ճա­շա­տե­սակ­նե­րի ո­րա­կը: Նա պե­տք է լի­նի դիր­քե­րո­ւմ, հա­ճա­խա­ կի, հան­կար­ծա­կի ստու­գի ծա­ռայու­թյու­ նը` ա­ռա­նց պատ­ժե­լու նպա­տա­կի, այլ օգ­նե­լու, սո­վո­րեց­նե­լու, հսկե­լու, ուղ­ղե­ լու, զրու­ցե­լու, սխալ­նե­րը, թե­րու­թյուն­ նե­րը վե­րաց­նե­լու հա­մար: Զին­վորն ա­նը­նդ­հատ պե­տք է իր կող­քին զգա հրա­մա­նա­տա­րին, նրա կող­մից ի­րեն օգ­նե­լու պատ­րաս­տա­կա­մու­թյու­նը, զգա նրա շո­ւն­չը: Ե­թե այս բո­լոր հատ­կա­նիշ­ նե­րն ու­նի հրա­մա­նա­տա­րը, ա­պա զին­ վոր­նե­րը նրան վս­տա­հո­ւմ, հար­գ ո­ւմ և են­թարկ­վո­ւմ են ան­վե­րա­պա­հո­րե­ն՝

1 (24) 2014 31

կրթություն

Ռազմական կրթության կարևորությունն ու իրականացումը

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

անդրադարձը` Ար­փի­նե Ար­զու­մա­նյա­նի

­ այաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյու­նո­ւմ ռազ­մա­կան կր­թու­թյան Հ զար­գա­ցու­մը գե­րա­կա խն­դիր է դիտ­վո­ւմ: 2012թ. մշակ­ված ՀՀ ռազ­մա­կան կր­թու­թյան հայե­ցա­կար­գը սահ­մա­նել է ռազ­ մա­կան կր­թու­թյան հա­մա­կար­գը` որ­պես ռազ­մա­կան, կր­թա­ կան, գի­տա­կան, վե­րա­պատ­րա­ստ­ման հաս­տա­տու­թյո­ւն­նե­րի, կր­թու­թյան կա­ռա­վար­ման մար­մին­նե­րի, կր­թա­կան չա­փո­րո­ շիչ­նե­րի ու ծրագ­րե­րի, ինչ­պես նաև կր­թա­կան հա­մա­պա­տաս­ խան մի­ջա­վայ­րի և կի­րա­րկ­վող կր­թա­կան տեխ­նո­լո­գի­ա­նե­րի ամ­բող­ջու­թյո­ւն: ­Հայաս­տա­նո­ւմ գոր­ծո­ւմ են ռազ­մա­կան կր­թու­թյո­ւն

ի­րա­կա­նաց­նող 3 տե­սա­կի հաս­տա­տու­թյո­ւն­ներ.

1) են­թաս­պայա­կան կազ­մ ի պատ­րա­ստ­ման ռազ­մաու­ սում­նա­կան կե­նտ­րոն­նե­րը,

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

2) բա­րձ­րա­գույն ռազ­մա­մաս­նա­գի­տա­կան ու­սո­ւմ­նա­կան հաս­տա­տու­թյո­ւն­նե­րը,

1 (24) 2014 32

3) բա­րձ­րա­գույն ռազ­մա­կան և հետ­բու­հա­կան կր­թու­թյո­ւն ի­րա­կա­նաց­նող ու­սո­ւմ­նա­կան հաս­տա­տու­թյո­ւն­նե­րը: ­ այաս­տա­նո­ւմ ռազ­մա­կան կր­թու­թյո­ւն ի­րա­կա­նաց­նող հիմ­ Հ նա­կան հաս­տա­տու­թյու­նը ՀՀ ՊՆ Վազ­գեն Սա­րգ­սյա­նի ան­ վան ռազ­մա­կան ինս­տի­տո­ւտն է: Ներ­կայո­ւմ ինս­տի­տու­տո­ւմ գոր­ծո­ւմ է եր­կու ֆա­կո­ւլ­տետ` հա­մա­զո­րային` 4 ամ­բի­ո­նով, և հրե­տա­նային` 3 ամ­բի­ո­նով, ինչ­պես նաև 3 ա­ռան­ձին ամ­բի­ոն:

Կր­թա­հա­մա­լ ի­րի գոր­ծու­նե­ու­թյո­ւնն ուղղ­ված է հա­մա­կող­մա­ նի­ո­րեն զար­գա­ցած, հայ­րե­նաuի­րու­թյան, պե­տա­կա­նու­թյան և մար­դաuի­րու­թյան ո­գ ով դաu­տի­ա­րակ­ված ու մաu­նա­գի­տա­ կան կո­ղմ­նո­րո­շո­ւմ ու­նե­ցող ան­ձի ձևա­վոր­մա­նը­։ ­Կայա­ցած ռազ­մա­կան կր­թա­կան հա­մա­կար­գը, ան­շո­ւշտ, ո­րո­շիչ հան­գա­մա­նք է զին­վոր­նե­րի մար­տա­կան, բա­րոյա­հո­ գե­բա­նա­կան ո­գ ու, նրա­նց՝ ցան­կա­ցած ի­րա­վ ի­ճա­կո­ւմ կողմ­ նո­րոշ­վե­լու ու­նա­կու­թյո­ւն­նե­րի, ինչ­պես նաև մար­տա­դաշ­ տո­ւմ հրա­մա­նա­տա­րա­կան կազ­մի ար­հես­տա­վար­ժու­թյան դրսևոր­ման հա­մար:

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

­ ազ­մա­կան կր­թու­թյո­ւն ի­րա­կա­նաց­նող բա­րձ­րա­գ ույն ու­ Ռ սում­նա­կան հաս­տա­տու­թյո­ւն­նե­րից է ՀՀ ՊՆ Ար­մ ե­նակ Խան­փե­րյան­ցի ան­վան ռազ­մաա­վ ի­աց ­ ի­ոն ինս­տի­տու­տը, որ­ տեղ ու­սու­ցու­մը ստա­ցի­ոն ­ ար հա­մա­կար­գ ո­ւմ 4 տա­րի է: Ինս­տի­տու­տո­ւմ, բա­ցի ռազ­մա­կան մաս­նա­գի­տու­թյո­ւն­նե­րից, տր­վո­ւմ է նաև հան­րա­պե­տու­թյու­նո­ւմ ըն­դ ո­ւն­ված բարձ­րա­ գույն կր­թու­թյան բա­կա­լավ­րի աս­տի­ճա­նին հա­մա­պա­տաս­ խա­նող քա­ղա­քա­ցի­ա­կան մաս­նա­գի­տաց­ման ո­րա­կա­վո­րո­ւմ:­ Եր­ևա­նի պե­տա­կան բժշ­կա­կան հա­մալ­սա­րա­նո­ւմ գոր­ծող բուժ­ծա­ռայու­թյան կազ­մա­կե­րպ­ման և էքստ­րե­մալ բժշ­կու­ թյան ամ­բի­ոն ­ ի հի­ման վրա 1994 թ. ստե­ղծ­վեց Ռազ­մա­բժըշ­ կա­կան ֆա­կո­ւլ­տետ: Ֆա­կո­ւլ­տե­տի կո­ւր­սա­նտ­նե­րն ու­սո­ւց­ման ըն­թաց­քո­ւմ անցնում են նաև կլի­նի­կա­կան պրակ­տի­կա ՀՀ ՊՆ կե­նտ­րո­ նա­կան կլի­նի­կա­կան զին­վո­րա­կան և Եր­ևա­նի կայա­զո­րային հոս­պի­տալ­նե­րո­ւմ, զո­րային ստա­ժա­վո­րո­ւմ` ՀՀ ԶՈՒ սահ­ մա­նա­մ ե­րձ զո­րա­մա­սե­րո­ւմ և ու­սո­ւմ­նա­մար­տա­վա­րա­կան հա­վաք­ներ` ու­սո­ւմ­նա­կան զո­րա­մա­սե­րո­ւմ, մաս­նակ­ցո­ւմ են ՀՀ ԶՈՒ ռազ­մա­բժշ­կա­կան ծա­ռայու­թյան զո­րա­վար­ժու­ թյուն­նե­րին, ՆԱ­ՏՕ-ի և ՀԱ­ՊԿ-ի կող­մից կազ­մա­կե­րպ­ված հա­վաք­նե­րին: ­Մի­ջազ­գային կր­թա­կան հնա­րա­վո­րու­թյո­ւն­ներ ու­նեն ՀՀ ԶՈՒ սպա­նե­րը. նրա­նց Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­ թյան պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյու­նը ա­ռա­ջար­կո­ւմ է կրթա­կան տար­բեր հնա­րա­վո­րու­թյո­ւն­ներ ար­տե­րկ­րո­ւմ` օ­տարերկ­րյա ռազ­մաու­սո­ւմ­նա­կան հաս­տա­տու­թյո­ւն­նե­րում, որն ա­պա­հո­վո­ւմ է բա­րձր մա­կար­դա­կի ու­սու­ցո­ւմ, տե­սա­կան և գո­րծ­նա­կան գի­տե­լ իք­նե­րի հզոր պա­շար և փոր­ձի փո­խա­ նակ­ման հնա­րա­վո­րու­թյո­ւն սպա­նե­րի հա­մար: Մի­նչև ռազ­մաու­սո­ւմ­նա­կան հաս­տա­տու­թյո­ւն­ներ ըն­դ ո­ւն­ վե­լը, ռազ­մա­կան գի­տե­լ իք­ներ և հմ­տու­թյո­ւն­ներ հնա­րա­ վոր է ստա­նալ վար­ժա­րան­նե­րո­ւմ և կր­թա­հա­մա­լ իր­նե­րո­ւմ: Այդ­պի­սին է ՊՆ Մ.­Մ ել­քո­նյա­նի ան­վան ռազ­մա­մար­զա­կան վար­ժա­րա­նը, ո­րը ռազ­մա­մար­զա­կան հոս­քի հան­րա­կր­թա­ կան գի­շե­րօ­թիկ հաս­տա­տու­թյո­ւն է, ի­րա­կա­նաց­նո­ւմ է ա­վագ դպ­րո­ցի պե­տա­կան հան­րա­կր­թա­կան ծրագ­րեր: Վար­ժա­րա­նային կր­թու­թյու­նը նպա­տակ ու­նի հան­րա­կր­թա­ կան ծրագ­րե­րի, ռազ­մա­կան գի­տե­լ իք­նե­րի ու հմ­տու­թյուն­ նե­րի պար­տա­դիր նվա­զա­գ ույ­նի ու­սո­ւց­ման և ան­հրա­ժե­շտ ֆի­զ ի­կա­կան պատ­րաս­տու­թյան մի­ջո­ցով ա­պա­հո­վել սա­նե­րի ան­հա­տա­կա­նու­թյան ձևա­վո­րու­մը, նրա­նց նա­խա­պատ­րաս­ տել ինք­նու­րույն կյան­քի և ռազ­մաու­սո­ւմ­նա­կան հաս­տա­ տու­թյո­ւն­ներ ըն­դ ո­ւն­վե­լու, մաս­նա­գի­տա­կան ընտ­րու­թյան գոր­ծո­ւմ, նպաս­տո­ւմ հայ­րե­նա­սի­րա­կան դաս­տիա­րակ­մա­նը: ­Ռազ­մա­մար­զա­կան հա­տո­ւկ վար­ժա­րան է գոր­ծո­ւմ նաև Ար­ մա­վ ի­րի մար­զո­ւմ՝ «­Տիգ­րան Մե­ծն» ան­վա­մբ: ­Ռազ­մա­գի­տու­թյան և ռազ­մա­հայ­րե­նա­սի­րու­թյան բնա­գա­վա­ ռո­ւմ մաս­նա­գի­տաց­ված ծրագ­րեր է ի­րա­կա­նաց­նո­ւմ «­Փո­քր Մհեր» կր­թա­հա­մա­լ ի­րը:

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

կրթություն

1 (24) 2014 33

գիտություն

­Ռազ­մա­կան գի­տու­թյո­ւն

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

անդրադարձը` Արծ­րո­ւն Հով­հան­նի­սյանի

­Ռազ­մա­կան գի­տու­թյու­նը մի­շտ էլ ե­ղել է յու­րա­ քան­չյո­ւր պե­տու­թյան, գի­տա­տեխ­նի­կա­կան և ար­տադ­րա­կան ա­ռա­ջըն­թա­ցի հիմ­քը: Հայ­կա­ կա­կան բա­նա­կը ռազ­մա­կան գի­տու­թյա­նը մի­շտ մոտ է ե­ղել այն բա­նի շնոր­հիվ, որ դեռ ան­հի­ շե­լ ի ժա­մա­նակ­նե­րից հայ ռազ­միկ­նե­րը վա­րել են բա­ցա­ռիկ մար­տա­կան գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­ներ, ո­րո­նք հա­րս­տաց­րել են ռազ­մար­վես­տի պատ­ մու­թյու­նը, իսկ ԽՍՀՄ-ի ժա­մա­նակ հայ բա­րձ­ րաս­տի­ճան սպա­նե­րի քա­նա­կը ուղ­ղա­կի զար­ մա­նա­լ ի շատ էր: Հայաս­տա­նը նաև լայ­նո­րեն ընդ­գրկ­ված էր խո­րհր­դային բա­վա­կա­նին հզոր ռազ­մաար­դ յու­նա­բե­րա­կան հա­մա­լ ի­րի մեջ և ու­ ներ կար­ևոր նե­րդ­րո­ւմ: Այ­սօր մեր բա­նա­կը փոր­ձո­ւմ է պահ­պա­նել այդ ձե­ռք­բե­րո­ւմ­նե­րը: Մաս­նա­վո­րա­պես` իր ստե­ղծ­ ման ա­ռա­ջին իսկ օր­վա­նից մեր բա­նա­կը փոր­ ձել է ու­նե­նալ սե­փա­կան դպ­րոց, կր­թա­կան հա­ մա­կա­րգ: Ներ­կայո­ւմ Հայաս­տա­նո­ւմ գոր­ծո­ւմ է ռազ­մա­կան ա­կա­դե­մի­ա, ո­րը բա­րձր սպայա­կան կազ­մի հա­մար սին­թեզ­ված, ա­ռան­ձին, հայ­կա­ կան ռազ­մա­կան գի­տու­թյո­ւն է ստեղ­ծե­լու: Ներ­ կայո­ւմ հայ­կա­կան ռազ­մա­կան ար­դ յու­նա­բե­րու­ թյու­նը ևս փոր­ձո­ւմ է մեծ քայ­լեր ա­նել և սե­փա­ կան բա­նա­կի պա­հա­նջ­նե­րի ո­րո­շա­կի մա­սին բա­վա­րա­րու­մից զատ, նաև մշա­կել այն­պի­սի նմո­ւշ­ներ, ո­րոն­ցով կա­րո­ղա­նա մր­ցու­նակ լի­նել նաև մի­ջազ­գային շու­կա­նե­րո­ւմ:

լուսանկարը` Դավիթ Կարապետյանի

Անօդաչու թռչող սարք

ՀՀ Վ. Սարգսյանի անվան ռազմական ինստիտուտ 1 (24) 2014 34

униформа

Маскировочная амуниция

фотограф: Арег Варданян

Гардероб военнослужащих армянской армии укомплектован повседневной и полевой униформой. Недавно полевая амуниция подверглась изменениям – ее максимально подогнали под естественный ландшафт, характерный для территории нашей страны. В камуфляже присутствуют цвета сухих горных степей, полупустынь и низменных солончаков Армении. Новая полевая униформа была разработана в Управлении тыла Генерального штаба Вооруженных сил РА – Нориком Еолчяном. При создании формы были учтены климатические условия, в которых несут службу военнослужащие, а также предусмотрена возможность комбинировать различные части обмундирования в зависимости от погоды. Производится форма из современных материалов, она гораздо комфортнее прежней и ничуть не уступает экипировке военнослужащих крупнейших армий мира.

1 (24) 2014 35

պարգևներ և մ եդալներ

Ի­նչ­պես է պա­րգ­ևա­տր­վո­ւմ հայ­րե­նան­վ ի­րու­թյու­նը... անդրադարձը` Ար­փի­նե Ար­զու­մա­նյա­նի և Ա­րու­սիկ Գրի­գ ո­րյա­նի լուսանկարները` ՀՀ ՊՆ Զինանշանագրային բաժնի

­Հայաu­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյա­նը, հաuա­րա­կու­թյա­նը մա­տու­ցած ակ­նա­ռու և բա­ցա­ռիկ ծա­ռայու­թյո­ւն­նե­րի հա­մար «­Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան պե­տա­կան պա­րգև­նե­րի մա­սին» ՀՀ օ­րեն­քով հի­մ ն­վել են պե­տա­կան պա­րգև­ներ` Հայաu­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան բա­րձ­րա­գույն կո­չո­ւմ, Հայաu­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան շքան­շան­ներ և մե­դալ­նե­ր՝ նպա­տակ ու­նե­նա­լով խրա­խ ու­սել ար­ժա­նի­նե­րին և մղել նրա­նց ա­ռա­վել բա­րձր ար­դ յո­ւնք­նե­րի՝ ի շահ Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան հզո­րաց­ման: ­Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան պե­տա­կան պա­րգև­նե­րի մա­սին Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան օ­րեն­քը գոր­ծո­ւմ է 1994թ. ապ­րի­լ ի 22-ից:

«Հայաստանի ազգային հերոս» կոչման համար՝ «Հայրենիքի» շքանշան

«­Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս» բա­րձ­ րա­գ ույն կո­չու­մը, ո­րին ար­ժա­նա­ցել են, օ­րի­նակ, Մով­սես Գոր­գի­սյա­նը, Մոն­ թե Մել­քո­նյա­նը, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Վազ­գեն Ա­ռա­ջին Ա­մ ե­նայն Հայոց կա­թո­ղ ի­կո­ սը, Շա­ռլ Ազ­նա­վու­րը, Քը­րք Քր­քո­րյա­ նը, շնո­րհ­վո­ւմ է երկ­րի պա­շտ­պա­նու­ թյան և ի­րա­վա­կար­գի ամ­րա­պնդ­ման բնա­գա­վա­ռո­ւմ ու ազ­գային նշա­նա­ կա­լ ի ար­ժեք­նե­րի ստե­ղծ­ման գոր­ծո­ւմ Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյա­նը մա­ տու­ցած հա­մազ­գային նշա­նա­կու­թյո­ւն ու­նե­ցող բա­ցա­ռիկ ծա­ռայու­թյո­ւն­նե­րի հա­մար:­ Այն ան­ձի­նք, ով­քեր ար­ժա­նա­ցել են «­Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս» բա­րձ­ րա­գ ույն կոչ­մա­նը, ստա­նո­ւմ են «Հայ­ րե­նի­քի» շքան­շան, ո­րը կրո­ւմ են կրծ­քի ձախ կող­մո­ւմ: 1 (24) 2014 36

­ այ­րե­նի­քի պա­շտ­պա­նու­թյան ու ան­ Հ վտան­գ ու­թյան ա­պա­հով­ման գոր­ծում ցու­ցա­բե­րած բա­ցա­ռիկ ա­րի­ու­թյան, ան­ձնու­րա­ցու­թյան ու հմ­տու­թյան հա­ մար շնո­րհ­վո­ւմ է «Մար­տա­կան խաչ» շքանշա­նը: Պե­տա­կան պա­րգև­նե­րի թվո­ւմ նե­րառ­ վող «Պատ­վո» շքան­շա­նը շնո­րհ­վո­ ւմ է Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան պե­տա­կան և ազ­գային շա­հե­րի պա­շտ­ պա­նու­թյան, ան­կա­խու­թյան, ժո­ղո­վըր­ դա­վա­րու­թյան հաս­տատ­ման գոր­ծո­ւմ ա­ռա­նձ­նա­հա­տո­ւկ ծա­ռայու­թյո­ւն­ներ մա­տու­ցե­լու, Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­ տու­թյան հետ բա­րե­կա­մու­թյո­ւն հաս­ տա­տե­լու, ամ­րա­պն­դե­լու և զար­գաց­նե­ լու, ինչ­պես նաև ժո­ղո­վո­ւրդ­նե­րի մի­ջև խա­ղա­ղու­թյան ամ­րա­պնդ­ման գոր­ծո­ւմ նշա­նա­կա­լ ի ա­վա­նդ նե­րդ­նե­լու հա­մար:

«Մարտական խաչ» երկաստիճան շքանշան

­Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյա­նը մա­ տու­ցած բա­ցա­ռիկ ծա­ռայու­թյո­ւն­նե­ րի հա­մար տր­վո­ւմ է «­Տիգ­րան Մեծ» շքան­շա­նը: Դրա­նով պա­րգ­ևա­տր­վո­ւմ են Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան պե­տա­կան գոր­ծիչ­նե­րը, զին­ված ու­ժե­ րի և այլ զոր­քե­րի բա­րձ­րա­գ ույն հրա­ մա­նա­տա­րա­կան կազ­մի զին­ծա­ռայող­ նե­րը, ինչ­պես նաև Հայաս­տա­նի Հան­ րա­պե­տու­թյան զին­ված ու­ժե­րի և այլ զոր­քե­րի զո­րա­մա­սե­րը: «­Վար­դան Մա­մ ի­կո­նյան» շքան­շա­նը շնո­րհ­վո­ւմ է հայ­րե­նի­քի հան­դեպ զին­ վո­րա­կան պա­րտ­քը կա­տա­րե­լ իս ցու­ ցա­բե­րած բա­ցա­ռիկ խի­զա­խու­թյան, ինչ­պես նաև բա­նա­կա­շի­նու­թյան և զոր­ քե­րի մար­տա­կան պատ­րաս­տու­թյան ա­պա­հով­ման գոր­ծո­ւմ մա­տու­ցած ակ­ նա­ռու ծա­ռայու­թյո­ւն­նե­րի հա­մար:

պարգևներ և մ եդալներ

«Պատվո» շքանշան

­ այաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան պե­ Հ տա­կան պա­րգև­նե­րի թվո­ւմ են նաև մե­դալ­նե­րը: Հայ­րե­նի­քի պա­շտ­պա­նու­ թյան, հա­սա­րա­կա­կան կար­գի պահ­ պա­նու­թյան գոր­ծո­ւմ, ինչ­պես նաև փըր­ կա­րա­րա­կան աշ­խա­տա­նք­նե­րո­ւմ ցու­ ցա­բե­րած ան­ձնա­կան խի­զա­խու­թյան, կյան­քին սպառ­նա­ցող վտան­գի պայ­ ման­նե­րո­ւմ ծա­ռայո­ղա­կան կամ քա­ղա­ քա­ցի­ա­կան պա­րտ­քը կա­տա­րե­լու հա­ մար շնո­րհ­վո­ւմ է «Ա­րի­ու­թյան» մե­դալ: ­«Մար­տա­կան ծա­ռայու­թյան» մե­դա­ լը շնո­րհ­վո­ւմ է մար­տա­կան ա­ռա­ջադ­ րանք­նե­րի կա­տար­մա­նը նպաս­տող հմո­ւտ, նա­խա­ձեռ­նող, հա­մար­ձակ գոր­ ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րի, զոր­քե­րի մար­տա­կան պատ­րա­ստ­վա­ծու­թյան ա­պա­հով­ման, երկ­րի սահ­ման­նե­րը պա­շտ­պա­նե­լ իս ցու­ցա­բե­րած ծա­ռայու­թյո­ւն­նե­րի հա­ մար: ­Հայ­րե­նի­քի պա­շտ­պա­նու­թյան կամ ի­րա­վա­կար­գի կամ օ­րի­նա­կա­նու­թյան

«Արիության» մեդալ

«Տիգրան Մեծ» շքանշան

«Վարդան Մամիկոնյան» շքանշան

ամ­րա­պնդ­ման կամ ազ­գային ան­վտան­ գու­թյան ա­պա­հով­ման, ինչ­պես նաև փր­կա­րա­րա­կան աշ­խա­տա­նք­նե­րո­ւմ նե­րդ­րած մեծ ա­վան­դի կամ հայ­րե­նի­ քին մա­տու­ցած այլ ակ­նա­ռու ծա­ռայու­ թյո­ւն­նե­րի հա­մար շնո­րհ­վո­ւմ է «­Հայ­ րե­նի­քին մա­տու­ցած ծա­ռայու­թյո­ւն­նե­ րի հա­մար» մե­դալ: ­Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան պե­ տա­կան պա­րգև­նե­րի թվին են դաս­վում նաև ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­ րու­թյան մե­դալ­նե­րը: Վեր­ջին­նե­րս ներ­ կայաց­ված են աս­տի­ճա­նա­կար­գային կամ պար­զա­պես տե­սա­կային տար­բե­ րու­թյո­ւն­նե­րով` պայ­մա­նա­վոր­ված հայ­ րե­նի­քին մա­տու­ցած ծա­ռայու­թյուն­նե­ րի, սխ­րա­նք­նե­րի, բա­նա­կա­շի­նու­թյան և ռազ­մա­հայ­րե­նա­սի­րա­կան դաս­տի­ ա­րա­կու­թյան մեջ ու­նե­ցած նե­րդր­ման, զին­վո­րա­կան ծա­ռայու­թյան ըն­թաց­ քում ցու­ցա­բե­րած ան­ձնային ո­րակ­նե­ րի և ա­ռա­վել կամ պա­կաս (հա­րա­բե­

«Մարտական ծառայության» մեդալ

րա­կա­նո­րեն) դրս­ևոր­մա­մբ: Այս­պես, ՀՀ ԶՈՒ «Ան­բա­սիր ծա­ռայու­թյան հա­մար» մե­դա­լը (մե­դա­լ ի Կա­նո­նադ­ րու­թյու­նը գոր­ծո­ւմ է 2001թ. օ­գ ոս­տո­սի 13-ից) քա­ռաս­տի­ճան է և, ըստ աս­տի­ ճա­նա­կար­գի, տր­վո­ւմ է ՀՀ ԶՈՒ-ում հա­մա­պա­տաս­խա­նա­բար 5, 10, 15, 20 տա­րի ծա­ռայած սպա­նե­րին և են­թաս­ պա­նե­րին: ՀՀ ԶՈՒ «­Մար­շալ Բաղ­րա­մյան» մե­դա­լը (Կա­նո­նադ­րու­թյու­նը գոր­ ծում է 1997թ. մայի­սի 11-ից) շնո­րհ­ վում է Հայ­րե­նա­կան մեծ պա­տե­րազ­մի մաս­նա­կից­նե­րին, ե­րի­տա­սա­րդ­նե­րի` ռազ­մա­հայ­րե­նա­սի­րա­կան դաս­տի­ա­ րա­կու­թյա­նը նպաս­տող Աշ­խա­տան­ քի վե­տե­րան­նե­րին, ՀՀ սահ­մա­նային պա­շտ­պա­նու­թյան ժա­մա­նակ մար­տա­ կան գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րին մաս­նակ­ցած ՀՀ ազ­գային բա­նա­կի գե­նե­րալ­նե­րին և սպա­նե­րին, շար­քային­նե­րին և սեր­ ժանտ­նե­րին: Այս մե­դա­լով կա­րող են

«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» երկաստիճան մեդալ

1 (24) 2014 37

պարգևներ և մ եդալներ

ՀՀ ԶՈՒ «Անբասիր ծառայության համար» քառաստիճան մեդալ

պա­րգ­ևա­տր­վել նաև ԱՊՀ և այլ երկըր­ նե­րի Հայ­րե­նա­կան մեծ պա­տե­րազ­մի վե­տե­րան­նե­րը և զին­ծա­ռայող­նե­րը: ՀՀ ԶՈՒ «Ա­նդ­րա­նիկ Օ­զա­նյան» մե­ դա­լը (Կա­նո­նադ­րու­թյու­նը գոր­ծո­ւմ է 2001թ. հու­լ ի­սի 20-ից) տր­վո­ւմ է ծա­ ռայու­թյան ըն­թաց­քո­ւմ ո­րա­կա­կան բա­րձր հատ­կա­նիշ­նե­րով` ա­րի­ու­թյո­ւն, խի­զա­խու­թյա­մբ աչ­քի ըն­կած և կազ­ մա­կե­րպ­չա­կան հմ­տու­թյո­ւն­ներ դրսե­ վո­րած ՀՀ ԶՈՒ սպա­նե­րին և են­թաս­ պա­նե­րին, ժամ­կե­տային ծա­ռայու­թյան ըն­թաց­քում հայ­րե­նի­քի սահ­ման­նե­րի պա­շտ­պա­նու­թյան, զին­ծա­ռայող­նե­րի կյան­քին սպառ­նա­ցող վտան­գը չե­զո­ քաց­նե­լու գոր­ծո­ւմ ան­ձնա­կան խի­զա­ խու­թյո­ւն ցու­ցա­բե­րած զին­ծա­ռայող­նե­ րին, հայ­կա­կան բա­նա­կի կայաց­ման և ամ­րա­պնդ­ման գոր­ծո­ւմ զգա­լ ի նե­րդ­րո­ ւմ ու­նե­ցող ան­հատ­նե­րին: ՀՀ ԶՈՒ մե­դա­լային պա­րգև­նե­րի շար­քո­ւմ նե­րառ­ված «Դ­րաս­տա­մատ Կա­նայան» և «­Գա­րե­գին Նժ­դեհ»

ՀՀ ԶՈՒ «Դրաստամատ Կանայան» մեդալ

1 (24) 2014 38

ՀՀ ԶՈՒ «Մարշալ Բաղրամյան» մեդալ

մե­դալ­նե­րը (մե­դալ­նե­րի Կա­նո­նադ­ րու­թյու­նը գոր­ծո­ւմ է 2001թ. հու­լ ի­սի 20-ից), շնորհ­վո­ւմ են բա­նա­կա­շի­նու­ թյան, ՀՀ ռազ­մա­կր­թա­կան հա­մա­կար­ գի զար­գաց­ման և ե­րի­տա­սա­րդ սե­րն­դի ռազ­մա­հայ­րե­նա­սի­րա­կան դաս­տի­ա­ րա­կու­թյան բնա­գա­վա­ռո­ւմ նշա­նա­կա­ լի ա­վա­նդ ու­նե­ցող զին­ծա­ռայող­նե­րին` սպա­նե­րին և են­թաս­պա­նե­րին, ժամ­ կե­տային ծա­ռայու­թյան ըն­թաց­քո­ւմ հայ­րե­նի­քի սահ­մա­նային պա­շտ­պա­ նու­թյան, զին­ծա­ռայող­նե­րի կյան­քին սպառ­նա­ցող վտան­գը կան­խե­լու գոր­ ծում ա­րի­ու­թյո­ւն դրս­ևո­րած զին­ծա­ ռայող­նե­րին, Հայ­կա­կան բա­նա­կի կազ­ մա­վոր­ման և կայու­նաց­ման գոր­ծո­ւմ է­ա­կան դե­րա­կա­տա­րո­ւմ ու­նե­ցող ան­ ձա­նց: «­Գա­րե­գին Նժ­դեհ» մե­դա­լը կրո­ ւմ են կրծ­քի ձախ կող­մո­ւմ` «Դ­րաս­տա­ մատ Կա­նայան» մե­դա­լ ից հե­տո: «­Վազ­գեն Սա­րգ­սյան» մե­դա­լը (Կա­ նո­նադ­րու­թյու­նը գոր­ծո­ւմ է 2002թ. սեպ­ տեմ­բե­րի 12-ից) տր­վո­ւմ է ՀՀ ԶՈՒ այն

ՀՀ ԶՈՒ «Գարեգին Նժդեհ» մեդալ

ՀՀ ԶՈՒ «Անդրանիկ Օզանյան» մեդալ

սպա­նե­րին և են­թաս­պա­նե­րին, ո­րո­նք ծա­ռայո­ղա­կան պար­տա­կա­նու­թյո­ւն­ նե­րը կա­տա­րե­լ իս դրս­ևո­րել են քա­ջու­ թյո­ւն, խի­զա­խու­թյո­ւն և կազ­մա­կե­րպ­ չա­կան հատ­կու­թյո­ւն­ներ, ինչ­պես նաև վե­րո­հիշ­ված պա­րա­գա­նե­րո­ւմ (սահ­մա­ նային պա­շտ­պա­նու­թյո­ւն, վտան­գի չե­ զո­քա­ցո­ւմ ևն): «­Նել­սոն Ստե­փա­նյան» մե­դա­ լով (Կա­նո­նադ­րու­թյու­նը գոր­ ծո­ւմ է 2010թ. հու­լ ի­սի 27-ից) ­պա­րգ­ևա­տր­վո­ւմ են ՀՀ ԶՈՒ մար­ տու­նա­կու­թյան հզո­րաց­ման ո­լոր­տո­ւմ զգա­լ ի նե­րդ­րո­ւմ ու­նե­ցած, մար­տա­կան պատ­րաս­տու­թյան, ռազ­մա­հայ­րե­նա­ սի­րա­կան դաս­տի­ա­րա­կու­թյան բնա­ գա­վա­ռո­ւմ լա­վա­գ ույն ար­դ յո­ւնք­ներ և անձնային բա­րձր ո­րակ­ներ ցու­ցա­ բե­րած ՀՀ ԶՈՒ գե­նե­րալ­նե­րը, սպա­ նե­րը, են­թաս­պա­նե­րը և հա­տո­ւկ քաղ­ ծա­ռայող­նե­րը, ինչ­պես նաև ԽՍՀՄ և ԱՊՀ երկր­նե­րի զին­ված ու­ժե­րի զո­րա­ մա­սե­րո­ւմ ծա­ռայու­թյո­ւն ան­ցած գե­նե­

ՀՀ ԶՈՒ «Վազգեն Սարգսյան» մեդալ

պարգևներ և մ եդալներ

ՀՀ ԶՈՒ «Նելսոն Ստեփանյան» մեդալ

րալ­նե­րը, սպա­նե­րը, են­թաս­պա­նե­րը և Հայ­րե­նա­կան մեծ պա­տե­րազ­մի մաս­ նա­կից­նե­րը: «­Ծո­վա­կալ Ի­սա­կով» մե­դա­լը (Կա­նո­ նադ­րու­թյու­նը գոր­ծո­ւմ է 2004թ. օ­գ ոս­ տո­սի 27-ից) շնո­րհ­վո­ւմ է ՀՀ զին­ված ու­ժե­րի բա­նա­կա­շի­նու­թյա­նը, մար­տա­ կան պատ­րաս­տու­թյա­նը, ռազ­մա­հայ­ րե­նա­սի­րա­կան դաս­տի­ա­րա­կու­թյա­նը մե­ծա­պես նպաս­տած սպա­նե­րին և են­ թաս­պա­նե­րին, ժամ­կե­տային ծա­ռայու­ թյան ըն­թաց­քո­ւմ ՀՀ սահ­ման­նե­րի պա­շտ­պա­նու­թյան, զին­ծա­ռայող­նե­րի կյան­քին սպառ­նա­ցող վտան­գը չե­զո­ քաց­նե­լու հա­մար խի­զա­խու­թյո­ւն ցու­ ցա­բե­րած զին­ծա­ռայող­նե­րին, հայ­կա­ կան բա­նա­կի կայաց­ման և հզո­րաց­ման ջա­տա­գ ով­նե­րին: ՀՀ ԶՈՒ «­Մար­տա­կան հեր­թա­պա­հու­ թյան հա­մար» եր­կաս­տի­ճան մե­դա­լը, հա­մա­ձայն I և II աս­տի­ճա­նա­կար­գի` տր­վո­ւմ է ՀՀ և ԼՂՀ տա­րած­քային ամ­ բող­ջա­կա­նու­թյան ու պե­տա­կան սահ­

ՀՀ ԶՈՒ «Գևորգ Վարդանյան» մեդալ

ՀՀ ԶՈՒ «Ծովակալ Իսակով» մեդալ

ՀՀ ԶՈՒ «Մարտական հերթապահության համար» երկաստիճան մեդալ

մա­նի ան­ձե­ռնմ­խե­լ ի­ու­թյան ա­պա­հով­ ման գոր­ծո­ւմ ան­ձնա­կան վաս­տակ ու­նե­ցող պայ­մա­նագ­րային կազ­մի զին­ծա­ռայող­նե­րին, ՀՀ զին­ված ու­ ժե­րի մար­տա­կան հեր­թա­պա­հու­թյո­ւն կա­տա­րող զո­րա­մի­ա­վո­րո­ւմ­նե­րի և զո­ րա­մա­սե­րի պայ­մա­նագ­րային կազ­մի` հա­մա­պա­տաս­խա­նա­բար` 3 և 6 տա­րի ժամ­կե­տով մար­տա­կան հեր­թա­պա­հու­ թյո­ւն ի­րա­կա­նաց­րած զին­ծա­ռայող­նե­ րին: ՀՀ պաշտպանության նախարարության մեդալների թվին են դասվում նաև ՀՀ ԶՈՒ «Գևորգ Վարդանյան», «Ռազմական համագործակցության համար» մեդալները և «ՀՀ զինված ուժեր 20 տարի» հոբելյանական մեդալը: Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան պա­ շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյան շնոր­ հած պե­տա­կան պար­գև­նե­րի շար­քո­ւմ ընդ­գրկ­ված են նաև կրծ­քան­շան­նե­ րը, ո­րոն­ցից «­Քա­ջա­րի մար­տիկ» և

«­Հայոց բա­նա­կի գե­րա­զան­ցիկ» կըրծ­ քան­շան­նե­րով պա­րգ­ևա­տր­վո­ւմ են ՀՀ ԶՈՒ մար­տա­կան պատ­րաս­տու­թյան ո­լոր­տո­ւմ հա­մա­պա­տաս­խա­նա­բար` բա­րձր և գե­րա­զա­նց ցու­ցա­նիշ­ներ գրան­ցած, զին­վո­րա­կան կար­գա­պա­հու­ թյան հաս­տա­տու­նու­թյան, ռազ­մա­հայ­ րե­նա­սի­րա­կան դաս­տի­ա­րա­կու­թյան ուղ­ղու­թյամբ լա­վա­գ ույն ար­դ յունք­նե­ րի հա­սած ա­վագ­նե­րը, սեր­ժա­նտ­նե­ րը, կուր­սա­նտ­նե­րն ու շար­քային­նե­րը, պար­տա­դիր զին­ծա­ռայու­թյան ըն­թաց­ քո­ւմ Հայ­րե­նի­քի սահ­ման­նե­րի պա­շտ­ պա­նու­թյան, զին­ծա­ռայող­նե­րի կյան­քը վտան­գ ող սպառ­նա­լ ի­քը վե­րաց­նե­լու գոր­ծո­ւմ ան­ձնա­կան քա­ջու­թյա­մբ աչ­քի ըն­կած զին­ծա­ռայող­նե­րը, իսկ «­Լա­վա­ գույն զին­վոր-մար­զ իկ» կրծ­քան­շա­ նով` ՀՀ ԶՈՒ նշ­ված և ոչ մի­այն բնա­ գա­վառ­նե­րո­ւմ բա­րձր ցու­ցա­նիշ­նե­րի հա­սած ա­վագ­նե­րը, սեր­ժա­նտ­նե­րը, կուր­սա­նտ­նե­րը և շար­քային­նե­րը:

ՀՀ ԶՈՒ «Ռազմական համագործակցության համար» մեդալ

ՀՀ ԶՈՒ «ՀՀ զինված ուժեր 20 տարի» մեդալ

1 (24) 2014 39

ազգային հերոսներ

­ ԱՅԱՍ­ՏԱ­ՆԻ Հ ԱԶ­ԳԱՅԻՆ ՀԵ­ՐՈՍ­ՆԵ­ՐԸ­

անդրադարձը` Ի­րի­նա Բար­սե­ղ յան-Կր­պեյա­նի

­ Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս» բա­րձ­ « րա­գ ույն կո­չու­մը հայոց պատ­մու­թյան նո­րա­գ ույն շր­ջա­նի, Հայաս­տա­նի նո­ րան­կախ հան­րա­պե­տու­թյան կար­ևոր ձե­ռք­բե­րո­ւմ­նե­րից է: Ազ­գային հե­րո­սի բա­րձ­րա­գ ույն կո­չու­ մը են­թադ­րո­ւմ է հա­մազ­գային ար­ժեք­ նե­րի ամ­փո­փո­ւմն այն կրող ան­ձի կեր­ պա­րո­ւմ, որն օ­րի­նա­կե­լ ի է մեծ հայ­րե­ նա­սի­րու­թյա­մբ, պե­տա­կա­նա­շի­նու­թյան ու երկ­րի պա­շտ­պա­նու­թյան գոր­ծո­ւմ դրս­ևո­րած ան­մ նա­ցո­րդ նվի­րու­մով, հայ­րե­նի­քի ու ազ­գի հան­դեպ ու­նե­ցած բա­ցա­ռիկ ծա­ռայու­թյո­ւն­նե­րով: 1994 թ. մար­տի 29-ին ՀՀ Գե­րա­ գույն խորհր­դի կող­մից հաս­տատ­վեց «­Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան պե­ տա­կան պա­րգև­նե­րի մա­սին» Հայաս­ տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան օ­րեն­քը, ո­րի հի­ման վրա 1994 թ. ապ­րի­լ ի 22-ին ըն­ դո­ւն­վեց ՀՀ օ­րեն­քը` «­Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս» Հայաս­տա­նի Հան­ րա­պե­տու­թյան բա­րձ­րա­գ ույն կոչ­ման մա­սին»: 2003 թ. նոյեմ­բե­րի 6-ին օ­րեն­քը փո­ փո­խու­թյո­ւն­նե­րի են­թա­րկ­վեց: Մաս­ նա­վո­րա­պես, նախ­կին «­Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս» Հայաս­տա­նի Հան­ րա­պե­տու­թյան բա­րձ­րա­գ ույն կոչ­ման մա­սին» 1994 թ. մար­տի 29-ի ՀՀ օ­րեն­ քի երկ­րո­րդ հոդ­վա­ծը` «­Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս բա­րձ­րա­գ ույն կո­չու­ մը շնո­րհ­վո­ւմ է Հայաս­տա­նի Հան­րա­ պե­տու­թյան քա­ղա­քա­ցի­նե­րին», շա­ 1 (24) 2014 40

րա­դր­վեց հետ­ևյալ խմ­բագ­րու­թյա­մբ. «­Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս բա­րձ­ րա­գ ույն կո­չու­մը շնո­րհ­վո­ւմ է Հայաս­ տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան քա­ղա­քա­ցի­ նե­րին, օ­տա­րե­րկ­րյա քա­ղա­քա­ցի­նե­րին և քա­ղա­քա­ցի­ու­թյո­ւն չու­նե­ցող ան­ ձանց»: «­Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս» Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան բա­րձ­րա­գ ույն կո­չու­մը շնո­րհ­վո­ւմ է Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան և օ­տա­րե­րկ­րյա քա­ղա­քա­ցի­նե­րին, քա­ղա­ քա­ցի­ու­թյո­ւն չու­նե­ցող ան­ձա­նց` երկ­ րի պա­շտ­պա­նու­թյան և ի­րա­վա­կար­գի ամ­րա­պնդ­ման բնա­գա­վա­ռո­ւմ ու ազ­ գային նշա­նա­կա­լ ի ար­ժեք­նե­րի ստեղծ­ ման գոր­ծո­ւմ Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­ տու­թյա­նը մա­տու­ցած հա­մազ­գային նշա­նա­կու­թյո­ւն ու­նե­ցող բա­ցա­ռիկ ծա­ ռայու­թյո­ւն­նե­րի հա­մար: «­Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս» բա­րձ­րա­գ ույն կոչ­մա­ նը ար­ժա­նա­ցած ան­ձա­նց հա­նձն­վո­ւմ է «Հայ­րե­նի­քի» շքան­շան, ո­րը կրո­ւմ են կրծ­քի ձախ կող­մո­ւմ, և ՀՀ նա­խա­գա­հի պատ­վո­գիր: Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան «Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս» բարձ­ րա­գ ույն կո­չո­ւմ շնոր­հե­լու մա­սին օ­րեն­ քի ըն­դ ո­ւն­ման օր­վա­նից մի­նչև օրս «­Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս» բա­րձ­ րա­գ ույն կոչ­մա­նն ար­ժա­նա­ցել են 15 գոր­ծիչ­ներ. Ա­մ ե­նայն Հայոց Կա­թո­ղ ի­կոս Ն.Ս.Օ.Տ.Տ Վազ­գեն Ա­ռա­ջի­նը (28.07.1994թ.), Վիկ­տոր Հա­մա­զաս­պի Համ­բար­ձու­մյա­նը (11.10.1994թ.), Ա­լեք Թագ­վո­րի Մա­նու­կ յա­նը (14.10.1994թ.), Մով­սես Գևոր­գի Գոր­գի­սյա­նը (20.09.1996թ.), Գե­ղազ­նիկ Ար­մ ե­նա­կի Մի­քայե­լ յա­նը (20.09.1996թ.), Մոն­թե Չա­րլ­զ ի Մել­քո­նյա­նը (20.09.1996թ.), Թա­թո­ւլ Ժոր­ժի­կի Կր­պեյա­նը (20.09.1996թ.), Վի­տյա Վո­րո­շի Այ­ վա­զ յա­նը (20.09.1996թ.), Ջի­վան Զա­ վե­նի Աբ­րա­հա­մյա­նը (20.09.1996թ.), Յու­րա Վա­ղար­շա­կի Պո­ղո­սյա­նը (20.09.1996թ.), Կա­րեն Սե­րո­բի Դե­ միրճյա­նը (27.12.1999թ.), Վազ­գեն Զա­ վե­նի Սա­րգ­սյա­նը (27.12.1999թ.), Քը­րք Ա­հա­րո­նի Քըր­քո­րյա­նը (27.05.2004թ.), Շա­ռլ Ազ­նա­վու­րը (27.05.2004թ.), Նի­ կո­լայ Ի­վա­նի Ռիժ­կո­վը (06.12.2008թ.): Թվարկ­ված­նե­րից մի­այն մե­կը` Ն. Ռիժ­կո­վը, ազ­գ ու­թյա­մբ հայ չէ: ­Հա­մը­նդ­հա­նո­ւր գնա­հա­տան­քի ու խո­

նար­հու­մի են ար­ժա­նի ի շահ ազ­գի ան­ հա­տի, քա­ղա­քա­ցու ան­ձնու­րաց նվի­ րու­մը, բա­ցա­ռիկ ծա­ռայու­թյո­ւն­նե­րը, ո­րո­նք ե­զա­կի­նե­րի մե­նաշ­նո­րհն են, գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­ներ, ո­րոն­ցից կախ­ված է հան­րու­թյան մի հատ­վա­ծի կամ ողջ ժո­ղո­վ ր­դի ճա­կա­տա­գի­րը տվյալ պատ­ մա­կան պա­հին կամ ո­րո­շա­կի ժա­մա­ նա­կա­հատ­վա­ծո­ւմ: 1994 թ. հու­լ ի­սի 27-ին ՀՀ նա­խա­գա­հի հրա­մա­նագ­րով մեր նո­րօ­րյա պատ­մու­ թյան մեջ ա­ռա­ջի­նը «­Հայաս­տա­նի ազ­ գային հե­րոս» կոչ­մա­նն ար­ժա­նա­ցավ Ա­մ ե­նայն Հայոց կա­թո­ղ ի­կոս Ն.Ս. Օ.Տ. Տ. Վազ­գեն Ա­ռա­ջի­նը` ազ­գային և հոգե­ վոր ար­ժեք­նե­րի պահ­պան­ման և զար­ գաց­ման գոր­ծո­ւմ դրս­ևո­րած ան­ձնու­ րաց նվի­րու­մի և մա­տու­ցած բա­ցա­ռիկ ծա­ռայու­թյո­ւն­նե­րի հա­մար: 1994 թ. հոկ­տեմ­բե­րի 11-ին ՀՀ նա­խա­ գա­հի հրա­մա­նագ­րով «­Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս» բա­րձ­րա­գ ույն կո­չո­ւմ շնո­րհ­վեց Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­ թյան գի­տու­թյո­ւն­նե­րի ազ­գային ա­կա­ դե­մի­այի պատ­վա­վոր պրե­զ ի­դե­նտ, ա­կա­դե­մի­կոս Վիկ­տոր Հա­մա­զաս­պի Համ­բար­ձու­մյա­նին` հա­մաշ­խար­հային նշա­նա­կու­թյան գի­տա­կան ար­ժեք­նե­րի ստե­ղծ­ման, գի­տու­թյան կազ­մա­կե­րպ­ ման բնա­գա­վա­ռո­ւմ բա­ցա­ռիկ ծա­ռայու­ թյո­ւն­նե­րի և ազ­գան­պա­ստ հա­սա­րա­ կա­կան գոր­ծու­նե­ու­թյան հա­մար: ՀՀ նա­խա­գա­հի 1994 թ. հոկ­տեմ­բե­րի 14-ի հրա­մա­նագ­րով` Հայ­կա­կան բա­ րե­գ որ­ծա­կան ընդ­հա­նո­ւր մի­ու­թյան ցկյա­նս նա­խա­գահ Ա­լեք Մա­նու­կ յա­նն ար­ժա­նա­ցավ բա­րձ­րա­գ ույն կոչ­մա­նը` հա­մազ­գային նշա­նա­կու­թյան բա­ցա­ռիկ ծա­ռայու­թյո­ւն­նե­րի, բազ­մա­մյա և բե­ղմ­ նա­վոր ազ­գան­պա­ստ գոր­ծու­նե­ու­թյան հա­մար: Հայ­րե­նի­քի պա­շտ­պա­նու­թյան հա­մար ան­ձնա­զո­հու­թյու­նը նվի­րու­մի գե­րա­ գույն դրս­ևո­րո­ւմն է, ո­րը երբ­ևէ հնա­րա­ վոր է ար­տա­հայ­տել: Ա­նա­ռար­կե­լ ի այս ճշ­մար­տու­թյու­նը երբ­ևէ և եր­բեք ժա­մա­ նա­կավ­րեպ չէ` ան­կախ ազ­գ ու­թյու­նից, դա­վա­նան­քից, ռա­սայա­կան, սե­ռա­կան և կրո­նա­կան պատ­կա­նե­լու­թյու­նից: Սր­բու­թյան դափ­նեպ­սակ­նե­րով փա­ռա­ վոր­վո­ւմ, բա­րձ­րա­գ ույն կո­չո­ւմ­նե­րի ու պա­րգև­նե­րի են ար­ժա­նա­նո­ւմ հայ­րե­նի հո­ղ ի, ազ­գի փր­կու­թյան հա­մար զոհ­ ված հե­րոս­նե­րը: Հայոց պատ­մու­թյան նո­րա­գ ույն շր­ջա­նի փա­ռա­վոր է­ջը` Ար­

ազգային հերոսներ

րու­մի, հայ ժո­ղո­վ ր­դին մա­տու­ցած բա­ ցա­ռիկ ծա­ռայու­թյո­ւն­նե­րի և ծնն­դ յան 80-ա­մյա­կի կա­պակ­ցու­թյա­մբ և մե­ծա­ նո­ւն բա­րե­րար Քը­րք Քըր­քո­րյա­նին` հա­մազ­գային նշա­նա­կու­թյո­ւն ու­նե­ցող բա­ցա­ռիկ ծա­ռայու­թյո­ւն­նե­րի, Հայաս­ տա­նի շե­նաց­մա­նն ու բար­գա­վաճ­մա­նն ուղղ­ված ազ­գան­վեր գոր­ծու­նե­ու­թյան

ու­նե­ցած ա­ղե­տա­լ ի երկ­րա­շար­ժից հե­ տո կա­տար­ված վե­րա­կա­նգ­նո­ղա­կան աշ­խա­տա­նք­նե­րի կազ­մա­կե­րպ­ման գոր­ծո­ւմ նե­րդ­րած ծան­րակ­շիռ ան­ձնա­ կան ա­վան­դի, դժ­վա­րին պա­հե­րին հայ ժո­ղո­վըր­դին ցու­ցա­բե­րած բա­րոյա­կան բա­ցա­ռիկ ա­ջակ­ցու­թյան հա­մար: Հե­րո­սու­թյու­նը չի մեռ­նո­ւմ հե­րո­սի

լուսանկարը` Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի արխիվից

ցա­խյան հե­րո­սա­մար­տը ծնեց նոր հաղ­ թա­նակ­ներ կեր­տած նո­րօ­րյա հե­րոս­ նե­րին, ո­րո­նք նախ­նի­նե­րի հե­րո­սա­կան պատ­մու­թյան ար­ժա­նի հետ­նո­րդ­նե­րն է­ին: Զի­նա­դա­դա­րից եր­կու տա­րի ան­ց Ար­ցա­խյան հե­րո­սա­մար­տի մաս­նա­կից, ազ­գային բա­նա­կի յոթ նվի­րյալ ա­զա­ տա­մար­տիկ­նե­րի Հայաս­տա­նի Հան­րա­ պե­տու­թյան նա­խա­գա­հի հրա­մա­նագ­ րե­րով հետ­մա­հու շնո­րհ­վեց «­Հայաս­ տա­նի ազ­գային հե­րոս» պե­տա­կան բա­րձ­րա­գ ույն կո­չո­ւմը և «­Հայ­րե­նի­քի» բա­րձ­րա­գ ույն շքան­շանը: ՀՀ նա­խա­գա­հի 1996 թ-ի սեպ­տեմ­ բե­րի 20-ի հրա­մա­նագ­րով հետ­մա­հու «­Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս»-ի կոչ­ մա­նն ար­ժա­նա­ցան «Ան­կա­խու­թյան բա­նակ»-ի ջո­կա­տի հրա­մա­նա­տար, ազ­գային գոր­ծիչ Մով­սես Գոր­գի­սյա­նը, Գե­տա­շե­նի են­թա­շր­ջա­նի ինք­նա­պաշտ­ պա­նու­թյան հրա­մա­նա­տար Թա­թուլ Կր­պեյա­նը, ՀՀ ԳԽ պատ­գա­մա­վոր Վի­ տյա Այ­վա­զ յա­նը, Աշ­տա­րա­կի աշ­խար­ հա­զո­րային ջո­կա­տի հրա­մա­նա­տար Գե­ղազ­նիկ Մի­քայե­լ յա­նը, հա­տուկ նշա­նա­կու­թյան գն­դի գու­մար­տա­կի հրա­մա­նա­տար, կա­պի­տան Ջի­վան Աբ­ րա­հա­մյա­նը, ԼՂՀ Մար­տու­նու շր­ջա­ նի ինք­նա­պա­շտ­պա­նու­թյան ու­ժե­րի հրա­մա­նա­տար, փո­խգն­դա­պետ Մոն­թե Մել­քո­նյա­նը, հետ­ևա­կի զրա­հա­մ ե­քե­ նայի հրա­մա­նա­տար Յու­րա Պո­ղո­սյա­ նը: Նրան­ցից 5-ը`­Մով­սես Գոր­գի­սյա­ նը, Թա­թո­ւլ Կր­պեյա­նը, Ջի­վան Աբ­րա­ հա­մյա­նը, Յու­րա Պո­ղո­սյա­նը և Մոն­թե Մել­քո­նյա­նը հա­կա­ռա­կոր­դի դա­վա­դիր գն­դա­կից հե­րո­սա­բար զոհ­վե­ցին հայադր­բե­ջա­նա­կան հա­կա­մար­տու­թյան գո­տո­ւմ մար­տա­կան գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­ րի ժա­մա­նակ, իսկ եր­կու­սը` Գե­ղազ­ նիկ Մի­քայե­լ յա­նը (Չաո­ւշ) և Վի­տյա Այ­վա­զ յա­նը` 1991 թ. օ­գ ոս­տո­սին ՀԱԲ զին­ված մի­ա­վոր­ման զի­նա­թափ­ման հա­տո­ւկ գոր­ծո­ղու­թյան ժա­մա­նակ Երե­ վա­նո­ւմ`­կան­խե­լով քա­ղա­քա­ցի­ակ ­ ան պա­տե­րազ­մի վտան­գը: ­Ղե­կա­վար­վե­լով Հայաս­տա­նի Հան­րա­ պե­տու­թյան Սահ­մա­նադ­րու­թյան 55-րդ հոդ­վա­ծի 16-րդ կե­տով` ՀՀ նա­խա­գա­հի 1999 թ. դեկ­տեմ­բե­րի 27-ի հրա­մա­նագ­ րով հետ­մա­հու «­Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս»-ի կո­չո­ւմ է շնո­րհ­վել ԱԺ նիս­ տե­րի դահ­լ ի­ճո­ւմ 1999 թ. հոկ­տեմ­բե­րի 27-ին ող ­բեր­գա­բար զոհ­ված ՀՀ ԱԺ նա­խա­գահ Կա­րեն Դե­միր­ճյա­նին և ՀՀ վար­չա­պետ Վազ­գեն Սա­րգ­սյա­նին: ՀՀ նա­խա­գա­հի 2004 թ-ի մայի­սի 27-ի հրա­մա­նագ­րով «­Հայաս­տա­նի ազ­ գային հե­րոս»-ի կո­չո­ւմ է շնո­րհ­վել Շա­ռլ Ազ­նա­վու­րին` Հայաս­տա­նն աշ­ խար­հին ներ­կայաց­նե­լու ազ­գան­վեր գոր­ծո­ւմ դրս­ևո­րած ան­մ նա­ցո­րդ նվի­

Վազգեն Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս

հա­մար: ՀՀ նա­խա­գա­հի 2008 թ-ի դեկ­տեմ­բե­ րի 6-ի հրա­մա­նագ­րով ղե­կա­վար­վե­լով Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան Սահ­ մա­նադ­րու­թյան 55-րդ հոդ­վա­ծի 16-րդ կե­տով և հի­մք ըն­դ ու­նե­լով «Հայաս­ տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան պե­տա­կան պարգև­նե­րի մա­սին» Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան օ­րեն­քը` «­Հայաս­ տա­նի ազ­գային հե­րոս»-ի կո­չո­ւմ է շնո­րհ­վել ԽՍՀՄ պե­տա­կան և քա­ղա­ քա­կան գոր­ծիչ, Ռու­սաս­տա­նի Դաշ­ նու­թյան Դաշ­նային ժո­ղո­վ ի Դաշ­նային խո­րհր­դի ան­դամ, հայ ժո­ղո­վ ր­դի մեծ բա­րե­կամ Նի­կո­լայ Ի­վա­նի Ռիժ­կո­վ ի­ն՝ 1988 թվա­կա­նին Հայաս­տա­նո­ւմ տե­ղ ի

հետ, այլ ապ­րո­ւմ է նրա­նից եր­կար: Ժա­մա­նա­կը համ­բե­րա­տար սր­բագ­ րիչ է ճշ­մար­տու­թյու­նը բա­ցա­հայ­տե­լու տա­տաս­կոտ ճա­նա­պար­հին, երբ հա­ վա­քա­կան պատ­մա­կան հի­շո­ղու­թյու­նը խնամ­քով, որ­պես սո­ւրբ մա­սո­ւնք­ներ, ամ­բա­րո­ւմ ու որ­պես մշտն­ջե­նա­կան հա­րատևու­թյան ու­ղե­կից-խո­րհր­դա­ նիշ­ներ` փա­րո­սի նման վառ է պա­հո­ւմ նրա­նց ա­նո­ւն­նե­րը, ով­քեր սե­փա­կան ժո­ղո­վ ր­դին ան­մ նա­ցո­րդ նվի­րու­մի, ինք­նա­զո­հու­թյան օ­րի­նակ­ներ են եղել, ցա­վոք այդ ա­նե­լով եր­բե­մ ն գա­ղտ­նի: Տա Աստ­ված, որ մեր ժա­մա­նակ­նե­րում պաշ­տո­նա­պես ազ­գային հե­րոս­ներ հան­րա­հռ­չակ­ված ան­ձի­նք եր­բեք ժա­ 1 (24) 2014 41

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀԲԸՄ արխիվից

ազգային հերոսներ

Վիկտոր Համբարձումյան

մա­նա­կավ­րեպ չլի­նեն, ար­ժա­նա­նան հա­մազ­գային սի­րո, ու նրա­նց հի­շա­տա­ կը հա­վե­րժ ան­կո­րն­չե­լ ի մնա ա­պա­գա սե­րո­ւնդ­նե­րի հի­շո­ղու­թյան ան­դաս­տա­ նո­ւմ: ՎԱԶ­ԳԵՆ Ա Ա­մ ե­նայն Հայոց 130-րդ կա­թո­ղ ի­կոս և Ծայ­րա­գ ույն պատ­րի­ա­րք Վազ­գեն Ա-ը (Լ­ևոն-Կա­րա­պետ Աբ­րա­հա­մի Պալճյան) ծն­վել է 1908թ. հոկ­տեմ­բե­րի 3-ին Ռու­մի­նի­այի Բու­խա­րե­ստ քա­ղա­ քո­ւմ: 1937թ. ա­վար­տել է Բու­խա­րես­ տի պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նը։ 1943թ. ստա­ցել է վար­դա­պե­տի կո­չո­ւմ, 1951թ. օծ­վել ե­պիս­կո­պո­ս։ 1929-43թթ. դա­սա­ վան­դել է Բու­խա­րես­տի հայ­կա­կան դպ­ րոց­նե­րո­ւմ։ 1955թ. ընտր­վել է Ա­մ ե­նայն Հայոց Կա­թո­ղ ի­կոս: Սփյո­ւռ­քի հա­մա­ խմբ­վա­ծու­թյու­նը զո­րաց­նե­լու և հայ­րե­ նի­քի հետ կա­պե­րն ամ­րա­պն­դե­լու նպա­ տա­կով կա­տա­րել է շո­ւրջ 30 հով­վա­պե­ տա­կան այ­ցե­լու­թյո­ւն­ներ Հայ ե­կե­ղե­ցու թե­մ եր, հան­դի­պո­ւմ­ներ ու­նե­ցել քույր ե­կե­ղե­ցի­նե­րի հով­վա­պե­տե­րի հետ, արտերկ­րում ներ­կայաց­րել Հայ ե­կե­ ղե­ցին ու հայ ժո­ղո­վ ր­դին: Վե­հափառ հայ­րա­պե­տի շնոր­հիվ փրկ­վել ու Եր­ ևա­նի Մա­տե­նա­դա­րա­նին են հանձն­ վել Վե­հա­փա­ռի և Վե­հա­մոր ա­նո­ւն­նե­ 1 (24) 2014 42

Ալեք Մանուկյան

րով կնք­ված եր­կու Ա­վե­տա­րան­նե­րը, Թո­րոս Ռոս­լ ի­նի ծաղ­կած Զեյ­թու­նի Ա­վե­տա­րա­նը և Մա­լա­թի­այի Ա­վե­տա­ րա­նը, Թով­մա Արծ­րու­նու «­Պատ­մու­ թյո­ւն Արծ­րու­նյաց տան» աշ­խա­տու­ թյան պահ­պան­ված մի­ակ ձե­ռա­գիր օ­րի­նա­կը, բազ­մա­թիվ այլ ձե­ռագ­րեր և ար­ժե­քա­վոր վա­վե­րագ­րեր: 1988թ. փե­տր­վա­րի 25-ին Ար­ցա­խը Հայաս­տա­ նի հետ վե­րա­մի­ա­վո­րե­լու հար­ցով դի­ մել է ԽՍՀՄ նա­խա­գահ Մ. Գոր­բա­չո­ վին, Ար­ցա­խյան շա­րժ­ման ըն­թաց­քում խորհր­դային և մի­ջազ­գային ա­մ ե­նա­ բա­րձր ա­տյան­նե­րո­ւմ լսե­լ ի է դա­րձ­րել ար­ցա­խա­հայու­թյան ձայ­նը, ցու­ցա­բե­ րել նյու­թա­կան օ­ժան­դա­կու­թյո­ւն ա­զա­ տա­մար­տիկ­նե­րին, ծա­վա­լել է ե­կե­ղե­ ցա­շի­նա­կան-վե­րա­կա­նգ­նո­ղա­կան մեծ աշ­խա­տա­նք (ն­րա օ­րոք վե­րա­նո­րոգ­վել են Մայր տա­ճա­րը, Էջ­մի­ած­նի Ս. Հռիփ­ սի­մ ե, Ս. Գայա­նե, Ս. Շո­ղա­կաթ վան­ քե­րը, Գե­ղար­դա­վան­քը, Խոր վի­րա­պի վան­քը, Օ­շա­կա­նի Ս. Մես­րոպ Մաշ­տոց, Եր­ևա­նի Ս. Սար­գիս, Ս. Զո­րա­վոր, Ս. Հով­հան­նես, Մո­սկ­վայի, Դո­նի Ռոս­տո­ վի և Ար­մա­վ ի­րի ե­կե­ղե­ցի­նե­րը, Մայ­ րա­վան­քի շր­ջա­կայ­քո­ւմ կա­ռո­ւց­վել են Նա­հա­տա­կաց հու­շար­ձա­նը, Խրի­մյան Հայ­րի­կին նվիր­ված աղ ­բյուր-կո­թո­ղ ը, Գա­լուստ Կյո­ւլ­պեն­կ յան վա­նա­տու­նը,

Ա­լեք և Մա­րի Մա­նու­կ յան գան­ձա­տու­ նը), վե­րա­հաս­տա­տել է Հայ ե­կե­ղե­ցու Ար­ցա­խի թե­մը (1989 թ.), ձեռ­նար­կել Ար­ցա­խի մի շա­րք ե­կե­ղե­ցի­նե­րի ու վան­ քե­րի վե­րա­բա­ցո­ւմն ու վե­րա­նո­րո­գ ու­մը: Վախ­ճան­վել է 1994թ. օ­գ ոս­տո­սի 18-ին: ՀՀ Գի­տու­թյո­ւն­նե­րի ազ­գային ակա­ դե­մի­այի ան­դամ էր։ Պարգ­ևա­տր­վել է ԽՍՀՄ «­Ժո­ղո­վո­ւրդ­նե­րի բա­րե­կա­մու­ թյան», «­Պատ­վո նշան», Ռու­մի­նի­այի Հան­րա­պե­տու­թյան «Ա­ստղ» շքան­շան­ նե­րով, Խա­ղա­ղու­թյան հա­մաշ­խար­ հային խո­րհր­դի Ժ. Կյու­րի­ի ան­վան և Խա­ղա­ղու­թյան պա­շտ­պա­նու­թյան խո­րհր­դային կո­մի­տե­ի ոս­կե մե­դալ­նե­ րո­վ։ Վազ­գեն Ա-ի ա­նու­նով են կոչ­վո­ւմ Վա­նա­ձո­րի թ. 1 միջ­նա­կա­րգ դպ­րո­ցը և Սևա­նի հոգ­ևոր դպ­րա­նո­ցը։ ՀՀ ազ­ գային հե­րոս (28.07.1994), պարգ­ևա­ տր­վել է ՀՀ բա­րձ­րա­գ ույն «­Հայ­րե­նիք» շքան­շա­նով: ­ ԱՄ­ԲԱՐ­ՁՈ­ՒՄՅԱՆ Հ ՎԻԿ­ՏՈՐ ՀԱ­ՄԱ­ԶԱՍ­ՊԻ Աշ­խար­հա­հռ­չակ աստ­ղա­ֆի­զ ի­կոս, տե­ սա­կան աստ­ղա­ֆի­զ ի­կայի հիմ­նա­դիր­ նե­րի­ց։ Ծն­վել է 1908թ. սեպ­տեմ­բե­րի 5(18)-ին Թիֆ­լ ի­սո­ւմ: Ա­վար­տել է Լե­ նի­նգ­րա­դի պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նը։ 1934թ. Լե­նի­նգ­րա­դի հա­մալ­սա­րա­նում

Մովսես Գորգիսյան

հիմ­նադ­րել և ղե­կա­վա­րել է ԽՍՀՄ ա­ռա­ջին աստ­ղա­ֆի­զ ի­կայի ամ­բի­ո­նը։ 1934-41թթ. ե­ղել է Լե­նի­նգ­րա­դի հա­մալ­ սա­րա­նի աստ­ղա­դի­տա­րա­նի տնօ­րե­ն։ 1939թ. ընտր­վել է ԽՍՀՄ ԳԱ թղ ­թա­ կից-ան­դամ, 1953թ.՝ իս­կա­կան ան­դա­մ։ 1947թ. ընտր­վել է Հայ­կա­կան ԽՍՀ Գի­ տու­թյո­ւն­նե­րի Ա­կա­դե­մի­այի նա­խա­ գահ, ա­պա վե­րը­նտր­վել մի­նչև 1993թ., ո­րից հե­տո դար­ձել է պատ­վա­վոր նա­ խա­գա­հ։ 1946թ. հիմ­նադ­րել է Բյու­րա­ կա­նի աստ­ղա­դի­տա­րա­նը, ո­րի ան­փո­ փոխ տնօ­րե­նն էր մի­նչև 1988թ.։ 196164թթ. Մի­ջազ­գային աստ­ղա­գի­տա­կան մի­ու­թյան նա­խա­գա­հն էր, 1968-70 և 1970-72թթ. ընտր­վել է Գի­տա­կան Մի­ու­ թյո­ւն­նե­րի մի­ջազ­գային խո­րհր­դի նա­ խա­գա­հ։ 1950-90թթ. ընտր­վել է ԽՍՀՄ Գե­րա­գ ույն Խո­րհր­դի բո­լոր գու­մա­ րում­նե­րի պատ­գա­մա­վոր, իսկ 1989թ.` ԽՍՀՄ ժո­ղո­վ ր­դա­կան պատ­գա­մա­ վոր­նե­րի Հա­մա­գ ու­մա­րի պատ­գա­մա­ վո­ր։ 20-ից ա­վե­լ ի ա­կա­դե­մի­ա­նե­րի պատ­վա­վոր ան­դամ, մի շա­րք ար­տա­ սահ­մանյան հա­մալ­սա­րան­նե­րի պատ­ վա­վոր դոկ­տո­ր։ Ար­ժա­նա­ցել է Ստա­ լի­նյան մր­ցա­նա­կի (2), Ռու­սաս­տա­նի Դաշ­նու­թյան Պե­տա­կան մր­ցա­նա­կի և ԽՍՀՄ ԳԱ Լո­մո­նո­սո­վ ի ան­վան ոս­ կե մե­դա­լ ի: Ար­ժա­նա­ցել է ԽՍՀՄ Սո­

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

ազգային հերոսներ

Գեղազնիկ Միքայելյան

ցի­ա­լ իս­տա­կան աշ­խա­տան­քի հե­րո­սի կոչ­ման (2), պա­րգ­ևա­տր­վել է բազ­մա­ թիվ շքա­նշան­նե­րով ու մե­դալ­նե­րո­վ։ Մահացել է 1996թ. օ­գ ոս­տո­սի 12-ին Բյու­րա­կա­նում։ Ամ­փոփ­ված է Բյու­րա­ կա­նի աստ­ղա­դի­տա­րա­նի գե­րեզ­մա­նա­ տա­նը: 2009թ. սահ­ման­վել է Վ. Համ­ բար­ձու­մյա­նի ան­վան ՀՀ մի­ջազ­գային գի­տա­կան մր­ցա­նակ: Հայաս­տա­նի ազ­ գային հե­րոս (11.10.1994), պա­րգ­ևա­ տր­վել է ՀՀ «­Հայ­րե­նիք» բարձրագույն շքան­շա­նով: ­ Ա­ՆՈ­ՒԿՅԱՆ Ա­ԼԵՔ ԹԱԳ­ՎՈ­ՐԻ­ Մ Ծն­վել է 1901թ. հու­նի­սի 20-ին Քա­ սա­բա ա­վա­նո­ւմ (Զ­մյո­ւռ­նի­ա): Ան­վա­ նի ազ­գային-հա­սա­րա­կա­կան գոր­ծիչ, բա­րե­րար, ար­դ յու­նա­բե­րող: 1920թ.-ից բնակ­վել է ԱՄՆ-ում: 1953-1989թթ. Հայ­կա­կան բա­րե­գ որ­ծա­կան ընդ­հա­ նո­ւր մի­ու­թյան կե­նտ­րո­նա­կան վար­չա­ կան ժո­ղո­վ ի նա­խա­գա­հն էր, 1970թ.-ից` ցկյա­նս, 1989թ.-ից` պատ­վա­վոր նա­ խա­գահ: 1929թ. հիմ­նել է սե­փա­կան ձեռ­նար­կու­թյո­ւն, ո­րը վե­րա­ճել է ավ­տո­ մա­սեր ար­տադ­րող «­Մաս­կո» մի­ջազ­ գային ըն­կե­րու­թյան: 1968թ. 1 մլն. դո­ լար կա­նո­նա­դիր կա­պի­տա­լով հիմ­նել է «Ա­լեք Մա­նու­կ յան» մշա­կույ­թային հիմ­նադ­րա­մը: Մեծ գու­մար­ներ է նվի­

րա­բե­րել ե­կե­ղե­ցի­նե­րին, դպ­րոց­նե­րին, մշա­կու­թային մի­ու­թյո­ւն­նե­րին, մար­ զա­կան ու ե­րի­տա­սար­դա­կան կազ­մա­ կեր­պու­թյո­ւն­նե­րին, ծե­րա­նոց­նե­րին, գրա­դա­րան­նե­րին, օ­ժան­դա­կել տար­բեր հա­մալ­սա­րան­նե­րո­ւմ հայա­գի­տա­կան ամ­բի­ոն­նե­րի հիմ­նա­դր­մա­նը և հայ­ կա­կան ծրագ­րե­րի ի­րա­կա­նաց­մա­նը: «­Հայաս­տան» հա­մա­հայ­կա­կան հիմ­ նադ­րա­մի Հո­գե­բար­ձու­նե­րի խո­րհր­դի պատ­վո ան­դամ լի­նե­լով հիմ­նադ­րա­ մին նվի­րա­բե­րել է ա­վե­լ ի քան 500 հզ. ա­մ ե­րի­կ յան դո­լար, ո­րի մի մա­սն ուղղ­ վել է Գո­րիս-Ս­տե­փա­նա­կե­րտ ավ­տո­ մայ­րու­ղու շի­նա­րա­րու­թյա­նը, ԼՂՀ-ում ի­րա­կա­նաց­վող տար­բեր ծրագ­րե­րի: 1994թ. նրան շնո­րհ­վել է ՀՀ քա­ղա­քա­ ցի­ու­թյո­ւն: Վախ­ճան­վել է 1996թ. հու­լ ի­ սի 11-ին Դետ­րոյտ քա­ղա­քո­ւմ (Մի­չ ի­ գա­նի նա­հա­նգ, ԱՄՆ): Պա­րգ­ևա­տր­վել է բազ­մա­թիվ պատ­վո շքան­շան­նե­րով, ար­ժա­նա­ցել մի շա­րք հա­մալ­սա­րան­ նե­րի պատ­վո դոկ­տո­րի կոչ­ման: Նրա ա­նու­նով կոչ­վել են փո­ղոց­ներ Եր­ևա­ նո­ւմ, Ստե­փա­նա­կեր­տում, Մոն­րե­ա­լո­ ւմ: Ստե­փա­նա­կեր­տո­ւմ կա­նգ­նեց­ված է նրա ար­ձա­նը: Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս (14.10.1994), պա­րգ­ևա­տր­վել է ՀՀ «­Հայ­րե­նիք» բա­րձ­րա­գ ույն շքան­շա­ նով: 1 (24) 2014 43

Վիտյա Այվազյան

­ ՈՐ­ԳԻՍՅԱՆ ՄՈՎ­ՍԵՍ ԳԵ­ՎՈՐ­ Գ ԳԻ­ Ծն­վել է 1961թ. դեկ­տեմ­բե­րի 3-ին Երևա­նո­ւմ: 1984թ. ա­վարտել է Խ. Ա­բո­վ յա­նի ան­վ. պե­տա­կան ման­կա­ վար­ժա­կան ինս­տի­տու­տի մշա­կույ­թի ֆա­կո­ւլ­տե­տի ռե­ժի­սու­րայի բա­ժի­նը: 1986-87թթ. աշ­խա­տել է Գո­րի­սի դրա­ մա­տի­կա­կան թատ­րո­նո­ւմ: 1987թ. Ազ­գային ինք­նո­րո­շո­ւմ մի­ա­վոր­ման ան­դամ, «Հ­րա­պա­րա­կայ­նու­թյո­ւն» ու «­Հայ­րե­նիք» ամ­սագ­րե­րի հիմ­նա­դիրխմ­բա­գիր, «Ան­կա­խու­թյան բա­նա­կի» հիմ­նա­դիր­նե­րից (1989թ.): Ար­ցա­խյան շա­րժ­ման սկզ­բին հան­րա­հա­վաք­նե­ րո­ւմ պա­շտ­պա­նել է ար­ցա­խա­հայու­ թյան ար­դա­րա­ցի պա­հան­ջը, հան­դես ե­կել հայոց ան­կախ պե­տա­կա­նու­թյան վե­րա­կա­նգն­մա­նն ուղղ­ված ե­լույթ­նե­ րով ու հրա­պա­րա­կո­ւմ­նե­րով: Զոհ­վել է 1990 թ. հո­ւն­վա­րի 19-ին Ե­րաս­խա­վա­ նի ինք­նա­պա­շտ­պա­նա­կան մար­տո­ւմ: Ամ­փոփ­ված է Ծի­ծեռ­նա­կա­բեր­դի բար­ ձուն­քո­ւմ: ՀՀ ազ­գային հե­րոս (հետ­մա­ հու, 20.09.1996), պա­րգ­ևա­տր­վել է ՀՀ «­Հայ­րե­նիք» բա­րձ­րա­գ ույն շքան­շա­նով: ­Մ Ի­ՔԱՅԵԼՅԱՆ ԳԵ­ՂԱԶ­ՆԻԿ ԱՐ­ 1 (24) 2014 44

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

ազգային հերոսներ

Թաթուլ Կրպեյան

ՄԵ­ՆԱ­ԿԻ Ծն­վել է 1951թ. նոյեմ­բե­րի 16-ին Լեռ­ նա­րոտ գյու­ղո­ւմ (ՀՀ Ա­րա­գա­ծոտ­նի մա­րզ, Աշ­տա­րա­կի շրջ.)։ Ա­վար­տել է տե­ղ ի միջ­նա­կա­րգ դպ­րո­ցը, այ­նու­հե­ տև` ստա­ցել գյու­ղա­տն­տե­սա­կան միջ­ նա­կարգ մաս­նա­գի­տա­կան կր­թու­թյո­ւն։ Ե­ղել է Աշ­տա­րա­կի երկ­րա­պահ կա­մա­ վո­րա­կան ջո­կա­տի հրա­մա­նա­տա­րը: Ար­ցա­խյան ա­զա­տագրա­կան պա­տե­ րազ­մի ա­ռա­ջին օ­րե­րից մաս­նակ­ցել է ՀՀ Գո­րի­սի (Կոռ­նի­ձոր), Մեղ­րի­ի (Նյու­վա­դի), Նոյեմ­բե­րյա­նի (Ոս­կե­ պար), Իջ­ևա­նի, Ա­րա­րա­տի (Ե­րա­սխ) շր­ջան­նե­րի ինք­նա­պա­շտ­պա­նա­կան մար­տե­րին: Զոհ­վել է 1990թ. օ­գ ոս­տո­ սի 29-ին Եր­ևա­նո­ւմ։ Ամ­փոփ­ված է Աշ­տա­րա­կի շր­ջա­նի Սա­սու­նիկ գյու­ ղո­ւմ: ՀՀ ազ­գային հե­րոս (հետ­մա­հու, 20.09.1996), պա­րգ­ևա­տր­վել է ՀՀ Հայ­ րե­նի­ք՚ բա­րձ­րա­գ ույն շքան­շա­նով: ­ ԱՅ­ՎԱԶՅԱՆ ՎԻՏՅԱ ՎՈ­ՐՈ­ՇԻ­ Ծն­վել է 1955թ. դեկ­տեմ­բե­րի 29-ին Սպան­դա­րյան գյու­ղո­ւմ (ՀՀ Շի­րա­կի մա­րզ, Ար­թի­կի շրջ.): 1977թ. ա­վար­տել է Եր­ևա­նի պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նի մե­խա­նի­կա­կան մա­թե­մա­տի­կայի ֆա­ կո­ւլ­տե­տը: 1977-79թթ. ավագ տն­տե­սա­

գետ է աշ­խա­տել Հայ­շին­բան­կո­ւմ: 197981թթ. ծա­ռայել է խո­րհր­դային բա­նա­ կում: 1981-83թթ. աշ­խա­տել է Ա­բո­վ յա­նի «­Սի­րի­ո­ւս» գոր­ծա­րա­նո­ւմ, 1983-88թթ.` Եր­ևա­նի է­լե­կտ­րա­լամ­պե­րի գոր­ծա­րա­ նի հա­տո­ւկ նա­խագ­ծային բյու­րոյո­ւմ` որ­պես ին­ժե­ներ-նա­խագ­ծող, ին­ժե­ներտեխ­նո­լոգ 1983թ.-ից հե­ռա­կա սո­վո­րել է Եր­ևա­նի պո­լ ի­տեխ­նի­կա­կան ինս­տի­ տու­տի մե­խա­նի­կայի ֆա­կո­ւլ­տե­տո­ւմ: 1988թ. աշ­խա­տել է «­Լա­զո­ւր» ար­տադ­ րա­կան մի­ա­վո­րու­մո­ւմ, որ­տեղ կազ­մա­ կեր­պել և ղե­կա­վա­րել է «­Ղա­րա­բաղ» կո­մի­տեն: Սե­փա­կան ա­մա­ռա­նո­ցը վե­ րա­ծել էր ար­գել­ված գրա­կա­նու­թյա­մբ, թռու­ցիկ­նե­րով, պայ­թու­ցիկ նյու­թե­րով ու զեն­քե­րով թա­քս­տա­րա­նի: 1989թ. հուն­վա­րի 12-ին ձեր­բա­կալ­վել է և շո­ւրջ մեկ ամ­սով մե­կու­սաց­վել Նու­բա­րա­շե­ նի բան­տո­ւմ: ՀՀՇ ա­ռա­ջին հա­մա­գ ու­ մա­րո­ւմ ընտր­վել է վար­չու­թյան ան­դամ, տն­տե­սա­կան մա­սի պա­տաս­խա­նա­տու: Հայաս­տա­նի երկ­րա­պահ ջո­կատ­նե­րի կե­նտ­րո­նա­կան շտա­բի ա­ռա­ջին ան­ դամ­նե­րից էր, կա­մա­վո­րա­կան­նե­րին` հա­գ ո­ւս­տով, պա­րե­նով, զե­նք-զի­նամը­ թեր­քով ա­պա­հով­ման պա­տաս­խա­նա­ տու­նե­րից: 1990թ. ընտր­վել է ՀՀ ԳԽ պատ­գա­մա­վոր: Զոհ­վել է 1990թ. օ­գ ոս­

Ջիվան Աբրահամյան

տո­սի 29-ին Եր­ևա­նո­ւմ: ՀՀ ազ­գային հե­ րոս (հետ­մա­հու, 20.09.1996), պարգևա­ տր­վել է ՀՀ բա­րձ­րա­գ ույն «­Հայ­րե­նիք» շքան­շա­նով: ԿՐ­ՊԵՅԱՆ ԹԱ­ԹՈ­ՒԼ ԺՈՐ­ԺԻ­ԿԻ­ Ծն­վել է 1965թ. ապ­րի­լ ի 21-ին Թա­թուլ (նախ­կին գ. Ա­րեգ, ՀՀ Ա­րա­գա­ծոտ­ նի մա­րզ, Թա­լ ի­նի շրջ.): 1984-1985թթ. ծա­ռայել է ԽՍՀՄ ԶՈՒ-ում, ծա­ռայու­ թյու­նը կի­սատ է թո­ղել սր­տի վի­րա­հա­ տու­թյան պատ­ճա­ռով: 1987-1990թթ. սո­վո­րել է Եր­ևա­նի պե­տա­կան հա­մալ­ սա­րա­նի պատ­մու­թյան ֆա­կո­ւլ­տե­տում: 1987թ. ան­դա­մա­գր­վել է «­Մ ի­ա­ցո­ւմ» կազ­մա­կեր­պու­թյա­նը, 1989 թ.` ՀՅԴ կու­սակ­ցու­թյա­նը: 1990թ. սեպ­տեմ­բե­ րից պատ­մու­թյան ու­սու­ցիչ է աշ­խա­տել Գե­տա­շե­նի 8-ա­մյա և միջ­նա­կա­րգ դըպ­ րոց­նե­րո­ւմ: Գե­տա­շեն-Մար­տու­նա­շեն են­թա­շր­ջա­նի ինք­նա­պա­շտ­պա­նու­թյան հրա­մա­նա­տար (1990-1991թթ): 1991թ. ապ­րի­լ ի 30-ին խո­րհր­դային բա­նա­կի և Ադր­բե­ջա­նի Օ­ՄՕՆ-ի հա­մա­տեղ ի­րա­ կա­նաց­ված «Օ­ղակ» («­Կոլ­ցո») ռազ­ մա­կան գոր­ծո­ղու­թյան ժա­մա­նակ, ո­րի նպա­տա­կն էր Գե­տա­շե­նի են­թա­շր­ջա­նի հայու­թյան բռ­նի տե­ղա­հա­նու­մը, պա­ տա­նդ է վե­րց­րել 17 զին­վո­րա­կան­նե­րի`

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

ազգային հերոսներ

Յուրա Պողոսյան

այդ թվո­ւմ գոր­ծո­ղու­թյան ղե­կա­վար­ նե­րից ԽՍՀՄ ՆԳՆ ներ­քին զոր­քե­րի Բաք­վ ի գն­դի հրա­մա­նա­տար գն­դա­պետ Մաշ­կո­վ ին և ադր­բե­ջան­ցի ու­ղեկ­ցոր­ դին: Զոհ­վել է 1991թ. ապ­րի­լ ի 30-ին Գե­տա­շե­նո­ւմ բա­նակ­ցու­թյո­ւն­նե­րի ժա­ մա­նակ: Նրա ա­նու­նով են կոչ­վո­ւմ ՀՅԴ ար­տա­սահ­մա­նյան մի քա­նի կազ­մա­ կեր­պու­թյո­ւն­ներ, հայ­րե­նի գյու­ղ ը, դըպ­ րոց­ներ` Թա­թու­լո­ւմ, Կով­սա­կան քա­ ղա­քո­ւմ (ԼՂՀ Քա­շա­թա­ղ ի շր­ջան), փո­ ղոց` Թա­լ ի­նո­ւմ, լսա­րան` Եր­ևա­նի պե­ տա­կան հա­մալ­սա­րա­նի պատ­մու­թյան ֆա­կո­ւլ­տե­տո­ւմ, դա­սա­րան­ներ Եր­ևա­նի (2), Գյո­ւմ­րի­ի (1) դպ­րոց­նե­րո­ւմ, սահ­ ման­վել է նրա ան­վան ու­սա­նո­ղա­կան կր­թա­թո­շակ: 1993 թ. լույս է տե­սել նրա բա­նաս­տեղ­ծու­թյո­ւն­նե­րի «­Թա­թո­ւլ» գրքույ­կը: Ամ­փոփ­ված է Ա­րեգ գյու­ղո­ւմ, որ­տեղ կա­ռո­ւց­ված է հու­շա­հա­մա­լ իրհու­շա­կո­թող: ՀՀ ազ­գային հե­րոս (հետ­ մա­հու, 20.09.1996), պա­րգ­ևա­տր­վել է ՀՀ «­Հայ­րե­նիք» բա­րձ­րա­գ ույն շքան­շա­ նով: ԱԲ­ՐԱ­ՀԱՄՅԱՆ ՋԻ­ՎԱՆ ԶԱ­ՎԵ­ ՆԻ­ Ծն­վել է 1961թ. հու­լ ի­սի 6-ին Եր­ևա­ նում: Ծա­ռայել է ԽՍՀՄ ԶՈՒ-ում` Աֆ­

ղա­նս­տա­նո­ւմ և պա­րգ­ևա­տր­վել «Ա­րի­ ու­թյան» մե­դա­լով: ՀՀ ՆԳՆ Հա­տո­ւկ գն­դի 1-ին վաշ­տի հրա­մա­նա­տա­րն էր: Մաս­նակ­ցել է ՀՀ Ա­րա­րա­տի (Ե­րա­սխ), Նոյեմ­բե­րյա­նի, Տա­վու­շի, Կա­պա­նի, Վար­դե­նի­սի, Սի­սի­ա­նի, Գո­րի­սի և ԼՂՀ Շա­հու­մյա­նի շր­ջան­նե­րի ինք­նա­պա­շտ­ պա­նա­կան և ա­զա­տագ­րա­կան մար­տե­ րին: 1991թ. ամ­ռա­նը Շա­հու­մյա­նո­ւմ ղե­կա­վա­րել է Խո­րհր­դային բա­նա­կի և ադր­բե­ջա­նա­կան Օ­ՄՕՆ-ի դեմ Բո­ւզ­ լո­ւխ, Մա­նա­շիդ գյու­ղե­րի ինք­նա­պա­շտ­ պա­նա­կան մար­տե­րը: Նրա կազ­մա­կեր­ պած դի­մադ­րու­թյան շնոր­հիվ հա­ջող­վել է խու­ճա­պի մատ­նել ադր­բե­ջան­ցի­նե­րին և օ­ղակ­ված գյու­ղ ից դո­ւրս գալ` դիր­ քա­վոր­վե­լով Վե­րին­շե­նից դե­պի Բուզ­ լո­ւխ, Մա­նա­շիդ և Էր­քեջ ձգ­վող Ճա­ նա­պա­րհ­նե­րի խաչ­մ ե­րու­կին: Զոհ­վել է Շա­մփ­րապ­տու­կի բար­ձո­ւն­քը տա­նող ճա­նա­պար­հին 1991թ. հու­լ ի­սի 20-ին: Ամ­փոփ­ված է «Ե­ռաբ­լո­ւր» զին­վո­րա­ կան պան­թե­ո­նո­ւմ: ՀՀ ազ­գային հե­րոս (հետ­մա­հու, 20.09.1996), պա­րգ­ևա­տր­ վել է ՀՀ «­Հայ­րե­նիք» բա­րձ­րա­գ ույն շքան­շա­նով: ­ՊՈ­Ղ ՈՍՅԱՆ ՅՈՒ­ՐԱ ՎԱ­ՂԱՐ­ՇԱ­ ԿԻ­ 1 (24) 2014 45

Մոնթե Մելքոնյան

Ծն­վել է 1961թ. ապ­րի­լ ի 8-ին Կո­տո­վո քա­ղա­քո­ւմ (Վոլ­գ ոգ­րա­դի մա­րզ, ՌԴ): Ման­կու­թյու­նը և պա­տա­նե­կու­թյո­ւնն ան­ցել է Ստե­փա­նա­կեր­տո­ւմ: Աշ­խա­տել է ավ­տո­մ ե­խա­նիկ: 1983թ. Ստե­փա­նա­ կեր­տո­ւմ հիմ­նել է ավ­տո­նո­րոգ­ման ար­ հես­տա­նոց, ո­րը Ար­ցա­խյան շա­րժ­ման ա­ռա­ջին զի­նա­նոց­նե­րից էր: Նրա պատ­ րաս­տած զեն­քե­րն ա­ռա­ջին ան­գամ օգ­ տա­գ ո­րծ­վել են 1990թ. Հադ­րու­թի շր­ջա­ նո­ւմ, երբ ադր­բե­ջան­ցի օ­մո­նա­կան­նե­րը խո­րհր­դային զոր­քե­րի ա­ջակ­ցու­թյա­մբ ի­րա­կա­նաց­նո­ւմ է­ին հայ բնակ­չու­թյան բռ­նի տե­ղա­հա­նու­թյո­ւն: 1991թ. դար­ձել է 4-րդ վաշ­տի հրա­մա­նա­տա­րը: Մաս­ նակ­ցել է Կի­չա­նի, Սր­խա­վեն­դի, Է­դի­ լուի, Խր­ման­ջու­ղ ի մար­տե­րին: Խա­նա­ բա­դի և Աս­կե­րա­նի շր­ջա­նի մար­տե­րո­ւմ իր զրա­հա­մ ե­քե­նայով ոչն­չաց­րել է թշ­ նա­մու զրա­հատեխ­նի­կան: 1992թ. հու­ նի­սի 12-ին զոհ­վել է Աս­կե­րան-Նա­խիջ­ ևա­նիկ ճա­կա­տագ­ծո­ւմ: Ամ­փոփ­ված է Ստե­փա­նա­կեր­տո­ւմ: Պա­րգ­ևա­տր­վել է ԼՂՀ «Մար­տա­կան խաչ» 1-ին աս­տի­ ճա­նի շքան­շա­նով: ՀՀ ազ­գային հե­րոս (հետ­մա­հու, 20.09.1996), պա­րգ­ևա­տըր­ վել է ՀՀ «­Հայ­րե­նիք» բա­րձ­րա­գ ույն շքան­շա­նով: Ար­ցա­խի հե­րոս (հետ­մա­ հու, 2002), պա­րգ­ևա­տր­վել է «Ոս­կե Ար­ 1 (24) 2014 46

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

ազգային հերոսներ

Կարեն Դեմիրճյան

ծիվ» շքան­շա­նով: ­ՄԵԼ­ՔՈՆՅԱՆ ՄՈՆ­ԹԵ ՉԱ­ՐԼ­Զ Ի Ծն­վել է 1957թ. նոյեմ­բե­րի 25-ին ք. Վայ­սի­լ ի­ա (Ֆ­րեզ­նոյի մոտ, Կա­լ ի­ֆոռ­ նի­ա, ԱՄՆ): 1978թ. ա­վար­տել Է Բերկ­ լի­ի (Կա­լ ի­ֆոռ­նի­ա) հա­մալ­սա­րա­նի հին ա­սի­ա­կան ժո­ղո­վո­ւրդ­նե­րի պատ­ մու­թյան և հնա­գի­տու­թյան բա­ժի­նը: 1978թ. ըն­դ ո­ւն­վել է Օքս­ֆոր­դի հա­մալ­ սա­րան, սա­կայն չի ա­վար­տել, մեկ­նել Է Լի­բա­նան, քա­ղա­քա­ցի­ա­կան պա­տե­ րազ­մի ժա­մա­նակ մաս­նակ­ցել Բեյ­րու­ թի հայ­կա­կան թա­ղա­մա­սե­րի ինք­նա­ պա­շտ­պա­նու­թյա­նը: 1980թ. մայի­սից ե­ղել է Հայաս­տա­նի ա­զա­տագ­րու­թյան հայ գա­ղտ­նի բա­նա­կի (ՀԱ­Հ ԳԲ-Ա­ՍԱ­ ԼԱ) զլ­խա­վոր ռազ­մա­կան մար­զ ի­չը: 1983թ. հե­ռա­ցել Է ՀԱ­Հ ԳԲ-ից և հիմ­ նել ՀԱ­Հ ԳԲ-Հե­ղա­փո­խա­կան շար­ժո­ւմ կազ­մա­կեր­պու­թյու­նը: 1991թ. հիմ­նել է Հայ­րե­նա­սի­րա­կան ջո­կա­տը: 1992թ.-ից՝ Մար­տու­նի­ի պա­շտ­պա­նա­կան շր­ջա­ նի հրա­մա­նա­տա­րն էր: Մաս­նակ­ցել Է ՀՀ Իջ­ևա­նի, ճամ­բա­րա­կի, ԼՂՀ Շա­ հումյա­նի (Էր­քեջ, Բո­ւզ­լո­ւխ, Մա­նա­շիդ, Կա­րա­չ ի­նար), Մար­տա­կեր­տի, Մար­ տու­նի­ի շր­ջան­նե­րի ինք­նա­պա­շտ­պա­ նա­կան և ա­զա­տագ­րա­կան մար­տե­րին: Ղե­կա­վա­րել է Սար­տու­նի­ի, Քար­վա­

ճա­ռի, Աղ­դա­մի ա­զա­տագ­րա­կան ռազ­ մա­կան գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րը: Զոհ­վել է 1993թ. հու­նի­սի 12-ին Մար­զ ի­լու գյու­ղ ի (Աղ­դա­մի մոտ) շր­ջա­նո­ւմ: Ամ­փոփ­ված է Ե­ռաբ­լու­րո­ւմ: Նրա ա­նու­նով է կոչ­ վո­ւմ ՀՀ ՊՆ ռազ­մա­կան վար­ժա­րա­նը: ԼՂՀ Մար­տու­նի քա­ղա­քո­ւմ տե­ղա­դըր­ ված է նրա հու­շար­ձա­նը: 1994թ. Եր­ևա­ նո­ւմ ստե­ղծ­վել Է «Մոն­թե Մել­քո­նյա­ն», հիմ­նադ­րա­մը: ՀՀ բա­նա­կի փո­խգն­դա­ պետ (հետ­մա­հու, 1994): Պա­րգ­ևա­տր­վել է ԼՂՀ Մար­տա­կան խաչ 1-ին աս­տի­ճա­ նի շքան­շա­նով (հետ­մա­հու, 23.11.1993): Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս (հետ­ մա­հու, 20.09.1996), պա­րգ­ևա­տր­վել է «­Հայ­րե­նիք» բա­րձ­րա­գ ույն շքան­շա­նով: Ար­ցա­խի հե­րոս (21.09.1999), պա­րգ­ևա­ տր­վել է «Ոս­կե Ար­ծիվ» շքան­շա­նով: ­ԴԵ­Մ Ի­ՐՃՅԱՆ ԿԱ­ՐԵՆ ՍԵ­ՐՈ­ԲԻ­ Ծն­վել է 1932թ. ապ­րի­լ ի 17-ին Երևա­ նում: Քա­ղա­քա­կան և պե­տա­կան ան­ վա­նի գոր­ծի­չ։ 1954թ. ա­վար­տել է Եր­ ևա­նի պո­լ ի­տեխ­նի­կա­կան ինս­տի­ տու­տի մե­խա­նի­կա­կան ֆա­կո­ւլ­տե­տը: 1954-58թթ. աշ­խա­տել է Լե­նի­նգ­րա­դի պա­շտ­պա­նա­կան գի­տա­հե­տա­զո­տա­ կան ինս­տի­տո­ւտ­նե­րից մե­կո­ւմ որ­պես կո­նստ­րո­ւկ­տո­րա­կան խմ­բի ղե­կա­վար:

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

ազգային հերոսներ

Վազգեն Սարգսյան

1959-61թթ. սո­վո­րել է ԽՄԿԿ Կե­նտ­ կո­մին ա­ռըն­թեր բա­րձ­րա­գ ույն կու­սակ­ ցա­կան դըպ­րո­ցո­ւմ: 1962թ.-ից աշ­խա­ տել է Եր­ևա­նի է­լե­կտ­րա­տեխ­նի­կա­կան գոր­ծա­րա­նի տնօ­րեն: 1966թ. ընտր­վել է Հայաս­տա­նի կոմ­կու­սի Եր­ևա­նի քաղ­ կո­մի քար­տու­ղար, 1971թ.` 2-րդ քար­ տու­ղար, 1972թ.` ՀԿԿ ԿԿ քար­տու­ ղար: 1974թ. նոյեմ­բե­րից մի­նչև 1988թ. մայիս ե­ղել է ՀԿԿ ԿԿ 1-ին քար­տու­ ղար: 1991-99թթ. Հայէ­լեկտ­րա­մ ե­քե­նա գի­տար­տադ­րա­կան մի­ա­վոր­ման գլ­խա­ վոր տնօ­րե­նն էր: 1998 թ. ա­ռա­ջա­դր­վել է ՀՀ նա­խա­գա­հի թեկ­նա­ծու: 1999թ. մայի­սին ընտըր­վել է ՀՀ Ազ­գային ժո­ ղո­վ ի նա­խա­գահ: Զոհ­վել է 1999թ. հոկ­ տեմ­բե­րի 27-ին ԱԺ նիս­տե­րի դահ­լ ի­ ճո­ւմ: Պա­րգ­ևա­տր­վել է ԽՍՀՄ Լե­նի­նի (2), Աշ­խա­տան­քային Կար­միր դրո­շի (3), Հոկ­տեմ­բե­րյան հե­ղա­փո­խու­թյան շքան­շան­նե­րով, խո­րհըրդային և այլ երկր­նե­րի կա­ռա­վա­րա­կան պա­րգև­նե­ րով: Նրա ա­նու­նով են ան­վա­նա­կոչ­վել Եր­ևա­նի մետ­րո­պո­լ ի­տե­նը, մար­զա­ հա­մ եր­գային հա­մա­լ ի­րը, փո­ղոց­ներ ՀՀ քա­ղաք­նե­րո­ւմ: ՀՀ ազ­գային հե­րոս (հետ­մա­հու, 27.12.1999), պա­րգ­ևա­տր­ վել է ՀՀ «­Հայ­րե­նիք» բարձ­րա­գ ույն շքան­շա­նով:

Քըրք Քըրքոյան

­ Ա­ՐԳՍՅԱՆ ՎԱԶ­ԳԵՆ ԶԱ­ՎԵ­ՆԻ­ Ս Ծն­վել է 1959թ. մար­տի 5-ին Ա­րա­րատ գյու­ղո­ւմ (ՀՀ Ա­րա­րա­տի մա­րզ): 1979թ. ա­վար­տել է Եր­ևա­նի ֆի­զ ի­կա­կան կո­ւլ­ տու­րայի ինս­տի­տու­տը: 1979-1983թթ. որ­պես ֆիզ­կո­ւլ­տու­րայի ու­սու­ցիչ աշ­ խա­տել է հայ­րե­նի գյու­ղ ի միջ­նա­կա­րգ դպ­րո­ցո­ւմ: 1983-1986թթ. ե­ղել է Ա­րա­ րա­տի ցե­մ են­տի գոր­ծա­րա­նի կո­մ ե­րի­ տա­կան կազ­մա­կեր­պու­թյան քար­տու­ ղար: 1986-1989թթ. աշ­խա­տել է «­Գա­ րո­ւն» ամ­սագ­րի խմ­բագ­րու­թյու­նո­ւմ որ­ պես հրա­պա­րա­կա­խո­սու­թյան բաժ­նի վա­րիչ: 1990-1992թթ. ե­ղել է «Ե­րկ­րա­ պահ» կա­մա­վո­րա­կան խմ­բե­րի հրա­մա­ նա­տար, նաև ՀՀ գե­րա­գ ույն խո­րհր­դի պա­շտ­պա­նու­թյան և ներ­քին գոր­ծե­րի մշ­տա­կան հա­նձ­նա­ժո­ղո­վ ի նա­խա­գահ: 1992թ-1993թթ. ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան առաջին նա­խա­րար, ՀՀ նա­խա­գա­հի պա­շտ­պա­նու­թյան հար­ցե­րով խո­րհըր­ դա­կան, ՀՀ սահ­մա­նա­մ ե­րձ շր­ջան­ նե­րո­ւմ ՀՀ նա­խա­գա­հի ներ­կայա­ցու­ ցիչ: 1993-1995թթ. ՀՀ պետ­նա­խա­րար: 1995թ. հու­լ իս-1999 թ. մայիս` կր­կին ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րար, 1999թ. հու­նի­սի 11-ից` ՀՀ վար­չա­պետ: Զոհ­ վել է 1999թ. հոկ­տեմ­բե­րի 27-ին ՀՀ ԱԺ նիս­տե­րի դահ­լ ի­ճո­ւմ: Ամ­փոփ­ված

է «Ե­ռաբ­լո­ւր» զին­վո­րա­կան պան­թե­ո­ նում: Հայոց ազ­գային բա­նա­կի ստեղծ­ ման գոր­ծո­ւմ ու­նե­ցած դե­րի հա­մար ժո­ ղո­վո­ւր­դը նրան «Ս­պա­րա­պետ» է կո­չել: 2000թ. նրա ա­նու­նով ան­վա­նա­կոչ­վել են ՀՀ ՊՆ ռազ­մա­կան ինս­տի­տո­ւտն ու զո­րա­մա­սեր, փո­ղոց­ներ և դպ­րոց­ներ ՀՀ-ում և ԼՂՀ-ում: Հայաս­տա­նի ազ­ գային հե­րոս (հետ­մա­հու, 27.12.1999) պարգևատրվել է ՀՀ «Հայրենիքի» բարձրագույն շքանշանով: Ար­ցա­խի հե­րոս (1998թ.), պա­րգ­ևա­տր­վել է «Ոս­ կե ար­ծիվ» շքան­շա­նով: ­ ԸՐ­ՔՈՐՅԱՆ ՔԸ­ՐՔ Ա­ՀԱ­ՐՈ­ՆԻ­ Ք Ծն­վել է 1917թ. հու­նի­սի 6-ին Ֆրեզ­նո քա­ղա­քո­ւմ (Կա­լ ի­ֆոր­նի­ա, ԱՄՆ): Սե­ րո­ւմ է 1890թ. Արևմ­տյան Հայաս­տա­ նի Խար­բեր­դից ԱՄՆ գաղ ­թած Գրի­ գորյան­նե­րի ըն­տա­նի­քից: Երկ­րո­րդ հա­մաշ­խար­հային պա­տե­րազ­մի մաս­ նա­կից: Զբաղ­վո­ւմ է հյու­րա­նո­ցային շի­նա­րա­րու­թյա­մբ, կի­նո և ավ­տո­մո­բի­ լային ար­տադ­րու­թյա­մբ: «Տ­րա­սին­դա» կոր­պո­րա­ցի­այի նա­խա­գա­հն է: Սպի­ տա­կի երկ­րա­շար­ժից հե­տո և ՀՀ շր­ջա­ փակ­ման ու տն­տե­սա­կան ճգ­նա­ժա­մի տա­րի­նե­րին «­Հայաս­տան» հա­մա­հայ­ կա­կան հիմ­նադ­րա­մի տար­բեր ծրագ­ 1 (24) 2014 47

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

ազգային հերոսներ

Շառլ Ազնավուր

րե­րին նվի­րա­բե­րել է ա­վե­լ ի քան 20 մլն. դո­լար: Ա­ռա­ջին խո­շոր հատ­կա­ցու­մը` 14 մլն. դո­լար, կա­տա­րել է 1993թ., երկ­ րոր­դը` 1996թ. Գո­րիս-Ս­տե­փա­նա­կե­րտ ավ­տո­ճա­նա­պար­հի շի­նա­րա­րու­թյա­ նը հատ­կաց­նե­լով մոտ 4 մլն. դո­լար: 2001թ.-ից նրա «­Լին­սի» հիմ­նադ­րա­մը 200 մլն. դո­լա­րի ար­ժո­ղու­թյան ծրագ­ րեր է ի­րա­կա­նաց­րել ՀՀ-ում ավ­տո­ճա­ նա­պա­րհ­նե­րի վե­րա­կա­ռո­ւց­ման, մշա­ կու­թային հաս­տա­տու­թյո­ւն­նե­րի նո­րոգ­ ման, ա­ղե­տի գո­տու վե­րա­կա­նգն­ման նպա­տա­կով: Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­ րոս (27.05.2004), պա­րգ­ևա­տր­վել է ՀՀ «­Հայ­րե­նիք» բա­րձ­րա­գ ույն շքան­շա­նով: ԱԶ­ՆԱ­ՎՈ­ՒՐ ՇԱ­ՌԼ (Շահ­նո­ւր Վա­ ղի­նա­կի Ազ­նա­վու­րյան)­ Աշ­խար­հա­հռ­չակ եր­գիչ, դե­րա­սան: Ծն վել է 1924թ. մայի­սի 22-ին Փա­րի­ զո­ւմ: Մշ­տա­պես սա­տար է կա­նգ­նում Հայաս­տա­նի­ն։ Նրա «­Քեզ հա­մար Հայաս­տան», «Ն­րա­նք ըն­կան» (Ցե­ ղաս­պա­նու­թյան 60-ա­մյա­կին), «Ի­նք­ նա­կեն­սագ­րու­թյո­ւն» եր­գե­րը հայ­կա­ կան թե­մա­նե­րով են։ 1988թ. Սպի­տա­կի երկ­րա­շար­ժից տու­ժած­նե­րին ստա­րե­լու և ա­ղե­տի հետ­ևա­նք­նե­րը վե­րաց­նե­լու նպա­տա­կով ստեղ­ծել է «Ազ­նա­վու­րը 1 (24) 2014 48

Նիկոլայ Ռիժկով

Հայաս­տա­նին» բա­րե­գ որ­ծա­կան հիմ­ նադ­րա­մը։ 2009թ. մայի­սից Շվեյ­ցա­րի­ այո­ւմ ՀՀ դես­պա­նն է և Ժն­ևի ՄԱԿ-ի գրա­սե­նյա­կո­ւմ ՀՀ մշ­տա­կան ներ­կայա­ ցու­ցի­չը: 1989 թ.-ից ՀՀ պատ­վա­վոր դես­ պա­նն է ՅՈՒ­ՆԵՍ­ԿՕ-ում։ 1964, 1996 և 2006 թթ. հա­մ ե­րգ­նե­րով հան­դես է ե­կել ՀՀ-ում: 2 ան­գամ ար­ժա­նա­ցել է Ֆրան­ սի­այի բա­րձ­րա­գ ույն պե­տա­կան պա­րգ­ ևի` Պատ­վո լե­գե­ո­նի շքան­շա­նի։ 2008 թ. նրան շնո­րհ­վել է ՀՀ քա­ղա­քա­ցի­ու­ թյո­ւն: Նրա ա­նու­նով են կոչ­վո­ւմ հրա­ պա­րակ­ներ Եր­ևա­նում և Գյո­ւմ­րի­ո­ւմ, որ­տեղ կա­նգ­նեց­ված է նրա հու­շար­ձա­ նը։ Պարգ­ևա­տր­վել է ԼՂՀ «Գ­րի­գ որ Լու­ սա­վո­րիչ», Թե­քեյան մշա­կու­թային մի­ ու­թյան ա­դա­մա­նա­դա­կո­ւռ «Ա­րա­րատ» շքան­շան­նե­րով: 2004 թ. նրա մո­մ ե ար­ ձա­նը կա­նգ­նեց­վել է Մա­դամ Տյու­սոյի թան­գա­րա­նո­ւմ, 2011 թ. բաց­վել է նրա տո­ւն-թան­գա­րա­նը Երևա­նո­ւմ: Հայաս­ տա­նի ազ­գային հե­րոս (27.05.2004), պա­րգ­ևա­տր­վել է ՀՀ «­Հայ­րե­նիք» բարձ­րա­գ ույն շքան­շա­նով: ­ ԻԺ­ԿՈՎ ՆԻ­ԿՈ­ԼԱՅ Ի­ՎԱ­ՆԻ­ Ռ Ծն­վել է 1929թ. սեպ­տեմ­բե­րի 28-ին Դի­ լեև­կա գյու­ղո­ւմ (Արտյո­մո­վս­կի շրջան, Ուկ­րաի­նա): Հայտ­նի կու­սակ­ցա­կան և

պե­տա­կան գոր­ծիչ: Ա­վար­տել է Ու­րա­ լի պո­լ ի­տեխ­նի­կա­կան ինս­տի­տու­տը: 1965-70թթ. ե­ղել է «Ու­րալ­մաշ»-ի գըլ­ խա­վոր ին­ժե­ներ, 1970-71թթ.` տնօ­րեն, 1971թ.-ից` գլ­խա­վոր տնօ­րեն, 197579թթ.` ԽՍՀՄ ծա­նր և տրա­նս­պոր­ տային մե­քե­նա­շի­նու­թյան նա­խա­րա­րի 1-ին տե­ղա­կալ, 1979-82թթ.` ԽՍՀՄ Պե­տպ­լա­նի նա­խա­գա­հի 1-ին տե­ղա­կալ, 1982-85թթ.` ԽՄԿԿ ԿԿ քար­տու­ղար, 1985-90թթ.` ԽՍՀՄ նախարարների­ խո­րհր­դի նա­խա­գահ: 1995թ. և 1999թ. ընտր­վել է ՌԴ Պետ­դ ու­մայի պատ­ գա­մա­վոր: 2003թ. Ռուսաստանի Դաշնության խո­րհր­դ ո­ւմ Բել­գ ո­րո­դի մար­զ ի ներ­կայա­ցու­ցիչ: Պա­րգ­ևա­տր­վել է «­Հայ­րե­նի­քի հան­դեպ ու­նե­ցած վաս­ տա­կի հա­մար» 4-րդ աս­տի­ճա­նի, Լե­ նի­նի (2), Հոկ­տեմ­բե­րյան հե­ղա­փո­խու­ թյան, Աշ­խա­տան­քային Կար­միր դրո­շի (2), Հայ­րե­նա­կան պա­տե­րազ­մի 1-ին աս­տի­ճա­նի շքան­շան­նե­րով: Ար­ժա­ նա­ցել է ԽՍՀՄ Պե­տա­կան մր­ցա­նա­կի (2): Նրա ար­ձան­նե­րը կա­նգ­նեց­ված են Եր­ևան և Սպի­տակ (1998թ.) քա­ղաք­ նե­րո­ւմ: ՀՀազ­գային հե­րոս (5.12.2008), պա­րգ­ևա­տր­վել է ՀՀ «­Հայ­րե­նիք» շքան­ շա­նով բա­րձ­րա­գ ույն

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

հուշակոթող

Դուք հավերժ կհիշվեք աղ բյուրը՝ Ռազմական հանրագիտարան

«­Մահ չի­մա­ցյալ մահ է, մահ ի­մա­ցյա­լ՝ ան­ մա­հու­թյո­ւն». Ե­ղ ի­շե ­ ա­նո­ւն հայ­րե­նի­քի կռ­վե­լն ու նրա հա­ Հ մար զոհ­վե­լը պա­տիվ է. այս է մեզ մշ­տա­ պես վկայո­ւմ պատ­մու­թյու­նը: Իսկ որ­տե­՞ղ են ամ­փոփ­ված նրա­նք, ով­քեր ի­րե­նց կյան­քը չխ­նայե­ցին մեր ան­կախ հայ­րե­նի­քի ա­պա­ գայի և մեզ հա­մար: Ե­ռաբ­լու­րը ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­ րու­թյան են­թա­կայու­թյան տակ գտն­վող ­հու­ շա­հա­մա­լ իր (պան­թե­ոն) է, ազ­գային գե­ րեզ­մա­նա­տո­ւն, որ­տեղ ամ­փոփ­ված են Ար­ ցա­խյան պա­տե­րազ­մո­ւմ և զի­նա­դա­դա­րից հե­տո զոհ­ված ա­զա­տա­մար­տիկ­նե­րի և զին­ ծա­ռայող­նե­րի ա­ճյո­ւն­նե­րը։ Գե­րեզ­մա­նա­ տան կար­գա­վ ի­ճա­կը հաս­տատ­վել է 1992-ի մայի­սի 26-ի ՀՀ Կա­ռա­վա­րու­թյան կար­գադ­ րու­թյա­մբ։ Գտն­վո­ւմ է Եր­ևա­նի արևմ­տյան մա­սո­ւմ՝ Եր­ևան-էջ­մի­ած ­ ին ավ­տո­մայ­րու­ ղուց աջ՝ Ե­ռաբ­լո­ւր բար­ձո­ւն­քո­ւմ (բա­րձ­րու­ թյու­նը՝ 951 մ, տա­րած­քը՝ 19,22 հա) ։ ­Հա­տա­կագ­ծի և ճար­տա­րա­պե­տա­կան լու­ ծում­նե­րի հե­ղ ի­նակ­նե­րն Աս­լան Մխի­թա­ րյա­նի ար­վես­տա­նո­ցի ճար­տա­րա­պետ­նե­րն են։ Շի­նա­րա­րա­կան և կա­ռու­ցա­պատ­ման աշ­խա­տա­նք­նե­րն ի­րա­կա­նաց­րել է «­Հայա­ վի­ա­շին» տրես­տը։ Շիր­մա­քա­րե­րը բա­զալ­ տից են։­ Ե­ռաբ­լու­րո­ւմ են ամ­փոփ­ված ­զո­րա­վար Անդ­ րա­նի­կի, Հայաս­տա­նի ազ­գային հե­րոս­ներ Վազ­գեն Սա­րգ­սյա­նի, ­Մոն­թե Մել­քո­նյա­նի, Ջի­վան Աբ­րա­հա­մյա­նի, մոտ 1000 ա­զա­տա­ մար­տի­կի և զին­ծա­ռայո­ղ ի ա­ճյո­ւն­նե­ր։­ Ե­ռաբ­լու­րի մո­ւտ­քի ձախ մա­սո­ւմ կա մա­ տուռ, դի­մա­ցը՝ Զոհ­ված ա­զա­տա­մար­տիկ­ նե­րի թան­գա­րա­նն է, հար­ևա­նու­թյա­մբ՝ Հայաս­տա­նի ա­զա­տագ­րու­թյան հայ գա­ղտ­ նի բա­նա­կի 39 մար­տիկ­նե­րի հի­շա­տա­կը հա­ վեր­ժաց­նող հու­շար­ձա­նը, ա­վե­լ ի խոր­քո­ւմ՝ ան­հայտ կո­րած ա­զա­տա­մար­տիկ­նե­րի հու­ շա­քար-կո­թո­ղ ը­։ ­Հա­մա­լ ի­րը պահ­պա­նո­ւմ և հս­կո­ւմ է գե­րեզ­ մա­նա­տան զին­վո­րա­կան պա­հա­կային ծա­ ռայու­թյու­նը։ 1995-ից գոր­ծո­ւմ է «Ե­ռաբ­լո­ւր զին­վո­րա­կան պան­թե­ո­նի զոհ­ված ա­զա­տա­ մար­տիկ­նե­րի և զին­վոր­նե­րի ծնող­ներ» կո­ մի­տե­ն։ 1 (24) 2014 49

«Հայ Ամերիկյան Առողջության Կենտրոն» Հիմնադրամ Կենտրոնում գործում են` ռենտգեն ճառագայթային և ուլտրաձայնային հետազոտման, գինեկոլոգիայի, ուրոլոգիայի, ընտանեկան բժշկության, ոսկրային հյուսվածքի խտության որոշման (դենսիտոմետրիա) բաժանմունքներ, ատամնաբուժարան, վիրահատարան, լաբորատորիա, կոնֆերանս դահլիճ «Հայ- Ամերիկյան Առողջության կենտրոն» հիմնադրամի 5-րդ հարկում գտնվում է կոնֆերանս սրահը՝ նախատեսված 250 անձի շրջանակում սեմինարների, ֆորումների և միջոցառումների անցկացման համար: Վարձակալության հասույթը ներդրվում է անվճարունակ կանանց առողջության պահպանման գերխնդրի լուծման գործում: ՀԱԱ Կենտրոնում ամեն տարի հետազոտվում է շուրջ 35,000 կին, գործունեության արդեն 17 տարիների ընթացքում կատարվել է ավելի քան 325,164 հետազոտություն: Կենտրոնն օրական սպասարկում է միջինը 120-150 այցելու:

سÝñ³Ù³ëÝ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ³Ûó»É»ù в²Î-Ç Ï³Ûù¿ç` www.aawc.am Հասցե` Երևան, Մխիթար Հերացու 5, Հեռ.` 374 1 0 58 39 35 Էլ. հասցե` info@aawc.am

цифры

Расчетное время

1 (24) 2014 52

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

К 22 годовщине армянской армии Menq решил оцифровать на некоторые факты армейской действительности

цифры

1 (24) 2014 53

муз команда

Креативное армейское подразделение текст: Эрна Ревазова фото: PAN photo

Военная музыка издревле была полноправным атрибутом ратных дел. Суворов говорил, что «музыка удваивает, утраивает армию» - она организовывала строй, поддерживала дисциплину и повышала боевой дух воинов. Не стали анохронизмом военные оркестры и в современной армии, изобилующей высокоточным оружием и новейшими технологиями. В 1996 году Главный военный оркестр армянского оборонного ведомства приказом министра обороны был объединен с ротой Почетного караула в самый креативный полк национальной армии. Сыны этого полка первыми предстают перед высокими гостями Армении и достойно представляют страну на международных фестивалях военных оркестров, поражают показательными выступлениями с оружием на парадах и высоко возносят боевой дух армянской армии.

1 (24) 2014 54

муз команда

В расположении полка, объединившем главный военный оркестр и роту Почетного караула, мы оказались, когда шла интенсивная подготовка к встрече российского президента, прибывающего с рабочим визитом в Армению. Стройные шеренги парней с трубами и барабанами чеканили шаг на плацу, чуть поодаль под звуки российского гимна перебрасывал карабины Почетный караул, совершенствуя приемы владения боевым оружием. «Держим равнение, не снижаем темп, не опускаем глаз, думаем на шаг вперед...», - звучали на плацу команды начальника Военномузыкального отдела главного штаба вооруженных сил РА, главного военного дирижера полковника Армена Погосяна. Военнослужащие этого подразделения

редко участвуют в крупномасштабных учениях и боевых действиях, однако выполняемые ими задачи смело можно отнести к разряду специальных, ведь они представляют перед всем миром лицо армянской армии. Практически все мероприятия, в которых они участвуют, проходят на высшем государственном уровне. В репертуаре оркестра присутствуют национальные гимны и музыка всех стран, руководство которых посещало Армению. Несколько лет назад подразделению пришлось за час встречать президентов семи стран, прибывающих в Ереван на саммит. Самолеты один за другим садились в аэропорту, начальник роты почетного караула приветствовал высоких гостей, звучали государственные гимны.

Церемония прошла безукоризненно. Российский президент тогда лично выразил благодарность командиру полка Карену Маргаряну – боевому офицеру, возглавляющему подразделение с момента его основания, а министр обороны наградил полковника именным оружием. *** Те, которые считают полк паркетным или придворным, а службу в подразделении сплошной игрой, глубоко заблуждаются. В полку очень четкий режим: зарядка, питание по расписанию, вечерние проверки, караулы, казарма, строгая дисциплина - в общем, нормальная военная обстановка, к которой 1 (24) 2014 55

муз команда

Парни музкоманды 10 апреля 1961 года на экраны вышел фильм Генриха Маляна и Генриха Маргаряна «Парни музкоманды». Картина, снятая по повести Микаела Шатиряна «Музыкантская команда», завоевала любовь зрителей и не сходит с экранов более полувека. В фильме снялась целая плеяда известных актеров: Фрунзик Мкртчян, Сос Саркисян, Армен Хостикян и другие. История появления в дружной и веселой музкоманде одного из полков дашнакской армии большевика-кларнетиста Цолака Дарбиняна признана классикой армянского кинематографа. А для Фрунзика Мкртчяна роль здоровенного старшины музыкантов «Дмбуз» Арсена стала дебютом на большом экране. добавляются постоянные занятия по строевой подготовке и репетиции оркестра. По словам главного военного дирижера, качественного музыкального образования, профессионального владения духовым или ударным инструментом недостаточно, чтобы стать парнем музкоманды - призывник должен быть настоящим патриотом своей страны, обладать твердой жизненной позицией, хорошей памятью, должен уметь читать с листа и работать в команде. Важна также хорошая физическая подготовка: не многие выдерживают курс молодого бойца и интенсивные занятия по строевой подготовке. Отсеивается порядка 5% новобранцев – те, кто не справился с большой физической нагрузкой, не способен скоординировать движения рук и ног. Остальные продолжают познавать нюансы строевого шага с игрой. Учатся вытягивать ногу при ходьбе так, чтобы амортизировать удар мундштука, поднимать выше крестца руку при исполнении торжественных маршей, доводят до автоматизма движения, назубок заучивают жесты дирижера. «За пару месяцев наши новобранцы превращаются в стойких оловянных солдатиков, в воинов, способных с честью представлять лицо армянской армии перед первыми лицами иностранных государств», – с гордостью говорит полковник Маргарян. Еще серьезнее подходят к отбору новобранцев в роту почетного караула, обращая внимание на антропометрические данные призывников: рост 180 см (большая, к слову, редкость среди молодых армян), спортивное телосложение и отсутствие дефектов внешности. За короткий срок новобранцы должны стать профессионалами, четко и слаженно выполнять строевые приемы, ведь 1 (24) 2014 56

мероприятия, в которых им предстоит участвовать, будут проходить под прицелом телекамер и взором тысяч людей. Ежедневные занятия на плацу по 5-6 часов проходят в любую погоду – встречать высоких гостей приходится при всяких погодных условиях. «Температурный минимум, при котором разрешается играть на морозе, минус 3 градуса», – рассказывает полковник Погосян. Играть при такой температуре можно 15 минут, а в инструмент приходится заливать «антифриз» – немного спирта, чтобы пары не обледенели и инструмент не подвел в ответственный момент. Служба в подразделении не только почетна, но и интересна – солдаты видят глав иностранных государств и часто попадают в объектив телекамер на радость родным и близким. А после службы в армии молодые люди с прекрасной выправкой и привитой высокой дисциплиной находят работу в системе безопасности крупных компаний и ведущих госучреждений. *** Кроме главного оркестра и роты почетного караула в состав подразделения входят струнный квартет, танцевальная группа «Сардарапат», певческая группа «Зоракан» и оркестры отдаленных гарнизонов, служебно-строевой репертуар которых созвучен репертуару главного оркестра. В состав оркестра входят трубы, корнеты, кларнеты, валторны, тенора, баритоны, басы, альты, большой и малый барабаны, тарелки, а также украшенный колокольчиками и пышными конскими хвостами символ оркестра – бунчук, который организует

ритм шага музыкантов. Отличает главный оркестр армянской армии от других коллективов наличие национальных инструментов: абрикосового дудука, зурны и дхола. Одним из первых играл в оркестре на дудуке Дживан Гаспарян, знаменитый дед которого частенько навещал казармы оркестрантов в годы службы Дживана-младшего. В прошлом году парни главной армянской музкоманды участвовали в фестивале военных оркестров в шведском Эшпо, где произвели настоящий фуррор исполнением народной мелодии «Берд» и «Арцаха» Ара Геворкяна. Кроме национальных мелодий армянские военные музыканты играют на фестивалях, парадах и массовых мероприятиях известные классические и эстрадные произведения, переложенные для духового оркестра, а рота Почетного караула демонстрирует на дефиле виртуозное владение оружием. Сегодня в полку оттачивают программу для участия в московском Международном военно-музыкальном фестивале «Спасская башня». На смотр, который ежегодно собирает свыше 35 тысяч зрителей на показательные выступления подразделений почетной охраны глав государств и ведущих военных оркестров мира, музыканты поедут с девушками группы "Ереванские барабаны". Командир полка и главный военный дирижер страны уверены, что полк и на сей раз с честью представит Армению на фестивале подобного масштаба. Ведь солдаты и офицеры самого креативного подразделения вооруженных сил Армении, армии, оснащенной новейшими технологиями, остаются символом преемственности традиций, высокой воинской дисциплины и крепкого боевого духа.

տոները բանակում

­ ո­նը՝ որ­պես հոգ­ևոր Տ մի­աս­նա­կա­նու­թյո­ւն ձե­ռք­բեր­ման և պահ­պան­ման գոր­ծիք­

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

նյութը` Ա­նա­հիտ Ծա­տու­րյա­նի

Ըն­դա­մ ե­նը եր­կու տաս­նա­մյակ ա­ռաջ էր, երբ հայ ժո­ղո­վո­ւր­դը կր­կին վե­րա­հաս­տա­տեց իր ինք­նու­րույն լի­նե­լու ի­րա­վո­ւն­քը և վե­րաս­տեղ­ծեց իր ան­կախ պե­տա­կա­նու­թյու­նը` ամ­բող­ջու­ թյա­մբ ստա­նձ­նե­լով պա­տաս­խա­նատ­վու­թյո­ւնն իր ի­րա­վունք­ նե­րի ու ազ­գային շա­հե­րի պա­շտ­պա­նու­թյան հա­մար: Այդ պատ­մա­կան ժա­մա­նա­կա­շր­ջա­նո­ւմ էր նաև, որ հա­մա­հայ­կա­ կան գի­տակ­ցու­թյու­նը բո­լոր դժ­վա­րու­թյո­ւն­նե­րի հետ մեկ­տեղ չկո­րց­րեց իր ող­ջամ­տու­թյո­ւնն ու կազ­մա­վոր­վեց Հայոց բա­ նա­կը, չէ՞ որ ա­ռա­նց զի­նու­ժի սե­փա­կան գոյու­թյան ի­րա­վո­ւն­ քը ճա­նա­չել տա­լը հե­շտ չէր լի­նի: ­Բա­նա­կը մի ամ­բող­ջու­թյո­ւն է, ո­րի առ­կայու­թյա­մբ է պայ­մա­ նա­վոր­ված պե­տու­թյան ան­կա­խու­թյու­նը: Այն միև­նույն ժա­ մա­նակ սո­ցի­ա­լա­կան հզոր մե­խա­նի­զմ է, ո­րը ոչ մի­այն ճա­ նա­չել է տա­լ իս թշ­նա­մո­ւն ու հար­ևա­նին, այլև բա­րձ­րաց­նո­ւմ է գի­տակ­ցա­կան այն մա­կար­դա­կը, ո­րի հա­մար հար­կա­վոր է պայ­քա­րել: ­Բա­նա­կը, լի­նե­լով սո­ցի­ա­լա­կան մե­խա­նի­զմ, են­թադ­րո­ւմ է փոխ­հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­ներ, ո­րո­նք գոր­ծո­ւմ են փո­խազ­դե­լու սկզ­բո­ւն­քով: Ամ­բող­ջու­թյան մա­սե­րին ի­րար հետ փոխ­հա­ րա­բե­րե­լու և ա­ռո­ղ ջ հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­ներ կա­ռու­ցե­լու հա­մար բա­վա­կա­նին ընդ­գր­կո­ւն տեղ են զբա­ղեց­նո­ւմ տա­րաբ­նույթ տո­նե­րը, ո­րո­նց ինչ­պես կազ­մա­կե­րպ­մա­նը, այն­պես էլ ի­րա­ կա­նաց­մա­նն ու տոն­մա­նը մաս­նակ­ցո­ւմ են ամ­բող­ջի բո­լոր մա­սե­րը: Դեռ հնա­գ ույն ժա­մա­նակ­նե­րից տո­ներ կազ­մա­կե­րպ­վո­ւմ է­ին, որ­պես­զ ի ոչ մի­այն հոգ­ևոր մի­աս­նա­կա­նու­թյո­ւն ձե­ռք բե­րե­ 1 (24) 2014 58

ին, այլև կար­ևո­րե­ին և վե­րա­րժ­ևո­րե­ին ու­նե­ցա­ծը: Տո­նի և ան­ ձի փոխ­հա­րա­բե­րու­թյո­ւնն ա­զատ գոր­ծըն­թաց է, բայց և պա­ հան­ջո­ւմ է տա­րաբ­նույթ ակ­տիվ աշ­խա­տա­նք­նե­ր՝ սկ­սած տո­նի պատ­մու­թյան մա­սին գի­տե­լ իք­ներ ձեռ­բե­րու­մից մինչև նրա ի­րա­կա­նա­ցու­մը: Հայոց բա­նա­կո­ւմ տոն­վո­ւմ են ոչ մի­այն պե­տա­կան նշա­նա­ կու­թյան բո­լոր տո­նե­րը, այլև տվյալ զո­րա­մա­սին բնո­րոշ նեղ մաս­նա­գի­տա­կան տո­նե­րը: Սո­վո­րա­բար կազ­մա­կե­րպ­վո­ւմ է շքեղ մի­ջո­ցա­ռո­ւմ, որ­տեղ հա­մա­պա­տաս­խան ստո­րա­բա­ժա­ նու­մը ցու­ցադ­րո­ւմ է իր ժա­մա­նա­կա­կից սպա­ռա­զ ի­նու­թյու­նը, հան­դեր­ձան­քը, թշ­նա­մու թա­քն­ված դի­տա­րկ­ման ու­նա­կու­ թյո­ւն­նե­րը, լի­նո­ւմ են դա­նակ­նե­րի նե­տո­ւմ և ա­ղեղ­նա­զե­նից կրա­կոց­ներ թի­րախ­նե­րին, ինք­նա­ձի­գային կրա­կա­հեր­թե­րի (բ­նա­կա­նա­բար, ոչ մար­տա­կան փամ­փո­ւշտ­նե­րով) ճայ­թյո­ւն­ ներ, սամ­բոյի, կա­րա­տե­ի և ջի­ու-ջիթ­ցո­ւի, ու­շո­ւի հնա­րք­նե­ր՝ ազ­գային և ար­ևե­լ յան մար­տար­վե­ստ­նե­րի հնա­րք­նե­րի հետ մեկ­տեղ: Այս հնա­րք­նե­րը մեծ խան­դա­վա­ռու­թյա­մբ և մշակ­ ված մար­տա­կան վար­պե­տու­թյա­մբ ցու­ցադ­րո­ւմ են ոչ մի­այն Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան ու Լեռ­նային Ղա­րա­բա­ղ ի Հան­րա­պե­տու­թյան հա­ման­ման զին­վո­րա­կան ստո­րա­բա­ժա­ նո­ւմ­նե­րը, այլև ման­կա­կան և պա­տա­նե­կա­կան մար­զա­դըպ­ րոց­նե­րի սա­նե­րը: ­Հա­մա­պա­տաս­խան ստո­րա­բա­ժա­նո­ւմ­նե­րո­ւմ լի­նո­ւմ են նաև թռի­չք­ներ պա­րա­շյու­տով, ճո­պա­նով դե­սան­տային­նե­րի վայ­ րէ­ջք­ներ: Հան­դի­սա­կան­նե­րը կա­րող են ա­կա­նա­տես լի­նել զրա­հա­փո­խադ­րիչ­նե­րի, տրա­նս­պոր­տային մե­քե­նա­նե­րի

Ս­տո­րև ներ­կայաց­վո­ւմ է ՀՀ բա­նա­կո­ւմ հիշ­վող և նշ­վող բո­լոր տո­նե­րը և հի­շա­տա­կի օ­րե­րը. Հունվարի 1

Ամանոր

Հունվարի 6

Սուրբ ծնունդ

Հունվարի 28

Բանակի օր

Փետրվարի 23

Հայրենիքի պաշտպանի օր

Մարտի 8

Կանանց միջազգային օր

Ապրիլի 7

Մայրության և գեղեցկության օր

Ապրիլի 10

Գերիների միջազգային օր

Ապրիլի 16

Ոստիկանության օր

Ապրիլի 24

Ցեղասպանության օր

Մայիսի 1

Աշխատավորության օր

Մայիսի 8

Երկրապահի օր

Մայիսի 9

Շուշիի ազատագրման օր

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

և նույ­նի­սկ սպոր­տային ինք­նա­թիռ­նե­րի գրավ­ման տե­սա­ րան­նե­րի, բե­տո­նե բլոկ­նե­րի, նրա­նց շեր­տա­շա­րան­նե­րի հետ կապ­ված բռո­ւնցք­նե­րով և ար­մո­ւնկ­նե­րով ո­րոշ հնա­րք­նե­րի: Եր­բե­մ ն տե­ղ ի է ու­նե­նո­ւմ նաև լա­վա­գ ույն­նե­րից լա­վա­գ ույն­ նե­րի պա­րգ­ևատ­րու­թյո­ւն և մի­ջո­ցառ­ման մաս­նա­կից­նե­ րի տո­նա­կան շքե­րթ զին­ված ու­ժե­րի հրա­մա­նա­տա­րու­թյան առջև:­ Այս ա­մ ե­նին, ի­հար­կե, գու­մար­վո­ւմ է նաև տո­նա­կան սե­ղա­նը: Զին­վոր­նե­րին մա­տո­ւց­վո­ւմ է քա­ղ ց­րա­վե­նիք, թխ­ված­քաբը­ լիթ­ներ, մր­գեր, ո­րը, լրաց­նե­լով տո­նա­կան տրա­մադ­րու­թյու­ նը, այն իս­կա­պես տոն է դա­րձ­նո­ւմ:

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

տոները բանակում

Մայիսի 19

ՀՕՊ զորքերի օր

Մայիսի 29

Խաղաղապահների միջազգային օր

Հունիսի 1

Երեխաների պաշտպանության օր

Հունիսի 16

Ռազմաօդային ուժերի օր

Հունիսի 23

Թիկունքի օր

Հունիսի 29

Անհայտ կորած ազատամարտիկի օր

Հուլիսի 5

Սահմանադրության օր ՀՀ պետական խորհրդանշանների օր

Սեպտեմբերի 1

Գիտելիքի, գրի և դպրության օր

Սեպտեմերի 5

Ինժիներական զորքերի օր

Սեպտեմբեր 14

Կապի զորքերի օր

Սեպտեմբրի 20

Հատուկ գնդի կազմավորման օր

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

Հաղ թանակի և խաղաղության օր

Հոկտեմբերի 8

Տանկիստի օր

Հոկտեմբերի 10

Քիմիական զորքերի օր

Հոկտեմբերի 19

Հրթիռահրետանային զորքերի օր

Նոյեմբերի 5

Հետախույզի օր

Նոյեմբերի 17

Բուժծառայողի օր

Դեկտեմբերի 7

Երկրաշարժի զոհերի հիշատակի օր

Դեկտեմբերի 10 Ազգային անվտանգության ծառայողի մասնագիտական տոն

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

Սեպտեմբերի 21 Անկախության օր

1 (24) 2014 59

высший пилотаж

Первым делом самолеты

Управление информации и по связям с общественностью МО РА

Интервью: Эрна Ревазова

Они испытывают огромные физические перегрузки, вставая с рабочего кресла совершенно измотанные, но абсолютно счастливые. Их отличает жизнерадостность, веселый нрав, оптимизм, уравновешенность, самообладание и умение хранить военную тайну. Им приходится учиться всю жизнь, совершенствуя навыки. Но в любых ситуациях военные летчики остаются верны присяге и ведут боевое дежурство, защищая воздушное пространство Армении. Мы поговорим о романтике полетов и тяжелых буднях летного состава с полковником, летчиком-штурмовиком Артемом Николяном, который за годы службы налетал более 1600 часов.

1 (24) 2014 60

высший пилотаж

Вы, наверное, как любой мальчишка, в детстве мечтали летать? Как поняли, что стать летчиком – это ваше призвание? Последовали за своей мечтой?

- Угадали. Правда, после школы поступил в Институт народного хозяйства. Но проучился всего год – понял, что не мое и ушел. Призвали в армию, в войска связи. Прослужил 4 месяца, когда узнал, что солдаты, желающие обучаться в военных училищах могут подать рапорт, попытаться поступить. В списке было и летное училище – 4 места выделило Краснодарское высшее военное летное училище. Тут же вспомнил о детской мечте, решил, что надо воспользоваться шансом. Претендентов было десять человек на место, но мне удалось поступить: помогла хорошая физическая подготовка, знание русского языка и то, что окончил школу на отлично. Когда вы впервые сели за рычаг управления самолетом?

- На первом курсе. Курсантам позволено пилотировать самолет без инструктора после основательной теоретической подготовки. Потребовалось несколько месяцев бессонных ночей, тренировок на авиатренажерах, зачетов и экзаменов, прежде чем разрешили самостоятельный полет. Мой первый самолет – Л-39 чешского производства, который и сегодня применяется для начального обучения летчиков. После двух лет полетов на учебном самолете, двухсот часов налета, на третий год обучения пересел на штурмовик Су-25 – боевые самолеты намного сложнее учебных. Кстати, успешные полеты на учебных самолетах еще не гарантия, что ты сможешь стать военным летчиком – по статистике, 20% курсантов не доходит до цели. Из четырех друзей, поступивших в Краснодарское училище, все дошли до цели – стали военными летчиками?

- Да и это, скорее, исключение, которое только подтверждает правило. Все мои друзья стали первоклассными пилотами, сегодня занимают высокие должности в военно-воздушных силах Армении. А каков процент попадания в цель, в буквальном смысле, – со штурмовика?

- Если летчик обнаружит цель визуально – 99,9% попадания обеспечено. На штурмовике можно исполнить фигуры сложного пилотажа?

- Су-25 очень маневренный, несмотря на свой вес, который при полном вооружении достигает 17 000 тонн. Штурмовик позволяет выполнять фигуры сложного пилотажа с элементами высшего, разница с истребителями только в скорости исполнения элементов. Они приучают летчика контролировать самолет в любом положении – умение, необходимое при выполнении боевых заданий. При выполнении «петли Нестерова», к примеру, самолет в течение 30 секунд оказывается в трех осях в разных положениях. Владение этим приемом помогает летчику в боевых условиях поддержать самолет в рабочем состоянии в любой ситуации: не растеряться, не завалиться, не впасть в штопор или в панику, не потерять управления. Доводя приемы до автоматизма, ты начинаешь чувствовать самолет каждой клеточкой, будто составляешь с аппаратом единый организм. Фигуры сложного пилотажа очень эффектно смотрятся и на показательных выступлениях. Меня лично завораживает точность и слаженность исполнения пилотажной группой показательных элементов на парадах.

- При полете в пилотажной группе все происходит намного быстрее, необходимо заранее продумывать следующий элемент. Мне приходилось бывать в группе, которая демонстрировала фигуры сложного пилотажа, и ведущим, и ведомым. Армянские летчики обладают всеми навыками для участия в показательных выступлениях группой в 6 и более самолетов. Это очень сложно, не всем дано летать в группе даже из пяти самолетов. При полете в группе концентрация внимания и усилий возрастает в несколько раз: если при репетиции летчик затрачивает 90% своих знаний и умений, чтобы сохранить строй, на показательных полетах приходится выкладываться на все 200%, чтобы и свою честь не уронить, и честь военновоздушных сил страны представить на высоте. Ведь в небо устремлены взоры миллионов – и не только дружеские. После показательного полета летчик выходит из кабины самолета мокрым, хоть отжимай. И причина, видимо, не только в моральной ответственности – насколько велики перегрузки при исполнении сложных элементов?

- Перегрузки большие: обычно при

6-7 единицах перегрузки в глазах «краснеет», пропадает зрение, и человек постепенно теряет сознание из-за оттока крови, а перегрузки от 8-10 единиц обычный человек способен выдерживать без потери сознания не более секунды. Поэтому одно из основных требований к военным летчикам — это способность организма переносить перегрузки. Помогают тренировки, которые позволяют минимизировать их действие: существуют упражнения, которые повышают концентрацию внимания, учат не терять контроль над организмом – каждый летчик знает свой предел, он не станет доводить ситуацию до потери сознания. А вот свой первый полет на сложный пилотаж с инструктором я буду помнить долго. Тогда я впервые ощутил, что значит испытать перегрузку в 5 единиц. Мы выполняли «петлю Нестерова», в восходящей части элемента у меня потемнело перед глазами, несколько секунд ничего не видел. Приземлились, не признаюсь ни инструктору, ни друзьям в том, что испытал. А сам думаю: неужели я не стану летчиком? Друзья тоже молчали – мол, и у них все в порядке. Опытный инструктор только усмехался. Это позже выяснилось, что все испытали аналогичные ощущения. Постепенно мы научились контролировать себя при выполнении фигур сложного пилотажа. Кто не выдержит, испугается – сразу уходит из профессии. Человек, который боится летать, летать не будет. И все равно, как ни тренируйся, огромные перегрузки не могут не сказаться на здоровье. Каков запас прочности пилота, срок службы военного летчика?

- Кому как повезет. Надо следить за собой, заниматься спортом, соблюдать режим – никаких алкогольных «перегрузок». Есть пилоты, которые летают до 60-и, но, в среднем, карьера военного летчика прерывается лет в 50. В гражданской авиации пилоты часто «засоряют эфир», болтая на отвлеченные темы. Как с этим у военных летчиков – позволяете себе расслабиться во время полета?

- Ни в коем случае. Это и невозможно, ни на долю секунды нельзя отключать внимание.Ты один на один с небом и самолетом, оснащенным самым современным оборудованием. Выполняешь роль и штурмана, и радиста, и наводящего... Думаешь только о полете, 1 (24) 2014 61

высший пилотаж

как правильно выполнить поставленную задачу и вернуться на базу. О другом в полете, на средней корости 600 км\ч, когда самолет за минуту пролетает 10 км, нет времени думать. Скажите, а почему летчик садится в самолет без погонов?

- Потому что самолет не признает чинов, ему без разницы, садится в кабину лейтенант или полковник. Полет должен проходить по инструкции, как прописано, и правило это едино для всех. Самолет не щадит тех, кто теряет контроль над ситуацией или нарушает правила полета. Конечно, опыт имеет значение, но есть рамки, за пределы которых нельзя выходить.

колоссальные затраты энергии – согласно исследованиям, одна посадка самолета по затратам энергии сопоставима с двумя рабочими днями инженера – пилот выходит из самолета отдохнувшим. Это видно по улыбке, без которой ни один летчик не покидает самолет после посадки, особенно, если боевое задание выполнено на все сто.

Мне кажется, или карьера военного летчика очень сложна? Отменного здоровья и одного желания, явно, мало.

- Вы правы, процесс подготовки к летной карьере сложный, требует большой усидчивости: изучение техники, инструкций, обязательных элементов, постоянные тренировки, физическая, моральная подготовка, занятия на авиатренажерах, прежде чем сесть в реальную кабину... Став военным летчиком, ты не перестаешь совершенствовать навыки. Даже асу есть чему учиться – летчик всю жизнь отрабатывает новые элементы, осваивает новую технику, разрабатывает схемы полетов и многое другое. Ну а постоянная готовность к вылету требует большой психологической устойчивости. Сам же полет для военного летчика, который любит свою работу, а других среди нас нет, – это удовольствие. Несмотря на огромные перегрузки и

А каково тем, кто ждет пилотов на земле – вашим семьям?

- Я стараюсь не говорить дома о работе. Точнее, не говорю, когда в полет. Незачем волновать родителей и супругу.

фотограф: Арташес Мартиросян

Говорят, что пилоты никогда не заходят в самолет с левой ноги и не хвалят погоду. А какие еще есть суеверия у летчиков?

- Скорее приметы, которые принято неукоснительно соблюдать. К примеру, перед полетами нельзя фотографироваться. И бриться нельзя. Если все-же побрился и порезался – полет лучше отложить. Ну и 13 числа стараемся не летать, хотя график дежурств в приметы не верит. А от суеверия я излечился еще на первом курсе училища. На рынке станицы Кущевская

нас с другом прокляла местная цыганка, которой бедные курсанты не дали денег, а нам на следующий день предстоял первый прыжок с парашютом. Не прыгать нельзя – не допустят к полетам, вот и пришлось прыгать, хотя в голове звучали страшные проклятья цыганки. Как видите, все обошлось. С тех пор я цыганкам не верю.

1 (24) 2014 62

Чем занимаетесь, помимо авиации? Есть у вас хобби?

– Если выпадает свободная минутка, провожу в кругу семьи, занимаюсь с сыном – ему 12, возраст, который требует пристального внимания. Люблю порыбачить с друзьями, сходить на охоту. Правда, редко удается выкроить время. Кстати, пару лет назад впервые встал на горные лыжи и– теперь зимой обязательно вырываюсь в Цахкадзор. Вернемся в небо?

- Давайте. Самый важный этап – это взлет и посадка. Взлет можно сравнить с разгоном породистой и очень дорогой машины, когда тебя на старте вжимает в кожаное кресло. Но и ей далеко до самолета. Посадка – это самый сложный элемент. Ни на долю секунды нельзя отвлечься, расслабиться. Особенно сложно выполнять посадку при сильном боковом ветре. Поэтому посадкам при сложных условиях тоже учатся постепенно: сначала при полном штиле, потом при слабом боковом ветре, дальше – больше... Вы пропустили самое интересное – полет. Как вам Армения – наверное, совсем маленькая с высоты, на которой летают военные самолеты? Воздушного пространства хватает?

- Конечно, хватает. На 5-километровой высоте виден весь Южный Кавказ, вершины Эльбруса, Арарата, кратер на Арагаце. Наша маленькая Армения очень красива, особенно в солнечную погоду. Хотя я больше люблю летать на предельно малых высотах: динамика полета ощеломляющая, чувство скорости запредельное – все проносится мимо очень быстро. Пусть наша работа тяжелая – без неба летчик не может жить, так что пока хватит сил, мы всегда будем возвращаться в небо, чтобы защищать родину.

высший пилотаж

Бронированный Грач

Управление информации и по связям с общественностью МО РА

Су-25 — бронированный штурмовик российского производства, предназначенный для непосредственной круглосуточной поддержки сухопутных войск на переднем крае и ближайшей оперативной глубине при прямой видимости цели, а также уничтожения объектов с заданными координатами в любых метеоусловиях. Получил прозвище «Грач». Су-25 оснащается мощным комплексом вооружения — авиапушками, авиабомбами разного калибра, управляемыми и неуправляемыми ракетами «воздухземля», управляемыми ракетами «воздух-воздух». В самолет встроена двуствольная 30-мм авиационная пушка, дополнительное вооружение размещается в зависимости от боевых задач — по 5 под каждым полукрылом.

Фигуры сложного пилотажа Петля Нестерова — самолет выполняет полет по криволинейной траектории в вертикальной плоскости с сохранением направления полета после вывода. Петля считается правильной, если все точки ее траектории лежат в одной вертикальной плоскости. Впервые выполнена в 1913г. на самолете Ньюпор-4.

Бочка — самолет поворачивается относительно продольной оси на 360° с сохранением направления полета. На Су-25 выполняется при скорости 600 км\ч. Управляемые бочки различают по скорости вращения как быстрые и замедленные. Бочки, выполняемые на больших скоростях и околокритических углах атаки, называют штопорными. По положению оси вращения относительно горизонта подразделяются на горизонтальные, восходящие и нисходящие; по количеству вращений — на одинарные, полуторные, двойные, тройные, многократные.

Переворот — самолет поворачивается на 180° с прямого полета в перевернутый относительно горизонта с последующим выходом в горизонтальный полет в направлении, обратном входу.

Боевой разворот — быстрый разворот самолета на 180° с набором высоты.

1 (24) 2014 63

գրականություն

­Բա­նա­կը գրա­կա­նու­թյան լույ­սի ներ­քո­

Հայաստանի ազգային արխիվ

նյութը` Ա­րու­սիկ Գրի­գ ո­րյանի և Ար­փի­նե Ար­զու­մա­նյա­նի

1 (24) 2014 64

գրականություն

­ ո­րա­կան մի­ա­վո­րո­ւմ­նե­րի՝ ոչ որ­պես կա­նո­նա­վոր բա­նա­կի Զ գրա­կան (սին­թեզ­ված) ար­տա­հայ­տու­թյու­նը նկա­տե­լ ի է գրա­ կա­նու­թյան զար­գաց­ման վաղ շր­ջա­նո­ւմ, ո­րը պատ­մա­կան ի­րո­ղու­թյո­ւն­նե­րով կամ այլ հան­գա­մա­նք­նե­րով է պայ­մա­նա­ վոր­ված: Հա­մա­պա­տաս­խան ժա­մա­նա­կա­շր­ջա­նո­ւմ ստեղծ­ ված գրա­կա­նու­թյու­նը (պայ­մա­նա­կա­նո­րեն) հա­մադ­րու­ թյունն էր օբյեկ­տիվ դեպ­քե­րի և սո­ւբյեկ­տիվ վե­րա­բեր­մո­ւն­քի: Գրա­կա­նու­թյա­ն՝ որ­պես ինք­նա­գի­տա­կց­ված հա­մա­կար­գի հե­տա­գա գոյու­թյու­նը ևս չխո­չըն­դ ո­տեց զին­վո­րա­կան թե­մայի ար­ծար­ծու­մը, այս ան­գամ պար­զա­պես ծա­ռայեց­նե­լով այլ նպա­տա­կի՝ ռազ­մա­հայ­րե­նա­սի­րա­կան ո­գ ու և տո­կու­նու­թյան բա­րձ­րաց­մա­նը: Մո­տիկ ան­ցյա­լո­ւմ պա­տե­րազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րի դրս­ևո­րո­ւմն ինք­նա­բե­րա­բար հան­գեց­րեց գրա­կա­նու­թյան մեջ վեր­ջին­նե­րիս ար­տա­ցոլ­ման հա­ճա­խա­կա­նու­թյա­նը: Ու թեև ստե­ղծ­ված գրա­կա­նու­թյու­նը մե­ծա­քա­նակ էր, սա­կայն ար­ժե­քա­վոր, ա­ռա­նց­քային գոր­ծե­րը մի քա­նի­սն է­ին: Ինչ­պես նշո­ւմ է ար­ձա­կա­գիր, ա­զա­տա­մար­տիկ Հո­վ իկ Վար­դ ու­մյա­նը, «­հիմ­նա­կա­նո­ւմ ա­նար­ժեք ու խո­տան գրա­կա­նու­թյո­ւն գր­վեց ու տպա­գր­վեց», սա­կայն «­հի­շա­տա­կու­թյան ար­ժա­նի գոր­ծեր էլ ստե­ղծ­վե­ցին»։­ Ար­ցա­խյան պա­տե­րազ­մին ան­դրա­դար­ձած հե­ղ ի­նակ­նե­ րի շար­քո­ւմ ա­ռա­նձ­նա­նո­ւմ են Լևոն Խե­չոյա­նը, Հով­հան­նես Ե­րա­նյա­նը, Հո­վ իկ Վար­դ ու­մյա­նը, Ա­րա Նա­զա­րե­թյա­նը, Վար­դան Հա­կո­բյա­նը, Ռո­բե­րտ Ե­սայա­նը և այլք:­ Ար­ցա­խյան հե­րո­սա­մար­տի թե­ման ամ­փո­փող և՛ ար­ձակ, և՛ չա­փա­ծո ստեղ­ծա­գ որ­ծու­թյո­ւն­նե­րի հիմ­քո­ւմ լայն ա­ռու­մով զին­վո­րի փոր­ձա­ռու­թյո­ւնն է, ան­հա­տա­կան վե­րա­պր­ման, զգա­ցո­ղու­թյո­ւն­նե­րի և ըն­կա­լո­ւմ­նե­րի շր­ջա­նա­կի խի­ստ նե­ ղա­ցու­մը, կո­րս­ված ման­կու­թյան շեշ­տադ­րու­մը, պա­տե­րազ­մի՝ որ­պես ար­հա­վ իր­քի դի­տար­կու­մը, գե­նե­տիկ շա­րու­նա­կա­կա­ նու­թյան կար­ևո­րու­մը: Լ­ևոն Խե­չոյան, «Սև գի­րք, ծա­նր բզեզ», հատ­ված­նե­ր …Ք­նո­ւմ է­ին ­ ք քնա­պար­կե­րի մե­ջ՝ թա­ցին, չո­րին, ցր­տին ու տա­քին, քնո­ւմ ու արթ­նա­նո­ւմ է­ի­նք, դեռ լույ­սը չծա­գած տան­ կե­րը ա­ռաջ­նե­րս գցած, հո­ղ ի դո­ղ ը ոտք­նե­րիս տակ, մե­տա­ղե ա­տամ­նա­նիվ­նե­րի ճռն­չո­ցը ա­կա­նջ­նե­րիս մե­ջ…: …­Թի­կո­ւն­քից է­լ ի ձայն լսե­ցի, շրջ­վե­ցի ոչ ոք չկար ու չհաս­ կա­ցա, թե ին­չ ին է­ի կա­րո­տել ու այ­լևս չէ­ի ու­զո­ւմ լսել մյո­ւս ջո­կա­տից ե­կած հրա­մա­նա­տա­րին, հրա­զե­նով վի­րա­վոր­ված Կա­մոն փս­խո­ւմ էր, գնա­ցի նրան հույս տա­լ…: …Ն­րա­նց շնե­րը պա­տա­ռո­տո­ւմ է­ին մեզ, ա­մ են կող­պե­քը կա­ խած փակ դռան ե­տևը նրա­նք ի­րե­նց գա­մփռ­նե­րին է­ին դրել, ո­րո­նք նե­րս մտ­նե­լո­ւն պե­ս՝ հափ­ռո­ւմ է­ին մեր տղա­նե­րին, իսկ մե­նք ինչ­քան հա­սց­նո­ւմ, գն­դա­կա­հա­րո­ւմ է­ի­նք նրա­նց օ­դի մեջ, դե­պի մեր կո­կոր­դը թռիչ­քի պա­հի­ն…: ­ ո­բե­րտ Ե­սայան, «­Հա­րու­թյան ժա­մա­նա­կը», ժո­ղո­վա­ծու, հատ­ Ռ վա­ծ ­Զի­նո­րա­կան կո­շիկ­նե­րից բու­սե­՜լ են ոս­կոր­նե­րը,­ ա­սես պի­տի ծաղ­կե­ն՝ պա­տե­րազ­մա­կան այս ծա­նր լ­ռու­թյու­նը լց­նե­լով բա­ցա­կայու­թյա­՜մբ ­գար­նան,­ ո­րից մե­րթ ընդ մե­րթ ժայթ­քո­ւմ է

սև ա­րյու­նը մա­հի: Գրո­հո­ղ ­զ ին­վոր­նե­րի ոտ­քե­րի տակ փշր­վող գան­գա­տու­փե­րը ­սեր­մ ե­րի՜ պես խա­ռն­վո­ւմ են շեր­տե­րին հո­ղ ի, և ան­մա­հու­թյան ել­ևէջ­նե­րն են ա­րյու­նոտ­վո­ւմ իս­կույն:­ Ա­ռա­վո­տը կծա­գի շու­տով­ ակ­նա­խո­ռո­չ ից դի­ակ­նե­րի, և ամ­բո­ղ ջ մի կյա­նք կմ­նա հեռ­վո­՜ւմ: ­Հո­գին ծա­ղ իկ է հող­մապ­տույ­տո­ւմ ­հի­շա­տա­կի:

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

«­Թե­կո­ւզ ըն­կել-զոհ­վել ես, բայց է­լ ի շա­րու­նա­կիր գնալ: Մի օր դու և մյո­ւս բո­լոր ըն­կած­նե­րը հաս­նե­լու եք նրա հետ ու նրա մեջ, ով ձե­զա­նից հե­տո կգա ու կհաս­նի, ում գն­դա­ կը ո­չ ի­նչ չ ի կա­րող ա­նել ար­դեն»: Վար­դան Հա­կո­բյան, «Ա­նդ­րա­դար­ձի տե­սիլ­ներ» ժո­ղո­վա­ծու, հատ­վա­ծ

­Վար­դան Հա­կո­բյան, «Ար­ցա­խա ծո­ւխ», ժո­ղո­վա­ծու, հատ­վա­ծ …­Տի­ար ­ ք, քա­րե­րին ա­սո­ւմ եմ, ե­լե­՜ք, և բլո­ւրն ին­քը ի­րեն բա­ցո­ւմ է, և եր­կի­նքն ի­րեն հա­նո­ւմ է հո­ղ ից, և հո­ղո­ւմ թաղ­ված խա­չը ել­նո­ւմ է, և ոտք է բռ­նո­ւմ ճամ­փան Ար­ցա­խա­… ­ Ան­կա­խու­թյան շր­ջա­նի գրա­կա­նու­թյու­նը, ի տար­բե­րու­թյո­ւն պա­տե­րազ­մա­կան շր­ջա­նի գրա­կա­նու­թյան, որ­պես թի­րախ ընտ­րեց ներ­բա­նա­կային կյան­քը, նեղ հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­նե­րը: Այս­պես` բա­նա­կային թե­ման «ի­բրև խոս­քի ա­զա­տու­թյան ակտ» հե­տա­զո­տա­կան նյու­թո­ւմ նմա­նօ­րի­նակ ստեղ­ծա­գ որ­ ծու­թյո­ւն­նե­րին որ­պես բնո­րոշ հիմ­նա­կան հատ­կա­նիշ դիտ­ վում է թշ­նա­մու կեր­պա­րի բա­ցա­կայու­թյու­նը՝ ռազ­մա­պատ­ մա­կան գրա­կա­նու­թյան դա­սա­կան ըն­կալ­մա­մբ:­ Այս կամ այն չա­փով բա­նա­կային կյան­քին ան­դրա­դար­ձած և սե­փա­կան բա­նա­կային փոր­ձը գե­ղար­վես­տա­կա­նո­րեն ներ­ կայաց­րած հե­ղ ի­նակ­նե­րից կա­րե­լ ի է նշել Ա­րամ Պա­չյա­նին, Կա­րեն Ան­տա­շյա­նին, Համ­բար­ձո­ւմ Համ­բար­ձու­մյա­նին, Հով­հան­նես Իշ­խա­նյա­նին և այ­լոց: 1 (24) 2014 65

Արցախյան պատերազմ

Ար­ցա­խյան պա­տե­րազ­մ ի ըն­թաց­քը­

Լաչ ին, 1992թ.

Ար­ցա­խի հայ ժո­ղո­վո­ւր­դը քա­ռո­րդ դար ա­ռաջ փոր­ձեց օգտ­վել իր ինք­նո­րոշ­ մա­ն՝ մայր հայ­րե­նի­քին մի­ա­նա­լու ի­րա­ վո­ւն­քից, ո­րի ար­դ յո­ւն­քո­ւմ Ադր­բե­ջա­նը պա­տե­րա­զմ սան­ձա­զեր­ծեց հայու­թյան դեմ: Մի­նչ հայ ժո­ղո­վո­ւր­դը խա­ղաղ ճա­նա­ պար­հով հար­ցի լու­ծո­ւմ­ներ էր փընտ­ րում, ադր­բե­ջա­նա­կան իշ­խա­նու­թյուն­ նե­րն Ղա­րա­բա­ղ ի ողջ տա­րած­քո­ւմ և Ադր­բե­ջա­նո­ւմ կազ­մա­կեր­պե­ցին խա­ղաղ հայ բնակ­չու­թյան կո­տո­րած­ ներ ու էթ­նիկ զտո­ւմ­ներ, մաս­նա­վո­ րա­պես` Սո­ւմ­գայի­թո­ւմ, Բաք­վո­ւմ և Կի­րո­վա­բա­դ ո­ւմ` ի պա­տաս­խան ԼՂ բնակ­չու­թյան ինք­նո­րոշ­ման պա­հան­ջի: Լեռ­նային Ղա­րա­բա­ղո­ւմ և հա­րա­կից հայաբ­նակ տա­րա­ծք­նե­րո­ւմ ադր­բե­ջա­ նա­կան իշ­խա­նու­թյո­ւն­նե­րի վա­րած էթ­ նիկ զտում­նե­րի քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը վե­րա­ճեց Լեռ­նային Ղա­րա­բա­ղ ի Ինք­ նա­վար Մար­զ ի դեմ Ադր­բե­ջա­նի կող­ մից բա­ցա­հայտ ագ­րե­սի­այի և լայ­նա­ ծա­վալ ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­ րի, ին­չ ի արդ­յուն­քում ե­ղան տաս­նյակ հա­զա­րա­վոր զո­հեր, տե­ղա­հա­նու­թյո­ ւն­ներ, ինչ­պես նաև զգա­լ ի նյու­թա­կան կո­րուստ­ներ: Հե­նց սկզ­բից Կրե­մլն ա­մ են կե­րպ փոր­ձո­ւմ էր լռեց­նել ար­ցա­խա­հայու­ թյա­նը՝ խն­դի­րը ո­րա­կե­լով որ­պես սո­ 1 (24) 2014 66

լուսանկարը` Հակոբ Բերբերյանի

լուսանկարը` Հակոբ Բերբերյանի

անդրադարձը` Ա­նո­ւշ Ա­մ իր­բե­կ յա­նի

Ֆիզուլի, 1-ին դիրք, 1993թ.

ցիալ-տըն­տե­սա­կան: 1988թ. մար­տի 24-ին ԽՄԿԿ կե­նտ­կո­մի և ԽՍՀՄ Նա­խա­րար­նե­րի խո­րհր­դի ո­րոշ­մա­մբ ԼՂԻՄ-ին տրա­մա­դր­վեց 400 մլն ռո­ւբ­լ ի գու­մար, որն Ադր­բե­ջա­նի ղե­կա­վա­րու­ թյո­ւնն օգ­տա­գ որ­ծեց մար­զ ի ադր­բե­ջա­ նա­կան գյու­ղե­րը զար­գաց­նե­լու նպա­ տա­կով: Պա­տե­րազ­մի ողջ ըն­թաց­քո­ւմ Ադր­բե­ ջա­նը սահ­մա­նի ամ­բոջ եր­կայն­քով լայ­ նա­ծա­վալ հար­ձա­կո­ւմ­ներ էր ի­րա­կա­ նաց­նո­ւմ, ո­րո­նց պե­տք էր դի­մա­կայել, պա­շտ­պա­նել հայ­կա­կան բնա­կա­վայ­ րե­րը, հետ շպր­տել թշ­նա­մո­ւն ոչ մի­այն Ար­ցա­խից, այլև մայր Հայաս­տա­նի սահ­մա­նա­մ ե­րձ հատ­ված­նե­րից: Ողջ պա­տե­րազ­մի ըն­թաց­քո­ւմ հա­կա­ռա­կոր­ դի ու­ժե­րը մոտ ե­րեք ան­գամ գե­րա­զան­ ցո­ւմ է­ին հայ­կա­կա­նին, սա­կայն հա­կա­ ռա­կոր­դը չու­ներ հայի մար­տա­կան ո­գին, կռ­վե­լու և ա­զա­տագ­րե­լու ցան­ կու­թյու­նը: Բա­ցի ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­ թյո­ւն­նե­րից` հայե­րին ճն­շե­լու հա­մար ադր­բե­ջա­նա­կան կող­մը դի­մ եց տն­տե­ սա­կան շր­ջա­փակ­ման, Ար­ցա­խը կտ­րեց ար­տա­քին աշ­խար­հից. մայ­րա­քա­ղաք Ստե­փա­նա­կեր­տը ա­նը­նդ­հատ հր­թի­ ռա­կո­ծու­թյան էր են­թա­րկ­վո­ւմ, վա­ռե­ լա­նյու­թի և սնըն­դամ­թեր­քի ար­գե­լ ք դր­վեց դե­պի Ար­ցախ, խո­չըն­դ ոտ­վեց մա­րդ­կա­նց ա­զատ տե­ղա­շա­րժ­մա­նը,

փակ­վե­ցին Ար­ցա­խո­ւմ գոր­ծող լրատ­ վու­թյան մի­ջոց­նե­րը, ա­մ են կե­րպ փո­րձ էր ար­վո­ւմ ոչն­չաց­նել որ­ևէ փա­ստ, ո­րը հե­տա­գայո­ւմ կա­րող էր Ադր­բե­ջա­նի դեմ օգ­տա­գ ո­րծ­վել: Թշ­նա­մու նշա­նա­ռու­թյան տակ ա­ռա­ջի­ նը հայտն­վե­ցին Հյու­սի­սային Ար­ցա­ խի բնա­կա­վայ­րե­րը։ 1990թ. հո­ւն­վա­րի 12-14-ին Ա­զա­տի, Գե­տա­շե­նի ու Մա­ նա­շի­դի վրա հար­ձա­կո­ւմ­նե­րը դար­ ձան Հյուսիսային Արցախի ­հայու­թյան բա­ցա­հայտ բռ­նի տե­ղա­հա­նու­թյան սկիզ­բը: 1991թ. ապ­րի­լ ի 30-ից մի­ նչև մայի­սի 8-ը խո­րհր­դային բա­նա­կի օ­ժան­դա­կու­թյա­մբ Ադր­բե­ջա­նի ի­րա­կա­ նաց­րած «Օ­ղակ» ­ռազ­մա­կան գոր­ծո­ ղու­թյան հետե­վան­քով հայա­թափ­վե­ցին Հյուսիսային Արցախի Գետաշեն ու Մարտունաշեն բնա­կա­վայ­րե­րը: ­Հատ­ կա­պես ծա­նր էր խա­ռը բնակ­չու­թյուն ու­նե­ցող գյու­ղե­րում բնակ­վող հայե­րի դրու­թյու­նը: Այդ­պի­սի­նե­րից էր Հադ­րու­ թի շր­ջա­նի Տող գյու­ղ ը: Կար­ևոր խն­դիր էր Տո­ղ ի ա­զա­տագ­րու­մը: Ա­զա­տագ­րա­ կան գոր­ծո­ղու­թյո­ւնն ի­րա­կա­նաց­վեց հոկ­տեմ­բե­րի 30-ին` ԼՂՀ ռազ­մա­կան ու­ժե­րի գլ­խա­վոր հրա­մա­նա­տար, գն­ դա­պետ Ար­կա­դի Տեր-Թադ­ևո­սյա­նի (Կո­ման­դ ոս) ղե­կա­վա­րու­թյա­մբ: Տո­ղ ի ա­զա­տագ­րու­մը հայ­կա­կան բա­նա­կի ա­ռա­ջին խո­շոր ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­

Ձախից 1-ինը՝ Մոնթե Մելքոնյան, աջից 2-րդը՝ ԼՂՀ ՊԲ հրամանատար Մովսես Հակոբյան

լուսանկարը` Հակոբ Բերբերյանի

թյո­ւնն էր, ո­րը հա­ջո­ղու­թյա­մբ պսակ­ վեց: 1991թ. դեկ­տեմ­բե­րի 10-ին Լեռ­նային Ղա­րա­բա­ղ ի բնակ­չու­թյու­նը հան­րաքը­ վե­ով հաս­տա­տեց ան­կախ Լեռ­նային Ղա­րա­բա­ղ ի Հան­րա­պե­տու­թյան հռ­չա­ կու­մը, ո­րը լի­ո­վ ին հա­մա­պա­տաս­խա­ նո­ւմ է ինչ­պես մի­ջազ­գային ի­րա­վո­ւն­քի նոր­մ ե­րին, այն­պես էլ այն ժա­մա­նակ­ վա ԽՍՀՄ օ­րե­նսդ­րու­թյա­նը: Նախ­կին Ադր­բե­ջա­նա­կան ԽՍՀ տա­րած­քո­ւմ ձևա­վոր­վե­ցին եր­կու ի­րա­վա­հա­վա­սար պե­տա­կան կազ­մա­վո­րո­ւմ­ներ` Լեռ­ նային Ղա­րա­բա­ղ ի Հան­րա­պե­տու­թյու­ նը և Ադր­բե­ջա­նի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը: ­Պա­տե­րազ­մի ըն­թաց­քո­ւմ Ադր­բե­ջանն ան­տե­սեց մի­ջազ­գային հան­րու­թյան կար­ծի­քը, չան­սաց հան­րու­թյան, մաս­ նա­վո­րա­պես, Լեռ­նային Ղա­րա­բա­ղ ի հա­կա­մար­տու­թյա­նն առնչ­վող ՄԱԿ ԱԽ բա­նաձ­ևե­րո­ւմ ամ­րա­գր­ված կո­ չե­րին` դա­դա­րեց­նել ռազ­մա­կան գոր­ ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րը և խա­ղաղ բա­նակ­ցու­ թյուն­ներ վա­րել: ­Պա­տե­րազ­մի ար­դ յո­ւն­քո­ւմ Ադր­բե­ջանն ամ­բող­ջու­թյա­մբ զավ­թեց Լեռ­նային Ղա­րա­բա­ղ ի Շա­հու­մյա­նի շր­ջա­նը, Մար­տու­նու, Մար­տա­կեր­տի շր­ջան­նե­ րի ար­ևե­լ յան հատ­ված­նե­րը: Լեռ­նային Ղա­րա­բա­ղ ի զին­ված ու­ժե­րի վե­րա­հըս­ կո­ղու­թյան տակ ան­ցան հա­րա­կից շըր­ ջան­նե­րը, ո­րո­նք ան­վտան­գ ու­թյան բու­ ֆե­րի դեր կա­տա­րե­ցին` ար­գե­լա­փա­կե­ լով ադր­բե­ջա­նա­կան կող­մից ԼՂ բնա­ կա­վայ­րե­րի հե­տա­գա հրե­տա­կո­ծու­մը: Հայ մար­տիկ­նե­րին հա­ջող­վեց ադր­բե­ ջա­նա­կան հար­ձա­կո­ւմ­նե­րից վնա­սա­ զեր­ծել ոչ մի­այն Ար­ցա­խի գյու­ղե­րը, այլև Ստե­փա­նա­կեր­տը: Պա­տե­րազ­մի մեջ բե­կո­ւմ մտց­րեց 1992թ. մայի­սի 8-ին Շու­շի­ի ա­զա­տագ­րու­մը: Այդ հաղ ­թա­ նա­կով ա­զա­տա­գր­վեց Ստե­փա­նա­կեր­ տը, մար­դիկ կա­րո­ղա­ցան վե­րա­դառ­նալ ի­րե­նց բնա­կա­նոն կյան­քին: Օ­րեր ան­ց՝ մայի­սի 16-17-ին բաց­վեց «­կ յան­քի ճա­ նա­պար­հը». ա­զա­տա­գր­վեց Լա­չ ի­նը և Ար­ցա­խը մայր Հայաս­տա­նին մի­ա­ցավ ցա­մա­քային ճա­նա­պար­հով: Հայ­կա­կան ինք­նա­պա­շտ­պա­նա­կան ու­ ժե­րը շա­րու­նա­կե­ցին լայ­նա­ծա­վալ հար­ ձա­կո­ւմ­նե­րը նաև հա­ջո­րդ` 1993թ., մի շա­րք գյու­ղե­րի հետ ա­զա­տա­գր­վեց նաև հա­կա­ռա­կոր­դի ա­մ ե­նավ­տան­գա­վոր ռազ­մա­կան հե­նա­կե­տը՝ Աղ­դա­մը: Ա­րյու­նա­քամ լի­նող թշ­նա­մին ստիպ­ ված էր կամ զի­նա­դա­դար կն­քել կամ ա­նը­նդ­հատ հետ նա­հան­ջել: Ի վեր­ջո, 1994թ. մայի­սին Ադր­բե­ջա­նը, Լեռ­նային Ղա­րա­բա­ղ ը և Հայաս­տա­նը կնքե­ ցին պայ­մա­նա­կան զի­նա­դա­դար, ո­րը մինչև այ­սօր ու­ժի մեջ է. չնայած գրե­թե ա­մ ենօր լի­նո­ւմ են խախ­տո­ւմ­ներ:

լուսանկարը` «Հայոց աղավնիներ» ֆեյսբուքյան էջի

Արցախյան պատերազմ

Սոթք, 1992թ.

1 (24) 2014 67

Artsakh war

Course of the Artsakh War

photo: Max Sivaslyan

author: Anush Amirbekyan

Quarter of a century ago the Armenian people of Artsakh tried to exercise their right for self-determination to join their motherland which resulted in a war unleashed by Azerbaijan.

While the Armenians were trying to find ways of peaceful solution to the issue, the Azerbaijani authorities organized carnages and ethnic cleansings of the peaceful Armenian population in Azerbaijan and throughout Artsakh, namely in Sumgait, Baku and Kirovabad in answer to the self-determination demand of the NKR population. The Azerbaijani authorities policy of ethnic cleansing in Nagorno Karabakh turned into apparent aggression against Nagorno Karabakh Autonomous Region and wide-range military actions which resulted in tens of thousands 1 (24) 2014 68

of victims, displacements and major material losses.

From the very beginning the Kremlin was trying to silence Armenians of Artsakh qualifying the problem as a socialeconomic one. On March 24, 1988 by the decision of the USSR Central Committee and USSR Council of Ministers 400 million rubles was allocated to the NKAR that was used by the Azerbaijani authorities to develop Azerbaijani villages of the region.

During the whole war Azerbaijan held wide-scale attacks alongside the whole borderline and it was necessary to resist them, to protect Armenian settlements, to draw back the enemy not only from Artsakh but also from the borderline of mother

photo: Hakob Berberyan

photo: Hakob Berberyan

Artsakh war

Ashot Ghoulyan

Vardan Stepanyan (Dushman Vardan)

Armenia. During the whole war the enemy's forces exceeded almost three times the Armenian forces; however they didn't have the Armenians' morale, the wish to fight and free. Besides military actions, the Azerbaijani side resorted to economic blockade, cut Artsakh from the outer world, the capital city of Stepanakert was constantly being bombed, fuel and food supply to Artsakh was banned, free movement of people was deterred, the mass media were closed down; everything was done to destroy any fact that could be later implemented against Azerbaijan.

First of all settlements in Northern Artsakh were targeted.

On January 12-14, 1990 the attacks on Azat, Getashen and Manashigh became the beginning of vivid forcible displacement of Armenians in Artsakh. As a result of the military action “Circle” held by Azerbaijan, with the assistance of the Soviet army, from April 30 to May 8 1991 Armenians were driven away from Getashen and Martunashen settlements of Northern Artsakh.

The condition of Armenians in settlements with mixed population was particularly hard. One of those was the village of Togh in Hadrut district. Liberation of Togh was a major issue.

The liberation action was held on October 30 led by Arkadi TerTadevosyan (Commandos), Commander in Chief of the NKR armed forces. Liberation of Togh was the first major military action of the Armenian army, which succeeded.

On December 10 1991 the population of the NKR through a referendum confirmed the declaration of the Republic of Nagorno Karabakh (NKR), which absolutely corresponded to

the norms of international law and the legislation of the USSR of those times. Two authentic state formations were established in the territory of the former Azerbaijani SSR: The Republic of Nagorno Karabakh and the Republic of Azerbaijan.

During the war Azerbaijan ignored the opinion of the international community, didn’t hear the appeals, namely, in the resolutions of the UN Security Council concerning Nagorno Karabakh to stop military actions and to hold peace negotiations.

As a result of the war Azer baijan invaded Shaumyan district, eastern parts of Martuni and Martakert districts. Nagorno Karabakh armed forces took under their control the adjacent territories that played the role of a buffer blocking further Azerbaijani bombardments of NKR settlements.

Armenian fighters managed to defend not only the villages of Artsakh, but also Stepanakert. Liberation of Shushi on May 8 1992 became a breakthrough in the war. That victory liberated also Stepanakert; people were able to return to normal life.

Some days later, on May 16-17 the “road of life” was opened: Lachin was liberated and Artsakh was connected with mother Armenia by land.

Armenian defence forces continued large-scale attacks in 1993 also, along with a number of villages the most dangerous stronghold – Aghdam was also liberated.

The bleeding enemy had either to conclude a ceasefire or constantly retreat. In the end, in May 1994 Azerbaijan, Nagorno Karabakh and Armenia concluded a truce, which is still in force, yet is being violated almost every day.

1 (24) 2014 69

ýáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

Արցախյան շարժման 1-ին օր, ցույց, 1988թ. փետրվարի 20

ԱԶԱՏԱԳՐԱԿԱՆ

ՇԱՐԺՈՒՄ

լուսանկարները` Հակոբ Բերբերյանի

1 (24) 2014 70

ýáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

Գերագույն խորհրդի շենքի տանիքին ծածանվեց եռագույնը, 1990թ. օգոստոսի 8

Անկախության հանրաքվե, 1991թ. սեպտեմբերի 21 1 (24) 2014 71

ýáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

Հայ փախստականներ, Լաչ ինի անցակետ, 1992թ. հունիսի 26

Շահումյանցիներ, Լաչ ին, 1992թ.

83-ամյա տատիկն ու 6 ամսական ծոռնիկը, Գորիս, 1992թ.

1 (24) 2014 72

ýáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

Լաչ ինի ազատագրման օրը, 1992թ. մայիսի 18

Աղդամի շրջան, Քիզիլ Քինգիրլի գյուղի առաջապահ դիրք, 1993թ. հոկտեմբեր

Աղդամի շրջան, Քիզիլ Քինգիրլի գյուղի առաջապահ դիրք, 1993թ. հոկտեմբեր 1 (24) 2014 73

ýáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

Ֆիզուլիի շրջան, Աբդուլռախմանլի առաջապահ գյուղի առաջապահ դիրքեր, 1992թ. փետրվարի 3

Ֆիզուլի, 1993թ. հունվարի 30-31

Ապարանցի Պավլիկը՝ Շուշիի ազատագրման օրը, 1993թ. մայիսի 9 1 (24) 2014 74

Ֆիզուլի, հայկական ինքնապաշտպանական ջոկատներ,1993թ. հունվարի 30-31

ýáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

Հարված Կոռնիձոր գյուղից դեպի Կուբաթլի, 1992թ., հուլիսի 26

Ադրբեջանական զորքերի փախուստից հետո մնացած զինամթերքը՝ Շուշիի Սբ Ղազանչեցոց եկեղեցու շրջակայքում, 1992թ., մայիսի 10

Սոթքի սահմանապահ դիրք, 1992թ., հուլիս-օգոստոս

Լաչ ին, մայիսի 18

Ալագյազի Արայիկը՝ Լաչ ինում, 1993թ. մայիսի 18 1 (24) 2014 75

ժամանակագրություն

ԱՐ­ՑԱԽՅԱՆ Ա­ԶԱ­ՏԱ­ՄԱՐ­ՏԻ

­ՀԱ­ՄԱ­ՌՈՏ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԱԳ­ՐՈ­ՒԹՅՈ­ՒՆ (1988թ. փե­տր­վար-1994թ. մայիս)

Հայաստանի ազգային արխիվ

լուսանկարը` Հակոբ Բերբերյանի

աղբյուրը`­ԼՂՀ զոհ­ված ա­զա­տա­մար­տիկ­նե­րի թան­գա­րա­նի ու­ղե­ցույ­ց (Ս­տե­փա­նա­կե­րտ, 2009թ.)

1 (24) 2014 76

լուսանկարը` Հակոբ Բերբերյանի

Հայաստանի ազգային արխիվ

ժամանակագրություն

1 (24) 2014

77

լուսանկարը` Մաքս Սիվասլյանի

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

ժամանակագրություն

1 (24) 2014

78

«Հայոց աղավնիներ» ֆեյսբուքյան էջ

«Հայոց աղավնիներ» ֆեյսբուքյան էջ

ժամանակագրություն

1 (24) 2014

79

լուսանկարը` PAN photo

«Հայոց աղավնիներ» ֆեյսբուքյան էջ

ժամանակագրություն

1 (24) 2014

80

բանակ և եկեղեցի

­Մա­րտն­չող խա­չ

լուսանկարը` Մայր Հայաստան զինվորական թանգարանի

նյութը` Արուսիկ Գրիգորյանի

Ձախից առաջին շարքում՝ Յապոն, Արմեն Գարո, աջից՝ դաշնակցական Խեչո, Դրո

Ե­կե­ղե­ցու և բա­նա­կի փո­խա­ռն­չու­թյան պատ­մու­թյունն սկի­զ բ է ա­ռել վաղ ան­ցյա­լ ից, երբ պար­զա­ գույն հա­վա­տա­լ իք­նե­րո­ւմ, ա­պա նաև ռազ­մ ի հո­վա­նա­վոր-աստ­ված­նե­րի մեջ սին­թեզ­ված ար­տա­ցոլ­ վո­ւմ է­ին ե­կե­ղե­ցու և բա­նա­կի նախ­նա­կան դրս­ևո­ւմ­նե­րը: Քրիս­տո­նե­ու­թյան հաս­տա­տու­մը պայ­մա­նա­վո­րեց ինք­նու­ ա­պա նաև որ­պես շար­ժիչ ուժ` ընդ­դեմ չա­րի­քի և հա­նո­ւն ար­ րույն գոյու­թյու­նը և հս­տա­կեց­ված գոր­ծա­ռույթ­նե­րը ե­կե­ղե­ցու դա­րու­թյան պայ­քա­րի կո­չող և զին­ված պայ­քար մղող ուժ: ու բա­նա­կի (բա­նա­կը, ըստ ժա­մա­նա­կա­շր­ջա­նի, պե­տք է դի­ Հայաս­տա­նի ռազ­մա­կան պատ­մու­թյան ըն­թաց­քի դի­տար­կու­ տար­կել որ­պես զո­րա­կան մի­ա­վո­րո­ւմ կամ որ­պես կա­նո­նա­ մը փաս­տո­ւմ է Հայ ա­ռա­քե­լա­կան ե­կե­ղե­ցու և Հայոց բա­նա­ վոր բա­նակ), ո­րո­նք, սա­կայն, շա­րու­նա­կո­ւմ է­ին հա­րա­բեր­վել կի գոր­ծա­ռույթ­նե­րի հատ­ման, նպա­տակ­նե­րի մեկ­տեղ­ման ռազ­մա­պատ­մա­կան հա­կա­դիր պայ­ման­նե­րո­ւմ` խա­ղա­ղու­ հա­ճա­խա­կի­ու­թյո­ւն ան­կու­մային շր­ջան­նե­րո­ւմ` թե­լա­դր­ված թյո­ւն և պա­տե­րա­զմ: պատ­մա­կան դեպ­քե­րով (ե­կե­ղե­ցու և բա­նա­կի հա­մա­գ որ­ Ի տար­բե­րու­թյո­ւն ա­ռա­ջի­նի, երբ ե­կե­ղե­ցին իր սո­վո­րա­կան ծակ­ցու­թյու­նը խա­ղաղ պայ­ման­նե­րո­ւմ բնա­կան և օ­րի­նա­ գոր­ծա­ռույթ­նե­րն է ի­րա­կա­նաց­նո­ւմ պե­տու­թյան գրե­թե բո­լոր չափ էր, ուս­տի ան­հրա­ժե­շտ վա­վե­րաց­ման կա­րիք չու­ներ): ո­լո­րտ­նե­րո­ւմ, այդ թվո­ւմ և բա­նա­կո­ւմ, ա­պա երկ­րոր­դի պա­ րա­գայո­ւմ ե­կե­ղե­ցին, ան­կախ ու­նե­ցած ոչ մի­ան­շա­նակ վե­րա­ Այս­պես` 4-րդ դա­րո­ւմ Վր­թա­նես Ա կա­թո­ղ ի­կո­սը, հե­տա­ բեր­մո­ւն­քից, գոր­ծո­ւմ է նախ և ա­ռաջ որ­պես պե­տա­կան օ­ղակ, գայո­ւմ նաև Ներ­սես Ա Մեծ կա­թո­ղ ի­կո­սը ակ­տիվ մաս­նակ­ 1 (24) 2014 82

բանակ և եկեղեցի

Խրիմյան Հայրիկ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս

լուսանկարը` Մայր Հայաստան զինվորական թանգարանի

լուսանկարը` Մայր Հայաստան զինվորական թանգարանի

ցու­թյո­ւն ցու­ցա­բե­րե­ցին պե­տա­կան և ռազ­մա­կան հար­ցե­րի սը, Բագ­րա­տու­նի­նե­րի նո­րա­հռ­չակ թա­գա­վո­րու­թյան կայաց­ հա­մա­կա­րգ­մա­նը, 5-րդ դա­րո­ւմ Ա­վա­րայ­րի դաշ­տո­ւմ սպա­ ման, ներ­քին հա­կա­սու­թյո­ւն­նե­րի և ար­տա­քին հա­րա­բե­րու­ ռա­զ ին­ված մա­րտ մղող զին­վոր­նե­րի կող­քին մա­րտն­չեց թյո­ւն­նե­րի տե­սան­կ յու­նից կար­ևո­րա­գ ույն դե­րա­կա­տա­րո­ւմ Ղևոնդ Ե­րե­ցը, ա­վե­լ ի ուշ` ա­րա­բա­կան տի­րա­պե­տու­թյան ժա­ ու­նե­ցավ Հով­հան­նես Դրաս­խա­նա­կե­րտ­ցի կա­թո­ղ ի­կո­սը: մա­նակ, դի­վա­նա­գի­տա­կան հմ­տու­թյո­ւն­նե­րով զին­վո­րա­կան ու­ժին մե­ծա­պես ա­ջակ­ցեց Սա­հակ Ձո­րա­փո­րե­ցի կա­թո­ղ ի­կո­ Կի­լ ի­կի­այի հայ­կա­կան թա­գա­վո­րու­թյան օ­րոք բա­նակ-ե­կե­

Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս

ղե­ցի կա­պի դի­տան­կ յու­նից նշա­նա­վոր­վեց որ­պես ա­ռա­վել ա­զա­տու­թյան պայ­քա­րի կո­չող Խրի­մյան Հայ­րի­կին, Գևո­րգ Ե սե­րտ հա­մա­գ որ­ծա­կց­ման փո­ւլ (հի­շե­նք` մոն­ղո­լա­կան ար­ կա­թո­ղ ի­կո­սին, որն ան­կար­ևոր հա­մա­րե­լով սե­փա­կան ան­ձի շա­վան­քե­րի ժա­մա­նակ ե­կե­ղե­ցու ա­ջակ­ցու­թյու­նը, «Եղ ­բա­րց փր­կու­թյու­նը, 1918թ. մայի­սյան օր­հա­սա­կան պա­հին, մեր­ ժեց լքել Մայր տա­ճա­րը. «Ե­թե հայ­կա­կան ու­ժե­րն ի վի­ճա­ միա­բա­նու­թյան» կազ­մա­վո­րո­ւմ­նե­րը ևն): Ան­կախ պե­տա­կա­նու­թյան բա­ցա­կայու­թյան հա­ջո­րդ դա­ կի չեն պա­շտ­պա­նե­լու այս սր­բա­զան վայ­րը, ես ինքս կա­նեմ րե­րո­ւմ ևս Հայ ե­կե­ղե­ցին փո­խա­րի­նո­ւմ էր աշ­խար­հիկ ղե­ դա, հոգ չէ, թե կզոհ­վեմ հա­զա­րա­մյա Մայր տա­ճա­րի շե­մին»: կա­վա­րու­թյա­նը, մաս­նակ­ցո­ւմ օ­տար տի­րա­պե­տու­թյու­ 1920-1930-ա­կան թթ. խո­րհր­դային բռ­նա­ճն­շո­ւմ­նե­րի շր­ջա­ նից հայ­րե­նի­քի ա­զա­տա­գր­մա­նը միտ­ված պայ­քա­րին: նո­ւմ բա­նա­կի և ե­կե­ղե­ցու փոխ­հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­նե­րի մա­սին Այս տե­սան­կ յու­նից կա­րե­լ ի է հի­շել Ա­մ ե­նայն Հայոց կա­թո­ խո­սե­լն ա­վե­լո­րդ է: ղի­կոս Հա­կոբ Ջու­ղայե­ցու (17-րդ դար) կամ Գան­ձա­սա­րի Հայ ե­կե­ղե­ցու և հայ­կա­կան բա­նա­կի հա­մա­գ որ­ հայոց կա­թո­ղ ի­կոս Ե­սայի Հա­սան-Ջա­լա­լ յա­նի (17-18-րդ ծակ­ցու­թյու­նը վե­րս­տին ամ­րա­պնդ­վեց և փառ­ դդ.) ծա­վա­լած գոր­ծու­նե­ու­թյու­նը: քով պսակ­վեց Ար­ցա­խյան ա­զա­տա­մար­տո­ւմ: 19-20-րդ դդ. պատ­մա­կան վայ­րի­վե­րո­ւմ­նե­րո­ւմ Հայ ե­կե­ Ար­ցա­խյան թե­մի հոգ­ևո­րա­կան­նե­րը (Վր­թա­նես վար­դա­պետ ղե­ցին և՛ հոգ­ևոր, և՛ ֆի­զ ի­կա­կան ա­ջակ­ցու­թյա­մբ կրկին բա­ Աբ­րա­հա­մյան, Գրի­գ որ քա­հա­նա Մար­կո­սյան, Կո­րյո­ւն քա­ նա­կի կող­քին էր, բա­վա­կան է մտա­բե­րել. մեկ ձեռ­քին` խաչ, հա­նա Կա­րա­պե­տյան և այլք)` թե­մա­կալ ա­ռաջ­նո­րդ Պա­րգև մյո­ւս ձեռ­քին` դրո­շակ` «ազ­գի և կրո­նի թշ­նա­մյաց դեմ» կռ­ ար­քե­պիս­կո­պոս Մար­տի­րո­սյա­նի գլ­խա­վո­րու­թյա­մբ, հոգ­ևոր վի ե­լած Ներ­սես Աշ­տա­րա­կե­ցո­ւն, հա­նո­ւն ար­դա­րու­թյան և գո­տե­պնդ­ման, հայ­րե­նա­սի­րա­կան հոր­դ որ­նե­րով, ան­ձն­վ ի­ 1 (24) 2014 83

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

բանակ և եկեղեցի

Զորահանդես՝ ՀՀ անկախության 20-ամյակին նվիրված, 2011թ. սեպտեմբերի 21

րու­թյան ու քա­ջու­թյան կո­չե­րով, նաև ան­ձնա­կան օ­րի­նա­կով զի­նակ­ցե­ցին ա­զա­տա­մար­տիկ­նե­րին: Պա­տե­րազ­մո­ւմ զոհ­վե­ցին նրան­ցից շա­տե­րը` Վա­հան վար­դա­պետ Դավ­թյա­նը, Ռա­ֆայել սար­ կա­վագ Խա­չատ­րյա­նը, Ար­մ են դպիր Թով­մա­սյա­նը և այլք: Դժ­վա­րին և խառ­նակ ի­րա­վ ի­ճա­կո­ւմ ռազ­մա­կան թո­հու­բո­հից վեր խոյա­ցած Հայաս­տա­նի եր­րո­րդ հան­րա­պե­տու­ թյան կայաց­ման տա­րի­նե­րին, նկա­ տի ու­նե­նա­լով հոգևոր ծա­ռայու­թյան դա­րա­վոր ա­վան­դ ույթ­նե­րը, հոգ­ևոր ծա­ռայու­թյան ան­հրա­ժեշ­տու­թյու­նը և մի­ջազ­գային փոր­ձը, Հայ ա­ռա­քե­լա­ կան ե­կե­ղե­ցու կա­ռույ­ցո­ւմ և Ազ­գային բա­նա­կո­ւմ սահ­ման­վեց հրա­մա­նա­տա­ րի հոգ­ևոր խո­րհր­դա­տո­ւի պաշ­տո­նը, իսկ ա­վե­լ ի ուշ հաս­տատ­վեց հոգևոր ծա­ռայու­թյան կա­նո­նադ­րու­թյու­նը: 1 (24) 2014 84

Զին­ված ու­ժե­րո­ւմ հոգ­ևոր ա­ռաջ­նոր­ ծա­ռայու­թյու­նը նշա­նա­կա­լ ի դեր խա­ դու­թյան կար­ևո­րա­գ ույն նպա­տա­կը ղաց զո­րա­մա­սե­րո­ւմ մա­տո­ւռ­նե­րի (ե­կե­ զին­ծա­ռայո­ղ ին քրիս­տո­նեա­կան կրո­նի ղե­ցի­նե­րի) կա­ռո­ւց­ման հա­ճա­խա­կա­ հիմ­նա­րար սկըզ­բուն­քե­րին հա­ղոր­դա­ նաց­ման գոր­ծո­ւմ` նպաս­տե­լով հոգ­ևոր կից դա­րձ­նե­լն է, քրս­տո­նե­ա­կան խոր­ կա­պի ան­մի­ջա­կա­նու­թյան ստե­ղծ­մա­նը, հո­ւրդ­նե­րին հա­մա­պա­տաս­խան կր­թե­ քրիս­տո­նե­ա­կան հա­վա­տի ամ­րա­պընդ­ լը, ազ­գային-հայ­րե­նա­սի­րա­կան ո­գ ու մա­նը: և մտա­ծո­ղու­թյան սեր­մա­նու­մը, ե­կե­ղե­ ցա­կան գի­տե­լ իք­նե­րի փո­խան­ցու­մը և, Այս­պի­սով, ան­կա­խու­թյան շր­ջա­նո­ւմ ի վեր­ջո, զին­վո­րի կող­քին լի­նե­լը, հո­գե­ հոգ­ևոր ծա­ռայու­թյան ան­ցած բա­նա­ պես ա­ջակ­ցե­լն ու քա­ջա­լե­րե­լը: կային ճա­նա­պար­հը, ար­դ յու­նա­վե­ տո­րեն զար­գա­նա­լով, կան­խո­րո­շո­ւմ է Ծա­ռայու­թյան ըն­թաց­քո­ւմ հոգ­ևոր ե­կե­ղե­ցի-բա­նակ հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­նե­ սպա­սա­վոր­նե­րը կա­րող են ան­ցկաց­ րի ա­ռա­վել հա­մա­կա­րգ­ված, նպա­տա­ նել զրույց­ներ զին­վոր­նե­րի հետ, կար­ կաուղղ­ված և հե­ռան­կա­րային, շա­րու­ դալ թե­մա­տիկ դա­սա­խո­սու­թյո­ւն­ներ, նա­կա­կան ըն­թա­ցք: ի­րա­կա­նաց­նել հոգևոր ծի­սա­կա­տա­ ­ րու­թյո­ւն­ներ, կազ­մա­կեր­պել ուխ­տագ­ նա­ցու­թյուն­ներ, այ­ցե­լել բո­ւժ­հաս­տա­ տու­թյո­ւն­ներ, պատ­ժախ­ցեր ևն: Հոգ­ևոր

հոգեբանություն

­ ա­մա­նա­կա­կից հայ­կա­կան Ժ բա­նա­կը` որ­պես սո­ցի­ալ­ աց­ման մեխանիզմ

նյութը` Հաս­մ իկ Հա­կո­բյա­նի

­Լի­նե­լով բի­ոս ­ ո­ցի­ա­լա­կան մի­ա­վոր` մար­դիկ ա­նը­նդ­հատ վե­րց­նո­ւմ և փո­ խան­ցո­ւմ են բի­ոլ­ ո­գի­ա­կան և սո­ցի­ա­ լա­կան ա­ռա­նձ­նա­հատ­կու­թյո­ւն­ներ: Ե­թե բի­ոլ­ ո­գի­ա­կան ա­ռա­նձ­նա­հատ­ կու­թյո­ւն­նե­րը փո­խա­նց­վո­ւմ են գե­նե­րի մի­ջո­ցով, ա­պա սո­ցի­ա­լա­կան ա­ռա­նձ­ նա­հատ­կու­թյո­ւն­նե­րը ձե­ռք են բեր­վո­ւմ ան­հա­տի կող­մից սո­ցի­ա­լաց­ման ար­ դյո­ւն­քում: Սո­ցի­ա­լա­ցո­ւմն ան­հա­տի կող­մից տվյալ հա­սա­րա­կու­թյան պայ­ ման­նե­րում հա­ջող կեն­սա­գ որ­ծու­նե­ու­ թյան հա­մար ան­հրա­ժե­շտ վար­քագ­ծի օ­րի­նակ­նե­րի, հո­գե­բա­նա­կան մե­խա­ նի­զմ­նե­րի, սո­ցի­ա­լա­կան նոր­մ ե­րի և ար­ժեք­նե­րի յու­րաց­ման գոր­ծըն­թա­ցն է: Ա­վան­դա­բար սո­ցի­ա­լա­ցու­մը բա­ժան­ վո­ւմ է վաղ (սկզբ­նա­կան) շր­ջա­նի, որն ընդ­գր­կո­ւմ է մար­դ ու կյան­քի այն­պի­սի փու­լեր, ինչ­պի­սին են ման­կու­թյու­նը և պա­տա­նե­կու­թյու­նը, և հա­սո­ւն (երկ­ րոր­դային) շր­ջա­նի, որն ընդ­գր­կո­ւմ է հա­սո­ւն տա­րի­քը և ծե­րու­թյու­նը: Սո­ցի­ ա­լաց­ման վաղ շր­ջա­նին նպաս­տո­ւմ են հա­սա­րա­կու­թյան փո­քր խմ­բե­րը, ան­ հա­տը ո­րո­շա­կի սո­ցի­ա­լա­կան նոր­մ եր է փո­խա­ռո­ւմ ծնող­նե­րից, ըն­կեր­նե­րից, ու­սու­ցիչ­նե­րից: Հա­սո­ւն տա­րի­քո­ւմ ար­ դեն ան­հա­տի սո­ցի­ա­լաց­մա­նը նպաս­ տո­ւմ են ե­կե­ղե­ցին, ու­սո­ւմ­նա­կան հաս­ տա­տու­թյո­ւն­նե­րը, պե­տա­կան տար­բեր կա­ռույց­ներ, այդ թվո­ւմ նաև բա­նա­կը` որ­պես բա­րդ սո­ցի­ա­լա­կան ինս­տի­տո­ւտ և մե­խա­նի­զմ: ­Հայ­կա­կան բա­նա­կն այ­սօր իր հիմ­ նա­կան գոր­ծա­ռույթ­նե­րից զատ ի­րա­

կա­նաց­նո­ւմ է նաև կար­ևո­րա­գ ույն սո­ ցի­ալ­ ա­կան նոր­մ ե­րի հիմ­նա­վո­րո­ւմ ու ամ­րա­պն­դ ո­ւմ հայ­րե­նի­քին ծա­ռայող ե­րի­տա­սա­րդ տղա­նե­րի հո­գե­բա­նու­ թյան մեջ: Բա­նա­կը կա­րե­լ ի է հա­մա­րել ա­ռանց­քային կա­ռու­ցո­ղա­կան հա­մա­ կա­րգ: Այն, նե­րազ­դե­լով և ո­րո­շա­կի սո­ ցի­ալ­ ա­կան փոր­ձի փո­խա­նց­մա­մբ սո­վո­ րեց­նե­լով ու նե­րշն­չե­լով ո­րո­շա­կի նոր­ մեր հա­սա­րա­կու­թյան կո­նկ­րետ շեր­տի ան­դամ­նե­րին ա­ռան­ձին-ա­ռան­ձին, դառ­նո­ւմ է հա­սա­րա­կու­թյան կա­ռա­ վար­ման գլ­խա­վոր է­լե­մ են­տը: Այլ սո­ ցիա­լա­կան ինս­տի­տո­ւտ­նե­րի հա­մ ե­մատ բա­նա­կն ան­ձի սո­ցի­ա­լաց­ման հար­ցո­ւմ ու­նի մի շա­րք ա­ռա­վե­լու­թյո­ւն­ներ: Նախ նշենք, որ ե­թե բա­րձ­րա­գ ույն ու­սո­ւմ­նա­ կան հաս­տա­տու­թյո­ւն­ներ դի­մո­ւմ են ո­րո­շա­կի ո­լոր­տո­ւմ հե­տա­քր­քրությո­ւն ցու­ցա­բե­րող ե­րի­տա­սա­րդ­ներ, կամ ե­կե­ ղե­ցի են հա­ճա­խո­ւմ ո­րո­շա­կի բա­րոյա­ կան տե­սակ ու­նե­ցող մար­դիկ, ա­պա բա­նակ գնում են գրե­թե բո­լո­րը՝ սահ­ ման­ված տա­րի­քո­ւմ: Այ­սի­նքն` բա­նա­կը նե­րգրա­վո­ւմ է մի քա­նի ան­գամ ա­վե­լ ի լայն շեր­տեր, քան մնա­ցած սո­ցի­ա­լա­ կան ինս­տի­տու­տ­նե­րը: Սո­ցի­ա­լա­ցո­ւմն այս դեպ­քո­ւմ կրո­ւմ է ընդ­հան­րա­կան բնույթ, քա­նի որ ամ­րա­պնդ­ված և ըն­ դո­ւն­ված սո­ցի­ա­լա­կան նոր­մ ե­րը շա­րու­ նա­կո­ւմ են մնալ մա­րդ­կա­նց մեջ նաև զո­րա­ցր­վե­լուց հե­տո: Բա­նա­կի` որ­պես սո­ցի­ալ­ ա­կան ինս­տի­տու­տի ա­ռա­նձ­ նա­հատ­կու­թյո­ւնն այն է, որ այն հա­ մա­խմբո­ւմ է կր­թա­կան, բա­րոյա­կան, սո­ցի­ալ­ ա­կան բո­լո­րո­վ ին տար­բեր նկա­

րագ­րի մա­րդ­կա­նց մեկ վայ­րո­ւմ և մեկ հիմ­նա­կան նպա­տա­կի շո­ւրջ: Ըն­դ ո­ւն­ ված կա­րգ ու կա­նո­նը ա­ռան­ձին-ա­ռան­ ձին թե­լե­րով բե­րո­ւմ են կո­լեկ­տիվ գի­ տակ­ցու­թյան բա­րձ­րաց­մա­նը, այ­սի­նքն զին­վոր­նե­րի հա­մար գա­ղա­փա­րը, ո­րին ծա­ռայո­ւմ են, դառ­նո­ւմ է ա­ռաջ­նային, իսկ ան­ձնա­կան մղո­ւմ­նե­րը դառ­նո­ւմ են երկ­րոր­դա­կան` կո­լեկ­տիվ գի­տակ­ցու­ թյու­նը դառ­նո­ւմ է դո­մի­նա­նտ: Բա­նա­կը մի­ակ սո­ցի­ա­լա­կան ինս­տի­տո­ւտն է, ո­րը սահ­ման­ված ի­րա­վո­ւն­քով բա­ցառո­ւմ է որ­ևէ ար­տա­քին ատ­րի­բո­ւտ, ին­չը կա­րող է ա­ռա­նձ­նաց­նել մի­ա­վո­րը ամ­բող­ջից: Բա­նա­կն ի­րա­վո­ւնք ու­նի սահ­մա­նա­ փա­կե­լու զին­ծա­ռայող­նե­րի մի շա­րք քա­ղա­քա­ցի­ա­կան ի­րա­վո­ւնք­ներ, կապ­ ված է պե­տա­կան ի­րա­վա­կան հա­մա­ կար­գին և, որ ա­մ ե­նա­կար­ևո­րն է, այն են­թադ­րո­ւմ է հա­մը­նդ­հա­նո­ւր և պար­ տա­դիր սո­ցի­ա­լա­ցո­ւմ: Այս­պի­սով, դի­տար­կե­լով բա­նա­կի` որ­ պես սո­ցի­ա­լա­կան ինս­տի­տու­տի մի շարք ա­ռա­նձ­նա­հատ­կու­թյո­ւն­ներ, մեկ ան­գամ ևս հա­մոզ­վո­ւմ ենք, որ հայ­ կա­կան բա­նա­կն այ­սօր հա­սա­րա­կու­ թյան հա­մար կար­ևո­րա­գ ույն նոր­մ ե­րի պահ­պան­ման և փո­խա­նց­ման գլ­խա­ վոր օ­ղակն է: Հայ­կա­կան բա­նա­կո­ւմ ծա­ռայե­լն այ­սօր հայ տղա­մար­դ ու հա­ մար պար­տա­դիր և կար­ևո­րա­գ ո­ւն սո­ ցի­ա­լաց­ման ճա­նա­պա­րհն է. այն ձևա­ վո­րում է տղա­մար­դ ու ան­հա­տա­կա­նու­ թյո­ւնն ու աշ­խար­հայաց­քը և կյան­քի ա­ռանձ­նա­հա­տո­ւկ դպ­րոց է:

1 (24) 2014 85

ավանդույթներ

Զինվորական ավանդույթներ անդրադարձը` Սյուզաննա Թուսինյանի

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

Ա­վան­դույթ­նե­րին ծնո­ւնդ են տա­լ իս մար­դիկ, ձևա­ փոխում դրա­նք, հար­մա­րեց­նո­ւմ ար­դի ժա­մա­նակ­նե­րին ու փո­խան­ցո­ւմ հա­ջո­րդ սե­րո­ւնդ­նե­րի­ն։

1 (24) 2014 86

Դա­րե­րի խոր­քից ա­վան­դ ույթ­նե­րը հաս­ նո­ւմ են մեր օ­րե­րը։ Մար­դիկ ա­ռանց ի­րե­նց հա­րց տա­լու շա­րու­նա­կո­ւմ են հետ­ևել ձևա­վոր­ված ա­վան­դ ույթ­նե­րի­ն։ Հետ­ևո­ւմ են, ո­րով­հե­տև ա­վան­դ ույ­թը ե­կել է դա­րե­րի խոր­քից, և այն գե­ղե­ցիկ է, բա­ցի այդ ներ­կայաց­նո­ւմ է ամ­բո­ղ ջ ազ­գի, հա­սա­րա­կու­թյան, ըն­տա­նի­քի մշա­կույ­թը­։ Զին­վո­րա­կա­նու­թյու­նը, լի­ նե­լով հա­սա­րա­կու­թյան կար­ևոր մա­սե­ րից մե­կը, ևս ան­մա­սն չէ ա­վան­դ ույթ­ ներ ստեղ­ծե­լո­ւց, դրա­նց հետևե­լո­ւց և ի­րե­նից հե­տո ե­կող­նե­րին դրա­նք փո­ խան­ցե­լո­ւց։ Ժա­մա­նա­կն ան­ցնո­ւմ է, և հին ա­վան­ դույթ­նե­րից ո­րոշ մասն այժմ այն­քան էլ կար­ևո­րու­թյան չի ար­ժա­նա­նո­ւմ, ան­գամ դրան­ցից շա­տե­րը մո­ռա­ցու­ թյան են մա­տն­վել, դրա­նց փո­խա­րեն ի հայտ են ե­կել նո­րե­րը։ Կան բա­նա­ կային ա­վան­դ ույթ­ներ, ո­րո­նք բնո­րոշ են բո­լոր զո­րա­մա­սե­րին, և կան սրա­նց կող­քին այն­պի­սին­նե­րը, ո­րո­նք բնո­ րոշ են մի­այն մեկ կամ եր­կու­սի­ն։ Ե­թե վեր­ջին­նե­րս ընդ­գծո­ւմ են զո­րա­մա­սե­րի յու­րա­հատ­կու­թյո­ւն­նե­րը և դրա­նց՝ ի­րա­ րից տար­բեր լի­նե­լը, ա­պա ընդ­հա­նո­ւր ա­վան­դ ույթ­նե­րը ցույց են տա­լ իս բա­ նա­կի հա­մա­խմբ­վա­ծու­թյու­նը և զո­րա­ մա­սե­րի մի­աս­նա­կա­նու­թյու­նը։ Երդ­ման ա­րա­րո­ղու­թյո­ւն. «...ա­նձն­վ ի­ րա­բար ծա­ռայել հայ­րե­նի­քի­ս՝ և հա­ նուն նրա չխ­նայել կյա­նքս... Երդ­վո­ւմ եմ»։ Մի­նչև այս տո­ղե­րը ար­տա­սա­նե­լու պա­ հին հաս­նե­լը, նո­րա­կո­չ իկ­նե­րը, ա­վան­ դույ­թի հա­մա­ձայն, եր­կար ճա­նա­պա­րհ են ան­ցնո­ւմ։ Նա­խա­պատ­րա­ստ­վո­ւմ են բա­նա­ կային կյան­քին, կա­րգ ու կա­նո­նին, դի­տում ռազ­մա­հայ­րե­նա­սի­րա­կան ֆիլ­մ եր, կար­դ ո­ւմ հայ­րե­նա­սի­րա­կան գրա­կա­նու­թյո­ւն, որ­պես­զ ի այս խոս­քե­ րը ար­տա­սան­վեն հնա­րա­վո­րի­նս գի­ տակցվա­ծ։ Այս ա­մ ե­նի մի­ջով անց­նե­լո­ւց հե­տո է մի­այն նո­րա­կո­չ ի­կը հայտնվո­ւմ զո­ րա­մա­սի հրա­պա­րա­կո­ւմ և ծնող­նե­րի, սպայա­կան կազ­մի ու զի­նա­կից ըն­կեր­

ավանդույթներ

չեն կա­րո­ղա­ցել ներ­կա գտն­վել երդ­ման ա­րա­րո­ղու­թյա­նը­։ Զո­րաց­րու­մը ևս ա­վան­դ ույ­թի վե­րած­ ված ա­րա­րո­ղու­թյո­ւն է։ Զո­րա­ցր­ման հրա­մա­նը ստա­նա­լո­ւց հե­տո հրա­մա­նա­ տար­նե­րն ի­րե­նց զին­վոր­նե­րին կա­նգ­ նեց­նո­ւմ են շար­քի և շար­քից ան­վա­նա­ կո­չով դո­ւրս են բե­րո­ւմ նրա­նց, ով­քեր ար­դեն մի քա­նի ժա­մից պե­տք է լի­նեն տա­նը։ Այս ա­րա­րո­ղա­կար­գը բո­լոր զո­րա­մա­ սե­րո­ւմ գրե­թե նույն է` չն­չ ին տար­բե­րու­ թյո­ւն­նե­րո­վ։ Սա­կայն զին­վոր­նե­րը յու­րա­քան­չյո­ւր զո­րա­մա­սի հա­մար ի­րե­նց ա­վան­դ ույթ­ նե­րն են սահ­մա­նել: Մի զո­րա­մա­սո­ւմ զո­րա­ցր­վո­ղ ին ձեռ­քե­

րի վրա վեր են բա­րձ­րաց­նո­ւմ, մեկ ու­րի­ շո­ւմ զո­րա­ցր­վող զին­վո­րն իր զի­նա­կից ըն­կեր­նե­րին սե­փա­կան «ու­նեց­ված­քից» հու­շան­վեր­ներ է թող­նում: Ա­վան­դ ույթ­նե­րը հայոց բա­նա­կում շատ են։ Կող­քից դի­տո­ղ ի հա­մար դրան­ ցից շա­տե­րը կա­րող են ան­հե­թեթ թվալ, ո­րոշ­նե­րը` բա­վա­կա­նին լա­վը և ըն­դ ու­ նե­լ ի։ Ինչ­ևէ, սրա­նք մեր հայ­րե­նի­քի կար­ևո­ րա­գ ույն մաս­նիկ­նե­րից մե­կի՝ բա­նա­կի ա­վան­դ ույթ­ներն են, ա­վան­դ ույթ­ներ, ո­րո­նց հետևո­ւմ են մեր սահ­ման­նե­րը թշ­նա­մո­ւց ա­նա­ռիկ պա­հող հայ զին­ վոր­նե­րը:

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

նե­րի ներ­կայու­թյա­մբ տա­լ իս է հայ­րե­ նի­քին ան­ձնու­րաց ծա­ռայե­լու եր­դ ո­ւմ։­ Մեր ազ­գի մար­տա­կան ո­գին բա­րձր պա­հող դրո­շը հս­կե­լու պա­տի­վը ոչ բո­ լոր զին­վոր­նե­րին է տր­վա­ծ։ Ձևա­վոր­ ված ա­վան­դ ույ­թի հա­մա­ձայն պատ­վո դրո­շը հս­կող­նե­րը պե­տք է լի­նեն զո­րա­ մա­սի լա­վա­գ ույն զին­վոր­նե­րի­ց։ Ճա­շա­ րան գնա­լը ևս ա­ռա­նց ա­վան­դ ույթ­նե­րի չի կա­տար­վո­ւմ։ Պար­տա­դիր եր­գ ով և զին­վո­րին հա­տուկ խրո­խտ քայ­լեր­թով է հայ զին­վո­րը գնում ճա­շա­րա­ն։ Այս ա­վան­դ ույթն էլ է բնո­րոշ բո­լոր զո­րա­մա­սե­րի­ն։ Սա­կայն եր­գը, ո­րը զին­վոր­նե­րը եր­գ ում են քայլեր­թի ժա­մա­նակ, տար­բեր զո­րա­մա­սե­րո­ւմ տար­բեր է լի­նո­ւմ։ Շատ ա­վան­դ ույթ­ ներ կան բա­նա­կո­ւմ ձևա­վոր­ված, ո­րոնք կապ­ված են մար­տա­կան դիր­քե­րի հետ։ Բո­լոր զո­րա­մա­սե­րո­ւմ զին­վոր­նե­րը մար­տա­կան դիր­քեր են բա­րձ­րա­նո­ւմ հայ­րե­նա­սի­րա­կան ո­գին մի­շտ բա­րձր պա­հող ռազ­մա­հայ­րե­նա­սի­րա­կան եր­ գի ներ­քո։ Զո­րա­մա­սի ե­րա­ժի­շտ­նե­րը նվա­գ ով և եր­գ ով են ի­րե­նց ըն­կեր­նե­րին ճա­նա­ պար­հո­ւմ։ Կան նաև զո­րա­մա­սեր, որ նույն եր­գ ով նաև դի­մա­վո­րո­ւմ են դիր­ քե­րից նոր վե­րա­դար­ձող զին­վոր­նե­ րի­ն։ ­Զին­վոր­նե­րը զո­րա­մա­սից դիր­քեր են բա­րձ­րա­նո­ւմ քա­հա­նայի օրհ­նու­ թյամբ։ Սա ևս բա­նա­կային ա­վան­դ ույթ է դառնում։ Զո­րա­մա­սի քա­հա­նան պար­տա­դիր օրհ­նո­ւմ ու ա­ղո­թք է ա­սո­ւմ նախ­քան նրա­նց մեկ­նու­մը։ Սա­կայն դե­ռևս ոչ բո­ լոր զո­րա­մա­սե­րո­ւմ քա­հա­նա­ներ կան: Ա­վան­դ ույթ է նաև, որ հայ զին­վո­րն իր ձեռ­քով մար­տա­կան դիր­քե­րո­ւմ մա­ տուռ կա­ռու­ցի, որն օ­ծո­ւմ է տե­ղա­կան ե­կե­ղե­ցու սար­կա­վա­գը։ Չնայած որ ե­կե­ղե­ցին պե­տք է կա­ռուց­վ ի ե­պիս­ կո­պո­սի ո­րոշ­մա­մբ, այ­նուա­մ ե­նայ­նիվ, մեր ե­կե­ղե­ցին եր­բեք զին­վոր­նե­րին չի ար­գե­լո­ւմ փոք­րիկ մա­տո­ւռ կա­ռու­ցել: Եվ ա­մ են ան­գամ խրա­մատ մտ­նե­լուց ա­ռաջ և խրա­մա­տից հեռ­նա­լ իս հայ զին­վո­րը եր­բեք չի մո­ռա­նո­ւմ ևս մեկ ան­գամ ա­ղո­թե­լ։ Բա­նա­կային ա­վան­դ ույթ­ներ կան, ո­րոնք ինչ­քան էլ զար­մա­նա­լ ի է, ձևա­ վո­րել են զին­վոր­նե­րի ծնող­նե­րը։ Լեռ­նային Ղա­րա­բա­ղո­ւմ ա­մ են տա­րի հո­ւն­վա­րի 28-ին` Բա­նա­կի օ­րը, զին­ վոր­նե­րի ծնող­նե­րը հա­մ եղ ու­տես­ներ են ու­ղար­կո­ւմ զո­րա­մաս` ի­րե­նց զա­վակ­նե­ րի հա­մա­ր։ Ծնող­նե­րի ձևա­վո­րած ա­վան­դ ույթ­ նե­րից է նաև երդ­ման ա­րա­րո­ղու­թյան ժա­մա­նակ սե­ղան գցե­լը և հրա­վ ի­րե­լը այն զին­վոր­նե­րին ի­րե­նց սե­ղա­նի շո­ւրջ, ում ծնող­նե­րն ինչ-ինչ պատ­ճառ­նե­րով

1 (24) 2014 87

սպորտ

Եվ ոչ ոք`­ձեզ­նից բա­ցի

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

նյութը` Ա­նա­հիտ Կի­րա­կո­սյա­նի

­Տաս­նո­ւթ տա­րին լրա­ցած բո­լոր տղա­ նե­րը զո­րա­կոչ­վո­ւմ են բա­նակ. այդ օր­վա­նից սկս­ված բա­նա­կը դառ­նո­ւմ է նրա­նց տու­նը, որ­տեղ տար­բեր մաս­ նա­գի­տու­թյան տեր մար­դիկ ապ­րո­ւմ են կո­ղ ք կող­քի: Բժի­շկ­ներ, ճար­տա­ րա­պետ­ներ, ի­րա­վա­բան­ներ, հաշ­վա­ պահ­ներ, մար­զ իկ­ներ և այլ մաս­նա­գի­ տու­թյո­ւն­ներ ու­նե­ցող ե­րի­տա­սա­րդ­ներ նույն պայ­ման­նե­րո­ւմ ծա­ռայո­ւմ են պատ­վով ու պա­տաս­խա­նատ­վու­թյամբ, ազն­վո­րեն կա­տա­րո­ւմ ի­րե­նց սո­ւրբ պա­րտ­քը` ան­մ նա­ցո­րդ նվիր­վում մեր հայ­րե­նի­քի պա­շտ­պա­նու­թյան գոր­ծին: Շատ ե­րի­տա­սա­րդ­ներ ի­րե­նց բա­րձ­րա­ գույն ու­սո­ւմն են կի­սատ թող­նո­ւմ, հին ապ­րե­լա­կեր­պը և նվիր­վո­ւմ բա­նա­կին: Սա­կայն զին­ծա­ռայող մար­զ իկ­նե­րը չեն հրա­ժար­վո­ւմ ի­րե­նց սի­րած մար­ զաձևով զբաղ­վե­լո­ւց, հա­կա­ռա­կը` բա­ նա­կը նրա­նց ա­վե­լ ի է կո­փո­ւմ և հմտաց­ նո­ւմ` հնա­րա­վո­րու­թյո­ւն ըն­ձե­ռե­լով 1 (24) 2014 88

մաս­նակ­ցել տար­բեր մր­ցում­նե­րի և հայ­կա­կան դրո­շը ծա­ծա­նել խա­ղաղ երկն­քո­ւմ: Նմա­նօ­րի­նակ մր­ցա­շար է նաև «­Հա­մա­գ որ­ծակ­ցու­թյան մար­տիկ» («Воин содружества») մի­ջազ­գային հին­գե­րո­րդ մր­ցույ­թը, որն ան­ցկաց­վեց 2013թ. ՌԴ մայ­րա­քա­ղաք Մո­սկ­վայում: Մաս­նակ­ցում է­ին Հայաս­տա­նի, Ռու­ սաս­տա­նի, Ուկ­րի­ա­նայի, Բե­լա­ռու­ սի, Ղա­զա­խս­տա­նի, Տա­ջի­կս­տա­նի, Ղրղզստա­նի զին­ված ու­ժե­րի ներ­կայա­ ցու­ցիչ­նե­րը: ՀՀ զին­ված ու­ժե­րի թի­մը ներ­կայաց­ նո­ւմ է­ին Ռյա­զա­նի օ­դա­դե­սան­տային բա­րձ­րա­գ ույն ռազ­մա­կան ու­սո­ւմ­նա­ րա­նի կո­ւր­սա­նտ­ներ Ար­թո­ւր, Սա­հակ և Դա­վ իթ Հով­հան­նի­սյան­նե­րն ու ՀՀ ՊՆ Վազ­գեն Սա­րգ­սյա­նի ան­վան ռազ­մա­ կան ինս­տի­տու­տի ամ­բիո­նի տեխ­նիկօ­պե­րա­տոր, են­թաս­պա Տաթ­ևիկ Ներ­ սի­սյա­նը, խմ­բի ղե­կա­վա­րն էր Վ. Սա­րգ­ սյա­նի ան­վան ռազ­մա­կան ինս­տի­տու­

տի ֆի­զ ի­կա­կան պատ­րաս­տու­թյան և սպոր­տի ամ­բի­ո­նի դա­սա­խոս, փո­խգըն­ դա­պետ Ար­մ են Հով­հան­նի­սյա­նը: Մաս­նա­կից­նե­րն ու­ժե­րը չա­փե­ցին հինգ ան­վա­նա­կար­գե­րո­ւմ` «­Մար­զ իկ», «Պ­րո­ֆե­սի­ո­նալ», «­Դի­պու­կա­հար», «Է­րու­դիտ» և «­Կա­վա­լեր»: «­Մար­զ իկ» մրց­ման ըն­թաց­քո­ւմ զին­ծա­ռայող­նե­րը պե­տք է ցու­ցադ­րե­ին ա­րագ գոր­ծե­լու ու­նա­կու­թյո­ւն, ճկու­նու­թյո­ւն, ուժ և տո­ կու­նու­թյո­ւն: Այս ան­վա­նա­կար­գ ո­ւմ Ար­թո­ւր Հով­ հան­նի­սյա­նը, ո­րը, ի դեպ, երկ­րո­րդ ան­ գամ էր մաս­նակ­ցո­ւմ մր­ցույ­թին և նա­ խո­րդ տա­րի «­Դի­պու­կա­հար» ան­վա­նա­ կար­գ ո­ւմ ա­ռա­ջին տե­ղն էր զբա­ղեց­րել, հաղ­թա­հա­րեց 100 մետ­րա­նոց վազ­քու­ ղին, ջրային ար­գե­լա­գ ո­տին, կա­տա­րեց ուղ­տան­ման մար­զա­սար­քով վար­ժու­ թյու­նը, հետ­ևա­կային բա­հե­րը նե­տե­լով` խո­ցեց թի­րախ­նե­րը, սո­ղե­սող ան­ցավ փշա­լա­րե­րի տա­կով, վա­զեց 1000 մ, դի­

սպորտ

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

- Մի­ան­շա­նակ օգ­նեց: «Ըն­կե­րակ­ցու­ թյան մար­տիկ» մր­ցույ­թի 2012 թ. «­Դի­ պու­կա­հար» ան­վա­նա­կար­գ ո­ւմ չեմ­ պի­ոն դառ­նա­լո­ւց հե­տո հաս­կա­ցա, որ դե­սան­տային­նե­րի կար­գա­խո­սը` «Ոչ ոք` մե­զա­նից բա­ցի» վե­րա­բե­րում է նաև մեր հայ զին­վոր­նե­րին, և երբ բա­րձ­ րաց­վեց մեր ե­ռա­գ ույնն ու հն­չեց մեր օրհ­ներ­գը, ես ու­րա­խու­թյու­նից հո­ւզ­վել է­ի, իսկ երբ նկա­տե­ցի, որ հայրս հպա­ րտ կա­նգ­նած է այլ երկր­նե­րի սպա­նե­րի հետ, ար­ցո­ւնք­նե­րս չկար­ղա­ցա թա­քց­

Իր հա­ջո­ղու­թյո­ւն­նե­րով հետ չի մնում նաև Կա­րա­պես Չա­լ յա­նը, ո­րը 9 տա­ րե­կա­նից զբաղ­վո­ւմ է ըմբ­շա­մար­տով: Կա­րա­պե­տը նույն­պես ծա­ռայո­ւմ է մեր ազ­գային բա­նա­կո­ւմ, սա­կայն այդ հան­ գա­ման­քը չի խան­գա­րո­ւմ ե­րի­տա­սա­րդ ըմբ­շա­մար­տի­կին ա­վե­լաց­նել իր մըր­ ցա­նակ­նե­րը: Եվ­րո­պայի ե­րի­տա­սար­ դա­կան մր­ցույ­թո­ւմ նվա­ճել է երկ­րո­րդ մր­ցա­նա­կը, այ­նու­հե­տև հա­ջո­րդ տա­րի` ա­ռա­ջի­նը: Աշ­խար­հի ա­ռաջ­նու­թյու­նո­ւմ ևս ծա­ ծա­նվել է հայոց ե­ռա­գ ույ­նը. նվա­ճե­ լով ա­ռա­ջին մր­ցա­նա­կը: Կա­րա­պե­տը դեռ մեկ տա­րի էլ պե­տք է իր պա­րտ­քը կա­տա­րի, սա­կայն դա չի խան­գա­րո­ւմ մարզ­վել և լի­նել գե­րա­զա­նց մար­զա­ վի­ճա­կո­ւմ: Հա­րց: Բա­նա­կն ինչ­պես ան­դրա­դար­ձավ Ձեր մար­զա­կան կա­րի­ե­րայի վրա: Օգ­ նե՞ց, թե … ­- Շատ լավ, քա­նի որ եր­կու կար­ևոր մըր­ցա­նակ­նե­րս ծա­ռայու­թյան ժա­մա­ նակ եմ ստա­ցել: Դեռ մեկ տա­րի էլ ու­նեմ ծա­ռայու­թյո­ւնս ա­վար­տե­լու հա­մար, բայց այդ ըն­թաց­ քո­ւմ չեմ հանգս­տա­նո­ւմ, կր­կին պա­րա­ պո­ւմ եմ և պատ­րա­ստ­վո­ւմ եմ մր­ցո­ւմ­ նե­րի: Հպա­րտ եմ, որ կա­րո­ղա­նո­ւմ եմ ազ­գիս պա­տի­վը բա­րձր պա­հել և աշ­խար­հին

ցույց տալ Հայաս­տա­նի տե­ղ ը քար­տե­ զի վրա: Ար­մ են Կո­թո­լ յա­նը ևս այն մար­զ իկ­նե­ րից է, ո­րը ծա­ռայե­լու ըն­թաց­քո­ւմ զբաղ­ վել է նաև ձյու­դ ոյով: Հա­րց: Բա­նա­կն ինչ­պե­՞ս ան­դրա­դար­ձավ Ձեր մար­զա­կան կա­րի­ե­րայի վրա: Օգ­ նե՞ց, թե …

- Քա­նի որ չեմ ծա­ռայել բա­նա­կային կե­նտ­րո­նա­կան մար­զա­կան ա­կո­ւմ­բում, այդ իսկ պատ­ճա­ռով հնա­րա­վո­րու­թյուն չեմ ու­նե­ցել պրո­ֆե­սի­ոն ­ ալ կեր­պով զբաղ­վել և շա­րու­նա­կել պա­րապ­մո­ւնք­ նե­րս: Սա­կայն բա­նա­կո­ւմ հրա­մա­նա­ տար­նե­րս գի­տե­ին, որ մար­զ իկ եմ, ա­վե­ լի շատ ա­զատ ժա­մա­նակ է­ին տա­լ իս ինձ զբաղ­վե­լու մա­րմ­նա­մարզու­թյա­մբ: Ան­գամ հա­վաք­վել է­ին մի խումբ զին­ վոր­ներ, ո­րո­նք ցան­կու­թյո­ւն է­ին հայտ­ նել, որ ես մար­զեմ նրա­նց, քա­նի որ ցան­կա­նո­ւմ է­ին ծա­նո­թա­նալ այդ մար­ զաձևին: Ստա­նա­լով հրա­մա­նա­տար­ նե­րի թույլտը­վու­թյու­նը` մե­նք ան­ցա­նք ա­մ ե­նօ­րյա մար­զո­ւմ­նե­րի, և մեր շար­քե­ րը սկ­սե­ցին ա­վե­լ ի խտա­նալ: Բա­նա­կն ինձ օգ­նեց ա­վե­լ ի ամ­րա­պն­դել ֆի­զ ի­կա­ կան տվյալ­նե­րս և զբաղ­վել իմ սի­րած գոր­ծով: Ն­րա­նք մեր հայ զին­վոր­նե­րն են, մեր ա­պա­գան, մեր ող­նա­շա­րը: Մեր զին­ վոր­նե­րին մաղ ­թո­ւմ ենք ա­մո­ւր ա­ռող­ ջու­թյո­ւն, հզոր ուժ, ան­կոտ­րո­ւմ կա­մք և տո­կու­նու­թյո­ւն, որ­պես­զ ի էլ ա­վե­լ ի հզո­ րա­նա դժ­վա­րին պայ­ման­նե­րո­ւմ կայա­ ցած մեր բա­նա­կը: Դա հե­նց դո­ւք պե­տք է ա­նեք, և ոչ ոք` ձեզ­նից բա­ցի:

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

Հա­րց: Բա­նա­կն ինչ­պես ան­դրա­դար­ձավ Ձեր մար­զա­կան կա­րի­ե­րայի վրա: Օգ­ նե՞ց, թե …

նե­լ… Իսկ բա­նա­կն ինձ սո­վո­րեց­րեց լի­ նել պա­տաս­խա­նա­տու, թե՛ իմ, թե՛ երկ­ րիս հա­դեպ:

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

պո­ւկ կրա­կո­ցով խո­ցեց ե­րեք թի­րախ­նե­ րը և զբա­ղեց­րեց ա­ռա­ջին տե­ղ ը: Ար­մ ե­նը մե­կն է այն հա­զա­րա­վոր զին­ վոր­նե­րից, ով­քեր և՛ պա­շտ­պա­նում են մեր բա­նա­կը, և՛ զբաղ­վո­ւմ ի­րենց սի­րե­ լի սպոր­տաձ­ևով, և՛ բարձր են պա­հո­ւմ մեր ազ­գի պա­տի­վը: Նա վճռա­կան է ե­ղել դեռ 13 տա­րե­կան հա­սա­կո­ւմ, երբ ո­րո­շել է, որ դառ­նա­լու է զին­վո­րա­կան և հայ­րե­նի­քի պաշտ­պան: Դպ­րո­ցն ա­վար­ տե­լո­ւց հե­տո ըն­դ ո­ւն­վել է ՌԴ Ռյա­զա­նի օ­դա­դե­սան­տային զոր­քե­րի բա­րձ­րա­ գույն հրա­մա­նա­տա­րա­կան ու­սո­ւմ­ նա­րան ու ա­վե­լ ի շատ է սկ­սել զբաղ­վել սպոր­տով: Հաղ­թո­ղ ի ո­գին դրս­ևոր­վել է ոչ մի­այն ըմբ­շա­մար­տո­ւմ, այլև տար­բեր մար­զաձ­ևե­րո­ւմ` ձեռ­նա­մար­տո­ւմ, սամ­ բոյո­ւմ, հրաձ­գ ու­թյան մեջ, ռազ­մա­կան քա­ռա­մար­տո­ւմ. հաղ­թա­նակ տա­նե­լով դար­ձել է մր­ցա­նա­կա­կիր:

1 (24) 2014 89

երգ և պար

Լաո՛, յար­խո­ւշ­տան փչե­․

լուսանկարը` Գագիկ Գինոսյանի անձնական արխիվից

նյութը՝ Ա­նա­հիտ Կի­րա­կո­սյանի և Սյուզաննա Թուսինյանի

«Ե­րգն ու ե­րա­ժշ­տու­թյու­նը ղե­կա­վա­րո­ւմ են մա­րդ­կա­նց, դրան­ցով են պայ­մա­նա­վոր­ված մար­դու և հա­սա­րա­կու­թյան բա­րոյա­կան հիմ­քե­րը: Եր­գար­վես­տի մեջ փո­փո­խ ու­թյու­նը իր հետ կբե­րի փո­ փո­խու­թյո­ւն պե­տա­կան հա­մա­կար­գո­ւմ»: Պյու­թա­գո­րա­ս Յու­րա­քան­չյո­ւր ժո­ղո­վո­ւրդ աշ­խար­հին ա­ռա­վել ներ­կայա­նա­ լի է դառ­նո­ւմ իր մշա­կույ­թի՝ թատ­րո­նի, կի­նոյի, քան­դա­կա­ գոր­ծու­թյան, գրա­կա­նու­թյան, եր­գի ու պա­րի մի­ջո­ցո­վ։ Յու­ րա­քան­չյո­ւր ազգ ու­նի եր­գի ու պա­րի իր ու­րույն, չկրկնվող դա­րե­րի ըն­թաց­քո­ւմ ձևա­վոր­ված մշա­կույ­թը՝ ժո­ղո­վ ր­դա­կան պա­րն ու եր­գը, ո­րը ներ­կայաց­նո­ւմ է մի ամ­բո­ղ ջ ազ­գի ով լի­նե­լը և նրա հնա­մ ե­նի պատ­մու­թյու­նը։ Ժո­ղո­վ ր­դա­կան պա­ րե­րը տար­բեր ա­ռիթ­նե­րի հա­մար են՝ հար­սա­նիք, ծնո­ւնդ, կնունք, մի­նչև իսկ թա­ղո­ւմ և կռիվ կամ պա­տե­րա­զմ։ ­Հե­նց վեր­ջին­նե­րս են, որ ազ­գի յու­րա­քան­չյո­ւր ներ­կայա­ցուց­ չի, մաս­նա­վո­րա­պես մե­զ՝ հայե­րիս մոտ, մի­շտ պայ­քա­րո­ղ ի, հայ­րե­նա­սե­րի ո­գին բա­րձր են պա­հո­ւմ։ Ժո­ղո­վո­ւր­դը ռազ­ 1 (24) 2014 90

մա­պա­րե­րն ան­վա­նել է «կռ­վ ի խաղ»։ Ինչ­քան էլ կգնտ­վեն մար­դիկ, որ կհա­մո­զեն, թե զին­վո­րի պայ­քա­րի և զին­վո­րա­ կան դաս­տի­ա­րա­կու­թյան հիմ­քը զեն­քին լավ տի­րա­պե­տե­լն ու բա­նա­կային կա­նոն­նե­րն ի­մա­նա­լն է, միև­նույնն է, ան­ ժխտե­լ ի է այն փաս­տը, որ ռազ­մա­պա­րե­րն ու ազ­գագ­րա­կան երգն ու ե­րա­ժշ­տու­թյո­ւնն այս ա­մ ե­նին հա­մըն­թաց են քայ­լո­ւմ: Զին­վո­րը ան­հատ է, ո­րը ծա­ռայո­ւմ է հա­նո­ւն իր հայ­րե­նի­քի ու ժո­ղո­վ ր­դի։ Իսկ նման մա­րդ­կա­նց նե­րաշ­խար­հը պե­տք է կա­ռո­ւց­վ ի ճի­շտ մշա­կույ­թով. հո­գ ո­ւմ ճի­շտ մշա­կույթ ու­նե­ նա­լը նշա­նա­կո­ւմ է ու­նե­նալ զին­վո­րի ճի­շտ կեր­պար և զին­վո­ րին հա­րիր հո­գե­կե­րտ­վա­ծք։ Հայ զին­վո­րի ճի­շտ կեր­պա­րն ու հո­գե­կե­րտ­ված­քը դա­րեր շա­րու­նակ մեզ հաղ ­թա­նակ­ներ են

երգ և պար

Չ­նայած ոչ բա­րեն­պա­ստ պայ­ման­նե­րին, հայ մար­տի­կի ո­գին ձգ­տո­ւմ, տեն­չո­ւմ էր պա­րի մի­ջո­ցով ար­տա­հայ­տե­լու իր հըրճ­ վան­քը, ան­սահ­ման խին­դը իր հաղ­թա­նա­կի հա­մա­ր։ Եր­գը պա­տե­րազ­մի դաշ­տո­ւմ ա­վե­լ ի շատ էր, քան այ­սօր, քա­նի որ մա­րդն ինք­նա­բո­ւխ եր­գ ո­ւմ էր: Շատ եր­գեր ստե­ղծ­վել են հե­նց տե­ղո­ւմ՝ մար­տա­դաշ­տո­ւմ, և դրա­նք ի­րե­նց մեջ պահ­պա­նո­ւմ

են օժտ­ված ա­ռա­ջին հայաց­քից ուղ­ղա­կի շար­ժո­ւմ­նե­րի հա­ մա­կց­ված ամ­բող­ջու­թյո­ւն թվա­ցող ռազ­մա­պա­րե­րը։ Դրա­նք շատ հա­ճախ թա­քո­ւն, ոչ բո­լո­րին հաս­կա­նա­լ ի լեզ­վով պատ­ մո­ւմ են մեր նախ­նի­նե­րի հաղ ­թա­նակ­նե­րի, քա­ջա­գ որ­ծու­ թյուն­նե­րի մա­սի­ն։ Պատ­մո­ւմ են ա­ռաս­պել­ներ ռազ­մի ո­գի­ նե­րի, աստ­ված­նե­րի մա­սին, գո­վեր­գ ո­ւմ նրա­նց, խնդ­րո­ւմ հե­ տա­գա կռիվ­նե­րո­ւմ հաղ ­թա­նա­կ։ Ռազ­մա­պա­րե­րից ա­ռա­վել տա­րած­ված­նե­րն են Ա­լաշ­կեր­տի, Սաս­նո, Մու­սա­լե­ռան ռազ­ մա­պա­րե­րը՝ Յար­խո­ւշ­տան, Քո­չա­րին, Քա­ջաց խա­ղ ը։ Սրանց մի­ջո­ցով է հայ քա­ջոր­դին տո­նել իր հաղ ­թա­նա­կը թշ­նա­մու նկատ­մա­մբ և վե­րագ­տել ի­րեն, երբ կո­րց­րել է մար­տի դաշ­ տում իր հետ կռ­վող ըն­կե­րո­ջը: ­Հար­ված­նե­րի, ծա­փե­րի, ձայ­նե­րի շնոր­հիվ պա­րն ա­վե­լ ի է նե­ րազ­դ ո­ւմ մար­դ ու վրա: Ռազ­մի դաշ­տո­ւմ պա­րային ո­րոշ փո­ փո­խու­թյո­ւն­ներ ե­ղան Ար­ցա­խյան պա­տե­րազ­մի տա­րի­նե­րի­ն։ Չնայած որ ժա­մա­նա­կը սո­ւղ էր պա­րե­լու հա­մար, միև­նույնն է, հայ զին­վոր­նե­րն ի­րե­նց հաղ ­թա­նա­կը տո­նո­ւմ է­ին պա­րո­վ։ Ու գտն­վե­ցին նվի­րյալ­ներ, ո­րո­նք սո­վո­րեց­րին նրա­նց պա­րել ու հաս­կա­նալ ռազ­մա­պա­րի նշա­նա­կու­թյու­նը­։

են այն բո­լոր զգաց­մո­ւնք­նե­րը, որն այդ ժա­մա­նակ ապ­րել են մեր ա­զա­տա­մար­տիկ­նե­րը: Այ­սօր ևս ռազ­մա­պա­րը, ազ­գագ­րա­կան, ռազ­մա­հայ­րե­նա­սի­ րա­կան եր­գե­րը կար­ևոր տեղ են գրա­վո­ւմ հայ­կա­կան բա­նա­ կո­ւմ և բա­րձր են պա­հո­ւմ զին­վո­րի ո­գին:­ Ի­նչ­ևէ, կան մե­կու­կես տաս­նյակ հայ­կա­կան ռազ­մա­պա­րեր, ո­րոն­ցից յու­րա­քան­չյու­րը մեծ ազ­դե­ցու­թյո­ւն ու­նի հայ մար­ դո­ւն հայ­րե­նա­սեր դա­րձ­նե­լու, հայ­րե­նա­սի­րա­կան ո­գ ով պա­ րու­րե­լու գոր­ծո­ւմ։ Այս գե­րբ­նա­կան ազ­դե­ցու­թյու­նը գրե­թե բո­լոր պա­րե­րի ու եր­գե­րի մեջ կա, ո­րը և պե­տք է փո­խան­ցել հայ զին­վո­րին: Հա­ճախ տես­նո­ւմ ենք, որ հա­զա­րա­մյակ­ներ շա­րու­նակ մեր ո­գե­ղեն կե­րտ­ված­քը կա­ռո­ւց­վել է հե­նց այդ մշա­կու­թային գա­ղա­փար­նե­րի ու ստեղ­ծա­գ որ­ծու­թյո­ւն­նե­րի մի­ջո­ցով, ո­րո­նք հան­գեց­նո­ւմ են այն հո­գե­վ ի­ճա­կին, ո­րը մեկ բա­ռով կա­րե­լ ի է կո­չել` ԱՆ­ՊԱՐ­ՏԵ­ԼԻ­Ո­ՒԹՅՈ­ՒՆ: Դա է հայ ազ­գային երգ ու պա­րի ո­գին, որն իր ար­մատ­նե­րը պե­տք է գցի ա­մ են մի հայ մար­դ ու հո­գ ու մեջ: Դրա մեջ է մեր ուժն ու քա­ջու­թյու­նը, մի­աս­նա­կա­նու­թյու­նը, չէ՞ որ երգն ու պա­ րը հզոր զե­նք են թշ­նա­մու դեմ:

լուսանկարը` Գագիկ Գինոսյանի անձնական արխիվից

պա­րգ­ևել: ­Ռազ­մա­պա­րե­րը ոչ մի­այն զին­վո­րի խրո­խտ ո­գին բա­րձր պա­ հե­լու գոր­ծոն են, այլև կո­փո­ւմ են ֆի­զ ի­կա­պես, դա­րձ­նում ա­վե­լ ի ճկո­ւն, ին­չու չէ, նաև ո­րոշ դեպ­քե­րո­ւմ պա­րը զեն­քի հետ վար­վե­ցո­ղու­թյո­ւն է սո­վո­րեց­նո­ւմ։ Բա­ցի ֆի­զ ի­կա­կան և հոգ­ևոր դաս­տի­ա­րա­կու­թյու­նից, նաև կր­թող նշա­նա­կու­թյա­մբ

1 (24) 2014 91

ազգակրթում

­ այոց բա­նա­կի դե­րը Հ ազ­գա­կրթ­ման գոր­ծո­ւմ

­«Բա­նա­կն ազ­գի ինք­նա­ճա­նաչ­ման հայե­լ ին է, բո­լոր հայե­րի ծնո­ւնդն է, հայու­թյան հա­վա­քա­կան կեր­պա­րն է, նրա պա­տաս­խա­նատ­վու­թյու­նը, նրա պատ­մու­թյան վե­ րագ­նա­հա­տու­մը և հայաց­քը ա­պա­գային»: ՀՀ ազ­գային հե­րոս Վազ­գեն Սա­րգ­սյա­ն 1 (24) 2014 92

լուսանկարը` Լարիսա Գինոսյանի

նյութը՝ Ագապի Խամոյանի

ազգակրթում

Այն օգ­նո­ւմ է ե­րի­տա­սա­րդ­նե­րին գի­ տակ­ցել ի­րե­նց դե­րը հա­սա­րա­կու­թյու­ նո­ւմ, ձե­ռք բե­րել սո­ցի­ա­լա­կան հա­ղոր­ դա­կց­ման նա­խադ­րյալ­ներ, այդ թվո­ւմ` էքստ­րե­մալ պայ­ման­նե­րո­ւմ: Շա­տե­րն են վա­խե­նո­ւմ ծա­ռայու­թյու­նից, քա­նի որ հան­րային կամ ինչ­պես բա­նա­կո­ւմ են ա­սո­ւմ` քա­ղա­քա­ցի­ա­կան կյան­քում, բա­նա­կո­ւմ տի­րող բար­քե­րի մա­սին սխալ պատ­կե­րա­ցո­ւմ­ներ ու կա­րծ­րա­ տի­պեր են ձևա­վոր­վել: ­Զո­րա­կո­չային տա­րի­քո­ւմ գտն­վող­նե­րի մեջ ըն­կե­րա­խո­ւմ­բը, հա­րա­զատ­նե­րը, նույ­նի­սկ ծնող­նե­րը ազ­դե­ցու­թյո­ւն են թող­նո­ւմ բա­նա­կի մա­սին երիտասարդի ու­նե­ցած պատ­կե­րա­ցո­ւմ­նե­րի վրա, ո­րի ար­դ յուն­քո­ւմ նո­րա­կո­չ իկ­նե­րի ո­րոշ մա­ սը զո­րա­մաս է մո­ւտք գոր­ծո­ւմ բա­նա­կի մա­սին ու­նե­ցած թերի պատ­կե­րա­ցո­ւմ­ նե­րով: Սպայա­կան ան­ձնա­կազ­մից բա­վա­կան ժա­մա­նակ է պա­հա­նջ­վո­ւմ այդ պատ­կե­ րա­ցո­ւմ­նե­րն ու կա­րծ­րա­տի­պե­րը նո­րա­ կո­չ իկ­նե­րի մոտ կոտ­րե­լու և մի­մյա­նց հան­դեպ ըն­կե­րա­կան վե­րա­բեր­մո­ւնք ցույց տա­լու հա­մար: Ան­մի­ջա­պես նո­ րա­կո­չ իկ­նե­րի հետ առնչ­վող սպա­նե­րը դաս­տի­ա­րակ­չա­կան մեծ աշ­խա­տա­նք են կա­տա­րո­ւմ, ին­չը մար­դ ու հե­տա­գա սո­ցի­ա­լ ի­զա­ցի­այի մեջ շատ կար­ևոր

դեր ու­նի: Ծա­ռայու­թյան ըն­թաց­քում զին­վոր­նե­րն ար­ժե­հա­մա­կար­գային նոր գծեր են ձե­ռք բե­րո­ւմ: Ա­ռա­ջին­նե­ րից մե­կը կար­գա­պա­հու­թյո­ւնն ու պա­ տաս­խա­նատ­վու­թյո­ւնն է, որն ան­կախ ի­րեն­ցից ձևա­վոր­վո­ւմ է ա­նը­նդ­հատ կրկն­վող գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րի ար­դ յո­ւն­ քո­ւմ: Պա­տաս­խա­նատ­վու­թյան զգա­ցու­ մը ձևա­վոր­վո­ւմ է ինչ­պես հայ­րե­նի­քի պա­շտ­պա­նու­թյան, երկ­րին ծա­ռայե­լու, քա­ղա­քա­ցի­ա­կան պա­րտ­քը կա­տա­րե­լու գի­տակ­ցու­թյու­նից, այն­պես էլ սե­փա­ կան ան­ձի հան­դեպ պա­տաս­խա­նատ­ վու­թյան զգա­ցու­մից: Ե­թե հան­րային կյան­քո­ւմ խն­դիր­նե­ րի լո­ւծ­ման հա­մար կա­րող է­ին օգ­նել ծնող­նե­րը, ըն­կեր­նե­րը, ա­պա այժմ հույ­ սը զինվորը պե­տք է դնի մի­այն իր և հրամանատարի վրա: Բա­նա­կո­ւմ ե­րի­տա­սա­րդ­նե­րը կա­րո­ ղա­նո­ւմ են գնա­հա­տել ըն­տա­նի­քն ու ըն­տա­նի­քի յու­րա­քան­չյո­ւր ան­դա­մի դե­րն ի­րե­նց կյան­քո­ւմ: Ազ­գի, բա­նա­կի բա­րոյա­կան (հոգ­ևոր, հո­գե­կան) ա­ռող­ ջու­թյու­նը, կրթ­վա­ծու­թյու­նը, մի­աս­նա­ կա­նու­թյու­նը ե­ղել են և կմ­նան ազ­գի կեն­սու­նա­կու­թյան գլ­խա­վոր ֆակ­տոր­ նե­րը: Ա­ռո­ղ ջ, մար­տու­նակ բա­նա­կից է կախ­ված հա­սա­րա­կու­թյան ընդ­հա­նո­ւր ա­ռող­ջու­թյու­նը:

լուսանկարը` Լարիսա Գինոսյանի

­Պե­տու­թյան հո­գա­ծու­թյան խն­դիր­նե­ րից մե­կը նաև բա­նա­կի մի­ջո­ցով ազ­գա­ կըրթ­ման, ե­րի­տա­սա­րդ­նե­րի կայաց­ ման գոր­ծըն­թա­ցն է, քա­նի որ ժա­մա­ նա­կա­կից ե­րի­տա­սար­դ ու­թյան քա­ղա­ քա­ցի­ա­կան դիր­քո­րո­շու­մից է կախ­ված մեր ա­պա­գան: Ե­րի­տա­սա­րդ­նե­րի ճի­շտ կրթ­ման, կայաց­ման հար­ցից է կախ­ված նաև պե­ տու­թյան ա­պա­գա ան­վտան­գ ու­թյու­նը, տն­տե­սա­կան և մշա­կու­թային ծաղ­կու­ մը: Մար­դը սո­ցի­ա­լա­կան է­ակ է: Պե­տու­ թյան նպա­տակ­նե­րից մե­կն իր քա­ ղա­քա­ցի­նե­րի ընդ­հա­նո­ւր նպա­տա­կի հա­մար սո­ցի­ա­լա­կան պո­տեն­ցի­ալ­ ի մի­ա­վոր­ման հա­րցն է: Այդ պատ­ճա­ ռով ա­ճող սե­րն­դի ա­ռաջ կայա­նո­ւմ է ին­տեգ­րա­ցի­այի գոր­ծըն­թա­ցի մի­ջո­ցով ե­րի­տա­սա­րդ­նե­րին սո­ցի­ա­լա­կան պո­ տեն­ցի­ա­լով ա­պա­հո­վե­լը: Ե­րե­խա­նե­րի սո­ցի­ա­լ ի­զա­ցու­մը սկ­սո­ւմ է դեռ վաղ հա­սա­կից, ըն­տա­նի­քո­ւմ, այ­ նու­հե­տև շա­րու­նակ­վո­ւմ է ման­կա­պար­ տե­զո­ւմ, դպ­րո­ցո­ւմ և այլն: Ե­րի­տա­սա­րդ տղա­նե­րի սո­ցի­ա­լ ի­զաց­ման, կրթ­ման գոր­ծո­ւմ ո­րո­շիչ դեր է կա­տա­րո­ւմ նաև բա­նա­կը: Բա­նա­կը մի­այն կայաց­ման դպ­րոց և ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­ նե­րի հա­մար պատ­րա­ստ­ման մի­ջոց չէ:

1 (24) 2014 93

բանակի կազմավորում

Ար­ցա­խի պա­շտ­պա­նու­թյան բա­նա­կ ի կազ­մա­վո­րու­մը­

լուսանկարը` PAN photo

անդրադարձը` Ա­նո­ւշ Ա­մ իր­բե­կ յան­ի

Զորահանդես՝ նվիրված Շուշիի ազատագրման և ԼՂՀ բանակի կազմավորման 20-ամյակին, 2012թ. մայիսի 9

­Դե­ռևս 1988 թվա­կա­նին, երբ Ա­զա­տու­թյան հրա­պա­րա­կո­ւմ Ար­ցա­խը Խո­րհր­դային Հայաս­տա­նին մի­աց­նե­լու կո­չեր է­ին ար­վո­ւմ, ար­ցա­խա­հայե­րը զե­նք է­ին հայ­թայ­թո­ւմ` ի­րե­նց ըն­ տա­նիք­նե­րն ադր­բե­ջա­նա­կան ոտնձ­գ ու­թյո­ւն­նե­րից պա­շտ­ պա­նե­լու հա­մար: Ին­քա­պա­շտ­պա­նու­թյան նպա­տա­կով ա­ռա­ ջի­նը Ստե­փա­նա­կեր­տո­ւմ և ա­պա ԼՂԻՄ մի շա­րք բնա­կա­վայ­ րե­րո­ւմ ստե­ղծ­վե­ցին ընդ­հա­տա­կ յա ինք­նա­պա­շտ­պա­նա­կան ջո­կատ­ներ, ո­րո­նք զին­ված է­ին որ­սոր­դա­կան հրա­ցան­նե­րով և ինք­նա­շեն զեն­քե­րով: Ջո­կատ­նե­րի նպա­տա­կը մե­կն էր` գի­ շեր թե ցե­րեկ գա­ղտ­նի հս­կել քա­ղա­քի փո­ղոց­նե­րը, թա­ղա­մա­ սե­րը, որ­պես­զ ի ադր­բե­ջան­ցի զի­նյալ­նե­րը չվ­նա­սե­ին և չկո­ ղոպ­տե­ին խա­ղաղ բնակ­չու­թյա­նը: Ջո­կատ­նե­րի մար­տիկ­նե­րը 14-ից 60 տա­րե­կան տղա­մար­դիկ է­ին, ով­քեր հիմ­նա­կա­նո­ւմ հաս­տատ­ված է­ին գյու­ղե­րո­ւմ և գտն­վո­ւմ է­ին բնակ­չու­թյան մշ­տա­կան հո­վա­նա­վո­րու­թյան ներ­քո: 1991 թ. գար­նա­նը, Ար­ցա­խո­ւմ ի­րա­վ ի­ճա­կի սրաց­մա­մբ պայ­ մա­նա­վոր­ված, ինք­նա­պա­շտ­պա­նա­կան ու­ժե­րը մի­ա­վո­րե­լու և մար­տա­կան ստո­րա­բա­ժա­նո­ւմ­ներ ստեղ­ծե­լու ան­հրա­ժեշ­ տու­թյո­ւնն էլ ա­վե­լ ի զգաց­վեց: Նույն թվա­կա­նի հու­լ ի­սի վեր­ 1 (24) 2014 94

ջին Ստե­փա­նա­կեր­տո­ւմ ան­ցկաց­վեց ինք­նա­պա­շտ­պա­նա­ կան ու­ժե­րի ղե­կա­վար­նե­րի խո­րհր­դակ­ցու­թյո­ւն և ո­րոշ­վեց ԼՂԻՄ-ի Ազ­գային խո­րհր­դի ժա­մա­նա­կա­վոր գոյու­թյո­ւն ու­ նե­ցած «Օ» («Օ­բո­րո­նի») խմ­բի հի­ման վրա ստեղ­ծել ինք­նա­ պա­շտ­պա­նու­թյան ու­ժե­րի շտաբ, ո­րի ղե­կա­վա­րն էր Մու­րադ Պետ­րո­սյա­նը: Շտա­բը հա­շա­վա­ռո­ւմ էր ԼՂԻՄ տա­րած­քո­ւմ գտն­վող բո­լոր կա­մա­վո­րա­կան և մար­տա­կան ջո­կատ­նե­րը, զբաղ­վո­ւմ նրա­նց զին­ման և մար­տա­կան բա­րձր մա­կար­դա­ կի վրա դնե­լու հար­ցե­րով: Այ­նո­ւամ­նայ­նիվ, Ար­ցա­խից դե­ռևս չէր հե­ռա­ցել խո­րհր­դային բա­նա­կը, ուս­տի պա­շտ­պա­նու­թյան բա­նա­կի ստե­ղծ­ման մա­սին խո­սե­լը դեռ վաղ էր: Դրա մա­սին ռե­ալ հնա­րա­վոր ե­ղավ մտա­ծել 1991թ. սեպ­տեմ­բե­րին, երբ խո­րհր­դային ու­ժե­րը հետ քաշ­վե­ցին, պայ­քա­րի մեջ մնա­ցին հայե­րն ու ադր­բե­ջան­ցի­նե­րը: Շա­հու­մյա­նի շր­ջա­նի ին­քնա­ պա­շտ­պա­նա­կան ու­ժե­րի շնոր­հիվ 1991թ. սեպ­տեմ­բե­րի 14-ին ա­զա­տա­գր­վեց Բո­ւզ­լու­խը, ա­պա` Էր­քե­ջը: Վի­ճա­կը լար­ված էր հատ­կա­պես Հադ­րու­թի շր­ջա­նի Տող գյու­ղո­ւմ, որ­տեղ թըշ­ նա­մին ա­նը­նդ­հատ հա­մալ­րո­ւմ էր ու­ժե­րը, ան­գամ Բաք­վ ից ու­ղա­րկ­վեց 125 զին­ված օ­մո­նա­կան, ո­րո­նք ա­հա­բե­կո­ւմ է­ին

բանակի կազմավորում

ա­զա­տագ­րու­մով հնա­րա­վոր կլի­ներ լռեց­նել Ստե­փա­նա­կեր­ տի ռմ­բա­կո­ծու­թյու­նը, Ար­ցա­խը ցա­մա­քային ճա­նա­պար­հով կա­պել մայր Հայաս­տա­նին: 1992թ. մայի­սի 8-9-ին ին­քա­ պաշտ­պա­նա­կան ու­ժե­րի զո­րա­մա­սե­րին, ո­րոն­ցո­ւմ հա­շվ­վում է­ին մոտ 1500 ա­զա­տա­մար­տիկ­ներ, հա­ջող­վեց ի­րա­գ որ­ծել Ա. Տեր-Թադ­ևո­սյա­նի պլա­նը` ջախ­ջա­խել հա­կա­ռա­կոր­դին, ա­զա­տագ­րել Շու­շին և ոչն­չաց­նել կրա­կա­կե­տե­րը: Դրա­նից մի քա­նի օր ան­ց բաց­վեց «կյան­քի ճա­նա­պար­հը». ա­զա­տա­ գըր­վեց Լա­չ ի­նը: 1992թ. մայի­սի 9-ը հա­մար­վեց ԼՂՀ պա­շտ­

լուսանկարը` PAN photo

խա­ղաղ բնակ­չու­թյա­նը: Այդ ոտնձ­գ ու­թյո­ւն­նե­րի դեմ կազ­ մա­կե­րպ­վեց Տո­ղ ի ինք­նա­պա­շտ­պա­նա­կան ջո­կա­տը, ԼՂՀ կե­նտ­րո­նա­կան շտա­բից այն­տեղ ու­ղա­րկ­վեց գն­դա­պետ Ար­ կա­դի Տեր-Թադ­ևո­սյա­նը: Նրա հրա­մա­նա­տա­րու­թյա­մբ հայ ինք­նա­պա­շտ­պա­նա­կան ու­ժե­րը հոկ­տեմ­բե­րի 29-ի ե­րե­կոյան, ա­ռա­նց զո­հե­րի, գյո­ւղն ա­զա­տագ­րե­ցին թո­ւրք-օ­մո­նա­կան­նե­ րից: Դա Ար­ցա­խի տա­րած­քո­ւմ ադր­բե­ջան­ցի­նե­րից ա­զա­տա­ գր­ված ա­ռա­ջին բնա­կա­վայրն էր: 1991թ. նոյեմ­բե­րին ԼՂՀ բո­լոր շր­ջան­նե­րի ինք­նա­պաշտ­

Զորահանդես՝ նվիրված Շուշիի ազատագրման և ԼՂՀ բանակի կազմավորման 20-ամյակին, 2012թ. մայիսի 9

պա­նա­կան բա­նա­կի ստե­ղծ­ման օր: Այդ օ­րե­րին Ար­ցա­խո­ւմ կռ­վո­ւմ է­ին շո­ւրջ յոթ հա­զար ա­զա­տա­մար­տիկ­ներ, ո­րո­նց ջան­քե­րով էլ նույն տար­վա սեպ­տեմ­բե­րին ա­վա­րտ­վեց Ար­ ցա­խի բա­նա­կի ամ­բող­ջա­կան կազ­մա­վոր­ման գոր­ծըն­թա­ցը:

լուսանկարը` PAN photo

պա­նու­թյան հրա­մա­նա­տար­նե­րը Ստե­փա­նա­կեր­տո­ւմ խորհր­դակ­ցու­թյան են կա­նչ­վո­ւմ, ներ­կա է­ին նաև Վազ­գեն Սարգսյա­նը և գե­նե­րալ Գո­ւր­գեն Դա­լ ի­բալ­թայա­նը: Ո­րոշ­ վում է ԼՂՀ-ում ստեղ­ծել պա­շտ­պա­նա­կան բա­նակ և պաշտ­ պա­նու­թյան պե­տա­կան կո­մի­տե: ԼՂՀ պա­շտ­պա­նու­թյան պե­ տա­կան կո­մի­տե­ի նա­խա­գահ է նշա­նակ­վո­ւմ Սե­րժ Սարգսյա­ նը, տե­ղա­կա­լ՝ Ար­կա­դի Կա­րա­պե­տյա­նը, շտա­բի պե­տ՝ Ար­կա­ դի Տեր-Թադ­ևո­սյա­նը: Մի­նչ այդ ձևա­վոր­ված բո­լոր մար­տա­ կան ստո­րա­բա­ժա­նո­ւմ­նե­րն ընդ­գրկ­վե­ցին մեկ ընդ­հա­նո­ւր հրա­մա­նա­տա­րու­թյան տակ: Ար­դեն 1992 թվա­կա­նի սկզ­բին Ար­ցա­խո­ւմ կային ինք­նա­ պաշտ­պա­նու­թյան 10-ից ա­վե­լ ի վաշ­տեր ու դա­սակ­ներ, ո­րո­նց մեջ ընդ­գրկ­ված է­ին մոտ 1000 կա­մա­վոր­ներ: Չ­նայած ա­նը­նդ­հատ պայ­քա­րին` վտան­գը դեռ կախ­ված էր Ար­ցա­խի, հատ­կա­պես մայ­րա­քա­ղաք Ստե­փա­նա­կեր­տի գըլ­ խին: ԼՂՀ պա­շտ­պա­նու­թյան պե­տա­կան կո­մի­տե­ի և ինք­նա­ պա­շտ­պա­նա­կան ջո­կատ­նե­րի գե­րխն­դի­րը դար­ձավ Շու­շի­ի ա­զա­տագ­րու­մը և Ստե­փա­նա­կեր­տի ար­ևե­լ յան ու հյու­սի­ սային կող­մ ե­րո­ւմ գտն­վող ադր­բե­ջա­նա­կան բնա­կա­վայ­ րե­րո­ւմ տե­ղա­կայ­ված կրա­կա­կե­տե­րի վե­րա­ցու­մը: Շու­շի­ի

Զորահանդես՝ նվիրված Շուշիի ազատագրման և ԼՂՀ բանակի կազմավորման 20-ամյակին, 2012թ. մայիսի 9 1 (24) 2014 95

մարտունակություն

Հայկական բանակի մարտունակությունը

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

անդրադարձը` Ա­րծ­րո­ւն Հով­հան­նի­սյա­ն­ի

1 (24) 2014 96

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

մարտունակություն

Պա­շտ­պա­նա­կան գե­րա­տես­չու­թյու­նը կա­տա­րե­լա­գ որ­ծել է բա­նա­կի մար­տու­ նա­կու­թյու­նը, պահ­պա­նել ան­վտան­գ ու­ թյան բո­լոր նոր­մ ե­րը, ինչ­պես նաև երկ­ րի պա­շտ­պա­նու­նա­կու­թյան մա­կար­դա­ կը: Իբրև կար­ևոր ա­ռա­նձ­նա­հատ­կու­ թյո­ւն հա­րկ է նշել, որ ա­ռա­ջին գծո­ւմ ժա­մա­նա­կի պա­հա­նջ­նե­րին հա­մա­պա­ տաս­խան կա­ռո­ւց­ված ին­ժե­նե­րա­կան ար­գե­լա­փա­կոց­նե­րը հնա­րա­վո­րու­թյո­ւն են ըն­ձե­ռո­ւմ պա­տե­րա­զմ սկ­սե­լու դեպ­ քո­ւմ ու­նե­նալ ա­մո­ւր պա­շտ­պա­նա­կան հե­նա­կե­տեր, ո­րը թույլ կտա ոչ մի­այն պա­շտ­պան­վել, այլև ան­հրա­ժեշ­տու­ թյան դեպ­քո­ւմ հար­ձա­կո­ղա­կան գոր­ ծո­ղու­թյո­ւն­ներ ձեռ­նար­կել: Այս հա­մա­ տե­քս­տո­ւմ կար­ևոր է պա­տե­րազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րի վե­րսկս­ման դեպ­ քո­ւմ ա­ռա­ջին մար­տի ա­պա­հո­վու­մը: Բա­նա­կի ա­ռօ­րյա մի­ջո­ցա­ռո­ւմ­նե­րի կե­նտ­րո­նո­ւմ մշ­տա­պես նաև ու­սո­ւց­ման գոր­ծըն­թա­ցն է: Զո­րա­հա­վա­քային կազ­մա­կե­րպ­վա­ծու­ թյո­ւնն ըն­թա­նո­ւմ է խի­ստ վե­րա­հս­կո­ ղու­թյան ներ­քո, և ան­ցյալ տար­վա նա­ խա­տես­ված ժամ­կե­տո­ւմ 110 տո­կո­սա­ նոց զո­րա­հա­վա­քն ա­պա­ցույցն էր այն բա­նի, որ պա­հես­տային ու­ժե­րը մի­շտ կար­ևո­րո­ւմ են բա­նա­կի շա­րու­նա­կա­ կան հա­մալ­րու­մը: Զգա­լ ի ձե­ռք­բե­րո­ւմ­ ներ ու­նե­նք նաև բա­նա­կի նյու­թա­տեխ­ նի­կա­կան պայ­ման­նե­րի ա­պա­հով­ման ուղ­ղու­թյա­մբ: Մի­ջազ­գային ռազ­մա­կան կր­թա­կան հաս­տա­տու­թյո­ւն­նե­րո­ւմ շա­ րու­նա­կա­բար վե­րա­պատ­րա­ստ­վող մեր ե­րի­տա­սա­րդ սպա­նե­րն ա­ռա­վել լավ են պատ­կե­րաց­նո­ւմ ռազ­մա­վա­րու­թյան մշա­կու­մը, վեր­լու­ծո­ւմ բա­րդ ի­րա­վ ի­ ճակ­նե­րը և գնա­հա­տո­ւմ հնա­րա­վոր վտա­նգ­նե­րը: Այս­պի­սով, մեր հա­տո­ւկ ու­շադ­րու­թյան կե­նտ­րո­նո­ւմ զին­վո­

րա­կան­նե­րի ու­սո­ւց­ման գոր­ծըն­թա­ցն է: Հայաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան զին­ ված ու­ժե­րը կա­րո­ղա­ցան աշ­խար­հին ներ­կայա­նալ նաև ի­րե­նց ճկու­նու­թյա­մբ և բա­րե­փոխ­վե­լու ու­նա­կու­թյա­մբ: 2008-2011 թթ. ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծո­ւմ ի­րա­կա­նաց­վեց ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան ռազ­մա­վա­րա­կան վե­րա­նայ­ման գոր­ ծըն­թա­ցը, ո­րի ար­դ յո­ւնք­նե­րի ի­րա­կա­ նաց­մա­նն ուղղ­ված գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րը մի­ավ ­ որ­վե­ցին մեկ մի­աս­նա­կան փաս­ տա­թղ­թո­ւմ` ՀՀ զին­ված ու­ժե­րի զար­ գաց­ման պլա­նո­ւմ: Այն կոչ­ված է հու­ սա­լ ի պա­շտ­պա­նա­կան կա­րո­ղու­թյան, վե­րա­կա­ռո­ւց­ման, ար­դի­ա­կա­նաց­ման և ռազ­մա­կան նե­րգ­րավ­ման մի­ջո­ցով պա­շտ­պա­նու­թյան ո­լոր­տի եր­կա­րա­ ժամ­կետ և կայո­ւն զար­գաց­ման ա­պա­ հով­ման: Զո­րա­մա­սեր այ­ցե­րից մե­կի ժա­մա­նակ, հ­րաձ­գային զեն­քի քան­ դում-հա­վա­քո­ւմ` փակ աչ­քե­րո­վ, վար­ ժու­թյու­նը դի­տե­լո­ւց հե­տո հա­ճե­լ ի­ո­րեն զար­մա­ցա­նք ոչ մի­այն Հայոց բա­նա­կի սպայի պատ­րա­ստ­վա­ծու­թյու­նից, այլև շա­րային պատ­րաս­տու­թյան մի քա­նի նոր տար­րե­րի հրա­հան­գա­վո­րու­մից հե­ տո նման վար­ժու­թյո­ւն­ներ եր­բեք չկա­ տա­րած զին­վոր­նե­րի ա­րագ ըն­դօ­րի­ նակ­ման գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րից: Բա­վա­ կա­նին տպա­վո­րիչ են, հո­գե­բա­նա­կան ար­գել­քի հաղ­թա­հա­րու­մ ե ցու­ցադ­րա­ կան պա­րապ­մո­ւն­քի ըն­թաց­քո­ւմ մար­ տիկ­նե­րի հա­կա­գա­զով թա­քս­տոց­նե­րից խո­ւմբ-խո­ւմբ և ան­նկատ դո­ւրս գա­լը, ծխա­քո­ղա­րկ­ված տա­րած­քով ու բա­րդ ար­գե­լա­պատ­նեշ­նե­րի մի­ջև մա­նև­րե­լով ան­ցո­ւմ­նե­րը, դաշ­տո­ւմ հա­կա­գա­զե­րը նե­տե­լն ու գրե­թե մի­աժ ­ ա­մա­նակ` հան­ կար­ծա­կի հայտն­ված թշ­նա­մու դի­վեր­ սի­ոն-հե­տա­խու­զա­կան խմ­բի հետ ձեռ­ նա­մար­տի բռն­վե­լը, նրա­նց ոչն­չաց­նե­լն

ու կրա­կի տակ ար­գե­լ ք­նե­րի հե­տա­գա հաղ­թա­հա­րու­մը: Ընդ ո­րո­ւմ, այս­պի­սի դժ­վա­րին ա­ռա­ջադ­րա­նք­նե­րի կա­տար­ ման ցու­ցադ­րա­կան պա­րապ­մո­ւն­քին նե­րգ­րա­վո­ւմ են մի­ա­ժա­մա­նակ տար­ բեր զո­րա­կո­չե­րի զին­վոր­նե­րի, և ա­մ են ինչ այն­պես է կազ­մա­կե­րպ­վո­ւմ, որ զին­վոր­նե­րի ցու­ցա­բե­րած հմ­տու­թյո­ւնն ան­հա­մ ե­մա­տե­լ ի է պայ­մա­նագ­րային հի­մո­ւնք­նե­րով բա­նակ­նե­րի զին­վոր­նե­ րի հետ: Հրա­դա­դա­րի յու­րա­քան­չյո­ւր օր պե­տք է օգ­տա­գ որ­ծել մեր բա­նա­կի ա­ռա­վել հզո­րաց­ման հա­մար: Այս բո­լոր մի­ջո­ցա­ռո­ւմ­նե­րի շնոր­ հիվ օ­րե­ցօր ա­վե­լա­նո­ւմ են մեր մար­ տա­կան կա­րո­ղու­թյո­ւն­նե­րը, ա­վե­լ ի է մե­ծա­նում վս­տա­հու­թյու­նը սե­փա­կան ու­ժե­րի նկատ­մա­մբ, և կա­րո­ղա­նո­ւմ ենք հա­մոզ­ված ա­սել, որ մեր բա­նա­կն ի­րոք մր­ցու­նակ է, ա­նը­նդ­հատ կա­տա­ րե­լա­գ ո­րծ­վող, բա­րե­փոխ­վող և բռ­նել է զար­գաց­ման ու­ղ ին: Այս ի­մաս­տով շատ կար­ևոր են մի­ջազ­գային ռազ­մա­կան հա­մա­գ որ­ծակ­ցու­թյան ուղ­ղու­թյա­մբ մեր աշ­խա­տա­նք­նե­րը, ո­րո­նք հե­տա­ պն­դ ո­ւմ են եր­կու հիմ­նա­կան նպա­տակ. ա­ռա­ջի­նը` մի­ջազ­գային նե­րգ­րա­վո­ւմ` ժա­մա­նա­կա­կից մար­տահ­րա­վեր­նե­րին դի­մագ­րա­վե­լու հա­մար, երկ­րոր­դը` մի­ ջազ­գային փոր­ձի նե­րդր­մա­մբ բա­րե­փո­ խո­ւմ­նե­րի մի­ջո­ցով ՀՀ պա­շտ­պա­նու­ թյան հա­մա­կար­գի ար­դի­ա­կա­նա­ցո­ւմ: Ան­կախ հայ­րե­նի­քո­ւմ ծն­ված ու ողջ գի­ տակ­ցա­կան կյան­քո­ւմ հաղ­թա­նա­կած բա­նակ ու­նե­ցող մեր տղա­նե­րն այլևս ան­պար­տե­լ ի են, նրա­նք, վս­տահ եմ, ի­րե­նց ճա­կա­տագ­րի տե­րն են լի­նե­լու և հայ ժո­ղո­վ ր­դին տա­նե­լու են լու­սա­վոր և ու­ղ իղ ճամ­փա­նե­րով:

1 (24) 2014 97

կարծիքներ

Օ­տա­րի աչ­քով

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

անդրադարձը՝ Անահիտ Ծատուրյանի

­ այաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան բա­նա­կն ու­նի կա­րճ, բայց Հ հա­րո­ւստ պատ­մու­թյո­ւն: Այն իր կազ­մա­վոր­ման օր­վա­նից ի վեր ստիպ­ված է ե­ղել ան­ցնել տա­րաբ­նույթ փոր­ձու­թյո­ւն­նե­ րի բո­վով: Նրան բա­խտ է վի­ճակ­վել ոչ մի­այն պատ­վով դո­ւրս գալ այդ փոր­ձու­թյո­ւն­նե­րից, այլև հաղ ­թա­հա­րել դրա­նք՝ ճա­ շա­կե­լով հաղ­թա­նա­կի բե­րկ­րան­քը: Հայոց բա­նա­կն ի­րեն ծնո­ւնդ տված ժո­ղո­վ ր­դի ար­ժա­նի զա­ վա­կն է: Այն իր մեջ ամ­փո­փո­ւմ է ոչ մի­այն ժա­մա­նա­կի ո­գին, այլև հա­զա­րա­մյակ­նե­րի ըն­թաց­քո­ւմ հայ ժո­ղո­վ ր­դի մեջ կու­ տակ­ված մար­տա­կան ո­գին և բա­րոյա­հո­գե­բա­նա­կան հատ­ կա­նիշ­նե­րը, ինչ­պես նաև ռազ­մար­վես­տի ա­վան­դ ույթ­նե­րը, ո­րո­նք ի­րե­նց հե­տա­գի­ծն են թո­ղել հայոց պե­տա­կա­նու­թյան տար­բեր ժա­մա­նա­կա­շր­ջան­նե­րո­ւմ և այ­սօր էլ ի­րե­նց ար­ժա­ նի տե­ղն են զբա­ղեց­նո­ւմ հա­մաշ­խար­հային ռազ­մար­վես­տի պատ­մու­թյան մեջ: ­Տա­կա­վ ին ե­րի­տա­սա­րդ մեր բա­նա­կն այ­սօր աշ­խար­հին ա­պա­ցու­ցո­ւմ է, որ մե­նք էլ ու­նե­նք այս ար­ևի տակ մեր տե­ղ ը, մե­նք՝ մեր նո­րան­կախ հան­րա­պե­տու­թյա­մբ ու­նակ ենք պա­շտ­ 1 (24) 2014 98

պա­նե­լու մեր ապ­րե­լու ի­րա­վո­ւն­քը: Տա­րած­ված կար­ծիք կա, որ եր­բե­մ ն կող­քից կա­րող են ա­սել այն, ին­չը ինքդ չես նկա­տո­ւմ, և միև­նույն ժա­մա­նակ մատ­ նան­շել այն, ինչ եր­բե­մ ն ինքդ քեզ թույլ չես տա­լ իս նկա­տե­լ՝ պահ­պա­նե­լով ինք­նա­քն­նա­դա­տու­թյան «­չա­փո­րո­շիչ­նե­րը»: Ժա­մա­նա­կը ցույց է տա­լ իս, որ լոկ մար­տա­կան ո­գին բա­վա­ րար չէր լի­նի Ար­ցա­խյան շար­ժու­մը թե­քե­լու այն հու­նով, ինչն ար­դ յո­ւն­քո­ւմ ստաց­վեց: Հայոց բա­նա­կը ռազ­մա­կան գոր­ծո­ ղու­թյո­ւն­նե­րի ժա­մա­նակ ցու­ցա­բե­րեց այն­պի­սի ո­րակ­ներ, ինչ­պի­սիք են ա­րա­գա­շար­ժու­թյու­նը և տա­րա­շա­րժ կա­տա­ րե­լու մեծ վար­պե­տու­թյու­նը, իսկ հրա­մա­նա­տա­րու­թյու­նը` ճի­շտ ո­րո­շո­ւմ­ներ կայաց­նե­լու և դրա­նք ար­դ յու­նա­վետ ի­րա­ կա­նաց­նե­լու հմ­տու­թյու­նը: Պե­տք է ա­ռան­ձին ու­շադ­րու­թյան ար­ժա­նաց­նել նաև ղե­կա­վար­ման և կո­նկ­րետ գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­ նե­րի պլա­նա­վոր­ման կո­ւռ, միև­նույն ժա­մա­նակ ճկո­ւն հա­մա­ կար­գին, ո­րի շնոր­հիվ մեր բա­նա­կն ա­րագ ար­ձա­գան­քո­ւմ է տե­ղ ի ու­նե­ցող ի­րա­դար­ձու­թյո­ւն­նե­րին: Վե­րոն­շյա­լն են փաս­ տո­ւմ ոչ մի­այն մեր գոր­ծըն­կեր­նե­րի, այլև հա­կա­ռա­կոր­դի

կարծիքներ

կող­մից հն­չեց­ված կար­ծիք­նե­րը:

Ա­լեք­սա­նդր Տի­խո­նով, «Կ­րաս­նայա զվեզ­դա», 2002 «­Մի շա­րք փոր­ձա­գետ­ներ վս­տահ են, որ հետ­խո­րհր­դային տա­րած­քո­ւմ մար­տու­նա­կու­թյան ա­ռու­մով հայ­կա­կան զին­ ված ու­ժե­րը եր­րո­րդն են բե­լա­ռու­սա­կան բա­նա­կից հե­տո:

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

«Ու­նե­նա­լով փոք­րա­թիվ բնակ­չու­թյո­ւն՝ Հայաս­տա­նը, սա­ կայն, հա­մար­վո­ւմ է Կով­կա­սո­ւմ ա­մ ե­նաար­հես­տա­վա­րժ, լավ պատ­րա­ստ­ված և ա­մ ե­նաճ­կո­ւն զին­ված ու­ժեր ու­նե­ցող պե­ տու­թյու­նը: Ան­ցյա­լո­ւմ նրան հա­ջող­վեց գե­րա­կշ­ռու­թյան հաս­ նել Ադր­բե­ջա­նի նկատ­մա­մբ: Հայաս­տա­նը, չբա­վա­րար­վե­լով իր այժ­մյան ռազ­մա­կան նե­ րու­ժով, շա­րու­նա­կո­ւմ է քայ­լե­րը դրա հե­տա­գա հզո­րաց­ման ուղ­ղու­թյա­մբ. հաս­տատ­վել է զին­ված ու­ժե­րի սպա­ռա­զ ի­նու­ թյան ար­դի­ա­կա­նաց­ման 2011-2015 թվա­կան­նե­րի ծրա­գի­րը, ո­րով նա­խա­տես­ված է նաև սե­փա­կան ռազ­մաար­դ յու­նա­բե­ րա­կան հա­մա­լ ի­րի զար­գա­ցո­ւմ»:

նպա­տա­կաո­ւղղ­ված գի­տա­հե­տա­զո­տա­կան ու փոր­ձա­կո­նստ­ րո­ւկ­տո­րա­կան մի շա­րք աշ­խա­տա­նք­ներ: Օ­րի­նա­կ՝ կա­տար­ վո­ւմ են ռազ­մա­վա­րու­թյան, մար­տա­վա­րու­թյան ու օ­պե­րա­ տիվ ար­վես­տի զար­գաց­ման, ինչ­պես նաև սպա­ռա­զ ի­նու­թյան հին հա­մա­կար­գե­րի ար­դի­ա­կա­նաց­ման հա­մար ա­ռա­վել կա­ տա­րե­լա­գ ո­րծ­ված հան­գ ույց­նե­րի ար­տադ­րու­թյան աշ­խա­ տանք­ներ»:­

­Ֆիք­րեթ Էր­թան, «­Զա­ման» թեր­թի տե­սա­բան, Թ ո­ւր­քի­ա­ «­Հայ­կա­կան բա­նա­կն այ­սօր ա­մ ե­նաու­ժե­ղն է տա­րա­ծա­շր­ջա­ նո­ւմ: Ա­մ ե­նաու­ժե­ղն է ոչ թե քա­նա­կով, այլ վար­պե­տու­թյա­մբ, կազ­մա­կե­րպ­վա­ծու­թյա­մբ ու սպայա­կան կազ­մի պատ­րա­ստ­ վա­ծու­թյա­մբ»: ­Վա­լե­րի Տու­մա­նով, «Newsland» պար­բե­րա­կա­նի ռազ­մա­կան տե­ սա­բա­ն «­Հայաս­տա­նի զին­ված ու­ժե­րի զար­գաց­ման տաս­նա­մյա ար­ դյո­ւնք­նե­րին ան­դրա­դառ­նա­լ իս հա­րկ է խոս­տո­վա­նել, որ հայե­րին հա­ջող­վեց կա­րժ ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծո­ւմ ստեղ­ծել տա­րա­ծա­շր­ջա­նի ա­մ ե­նաու­ժեղ ու մար­տու­նակ բա­նակ­նե­րից մե­կը՝ զին­ված ու­ժե­րի շի­նա­րա­րու­թյան աս­պա­րե­զո­ւմ բազ­մա­ թիվ ա­ռո­ւմ­նե­րով ա­ռաջ ան­ցնե­լով հետ­խո­րհր­դային բազ­մա­ թիվ հան­րա­պե­տու­թյո­ւն­նե­րից:­ Այժմ էլ Հայաս­տա­նո­ւմ նայո­ւմ են դե­պի ա­պա­գան: Դրան են

Նրա­նց քա­նա­կա­պես մեծ չլի­նե­լը փոխ­հա­տո­ւց­վո­ւմ է ո­րա­ կով: Հայ­կա­կան բա­նա­կի կա­ռո­ւց­ված­քը հա­մա­պա­տաս­խա­ նո­ւմ է նախ­կին խո­րհր­դային չա­փա­նիշ­նե­րին: Բա­ցի այդ, մեծ թվով սպա­ներ բա­րձ­րա­գ ույն զին­վո­րա­կան կր­թու­թյո­ւն են ստա­նո­ւմ Ռու­սաս­տա­նո­ւմ: Վեր­ջին տա­րի­նե­րին հայ­կա­կան բա­նա­կը մշ­տա­պես զար­գա­ցո­ւմ է ապ­րո­ւմ և բա­վա­կա­նա­չափ հա­մա­լ ր­ված է մար­տա­կան տեխ­նի­կայով»: «Военное обозрение» պար­բե­րա­կա­նի ռազ­մա­կան տե­սա­բա­ն «­Հայ­կա­կան բա­նա­կն ա­մ ե­նա­մար­տու­նա­կն է ողջ հետ­ խորհրդային տա­րած­քո­ւմ: Ներ­կա լի­նե­լով բազ­մա­թիվ զո­րա­ վար­ժու­թյո­ւն­նե­րի` ես հա­մոզ­վել եմ, որ այն թեև մե­ծա­քա­նակ չէ, սա­կայն լավ պատ­րա­ստ­ված է և ու­նի մար­տա­կան բա­րձր ո­գի»: ­ՀԱ­ՊԿ գլ­խա­վոր քար­տու­ղա­րկ Նի­կո­լայ Բոր­դ յու­ժա­

1 (24) 2014 99

formation of the army

Formation of the Armenian Army photo: ARM MoD Department of Information and Public Affairs

authors: Anahit Kirakosyan, Agapi Khamoyan

Creation of statehood is an integral part of formation of the Armenian army. February 1988 is the beginning for both the formation of the army and creation of statehood. Yerevan special regiment, formed back in September 1990, and defense squadrons of Ararat, Gyumri, Vardenis, Ijevan and Meghri stand at the beginning of the army.

The army has passed a long way to its final formation, which falls into several stages.

The first is from February 1988 to May 1994. This stage is characterized by spontaneous patriotism, when an individual's strength was to be the guarantee of the people's security.

The second stage falls between June 1992 and May 1994. This was the period when the Republic of Armenia and the Republic of Nagorno Karabakh took to creating the National army.

The third stage lasting from June 1994 until now is the stage of final formation, building, development of the army in peaceful conditions, the stage of increasing fighting capacity of the troops.

The troops formed by uniting defensive voluntary squadrons and conscripts to the army were of major importance.

In 1991, by the RA Government's decision, the Defense State Committee was established adjacent to the Council of Ministers, and on December 5, by the RA President's decision, Vazgen Sargsyan was appointed Minister of Defense. The start 1 (24) 2014 100

of the national army, however, is considered to be January 28 1992, when the Government adopted the historical decision on “The Ministry of Defense of the RA”. By that historical decision some already existing regiments went under the newly-formed Ministry. A bit later, the central apparatus of the Ministry of Defense was established – the Headquarters, departments and units.

In May 1992 the Ministry of Defense launched the first conscription, thus laying down the stable tradition of providing the army with temporary servicemen. Regular military units of Armenian armed forces were formed mainly on the basis of the Soviet army. The number of people in the army was increasingly growing.

Taking into account the high level of the scientific-technical military-industrial complex certain work was done to maintain and develop it; specific attention was paid to the improvement of combat readiness of the army. Hundreds of Armenian officers who had been serving in various regiments of the Soviet army returned to Armenia. Later the High Military Training School was established.

The role of Defense Ministers Vazgen Manukyan, Vazgen Sargsyan and Serj Sargsyan has been great in the formation of the Armenian national army. The army gradually armed with modern military equipment and became a stronghold in the

photo: ARM MoD Department of Information and Public Affairs

formation of the army

affair of defending the independence. In fact, the Armenian army formed in the process of reviving our independent statehood and became its greatest achievement.

Presently, the defense department is improving the army’s combat readiness guaranteeing all norms of security and the country’s defense capacities.

It is significant to note that the interdictions, which were built to meet modern engineering demands, make it possible to have strong defensive strongholds in case of war and not only to protect but also to take attacking actions. In this context it is important to provide the first battle in case military actions resume. Educational process is constantly in the center of daily events.

Organization of mobilization is under constant control. There are also major achievements in the procurement of the army.

The young officers continuously training in international military educational institutions have a better understanding of developing strategy, can analyze complex situations and estimate possible dangers.

During the period of 2005-2011 the RA defense strategy was reviewed and all the actions to achieve its final results were compiled in a single document – the RA Armed Forces Development Plan. It aims at providing long-term and stable development of the defense area through involvement of reliable

defensive capacity, reconstruction, modernization and military.

Soldiers with various terms of service are usually engaged in demonstrative exercises of hard challenges, and everything comes to prove that the skills of our soldiers are incomparably better than those of soldiers of contractual armies. Every day of the truce is used to strengthen our army.

Due to these means the army combat capacities are increasing every day, trust in own strength is growing and we can surely say that the Armenian army is actually competitive, reforming and has taken the development direction. In this sense the work done in the sphere of international military cooperation is rather significant and has two main aims. The first is the tendency to be internationally involved in efforts to resist modern challenges.

The second is to modernize the RA defense system through introducing international experience. The young men who were born and have had a victorious army during their whole conscious life, are undefeatable, they will be the masters of their own fate and will lead the Armenian people by bright and direct roads.

Today, January 28th is the 22nd anniversary of the Armenian National Army. During the whole period of its existence the Armenian army has passed a thorny road, has overcome several ordeals, hardships, thus becoming one of the pledges of the independent state.

1 (24) 2014 101

մասնագիտություն

Զին­վո­րա­կան լի­նե­լն ապ­րե­լա­կե­րպ է նյութը՝ Ա­նա­հիտ Կի­րա­կո­սյանի լուսանկարները՝ Արտաշես Մարտիրոսյանի

­ ա­ղտ­նիք չէ, որ մաս­նա­գի­տու­թյան ընտ­րու­թյու­նը մա­րդ­կա­նց կյան­քի ա­մ ե­նա­կար­ևոր խն­դիր­նե­րից մե­կն Գ է: ­Մաս­նա­գի­տու­թյո­ւն ընտ­րե­լ իս մե­նք հա­ճախ դժ­վա­րա­նո­ւմ ենք, չկողմ­նո­րոշ­վե­լով, թե ի­րա­կա­նո­ւմ մեզ որն է հո­գե­հա­րա­զատ: Ե­թե դո­ւք հպար­տա­նո­ւմ եք ձեր երկ­րով, աշ­խար­հո­ւմ բա­րի ա­ռա­քե­լու­թյո­ւն եք վե­րագ­ րո­ւմ նրան և ինք­նե­րդ պատ­րա­ստ եք ի­րա­կա­նաց­նե­լու այն, ա­պա զին­վո­րա­կան լի­նե­լը ձեր կո­չո­ւմն է: Վեհ գա­ղա­փար­նե­րի վրա հի­մ ն­ված պե­տա­կա­նու­թյու­նը զին­վո­րա­կա­նի ի­դե­ա­լն է, հա­նո­ւն ո­րի նա պատ­րա­ստ է ինք­նա­զո­հա­բե­րու­թյան: Ա­ռա­նց այդ ի­դե­ա­լ ի` զին­վո­րա­կան լի­նել հնա­րա­վոր չէ: Հե­շտ չէ ապ­րել այն գի­ տակ­ցու­մով, որ քո թի­կո­ւն­քո­ւմ ապ­րո­ւմ է մի ամ­բո­րջ ազգ, ո­րի առջև դու պա­րտքդ ես կա­տա­րո­ւմ: Ե­րի­տա­ սարդ սպա­նե­րից ո­մա­նք մի քա­նի տա­րի ծա­ռայե­լո­ւց հե­տո եր­կը­նտ­րան­քի պա­հեր են ու­նե­նո­ւմ` արդյոք ճի­՞շտ են ընտ­րել մաս­նա­գի­տու­թյու­նը: Սո­վո­րա­բար նման մտո­րո­ւմ­նե­րի ա­ռիթ են դառ­նո­ւմ ինչ­պես ծա­ռայու­թյան, այն­պես էլ կեն­ցա­ղ ի հետ կապ­ված ան­սպա­սե­լ ի դժ­վա­րու­թյո­ւն­նե­րը: Սա­կայն կան ան­հա­տա­կա­նու­թյո­ւն­ներ, ո­րո­նք պատ­րաստ են ի­րե­նց կյան­քը նվի­րա­բե­րել ու ան­ձն­վ ի­րա­բար ծա­ռայել իր ժո­ղո­վ ր­դին: Զին­վո­րա­կա­ նը մեր երկ­րի դե­մքն է, մեր հպար­տու­թյու­նը, մեր թի­կո­ւն­քը, ո­րի վրա կա­րող ենք հան­գի­ստ հեն­վել` վս­տահ լի­նե­լով, որ այն շատ ա­մո­ւր ու կայա­ցած է: Զին­վո­րա­կա­նի հա­մար պե­տա­կան խո­րհր­դա­նի­շն­նե­րն իր ի­դե­ ալ­նե­րի նյու­թա­կան ար­տա­հայ­տու­թյո­ւն­նե­րն են` ո­րո­նց գու­մա­րո­ւմ են նաև մար­տա­կան դրո­շը, զին­վո­րա­կան հա­մազ­գես­տը, տար­բե­րան­շան­նե­րը, զեն­քը, որ­պես խրա­խու­սա­նք տր­վող պա­րգև­նե­րը և այլն: Որ­ևէ այլ տեղ չ ի կա­րող հա­մա­խ ոհ­նե­րի այն­պի­սի հա­մա­խմ­բո­ւմ լի­նել, ինչ­պես բա­նա­կո­ւմ է: Ա­ռա­նց զի­նա­կից­նե­րի զին­վո­ րա­կան լի­նել հնա­րա­վոր չէ: Սա մի­աս­նա­կան պայ­քար է, պայ­քար հա­նո­ւն մեր հայ­րե­նի­քի ու մեր ա­պա­հո­վու­ թյան: Զին­վո­րա­կա­նն ինքն ի­րեն ճա­նա­չո­ւմ է պայ­քա­րի մեջ: Իսկ ա­ռա­նց ինք­նա­ճա­նա­չո­ղու­թյան ան­հնար է կա­տա­րե­լա­գո­րծ­վել, թե՛ ֆի­զ ի­կա­պես, թե՛ մտա­վոր: Զին­վո­րա­կա­նի կար­ևոր հատ­կա­նիշ­նե­րից է ֆի­զ ի­կա­կան ու հոգե­բա­նա­կան դժ­վա­րու­թյո­ւն­նե­րի դեմ պայ­քա­րե­լը, ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ ձեռ­նոց նե­տել ճա­կա­տագ­ րին և այդ ա­մ ե­նն ա­նել ի­մաս­տա­վոր­ված: Ա­մ ե­րի­կյան պար­բե­րա­կան­նե­րից մե­կը 2013թ. աշ­խար­հի ա­մ ե­ նավ­տան­գա­վոր մաս­նա­գի­տու­թյո­ւն­նե­րի ա­ռա­ջին տաս­նյա­կո­ւմ նշո­ւմ է օ­դա­չուի և մաս­նա­վո­րա­պես ռազ­մա­ կան օ­դա­չույի մաս­նա­գի­տու­թյու­նը: Նրա­նք մեր խա­ղաղ երկ­րի ար­թո­ւն պա­հա­պան­նե­րն են: Մե­նք բազ­մ ի­ցս տե­սել ու հի­ա­ցել ենք հայ­կա­կան ռազ­մա­կան ա­վ ի­ա­ցի­այի օ­դային շքեր­թով: Հայ օ­դա­չու­նե­րի ցու­ցադ­րա­կան ե­լույթ­նե­րը չա­փա­զա­նց տպա­վո­րիչ են: Ն­րան­ցից մե­կն էլ Ա­վ ի­ա­ցի­այի վար­չու­թյան օ­դա­չու-տե­սո­ւչ փո­խգն­դա­պետ Ռու­բեն Աբ­րա­հա­մյա­նն է, ո­րը դե­ռևս 1994 թվա­կա­նին ե­ղել է մեր հայ­կա­կան բա­նա­կի ա­ռա­ջին վի­րա­ հայ օ­դա­չու-կո­ւր­սան­տը: ­ ա­րց: Սի­րո­ւմ ե՞ք զին­վո­րա­կան օ­դա­չուի գոր­ծը, ինչ­պե­՞ս Հ ո­րո­շե­ցիք ան­ցնել զին­վո­րա­կան ծա­ռայու­թյա­ն: ­ ու­բեն Աբ­րա­հա­մյան: Ինձ հա­մար դա ոչ մի­այն աշ­խա­ Ռ տանք է, այլև` կյա­նք, երբ սի­րտդ, հո­գիդ նվի­րո­ւմ ես գոր­ ծիդ: 13-14 տա­րե­կան պա­տա­նի է­ի, երբ մեր գյու­ղո­ւմ ա­ռա­ ջին ա­գամ տե­սա վայ­րէ­ջք կա­տա­րած «­Մի-8» ուղ­ղա­թի­ռը, հե­տա­քրքր­ված, հմայ­ված, հի­ա­ցած մտա օ­դա­չո­ւի խցիկ ու հե­նց այդ օրն էլ եր­ևի ո­րո­շե­ցի ա­պա­գա մաս­նա­գի­տու­թյո­ւնս:

Ռուբեն Աբրահամյան 1 (24) 2014 102

մասնագիտություն

Ոչ պա­կաս վտան­գա­վոր է նաև սակ­րա­վո­րի մասնագիտությունը: ՀՀ զին­ված ու­ժե­րի գլ­խա­վոր շտա­բի ին­ժե­ նե­րա­կան զոր­քե­րի վար­չու­թյան բաժ­նի պետ, գն­դա­պետ Հեն­րիկ Ա­բա­ջ յա­նը, 1997թ-ից 6 տար­վա ըն­թաց­քո­ւմ, իր ղե­կա­վա­րած հի­նգ–­վեց հո­գա­նոց խմ­բով հա­նել են շո­ւրջ 10 հա­զար հա­կա­հետ­ևա­կային և հա­կա­տան­կային ա­կան: Հ. Ա­բա­ջյա­նի ղե­կա­վա­րու­թյա­մբ մար­դա­սի­րա­կան ա­կա­նա­ զեր­ծու­մ ն ա­մ ե­նա­մ եծ գոր­ծը կա­րե­լ ի է հա­մա­րել: ­ Հա­րց: Սի­րո­ւմ ե՞ք զին­վո­րա­կան գոր­ծը, ինչ­պե­՞ս ո­րո­շե­ցիք ան­ցնել զին­վո­րա­կան ծա­ռայու­թյա­ն: Հեն­րիկ Ա­բա­ջ յան: Զին­վո­րա­կան լի­նե­լն իմ ա­րյան մեջ է, քա­նի որ եր­կու պա­պե­րս էլ զին­վոր­ներ են ե­ղել, մե­կը` Դ­րոյի, մյու­սը`Ա­նդ­րա­նի­կի: Ես հպար­տու­թյա­մբ է­ի լսո­ւմ պա­տե­րազ­մի մա­սին նրա­նց պատ­մու­թյո­ւն­նե­րը, բայց եր­ բեք չէ­ի մտա­ծում զին­վո­րա­կան դառ­նա­լու մա­սին: Ընտ­րե­ցի հո­րս մաս­նա­գի­տու­թյու­նը, բայց երբ սկ­սե­ցին սահ­մա­նային ընդ­հա­րո­ւմ­նե­րը, հաս­կա­ցա, որ ան­հրա­ժե­շտ է պա­շտ­պա­նել սե­փա­կան հո­ղն ու ժո­ղո­վ ր­դին, մի­աց ­ ա «Սա­սո­ւն­ցի Դա­ վիթ» աշ­խար­հա­զո­րային հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­ թյա­նը: Ին­սի­տու­տի ռազ­մա­կան ցիկ­լո­ւմ ես սո­վո­րել է­ի ին­ ժե­ներ-սակ­րա­վո­րի մաս­նա­գի­տու­թյու­նը, ո­րը շատ պե­տք էր պա­տե­րազմի ժա­մա­նակ: ԶՈՒ ռազ­մա­բժշ­կա­կան ծա­ռայու­թյան հիմ­նա­դր­ման 20-ա­մյա­կի կա­պակ­ցու­թյա­մբ լա­վա­գ ույն ռազ­մա­կան բժի­ շկ­նե­րից մե­կը՝ բժշ­կա­կան գի­տու­թյո­ւն­նե­րի դոկ­տոր, 43 գի­ տա­կան աշ­խա­տան­քի (3 մենագրության) հե­ղ ի­նակ, մոտ 20 տար­վա զին­վո­րական կեն­սագ­րու­թյո­ւն ու­նե­ցող Լևոն Ժա­մա­գոր­ծյա­նն է: ՊՆ կե­նտ­րո­նա­կան հոս­պի­տա­լ ի վնաս­ ված­քա­բա­նու­թյան բա­ժան­մո­ւն­քի պետ մայո­րի ե­րա­զան­քը օ­դա­չու դառ­նա­լն էր, քա­նի որ հայ­րը` Մե­րու­ժան Ժա­մա­ գոր­ծյա­նը վաս­տա­կա­վոր օ­դա­չու էր: Նա ե­րա­զել է բժի­շկ դառ­նալ, բայց մի օր իր այդ ե­րա­զան­քը ի կա­տար է ա­ծել որ­դին` Լևո­նը: ­ ա­րց: Սի­րո­ւմ ե՞ք զին­վո­րա­կան բժշ­կի գոր­ծը, ինչ­պե­՞ս Հ ո­րո­շե­ցիք ան­ցնել զին­վո­րա­կան ծա­ռայու­թյա­ն: Լ­ևոն Ժա­մա­գոր­ծյան: Ան­շո­ւշտ սի­րո­ւմ եմ զին­վո­րա­կա­նի գոր­ծը, չսի­րե­ի չէ­ի աշ­խա­տի: Վե­րջ ի վեր­ջո, զին­վո­րա­կա­ նի զա­վակ եմ, սա­կայն զին­վո­րա­կան բժիշ­կը շատ ա­վե­ լի պա­տաս­խա­նա­տու է քան, քա­ղա­քա­ցի­ա­կան բժիշ­կը: Երազանքս էր լի­նել օ­դա­չու, բայց այդ­պես էլ մնաց ե­րա­ զա­նք: Զին­վո­րա­կան բժի­շկ լի­նե­լը նպա­տակ էր, և ես հա­սա իմ նպա­տա­կին: ­Զին­վո­րա­կան գոր­ծը այն մաս­նա­գի­տու­թյո­ւնն է, որ սեռ չի ճա­նա­չո­ւմ. տղա­մա­րդ, թե կին ընտ­րո­ւմ և նվիր­վո­ւմ են այս մաս­նա­գի­տու­թյա­նը: Ե­րի­տա­սա­րդ­նե­րի մոտ նույն­պես կա ցան­կու­թյո­ւն շա­րու­նա­կե­լու ի­րե­նց ա­վագ­նե­րի գոր­ծը` լի­նել ար­ժա­նի հետ­ևո­րդ: Ա­նա­հիտ Այ­դ ի­նյա­նն ար­դեն 3 տա­րի է՝ Երկ­րա­պահ կա­մա­ վո­րա­կան մի­ու­թյան ան­դամ է, կո­չու­մով`ա­վագ: Երբ­ևէ չի կաշ­կա­նդ­վել կրել զին­վո­րա­կա­նին հա­տո­ւկ հա­մազ­գեստ, հա­կա­ռա­կը` հպար­տու­թյա­մբ է ծա­ռայո­ւմ ու սո­վո­րո­ւմ: Ա­պա­գայի հետ կապ­ված շատ պլան­ներ ու­նի, ցան­կա­նո­ւմ է դի­պու­կա­հար դառ­նալ, իր խոս­քով կա­րո­ղա­նո­ւմ է զեն­քի հետ լե­զու գտ­նել: Պատ­րա­ստ է ծա­ռայել իր սի­րե­լ ի բա­նա­ կին:­ Այս մար­դիկ ի­րե­նց կյա­նքն ու ծա­ռայու­թյու­նը նվի­րո­ւմ են ա­ռա­նց շա­հի ու նա­խան­ձի: Նրա­նց ու­րիշ պա­րգև պե­տք չէ, քան այն խա­ղաղ եր­կին­քը, ո­րը կախ­ված է ի­րե­նց գլ­խա­ վերևո­ւմ: Եվ վեր­ջա­պես, զին­վո­րա­կան լի­նե­լը ապ­րե­լա­ կերպ է:

Հենրիկ Աբաջյան

Լևոն Ժամագործյան

Անահիտ Այդինյան 1 (24) 2014 103

фотоистория

­ ԱՐՏԱԿԱՆ Մ ԸՆԿԵՐՈՒՀԻՆԵՐ Ն­րա­նք կո­կե­տու­թյա­մբ կրո­ւմ են ի­րե­նց հա­ մազ­գես­տի մա­սը կազ­մող գլ­խա­րկ­նե­րը, ընտ­րո­ւմ շրթ­նե­րկ` մե­դալ­նե­րի ե­րա­նգ­նե­ րին հա­մա­պա­տաս­խան: Տղա­մա­րդ­կա­նց մեջ զին­վո­րա­կան կա­նայք գնա­հա­տո­ւմ են տղա­մա­րդ­կու­թյու­նը, կար­գա­պա­հու­թյու­նը և հստա­կու­թյու­նը, իսկ գե­րո­ւմ են նրա­նց ի­րե­նց հմայ­քով և փխ­րու­նու­թյա­մբ: Ա­ռանց երկմ­տան­քի կա­տա­րո­ւմ են ի­րե­նց աշ­խա­ տան­քը և ա­պա­հո­վո­ւմ ո­րա­կյալ կապ ռազ­ մա­կան ստո­րա­բա­ժա­նո­ւմ­նե­րի մի­ջև: Այս կա­ռույ­ցի հմայիչ աշ­խա­տակ­ցու­հի­նե­րը հպար­տու­թյա­մբ են կա­տա­րո­ւմ ի­րե­նց մար­ տա­կան հեր­թա­պա­հու­թյու­նը ՀՀ ԶՈւ-ում:

Боевые подруги Они кокетливо надвигают на роскошные локоны пилотки и подбирают помадy в цвет планок медалей. В мужчинах девушки в погонах больше всего ценят мужество, дисциплинированность и четкость, и сражают их своим обаянием и хрупкостью. Они не раздумывая шагают в открытое небо и обеспечивают качественную связь между военными подразделениями. Обаятельные сотрудницы силового ведомства с честью несут боевое дежурствов рядах Вооруженных сил Армении. ­Տաթևիկ Ռոստոմյան Татевик Ростомян

ՀՀ ՊՆ մար­շալ Ար­մ ե­նակ Խան­փե­րյան­ցի ան­վան ռազ­մա­կան ա­վ ի­աց ­ ի­ոն ինս­տի­տու­տի սպայա­կան մե­կա­մյա դա­սըն­ թա­ցի կա­պի մաս­նա­գետ, կո­ւր­սա­նտ­ Курсант факультета военной связи Военно-авиационного института имени маршала Арменака Ханферянца Իմ պա­պը մաս­նակ­ցել է Հայ­րե­նա­կան մեծ պա­տե­րազ­մին, իսկ հայրս ծա­ռայել է բա­նա­կո­ւմ: Դպ­րո­ցից հե­տո գնա­ցի ռազ­մա­կան ինս­տի­տո­ւտ ըն­դ ո­ւն­վե­լու: Պա­րզ­վեց, որ աղ­ջիկ­նե­րին չեն վե­րց­նո­ւմ, ստիպ­ված կր­թու­թյո­ւն ստա­ցա մե­նեջ­մ են­թի ո­լոր­տո­ւմ: Երբ լու­րե­րով լսե­ցի այս հնա­րա­վո­րու­թյան մա­սին, ողջ գի­շեր քնել չկա­րո­ղա­ ցա, իսկ ա­ռա­վո­տյան իմ սպայա­կան կր­թու­թյո­ւն ստա­նա­լու ե­րա­զան­քը կյան­քի կոչ­վեց: Мой дед участвовал в Великой Отечественной, отец служил в армии. После школы пошла в военкомат поступать в военный институт. Выяснилось, что девушек не берут, пришлось обучаться менеджменту на гражданке. Когда услышала в новостях про эксперимент, всю ночь не спала - так сбылась моя мечта учиться на офицера.

1 (24) 2014 104

фотоистория

­Էմմա Խաչատրյան Эмма Хачатрян

ՀՀ ՊՆ մար­շալ Ար­մ ե­նակ Խան­փե­րյան­ցի ան­վան ռազ­մա­կան ա­վ ի­ա­ ցի­ոն ինս­տի­տու­տի սպայա­կան մե­կա­մյա դա­սըն­թա­ցի կա­պի մաս­նա­ գետ, կո­ւր­սա­նտ­ Курсант факультета военной связи Военно-авиационного института имени маршала Арменака Ханферянца Աղ­ջիկ­նե­րի հա­մար նա­խա­տես­ված սպայա­կան դա­սըն­թաց­նե­րի մա­սին պատ­մ եց հո­րեղ ­բայրս, ով զին­վո­րա­կան է և կար­ծո­ւմ է, որ իմ քա­ղա­քա­ցի­ա­ կան մաս­նա­գի­տու­թյու­նը, այն է տե­ղե­կատ­վա­կան տեխ­նո­լո­գի­ա­նե­րի մաս­ նա­գետ, ան­հրա­ժե­շտ է Պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյու­նո­ւմ: Об эксперименте с приемом девушек рассказал дядя: он военный и посчитал, что моя гражданская профессия – специалист по информационным технологиям, пригодится в военном ведомстве.

­Անի Ժամհարյան Ани Жамгарян

ՀՀ ՊՆ մար­շալ Ար­մ ե­նակ Խան­փե­րյան­ցի ան­վան ռազ­մա­կան ա­վ ի­աց ­ ի­ոն ինս­տի­տու­տի սպայա­կան մե­կա­մյա դա­սըն­թա­ցի կա­պի մաս­նա­գետ, կո­ւր­սա­նտ­ Курсант факультета военной связи Военно-авиационного института имени маршала Арменака Ханферянца ­Դեռ ման­կո­ւց հի­ա­նո­ւմ է­ի զին­վո­րա­կան հա­մազ­գես­տով կա­նան­ցով, այդ իսկ պատ­ճա­ռով, լսե­լով սպայա­կան դասըն­թաց­նե­րի հա­մար աղ­ջիկ­նե­րի հա­վա­քի մա­սին, ա­ռա­նց երկմ­տե­լու դի­մ ե­ցի: Դո­ւք մի­այն տես­նե­իք, թե ինչ­ պես է­ին սկզ­բո­ւմ տխ­րել իմ ա­շա­կե­րտ­նե­րը, ո­րո­նց Վա­նա­ձո­րո­ւմ բա­տի­կա է­ի դա­սա­վան­դ ո­ւմ: Ի դեպ, նրա­նք խոս­ տա­ցել են ներ­կա գտն­վել իմ ան­հա­տա­կան ցու­ցա­հան­դե­սին, ո­րը ԶՈւ-ն կազ­մա­կեր­պո­ւմ է հայ­կա­կան բա­նա­կի օր­վա հետ­կապ­ված:­ С детства восхищалась женщинами в военной форме, поэтому, услышав о наборе девушек на офицерский курс, пошла, не раздумывая. Вы бы видели как поначалу огорчились мои воспитанники, которым я преподавала в Ванадзоре батику. Кстати, они обещали приехать на мою персональную выставку, которую минобороны организует в день армянской армии.

11(24) (24)2014 2014 105

фотоистория

Ար­մ ի­նե Ա­մյա­ն Армине Амян

ՀՀ ՊՆ Կադ­րե­րի և ռազ­մա­կան կր­թու­թյան վար­չու­թյան գլ­խա­վոր մաս­նա­գետ, գի­տու­թյո­ւն­նե­րի թեկ­նա­ծու­ Главный специалист управления кадров и военного образования МО РА, кандидат наук Այս տա­րի նա­խա­րա­րու­թյու­նը մի նա­խա­ձեռ­նու­թյա­մբ հան­դես ե­կավ. բա­րձ­րա­գ ույն կր­թու­թյո­ւն ու­նե­ցող աղ­ջիկ­ նե­րի հա­մար, ով­քեր ցան­կա­նո­ւմ են խո­րա­նալ ի­րե­նց մաս­նա­գի­տու­թյան մեջ Զին­ված ու­ժե­րո­ւմ, ա­ռա­ջին ան­գամ սպայա­կան դա­սըն­թաց­ներ կազ­մա­կեր­պե­ցի­նք: Եվ, դա­տե­լով մեր կո­ւր­սա­նտ­նե­րից, նա­խա­ձեռ­նու­թյու­նը կա­րե­լ ի է հա­ջող­ված հա­մա­րել: В этом году министерство решилось на эксперимент – мы впервые приняли на офицерские курсы девушек с высшим образованием, решивших сделать карьеру в вооруженных силах. И, судя по нашим курсанткам, эксперимент удался.

1 (24) 2014 106

фотоистория

Ք­րիս­տա Ի­լ իկ­չ յա­ն Кристина Иликчян

ՀՀ ՊՆ № զորամասի որոնողափրկարարական և պարաշյուտադեսանտային ծառայության պետ, կապիտան Капитан, начальник поисково-спасательной и парашютной службы N-ской части МО РА Մե­նք սո­վո­րեց­նո­ւմ ենք պա­րա­շյու­տով թռի­չք­ներ կա­տա­րել թռիչ­քային ու­սո­ւմ­նա­րան­նե­րի կո­ւր­սա­նտ­նե­ րին, ԱԻՆ-ի աշ­խա­տա­կից­նե­րին և զո­րա­կո­չային տա­րի­քի ե­րի­տա­սա­րդ­նե­րին: Մի­նչ թռիչ­քի թույլտվու­ թյո­ւն ստա­նա­լը` նրա­նք պե­տք է ան­ցնեն տե­սա­կան և հո­գե­բա­նա­կան պատ­րա­ստ­վա­ծու­թյան դա­սըն­թաց­ ներ: Ե­թե ինձ հա­մար թռի­չք­նե­րը հա­ճույք են, ա­պա կո­ւր­սա­նտ­նե­րի հետ աշ­խա­տան­քը ահ­ռե­լ ի պա­տաս­ խա­նատ­վու­թյո­ւն է: Նրան­ցից յու­րա­քան­չյու­րի հետ կր­կին վե­րապ­րո­ւմ ես բո­լոր է­մո­ցի­ա­նե­րը և ա­սես թռ­չո­ւմ ես ա­ռա­ջին ան­գամ ու չու­նես այն փոր­ձա­ռու­թյու­նը, որ ձե­ռք ես բե­րել տա­րի­ներ շա­րու­նակ: Мы обучаем прыжкам с парашютом курсантов летных училищ, сотрудников МЧС, ребят призывного возраста. Прежде чем получить допуск, они должны пройти теоретическую и психологическую подготовку. Если для меня прыжки это удовольствие, то работа с курсантами – это огромная обязанность, с каждым сопереживаешь, словно сама прыгаешь в первый раз.

11(24) (24)2014 2014 107

фотоистория

­Հեր­մ ի­նե Սա­րգ­սյա­ն Эрмине Саргсян

ՀՀ ՊՆ Ռա­դի­ոէ­լե­կտ­րո­նային պայ­քա­րի բաժ­նի գոր­ծա­վա­րու­թյան պետ, են­թաս­պա Начальник делопроизводства радио-электронного управления МО РА, прапорщик ­Դեռ ման­կո­ւց ե­րա­զո­ւմ է­ի կամ դե­րա­սա­նու­հի դառ­նալ կամ զին­վո­րա­կան: Ա­նը­նդ­հատ փոր­ձո­ւմ է­ի այդ եր­ կու դե­րե­րն էլ: Ըն­կեր­նե­րս ա­սո­ւմ են, որ ինձ շատ է սա­զո­ւմ հա­մազ­գես­տը, և ընդ­հան­րա­պես, բա­նա­կո­ւմ ծա­ ռայե­լն ինձ դո­ւր է գա­լ իս: С детства мечтала стать либо актрисой, либо военным – примеряла на себя эти две роли. Друзья говорят, что мне очень идет форма, да и служба в армии мне нравится.

1 (24) 2014 108

фотоистория

­Մա­րի­ա Վա­նյա­ն Мария Ванян

ՀՀ ՊՆ աշ­խա­տա­կազ­մ ի քար­տու­ղա­րու­թյան ա­ռա­ջա­տար մաս­նա­գետ, ՔՀԾ 2-րդ դա­սի ա­ռա­ջա­տար ծա­ռայող­ Ведущий специалист отдела контроля секретариата аппарата МО РА, гос.ведущий служащий 2-го класса Ես 4 տա­րե­կան է­ի, երբ հայրս զոհ­վեց: Նա` Նի­կո­լայ Վա­նյա­նը, ինք­նա­պա­շտ­պա­նա­կան ջո­կատ­նե­րից մե­կի հրա­մա­նա­տար էր: Ես ա­վար­տե­ցի նրա ա­նու­նը կրող դպ­րո­ցը և ու­րախ եմ, որ այ­սօր աշ­խա­տո­ւմ եմ Պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյու­նո­ւմ: Мне было 4 года, когда погиб отец – командир добровольческого отряда самообороны Николай Ванян. Я окончила школу, названную его именем, и рада, что нашла работу в военном ведомстве.

11(24) (24)2014 2014 109

фотоистория

­Սի­րա­նո­ւշ Ա­լոյա­ն Сирануш Алоян

ՀՀ ՊՆ № զո­րա­մա­սի են­թաս­պա­ Прапорщик N-ской части МО РА Իմ եր­կու որ­դի­նե­րը հպար­տա­նո­ւմ են, որ ի­րե­նց մայ­րը ծա­ռայո­ւմ է բա­նա­կո­ւմ: Նրա­նք նույն­պես հե­տա­քրքր­վո­ւմ են ռազ­մա­կան պատ­մու­թյա­մբ և մեր զին­ված ու­ժե­րի ձե­ռք­բե­րո­ւմ­նե­րով: Два моих сына гордятся, что их мама служит в армянской армии. Они интересуются военной историей и армейской действительностью.

1 (24) 2014 110

фотоистория

Ա­սպ­րամ Կր­պեյա­ն Аспрам Крпеян

ՀՀ ՊՆ Պա­շտ­պա­նա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան վար­չու­թյան մի­ջազ­գային ի­րա­վո­ւն­քի մաս­նա­գե­տ Специалист по международному праву Управления оборонной политики МО РА ­Նա­խա­րա­րու­թյու­նո­ւմ մնա­ցի Ի­րա­վա­գի­տու­թյան ֆա­կո­ւլ­տե­տո­ւմ ու­սա­նե­լու տա­րի­նե­րից հե­տո, երբ այս­տեղ ան­ցնո­ւմ է­ի պրակ­տի­կա: Իմ դիպ­լո­մային աշ­խա­տան­քի հա­մար, ո­րի թե­ման էր «­Մի­ջազ­գային ի­րա­վո­ւն­քո­ւմ ու­ժի կի­րա­ռո­ւմ»-ը, ան­հրա­ ժեշ­տու­թյո­ւն ա­ռա­ջա­ցավ մի­ջազ­գային պայ­մա­նագ­րե­րի կնք­ման ժա­մա­նակ զին­ված ու­ժե­րի ի­րա­վա­գետ­նե­րի փո­րձն ու­սո­ւմ­ նա­սի­րել: Զու­գա­հեռ ու­սո­ւմ­նա­սի­րո­ւմ է­ի նաև Ղա­րա­բա­ղ յան հար­ցը, հայ­րի­կիս` Թա­թո­ւլ Կր­պեյա­նի` հետ­մա­հու ազ­գային հե­րո­սի կո­չո­ւմ ստա­ցած հե­րո­սի զի­նա­կից­նե­րի հի­շո­ղու­թյո­ւն­նե­րը: В министерстве я осталась после практики на последнем курсе юрфака: для моей дипломной работы «Применение силы в международном праве» понадобился опыт юристов силового ведомства в заключении международных договоров. Параллельно исследовала карабахский вопрос, изучала воспоминания соратников отца – Татула Крпеяна, который посмертно удостоен звания Национального героя Армении.

11(24) (24)2014 2014 111

фотоистория

­Մա­րի­ամ Նա­զա­րյա­ն Мариам Назарян ՀՀ ԶՈւ Ռա­դի­ա­ցի­ոն, քի­մ ի­ա­կան և կեն­սա­բա­նա­կան պա­շտ­պա­նու­թյան զոր­քե­րի վար­չու­թյան են­թաս­պա Прапорщик делопроизводства управления химическо-биологических войск МО РА ­Զին­ված ու­ժե­րո­ւմ ծա­ռայե­լը մեծ պա­տաս­խա­նատ­վու­թյո­ւն է: Չնայած, որ իմ աշ­խա­տան­քը կապ­ված է թղ ­թա­բա­նու­թյան հետ, հա­ճախ եմ լի­նո­ւմ լի­նո­ւմ բո­ւն գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րի դաշ­տո­ւմ, բայց և այն­պես ա­մ ե­նա­դժ­վա­րին աշ­խա­տա­նքն ի­րե­նց վրա տղա­մար­դիկ են վե­րց­նո­ւմ: Служба в военном ведомстве – это очень большая ответственность. И хотя моя работа связана с бумагами, на учениях в полевых условиях также приходится бывать часто, но самое сложное на себя, конечно, берут мужчины.

1 (24) 2014 112

фотоистория

­Լ ի­լ իթ Մես­րո­պ յա­ն Лилит Месропян

ՀՀ ԶՈւ ԳՇ ռազ­մա­տե­ղագ­րա­կան բաժ­նի են­թաս­պա Прапорщик военно-информационного отдела Генерального штаба ВС РА ­Մաս­նա­գի­տու­թյա­մբ ես մի­ջազ­գայ­նա­գետ եմ, բայց աշ­խա­տո­ւմ եմ տե­ղագ­րա­կան ստո­րա­բա­ժան­մո­ւն­ քո­ւմ, ո­րը զբաղ­վո­ւմ է քար­տե­զագ­րու­թյա­մբ: Սա իմ և ա­մո­ւս­նո­ւս ընդ­հա­նո­ւր ո­րո­շո­ւմն էր, նա նույն­պես զին­ծա­ռայող է, այդ իսկ պատ­ճա­ռով մեր ըն­տա­նի­քո­ւմ կար­գա­պա­հու­թյան մա­կար­դա­կը մի­շտ բա­րձր է: По специальности я международник, но работаю в топографической службе – в подразделении, которое занимается картами. Это было наше совместное решение с мужем. Он тоже военнослужащий, так что дисциплина у нас в семье высокая.

1 (24) 2014 113

ՄԵՐ ԽՈ­ՀԱ­ՆՈ­ՑԸ ՄԵՐ ՊԱՐ­ԾԱ­ՆՔՆ Է

լուսանկարը՝ Արամ Կիրակոսյանի

­ ար­ցազ­րույց՝ «­Պան­դոկ Հ Եր­ևան» ռես­տո­րա­նային ցան­ցի շեֆ-խո­հա­րար Զո­րիկ Իս­պի­րյա­նի հե­տ

Ի­նչ­պի­սի՞ ա­ռա­նձ­նա­հատ­կու­թյո­ւն­ներ և ա­վան­դույթ­ներ ու­նեն դա­րե­րի բո­վով ան­ցած և մեզ հա­սած հայ­կա­կան ա­վան­ դա­կան կե­րակ­րա­տե­սակ­նե­րը: -­ Հայ­կա­կան խո­հա­նո­ցը Կով­կա­սի հնա­ գույն խո­հա­նոց­նե­րից է: Այն իր դա­րե­րի պատ­մու­թյան ըն­թաց­քո­ւմ ձե­ռք է բե­րել մի շա­րք յու­րա­տիպ ա­ռա­նձ­նա­հատ­կու­ թյո­ւն­ներ, ո­րո­նք պայ­մա­նա­վոր­ված են տար­բեր պատ­մա­կան, աշ­խար­հագ­րա­ կան, կլի­մայա­կան և նույ­նի­սկ պատ­մաքա­ղա­քա­կան գոր­ծոն­նե­րո­վ։ ­Պայ­մա­նա­վոր­ված աշ­խար­հագ­րա­կան դիր­քով և բնակ­լ ի­մայա­կան պայ­ման­ նե­րո­վ՝ Հայաս­տա­նի տար­բեր տա­րա­ ծա­շր­ջան­նե­րո­ւմ պատ­րա­ստ­վող ճա­շա­ տե­սակ­նե­րը միև­նույն ժա­մա­նակ ու­նեն նաև ի­րե­նց բնո­րոշ յու­րա­տիպ գծե­րը, օ­րի­նա­կ՝ Աշ­տա­րա­կին կից բնա­կա­վայ­ րե­րո­ւմ ա­վե­լ ի տա­րած­ված է հատ­կե­ ղե­նի և բան­ջա­րե­ղե­նի օգ­տա­գ որ­ծու­մը, մի­նչ­դեռ Լո­ռու մար­զը, ո­րը Հայաս­տա­ նի ա­մ ե­նաան­տա­ռա­շատ վայ­րե­րից է, հայտ­նի է խո­րո­ված մսի հա­մի ու հո­տի մա­սին իր պատ­կե­րա­ցո­ւմ­նե­րով: Հայ­ կա­կան ա­վան­դա­կան խո­հա­նո­ցո­ւմ լայն տա­րա­ծո­ւմ ու­նեն նաև վայ­րի ու­տե­լ ի բույ­սե­րի բա­զո­ւմ տե­սակ­ներ, ո­րո­նք օգ­ տա­գ որ­ծո­ւմ են սնն­դի մեջ: Վայ­րի կա­ նա­չե­ղե­նից պատ­րաս­տո­ւմ են զա­նա­ 1 (24) 2014 114

զան թթու­ներ, աղ­ցան­ներ, ա­պո­ւր­ներ, օգ­տա­գ որ­ծո­ւմ են և՛ թա­րմ, և՛ չոր վի­ճա­ կո­ւմ: Հե­տա­քրք­րա­կան է այն, որ յու­րա­ քանչյո­ւր տա­րա­ծա­շր­ջա­նո­ւմ մա­տո­ւց­ վող կե­րա­կու­րը տվյալ մշա­կույ­թի մի մա­սն է և ինք­նին ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­ քո­ւմ են­թա­րկ­վել է փո­խա­դա­րձ ազ­դե­ ցու­թյո­ւն­նե­րի, ինչն էլ են­թադ­րո­ւմ է, որ այն չէր կա­րող սահ­մա­նա­փակ­վել մեկ ազ­գի կամ մեկ մշա­կույ­թի ա­վան­դ ույթ­ նե­րով: Ա­հա այս փաս­տով է պայ­մա­նա­ վոր­ված նաև այն, որ «­Պան­դ ոկ Եր­ևան» ռես­տո­րա­նային ցան­ցը ստե­ղծ­ման պա­ հից ի վեր վեր­հա­նո­ւմ, ներ­կայաց­նո­ւմ, վե­րաա­րժ­ևո­րո­ւմ է հայ­կա­կան ու կով­ կա­սյան խո­հա­նո­ցի լա­վա­գ ույն ա­վան­ դույթ­նե­րը: «­Պան­դ ոկ Եր­ևան» ռես­տո­րա­նային ցանցն իր հա­ճա­խոր­դին ներ­կայաց­նում է ա­վան­դա­կան խո­հա­նո­ցն իր բո­լոր կող­մ ե­րով, այս­տեղ ու­նե­նք կե­րակ­րա­ տե­սակ­նե­րի հա­րո­ւստ ընտ­րա­նի ինչ­ պես մեր բու­սա­կեր, այն­պես էլ մսա­ կեր հա­ճա­խո­րդ­նե­րի հա­մար: Յու­րա­ քանչյո­ւր այ­ցե­լու այս­տեղ կգտ­նի այն, ինչ ա­ռա­վե­լա­գ ույնս կգո­հաց­նի ի­րեն թե՛ բազ­մա­զա­նու­թյան, թե՛ բա­ղադ­րու­ թյան և թե՛ հա­մի տե­սան­կ յու­նից: Այս­ տեղ ցան­կա­ցած ճա­շա­տե­սակ պատ­ րա­ստ­վո­ւմ է մեծ հմ­տու­թյա­մբ և սի­րով`

­ ե­նք նպա­տակ ու­ Մ նե­նք Հայաս­տա­նո­ւմ նպաս­տել մեր ազ­ գային խո­հա­նո­ցի ա­ռա­նձ­նա­հատ­կու­ թյուն­նե­րի և ա­վան­ դույթ­նե­րի պահ­պան­ մա­նը, վե­րաա­րժ­ևոր­ մա­նը և տա­րած­մա­ նը: Մեր խն­դի­րն է հայ­ կա­կան ա­վան­դա­կան խո­հա­նո­ցը լա­վա­ գույնս ներ­կայաց­ նե­լու ոչ մի­այն մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րին, այլ նաև քա­ղա­քի հյու­րե­րին:

պահ­պա­նե­լով ա­վան­դա­կան խո­հա­նո­ցի բո­լոր նր­բե­րա­նգ­նե­րը: «­Պան­դոկ Եր­ևա­նը»-ն ար­դեն բո­լո­րի կող­մ ից սիր­ված ռես­տո­րա­նային ցա­նց է, ո­րը ներ­կայաց­նո­ւմ է ազ­գային խո­ հա­նո­ցը, հե­տա­քր­քիր է, թե ինչ­պի­սի՞ սկզ­բո­ւնք­նե­րով եք ա­ռաջ­նո­րդ­վո­ւմ ճա­ շա­ցան­կը կազ­մ ե­լ իս և արդյոք կան այլ մշա­կույթ­նե­րը ներ­կայաց­նող կե­րակ­ րա­տե­սակ­ներ: ­- Մե­նք նպա­տակ ու­նե­նք Հայաս­տա­ նում նպաս­տել մեր ազ­գային խո­հա­ նո­ցի ա­ռա­նձ­նա­հատ­կու­թյո­ւն­նե­րի և ա­վան­դ ույթ­նե­րի պահ­պան­մա­նը, վե­ րաա­րժևոր­մա­նը և տա­րած­մա­նը: Մեր խն­դի­րն է հայ­կա­կան ա­վան­դա­կան խո­ հա­նո­ցը լա­վա­գ ույնս ներ­կայաց­նել ոչ մի­այն մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րին, այլ նաև քա­ղա­քի հյու­րե­րին: ­Մե­նք մեր հա­ճա­խո­րդ­նե­րին մա­տու­ ցո­ւմ ենք ա­մ ե­նա­բա­րդ խոր­տիկ­նե­րից մի­նչև ա­ռօ­րյայո­ւմ գոր­ծած­վող ա­մ ե­նա­ պա­րզ ու­տե­ստ­ներ, ո­րո­նք ըն­դ ո­ւն­ված են մեր ժո­ղո­վ ր­դի կող­մից: Ճա­շա­ցան­ կը կազ­մ ե­լ իս մե­նք ա­ռաջ­նո­րդ­վո­ւմ ենք այն սկզ­բո­ւն­քով, որ մա­տո­ւց­վող կե­րակ­ րա­տե­սակ­նե­րը ոչ մի­այն ներ­կայաց­նեն զո­ւտ հայ­կա­կան և կով­կասյան խո­հա­ նո­ցի լա­վա­գ ույն նմո­ւշ­նե­րը, այլ նաև

հի­շեց­նեն տան բույ­րը, որ­տեղ ա­մ են ինչ նե­րը, այլ նաև սպառ­վ ի նա­խա­տես­ված թա­րմ է և ո­րա­կ յալ: ժամ­կետ­նե­րո­ւմ: Ժամ­կե­տայ­նու­թյան Մեր ժո­ղո­վո­ւր­դը ոչ մի­այն սի­րո­ւմ է հա­ հետ կապ­ված խն­դիր չու­նե­նա­լու հար­ մեղ ու­տել, այլև շատ պա­հա­նջ­կոտ է: ցո­ւմ օգ­նու­թյան է գա­լ իս նաև այն, որ Հա­վա­տա­րիմ մնա­լով մեր որ­դեգ­րած կե­րակ­րա­տե­սակ­նե­րի համար ան­հրա­ ա­ռա­քե­լու­թյա­նը՝ մե­նք պար­բե­րա­բար ժե­շտ պա­րա­գա­նե­րի թար­մու­թյունն վեր ենք հա­նո­ւմ ար­դեն իսկ շա­տե­րի ապահովում ենք օ­րա­կան 1-2 ան­գամ կող­մից մո­ռաց­ված հայ­կա­կան ա­վան­ գնումներ կատարելով, ո­րի ար­դ յո­ւն­քը դա­կան կե­րակ­րա­տե­սակ­ներ, ո­րո­նք նո­ ևս ան­նկատ չի մնո­ւմ մեր այ­ցե­լու­նե­րի րո­վ ի մա­տո­ւց­ման ար­դ յո­ւն­քո­ւմ ի­րենց մոտ: ար­ժա­նի տե­ղն են գտ­նո­ւմ մեր ճա­շա­ ցան­կո­ւմ: Հետ­ևե­լով հա­ճա­խո­րդ­նե­րի Ո­՞րն է Ձեր հա­ջո­ղու­թյան գրա­վա­կա­նը: ար­ձա­գա­նք­նե­րի­ն՝ յու­րա­քան­չյո­ւր վե­ ցամ­սյա­կը մեկ մե­նք թար­մաց­նո­ւմ ենք -­ Ցան­կա­ցած գոր­ծո­ւմ հա­ջո­ղու­թյան այն և հա­գեց­նո­ւմ նո­րա­նոր կե­րակ­րա­ հաս­նե­լու հա­մար չա­փա­զա­նց կար­ևոր տե­սակ­նե­րով: է աշ­խա­տա­սի­րու­թյո­ւնն ու կար­գա­պա­ ­Խո­հա­նո­ցն ինք­նին բա­րդ գոր­ծըն­թաց հու­թյու­նը, ին­չը են­թադ­րո­ւմ է հետ­ևո­ է: Մեզ մոտ ա­մ են օր հյու­րըն­կալ­վում ղա­կա­նու­թյո­ւն և ստեղ­ծա­գ որ­ծա­կան են հա­րյու­րա­վոր մար­դիկ, ով­քեր ցան­ տրա­մադ­րու­թյան ա­պա­հո­վո­ւմ: Խո­հա­ կա­նո­ւմ են սն­վել ինչ­պես տա­նը՝ պատ­ նո­ցո­ւմ ա­մ են ինչ փոխ­կա­պա­կց­ված է, րա­ստ­ված թա­րմ և բա­րձ­րա­կա­րգ սնըն­ ե­թե չու­նե­նաս սե­փա­կան չա­փո­րո­շիչ­ դամ­թեր­քից: Սա բա­վա­կա­նին պար­տա­ նե­րդ և բա­վա­կա­նա­չափ հետ­ևո­ղա­կան վո­րեց­նող է: Մեր լա­վա­գ ույն ձե­ռք­բե­րո­ չլի­նես դրա­նց պահ­պան­ման հար­ցո­ւմ, ւմ­նե­րից է այն, որ նվիր­ված և հետևո­ ա­պա որ­քան էլ փոր­ձա­ռու լի­նես, գո­րծդ ղա­կան աշ­խա­տան­քի շնոր­հիվ մե­նք գլո­ւխ չես բե­րի: ձե­ռք ենք բե­րել բազ­մա­թիվ մշ­տա­կան Մե­նք տա­րի­ներ շա­րու­նակ կու­տա­կած հա­ճա­խո­րդ­ներ, ում գո­հու­նա­կու­թյու­նը, փոր­ձի հի­ման վրա մշա­կած չա­փո­րո­ վս­տա­հու­թյո­ւնն ու նվիր­վա­ծու­թյո­ւնն շիչ­նե­րով ընտ­րո­ւմ ենք հնա­րա­վո­րի­նս ար­դեն իսկ խո­սո­ւն է: ո­րա­կ յալ սնո­ւնդ, ա­պա այն հա­սց­նո­ւմ փոր­ձա­ռու և հմո­ւտ խո­հա­րար­նե­րին, Խո­հա­նո­ցո­ւմ չա­փա­զա­նց կար­ևոր է ին­չ ի ար­դ յո­ւն­քո­ւմ էլ ստա­նո­ւմ ենք խո­ նաև սնն­դամ­թեր­քի ընտ­րու­թյան և մա­ հա­նոց, ո­րի «­հա­մ ն» ար­դեն իսկ ճա­նա­ տա­կա­րար­ման գոր­ծըն­թա­ցը, ինչ­պե՞ս է չե­լ ի է և խո­սո­ւմ է իր մա­սին: այն ի­րա­կա­նաց­վո­ւմ: Խո­հա­րա­րը պե­տք է ա­նը­նդ­հատ աշ­խա­ տի ինքն իր վրա, պե­տք է փնտ­րի հա­մ եր - «­Պան­դ ոկ Եր­ևան»-ում բա­ցա­ռա­պես և գտ­նի այն կա­տա­րյա­լը, որն ար­ժա­նի օգ­տա­գ ո­րծ­վո­ւմ է տե­ղա­կան ար­տադ­ է մա­տո­ւց­վե­լու: Հա­մը ճա­նա­չե­լո­ւց հե­ րու­թյան մթե­րք: Բա­զո­ւմ ու­սո­ւմ­նա­սի­ տո մի­այն կա­րող ես դրան ձգ­տել: Մի­ րու­թյո­ւն­ներ ենք կա­տա­րել` փոր­ձե­ ան­շա­նակ, պե­տք է նաև բնու­թյու­նից լով հաս­կա­նալ, թե Հայաս­տա­նի յու­ օժտ­ված տա­ղա­նդ ու­նե­նալ: ժո­ղո­վո­ւրդն րա­քանչյո­ւր մա­րզ ի՞նչ բնամ­թեր­քով է ա­սո­ւմ Է՝ «­պե­տք է քիմ­քի հա­մը ու­ժեղ հա­րո­ւստ և հայտ­նի, ո­րո՞­նք են տվյալ լի­նի»: Եր­ևի թե կա հա­մի մի ինչ-որ մթեր­քի հա­մային հատ­կա­նիշ­նե­րն սահ­ման, ո­րին հաս­նե­լո­ւց հե­տո մի­այն ա­պա­հո­վող նա­խա­պայ­ման­նե­րը, ծա­ կա­րող ես ի­րա­վա­մբ ա­սել, որ սա այն է, նո­թա­ցել ենք նաև դրա­նց օգ­տա­կա­րու­ ինչ ան­հրա­ժե­շտ է. այն­տեղ, այդ հա­մի թյա­նը, ինչ­պես նաև ա­վան­դա­կան մե­ ճա­նաչ­ման կե­տո­ւմ մի ինչ-որ բան պե­ թո­դ ով պատ­րա­ստ­ման ե­ղա­նակ­նե­րին: տք է «զն­գա», որ հաս­կա­նա­ս՝ հա­սել ես, Հա­վա­տա­րիմ մնա­լով «­Պան­դ ոկ իսկ ե­թե դեռ չի «զն­գա­ցել», ա­պա աշ­ Երևան» ցան­ցի գլ­խա­վոր սկզ­բո­ւնք­նե­ խա­տանքդ դեռ ա­նա­վա­րտ է: րից մե­կին` մա­տո­ւց­վող ճա­շա­տե­սակ­ ­Մ եր խո­հա­նո­ցո­ւմ չա­փա­զա­նց կար­ևոր նե­րը ո­րա­կ յալ սնն­դամ­թեր­քով պատ­ է նաև այն տրա­մադ­րու­թյու­նը, ո­րով րաս­տե­լու և մեր այ­ցե­լու­նե­րին տնա­ պատ­րա­ստ­վո­ւմ է կե­րա­կու­րը. չէ՞ որ բո­ կան ու­տե­ստ­ներ հրա­մց­նե­լու պար­տա­ լոր է­մո­ցի­ա­նե­րը փո­խա­նց­վո­ւմ են ու­ վո­րու­թյա­նը, մե­նք չա­փա­զա­նց կարևո­ տես­տին, ին­չը, բնա­կա­նա­բար ազ­դ ո­ւմ րո­ւմ ենք նաև այն գոր­ծըն­թա­ցը, թե է նաև հա­մի վրա: Հետ­ևա­բար սի­րով պատ­րա­ստ­ված կե­րակ­րա­տե­սա­կը երբ և բա­րձր պրո­ֆե­սի­ո­նա­լ իզ­մով պատ­ է հաս­նո­ւմ իր պատ­վ ի­րա­տո­ւին: Եր­կար րաստ­ված ու­տե­ստ­նե­րը մեր հա­ճա­ տա­րի­ներ աշ­խա­տե­լով այս ո­լոր­տո­ւմ` խորդ­նե­րին ան­տար­բեր չեն թող­նո­ւմ, և մե­նք ար­դեն իսկ բա­վա­կա­նին հս­տակ մեկ ան­գամ մեզ մոտ հյու­րըն­կալ­վե­լո­ւց պատ­կե­րաց­նո­ւմ ենք, թե ին­չ ից որ­քան հե­տո նրա­նք դառ­նո­ւմ են մեր հա­վա­ է ան­հրա­ժե­շտ, որ­պես­զ ի այն ոչ մի­այն տա­րիմ և մշ­տա­կան այ­ցե­լու­նե­րը: բա­վա­րա­րի մեր այ­ցե­լու­նե­րի պա­հանջ­ 1 (24) 2014

մշակույթ

Հայ զինվորը և արվեստը

լուսանկարը` «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի

անդրադարձը` Մարինե Ստեփանյանի

Ար­վես­տը մար­դ ո­ւն դա­րձ­նո­ւմ է ա­վե­ լի բա­րի, վսեմ, ազն­վաց­նո­ւմ նրան: Ար­վես­տին հա­ղոր­դա­կց­վե­լո­ւց են ըն­ դո­ւն­վո­ւմ կար­ևո­րա­գ ույն օ­րե­նք­ներ և կազ­մա­կե­րպ­վո­ւմ է ճի­շտ կա­ռա­վա­րո­ւմ: Զին­վո­րա­կան ծա­ռայու­թյան մեջ ար­ վես­տը ևս օգ­նո­ւմ է խո­րը հաս­կա­նա­լու կյան­քը և ա­վե­լ ի սի­րե­լու այն: Խո­րհր­դային տա­րի­նե­րին Սպայի տնե­ րը հա­մար­վել են մշա­կու­թային կար­ևո­ րա­գ ույն և ան­հրա­ժե­շտ կե­նտ­րոն­ներ, որ­տեղ գոր­ծել են ա­կո­ւմբ­ներ, թա­տե­ րա­կան խմ­բակ­ներ, ե­րա­ժշ­տա­կան դըպ­ րոց­ներ, պա­րի խմ­բեր, տար­բեր մաս­նա­ գի­տա­կան դա­սըն­թաց­ներ և հա­րո­ւստ գրա­դա­րան­ներ: ԽՍՀՄ փլու­զու­մից հե­տո ո­րոշ վայ­րե­րո­ւմ այս կա­ռույց­նե­ րը դա­դա­րեց­րին գոր­ծու­նե­ու­թյու­նը, իսկ ո­րոշ հան­րա­պե­տու­թյո­ւն­նե­րո­ւմ, ընդ­ հա­կա­ռա­կը` հար­մար­վե­լով ժա­մա­նա­կի պա­հա­նջ­նե­րին` նպա­տա­կային աշ­խա­ տա­նք ծա­վա­լե­ցին: Եր­ևա­նո­ւմ ևս այն շա­րու­նա­կեց գոր­ծել` ՀՀ պա­շտ­պա­նու­ թյան նա­խա­րա­րի 1993թ. նոյեմ­բե­րի 9-ի հրա­մա­նով դառ­նա­լով ՀՀ ՊՆ Երևա­նի կայա­զո­րի Սպայի տո­ւն: Զին­վո­րա­ կան հան­դի­սա­վոր մի­ջո­ցա­ռո­ւմ­նե­րի ժա­մա­նակ ե­լույթ են ու­նե­նո­ւմ Սպայի տան «­Զո­րա­կան» հա­մույ­թը (գեղ. ղե­ 1 (24) 2014 116

կա­վար` Ա­րամ Գա­լս­տյան)` հրա­շք ու ան­զու­գա­կան եր­գե­րով, «­Սար­դա­րա­ պատ» պա­րային հա­մույ­թը (գեղ. ղե­ կա­վար` Մու­րադ Հա­կո­բյան)` խրո­խտ կա­տա­րո­ւմ­նե­րով: Սպայի տա­նը գոր­ ծող հա­մույթ­նե­րը հա­սել են Հայաս­ տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան և Լեռ­նային Ղա­րա­բա­ղ ի Հան­րա­պե­տու­թյան ա­մ ե­ նա­հե­ռա­վոր զո­րա­մա­սե­րը և ի­րե­նց հզոր կա­տա­րո­ւմ­նե­րով է՛լ ա­վե­լ ի բա­րձ­ րաց­րել հայ զին­վոր­նե­րի մար­տա­կան ո­գին: Հայաս­տան ժա­մա­նած տար­բեր երկրնե­րի պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­ րու­թյո­ւն­նե­րի պատ­վ ի­րա­կու­թյո­ւն­նե­րի, օ­տա­րազ­գի հյու­րե­րի պատ­վ ին «­Զո­րա­ կան» եր­գի և «­Սար­դա­րա­պատ» պա­ րային հա­մույթ­նե­րի կող­մից կա­տար­ վել են այդ երկր­նե­րի զին­վո­րա­կան քայ­լեր­գե­րը, նրա­նց երգն ու պա­րը: Մի քա­նի տա­րի է ար­դեն ՀՀ ՊՆ Սպայի տան «­Զո­րա­կան» հա­մույ­թը մաս­նակ­ ցո­ւմ է «­Վի­վատ­պո­բե­դա» զին­վո­րա­ կան եր­գի մի­ջազ­գային փա­ռա­տո­նին և ա­մ են ան­գամ վե­րա­դառ­նո­ւմ մր­ցա­նակ­ նե­րով: Ար­դեն ու­նե­նք 15 դափ­նե­կիր, ո­րոն­ցից 4-ը` կրկ­նա­կի: ­Զին­վո­րի հա­մար մեծ ո­գե­շն­չան­քի աղ­ բյո­ւր է երգ ու ե­րա­ժշ­տու­թյու­նը: Չկա այն­պի­սի մի զո­րա­մաս, ո­րը չու­նե­նա

իր նվա­գա­խո­ւմ­բը, որն ա­մ են օր՝ ա­ռա­ վո­տյան և ե­րե­կոյան, ռազ­մա­հայ­րե­ նա­սի­րա­կան մե­ղե­դի­նե­րով չդի­մա­վո­րի և չճա­նա­պար­հի զին­վո­րին հեր­թա­փո­ խի, զո­րա­վար­ժու­թյան գնա­լ իս: Հե­նց ե­րաժշ­տու­թյո­ւնն է բա­րձ­րաց­նո­ւմ զին­ վո­րի ռազ­մա­կան ո­գին և ա­ռաջ­նոր­դ ո­ւմ նրան մար­տի ժա­մա­նակ: Ար­վես­տի այս ուղղու­թյո­ւնն այն­պես է մխրճ­ված զին­ վո­րի սր­տո­ւմ, որ հե­նց մար­տի դաշ­տո­ւմ են ծն­վել նոր եր­գեր: Այս­պի­սի եր­գե­րից է «Կ­ռիվ ենք գնո­ւմ ախ­պե­րս ու ես»:­ Ա­նօ­րեն թո­ւրքն էր տի­րել մայր հո­ղ ին,­ Ի­նչ սր­տով պե­տք է մտ­նե­նք ան­կո­ղ ին, ­Մամ ջան, չտխ­րես, շատ չմ­տա­ծես, Գ­նո­ւմ ենք կռիվ ախ­պե­րս ու ես։ Մ­ռայլ գի­շեր է, նս­տած ենք փո­սո­ւմ,­ Այս­տեղ քաջ հայի ա­րյո­ւնն է հո­սո­ւմ,­ Ե­կել ենք կռիվ, կռ­վո­ւմ ենք այս­պե­ս ­Հայ ազ­գի հա­մար ախ­պե­րս ու ես։­ Ե­րբ լու­սա­բա­ցին թո­ւրքն է նե­րս սո­ղո­ւմ ­Մ եր սո­ւր հար­վա­ծից եր­կի­րն է դո­ղո­ւմ­ Ու թե պե­տք լի­նի կզոհ­վե­նք այս­պե­ս՝ ­Հայ ազ­գի հա­մար, ախ­պե­րս ու ես։­ Եր­գը գր­վել է 1993 թվա­կա­նին, խոս­քե­ րի և ե­րա­ժշ­տու­թյան հե­ղ ի­նա­կը գու­սան Տո­տի­կն է՝ Ա­շոտ Բե­գ ոյա­նը: Բա­զո­ւմ

մշակույթ

­Պա­րե­՜ց Սա­սու­նը, ու ողջ աշ­խար­հը հի­ ա­ցա­՜վ, ­Պա­րե­՜ց Սա­սո­ւնն, ու ողջ աշ­խար­հը հաս­ կա­ցա­՛վ,­ Որ պա­՛ր չէ սա, այլ` մի երկ­րի հի­՜ն պատ­ մու­թյո­ւն,­ Ո­ւր պար­տու­թյո­ւ՜նն ան­գամ ու­նի հպար­ տու­թյո­ւ՛ն: Գ­ևո­րգ Է­մի­ն ­Հայոց աշ­խար­հո­ւմ ռազ­մա­կան պա­ րե­րը տա­րած­ված են ե­ղել հատ­կա­պես ա­նա­ռիկ բնու­թյան և դյու­ցա­զո­ւն­նե­րի հայ­րե­նիք Սա­սու­նո­ւմ, որ­տեղ տա­րած­ ված է ե­ղել «Յար­խո­ւշ­տա» ռազ­մա­կան խաղ-պա­րը: Պա­րի ան­վա­նո­ւմն ու­նե­ցել է տար­բեր մեկ­նա­բա­նու­թյո­ւն­ներ, ո­րոն­ ցից մե­կն այն է, որ նշա­նա­կո­ւմ է «­զեն­քի ըն­կեր»: ­Ռազ­մա­կան սյու­ժեն կամ ա­ռան­ձին ռազ­մա­կան պա­րե­րը նման է­ին պատ­ մա­դի­ցա­բա­նա­կան և է­պի­կա­կան ներ­ կայա­ցո­ւմ­նե­րին: ­Ռազ­մա­կան պա­րե­րից է «­Ռոս­տոմ բա­ զին». են­թա­դր­վո­ւմ է նախ­նա­կան տար­ բե­րակ նվիր­ված է ե­ղել հայոց ռազ­մի աստ­ծո­ւն՝ Վա­հագ­նին: ­Հայ­կա­կան ռազ­մա­կան պա­րե­րը հիմ­ նա­կա­նո­ւմ շա­րային են և ներ­կայաց­ նում են յու­րա­հա­տո­ւկ ռազ­մի տե­սա­ րան­ներ: Մի շար­քով կա­տար­վող պա­ րե­րը խո­րհր­դան­շո­ւմ են բա­նա­կը, իսկ

դեմ առ դեմ եր­կու շար­քից կա­զմ­ված պա­րե­րը` հա­կա­ռա­կո­րդ բա­նակ­ներ: Շար­քե­րն ի­րե­նց հա­տո­ւկ պա­րա­քայ­լե­ րով ան­վե­րջ քա­նդ­վո­ւմ ու վե­րա­կա­ռուց­ վո­ւմ են, ըն­դա­ռաջ գնո­ւմ ի­րար, գնո­ւմ

վա­ճա­ռից, Տո­նա­շե­նից, Իջ­ևա­նից, Դի­լ ի­ ջա­նից: Ն­կար­չա­կան ար­վես­տը ներ­կայաց­նող զին­վո­րա­կան­նե­րից մե­կն էլ հայոց բա­ նա­կի գն­դա­պետ, զո­րա­մի­ա­վոր­ման

ի­րար հետ­ևից, ձեռ­քի պա­րա­գա­նե­րով կամ բաց ա­փե­րով զար­կո­ւմ են ի­րար` ստեղ­ծե­լով հար­ձակ­ման տե­սա­րան, ա­պա հե­ռա­նո­ւմ` շրջ­վե­լով կամ հետհետ գնա­լով` պատ­կե­րե­լով զոր­քի նա­ հան­ջը: Այս կռիվ-խա­ղե­րո­ւմ մշ­տա­պես վեր է հառ­նո­ւմ հաղ ­թո­ղ ի կեր­պա­րը, ո­րը դառ­նո­ւմ է մահ­վան, հնի նկատ­մա­մբ հաղ ­թա­նա­կի, ա­պա և նո­րո­վ ի դաս­տի­ա­ րակ­վող ե­րի­տա­սար­դ ու­թյան խո­րհր­դա­ նի­շը: Պա­րտ­վող կող­մը խո­րհր­դան­շո­ւմ է թշ­նա­մո­ւն: Ռազ­մա­կան պա­րե­րն ու­նեն մի բա­ցա­ռիկ հատ­կա­նիշ ևս. հաղ­թո­ղն ու պա­րտ­վո­ղ ը մշ­տա­պես հան­դես են գա­լ իս մեկ ամ­բող­ջու­թյան մեջ: ­Զին­վո­րա­կան ծա­ռայող­նե­րը չեն մո­ ռա­նո­ւմ նաև քան­դա­կի ար­վես­տի մա­ սին, ո՛­րը փայ­տով, ո՛րն էլ մար­տա­կան զի­նամ­թեր­քի բե­կոր­նե­րով: ՀՀ ՊՆ Վ. Սա­րգ­սյա­նի ան­վան ռազ­մա­կան ինս­ տի­տու­տի կրա­կային պատ­րաս­տու­թյան ամ­բի­ո­նի պետ, գն­դա­պետ Սա­սո­ւն Մա­ կա­րյա­նի յու­րա­քան­չյո­ւր աշ­խա­տա­նք կա­րող է պա­րու­նա­կել 10-200 բե­կոր: Իսկ ՀՀ զին­ված ու­ժե­րի ան­ձնա­կազ­մի հետ տար­վող աշ­խա­տա­նք­նե­րի վար­չու­ թյան ա­վագ սպա, փո­խգն­դա­պետ Սո­ղո­ մոն Մե­լ ի­քյա­նը փայ­տից քան­դակ­ներ է պատ­րաս­տո­ւմ, ո­րո­նք բեր­վո­ւմ են Քար­

հրե­տա­նու պետ, Ար­ցա­խյան գոյա­մար­ տի մաս­նա­կից Ար­մ են Սո­ղո­մո­նյա­նն է: Նա «Տե­րյան» մշա­կու­թային կետ­րո­ նում ներ­կայաց­րել է իր ան­հա­տա­կան ցու­ցա­հան­դե­սը: Ար­ցա­խյան պա­տե­րազ­մի ժա­մա­նակ ա­զա­տա­գր­ված տա­րա­ծք­նե­րը՝ Սա­նա­ սա­րա­վա­նը, Սամ­վե­լա­վա­նը, Ա­րա­լե­ռը, Մե­խա­կա­վա­նը, Բա­րու­թա­շե­նը, Հա­պե­ տա­վա­նը, Մա­սի­սա­վա­նը, կոչ­վո­ւմ են հա­նո­ւն հայ­րե­նի­քի նա­հա­տակ­ված և մար­տի­րոս­ված հայոր­դի­նե­րի ա­նո­ւն­ նե­րո­վ։ Պա­տե­րազ­մի տա­րի­նե­րին զին­վո­րը թեև մտա­ծո­ւմ էր մի­այն իր զեն­քի մա­սին, սա­կայն ար­վե­ստն օգ­նո­ւմ էր հաղ ­թա­ հա­րել հո­գե­բա­նա­կան դժ­վա­րու­թյուն­ նե­րն ու եր­բե­մ ն զեն­քը փո­խա­րին­վո­ւմ էր բա­հով, մո­ւր­ճով, մա­տի­տով և այլն: Նվա­ճե­լով հաղ ­թա­նա­կն ու ա­պա­հո­վե­ լով մեր երկ­րի խա­ղա­ղու­թյու­նը` ի պա­ տիվ զին­վո­րա­կան­նե­րի կա­նգ­նեց­վե­ ցին վսեմ ու վեհ խաչ­քա­րեր: Հե­նց այս խաչ­քա­րե­րի մո­տով է ան­ցնո­ւմ դիր­քեր բա­րձ­րա­ցող զին­վո­րը, ծա­ղ իկ դնո­ւմ, հի­շո­ւմ նա­հա­տակ տղեր­քի սխ­րան­քը և գի­տակ­ցո­ւմ այդ բնա­կա­վայ­րե­րո­ւմ կանգ­նեց­ված խաչ­քա­րե­րի խոր­հո­ւրդն ու ի­մաս­տը­։

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

զին­վոր­ներ են այս եր­գ ով հրա­ժե­շտ տվել ի­րե­նց մայ­րե­րին և մեկ­նել մար­տի դա­շտ՝ պատ­րա­ստ մի­նչև վեր­ջին շո­ւն­չը կռ­վե­լու հա­նո­ւն հայ­րե­նի­քի: Ինչ­պես եր­գը, այն­պես էլ պա­րը բարձ­ րաց­նո­ւմ է զին­վո­րի մար­տա­կան ո­գին: Ռազ­մա­կան պա­րե­րը հա­մար­վել են սր­բա­զան, և դրա­նց կա­տար­մա­նը լուրջ նշա­նա­կու­թյո­ւն է տր­վել: Այդ պա­րե­րը կա­տար­վել են ռազ­մի գնա­լո­ւց ա­ռաջ ռազ­միկ­նե­րի մար­տա­կան ո­գին, ռազ­ մա­կան պատ­րաս­տա­կա­նու­թյու­նը բարձ­րաց­նե­լու հա­մար, հա­ճախ նույ­ նիսկ ռազ­մի հա­ջող կամ ան­հա­ջող ա­վար­տը նմա­նա­կող գոր­ծո­ղու­թյան մի­ ջո­ցով գու­շա­կե­լու նպա­տա­կով: Բա­նա­ կի, զո­րա­գն­դի պա­րե­րը հնո­ւմ կոչ­վո­ւմ է­ին «Պա­րք բա­նա­կաց»: ­Կային նաև պա­րեր, ո­րո­նք պա­րո­ւմ է­ին պա­տե­րազ­մից հե­տո: Դրա­նք թա­ տե­րա­կան ներ­կայա­ցո­ւմ­նե­րի ձևով պատ­կե­րո­ւմ է­ին ռազ­մի ըն­թաց­քը կամ ճա­կա­տա­մար­տի ո­րոշ դր­վագ­ներ: Ռազ­մա­կան պա­րե­րը պա­րել են նաև ռազ­մա­կան հաղ­թա­նակ­ներ տո­նե­լ իս կամ թաղ­ման ա­րա­րո­ղու­թյո­ւն­նե­րին, հատ­կա­պես, ե­թե հան­գ ու­ցյա­լը կապ է ու­նե­ցել ռազ­մա­կան գոր­ծի հետ:

1 (24) 2014 117

խոհանոց

Զին­վո­րա­կան խո­հա­նո­ց

1 (24) 2014 118

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ լուսանկարը՝ Արամ Կիրակոսյանի

«­Մեր զին­վոր­նե­րը շատ են սի­րո­ւմ կար­ տո­ֆի­լ ի պյու­րե, տա­պա­կած կար­տո­ֆիլ, շի­լա­նե­րի տար­բեր տե­սակ­նե­րը, օ­րի­ նակ` ոս­պով ու բրն­ձով շի­լան: Զին­վոր­ նե­րի հա­մար նաև մր­գե­րից օ­շա­րակ­ներ ենք պատ­րաս­տո­ւմ: Օ­րի­նակ` այ­սօր մեր տղա­նե­րը փոր­ձե­լու են մո­շի օ­շա­ րակ, ան­ցած շա­բաթ մա­սու­րի օ­շա­րակ է­ին ­ ք ե­փել»,- պատ­մ եց մայ­րա­քա­ղա­ քային զո­րա­մա­սե­րից մե­կի ա­վագ խո­ հա­րար տի­կին Ար­մի­կը: Նա հա­վե­լեց նաև, որ զին­վոր­նե­րի մե­ծա­մաս­նու­ թյունն ուկ­րաի­նա­կան հայտ­նի բո­րշչ ճա­շա­տե­սա­կն այն­քան էլ չի սի­րո­ւմ: Բա­նա­կային կյան­քո­ւմ բո­լոր փոխ­ հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­նե­րն ու պար­տա­կա­ նու­թյո­ւն­նե­րը կար­գա­վոր­վո­ւմ են հաս­ տատ­ված կա­նոն­նե­րի հա­մա­ձայն: Բա­ նա­կային խո­հա­նո­ցն էլ իր հեր­թին ու­նի հաս­տատ­ված օ­րա­կա­րգ, ո­րը խս­տո­րեն պահ­պան­վո­ւմ է: Զո­րա­նո­ցի ա­վագ խո­ հա­րա­րն ա­մ են շա­բա­թ՝ յու­րա­քան­չյո­ւր օր­վա հա­մար կազ­մո­ւմ է ճա­շա­տե­սակ­ նե­րի ցու­ցա­կը, ըստ ո­րի էլ պատ­րա­ստ­ վո­ւմ է զին­վոր­նե­րի հա­մար նա­խա­տես­ ված կե­րա­կու­րը: Ա­վագ խո­հա­րա­րին օգ­նո­ւմ են օգ­նա­կան խո­հա­րար­նե­րը, իսկ ո­րոշ զո­րա­մա­սե­րո­ւմ` խո­հա­րա­ րի վե­րա­պատ­րա­ստ­ման դա­սըն­թաց­ ներ ան­ցած զին­վոր­նե­րը: Բա­նա­կո­ւմ զին­վոր­նե­րի նա­խա­ճա­շը մա­տո­ւց­վո­ւմ է ա­ռա­վո­տյան ժ. 08.00-ին, ո­րից հե­տո նրա­նք ճա­շո­ւմ են և ընթ­րո­ւմ: Բա­նա­ կային խո­հա­նո­ցո­ւմ հս­տակ գի­տեն, որ յու­րա­քան­չյո­ւր զին­վոր օ­րա­կան պի­ տի ստա­նա 1660 կկալ-ին հա­մար­ժեք սնունդ, ին­չ ին և խս­տո­րեն հետ­ևո­ւմ են: Եվ այս­պես` բա­նա­կային ա­ռօ­րյա սնն­դա­կար­գը նե­րա­ռո­ւմ է աղ­ցան­ներ, տա­րա­տե­սակ շի­լա­ներ ու ճա­շեր և, բնա­կա­նա­բար, ա­մ են ա­ռա­վոտ տր­վող խտաց­րած կա­թը: Ընդ ո­րո­ւմ` մսի տար­ բեր տե­սակ­նե­րից պատ­րա­ստ­ված կե­ րա­կո­ւր­նե­րը բա­նա­կային ճա­շա­ցան­կի ա­մ ե­նօ­րյա պար­տա­դիր բա­ղադ­րի­չն են կազ­մո­ւմ: ­Բա­նա­կո­ւմ ճա­շա­ցան­կի փո­փո­խու­թյուն տար­վա մեջ լի­նո­ւմ է մի­այն երդ­ման ա­րա­րո­ղու­թյան օ­րե­րին, Ա­մա­նո­րին, Բա­նա­կի ու Ան­կա­խու­թյան տո­նե­րին: Տո­նա­կան սե­ղա­նին զին­վոր­նե­րին մա­ տո­ւց­վո­ւմ է քա­ղ ց­րա­վե­նիք, թխ­ված­ քաբլիթ­ներ, մր­գեր, «և, ի­հար­կե տո­նա­ կան տրա­մադ­րու­թյո­ւն»,- ինչ­պես մեզ հա­վաս­տե­ցին զոր­մա­սե­րի ա­վագ խո­ հա­րա­րա­նե­րը:

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

անդրադարձը` Հայկանուշ Ալոյանի

զ ինվորական մամուլ

Զինվորական մամուլ ի գաղափարական ուժը

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

նյութը`­Վար­դ ու­հի Ե­րա­նո­սյա­նի

­ ին­վո­րա­կան մա­մու­լը գա­ղա­փա­րա­կան հզոր զե­նք է զին­ված ու­ժե­րի ան­ձնա­կազ­մ ի ռազ­մա­կան, Զ քա­ղա­քա­կան, բա­րոյա­կան և հո­գե­բա­նա­կան դաս­տի­ա­րա­կու­թյան աս­պա­րե­զո­ւմ: Այն կոչ­ված է ա­մ ե­նաա­րագ ձևե­րով լու­սա­բա­նե­լու մար­տա­կան ի­րա­դար­ձու­թյո­ւն­նե­րը, լայ­նո­րեն ցույց տա­լու ա­ռան­ձին մար­տիկ­նե­րի, ստո­րա­բա­ժա­նո­ւմ­նե­րի և զո­րա­մա­սե­րի գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րը, մար­տե­րո­ւմ ա­ռանձ­նա­պես աչ­քի ըն­կած զին­վոր­նե­րի սխ­րա­գոր­ծու­թյուն­նե­րը մաս­սայա­կա­նաց­նե­լու և նրա­նց օ­րի­նա­կով ռազ­մ իկ­նե­րին դաս­տի­ա­րա­կե­լու հա­մար: Պա­տե­րազ­մ ի պայ­ման­նե­րո­ւմ ա­վե­լ ի է մե­ծա­ նո­ւմ զին­վո­րա­կան մա­մու­լ ի դե­րը, քա­նի որ այդ պայ­ման­նե­րո­ւմ մա­մու­լ ի առջև դր­վո­ւմ են բա­րդ և պա­տաս­խա­նա­տու խն­դիր­ներ:

1 (24) 2014 120

­Հայ պար­բե­րա­կան մա­մու­լ ի մեջ կար­ևոր նշա­նա­կու­թյո­ւն են ու­նե­ցել զին­վո­րա­կան թեր­թե­րը: Հայաս­տա­նի ա­ռա­ջին հան­ րա­պե­տու­թյան օ­րոք հրա­տա­րկ­վո­ւմ էր «­Ռազ­միկ» թեր­թը, իսկ Խո­րհր­դային Հայաս­տա­նո­ւմ` «­Կար­միր զին­վոր» թեր­ թը: Հայ­րե­նա­կան մեծ պա­տե­րազ­մի տա­րի­նե­րին ռազ­մա­ճա­ կատ­նե­րո­ւմ և ա­ռան­ձին մի­ա­վո­րո­ւմ­նե­րո­ւմ ստե­ղծ­վեց հայե­ րեն 16 թե­րթ, ո­րո­նք հրա­տա­րակ­վո­ւմ է­ին խո­րհր­դա-գեր­ մա­նա­կան ռազ­մա­ճա­կա­տի տար­բեր հատ­ված­նե­րո­ւմ: Այդ թեր­թե­րի շար­քո­ւմ ա­ռա­նձ­նա­նո­ւմ էր Անդր­կով­կա­սյան ռազ­ մա­ճա­կա­տի «­Մար­տիկ» թեր­թը, որ­տեղ տպա­գր­վո­ւմ է­ին բազ­ մա­թիվ վա­վե­րագ­րեր, հոդ­ված­ներ, ակ­նա­րկ­ներ, նա­մակ­ներ, գրա­կան ստեղ­ծա­գ որ­ծու­թյո­ւն­ներ և այլն: Թե­րթն իր խոս­քը ծան­րակ­շիռ դա­րձ­նե­լու հա­մար տպագ­րո­ւմ էր հայ ա­կա­նա­ վոր գիտ­նա­կան­նե­րի ու գրող­նե­րի հոդ­ված­նե­րն ու ե­լույթ­նե­ րը: 1992թ. ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյան ստե­ղծ­ման հրա­մա­նով նա­խա­րա­րու­թյան կազ­մո­ւմ բաց­վեց լրատ­վա­կան ծա­ռայու­թյու­նը: Սկզ­բո­ւմ այդ ծա­ռայու­թյո­ւնն զբաղ­վո­ւմ էր լրատ­վա­մի­ջոց­ նե­րին տե­ղե­կատ­վու­թյո­ւն տա­լով, այ­սի­նքն` ինչ վի­ճակ է տի­ րում սահ­մա­նա­մ ե­րձ շր­ջան­նե­րո­ւմ, քա­նի մա­րդ է զոհ­վել և այլն: Այ­նու­հե­տև ձևա­վոր­վեց հե­ռո­ւս­տա­ռա­դի­ո­հա­ղոր­դ ո­ւմ­ նե­րի բա­ժի­նը: ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյան «­Հայ զին­վոր» պաշ­ տո­նա­թեր­թը լույս է տե­սել 1993թ. ապ­րի­լ ի 1-ին: Այս օ­րը հայ­ կա­կան ու­ժե­րի շեշ­տա­կի գրո­հով ա­զա­տա­գր­վո­ւմ է Քար­վա­ ճա­ռը, և Հայոց բա­նա­կի թեր­թը ծն­վո­ւմ է հաղ ­թա­նա­կի հետ: «­Զին­վոր» ան­վա­նու­մով թեր­թը հիմ­նա­դր­վել է ա­վե­լ ի վաղ` 1992 թվա­կա­նի օ­գ ոս­տո­սի 28-ին: ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան նա­ խա­րա­րը հաս­տա­տել է թեր­թի կա­նո­նադ­րու­թյու­նը, իսկ ՀՀ ար­դա­րա­դա­տու­թյան նա­խա­րա­րու­թյան կո­լե­գի­ան նույն թվա­կա­նի սեպ­տեմ­բե­րի թիվ 39/1 ո­րոշ­մա­մբ գրան­ցել է թեր­թը: Մի­նչև 1994թ. հու­լ իս լույս է տես­նո­ւմ շա­բա­թա­թեր­ թի ըն­դա­մ ե­նը 31 հա­մար: Պաշ­տո­նա­թեր­թի լույ­սըն­ծայու­մը կար­գա­վոր­վո­ւմ է 1994թ. օ­գ ոս­տո­սից: Հետ­ևե­լով թեր­թի հրա­ պա­րա­կո­ւմ­նե­րին` սկ­սած ա­ռա­ջին հա­մա­րից, կա­րե­լ ի է ամ­ բող­ջա­կան պատ­կե­րա­ցո­ւմ կազ­մ ել Հայոց բա­նա­կի ստեղծ­ ման հան­գա­մա­նք­նե­րի, կայաց­ման ըն­թաց­քի և հաղ­թա­հար­ ած դժ­վա­րու­թյո­ւն­նե­րի մա­սին: Սկզբ­նա­կան շր­ջա­նո­ւմ շեշ­տը դրված է ե­ղել զո­րա­նո­ցա­շի­նու­թյան, զին­ծա­ռայող­նե­րի կեն­

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

զ ինվորական մամուլ

ցա­ղային պայ­ման­նե­րի բա­րե­լավ­ման աշ­խա­տա­նք­նե­րը լու­ սա­բա­նե­լու վրա: Թեր­թի լույ­սըն­ծայու­մից հե­տո բա­վա­կա­նին եր­կար ժա­մա­նակ մի­նչև զի­նա­դա­դա­րի հաս­տա­տու­մը, որ­ևէ ան­դրա­դա­րձ չի ե­ղել զոր­քե­րի մար­տա­կան պատ­րաս­տու­թյա­ նը: Թե­րևս, դա բնա­կան է. մար­տա­կան պատ­րաս­տու­թյան հիմ­քը դր­վեց զի­նա­դա­դա­րից հե­տո: ­Թեր­թի հիմ­նա­կան խո­րագ­րե­րն են «­Մա­տյան հի­շա­տա­կաց», «Ազ­գային բա­նակ», «­Հայք», «­Հայ զին­վո­րի հյու­րաս­րահ», «­Պա­տիվ ու­նեմ», «­Զո­րա­կոչ», «­Հայ հե­րոս­ներ» և այլն: ­Հայաս­տա­նի ան­կա­խու­թյան հռ­չա­կու­մից հե­տո զա­նգ­վա­ ծային լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րը հիմ­նադ­րե­ցին զին­վո­րա­կան թե­ մա­տի­կային բնո­րոշ մի շա­րք հա­ղոր­դա­շա­րեր, ծրագ­րեր և խո­րագ­րեր: Այ­սօր զին­վո­րա­կան հա­ղոր­դա­շա­րե­րը և պար­բե­րա­կան­նե­րը, ինչ­պես նաև մաս­նա­վոր հե­ռո­ւս­տա­ռա­դի­ոըն­կե­րու­թյո­ւն­նե­ րը և պար­բե­րա­կան­նե­րը, հաշ­վ ի առ­նե­լով հայ­կա­կան բա­նա­ կի նկատ­մա­մբ հա­սա­րա­կու­թյան հե­տա­քրք­րու­թյու­նը, ի­րե­նց պատ­րաս­տած նյու­թե­րո­ւմ մեծ տեղ են հատ­կաց­նո­ւմ հա­սա­ րա­կու­թյո­ւն-բա­նակ փոխ­հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­նե­րին: Վեր­ջին տա­րի­նե­րին նկա­տե­լ ի­ո­րեն ա­ճել է ՀՀ զին­ված ու­ժե­ րի նկատ­մա­մբ քա­ղա­քա­ցի­ա­կան և ժո­ղո­վ ր­դա­կան վե­րա­հըս­ կո­ղու­թյու­նը, որն օգ­նո­ւմ է հա­սա­րա­կու­թյա­նը մո­տի­կից ծա­ նո­թա­նա­լու ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյան ա­ռօ­րյա հիմ­նա­խն­դիր­նե­րին և բա­նա­կա­շի­նու­թյա­նը: ­Բա­նա­կն ու ժո­ղո­վո­ւր­դը մեկ ամ­բող­ջու­թյո­ւն են, ուս­տի կարե­ վոր­վո­ւմ է բա­նակ-հա­սա­րա­կու­թյո­ւն-ԶԼՄ հա­մա­գ որ­ծակ­ցու­ թյու­նը: Հա­սա­րա­կու­թյու­նը ցան­կա­նո­ւմ է ա­վե­լ ի տե­ղե­կաց­ված լի­նել և ու­նե­նալ ա­ռա­վել թա­փան­ցիկ և հաշ­վե­տու զին­ված ու­ժեր: Զո­րա­մա­սե­րից և զին­վո­րա­կան-կր­թա­կան հաս­տա­տու­թյուն­ նե­րից պար­բե­րա­բար պատ­րա­ստ­վող ռե­պոր­տաժ­նե­րն ու թղթակ­ցու­թյո­ւն­նե­րը հա­սա­րա­կու­թյա­նը հնա­րա­վո­րու­թյո­ւն են ըն­ձե­ռո­ւմ ինչ-որ չա­փով տե­ղե­կաց­ված լի­նել Հայոց բա­ նա­կի գոր­ծու­նե­ու­թյան մա­սին, քա­նի որ հայ­կա­կան լրատ­ վա­մի­ջոց­նե­րի գե­րխն­դի­րը պե­տք է լի­նի հա­սա­րա­կու­թյան մեջ բա­նա­կի վե­րա­բե­րյալ օբյեկ­տիվ կար­ծի­քի ձևա­վո­րու­մը և հիմ­նա­վոր­ված փաս­տե­րով բա­նա­կի մա­սին տա­րած­ված թյուր ա­սե­կո­սե­նե­րի հեր­քու­մը:

1 (24) 2014 121

պատմության քառուղ իներ

Ոչ ոք չի մոռացվել, ոչինչ չի մոռացվել

լուսանկարը` ՀՀ ՊՆ Տ և ՀԿՎ

նյութը` Մայր Հայաստան զինվորական թանգարանի

Մայր Հայաստան զինվորական թանգարան 1 (24) 2014 122

­ այր Հայաս­տան հու­շա­հա­մա­լ ի­րը բաց­վել է 1950թ. Մ նոյեմ­բե­րի 29-ին՝ Եր­ևա­նի Հաղ ­թա­նակ զբո­սայ­գ ո­ւմ: Հե­ղ ի­նա­կը ԽՍՀՄ ժո­ղո­վ ր­դա­կան ճար­տա­րա­պետ Ռա­ֆայել Իս­րայե­լ յա­նն է: Պատ­վան­դա­նի վրա տե­ ղա­դր­վել էր ԽՍՀՄ ժո­ղո­վ ր­դա­կան նկա­րիչ Սեր­գեյ Մեր­կու­րո­վ ի հե­ղ ի­նա­կած Ի. Ստա­լ ի­նի 17 մե­տր բա­րձ­րու­թյան պղն­ձե կո­փա­ծո ար­ձա­նը: 1951թ. հե­ ղի­նակ­նե­րն ար­ժա­նա­ցել են ԽՍՀՄ Պե­տա­կան մըր­ ցա­նա­կի: 1962թ. հան­վել է Ի. Ստա­լ ի­նի ար­ձա­նը. այն 1967թ. փո­խա­րին­վել է Հայաս­տա­նի ժո­ղո­վ ր­դա­ կան նկա­րիչ Ա­րա Հա­րու­թյու­նյա­նի հե­ղ ի­նա­կած 22 մե­տր բա­րձ­րու­թյան պղն­ձե կո­փա­ծո «­Մայր Հայաս­ տան» ար­ձա­նով: Հու­շա­հա­մա­լ ի­րը նա­խա­գծ­վել է հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցու կա­ռո­ւց­ված­քով. ընդ­հա­նո­ւր բա­րձ­րու­թյու­նը 52 մե­տր է: 1970թ. բաց­վել է Հայաս­տա­նը Հայ­րե­նա­կան մեծ պա­տե­րազ­մո­ւմ (1941-1945 թթ.) թան­գա­րա­նը: 1995թ. այն վե­րան­վան­վել է Մայր Հայաս­տան զին­ վո­րա­կան թան­գա­րա­նի և ան­ցել ՀՀ ՊՆ են­թա­ կայու­թյան ներ­քո: Թան­գա­րա­նի ցու­ցան­մո­ւշ­նե­րում հիմ­նա­կա­նո­ւմ 2 թե­մա է` հայ ժո­ղո­վ ր­դի մաս­նակ­ ցու­թյու­նը Երկ­րո­րդ հա­մաշ­խար­հային և Ար­ցա­խյան ա­զա­տագ­րա­կան պա­տե­րա­զմ­նե­րին: Ա­ռա­ջին հար­կի ցու­ցադ­րու­թյու­նը նվիր­ված է Երկ­ րո­րդ հա­մաշ­խար­հային պա­տե­րազ­մին հայ ժո­ ղո­վ րդի մաս­նակ­ցու­թյա­նը: Ներ­կայաց­ված են հայ­կա­կան 6 դի­վ ի­զ ի­ա­նե­րի, աչ­քի ըն­կած մար­ տիկ­նե­րի գոր­ծու­նե­ու­թյու­նը: Ա­ռան­ձին ցու­ցադ­րու­ թյո­ւն­նե­րում ներ­կայաց­ված են հայ մար­շալ­նե­րի (Հ. Բաղ­րա­մյան, Ի. Ի­սա­կով, Հ. Բա­բա­ջա­նյան, Ա. Խան­փե­րյա­նց) և գե­նե­րալ­նե­րի գոր­ծու­նե­ու­թյա­նը: Պատ­կե­րաս­րա­հո­ւմ ներ­կայաց­ված են Խո­րհր­դային Մի­ու­թյան հե­րոս­նե­րի և գե­նե­րալ­նե­րի յու­ղա­նե­րկ դի­ման­կար­նե­րը: Սև գրա­նի­տե հո­ւշ-դահ­լ ի­ճո­ւմ ան­ մա­հաց­ված են Խո­րհր­դային Մի­ու­թյան հե­րոս­նե­րի և Փառ­քի շքան­շա­նի լրիվ աս­պետ­նե­րի, Հայ­րե­նա­ կան մեծ պա­տե­րազ­մո­ւմ զոհ­ված ան­հայտ կո­րած­ նե­րի ա­նո­ւն­նե­րը: Ե­րկ­րո­րդ հար­կի ցու­ցադ­րու­թյու­նը նվիր­ված է Ար­ ցա­խյան ա­զա­տագ­րա­կան պա­տե­րազ­մին: Ներ­ կայաց­ված են ՀՀ ազ­գային հե­րոս­նե­րի և Ար­ցա­խի հե­րոս­նե­րի, ՀՀ ԶՈւ զո­րա­տե­սակ­նե­րի, տար­բեր ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րին մաս­նակ­ցած ա­զա­տա­մար­տիկ­նե­րի գոր­ծու­նե­ու­թյու­նը, Շու­շի­ի ա­զա­տա­գր­ման դի­ոգ­րա­ման: Եր­րո­րդ հար­կո­ւմ հան­դի­սու­թյո­ւն­նե­րի դահ­լ ի­ճն է: Թան­գա­րա­նի օր­գա­նա­կան շա­րու­նա­կու­թյո­ւնն է հա­րա­կից տա­րած­քո­ւմ գտն­վող Ան­հայտ զին­վո­րի գե­րեզ­մա­նը, Հե­րոս­նե­րի, Մար­շալ Բաղ­րա­մյա­նի, Ռո­ւս սահ­մա­նա­պահ­նե­րի ծա­ռու­ղ ի­նե­րը, զի­նա­տե­ սակ­նե­րի բա­ցօ­թյա ցու­ցադ­րու­թյու­նը:

անհայտ կորածներ

Քո վաղվա համար նրանք տվեցին իրենց այսօրը

լուսանկարը` Հակոբ Բերբերյանի

անդրադարձը` Ռիմա Առաքել յանի

Ա­զա­տա­մար­տի տա­րի­նե­րին հայ­կա­կան նո­րաս­տե­ղծ բա­նա­կն ու­նե­ցավ ծա­նր կո­րո­ւստ­ներ: Դժ­բախ­տա­բար մի­նչև օրս ան­ հայտ են մի քա­նի տաս­նյակ ա­զա­տա­մար­տիկ­նե­րի ճա­կա­տագ­րե­րը: Նրա­նք մեկ­նե­ցին մար­տա­կան գոր­ծո­ղու­թյո­ւն­նե­րի և չվե­ րա­դար­ձան. նրան­ցից այլևս որ­ևէ լո­ւր չե­ղավ: Տա­րի­ներ շա­րու­նակ նրա­նց ծնող­նե­րը, կա­նայք, հա­րա­զատ­նե­րը պայ­քա­րո­ւմ է­ին որ­ևէ ա­տյա­նից տե­ղե­կու­թյո­ւն ստա­նա­լու հույ­սով: Սա­կայն հրա­դա­դա­րի հաս­տա­տու­մից հե­տո հա­կա­ռա­կոր­դի հետ հա­րա­բե­րու­թյո­ւն­ներ չու­նե­նա­լու պատ­ճա­ռով, հնա­րա­վո­րու­թյո­ւն չկա ճշ­տե­լու որ­ևէ հայոր­դ ու հե­տա­գա ճա­կա­տա­գի­րը, գտն­վե­լու վայ­րը: Այս­պի­սի բա­րդ ի­րա­վ ի­ճակ­նե­րո­ւմ բո­լոր երկր­նե­րո­ւմ իր ակ­տիվ մաս­նակ­ցու­թյո­ւնն է բե­րո­ւմ Կար­միր խա­չ ի մի­ջազ­գային կո­մի­տեն: Ժա­մա­նա­կի հրա­մայա­կա­ նով, խն­դիր­նե­րը հա­մա­կար­գե­լու հա­մար 2000թ. մար­տի 9-ին ստե­ղծ­վեց Ան­հայտ կո­րած ա­զա­տա­մար­տիկ­նե­րի հա­րա­զատ­ նե­րի խոր­հո­ւր­դը, ո­րը հիմ­նադ­րեց և գլ­խա­վո­րեց ան­հայտ կո­րած ա­զա­տա­մար­տի­կի մայր Ռի­մա Ա­ռա­քե­լ յա­նը: 2000թ. հոկ­տեմ­բե­րի 23-ին ՀՀ Կա­ռա­վա­րու­թյան թիվ 663 ո­րոշ­մա­մբ հու­նի­սի 29-ը հա­մար­վեց որ­պես Ան­հայտ կո­րած ա­զա­ տա­մար­տիկ­նե­րի հի­շա­տա­կի օր, քա­նի որ 1992թ. հե­նց հու­նի­սի 29-ին հայ­կա­կան զի­նո­ւժն ու­նե­ցավ թվով ա­մ ե­նա­շատ ան­ հայտ կո­րած­նե­րը` 76 հո­գի. նրան­ցից 22-ը «Ա­րա­բո» ջո­կա­տի ա­զա­տա­մար­տիկ­նե­րն է­ին, մյո­ւս­նե­րը՝ տար­բեր ջո­կատ­նե­րից: 2001թ. սեպ­տեմ­բե­րի 21-ին` Սո­ւրբ Խա­չ ի օ­րը, Ե­ռաբ­լո­ւր զին­վո­րա­կան պան­թե­ո­նո­ւմ բաց­վեց ան­հայտ կո­րած ա­զա­տա­մար­ տիկ­նե­րի հի­ա­շա­տա­կին նվիր­ված հու­շար­ձա­նը: ­Հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան հա­կա­մար­տու­թյան ողջ ըն­թաց­քո­ւմ ՀՀ տա­րած­քից հա­շվ­վո­ւմ է 400-ից ա­վե­լ ի, իսկ ԼՂՀ տա­րած­քից` մոտ 600 ան­հայտ կո­րած­ներ: Ընդ­հա­նո­ւր առ­մա­մբ, այս բո­լոր մա­րդ­կա­նց գտ­նե­լու և հայ­րե­նիք վե­րա­դա­րձ­նե­լու գոր­ծըն­թա­ցը կազ­մա­կեր­պե­լու նպա­տա­կով ստե­ղծ­վել է Գե­րի­նե­րի, պա­տա­նդ­նե­րի և ան­հայտ կո­րած­նե­րի հար­ցե­րով զբաղ­վող միջգերատեսչական հա­նձ­նա­ժո­ղով, ո­րի նա­խա­գա­հն է ՀՀ պա­շտ­պա­նու­թյան նա­ խա­րար Սեյ­րան Օ­հա­նյա­նը: Հա­նձ­նա­ժո­ղո­վ ի ան­դամ և ան­հայտ կո­րած ա­զա­տա­մար­տի­կի մայր Ռի­մա Ա­ռա­քե­լ յա­նն ա­սո­ւմ է. «­Պա­տե­րազ­մը չի ա­վա­րտ­վել, քա­նի դեռ կան ան­հայտ կո­րած­ներ»: 1 (24) 2014 123

1 (24) 2014