«Մենք մեր մասին» ամսագիր: "We about ourselves" magazine.

«ՄԵՆՔ ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ» ԱՄՍԱԳԻՐ ՄԵՆՔԻ ՈԳԻՆ

«ՄԵՆՔ ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ» ԱՄՍԱԳԻՐ ՄԵՆՔԻ ՈԳԻՆ

غð زêÆÜ

1/20 2010 "MENQ MER MASIN" MAGAZINE THE SPIRIT OF MENQ 1/20 2010

Levon Aronyan Kings Never Lose

Լևոն Արոնյան. արքաները չեն պարտվում

124 ԷՋ

ՀՀ-ում` գինը 500 դր.

1/20 2010

´áí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝ

20

Արտաշեսյաններ. Ազնվականության սահմանները

26

Ճգնաժամը և Հայաստանի տնտեսությունը

42

Լևոն Արոնյան. արքաները չեն պարտվում

56

Դաքքա. Դաքքայի վերջին հայը

68

Շուշի. å³ïÏ»ñÝ»ñ Ñ»ñáë³Ï³Ý ù³Õ³ùÇó

90

Ժանսեմ. Պատճառը ջարդն է

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 6

ÊÙµ³·ñ³Ï³Ý

«Մենք մ եր մա­սին» ամ­սա­գի­րը 5 տա­րե­կան է Սի­րե­լ ի ըն­թեր­ցող. Ճիշտ 5 տա­րի ա­ռաջ լույս տե­սավ «Մենք մեր մա­սին» ամ­սագ­րի անդ­ րա­նիկ հա­մա­րը` ու­րա­խա­լ ի ի­րա­դար­ձութ­յուն դառ­նա­լով ո՛չ ­մ իայն ինձ հա­մար` որ­պես հիմ­նադ­րի և տնօ­րե­նի, այլև հա­սա­րա­կութ­յան մի ստվար զանգ­վա­ծի հա­մար, որ վա­ղե­մ ի պա­հանջ ու­ներ ըն­թեր­ցե­լու և սե­ղա­նին մշտա­պես ու­նե­նա­լու մեր ազ­գա­յին, մշա­կու­թա­յին և հոգևոր ար­ժեք­նե­րի վեր­հան­մանն ու լու­սա­բան­մա­նը հե­տա­մուտ մի պար­բե­րա­կան: Այս ամ­ սա­գի­րը մարմ­նա­վո­րում է իմ ա­մ ե­նան­վ ի­րա­կան ե­րա­զանք­նե­րից մե­կը, քա­նի որ 2004թ­-ից, հրա­տա­րա­կութ­յու­նից դեռևս ­մ եկ տա­րի ա­ռաջ, ար­ դեն փայ­փա­յում էի նման պար­բե­րա­կան ստեղ­ծե­լու գա­ղա­փա­րը, ամ­բող­ ջո­վ ին տար­ված էի այդ մտքով, շտա­պում էի ի­րա­կա­նա­ցած տես­նել նպա­ տակս: Իմ ներ­քին վստա­հութ­յու­նը, թե` տա­րի­քա­յին ա­մ ե­նա­տար­բեր խմբե­րը նե­րա­ռող մեր ըն­թեր­ցո­ղա­կան զանգ­վա­ծը փնտրում է նյու­թեր ո՛չ ­մ իայն ժա­մանց­նե­րի, շոու­նե­րի, աստ­ղե­րի, ո­չ ինչ չտվող նո­րութ­յուն­նե­րի, այլև ար­վես­տի, մշա­կույ­թի, ազ­գա­յին ար­ժեք­նե­րի մա­սին, փաս­տո­րեն, հիմ­նա­վոր­ված էր: Ամ­սա­գիրն ա­րա­գո­րեն գտավ իր հաս­տա­տուն տե­ղը և ըն­թեր­ցո­ղա­կան հա­վա­տա­րիմ շրջա­նա­կը հա­յաս­տան­յան շու­կա­յում, իսկ ես կյան­քի կո­չե­ցի հոգևոր բարձր ար­ժեք­նե­րին հիմն­ված, բո­վան­դա­ կա­յին ա­ռու­մով հա­գեց­ված, ի­րա­պես մշա­կու­թա­յին ամ­սա­գիր ստեղ­ծե­լու վա­ղե­մ ի ցան­կութ­յունս…

«Մենք մեր մա­սին» ամ­սագ­րի տա­րե­դարձ­ներն ա­վան­դա­բար նշել ենք մար­տի 1-ին` գար­նան ա­ռա­ջին օ­րը, ին­չ ը մեզ հա­մար խորհր­դա- ն­շա­կան է: Ամ­սագ­րի ծննդյան յու­րա­քանչ­յուր տա­րե­դար­ձը (բա­ցա­ռութ­յամբ վեր­ջին 2 տար­վա, երբ տե­ղ ի ու­նե­ցան մար­տի­մ եկ­յան ի­րա­ դար­ձութ­յուն­նե­րը և դրանց ա­ռա­ջին տա­րե­լ ի­ցը) նշա­նա­վո­րել ենք գար­նա­նա­մու­տի փոք­րիկ, ջերմ հա­վա­քույ­թով. մի ա­վան­դույթ, ո­րը պահ­ պա­նեցինք նաև այս տա­րի` միա­ժա­մա­նակ ըն­թեր­ցո­ղ ի դա­տին հանձ­նե­լով ամ­սագ­րի` թվով 20-րդ ­հա­մա­րը: Հո­բել­յա­նա­կան այս հա­մա­րը խորհր­դան­շում է կրկնա­կի հո­բել­յան` հիմ­նադր­ման 5-ամ­յա­կի հետ միա­սին, այն­պես որ պա­տա­հա­կան չեն այն բո­լոր փո­փո­խութ­յուն­ներն ու նո­րա­մու­ծութ­յուն­նե­րը, ո­րոնք տեղ են գտել այս հա­մա­րում թե՛ բո­վան­դա­կա­յին, թե՛ կա­ռուց­ված­քի և թե՛, ի վեր­ջո, նոր խմբագ­րա­կազ­մ ի ա­ռու­մով: Միան­գա­մ ից նշեմ, որ սրանք ըն­դա­մ ե­նը ա­ռա­ջին քայ­լերն են շա­րու­նա­կա­կան փո­փո­խութ­յուն­նե­րի ի­րա­կա­նաց­ման ճա­նա­պար­ հին: Ամսագրային նորամուծություններից զատ` հանդես եմ եկել ևս մի նորամուծությամբ. ՀՀ վարչապետին ներկայացված և նրա բարձր հովանավորությանն արժանացած իմ առաջարկի հիման վրա սահմանվել է և այսուհետ ամեն տարի նշվելու է Հայաստանի պետական խորհրդանիշերից մեկի` եռագույն դրոշի ամենամյա տոն, որի անդրանիկ տոնակատարությունը կանցկացվի առաջիկա հունիսի 15-ին: Թերևս, ավելորդ է նշել, թե հայրենասիրության նոր ալիք բարձրացնող այսօրինակ միջոցառումները որքան կարևոր են հատկապես մատաղ սերնդի համար. այս առումով ավելի քան խորհրդանշական է իմ և 11 ամսեկան դստերս` Նատալիի լուսանկարը` եռագույնի հետ միասին: Մենք մեր երեխաներին ենք ժառանգում պետականություն և արժեքներ, նրանց փոքրիկ ձեռքերում մեր վաղվա օրն է և մեր երկրի ապագան: Սա­կայն… չեմ ու­զում շտա­պել և վե­րա­պատ­մ ել մեր այս հա­մա­րի բո­վան­դա­կութ­յու­նը, որ­պես­զ ի սե­փա­կան ան­համ­բե­րութ­յամբ չնվա­զեց­նեմ ձեր հե­տաքրք­րա­սի­րութ­յու­նը: Ամ­փո­փե­լով խոսքս` նշեմ միայն, որ ան­սահ­մա­նո­րեն շնոր­հա­կալ ենք մեր ըն­թեր­ցո­ղ ին` ամ­սագ­րի հետ 5 տա­րի շա­րու­նակ հա­մա­քայլ ըն­թա­նա­լու և մեր յու­րա­քանչ­յուր թո­ղարկ­մա­նը հա­վա­տար­մո­րեն սպա­սե­լու հա­մար: «Մենք մեր մա­սին»-ը ձե՛ր, յու­րա­քանչ­յու­րի՛ս ­մա­սին է: Հար­գանք­նե­րով`

Պա­վել Սարգս­յան «Մենք մեր մա­սին» ամ­սագ­րի հիմ ­նա­դիր և տնօ­րեն

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 7

Ø»ñ Ù³ëÇÝ

Հիմնադիր եւ հրատարակիչ` «ՄԵՆՔՍԹԱՅԼ» ՍՊԸ Հիմնադիր և տնօրեն` Պավել Սարգսյան Համարի թողարկման պատասխանատու` Քնարինե Սարգսյան Գլխավոր խմբագիր` Անուշ Բաբայան Խմբագիր` Սաթենիկ Մկրտչ յան Թղթակիցներ` «Արմեդիա» գործակալություն, Մովսես Դեմերճյան, Քրիստինա Պողոսյան, Գոհար Փիլթոյան, Լուսինե Պառավ յան, Սաթենիկ Մկրտչ յան, Վասակ Թարփոշյան, Տիգրան Բաղումյան, Նաիրա Գալուստյան, Զանի Հարոյան, Նունե Հովհաննիսյան, Փառանձեմ Ավագյան, Ինգա Մուրադ յան, Էլեն Մուսայել յան Դիզայներ` Արա Ասլանյան Լուսանկարիչներ` Արտաշես Մարտիրոսյան, Եղիա Ներսեսյան, Հրայր Բազե Հաշվապահական աշխատանքները իրականացնող` «ՈՒԻԼՍՈՆՍ ՔԸՆՍԱԼԹԻՆԳ ԳՐՈՒՓ» ՍՊԸ Շապիկին` Լևոն Արոնյան Լուսանկարը` Արտաշես Մարտիրոսյանի

Լրատվական գործունեություն իրականացնող` «ՄԵՆՔՍԹԱՅԼ» ՍՊԸ Իրականացնող` «Մենք Փրոդաքշըն»

Основатель и издатель: ООО «МЕНКСТАЙЛ» Основатель и директор ООО «МЕНКСТАЙЛ»: Павел Саркисян Ответственный за выпуск номера: Кнарине Саркисян Главный редактор: Ануш Бабаян Редактор: Сатеник Мкртчян Корреспонденты: Агенство «Армедиа», Мовсес Демирчян, Кристина Погосян, Гоар Пилтоян, Лусинэ Паравян, Сатеник Мкртчян, Васак Тарпошян, Тигран Багумян, Наира Галустян, Зани Ароян, Нуне Оганнесян, Парандзем Авакян, Инга Мурадян, Элен Мусаелян Дизайнер: Ара Асланян Фотографы: Арташес Мартиросян, Егия Нерсесян, Грайр Базэ Исполнитель бухгалтерских работ: ООО «УИЛСОНС КОНСАЛТИНГ ГРУП» Исполнитель корреспонденции: ООО «МЕНКСТАЙЛ» Исполнитель: «МЕНК ПРОДАКШН»

Шрифты компании «ПАРАТАЙП»

Зарегестрировано 04.02.09г. центральным органом государственного регистра юридических лиц РА Номер сертефиката-03-084095, номер регистрации-273.110.05118 Запрещается использовать материалы, опубликованные в журнале «Мы о нас» без письменного разрешения директора и без ссылки на журнал. Напечатанные материалы не возвращаются назад. За содержание рекламных материалов редакция не несет ответственности. Печатается в издательстве ЗАО «ТИГРАН МЕЦ» 0028 г. Ереван, Аршакуняц 2 Дано на печатание 19.03.2010г., в журнал включены 124 страниц Напечатанное количество-500 экземпляров , стоимость одного журнала в Армении-500 драмов Юридический адрес: РА 0070, г. Ереван, ул. Ерванда Кочара, дом 3, кв. 95 Адрес редакции: РА 0070 г. Ереван, ул. Ерванда Кочара, дом 3, кв. 95

Տառատեսակը` «Փարաթայփ» ընկերության

---------------------------------------------------------------Գրանցված է ՀՀ իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրի կենտրոնական մարմնի կողմից 04.02.09թ. Վկայականի համար` 03 Ա 084095, գրանցման համար` 273.110.05118 «Մենք մեր մասին» ամսագրում տպագրված նյութերի օգտագործում ն առանց տնօրինության գրավոր թույլտվության և հղման ամսագրին` արգելվում է: Ամսագիրը չի պատվիրում նյութեր. դրանք ներկայացվում են թղթակիցների նախաձեռնությամբ: Տպագրված նյութերը հետ չեն վերադարձվում: Գովազդային նյութերի բովանդակության համար խմբագրությունը պատասխանատվություն չի կրում: Տպագրվում է «Տիգրան Մեծ» հրատարակչություն ՓԲԸ-ում: 0028, ք. Երևան, Արշակունյաց 2 Հանձնվել է տպագրության` 19.03.2010թ. ամսագրում ընդգրկված է 124 էջ Տպաքանակը` 500 օրինակ Ամսագրի արժեքը Հայաստանում ` 500 դրամ Իրավաբանական հասցե` ք. Երևան, Երվանդ Քոչարի փ., 3 շ., բն. 95 Խմբագրության հասցե` ք. Երևան, Երվանդ Քոչարի փ., 3 շ., բն. 95, Կայք` www.menq.org, էլ. փոստ` info@menq.org Գովազդի և համագործակցության համար զանգահարել` հեռ.` (+374 10) 562 448, (+374 93) 999 390, Հայսատանայան կազմակերպությունների բաժանորդագրության համար զանգահարել «Պրես-Ատտաշե» հեռ.: (+374 10) 27 02 22, ֆաքս: (+374 10) 27 82 55 Ամսագիրը տարածվում է նաև արտերկրում` Մոսկվա, Բեյրութ, Փարիզ, Լոս Անջելես: Արտերկրում բաժանորդագրության և համագործակցության համար զանգահարել` (+374 93) 999 390, էլ. հասցե` info@menq.org

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 8

Сайт: www.menq.org, эл. почта-info@menq.org Для рекламы и сотрудничества звонить по номерам (+374 10) 562 448, (+374 93) 999 390 Для выписки организаций Армении звонить в «ПРЕСС-АТТАШЕ» Тел: (+374 10) 270 222, факс: (+374 10) 278 255 Журнал распространяется также зарубежом-в Москве, в Бейруте, в Париже, в Лос Анджелесе Для выписки и сотрудничестве зарубежом звонить по номеру (+374 93) 999 390 Эл.почта: info@menq.org

---------------------------------------------------------------Founder and publisher: “MENQSTYLE” LTD Founder and Director of “MENQSTYLE” LTD: Pavel Sargsyan Responsible for the issue: Qnarine Sargsyan

Chief Editor: Anush Babayan Editor: Satenik Mkrtchyan Reporters: “Armedia” agency, Movses Demirchyan, Kristina Poghosyan, Gohar Piltoyan, Lusine Paravyan, Satenik Mkrtchyan,Vasak Tarposhyan, Tigran Baghumyan, Naira Galoustyan, Zani Haroyan, Nune Hovhannisyan, Parandzem Avagyan, Inga Muradyan, Elen Musayelyan Designer: Ara Aslanyan Photographers: Artashes Martirosyan, Eghia Nersisyan, Hrayr Baze Accounting by “WILSONS CONSULTING GROUP” LTD Functioning as a mass medium: “MENQSTYLE” LTD Produced by “MENQ PRODUCTION”

Fonts by “ParaType” Registered by the central body of the RA Legal Persons State Register on 04.02.09 License No 03-084095, registration No 273.110.05118 No publication of “Menq Mer Masin” Magazine may be used in any way without prior written permission of the management and without referral to the Magazine.

Published materials are not returned. The editorial office bears no responsibility for the advertised materials.

Printed by “Tigran Mets” Publisher LLC 2 Arshakunyats, Yerevan, 0028 Handed for printing 19.03.2010, the magazine involves 124 pages Circulation: 500 copies; price in Armenia: 500 AMD Legal address: 3 Yervand Kochar st. apt. 95, Yerevan 0070, RA Editorial Office address: 3 Yervand Kochar st. apt. 95, Yerevan 0070, RA Site: www.menq.org E-mail: info@menq.org Call for adverts and cooperation Tel: (+374 10) 562 448, (+374 93) 999 390 For subscription of Armenian organizations call "Press Attaché" Tel: (+374 10) 270 222, (+374 10) 278 255 The Magazine is available also abroad: Moscow, Beirut, Paris, and Los Angeles.

For subscription and cooperation abroad call: (+374 93) 999 390, Email: info@menq.org.

ä³ïáõÑ³Ý ¹»åÇ ³ß˳ñÑ

/ Ô³½³Ëëï³Ý

Հա­յաս­տան-Ղա­զախս­տան

Հար­ցազ­րույց­նե­րը` «Ար­մ ե­դիա» տե­ղե­կատ­վա­կան-վեր­լու­ծա­կան գոր­ծա­կա­լութ­յան (Հա­յաս­տա­նում Ղա­զախս­տա­նի դես­պա­նա­տան ա­ջակ­ցութ­յամբ ի­րա­կա­նաց­վող «Հա­յացք աշ­խար­հին. հե­ռու և մոտ Ղա­զախս­տան» ծրագ­րի շրջա­նակ­նե­րում)

Պավլոդար քաղաքի կենտրոնական մզկիթը Ղազախ ճանաչված բանաստեղծ Մաշհուր Ժուսուպ Կոպեևի անվան մզկիթը խոշոր կառույց է` 1500 այցելուի համար նախատեսված: Այստեղ անցկացվում են ոչ միայն հոգևոր, այլև պսակադրության և հացկերույթի արարողություններ: Մզկիթի տարածքում գործում է թանգարան, գրադարան, տեսադարան և այլն: Քաղաքի տեսարժան վայրերից է:

Ղազախստանի հանրապետության դրոշը. պետական այս խորհրդանիշը պաշտոնապես ընդունվել է 1996թ-ին: Դրոշն ուղղանկյուն է, երկնագույն, կենտրոնում ոսկեգույն արևն է` 32 ճառագայթներով, արևի տակ` ճախրող արծիվը: Եզրին կա ազգային զարդանախշերով ուղղահայաց շերտ: Ղազախստանի հանրապետության գերբը. կանաչաերկնագույն ֆոնին ոսկեգույնով պատկերված է շանիրակը, այսինքն` յուրթի վերին մասը, որի չորս կողմից արևի ճառագայթների տեսքով տարածվում են հենասյուներ խորհրդանշող գծերը` առասպելական ձիերի կերպարանքներով երիզված: Գերբը պաշտոնապես հաստատվել է 1992թ հունիսի 4-ին:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 10

Ô³½³Ëëï³Ý /

§Ղա­զա­խա­կան շուրջ 60 ըն­կե­րութ­յուն­նե­րում այ­ սօր ներ­կա է հայ­կա­կան կա­պի­տա­լը¦ Ա­զատ Պե­րո­ւաշև (Ղա­զախս­տա­նի ազ­գա­յին տնտե­ սա­կան պա­լա­տի §Ա­տա­մ ե­կեն¦ միութ­յան նա­խա­գահ)

ä³ïáõÑ³Ý ¹»åÇ ³ß˳ñÑ

բարձ­րո­րակ շի­նան­յու­թե­րը, հան­րա­

ման ցու­ցա­նի­շին: Բա­րե­բախ­տա­բար,

հայտ կար­միր տու­ֆը… Որ­քա­նով տեղ­

Ղա­զախս­տա­նը կա­րո­ղա­ցավ հաղ ­թա­

յակ եմ` Հա­յաս­տա­նում հենց քա­րի

հա­րել այդ ի­րա­վ ի­ճա­կը: Պե­տութ­յունն

մշակ­ման հա­մար նա­խա­տես­ված շատ

ա­ջակ­ցութ­յուն է ցու­ցա­բե­րել բան­կե­

լավ սար­քա­վո­րում­ներ կան: Ինքս

րին, որ­պես­զ ի նրանք կա­րո­ղա­նան

էլ ու­նեի նմա­նօ­րի­նակ ծրա­գիր. այդ

կա­տա­րել ի­րենց պար­տա­վո­րութ­յուն­

նպա­տա­կով Հա­յաս­տա­նից հրա­վ ի­

նե­րը բնակ­չութ­յան, վար­կա­ռու­նե­րի

րե­ցի մաս­նա­գետ­ներ, հան­դի­պե­ցինք,

նկատ­մամբ:

խո­սե­ցինք, նրանք էլ մեր ու­նե­ցա­ծը

-Իսկ հայ­կա­կան սփյուռ­քը Ղա­զախս­

տե­սան, գո­հու­նա­կութ­յուն հայտ­նե­ցին.

տա­նում

ներդ­րում ­ներ

կա­տա­րո՞ւմ­

արդ­յուն­քում` մշա­կե­ցինք մի նա­խա­

է: Նկա­տի չու­նեմ ղա­զա­խա­հայ հա­

գիծ, ո­րով ան­պայ­ման զբաղ­վե­լու ենք:

մայն­քը:

Գի­տենք նաև, որ Հա­յաս­տա­նը մի­

-Հաս­կա­նա­լ ի է: Որ­քան գի­տեմ, Ղա­

ջու­կա­յին է­ներ­գիա­յի օգ­տա­գ ործ­ման

զախս­տա­նում գոր­ծում է շուրջ 60 ըն­

ա­ռու­մով մե­ծա­պես հե­տաքրքր­ված

կե­րութ­յուն, ո­րոն­ցում ներ­կա է հայ­կա­

է Ղա­զախս­տա­նի, ինչ­պես նաև Ռու­

կան կա­պի­տա­լը: Այդ ըն­կե­րութ­յուն­նե­

սաս­տա­նի` մի­ջու­կա­յին տեխ­նո­լո­գիա­

րի շուրջ 1/3 մա­սը հա­մա­տեղ ձեռ­նար­

նե­րի բնա­գա­վա­ռում ու­նե­ցած փոր­ձով:

կութ­յուն­ներ են: Իսկ Հա­յաս­տա­նում

Սա­կայն այժմ­յան ճգնա­ժա­մի պատ­

զուտ ղա­զա­խա­կան կամ ղա­զա­խա­կան

ճա­ռով այս տար­վա ա­ռա­ջին կի­սամ­

մաս­նակ­ցութ­յամբ ըն­կե­րութ­յուն­ներն

յա­կի ըն­թաց­քում ապ­րան­քաշր­ջա­նա­

ա­վե­լ ի մեծ թիվ են կազ­մում: Ե­թե, անց­

ռութ­յու­նը կրճատ­վել է 4-4.5 ան­գամ,

յալ տար­վա կտրված­քով, մեր երկ­րում

ընդ ո­րում` Հա­յաս­տա­նից ներկ­րու­

հա­յե­րի ներդ­րում­նե­րը կազ­մ ել են 2-3

մը նվա­զել է 10 ան­գամ: Հա­յաս­տա­նը

մլն ­դ ո­լար, ա­պա ղա­զախ­նե­րի ներդ­

Ղա­զախս­տան է ար­տա­հա­նում գի­նի,

րու­մը Հա­յաս­տա­նում շուրջ 20 ան­

օ­ղ ի և, ի­հար­կե, ան­վա­նի հայ­կա­կան

գամ գե­րա­զան­ցում է այդ ցու­ցա­նի­շը:

-Ի՞նչ բ­նու­թա­գիր կտաք հայ-ղա­զա­

կոն­յա­կը, ո­րը ո՛չ ­միայն Հա­յաս­տա­նի,

խա­կան տնտե­սա­կան հա­րա­բե­րութ­

այլև ողջ հետ­խորհր­դա­յին տա­րած­քի

յուն­նե­րին:

հպար­տութ­յունն է… Ըն­կե­րոջս` Ար­

-Հա­յաս­տա­նի ու Ղա­զախս­տա­նի միջև

տուշ Կա­րա­պետ­յա­նի հետ Ֆրան­սիա­

առ­կա ար­տա­քին տնտե­սա­կան հա­րա­

յում էինք. նա ղե­կա­վա­րում է «Բա­քոս»

բե­րութ­յուն­նե­րը չեն հա­մա­պա­տաս­

ար­տադ­րա­կան միա­վո­րու­մը, ո­րը ղա­

խա­նում այն մա­կար­դա­կին, որ պի­տի

զա­խա­կան կոն­յա­կի ա­ռա­ջա­տար ար­

լի­ներ. պո­տեն­ցիա­լը շատ ա­վե­լ ի մեծ

տադ­րողն է: Այն­տեղ հան­դի­պում­ներ

է: Ի­հար­կե, Ղա­զախս­տա­նը հսկա­յա­

ու­նե­ցանք ֆրան­սիա­ցի գի­նե­գ ործ­նե­րի,

Ղազախստանի հանրապետության զինված ուժերը

կան եր­կիր է, չա­փա­զանց հա­րուստ է

կոն­յա­կա­գ ործ­նե­րի հետ, և ֆրան­սիա­

Խնդի­րը, սա­կայն, հա­մ ե­մա­տութ­յուն

բնա­կան պա­շար­նե­րով: Հա­յաս­տանն

ցի­ներն ըն­դ ու­նե­ցին, որ ղա­զա­խա­կան

անց­կաց­նե­լը չէ: Ի վեր­ջո, տե­սա­կա­

այդ ա­ռու­մով փոքր-ինչ այլ վի­ճա­կում

«Ժե­նիս» կոն­յա­կը, որն, ի դեպ, պատ­

րար կշի­ռը պայ­մա­նա­վոր­ված է ո­րո­

է: Սա­կայն բազ­մա­թիվ են այն ո­լորտ­

րաստ­վում է Ար­տուշ Կա­րա­պետ­յա­նի

շա­կի պատ­ճառ­նե­րով: Ինչ վե­րա­բե­

նե­րը, ո­րոնց սահ­ման­նե­րում կա­րող

բա­ղադ­րա­տոմ­սով, իս­կա­կան կոն­յակ

րում է ակ­տիվ հա­մա­գ որ­ծակ­ցութ­յա­նը,

ենք հա­ջո­ղութ­յամբ հա­մա­գ որ­ծակ­ցել:

է, ո՛չ ­թե` բրեն­դի: Այն­պես որ, սա մեր

ա­պա չեմ կա­րող չնշել, որ, օ­րի­նակ, իմ

Այժմ նկատ­վում են ապ­րան­քաշր­ջա­

ընդ­հա­նուր հպար­տութ­յունն է: Մեկ այլ

սե­փա­կան բիզ­նե­սում աշ­խա­տում են

նա­ռութ­յունն ա­վե­լաց­նե­լու մի­տում­

հայ` Ռու­դիկ Մնա­ցա­կան­յա­նը, մեր

և՛ ղա­զա­խա­հա­յե­րը, ով­քեր ա­վե­լ ի մեծ

ներ: Ղա­զախս­տա­նից Հա­յաս­տան են

երկ­րում ղե­կա­վա­րում է գի­նի­ներ ար­

թիվ են կազ­մում, քան հենց ղա­զախ­

ար­տա­հան­վում մե­քե­նա­ներ, սար­քա­

տադ­րող ըն­կե­րութ­յու­նը: Ինչևէ, ի­րոք

նե­րը, և՛ Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի հա­

վո­րում­ներ, հա­ցա­հա­տիկ: Հա­յաս­տա­

ցա­վա­լ ի է, որ տնտե­սա­կան ճգնա­ժա­մը

յե­րը: Ղա­զախս­տա­նը նրանց հա­մար

նից մեր եր­կիր են ներկր­վում, ի­հար­

հար­ված հասց­րեց

կե, հիա­նա­լ ի հայ­կա­կան գի­նի­նե­րը,

նից ապ­րան­քա­տե­սակ­նե­րի ներկըր­

հենց Հա­յաս­տա­

նույն­պի­սի հայ­րե­նիք է, ինչ­պի­սին ինձ հա­մար է:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 11

ä³ïáõÑ³Ý ¹»åÇ ³ß˳ñÑ

/ Ô³½³Ëëï³Ý

§Մենք միշտ երջանկություն ենք համարել հայկական կոնյակ խմելը¦ Կա­մալ Բուր­խա­նով (Ղա­զախս­տա­նի հան­րա­պե­տութ­յան խորհր­դա­րա­նի մեջ­լ ի­սի ար­տա­ քին գոր­ծե­րի, պաշտ­պա­նութ­յան և անվ­տան­գութ­յան հանձ­նա­ժո­ղո­վ ի ան­դամ)

րա­պետ­յա­նը, ով, ի դեպ, իմ վա­ղե­մի,

պատ­մութ­յան

մտե­րիմ ըն­կեր­նե­րից է: Հայ հա­մայն­քը

ինս­տի­տու­տը, այ­սինքն` ես ի բնե իս­

և

ազ­գա­բա­նութ­յան

մեր երկ­րում բո­լոր ա­ռում­նե­րով զար­

կա­կան գի­տաշ­խա­տող եմ: 1999թ­-ից

թոնք է ապ­րում ու բար­գա­վա­ճում: Հե­

ան­դա­մակ­ցում եմ «Նուր Օ­թան» կու­

ռան­կա­րա­յին են նաև Հա­յաս­տա­նի ու

սակ­ցութ­յա­նը, ո­րին շաղ­կապ­ված եմ

Ղա­զախս­տա­նի ժո­ղո­վուրդ­նե­րի միջև

իմ քա­ղա­քա­կան հա­մոզ­մունք­նե­րով:

առ­կա փոխ­հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը: Ըստ

Կու­սակ­ցութ­յունն էլ ինձ է վստա­հել`

իս` անհ­րա­ժեշտ է ընդ­լայ­նել տնտե­սա­

հնա­րա­վո­րութ­յուն տա­լով մուտք գոր­

կան փոխ­գ որ­ծակ­ցութ­յու­նը:

ծել քա­ղա­քա­կա­նութ­յուն: Ինչ վե­րա­

Ղա­զախս­տանն այ­սօր 15 մլրդ ­դ ո­լա­

բե­րում է հա­յե­րի մա­սին իմ ե­րի­տա­

րի ապ­րան­քաշր­ջա­նա­ռութ­յուն ու­նի

սար­դա­կան հի­շո­ղութ­յուն­նե­րին, ա­պա

Չի­նաս­տա­նի հետ, 20 մլրդ ­դ ո­լա­րի`

ու­սա­նո­ղութ­յան

Ռու­սաս­տա­նի հետ: Իսկ Հա­յաս­տա­

ցել եմ բազ­մա­թիվ հայ ըն­կեր­ներ: Ես

նի հետ… դեռևս ­շատ փոքր: Ցա­վա­լ ի

ա­վար­տել եմ Տաշ­քեն­դի հա­մալ­սա­րա­

տա­րի­նե­րին

ու­նե­

է, ո­րով­հետև կա փո­խա­դարձ պա­հան­

նը, որն այն ժա­մա­նակ կոչ­վում էր Մի­

ջարկ, զար­գաց­ման հե­ռան­կար…

ջի­նա­սիա­կան պե­տա­կան հա­մալ­սա­

-Որ­պես քա­ղա­քա­կան գի­տութ­յուն­նե­

րան: Ես և Ար­տա­շես ա­նու­նով ըն­կերս

րի դոկ­տոր, պրո­ֆե­սոր` ի՞նչ կ­պատ­

զբաղ­վում էինք հնա­գի­տութ­յամբ, ապ­

մեք Ձեր մաս­նա­գի­տա­կան, աշ­խա­

րում էինք մեկ ըն­տա­նի­քի պես, հա­մ ե­

տան­քա­յին ու­ղու մա­սին, ի՞նչ ­հե­

րաշխ, միա­սին ուղևոր­վում էինք ար­

տաքր­քիր հի­շո­ղութ­յուն­ներ եք պահ­

շավ­նե­րի… Հի­շո­ղութ­յուն­նե­րը շատ են:

պա­նել:

Այն ժա­մա­նակ էլ սի­րում էինք խմել

-Ես սո­վո­րա­կան հա­մալ­սա­րա­նա­կան

հայ­կա­կան կոն­յակ, ո­րը ոս­կու ար­ժեք

-Ի՞նչ կ­պատ­մ եք Ղա­զախս­տա­նի հայ­

պրո­ֆե­սոր եմ: Եր­կար տա­րի­ներ հա­

ու­ներ ԽՍՀՄ­-ում: Այժմ էլ ի­րեն հար­

կա­կան հա­մայն­քի մա­սին:

մալ­սա­րա­նում աշ­խա­տել եմ որ­պես

գող յու­րա­քանչ­յուր ղա­զախ պրո­ֆե­սոր

-Հայ­կա­կան հա­մայն­քը մեր երկ­րում

դե­կան` ղե­կա­վա­րե­լով մի քա­նի ֆա­

եր­ջան­կութ­յուն է հա­մա­րում հայ­կա­

շատ մեծ է: Հա­վա­նա­բար տեղ­յակ եք,

կուլ­տետ` պատ­մութ­յան, փի­լ ի­սո­փա­

կան կոն­յակ խմե­լը: Խոս­տո­վա­նեմ` ես

որ մենք մի ինս­տի­տուտ ու­նենք` Ղա­

յութ­յան ու քա­ղա­քա­գի­տութ­յան, այ­

սի­րում եմ Հա­յաս­տա­նը: Հի­շում եմ, թե

զախս­տա­նի ժո­ղովր­դի ա­սամբ­լեան,

նու­հետև` ի­րա­վա­գի­տութ­յան: Թերևս,

մեզ հա­մար ինչ­պի­սի ող ­բեր­գ ութ­յուն

որ­տեղ ներ­կա­յաց­ված են մեր երկ­րում

քա­ղա­քա­կա­նութ­յան

ես

էր 1988-ի երկ­րա­շար­ժը: Այն ժա­մա­

գոր­ծող բո­լոր հա­մայնք­նե­րը (Ղա­

պա­տա­հա­կան մարդ եմ.

ղե­կա­վա­

նակ դա­սա­վան­դ ում էի հա­մալ­սա­րա­

զախս­տա­նում ապ­րում է 130 էթ­նոս):

րել եմ Շո­կան Ո­ւա­լ ի­խա­նո­վ ի ան­վան

նում: Մենք Ղա­զախս­տա­նում գու­մար

ո­լոր­տում

Ա­սամբ­լեա­յի խորհր­դի կազ­մում են

էինք հա­վա­քում Հա­յաս­տա­նի հա­մար,

հա­մայնք­նե­րի ա­ռա­ջա­տար գոր­ծիչ­նե­

նա­մակ­ներ ու­ղար­կում, փոր­ձում ա­մ են

րը. խորհր­դի ան­դամն այս­տեղ կարևոր

կերպ օգ­նել: Ի­հար­կե, ցա­վա­լ ի է, որ

անձ­նա­վո­րութ­յուն է, նա մուտք ու­նի

եր­բեմ­նի սերտ կա­պերն այժմ, ինչ-ինչ

իշ­խա­նա­կան բո­լոր կա­ռույց­ներ, քա­

օբ­յեկ­տիվ պատ­ճառ­նե­րով, ո­րո­շա­կիո­

նի որ ան­դա­մակ­ցում է հան­րա­պե­

րեն թու­լա­ցել են: Մենք հի­մա ճա­նա­

տութ­յան

ղե­կա­վա­րած

պարհ ենք կա­ռու­ցում դե­պի Չի­նաս­

խորհր­դին: Հա­մայնք­նե­րը կա­րող են

տան ու Եվ­րո­պա, մինչ­դեռ հա­րա­զատ

ձ­ևա­վոր­վել շրջա­նի, մար­զ ի, քա­ղա­քի

Հա­յաս­տա­նի հետ չու­նենք գո­նե մեկ

շրջա­նակ­նե­րում,

ճա­նա­պարհ կամ եր­կա­թու­ղ ի: Հա­մոզ­

նա­խա­գա­հի

ազ­գա­յին-մշա­կու­

թա­յին կենտ­րոն­նե­րում: Պե­տութ­յու­նը

ված եմ` պի­տի միա­սին աշ­խա­տենք,

հա­տուկ տա­րածք և մի­ջոց­ներ է տրա­

քա­նի որ անհ­րա­ժեշտ ենք միմ­յանց,

մադ­րում կի­րակ­նօր­յա դպրոց­նե­րին,

ու­նենք նույն մեն­թա­լ ի­տե­տը… Երկ­

այդ թվում` հայ­կա­կան կրթօ­ջախ­նե­

կողմ հա­րա­բե­րութ­յուն­ներն, այդ­պի­

րին: Ղա­զախս­տա­նում հայ­կա­կան հա­

սով, պետք է խո­րաց­նել, ջեր­մաց­նել ու

մայն­քը ղե­կա­վա­րում է Ար­տուշ Կա­

զար­գաց­նել:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 12

Roland Blum /

Window to the world

The Republic of Karabakh Must be Independent The interview was prepared within the framework of the project “Our Neighbor EU - France”, realized with the assistance of the Embassy of France in the RA and Deputy Mayor of Marseille Didier Parakian.

“Armedia” Information, Analytical Agency

Roland Blum Primary Deputy Mayor

“Please, highlight the cooperation between Marseille and Yerevan as sister-cities.”

“The cooperation between Marseille and Yerevan has quite a long history and was initiated by Mayor Jean-Claude Gaudin and ex-mayor of Yerevan. Its main aim has been to develop most important cooperation between the two cities in the field of culture and education, professional information, to develop the

“The second question refers Nagorno Karabakh. Many people

system of regional administration, as for already several years

from Armenia say, that You are a professional in Karabakh

public officials from Yerevan mayor’s office have been taking

issue. When do You think we will reach the day when direct

their courses of qualification in Marseille. Within the project of

cooperation between the cities of France and Karabakh will be

cooperation there are also such important topics, as for example

possible?”

transport. Recently we have sent a large number of buses to

“We have already established relations with Karabakh, as very

Yerevan from Marseille. The range of topics is quite large, which

often we accept permanent delegations from there. My position

was a chance for us to recognize each other, to work together,

toward Karabakh was created long ago, according to which the

meanwhile creating opportunities for Marseille’s enterprises

Republic of Karabakh should be independent. I find it quite

to make investments in Armenia. Among such enterprises is

bad, that Russia recognizes the independence of Abkhazia

Pernod Ricard, dealing in production of cognac in Armenia and

and Southern Osetia, but doesn’t recognize that of Karabakh.

I hope, that there will be other small and medium enterprises

Anyway, I am an optimist and I am looking forward to good

which will function in your country. For this purpose, we have a

results. This can be either the independent Republic of Karabakh

very skillful assistant – Deputy Mayor Didier Parakian, who has

or an autonomous Republic within Armenia, which I am sure it

so many ideas, which, to my mind, will come true.”

will be accepted by international community.”

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 13

Îêíî â ìèð

/ Àðìÿíñêàÿ îáùèíà Ìàðñåëÿ

Материал подготовлен в рамках проекта «Наш сосед - ЕС: Франция», реализованного с помощью посольства Франции в РА и благодаря содействию заместителя мэра Марселя Дидье Паракяна. «Армедиа» информационное аналитическое агентство

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 14

Àðìÿíñêàÿ îáùèíà Ìàðñåëÿ /

Îêíî â ìèð

МАРСЕЛЬ самый «армянский» город Франции

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 15

Îêíî â ìèð

/ Àðìÿíñêàÿ îáùèíà Ìàðñåëÿ

Есть города, которые запоминаешь бла-

ные подъемы и спуски, и главное – его

Столица Армении Ереван является го-

годаря запахам… Терпкий и влажный

неповторимую атмосферу, когда ты не

родом-побратимом Марселя. И это,

воздух в знаменитом городе Марселе

понимаешь, какой именно стране при-

конечно, неслучайно: именно в Марсе-

первым обращает на себя внимание! В

надлежит этот город – так много в нем

ле сегодня проживает самая большая в

принципе, во всех морских портах воз-

звучит наречий, языков и диалектов!..

Европе армянская община – около 100

дух бывает специфичным – перемешан-

Второй по величине город Франции был

тысяч человек. В основном они - на-

ным с запахом рыбы, моря и ветра. Но

основан греками, потом переходил из

следники тех армян, которые прибыли

в Марселе воздух переплетается еще и

рук в руки, и сегодня он населен пред-

в Марсель из Турции, спасаясь от Гено-

с особой аурой, характеризующей этот

ставителями чуть ли не всех наций мира.

цида. Пожалуй, самый известный армя-

город: многоцветье красок на улицах и

На улицах можно встретить людей с

нин в Марселе – это заместитель мэра

многоцветие самих горожан...

раскосыми японскими глазами, женщин

Дидье Паракян, который прославился

в ярких сари или африканских юбках,

благодаря своей дизайнерской линии и

арабов в мусульманских чалмах и так

Дому Моды Дидье Паракян. Скромный

далее – перечень может продолжаться

и обаятельный, г-н Паракян подчерки-

очень долго, так как именно это много-

вает, что многим обязан Марселю, при-

образие на улицах и создает ту неповто-

ютившему его семью после Геноцида, и

римую картину марсельских будней, ко-

сегодня он очень много работает, чтобы

торая нам знакома разве что из кино…

хоть как-то отдать дань своему родному

Толерантность к разным цветам кожи

городу, который так много делает для

передается и на уровень политический,

армян…

Марсель знаменит в мире своим футбольным клубом “Олимпик”, замком Иф из романа Дюма, фильмом Люка Бессона “Такси” и, конечно же, фильмом Анри Верноя “Майрик”… И как же не снимать этот город?! Его старинные здания и узкие улочки, его неожидан-

и сегодня муниципалитет мэрии Марселя проводит политику, направленную на учитывание интересов всех наций и народностей города.

Кстати, армянская община в Марселе – одна из самых уважаемых. Очень организованная и многочисленная, община проводит много мероприятий как внутриармянского масштаба, так и общегородского. В Марселе есть 12 армянских церквей, армянский Собор, крупнейшие в Западной Европе армянские школы, Армянская Торговая Палата, различные армянские благотворительные и другие организации. Каждое 24 апреля марсельцы направляются к Памятнику Геноцида – мини-копии Цицернакаберда, которая установлена в самом армянонаселенном районе Марселя. Кстати, услышав армянскую речь с западноар-

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 16

Àðìÿíñêàÿ îáùèíà Ìàðñåëÿ /

Îêíî â ìèð

мянским произношением, не удивляй-

ропы, не только самый разнообразный

возможных лангустов и крабов, морс-

тесь – армян тут действительно много!

по этническому составу город Франции,

ких ежей и устриц, запах моря и солнца,

И друзей армян – тоже…

не только самый «армянский» город

запах дружелюбия и терпимости, запах

Европы, но это еще и город, где можно

гостеприимства и очень самобытного

окунуться в атмосферу многочислен-

средиземноморского темперамента...

Мэр Марселя Жан-Клод Годен является апологетом принятия во Франции закона, установившего наказание за отрицание Геноцида армян. Он подчеркивает кредо Марселя: «Мы хотим, чтобы у нас был город, где великодушие сумело взять верх над ненавистью». И это кредо действительно оценено. В 2013 году Марсель станет европейской столицей культуры. Вынесшие такое решение европейские чиновники подчеркивают, что «Марсель – это город, у которого гостеприимство стало жизненным при-

ных кафешек и ресторанов, пляжей и театров, посетить необычайной красоты храмы и соборы, самый высокий из которых – знаменитый Нотр–Дам–де–

что – до новой встречи, Марсель!

и как будто благославляет всех жителей и гостей этого уникального города. И еще, можно в тишине насладиться шумом прибоя на берегу моря, где волны бьются о камни, и где по ночам туристам подмигивает свет маяка... Романтичная картина сразу напомнит о

такое терпимость и искусство диалога.

графе Монте-Кристо – тем более, что

Наконец, это город, ставший важным

с побережья можно увидеть очертания

центром творчества и новых техноло-

замка Иф. Бирюзовое море и яркое сол-

гий, перекрестком культур и дверью,

нце, пальмы и фонтаны мгновенно до-

ведущей из Европы в страны Средизем-

рисуют все то, что пропустили знамени-

номорья».

тые писатели и режиссеры. А они, они

из старейших и важнейших портов Ев-

ды, забыть его уже невозможно... Так

ла–Гард - виден со всех точек Марселя

нципом. Это город, который знает, что

Сегодня Марсель – это не только один

А услышав и ощутив этот запах однаж-

уж точно не могут передать в кино или в книгах непередаваемый запах Марселя – запах изобилия морепродуктов, все-

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 17

About us

/ interesting facts

Do you know the following facts?

by Movses Demirchyan

The First Hydroelectric

The First Waldorf-School

The First Tram Line

The Greatest Gallery

The first hydroelectric power

In 1919 in Germany, in the

The first tram line in Yerevan

Established

station was constructed in

city of Stuttgart at tobacco

started to operate in 1933.

the special decree of the

1926. It started to operate

factory “Waldorf – Astoria”

It started at Ordzhonikidze

government, the State Art

as soon as the construction

a small school for children

Street, crossed streets of Red

Gallery of Armenia is the

was over. The hydroelectric

of workers was opened. The

Army, Marx, Hoktemberyan

biggest in the Republic.

power station is situated on

Austrian philosopher, the

and

Tohmah.

There are more than 17

the left side of the Hrazdan

founder of anthroposophy

(Streets are specified by

thousand works of painting,

River. It was designed by

Rudolf Steiner embodied

names of that time). The

sculpture,

the well-known Armenian

his pedagogical system in it.

return route lay along the

and crafts. The collection

architect A.Tamanyan.

Since then this pedagogical

same streets.

is

Power Station

reached

in

1921

drawing,

divided

into

sections:

by

arts three

system has won hearts of

big

thousand teachers, parents

European,

Western

and children all over the

Armenian sections. Initially,

world. Polemics about this

the collection of Moscow

system has been sustainable

Lazarevsky

since then. Now Waldorf-

Oriental

schools and kindergartens

the

are practicing all over the

Echmiadzin joined to form

world. And the first Waldorf-

a museum. But the basic

school on the territory of

part was presented by large

the former Soviet Union

museums of Moscow and

appeared in Armenia, in

Leningrad.

Yerevan, in 1992, on the

a number of highiranking

basis of school №29.

works of West European and

Russian

Institute Studies

book-depository

In

and

of and of

particular,

Russian art were allocated by the State Hermitage.

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 18

interesting facts /

The Oldest Photo Salon

The First Broadcast

The Oldest Cinema

The

Highest

About us

Armenian

Church in the World.

The

of

The first radio broadcast of

The Nairi cinema is the

The

“Hanoyan” which is at 12

photo

salon

the Yerevan House of Radio

oldest in Yerevan. From 1920

Church is the church of

Abovyan Str, been opened

(known from numerous jokes

till 1950 it was on Amiryan

Grigor Lusavorich, which

in 1930 and is the oldest in

as the “Armenian radio”)

street, where the Ministry of

was built in Yerevan in 2001.

Yerevan. It was established

occured on May 7 1927. Now

Foreign Affairs of Armenia

It is 65 meters high.

by photographer Gabriel

there is a beautiful white-

is now located. The cinema

Hanoyan (actual surname

tufa building, from which

also had a summer hall. The

is

who

the Public Radio of Armenia

first Armenian film “Zare”

immigrated to Yerevan from

braodcasts its programmes

was shown there. In 1952,

Van. Till 1930 in Yerevan

in many languages.

after getting a new building

there were photographers

The 312-metre teletower

at a crossroads of Mashtots

who worked in parks and

on the Norksky plateau

Avenue

were called «surprizers».

exceeds the height of the

street, it moved there and

Ostankinsky

still has the same venue.

Aleksanyan),

television

and

highest

Armenian

Isahakyan

tower in Moscow by 27 metres, including the hill height.

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 19

ä³ïÙáõÃÛ³Ý ù³éáõÕÇÝ»ñáõÙ

/ ²ñï³ß»ëÛ³ÝÝ»ñ

Տիգրան Մեծի պատկերով ոսկեդրամ (դիմահայաց կողմը), մթա 95-55թթ

նույն ոսկեդրամի դարձերես կողմը` հունարեն գրություններով

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 20

²ñï³ß»ëÛ³ÝÝ»ñ /

ä³ïÙáõÃÛ³Ý ù³éáõÕÇÝ»ñáõÙ

ԱԶՆՎԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՍԱՀՄԱՆՆԵՐԸ.

ԱՐՏԱՇԵՍՅԱՆ ՀԱՐՍՏՈՒԹՅՈՒՆ պատ­մա­կան անդ­րա­դար­ձը` Սա­թե­նիկ Մկրտչյա­նի

Արտաշեսյանների դրոշը. հայոց հզորությունը խորհրդանշող արծիվները և արևը դրանց միջև

Հնա­գույն ժո­ղո­վուրդ­ներն ու­նեն ազ­գա­յին ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րի մի հա­մա­լ իր, ո­րը կու­տակ­վել ու թրծվել է դա­րե­րի փոր­ձութ­յուն­նե­ րով: Հար­յու­րամ­յակ­նե­րը նոր բնո­րո­շում­ներ են ա­վե­լաց­նում այդ նկա­րագ­րին` դառ­նա­լով յու­րա­ հա­տուկ գե­նե­տի­կա յու­րա­քանչ­յուր նոր սերն­դի հա­մար: «Պատ­մութ­յան քա­ռու­ղ ի­նե­րում» խո­ րա­գի­րը ներ­կա­յաց­նում է հայ­կա­կան ազն­վա­ կա­նութ­յան պատ­մութ­յու­նը, ո­րը սկիզբ է ա­ռել դեռևս ­մ եր թվար­կութ­յու­նից ա­ռաջ: Ար­տա­շես­ յան դի­նաս­տիա` տոհ­մա­կան հարս­տութ­յուն, տոհ­մա­կան դի­վա­նա­գի­տութ­յուն, ա­վան­դույթ­ներ, քա­ղա­քակր­թութ­յուն, ո­րը թե­լադ­րում էր մի ողջ դա­րաշր­ջա­նի ապ­րե­լա­կեր­պը: 1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 21

ä³ïÙáõÃÛ³Ý ù³éáõÕÇÝ»ñáõÙ

/ ²ñï³ß»ëÛ³ÝÝ»ñ

էին հո­ղա­գ որ­ծութ­յունն ու ար­հեստ­նե­րը: Ար­տա­շեսն այն թա­ գա­վորն էր, ով սահ­մա­նա­քա­րե­րով բա­ժա­նեց գյու­ղա­ցի­նե­րի հո­ղ ը, նրա օ­րոք չկար անմ­շակ հո­ղակ­տոր, և բո­լո­րը` ա­մ ե­ նա­տար­բեր էթ­նիկ խմբե­րի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը, ապ­րում էին հաշտ ու հա­մ ե­րաշխ: Նա ա­նընդ­հատ ընդ­լայ­նում էր իր երկ­րի սահ­ման­նե­րը` նվա­ճե­լով հա­րա­կից փոքր ու մեծ պե­տութ­յուն­ ներն ու կալ­վածք­նե­րը: Ազ­գա­յին միաս­նութ­յան գա­ղա­փա­րով տար­ված` նա Զա­րե­հի մահ­վա­նից հե­տո նվա­ճեց և Ծոփ­քը: Ար­տա­շես ա­ռա­ջի­նը ժո­ղովր­դի աչ­քում ան­չափ սի­րե­լ ի ու պատ­վե­լ ի թա­գա­վոր էր: Ժո­ղո­վուրդն ա­մ ե­նայն ակ­նա­ծան­քով է ներ­կա­յաց­րել նրա գոր­ծու­նեութ­յան ու կյան­քի ման­րա­մաս­ նե­րը: Ար­քան խնջույք­նե­րի, թա­գա­վո­րա­կան վա­յելք­նե­րի սի­ րա­հար էր: Ար­տա­շես ա­ռա­ջի­նը սի­րում էր հատ­կա­պես Նա­ վա­սար­դի տո­նա­կա­տա­րութ­յուն­նե­րը, ո­րոնք հա­գե­ցած էին ար­քա­յա­կան շքեղ որ­սագ­նա­ցութ­յամբ, և գի­նար­բուք­նե­րը` հայ­կա­կան ե­րաժշ­տա­կան գոր­ծիք­նե­րի` թմբու­կի, փո­ղե­րի, րիս­տո­սի ծննդից ա­վե­լ ի քան 200 տա­րի ա­ռաջ Սելևկյան

ծնծղա­յի ու­ղեկ­ցութ­յամբ: Ար­տա­շե­սի ու ա­լան­նե­րի դուստր

թա­գա­վո­րութ­յու­նը սկսեց հզո­րա­նալ: Ան­տիո­քոս Գ ­թա­

Սա­թե­նի­կի ա­մուս­նութ­յան պատ­մութ­յու­նը ևս ­ժո­ղովր­դա­կան

գա­վո­րը, Փոքր Ա­սիա­յում հաղ ­թա­նակ­ներ տո­նե­լով, սկսեց

սի­րե­լ ի զրույց­նե­րից է, ար­քա­յա­կան վճռա­կա­նութ­յան իս­կա­

Պարս­կաս­տա­նում վե­րա­կանգ­նել իր տե­րութ­յան սահ­ման­

կան առ­հա­վատչ­յա: Իսկ հար­սան­յաց հան­դե­սի ճո­խութ­յու­նը`

նե­րը: Նա գրա­վեց Պարթևնե­րի տա­րածք­նե­րը, Բակտ­րիա­

ոս­կու, մար­գար­տի, ան­գին քա­րե­րի ա­ռա­տութ­յու­նը հա­մալ­

յի և Հնդկաս­տա­նի իշ­խան­նե­րը հաշ­տութ­յուն կնքե­ցին նրա

րում էր թա­գա­վո­րա­կան հարս­տութ­յան նկա­րա­գի­րը: Իս­կա­

հետ: Սելևկյան­նե­րը հար­ձակ­վե­ցին Ատր­պա­տա­կա­նի վրա,

պես գե­ղե­ցիկ էր թա­գ ու­հին: Նա թխա­հեր էր ու ճեր­մա­կա­մաշկ:

ո­րի մի մասն էին Հա­յաս­տա­նի Արևել­յան նա­հանգ­նե­րը:

Մշտա­պես կրում էր ժա­մա­նա­կի լա­վա­գ ույն ար­հես­տա­գ ործ­

Ան­տիո­քոսն այս­տեղ եր­կու կա­ռա­վա­րիչ նշա­նա­կեց. Արևել­

նե­րի ստեղ­ծած ար­ծաթ­յա զար­դա­րանք­նե­րը` հե­տաքր­քիր

յան մա­սում` Ար­տա­շե­սին, Արևմտյան մա­սում` Զա­րե­հին:

քա­րե­րով, ո­րոնց զո­րութ­յանն ու նշա­նա­կութ­յա­նը քա­ջա­տեղ­

Եր­կուսն էլ հու­նա­կան կրթութ­յուն էին ստա­ցել, արևելք­ցու

յակ էր: Նրա գե­ղա­նի ի­րա­նը զար­դա­րում էր մե­տաք­սե զգես­

և արևմուտք­ցու խառ­նուրդ էին` Ա­լեք­սանդր Մա­կե­դ ո­նա­ցու

տը` գրավ­չութ­յուն բե­րող, զո­րութ­յուն խորհր­դան­շող պատ­

նվա­ճո­ղա­կան քա­ղա­քա­կա­նութ­յան արդ­յուն­քը` հել­լե­նա­

կեր­նե­րով նախ­շա­զարդ­ված` հե­թա­նո­սա­կան հա­վա­տա­լ իք­

կա­նա­ցած արևելք­ցու մի կեր­պար: Այդ ժա­մա­նա­կա­հատ­

նե­րի հա­մա­ձայն: Սա­կայն պա­լա­տա­կան խար­դա­վանք­ներն

վա­ծում հզո­րա­ցել և որ­պես ու­ժեղ ա­խո­յան էր ներ­կա­յա­նում

այ­ցե­լում են Ար­տա­շես­յան­նե­րի ար­քու­նիք. ժո­ղովր­դա­կան

Հռո­մը: Ա­ռա­ջին ան­գամ Արևմտյան Ա­սիա­յում վերսկս­վում

բա­նահ­յու­սութ­յու­նից պահ­պան­վել են Սա­թե­նիկ թա­գ ու­հու

էր ժա­մա­նա­կի մեծ տե­րութ­յուն­նե­րի պայ­քա­րը, ո­րից ա­ռա­

ան­հա­վա­տար­մութ­յան ու պա­լա­տա­կան խար­դա­վանք­նե­րի

վե­լա­պես պի­տի տու­ժեին փոքր ազ­գերն ու ժո­ղո­վուրդ­նե­րը:

վե­րա­բեր­յալ տո­ղեր. ի­մաս­տուն թա­գ ու­հին հրա­պուր­ված էր

Երբ Ան­տիո­քո­սը պարտ­վեց Հռո­մին` Ար­տա­շեսն ու Զա­րե­հը

մա­րա­կան ծա­գ ում ու­նե­ցող Ար­գամ նա­խա­րա­րով: Սա խո­րա­

սկսե­ցին բա­նակ­ցել հռո­մ եա­ցի­նե­րի հետ: Արդ­յուն­քում, Հռո­

պես վշտաց­նում էր թա­գա­վո­րին: Նրա ձեռ­նար­կած քայ­լե­րը,

մի սե­նա­տի հա­մա­ձայ­նութ­յամբ, իշ­խան­ներն ան­կա­խա­ցան:

ո­րոնք ուղղ­ված էին ըմ­բոստ նա­խա­րա­րին ու ան­հա­վա­տա­րիմ

Սա­կայն Հա­յաս­տա­նը բա­ժան­ված էր. Ծոփ­քում իշ­խում էր

կնո­ջը սաս­տե­լուն, կրում էին սաս­տիկ դա­ժան բնույթ և վե­

Զա­րե­հը, իսկ Ար­տա­շե­սը թա­գա­վո­րում էր Արևել­յան հատ­

րած­վում էին պա­լա­տա­կան դա­վադ­րութ­յուն­նե­րի ու բա­խում­

վա­ծում: Նա որ­պես հա­մազ­գա­յին միա­վոր­ման կենտ­րոն

նե­րի մի ան­վեր­ջա­նա­լ ի շղթա­յի:

ընտ­րեց Ա­րաք­սի հո­վ ի­տը` Ա­րա­րատ­յան դաշ­տա­վայ­րը: Այդ

Այ­դ ու­հան­դերձ, Ար­տա­շե­սը ստեղ­ծել էր մի եր­կիր, որն իր

տա­րած­քի ար­գա­վանդ դաշ­տե­րում նա հա­րուստ տե­րութ­

հան­ճա­րեղ թո­ռան` Տիգ­րա­նի, ոչ ­թե` իր որ­դի Ար­տա­վազ­դի,

յուն կա­ռու­ցեց: Նրա ստեղ­ծած պե­տութ­յու­նը առևտրա­յին ու

հաղ­թա­նակ­նե­րի հիմ­նա­քարն էր հան­դի­սա­նա­լու: Այս տոհ­

ռազ­մա­կան կարևոր ճա­նա­պարհ­նե­րին էր, ո­րոնք էլ երկ­րի

մում պա­պից թո­ռա­նը փո­խանց­վող գե­նե­տի­կան ակն­հայտ է:

հե­տա­գա ճա­կա­տագ­րի ո­րո­շողն էին: Կա­ռուց­վեց Ար­տա­շատ

Ար­տա­շե­սի մահ­վա­նից հե­տո իշ­խում է նրա որ­դին` Ար­տա­

մայ­րա­քա­ղա­քը: Ըստ հռո­մ եա­ցի քա­ղա­քա­գետ­նե­րի` այս քա­

վազ­դը: Այս թա­գա­վո­րի` որ­պես գա­հա­կա­լ ի, հա­ջո­ղութ­յուն­

ղա­քի ընտ­րութ­յան վայ­րը ռազ­մա­կան ու ռազ­մա­վա­րա­կան

նե­րի կամ ձա­խո­ղում­նե­րի վե­րա­բեր­յալ տե­ղե­կութ­յուն­ներ

մե­ծա­գ ույն ար­վես­տի դրս­ևո­րում էր: Երկ­րում զար­գա­նում

չկան: Սա­կայն, ժո­ղովր­դի ներ­կա­յաց­մամբ, Ար­տա­վազ­դը սո­

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 22

²ñï³ß»ëÛ³ÝÝ»ñ /

վո­րա­կան մարդ չէր, այլ` սա­տա­նա­յա­կան ու ա­նար­գե­լ ի կեր­

ä³ïÙáõÃÛ³Ý ù³éáõÕÇÝ»ñáõÙ

ու­րույն ճա­շակ, ո­րը հե­տա­գա շի­նա­րա­րա­կան աշ­խա­տանք­

պար, ո­րին ակն­հայ­տո­րեն չէին սի­րում: Նա նախ դժգո­հում

նե­րում ևս ­դառ­նում է գե­րիշ­խող: Տիգ­րան Մե­ծը զգա­լ ի նշա­

էր հոր գա­հա­կա­լութ­յան ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի շոր­շոփ­նե­րից,

նա­կութ­յուն էր տա­լ իս մշա­կույ­թին: Քա­ղաքն ու­ներ թատ­րոն,

ժո­ղովր­դի` սե­փա­կան թա­գա­վո­րի նկատ­մամբ ու­նե­ցած սի­

որ­տեղ հու­նա­կան ող ­բեր­գ ութ­յուն­ներ էին ցու­ցադր­վում: Այս

րուց ու ինք­նա­զո­հո­ղութ­յան պատ­րաս­տա­կա­մութ­յու­նից: Ի

մի­ջա­վայ­րում էր ապ­րում Տիգ­րան Մե­ծի որ­դին` Ար­տա­վազդ

վեր­ջո, նրան բա­ժին է հաս­նում հայ­րա­կան ա­նեծ­քը, և որ­դին

Երկ­րոր­դը, ով նման էր իր պա­պին: Տիգ­րան Մե­ծի օ­րոք ձ­ևա­

փակ­վում է Մա­սի­սի վի­հում: Հա­յե­րը չէին սի­րում թե՛ Ար­տա­

վոր­վեց կալ­վա­ծա­տի­րութ­յու­նը: Ա­ռա­ջա­ցան նա­խա­րա­րա­կան

վազ­դին, թե՛ նրա մո­րը, ան­գամ դ­ևի ծնունդ էին կո­չում ի­րենց

տնե­րը` Բագ­րա­տու­նի, Մա­մի­կոն­յան, Խոր­խո­ռու­նի, Արծ­րու­

ար­քա­յին: Սա­կայն Ար­տա­վազ­դին ա­մ ե­նից շատ պատ­վազր­

նի: Պլու­տար­քո­սը, նկա­րագ­րե­լով Տիգ­րան թա­գա­վո­րի ար­քա­

կում էր իր սան­ձար­ձակ կեն­սա­կեր­պը` հու­նահ­ռո­մ եա­կան

յա­կան շու­քը, նշում է, որ նա կրում էր ծի­րա­նա­գ ույն բաճ­կոն,

բնույ­թի գի­նար­բուք­ներն ու ցո­փութ­յու­նը: Մինչ­դեռ նրա որ­

իսկ գլխին դնում էր խույր, ո­րի վրա պատ­կեր­ված էր ար­քա­

դու` Տիգ­րա­նի թա­գա­վո­րութ­յան ժա­մա­նա­կաշր­ջանն ա­մ ե­նա­

յա­կան նշա­նը` ի­րար մոտ կանգ­նած, գլուխ­նե­րը հա­կա­ռակ

հայտ­նին ու հե­տաքր­քիրն է: Այս շրջա­նում հայ ժո­ղո­վուր­դը

ուղ­ղութ­յամբ շրջած ար­ծիվ­ներ: Տիգ­րան Մե­ծը պաշ­տա­մուն­

հզոր ու կա­յուն էր, իսկ հայ­կա­կան տե­րութ­յան սահ­ման­նե­րը,

քա­յին կեր­պար էր ժո­ղովր­դի հա­մար: Հռո­մ եա­ցի գրող­նե­րը

մեր օ­րե­րի հա­մ ե­մատ, ե­րա­զանք­նե­րի չափ «ան­սահ­ման» էին:

հա­յոց Տիգ­րան Մե­ծին ներ­կա­յաց­նում են որ­պես գո­ռոզ ու մե­

Տիգ­րան Մե­ծի նվա­ճո­ղա­կան ու ռազ­մա­կան քա­ղա­քա­կա­

ծա­միտ ար­քա­յի, ով սի­րում էր իշ­խել ու իր կամ­քը թե­լադ­րել

նութ­յան հետ միա­սին պա­կաս հե­տաքրք­րութ­յուն չի ներ­կա­

նույ­նիսկ աշ­խար­հի հզոր­նե­րին: Եվ, հատ­կա­պես, չեն­թարկ­

յաց­նում նաև նրա ներ­քին քա­ղա­քա­կա­նութ­յու­նը: Այս շրջա­

վել: Տիգ­րա­նին հա­ջոր­դ ում է որ­դին` Ար­տա­վազդ Երկ­րոր­դը:

նում Հա­յաս­տա­նը սե­փա­կան դրամն էր հա­տում` ոս­կե ու

Նրան ա­վե­լ ի ճիշտ կլի­ներ ո­րա­կել որ­պես գրող, փի­լ ի­սո­փա,

ար­ծա­թե: Միա­ժա­մա­նակ` եր­կիրն ապ­րում էր հռո­մ եա­կան

ար­վես­տա­բան, քան` թա­գա­վոր ու ռազ­մա­վար: Հա­սակ առ­

շնչով, հայ­կա­կան ար­քու­նի­քը լի էր Հռո­մից ժա­մա­նած գիտ­

նե­լով բո­հե­մա­կան մի­ջա­վայ­րում` նա գլուխ չէր հա­նում երկ­

նա­կան­նե­րով, ար­վես­տա­գետ­նե­րով ու բժիշկ­նե­րով: Երկ­րի

րի ո՛չ­ ար­տա­քին, ո՛չ­ էլ ներ­քին քա­ղա­քա­կան հար­ցե­րից, ին­չ ի

ան­վա­նա­կան մայ­րա­քա­ղա­քը` Տիգ­րա­նա­կեր­տը կա­ռու­ցե­լու

արդ­յուն­քում մշտա­պես տու­ժում էր եր­կի­րը: Լի­նե­լով ոչ թե

հա­մար թա­գա­վո­րը ո­չ ինչ չէր խնա­յում: Հա­յաս­տա­նում ար­դեն

դի­վա­նա­գետ, այլ` մտա­ծող` Ար­տա­վազդ Երկ­րորդն ա­ռանձ­

ձ­ևա­վոր­վում էր ճար­տա­րա­պե­տա­կան ու քա­ղա­քա­շի­նա­կան

նա­պես «ջանք չէր թա­փում» դի­վա­նա­գի­տա­կան հնարք­ներ

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 23

ä³ïÙáõÃÛ³Ý ù³éáõÕÇÝ»ñáõÙ

/ ²ñï³ß»ëÛ³ÝÝ»ñ

բա­նեց­նե­լու ուղ­ղութ­յամբ: Նա ան­հան­դ ուր­ժող էր հատ­կա­ պես Հռո­մի հան­դեպ վար­վող քա­ղա­քա­կա­նութ­յան հար­ցում: Հռո­մի պա­տաս­խան վե­րա­բեր­մունքն էլ չէր ու­շա­նում: Ար­ տա­վազդն ըն­տա­նի­քով գե­րի է վերց­վում ու ա­նարգ­վում: Այս ե­ղե­լութ­յու­նը հռո­մ եա­ցի Տա­կի­տոս պատ­մի­չը ո­րա­կում է որ­ պես «ե­ղեռն հա­յե­րի դեմ»: Ար­տա­վազ­դի որ­դին` Ար­տա­շես Երկ­րոր­դը,Հռո­մից հայ­րե­նիք վե­րա­դար­ձավ չա­փա­զանց մեծ ա­տե­լութ­յամբ ու վճռա­կա­նութ­յամբ: Նա ան­մի­ջա­պես ան­կա­ խա­ցավ Հռո­մից և հա­վակ­նում էր Տիգ­րան Մե­ծի աշ­խար­հա­ կալ քա­ղա­քա­կա­նութ­յան շա­րու­նա­կո­ղ ը դառ­նալ: Բնա­կան է, որ այդ փոր­ձը կա­սեց­վե­լու էր: Հա­յաս­տա­նի հռո­մ եա­կան կու­ սակ­ցութ­յու­նը պատ­գա­մա­վոր ու­ղար­կեց Հռո­մի կայ­սեր մոտ` խնդրե­լով գա­հըն­կեց ա­նել Ար­տա­շե­սին և նրա փո­խա­րեն թա­ գա­վոր դարձ­նել եղ ­բո­րը` Տիգ­րա­նին, ով գեր­ված էր, պահ­վում և դաս­տիա­րակ­վում էր Ա­լեք­սանդ­րիա­յում: 20թ ս­պա­նե­ցին Ար­տա­շե­սին, և Հռո­մը թա­գադ­րեց ի­րեն հար­մար թեկ­նա­ծու Տիգ­րա­նին: Սե­փա­կան ար­քա­յին չըն­դ ու­նե­լու, դրա­ծո­յի իշ­ խա­նութ­յու­նը նա­խընտ­րե­լու, դրսի գե­րիշ­խա­նութ­յու­նը գե­րա­ դա­սե­լու դա­վա­դիր կեց­ված­քը սրա­նով սկիզբ է առ­նում և հե­ տա­գա­յում մշտա­պես կրկնվում է հայ ժո­ղովր­դի պատ­մութ­յան ողջ ըն­թաց­քում: Հա­յե­րի որևէ սե­րունդ երբևէ դաս չի քա­ղել այս ի­րո­ղութ­յու­նից: Տիգ­րան ար­քան, ով մինչև ուղ­նու­ծու­ծը հռո­մ եա­կան կրթութ­յուն ու դաս­տիա­րա­կութ­յուն ու­ներ, ապ­ Արտավազդ Երկրորդի պատկերով ոսկեդրամ (դիմահայաց կողմը) մթա 55-34թթ

րում էր այլ ար­ժեք­նե­րով ու ա­վան­դ ույթ­նե­րով: Հենց նրա օ­րոք էլ Հա­յաս­տա­նը զրկվեց հո­ղա­տա­րածք­նե­րից, հարս­տութ­ յու­նից, ան­կա­խութ­յու­նից… Ե­թե Տիգ­րան Եր­րոր­դի պա­պե­րը սե­փա­կան դրամն էին ձու­լում, ա­պա Հա­յաս­տա­նի ան­կա­ խութ­յան կորս­տից հե­տո Հռո­մում սկսե­ցին ձու­լել տո­նա­կան դրա­մի միա­վոր` «Հա­յաս­տա­նը նվաճ­ված» մա­կագ­րութ­յամբ… Ա­պա ան­կա­խութ­յունն այլևս ­կորց­րած Հա­յաս­տա­նում թա­գա­ վո­րում էր Տիգ­րան Չոր­րոր­դը: Նա ստիպ­ված էր ա­մ են հար­ ցում հպա­տակ­վել Հռո­մի կայ­սեր կամ­քին: Տիգ­րա­նը թա­գա­ վո­րում էր իր կին և քույր Է­րա­տո­յի հետ հա­մա­տեղ: Ի տար­բե­ րութ­յուն Տիգ­րա­նի` Է­րա­տոն խե­լա­միտ ու բազ­մաշ­նորհ կին էր. նա կա­րո­ղա­ցավ դի­վա­նա­գի­տա­կան հնարք­նե­րի մի­ջո­ցով եր­կի­րը մի քա­նի տա­րով պա­հել: Տիգ­րան Չոր­րոր­դը սպան­ վեց լեռն­ցի­նե­րի դեմ պայ­քա­րում: Այդ­պի­սով ա­վարտ­վեց Ար­ տա­շես­յան­նե­րի դի­նաս­տիան: Ար­տա­շես­յան­նե­րի դի­նաս­տիա­յի պատ­մութ­յու­նը բա­ցա­ռիկ երևույթ էր: Ժա­մա­նա­կի հե­ռու­նե­րից պատ­մա­գի­տութ­յու­նը հեշ­տութ­յամբ ո­րա­կում­ներ է տա­լ իս այս կամ այն Ար­տա­շես­ յա­նին` մերթ քաջ, մերթ վախ­կոտ, մերթ ցոփ կամ դա­վա­ճան հա­մա­րե­լով նրան­ցից յու­րա­քանչ­յու­րին, քննե­լով նրանց տիկ­ նանց ար­ժա­նիք­ներն ու վար­քը: Սա­կայն ա­ռա­վել սթափ հա­ յաց­քը նկա­տում է քա­ղա­քակր­թութ­յան նոր նշա­ձո­ղ ը, որ սահ­ մա­նե­ցին Ար­տա­շես­յան­նե­րը հայ­կա­կան լեռ­նաշ­խար­հում ու ողջ տա­րա­ծաշր­ջա­նում. նշա­ձող, ո­րին ար­ժեր ձգտել այժմ`

նույն ոսկեդրամի դարձերես կողմը` հունարեն գրություններով

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 24

մե­րօր­յա Հա­յաս­տա­նը կա­ռու­ցե­լ իս…

Ô³½³ËÝ»ñ / èáɳݹ ´ÉáõÙ / سñë»É/

ä³ïáõÑ³Ý ¹»åÇ ³ß˳ñÑ

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 25

îÝï»ëáõÃÛáõÝ

/ г۳ëï³ÝÝ áõ ׷ݳųÙÁ

Ճգնա­ժա­մը և Հա­յաս­տա­նի տնտե­սութ­յու­նը Ինչ տա­րավ այն և ինչ տվեց վեր­լու­ծութ­յու­նը` Վա­սակ Թար­փոշ­յա­նի

Տնտե­սա­կան ճգնա­ժա­մ ի հետևան­քով, վեր­ջին տաս­նամ­յա­կում ա­ռա­ջին ան­գամ, Հա­յաս­տա­նում ար­ձա­նագր­վեց տնտե­սա­կան ան­կում: Հա­մա­խառն ներ­քին արդ­յուն­քը նվա­զեց 14,4 տո­կո­սով: Սա ա­մ ե­նա­բարձր ցու­ցա­նիշ­նե­րից էր ամ­բողջ աշ­խար­հում: Մի քա­նի տար­վա երկ­նիշ ա­ճից հե­ տո այ­սօ­րի­նակ կտրուկ ան­կու­մը պայ­մա­նա­վոր­ված էր մի շարք հան­գա­մանք­նե­րով…

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 26

г۳ëï³ÝÝ áõ ׷ݳųÙÁ /

îÝï»ëáõÃÛáõÝ

Ինչ­պես հայտ­նի է, հա­մաշ­խար­հա­յին

սա միան­գա­մայն բնա­կան էր: Ողջ

ճնշում­նե­րի թի­րախ դար­ձավ ազ­գա­

ֆի­նան­սա­կան և տնտե­սա­կան ճգնա­

աշ­խար­հում և Հա­յաս­տա­նում ար­ձա­

յին դրա­մը: Կտրուկ զար­գա­ցում­ներ

ժա­մը սկիզբ ա­ռավ ա­ռա­ջին հեր­թին

նագր­վեց կա­պի­տա­լ ի փա­խուստ այս

և շու­կա­յի փլու­զում թույլ չտա­լու, ինչ­

ան­շարժ գույ­քի շու­կա­յում: Պա­հան­

ո­լոր­տից: Բայց ե­թե մյուս երկր­նե­րում

պես նաև ա­նընդ­հատ խո­րա­ցող պա­

ջար­կի անկ­ման հետևան­քով նվա­

տնտե­սա­կան ընդ­հա­նուր ի­րա­վ ի­ճա­կի

հան­ջար­կը

զե­ցին գնե­րը` խնդիր­ներ ստեղ­ծե­լով

վրա այդ ազ­դե­ցութ­յու­նը այն­քան էլ

Կենտ­րո­նա­կան դրա­մա­տու­նը սկսեց

բան­կա­յին հա­մա­կար­գ ում: Այդ ա­մ ենն

մեծ չէր, ա­պա Հա­յաս­տա­նում հա­կա­

մե­ծա­ծա­վալ տա­րադ­րա­մա­յին մի­ջոց­

ա­րա­գ ո­րեն իր ար­ձա­գանքն ու­նե­ցավ

ռակ պատ­կերն էր:

նե­րի վա­ճառք: Կա­յուն դրա­մի քա­ղա­

Շի­նա­րա­րութ­յան ծա­վալ­նե­րի ան­կումն

կին ար­ժե­ցավ շուրջ 700 մլն ­դ ո­լար:

և տա­րած­վեց տնտե­սութ­յան մյուս ո­լորտ­նե­րում:

բա­վա­րա­րե­լու

հա­մար

քա­կա­նութ­յու­նը Կենտ­րո­նա­կան բան­ էա­պես ազ­դեց ՀՆԱ մա­կար­դա­կին:

Լոկ այն ժա­մա­նակ, երբ պարզ դար­

Ան­շարժ գույ­քի շու­կա­յում սկսված

Նմա­նօ­րի­նակ ի­րա­վ ի­ճա­կի ա­ռա­ջաց­

ձավ, որ այլևս­ անհ­նար է ա­պա­հո­վել

ճգնա­ժա­մը,

աշ­

ման հիմ­նա­կան պատ­ճա­ռը Հա­յաս­

կա­յուն փո­խար­ժե­քի պահ­պա­նու­մը,

խար­հում, այն­պես էլ Հա­յաս­տա­նում,

տա­նում դի­վեր­սի­ֆի­կա­ցիա­յի չա­փա­

մի­ջազ­գա­յին ֆի­նան­սա­կան կա­ռույց­

ուղ­ղա­կիո­րեն ազ­դեց կա­պի­տալ շի­

զանց ցածր մա­կար­դակն էր: ՀՆԱ ա­ճը

նե­րի ճնշման ներ­քո Կենտ­րո­նա­կան

նա­րա­րութ­յան

Նկա­

հիմ­նա­կա­նում

կենտ­րո­նա­ցած

բան­կը հայ­տա­րա­րեց հաս­տա­տագր­

տի ու­նե­նա­լով այն հան­գա­ման­քը, որ

տնտե­սութ­յան

1-2

ո­լորտ­նե­րում,

ված փո­խար­ժե­քից հրա­ժար­վե­լու մա­

վեր­ջին տա­րի­նե­րին Հա­յաս­տա­նում

ո­րոնց թվում ա­ռաջ­նա­հեր­թութ­յու­նը

սին: Փո­խար­ժե­քը բաց թող­նե­լուց հե­տո

հա­մա­խառն ներ­քին արդ­յուն­քի ձ­ևա­

պատ­կա­նում էր կա­պի­տալ շի­նա­րա­

ազ­գա­յին ար­ժույթն ա­մ ե­րիկ­յան դո­

վոր­ման գոր­ծում մեծ էր հատ­կա­պես

րութ­յա­նը: Պե­տա­կան ֆի­նան­սա­կան

լա­րի նկատ­մամբ ար­ժեզրկ­վեց միան­

կա­պի­տալ շի­նա­րա­րութ­յան տե­սա­կա­

մի­ջամ­տութ­յան շնոր­հիվ թեև հա­ջող­

գա­մից շուրջ 65 նի­շով` սկսե­լով տա­

րար կշի­ռը` վե­րոնշ­յալ փաս­տը լուրջ

վեց ո­րոշ չա­փով վե­րա­կանգ­նել ո­լոր­

տան­վել 370 դրա­մի սահ­ման­նե­րում:

ազ­դե­ցութ­յուն

ինչ­պես

ամ­բողջ

ծա­վալ­նե­րին:

թո­ղեց

տնտե­սա­կան

ցու­ցա­նիշ­նե­րի վրա:

էր

տի ակ­տի­վութ­յու­նը և վե­րա­դարձ­նել

Մար­տի 3-ին հա­ջոր­դած շրջա­նում դո­

ներդ­րող­նե­րի շրջա­նում խարխլ­ված

լա­րի փո­խար­ժե­քը թեև եր­բեմն-եր­բեմն

վստա­հութ­յու­նը, այ­դ ու­հան­դերձ, դա

բարձ­րա­նում ու իջ­նում էր, այ­դ ու­հան­

Պա­տա­հա­կան չէ, որ տնտե­սա­կան

լուրջ արդ­յունք չտվեց: Ի տար­բե­րութ­

դերձ, հիմ­նա­կա­նում պտտվում էր այն

անկ­ման գրե­թե 11-12 տո­կո­սը բա­ժին

յուն շի­նա­րա­րութ­յան` տնտե­սութ­յան

շրջագ­ծում, ո­րը նա­խան­շել էր Կենտ­

է ընկ­նում շի­նա­րա­րութ­յա­նը, որն ան­

մյուս ճյու­ղե­րում պա­սի­վա­ցումն ան­

րո­նա­կան բան­կը: Ի­հար­կե, պա­հանջ­

ցած տա­րի նվա­զեց գրե­թե 40 տո­կո­

հա­մ ե­մատ փոքր էր: Ուս­տի, ե­թե շի­նա­

վեց, որ ԿԲ-ն ա­ռան­ձին դեպ­քե­րում

սով: Եվ սա այն դեպ­քում, երբ վեր­ջին

րա­րութ­յան ծա­վալ­ներն այդ­քան զգա­

մի­ջամ­տի շու­կա­յի դրս­ևո­րում­նե­րին`

տաս­նամ­յա­կում շի­նա­րա­րութ­յան տա­

լիո­րեն չնվա­զեին, ա­պա տնտե­սա­կան

այս­պես ա­սած ան­հար­թութ­յուն­նե­րը

րե­կան ա­ճը եր­բեմն գե­րա­զան­ցում էր

ան­կու­մը Հա­յաս­տա­նում կա­րող էր

հար­թե­լու պատ­ճա­ռա­բա­նութ­յամբ:

նույ­նիսկ 25-30 տո­կո­սը: Նշված փաս­

շատ ա­վե­լ ի մեղմ լի­նել:

Ճգնա­ժա­մը շատ ա­վե­լ ի սա­հուն ազ­

տը մե­ծա­պես պայ­մա­նա­վոր­ված էր

Ճգնա­ժա­մը բա­ցա­սա­բար ազ­դեց նաև

դե­ցութ­յուն ու­նե­ցավ բան­կա­յին հա­

այն հան­գա­ման­քով, որ տնտե­սութ­յան

ֆի­նան­սա­կան

վրա:

մա­կար­գի վրա: Ի­հար­կե, շեշ­տա­կի

այս ճյու­ղ ի հա­մար ստեղծ­վել էին ան­

Հետևանք­նե­րը մեծ էին, մաս­նա­վո­րա­

նվա­զեց վար­կա­վո­րու­մը, հատ­կա­պես`

հա­մ ե­մատ տա­քուկ պայ­ման­ներ, քան

պես, ար­ժու­թա­յին շու­կա­յում և պե­տա­

այն­պի­սի ո­լորտ­նե­րում, ինչ­պի­սիք են

մյուս­նե­րի հա­մար: Այն գրե­թե դուրս

կան ֆի­նանս­նե­րի դաշ­տում: Դեռևս

հի­փո­թե­քը, սպա­ռո­ղա­կան վար­կե­րը և

էր հար­կա­յին դաշ­տից: Ան­շարժ գույ­

­տա­րեսկզ­բին

այլն: Բան­կա­յին հա­մա­կար­գը ո­րո­շա­

հա­մա­կար­գի

հետզ­հե­տե

մե­ծա­ցող

քի շու­կա­յում, գնե­րի ա­նընդ­հատ ա­ճի հետևան­քով, շի­նա­րա­րութ­յու­նը դար­ ձել էր բիզ­նե­սի չա­փա­զանց շա­հու­թա­ բեր մի տե­սակ: Թերևս­, այդ էր պատ­ ճա­ռը, որ կա­պի­տալ ներդ­րում­նե­րի գե­րակ­շիռ մա­սը հո­սում էր տնտե­ սութ­յան հենց այս հատ­ված: Սա­կայն ճգնա­ժա­մը

գրե­թե

կաթ­վա­ծա­հար

ա­րեց տնտե­սութ­յան այս ո­լոր­տը: Եվ

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 27

îÝï»ëáõÃÛáõÝ

/ г۳ëï³ÝÝ áõ ׷ݳųÙÁ

կի կո­րուստ­ներ ու­նե­ցավ նաև կա­յուն

ծախ­սեր: Խոսքն ա­վե­լ ի քան 130 մլրդ

հա­մար: Բայց դա հնա­րա­վո­րութ­յուն

փո­խար­ժե­քից հրա­ժար­վե­լու հետևան­

դ­րամ ծախ­սե­րի մա­սին է, որ տե­ղա­

տվեց

քով:

փոխ­վե­ցին տա­րե­վերջ: Չնա­յած կա­ռա­

խու­թե­րը, ո­րոնք հրա­տապ հաղ ­թա­

վա­րութ­յու­նը դրանք ամ­բող­ջութ­յամբ

հա­րում են պա­հան­ջում: Շա­րու­նա­

հաս­կա­նա­լու

տնտե­սութ­յան

Կրճատ­վե­ցին շա­հույթ­նե­րը: Նա­խորդ

չկրճա­տեց` այ­դ ու­հան­դերձ, ստիպ­ված

կում է ա­ռաջ­նա­յին մնալ հա­մա­խառն

տար­վա ա­վե­լ ի քան 19 մլրդ դ­րա­մի

էր վե­րաձևա­կեր­պել այս­պես կոչ­ված

ներ­քին արդ­յուն­քի ձ­ևա­վոր­ման մեջ

փո­խա­րեն` բան­կա­յին հա­մա­կար­գի

ոչ արդ­յու­նա­վետ և ճգնա­ժա­մի պայ­

լուրջ դեր ու­նե­ցող տնտե­սա­կան ճյու­

շա­հույթ­ներն ան­ցած տա­րի կազ­մ ե­ցին

ման­նե­րում տնտե­սութ­յա­նը լրա­ցու­

ղե­րի հա­մա­չա­փութ­յան

հաս­տա­տու­

ըն­դա­մ ե­նը 6 մլրդ դ­րամ: Ընդ ո­րում,

ցիչ լից­քեր չհա­ղոր­դ ող ո­րոշ ծախ­սե­րը:

մը: Այդ հա­մա­տեքս­տում էլ կարևոր­

առևտրա­յին բան­կե­րի մի մա­սը ողջ

Ար­տա­քին աղ բ­յուր­նե­րից ներգ­րավ­

վում են օ­լ ի­գար­խիկ տնտե­սութ­յան

տար­վա ըն­թաց­քում այդ­պես էլ չկա­րո­

ված ֆի­նան­սա­կան մի­ջոց­նե­րի հաշ­

հաղ­թա­հա­րու­մը, մրցակ­ցա­յին մի­ջա­

ղա­ցավ դուրս գալ շա­հու­թա­բեր գոր­

վին կա­ռա­վա­րութ­յա­նը հա­ջող­վեց դե­

վայ­րի բա­րե­լա­վու­մը: Խնդիր­ներ ե­ղել

ծու­նեութ­յան դաշտ:

ֆի­ցի­տի

են և կան նաև հար­կա­յին-մաք­սա­յին

մե­ծաց­ման

ճա­նա­պար­հով

կա­տա­րել բյու­ջե­տա­յին ծախ­սե­րի մեծ

հա­մա­կար­գե­րում:

Չնա­յած

անց­յալ

Այ­դ ու­հան­դերձ, Հա­յաս­տա­նի բան­կա­

մա­սը: Նա­խա­տես­ված 945 մլրդ դ­րա­

տա­րի ար­ձա­նագր­ված խոր անկ­մա­

յին հա­մա­կար­գը դի­մա­ցավ ճգնա­ժա­

մի փո­խա­րեն դրանք կազ­մ ե­ցին 900

նը` այ­դ ու­հան­դերձ, Հա­յաս­տա­նում

մին: Ի տար­բե­րութ­յուն շատ երկըր­

մլրդ դ­րամ: 45 մլրդ դ­րա­մի թե­րա­կա­

բո­լոր նա­խա­պայ­ման­նե­րը ստեղծ­վել

նե­րի`

բան­կե­րի

տա­րու­մը նե­րա­ռում է նաև այն խնա­

են 2010թ­-ի հա­մար նա­խա­տես­ված

սնան­կաց­ման և փակ­ման դեպ­քեր:

յո­ղութ­յուն­նե­րը, ո­րոնք վեր­ջին տա­րի­

տնտե­սա­կան արդ­յունք­ներն ա­պա­

Ա­վե­լ ին` ճգնա­ժա­մին դի­մա­կա­յե­լու

նե­րին պե­տա­կան բյու­ջեն մշտա­պես

հո­վե­լու հա­մար: Ինչ­պես հայտ­նի է,

նպա­տա­կով ա­ռան­ձին բան­կեր հա­

ու­նե­նում էր:

2010թ ­կա­ռա­վա­րութ­յու­նը պե­տա­կան

չար­ձա­նագր­վե­ցին

մալ­րե­ցին

սե­փա­կան

կա­պի­տա­լը:

բյու­ջեով ակն­կա­լում է ստա­նալ 1,2 տո­

Ճգնա­ժա­մա­յին տար­վա ըն­թաց­քում

Թե­պետ ճգնա­ժա­մը լրջո­րեն ազ­դեց

կոս տնտե­սա­կան աճ, ին­չը հա­մ եստ և

Հա­յաս­տա­նի բան­կա­յին հա­մա­կար­գի

Հա­յաս­տա­նի

այ­

զգու­շա­վոր ցու­ցա­նիշ է: Այդ են վկա­

կա­պի­տալն ա­վե­լա­ցավ գրե­թե 40 մլրդ

դու­հան­դերձ, ու­նե­ցավ նաև դրա­կան

յում նաև հուն­վա­րին ար­ձա­նագր­ված

դ­րա­մով, ին­չը լուրջ ցու­ցա­նիշ է, ե­թե

նշա­նա­կութ­յուն: Կտրուկ մե­ծա­ցան

տնտե­սա­կան մի­տում­ներն ու 2,4 տո­ կոս ա­ճը:

տնտե­սութ­յա­նը,

նկա­տի ու­նե­նանք, որ բազ­մա­թիվ այլ

բան­կա­յին հա­մա­կար­գի հե­տաքըրք­

երկր­նե­րում, այդ թվում` բան­կա­յին ու

րութ­յուն­նե­րը տնտե­սութ­յան նկատ­

ֆի­նան­սա­կան զար­գա­ցած հա­մա­կարգ

մամբ: Ե­թե մինչ այդ ֆի­նան­սա­կան

Վեր­ջին ա­միս­նե­րին դրա­կան տե­ղա­

ու­նե­ցող, ար­ձա­նագր­վեց հա­կա­ռակ

ռե­սուրս­ներն ուղղ­վում էին հիմ­նա­կա­

շար­ժեր են նկատ­վում ան­շարժ գույ­քի

երևույ­թը:

նում սպա­ռո­ղա­կան շու­կա­ներ, ա­պա

շու­կա­յում ևս. գնե­րը բարձ­րա­նում են,

տնտե­սա­կան ճգնա­ժա­մի պայ­ման­

ին­չը կա­րող է դրա­կան ազ­դակ հա­ղոր­

Ի դեպ, ճգնա­ժա­մա­յին տար­վա ըն­թաց­

նե­րում ի­րա­վ ի­ճա­կը փոխ­վեց: Բան­

դել շի­նա­րա­րութ­յան ո­լոր­տին և, ընդ­

քում ի­րադ­րութ­յու­նը չա­փա­զանց լար­

կե­րը դեմ­քով շուռ ե­կան դե­պի տնտե­

հան­րա­պես, տնտե­սութ­յա­նը: Մյուս

ված էր նաև պե­տա­կան ֆի­նանս­նե­րի

սութ­յան ի­րա­կան հատ­վա­ծը: Թերևս,

կող­մից` չնա­յած ան­ցած տար­վա պե­

ա­պա­հով­ման ա­ռու­մով: Ար­դեն տա­

­պա­տա­հա­կան չէր, որ անց­յալ տա­րի

տա­կան բյու­ջեի ներ­քին ե­կա­մուտ­նե­րի

րեսկզ­բին կա­ռա­վա­րութ­յու­նը ստիպ­

կտրուկ մե­ծա­ցավ տնտե­սութ­յան մեջ

խիստ թերս­տաց­մա­նը, կա­ռա­վա­րութ­

ված էր հե­տաձ­գել բյու­ջեի ա­ռան­ձին

ներգ­րավ­ված վար­կա­յին մի­ջոց­նե­րի

յա­նը հա­ջող­վեց հա­ջորդ տար­վա հա­

ծա­վա­լը: Ֆի­նան­սա­կան ռե­սուրս­նե­

մար, 2009թ ­հա­մ ե­մատ, պլա­նա­վո­րել

րի աճն այս­տեղ կազ­մ եց ա­վե­լ ի քան

ծախ­սե­րի ա­վե­լ ի բարձր մա­կար­դակ:

71 տո­կոս` 85 մլրդ դ­րա­մից հաս­նե­լով

Լրա­ցու­ցիչ ծախ­սե­րի մի մասն ուղղ­վել

157 մլրդ­-ի: Ա­ռա­ջին ան­գամ բան­կե­րի

է կա­պի­տալ շի­նա­րա­րութ­յան ո­լորտ`

վար­կա­յին պորտ­ֆե­լում արդ­յու­նա­բե­

բնա­կա­րա­նա­շի­նութ­յան և դպրո­ցա­շի­

րութ­յան վար­կա­վո­րու­մը գե­րա­զան­ցեց

նութ­յան տես­քով: Այս հան­գա­ման­քը

մյուս ո­լորտ­նե­րը:

ևս լ­րա­ցու­ցիչ ազ­դակ կհա­ղոր­դի շի­ նա­րա­րութ­յա­նը, ո­րի ազ­դե­ցութ­յու­նը

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 28

Անց­նող ֆի­նան­սատն­տե­սա­կան տա­

տնտե­սա­կան ա­ճի վրա շա­րու­նա­կում է

րին, ան­շուշտ, ծանր էր Հա­յաս­տա­նի

մնալ չա­փա­զանց մեծ:

¶áñÍÁÝÏ»ñÝ»ñ

/ §Þ»Ý¦

«Շեն կոն­ցեռ­ն».

ճա­նա­չե­լ ի ո­րակ Հարցազրույցը` Սաթենիկ Մկրտչյանի

Լուսանկարում` «Շեն կոնցեռնի» նախագահ Սամվել Բեգլարյան Լուսանկարիչ` Եղիա Ներսեսյան

-Այ­սօր հա­ճախ ենք ա­ռիթ ու­նե­նում տե­

փոր­ձաշր­ջան է ան­ցել: Մաս­նա­վո­րա­

-Ո­րո՞նք­ են այն հիմ ­նա­կան ռազ­մա­վա­

ղե­կա­նա­լու, որ Երևան քա­ղա­քի շի­նա­

պես, մեր ար­տադ­րած ներ­կերն ու շա­

րա­կան սկզբունք­նե­րը, ո­րոն­ցով ա­ռաջ­

րա­րա­կան կարևոր կա­ռույց­նե­րում լայ­

ղախ­նե­րը տե­ղա­կան շու­կա­յում են ար­դեն

նորդ­վում է «Շեն կոն­ցեռ­նը»:

նո­րեն կի­րառ­վում է հատ­կա­պես «Շեն

10 տա­րի: Այդ ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծում

կոն­ցեռ­նի»ա­ռա­ջար­կած

շի­նան­յու­թը:

աշ­խա­տանք­ներ են կա­տար­վել ո­րա­կի

-Մեզ հա­մար չա­փա­զանց կարևոր է մեր

Սա «Շեն կոն­ցեռ­նի» ի­րա­կա­նաց­րած

բա­րե­լավ­ման, տե­սա­կա­նին հա­մալ­րե­

ար­տադ­րան­քի, ինչ­պես նաև մեր ներ­

մար­քե­թին­գա­յին PR քա­ղա­քա­կա­նութ­

լու ուղ­ղութ­յամբ: Այ­սօր ցան­կա­ցած հայ

մու­ծած ապ­րան­քա­տե­սա­կա­նիի ­որ ­ ա­կը:

յան արդ ­յո՞ւնքն­ է, թե՞ հայ շի­նա­րարն ու

սպա­ռող «Շեն կոն­ցեռ­նի» ար­տադ­րան­

Հենց այս բծախնդ­րութ­յունն է պատ­ճա­

սպա­ռողն ար­դեն սե­փա­կան փոր­ձից ել­

քը ճա­նա­չում է որ­պես ո­րակ­յալ: Ի­հար­

ռը, որ տա­րի­ներ շա­րու­նակ մեզ հա­մար

նե­լով վստա­հում են Ձեր ըն­կե­րութ­յա­նը:

կե, մեծ նշա­նա­կութ­յուն ու­նի նաև մեր

ա­պա­հո­վում ենք մրցու­նա­կութ­յուն ու հե­

ըն­կե­րութ­յան մար­քե­թին­գա­յին քա­ղա­

ղի­նա­կութ­յուն հայ­կա­կան շու­կա­յում:

-«Շեն կոն­ցեռ­նի» ար­տադ­րան­քը մեծ

քա­կա­նութ­յու­նը. ա­նընդ­հատ մշակ­վում

հե­ղ ի­նա­կութ­յուն է վա­յե­լում հայ­կա­կան

են ա­ռա­վե­լա­գ ույնս արդ­յու­նա­վետ, օպ­

-Զար­գա­ցող երկր­նե­րի տնտե­սութ­յու­

շու­կա­յում: Դա պայ­մա­նա­վոր­ված է այն

տի­մալ քա­ղա­քա­կա­նութ­յուն ու դիր­քո­

նը հիմ ն­վում է ա­ռա­վե­լա­պես ներկր­

հան­գա­ման­քով, որ հայ սպա­ռողն ար­

րո­շում­ներ, ո­րոնք էլ մեր ար­տադ­րան­քի

ման սկզբուն­քին: Այդ ա­ռու­մով դժվար

դեն տա­րի­ներ ի վեր ճա­նա­չում է մեր

մրցու­նա­կութ­յան, ճա­նա­չե­լ իութ­յան գրա­

չէ՞ր­ արդ ­յոք տե­ղա­կան ար­տադ­րութ­յուն

ար­տադ­րան­քը, ո­րը բա­վա­կա­նին լուրջ

վա­կանն են:

հիմ ­նե­լ ը:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 30

§Þ»Ý¦ /

¶áñÍÁÝÏ»ñÝ»ñ

-Հատ­կա­պես այն տա­րի­նե­րին, երբ

-«Շեն տեքս­տի­լ ի» ստեղծ­ման գա­ղա­

«Շեն կոն­ցեռ­նը» հիմ­նում էր իր ար­

փա­րը և ի­մաս­տը «Շեն կոն­ցեռ­նի»

տադ­րութ­յու­նը, շատ ա­վե­լ ի դժվար

ա­ռա­ջարկ­ներն

էր, քան հե­տա­գա­յում: Նախ` չկա­յին

կան դարձ­նելն էր: Մենք սպա­ռո­ղ ին

շի­նա­րա­րութ­յան

ա­ռա­ջար­կում ենք շի­նա­րա­րութ­յան,

այն

ծա­վալ­նե­րը,

ո­րոնք կան հի­մա: Բնա­կա­նա­բար, ար­

կա­ռույց­նե­րի

ա­ռա­վել

ներ­քին

ամ­բող­ջա­

հար­դար­ման

տադ­րութ­յան հիմ­նու­մը բա­վա­կա­նին

աշ­խա­տանք­նե­րի

ռիս­կա­յին էր, օ­րի­նակ, «Շե­նի»` այժմ

յութ­յուն­ներ: Հարկ է նշել, որ ժա­մա­

հա­մա­լ իր

ծա­ռա­

ար­դեն բրեն­դա­յին դար­ձած ներ­կե­րի

նա­կի ըն­թաց­քում այս սրա­հը ևս գ­տավ

ար­տադ­րութ­յու­նը: Կա­յին խան­գա­րող

իր սպա­ռո­ղ ին: Այս­տեղ ներ­կա­յաց­ված

մի շարք հան­գա­մանք­ներ: Սա­կայն

է տեքս­տի­լ ի բազ­մա­զան տե­սա­կա­նի,

նկա­տե­լ ի էր Հա­յաս­տա­նի տնտե­սա­

ո­րը բնա­կա­րանն ու ցան­կա­ցած այլ

կան զար­գաց­մա­նը միտ­ված քա­ղա­

կա­ռույց կա­րող է դարձ­նել ա­ռա­վել

քա­կա­նութ­յու­նը, ինչն էլ մեզ հույս էր

հար­մա­րա­վետ ու հե­տաքր­քիր:

տա­լ իս ա­ռա­վել հաս­տա­տուն լի­նել մեր նա­խա­ձեռ­նութ­յուն­նե­րում: Մեծ

-Ձեր գնա­հատ­մամբ` ի՞նչ ­նոր մշա­

նշա­նա­կութ­յուն ու­նե­ցավ նաև «Շեն

կույթ ներ­մու­ծեց «Շեն տեքս­տի­լ ը»

կոն­ցեռ­նի»` նմա­նա­տիպ ար­տադ­րանք

հայ ի­րա­կա­նութ­յուն:

ներ­մու­ծե­լու փոր­ձը: Այս հան­գա­ման­ քը մեզ օգ­նեց շու­կա­յում ճիշտ կողմ­

-«Շեն տեքս­տիլ» սրա­հի աշ­խա­տա­

նո­րոշ­վե­լու գոր­ծում` ճիշտ տե­սա­կա­նի

կից­ներն ա­մ են ինչ ա­նում են մեր

ձ­ևա­վո­րե­լու, ար­տադ­րութ­յու­նը ճիշտ

կոն­ցեռ­նի հիմ­նա­րար սկզբունք­նե­

կազ­մա­կեր­պե­լու:

րին հա­մա­պա­տաս­խան: Այս սրա­ հում ան­մի­ջա­պես տեղ են գտնում աշ­

-«Շե­նը», ի թիվս այլ ար­տադ­րան­քի,

խար­հում տեքս­տի­լ ի ար­տադ­րութ­յան

ներ­կա­յաց­նում է նաև շի­նա­րա­րա­կան

ա­մ ե­նա­վեր­ջին նո­րա­րա­րութ­յուն­նե­րը:

շա­ղախ­ներ: Ին­չո՞վ­են դրանք ա­ռանձ­

Սրա­հի մաս­նա­գետ­նե­րը պար­բե­րա­

նա­նում մեր շու­կա­յում:

բար այ­ցե­լում են հա­մաշ­խար­հա­յին ցու­ցա­հան­դես­ներ, որ­տեղ էլ ընտ­րում

-Այ­սօր շի­նա­րա­րա­կան գոր­ծըն­թա­

նաև սո­սինձ­ներ, և ե­թե մի քա­նի տա­րի

ու Հա­յաս­տան են ներ­մու­ծում տվյալ

ցը դժվար է պատ­կե­րաց­նել ա­ռանց

ա­ռաջ սա­լ իկ­նե­րի ամ­րա­ցումն այս­տեղ

սե­զո­նի ու ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծի լա­

շի­նա­րա­րա­կան շա­ղախ­նե­րի օգ­տա­

միայն ցե­մ ենտ-ա­վա­զե շա­ղա­խով էին

վա­գ ույն ա­ռա­ջարկ­նե­րը: Այս­պի­սով,

գործ­ման: Ե­թե մի քա­նի տա­րի ա­ռաջ

պատ­կե­րաց­նում, ա­պա հի­մա ա­մ ե­նա­

Հա­յաս­տան են ներ­մուծ­վում եվ­րո­պա­

դրանք դեռևս ­չէին կի­րառ­վում հա­

հար­մար տար­բե­րա­կը հա­տուկ սոսն­ձի

կան բնա­կա­րա­նա­յին հար­դա­րան­քի

մա­պա­տաս­խան ծա­վալ­նե­րով, ա­պա

կի­րա­ռումն է: Սրանք տեխ­նո­լո­գիա­

նո­րաձև

հի­մա պա­հան­ջարկն ար­դեն ձ­ևա­վոր­

կան ա­ռու­մով մի քա­նի ան­գամ գե­

շու­կա­յում ար­դեն իսկ կա­յին նմա­

ված է: Շա­ղախ­նե­րի ար­տադ­րութ­յու­նը

րա­զան­ցում են նախ­կին մի­ջոց­նե­րին,

նօ­րի­նակ սրահ­ներ, սա­կայն, աշ­խա­

Հա­յաս­տա­նում կի­րառ­վող շի­նա­րա­

քա­նի որ պա­րու­նա­կում են սոսն­ձա­յին

տանք­նե­րի

րա­կան ստան­դարտ­նե­րի ու նոր­մ ե­րի

հա­վե­լում­ներ, ո­րոնք եր­կա­րատև ո­րա­

շնոր­հիվ, մենք կա­րո­ղա­ցանք գրա­վել

պայ­ման­նե­րում այն

կի ու ամ­րութ­յան ե­րաշ­խիք են:

մեր նա­խան­շած տե­ղ ը շու­կա­յում: Կա­

հի­մա մեր ծե­փա­մա­ծիկ­ներն օգ­տա­

-«Շեն կոն­ցեռ­նը»` իր «Շեն տեքըս­

մար­քե­թին­գա­յին ճիշտ քա­ղա­քա­կա­

գործ­վում են պա­տե­րի ներ­քին և ար­

տիլ» սրա­հով, բնա­կա­րան­նե­րի և

նութ­յան արդ­յուն­քում ար­դա­րաց­վե­

տա­քին հար­դար­ման հա­մար: Դրանք

տա­րա­տե­սակ շի­նութ­յուն­նե­րի հա­

ցին` «Շեն տեքս­տի­լը» դարձ­նե­լով

մի քա­նի ան­գամ հեշ­տաց­նում են շի­

մար Հա­յաս­տան է ներ­մու­ծում բարձ­

ա­ռա­ջա­տար: Հայ սպա­ռողն էլ իր հեր­

նա­րա­րի աշ­խա­տան­քը` միա­ժա­մա­

րո­րակ տեքս­տիլ: Հե՞շտ­ էր ո­րո­շա­կի

թին ու­նե­ցավ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի մա­

նակ ա­պա­հո­վե­լով ա­ռա­վել կա­յուն ու

տեղ ու դիրք գրա­վել մեր շու­կա­յում:

տուց­ման նոր ո­րակ, քա­նի որ «Շեն

ժա­մա­նակ հա­

մար­վում էր ոչ ակ­տո­ւալ բիզ­նես: Իսկ

բարձր ո­րակ: Մենք ար­տադ­րում ենք

տար­բե­րակ­նե­րը:

ճիշտ

Ի­հար­կե,

կազ­մա­կերպ­ման

տար­վել էին մեծ ներդ­րում­ներ, ո­րոնք

տեքս­տի­լը» զբաղ­վում է նաև ին­տե­

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 31

¶áñÍÁÝÏ»ñÝ»ñ

/ §Þ»Ý¦

րիե­րում տեքս­տի­լ ի դի­զայ­նով, վա­

բա­ցա­ռիկ տե­սա­կա­նի ներ­կա­յաց­նե­լու

նի 140 տար­վա պատ­մութ­յուն: Մեկ այլ`

րա­գ ույր­նե­րի պատ­րաստ­մամբ ու տե­

և ներ­մու­ծե­լու ուղ­ղութ­յամբ:

VALPAINT բրեն­դի դե­կո­րա­տիվ ներ­

-Ձեր գոր­ծու­նեութ­յա­նը հետևե­լ իս`

նի են ի­րենց բազ­մա­զա­նութ­յամբ և

-Նո­րա­բաց «Շեն դե­կոր» խա­նութ-

նկա­տե­լ ի է դառ­նում, որ զգա­լ ի նշա­

բարձր ո­րա­կա­կան հատ­կա­նիշ­նե­րով:

սրա­հում ներ­կա­յաց­ված են ներ­կեր ու

նա­կութ­յուն եք տա­լ իս հենց բրեն­դա­

պաս­տառ­ներ, հա­մաշ­խար­հա­յին ճա­

յին ար­տադ­րան­քին. այդ­պե՞ս­է:

ղադր­մամբ:

կե­րը նույն­պես ողջ աշ­խար­հում հայտ­

նա­չում վա­յե­լող բրենդ­նե­րի ար­տադ­ րած

սա­նի­տա­րա­կան

-Ո­րո՞նք­ են այն նոր նա­խա­ձեռ­նութ­ յուն­նե­րը,

ո­րոն­ցով

ա­ռա­ջի­կա­յում

կե­րա­մ ի­կա,

-Իս­կա­պես, մենք չա­փա­զանց լուրջ ենք

հան­դես կգա «Շեն կոն­ցեռ­նը». ի՞նչ

լո­գա­րա­նա­յին կա­հույք: Մեր ի­րա­կա­

վե­րա­բեր­վում «բրենդ» հաս­կա­ցութ­յա­

ծրագ­րեր ու­նեք:

նութ­յու­նում կա՞ր ն­մա­նօ­րի­նակ խա­

նը: Նախ` մե­ծա­գ ույն պա­տաս­խա­նատ­

նութ ու­նե­նա­լու անհ­րա­ժեշ­տութ­յու­

վութ­յամբ ենք օգ­տա­գ որ­ծում «Շեն»

-Մենք բազ­մա­թիվ նոր նա­խագ­ծեր

նը, և շու­կա­յում ի՞նչ ­բաց է լրաց­նում

բրեն­դը` այն հա­մա­րե­լով ո­րա­կի, հու­

ու­նենք, ո­րոնք քննարկ­ման ու կա­

այս սրա­հը:

սա­լ իութ­յան ու վստա­հութ­յան խորհր­

յաց­ման փու­լում են: Ա­ռա­ջի­կա ծրագ­

դա­նիշ: Այդ ի­մաս­տով մենք մեծ ու­շադ­

րե­րից է «Շեն դի­զայն» ճար­տա­րա­պե­

րութ­յուն ենք դարձ­նում նաև ո­րա­կին

տա­կան, դի­զայ­նե­րա­կան ստու­դիա­յի

ցեռ­նի» ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի ամ­բող­ջա­

ու բրեն­դա­յին հե­ղ ի­նա­կութ­յա­նը մեր

բա­ցու­մը. այն գտնվե­լու է Հյու­սի­սա­յին

կա­նաց­ման ուղ­ղութ­յամբ հեր­թա­կան

այն գոր­ծըն­կեր­նե­րի, ում ար­տադ­րան­

պո­ղո­տա­յում և լի­նե­լու է մեր կոն­ցեռ­

քայլն էր: Փաս­տո­րեն, միևնույն կոն­

քը պի­տի ներ­մու­ծենք: Չէ՞ որ նրանց

նի ա­ռան­ձին միա­վոր­նե­րից մե­կը: Այս

ցեռ­նից մեր սպա­ռո­ղ ը կա­րո­ղա­նում է

բրեն­դի ո­րակն ուղ­ղա­կիո­րեն վե­րագր­

ուղ­ղութ­յամբ բա­զում նոր մտահ­ղա­

-Այս սրա­հի բա­ցու­մը ևս «Շեն կոն­

ստա­նալ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի ամ­բող­

վե­լու է նաև «Շե­նի» ո­րա­կին: Ուս­տի`

ցում­ներ ու­նենք: «Շեն դի­զայ­նում»

ջա­կան փա­թեթ: «Շեն դե­կո­րը» մի մեծ

գոր­ծըն­կեր­ներ

բծախնդ­րո­րեն

ի­րենց ճա­շակն ու հմտութ­յուն­ներն են

շատ

սրահ է, որ­տեղ մեկ­տեղ­ված են լո­գա­

ենք ընտ­րում և վստահ ենք, որ նրանք

դրս­ևո­րե­լու ո­րակ­յալ ու հե­տաքըր­

րա­նա­յին կա­հույ­քը, ներ­քին հար­դար­

լա­վա­գ ույնն են: Մեր սրա­հում ներ­

քիր մաս­նա­գետ­ներ: Բնա­կա­նա­բար,

ման պա­րա­գա­ներն ու սա­նի­տա­րա­

կա­յաց­ված այ­դօ­րի­նակ բրենդ­նե­րից

նրանք ներ­կա­յաց­նե­լու են ո­րակ­յալ,

կան կե­րա­մի­կան: Բնա­կա­նա­բար, մեր

են աշ­խար­հահռ­չակ պաս­տառ­նե­րը,

նո­րա­րա­րա­կան ու բարձ­րար­վեստ աշ­

քա­ղա­քում կան այ­դօ­րի­նակ այլ ա­ռա­

ո­րոնք հան­դի­սա­նում են ա­մ ե­նաինք­

խա­տանք­ներ: Բա­ցի այդ` ու­նենք նաև

ջարկ­ներ ևս: Սա­կայն ան­վ ի­ճե­լ ի է,

նա­տիպ պաս­տառ­նե­րի` երբևէ ստեղծ­

հե­ռան­կա­րա­յին ծրագ­րեր, ո­րոնք ու­

որ մենք ա­մ են ինչ ա­նում ենք` միան­

ված թերևս ­մ ե­ծա­գ ույն հա­վա­քա­ծուն.

սում­նա­սի­րութ­յան ու ռազ­մա­վա­րա­

գա­մայն ո­րակ­յալ ու եր­բեմն նույ­նիսկ

MARBURG ­­­­­­­­ապ­րան­քա­նիշն, ի դեպ, ու­

կան մշակ­ման փու­լում են:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 32

§Þ»Ý¦ /

¶áñÍÁÝÏ»ñÝ»ñ

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 33

²éáÕç³å³ÑáõÃÛáõÝ

/ å³ïí³ëï³ÝÛáõà ù³ÕóÏ»ÕÇ ¹»Ù

Ա­պա­գան` ա­ռանց քաղց­կե­ղ ի հար­ցազ­րույց­նե­րը` Սա­թե­նիկ Մկրտչյա­նի լուսանկարիչ` Եղիա Ներսեսյան

Ար­գան­դի վզի­կի քաղց­կեղն (ԱՎՔ) այն հի­վան­ դութ­յունն է, ո­րը պա­տու­հա­սում է շատ ու շատ կա­ նանց աշ­խար­հի տար­բեր երկր­նե­րում: Տա­րեց­տա­րի կա­տար­վում են նո­րա­նոր հայտ­նա­գոր­ծութ­յուն­ներ, ո­րոնք միտ­ված են նպաս­տե­լու կնոջ կյան­քի ո­րա­կի բարձ­րաց­մա­նը: Մենք ևս­ ո­րո­շե­ցինք անդ­րա­դառ­նալ այս խնդրին` տե­ղե­կա­նա­լով, որ աշ­խար­հում ա­ռա­ջա­ տար­նե­րից մե­կը հա­մար­վող «Գլաք­սոՍ­մ իթՔ­լայն» ըն­կե­րութ­յու­նը ո­րո­շել է ա­ջակ­ցել հա­կա­քաղց­կե­ղա­յին հիմ­նադ­րա­մ ին, ինչ­պես նաև Հա­յաս­տա­նում գրան­ ցել և մեր եր­կիր ներկ­րել ար­գան­դի վզի­կի քաղց­կե­ղ ի կան­խար­գել­ման հա­մար գոր­ծած­վող «Ցեր­վա­րիքս» պատ­վաս­տան­յու­թը: Այդ ա­ռի­թով զրու­ցե­ցինք «Գլաք­ սոՍ­մ իթՔ­լայն» ըն­կե­րութ­յան հա­յաս­տան­յան ներ­ կա­յա­ցուց­չութ­յան տնօ­րեն Հռիփ­սի­մ ե Դեղ­ձուն­յա­նի և Ու­ռուց­քա­բա­նութ­յան ազ­գա­յին կենտ­րո­նի բժիշկ, բ.գ.թ. Վա­հե Տեր-Մի­նաս­յա­նի հետ:

Լուսանկարում` Վահե Տեր-Մինասյան

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 34

å³ïí³ëï³ÝÛáõà ù³ÕóÏ»ÕÇ ¹»Ù /

-Պա­րոն Տեր-Մի­նաս­յան, ար­գան­դի

կի քաղց­կե­ղ ի զար­գա­ցու­մից: Կան­

վզի­կի քաղց­կե­ղը չա­փա­զանց տա­րած­

խար­գել­ման կարևոր

ված հի­վան­դութ­յուն է ողջ աշ­խար­

մե­կը սքրի­նին­գա­յին գոր­ծըն­թաց­նե­րի

հում: Ինչ­պի­սի՞ն­ է այս հի­վան­դութ­յան

կազ­մա­կեր­պումն է, այն է` կա­նանց

վի­ճա­կագ­րութ­յու­նը:

պար­բե­րա­բար հե­տա­զո­տու­մը: Սքրի­

²éáÕç³å³ÑáõÃÛáõÝ

խնդիր­նե­րից

նին­գա­յին ծրագ­րե­րին մաս­նակ­ցած Ըստ Ա­ռող­ջա­պա­հութ­յան հա­մաշ­խար­

կա­նանց շրջա­նում ԱՎՔ-ի հայտ­նա­

հա­յին

բեր­ման հա­ճա­խութ­յու­նը նվա­զում է 5

կազ­մա­կեր­պութ­յան

տվյալ­

նե­րի` ար­գան­դի վզի­կի քաղց­կեղն իր

ան­գամ, իսկ մա­հա­ցութ­յու­նը` 10 ան­

տա­րած­վա­ծութ­յամբ գրա­վում է 7-րդ

գամ:

­տե­ղ ը ու­ռուց­քա­յին հի­վան­դ ութ­յուն­նե­ րի շար­քում և 2-րդ ­տե­ղ ը կա­նանց ու­

-Ինչ­պի­սի՞ ժա­մա­նա­կա­կից մո­տե­ցում­

ռուց­քա­յին հի­վան­դ ութ­յուն­նե­րի թվում:

ներ կան ար­գան­դի վզի­կի քաղց­կե­ղ ի

Յու­րա­քանչ­յուր տա­րի այս հի­վան­

կան­խար­գել­ման հա­մար:

դութ­յու­նից մա­հա­նում է ա­վե­լ ի քան 270 000 կին և գրանց­վում է 500 000

-Կան­խար­գել­ման նո­րա­գ ույն մո­տե­

նոր դեպք, ընդ ո­րում` մա­հա­ցութ­յան

ցու­մը մար­դ ու պա­պի­լո­մա­յի վի­րու­սի

ա­մ ե­նա­բարձր ցու­ցա­նիշ­նե­րը զար­գա­

դեմ պատ­վաս­տումն է: Պատ­վաս­տել

ցող երկր­նե­րում են (80%):

անհ­րա­ժեշտ է ե­րի­տա­սարդ աղ­ջիկ­նե­ րին, մինչև նրանց` սե­ռա­կան կյան­քով

-Ի՞նչ­է ի­րե­նից ներ­կա­յաց­նում այս հի­

ապ­րե­լը, և դրա­նով իսկ ար­մա­տա­կան

վան­դութ­յու­նը:

լու­ծում տալ խնդրին: Ներ­կա­յում պատ­ վաս­տու­մը կան­խար­գել­ման լայ­նո­րեն

-Ի տար­բե­րութ­յուն այլ ու­ռուց­քա­յին

կի­րառ­վող մի­ջոց է և ի­րա­կա­նաց­վում

հի­վան­դ ութ­յուն­նե­րի` ար­գան­դի վզի­կի

է տար­բեր տա­րի­քա­յին խմբե­րում, օ­րի­

քաղց­կե­ղ ի դեպ­քում ա­պա­ցուց­ված է

նակ` ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրի­տա­նիա­

վի­րու­սա­յին գոր­ծո­նի դե­րը: Այ­սինքն`

յում պատ­վաս­տում են 12 տա­րե­կան

հի­վանդ­նե­րի շրջա­նում գրե­թե 100

հա­սա­կից սկսած: Մեր երկ­րում այս

տո­կոս դեպ­քե­րում հայտ­նա­բեր­վում

ուղ­ղութ­յամբ ա­ռա­ջին քայ­լերն ա­նում է

է մար­դ ու պա­պի­լո­մա­յի վի­րուս, որն

«Գլաք­սոՍ­միթՔ­լայն» ըն­կե­րութ­յու­նը`

էլ հա­մար­վում է հի­վան­դ ութ­յան զար­

ներ­կա­յաց­նե­լով «Ցեր­վա­րիքս» պատ­

գաց­ման պատ­ճառ:

վաս­տան­յու­թը:

-Ո­րո՞նք­ են ար­գան­դի վզի­կի քաղց­կե­

-«Ցեր­վա­րիքս»

պատ­վաս­տան­յու­թի

ղից խու­սա­փե­լու հնա­րա­վոր տար­բե­

մա­սին ամ­բող­ջա­կան տե­ղե­կութ­յուն­

րակ­ներն ու կան­խար­գե­լ իչ մի­ջոց­նե­

ներ ստա­նա­լուց ա­ռաջ ար­ժե ներ­

րը:

կա­յաց­նել այս ըն­կե­րութ­յան գոր­ծու­ նեութ­յու­նը: Տի­կին Դեղ­ձուն­յան, ի՞նչ

-Ընդ­հան­րա­պես, չա­փա­զանց կարևոր

­գոր­ծու­նեութ­յուն է ծա­վա­լում «Գլաք­

է վաղ ախ­տո­րո­շու­մը: Ցա­վոք, մեր կա­

սոՍ­մ իթՔ­լայն» ըն­կե­րութ­յու­նը ՀՀ­-

նանց շրջա­նում դեռևս ­չ ի ձ­ևա­վոր­վել

ում:

պար­բե­րա­բար բժշկա­կան զննութ­յուն անց­նե­լու սո­վո­րույ­թը: Այս հի­վան­

-ԳՍՔ-ն Հա­յաս­տա­նում իր գոր­ծու­

դութ­յու­նը զար­գա­նում է տա­րի­նե­րի

նեութ­յան 13 տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում

ըն­թաց­քում` անց­նե­լով մի քա­նի փու­

ներ­կա­յա­ցել է որ­պես մի ըն­կե­րութ­

լեր: Հի­վան­դ ութ­յան վաղ փու­լե­րում

յուն, ո­րը չի սահ­մա­նա­փակ­վում դե­

ախ­տո­րոշ­ման արդ­յուն­քում կա­րե­լ ի է

ղի

խու­սա­փել կնոջ մոտ ար­գան­դի վզի­

տա­րած­մամբ: Կան բազ­մա­թիվ օ­րի­

մա­սին զուտ տե­ղե­կատ­վութ­յան Լուսանկարում` Հռիփսիմե Դեղձունյան

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 35

²éáÕç³å³ÑáõÃÛáõÝ

/ å³ïí³ëï³ÝÛáõà ù³ÕóÏ»ÕÇ ¹»Ù

նակ­ներ, երբ ըն­կե­րութ­յու­նը ջանք չի

գել­ման գոր­ծում` ա­ռա­ջաց­նե­լով կա­

կա­նում կա­տար­վե­լու են բժշկա­կան

խնա­յել

յուն ի­մու­նի­տետ մար­դ ու պա­պի­լո­մա­յի

ա­սո­ցիա­ցիա­նե­րի և միութ­յուն­նե­րի

վի­րու­սի նկատ­մամբ:

հետ հա­մա­տեղ ու հա­մա­գ որ­ծակց­ված`

բժշկութ­յան

աս­պա­րե­զում

ա­ռա­ջա­դեմ գա­ղա­փար­ներ ներդ­նե­լու հա­մար. դրանք ե­ղել են հա­մար­ձակ

հե­տապն­դե­լով մեկ նպա­տակ, այն է`

քայ­լեր, ո­րոնք ոչ միայն պսակ­վել են

-Ին­չու՞ ԳՍՔ-ն ո­րո­շեց անդ­րա­դառ­նալ

նպաս­տել ԱՎՔ-ի վաղ ախ­տո­րոշ­մա­նը

հա­ջո­ղութ­յամբ, այլև ո­րա­կա­կան զգա­

ար­գան­դի վզի­կի քաղց­կե­ղ ի խնդրին:

և կան­խար­գել­մա­նը:

յաս­տա­նի ժա­մա­նա­կա­կից բժշկութ­յան

-Ինչ­պես նշե­ցի, ա­ռա­ջին ան­գամ չէ, որ

-Ինչ­պես պար­զե­ցինք, պատ­վաս­տան­

լի փո­փո­խութ­յուն­ներ են բե­րել Հա­ ո­լորտ: Օ­րի­նակ` ըն­կե­րութ­յու­նը մեծ

«Գլաք­սոՍ­միթՔ­լայն» ըն­կե­րութ­յու­նը

յու­թը հատ­կա­պես ցուց­ված է դե­ռա­

ներդ­րում ու­նի բրոն­խիալ ասթ­մա­

միան­գա­մայն նո­րա­գ ույն բժշկա­կան

հաս­նե­րին: Ի՞նչ ­կա­սեք այն դեպ­քե­րի

յի եր­կա­րատև հսկման գա­ղա­փա­րը

մո­տե­ցում է փոր­ձում ներդ­նել մեր երկ­

մա­սին, երբ կնոջ օր­գա­նիզ­մում ար­

լու­սա­բա­նե­լու գոր­ծում: Այս կա­պակ­

րում: Գրան­ցե­լով «Ցեր­վա­րիքս» պատ­

դեն հայտ­նա­բեր­վել է պա­պի­լո­մա­յի

ցութ­յամբ ԲԱ-ով հի­վանդ­նե­րի հա­մար

վաս­տան­յու­թը`

վի­րուս:

կազ­մա­կերպ­ված «Ասթ­մա Դպրո­ցի»

րու­նա­կում է այդ ա­վան­դ ույ­թը: Խիստ

դա­սըն­թաց­նե­րը նրանց օգ­նե­ցին ա­վե­

կարևոր հա­մա­րե­լով կան­խար­գել­ման

-Ես ի­րա­վա­սու եմ ներ­կա­յաց­նել այն

լի լավ պատ­կե­րաց­նել ի­րենց խնդիր­

գա­ղա­փա­րը հատ­կա­պես ու­ռուց­քա­

տվյալ­նե­րը, ո­րոնք նշված են պատ­

նե­րը, սո­վո­րել հի­վան­դ ութ­յան հսկման

բա­նութ­յան աս­պա­րե­զում` մենք վեր­

վաս­տան­յու­թի

և կա­ռա­վար­ման մե­թոդ­նե­րը, բարձ­

հա­նում ենք ԱՎՔ-ի խնդի­րը, փոր­ձում

Լայ­նա­ծա­վալ

րաց­նել կյան­քի ո­րա­կը: Այժմ ըն­կե­

լու­սա­բա­նել, ներ­կա­յաց­նել այլ երկըր­

արդ­յուն­քում պարզ­վել է, որ պատ­վաս­

րութ­յու­նը հո­վա­նա­վո­րում է «Օ­րանժ

նե­րի փորձն այս բնա­գա­վա­ռում: Նշեմ,

տան­յու­թը ցու­ցա­բե­րում է արդ­յու­նա­

ըն­կե­րութ­յու­նը

շա­

ներ­դիր

թեր­թի­կում:

հե­տա­զո­տութ­յուն­նե­րի

Քարտ» ան­վա­նու­մով սո­ցիա­լա­կան

որ վի­րու­սի դեմ պայ­քա­րի հիմ­նա­կան

վե­տութ­յուն նաև պա­պի­լո­մա­յի վի­րու­

նա­խա­գի­ծը, ո­րը սո­ցիա­լա­պես ա­նա­

մի­ջո­ցը վաղ ախ­տո­րո­շումն է և ա­վե­

սի առ­կա­յութ­յան պա­րա­գա­յում:

պա­հով հի­վանդ­նե­րին հնա­րա­վո­րութ­

լի ար­դիա­կան` ի­մու­նա­կան­խար­գե­

-Որ­քա­նո՞վ­ է մատ­չե­լ ի դե­ղա­մի­ջո­ցը և

յուն է տա­լ իս ԲԱ-ի բուժ­ման հա­մար

լու­մը: Ըստ Ա­ռող­ջա­պա­հութ­յան հա­

ինչ­պե՞ս ­կա­րե­լ ի է պատ­վաստ­վել:

բա­ցա­ռիկ արդ­յու­նա­վետ «Սե­րե­տայդ»

մաշ­խար­հա­յին

կազ­մա­կեր­պութ­յան

-Այն գի­նը, որ կա­րո­ղա­ցանք պա­հան­

դե­ղա­մի­ջո­ցը դարձ­նել ա­ռա­վել մատ­չե­

ցու­ցում­նե­րի` հատ­կա­պես կարևոր է

ջել ՀՀ­-ի հա­մար, մի քա­նի ան­գամ

լի: Այժմ ԳՍՔ-ն ընդգրկ­ված է ար­գան­

ԱՎՔ-ի պատ­վաս­տու­մը ներդ­նել այն

ա­վե­լ ի է­ժան է, քան Եվ­րո­պա­յում և

դի վզի­կի քաղց­կե­ղ ի դեմ պայ­քա­րի

երկր­նե­րում, որ­տեղ սահ­մա­նա­փակ է

ԱՄՆ-ում է: Պատ­վաս­տու­մը կա­տար­

ծրագ­րում, ո­րի նպա­տակն է վաղ ախ­

սքրի­նին­գի հնա­րա­վո­րութ­յու­նը:

վում է ըստ բժշկի խորհր­դատ­վութ­յան`

տո­րոշ­ման և կան­խար­գել­ման շնոր­հիվ

այն բժշկա­կան կենտ­րոն­նե­րում, որ­

նպաս­տել ԱՎՔ-ով հի­վան­դա­ցութ­յան

-Հնա­րա­վո՞ր­ է որ այս պատ­վաս­տան­

տեղ ի­րա­կա­նաց­վում է ի­մու­նա­կան­

նվազ­մա­նը: Մե­ծա­գ ույն հայտ­նա­գ որ­

յու­թը` որ­պես հի­վան­դութ­յու­նը կան­

խար­գե­լ իչ գոր­ծու­նեութ­յուն: Հու­սով

ծութ­յուն եմ հա­մա­րում ԱՎՔ-ի ա­ռա­

խար­գե­լող մի­ջոց, ընդգրկ­վ ի ա­ռող­

եմ, որ մեր գոր­ծու­նեութ­յու­նը այս

ջաց­ման պատ­ճա­ռի վի­րու­սա­յին ծագ­

ջա­պա­հա­կան ծրագ­րե­րում:

բնա­գա­վա­ռում կօգ­նի ար­գան­դի վզի­

Նո­բել­յան

-Կան երկր­ներ, որ­տեղ այս պատ­

մա­նը, այն­պես էլ կան­խար­գել­մա­նը:

ման հայտ­նա­բե­րու­մը, ո­րի հա­մար այդ գիտ­նա­կա­նին

շնորհ­վեց

կի քաղց­կե­ղ ի ինչ­պես վաղ ախ­տո­րոշ­

մրցա­նակ: Այդ հայտ­նա­գ որ­ծութ­յու­

վաս­տան­յութն ընդգրկ­ված է ազ­գա­յին

Ա­վե­լաց­նեմ նաև, որ մենք պատ­րաստ

նը շար­ժա­ռիթ դար­ձավ ԳՍՔ­-ի կող­

ի­մու­նի­զա­ցիա­յի ծրագ­րե­րում: Ու­րա­

ենք ցու­ցա­բե­րել պատ­վաս­տան­յու­թի

մից վի­րու­սի դեմ պատ­վաս­տան­յու­թի

խա­լ ի է, որ ԳԱ­ՎԻ մի­ջազ­գա­յին կազ­

վե­րա­բեր­յալ շա­րու­նա­կա­կան տե­ղե­

ստեղծ­ման

մա­կեր­պութ­յու­նը

կատ­վա­կան ա­ջակ­ցութ­յուն:

հա­մար:

«Ցեր­վա­րիքս»

(«Պատ­վաս­տում­

ան­վա­նու­մով այս պատ­վաս­տան­յու­թը

նե­րի և պատ­վաս­տան­յու­թե­րի գլո­բալ

բա­ցա­ռիկ դեր ու­նի ԱՎՔ-ի կան­խար­

դա­շինք») այս խնդի­րը կարևո­րել և նե­րա­ռել է իր ծրագ­րում: Հա­վա­նա­ կան է, որ ա­պա­գա­յում այդ ծրագ­րե­րը

«Գլաք­սոՍ­մ իթՔ­լայն» ըն­կե­րութ­յան հա­

ներդր­վեն նաև ՀՀ­-ում: Կարևո­րում

յաս­տան­յան ներ­կա­յա­ցուց­չութ­յուն

եմ բնակ­չութ­յան գի­տակ­ցա­կան մա­

Հաս­ցեն: ք. Երևան, Բաղ­րամ­յան պող. 7

կար­դա­կի բարձ­րաց­ման դե­րը այս

Հեռ.: (37410) 54-38-94, 56-91-57

բնա­գա­վա­ռում: Մեր քայ­լե­րը հիմ­նա­

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 36

Ðñ³å³ñ³Ï

/ ²ñ³µ³óÇÝ` ѳۻñÇ Ù³ëÇÝ

հատ­ված Լոու­րենս Ա­րա­

սկիզ­բը` նա­խորդ հա­մա­րում

բա­ցու և Լին­քոլն Սթե­ ֆըն­սի զրույ­ցից («Զգու­շա­ցեք կեղծ բա­րե­ կամ­նե­րից» գրքից, հրա­ տա­րա­կութ­յու­նը՝ պատ­մա­կան գի­տութ­յուն­ նե­րի թեկ­նա­ծու Գ­ևորգ Յա­զըճ­յա­նի)

Այդ §ան­տա­նե­լ ի¦ հա­յե­րը Ծա­նո­թագ­րութ­յուն­ներ.

1. Թո­մաս Է­դո­ւարդ Լոու­րենս (ծնվ.` 1888թ, մա­կա­նու­նը` Ա­րա­բա­ցի Լոու­րենս)արևե­լա­գետ, Մեծ Բրի­տա­նիա­յի «Ին­թե­լ ի­ջընս սեր­վ իս» գաղտ­նի ծա­ռա­յութ­յան գոր­ ծա­կալ: Կազ­մա­կեր­պել և ուղ­ղոր­դել է ա­րաբ­նե­րի 1916-1918թթ­ ապս­տամ­բութ­յու­նը թուր­քե­րի դեմ: Ազ­գութ­յամբ հրեա է: 2. Ի­րա­րից բա­ցա­տով բա­ժան­ված բազ­մա­կե­տերն ար­վել են մեր կող­մ ից՝ նշե­լու հա­մար կրճատ­ված հատ­ված­նե­րը: Մյուս բազ­մա­կե­տե­րը բնագ­րին հա­մա­պա­տաս­խան են:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 38

²ñ³µ³óÇÝ` ѳۻñÇ Ù³ëÇÝ /

Ðñ³å³ñ³Ï

…­ Ես եզ­րա­կաց­րի, թե Լոու­րեն­սը մի ա­նա­սե­լ ի հա­մակ­րանք

զի աշ­խա­տեն երկ­րի հա­մար:

ու­նի հա­յե­րի հան­դեպ, կամ էլ, ա­վե­լ ի ճիշտ, այս­պես ա­սեմ՝

-Հա­յե­րը չեն աշ­խա­տե­լու,- ա­սաց նա:- Դա է ցա­վոտ կե­տը ձեր

նրանց վե­րա­բեր­յալ ու­նի մի այն­պի­սի ի­մա­ցութ­յուն կամ փոր­

ծրագ­րում, դա է նաև հա­յե­րի ցա­վոտ կե­տը: Ճիշտն ա­սած`

ձա­ռութ­յուն, որ դա նրան թույլ է տա­լ իս մարդ­կայ­նո­րեն հաս­

դա է ցա­վոտ կե­տը բո­լոր այն հին ցե­ղե­րի, ո­րոնք անց­յա­լում

կա­նալ թուր­քե­րին (և հա­յե­րի բո­լոր մեր­ձա­վոր հարևան­նե­

ե­ղել են քա­ղա­քա­կիրթ, սո­վո­րել են խա­ղ ը և, միա­ժա­մա­նակ,

րին), ով­քեր մշտա­պես ջա­նում են ոչն­չաց­նել այս որբ ցե­ղ ը:

տի­րած լի­նե­լով աշ­խար­հին, հե­տո կորց­րել են իշ­խա­նութ­յու­

Նրա միտքն այն էր, կար­ծես, թե դա հա­յե­րի հան­դեպ ա­նե­լ իք

նը, հետ են մնա­ցել, ինչ­պես դուք եք ա­սում: Կամ էլ, ինչ­պես

միակ բանն է: Ուղ­ղա­կի այդ­պես չա­սաց:… ­Նա չա­սաց, թե հա­

ես եմ ա­սում, շա­րու­նա­կել են, ա­ռաջ են գնա­ցել տրա­մա­բա­նո­

յե­րը պետք է բո­լո­րո­վ ին ոչն­չաց­վեն: Պար­զա­պես այն ժա­մա­

րեն, հո­գե­բա­նո­րեն, բնա­խո­սա­կա­նո­րեն: Նրանք չեն սի­րում

նակ տպա­վո­րութ­յուն ստեղ­ծեց, թե դա է Հայ­կա­կան հար­ցի

հա­մառ, ե­ռան­դ ուն աշ­խա­տել: Դա է, որ նրանց տար­բե­րում

միակ լու­ծու­մը, և թե այդ պատ­ճա­ռով էր ցան­կա­նում, որ ա­մ ե­

է այն ե­րե­խա­յան­ման, իս­կա­պես հե­տամ­նաց ժո­ղո­վուրդ­նե­

րի­կա­ցի­ներս ստանձ­նենք այդ գոր­ծը:

րից, ո­րոնց հետ գործ եք ու­նե­ցել ա­մ ե­րի­կա­ցի­ներդ: Հին ժո­

Նա հա­մա­րում էր, կամ` ինձ էր ստի­պում հա­մա­րել, թե թուր­

ղո­վուրդ­նե­րը պար­զա­պես ծույլ են: Նրանց կա­րե­լ ի է ստի­պել

քե­րը չպետք է ա­նեն այդ գոր­ծը. նրանք չա­փա­զանց կոպ­տո­

ա­ռաջ գնալ, աշ­խա­տեց­նել, զար­գաց­նել, շա­հա­գ որ­ծել, ե­թե

րեն պատ­րաստ են դրան և քրիս­տոն­յա չեն: Ոչ էլ պի­տի ա­նեն

ու­զում եք: …Նրանք զբաղ­ված են գնել-ծա­խե­լով. սեր­ված լի­

հույ­նե­րը. սրանք էլ շատ մեծ հա­ճույք են զգում դրա­նից և

նե­լով գնող-ծա­խող­նե­րից, առևտրա­կան մրցակ­ցութ­յամբ գո­

արդ­յու­նա­վետ չեն գոր­ծում, եր­բեք որևէ գործ մինչև վերջ չեն

յատևող բա­զում սե­րունդ­նե­րից ընտ­րա­սեր­ված` նրանք լավ

հասց­նում, և երբ հա­յե­րին սպա­նե­լու «գե­ղա­գի­տա­կան հա­

գնող-ծա­խող­ներ են: Կա­րող են ուղևոր­վել աշ­խար­հի որևէ կե­

ճույ­քը» հա­գեց­նեն, ձեռք կքա­շեն: Նույնն էլ հին, ո­սոխ ցե­ղերն

տում առևտուր ա­նե­լու: Ոչ ­թե` կազ­մա­կեր­պե­լու, կա­ռու­ցե­լու,

են: Նրանք դա­դա­րեց­նում են գոր­ծը, նախ­քան բո­լոր հա­յե­րը

ծրագ­րե­լու և աշ­խա­տե­լու: …Իմ այս հին ժո­ղո­վուրդ­նե­րը կգնան

մե­ռած կլի­նեն: Նույ­նիսկ այն ժա­մա­նակ, երբ բո­լո­րը միա­սին

որևէ տեղ, ուր կան աշ­խա­տեց­նե­լու աշ­խա­տա­վոր­ներ, խո­րա­

գնում էին խնդի­րը կա­տա­րե­լու, միշտ էլ թող­նում էին, մի զույգ`

ման­կո­րեն կխի­զա­խեն` հե­զո­րեն տա­ռա­պե­լով, դրամ խնա­

այս­տեղ, մի զույգ` այն­տեղ` Ա­դամ ու Ե­վա­ներ, ով­քեր, հենց

յե­լով, գործ ա­նե­լով: Ա­յո՛, նրանք գործ են ա­նում: Այն­պես են

որ մե­կը կռնա­կը դարձ­ներ նրանց, բազ­մա­նում ու բազ­մա­նում

գործ ա­նում, ինչ­պես միայն գոր­ծա­րա­րը կա­նի՝ հա­րատևո­րեն,

ու բազ­մա­նում էին, այն­պես որ հա­ջորդ ան­գամ Հա­յաս­տան

հա­մա­ռո­րեն, մնա­լով զուտ շա­հի նեղ լու­սանց­քում: Բայց… չեն

այ­ցե­լողն այն­տեղ կրկին կտես­ներ հա­յեր, մի­լ իո­նա­վոր ու մի­

աշ­խա­տի նրանք: Չեն կա­րող: Չեն կա­րող հաս­կա­նալ աշ­խա­

լիո­նա­վոր հա­յեր, բո­լո­րը` հեզ ու հա­մ եստ, ցե­րե­կը` գոր­ծով

տա­վար­ձի հա­մար աշ­խա­տե­լու դրույ­թը: Սա բնազդ է, մի գիծ,

զբաղ­ված, իսկ գի­շե­րը` գաղտ­նիո­րեն բազ­մա­ցող ու կա­մա­ցուկ

մի ու­շի­մութ­յուն, ո­րը զար­գա­ցել է հա­ջող­ված ընտ­րա­սեր­ման

տա­րած­վող, տա­րած­վող… Լոու­րեն­սը ինձ հի­շեց­րեց, որ լսած

արդ­յուն­քում, ինչ­պես որ­սոր­դա­կան ու­րույն գծերն են զար­գա­

կլի­նեմ, և ինքն էլ է լսել, թե Հա­յաս­տա­նը պետք է են­թարկ­վ ի

նում որս­կան շնե­րի այս կամ այն ցե­ղում: Նրանք ի­րենց ար­

բա­ժան­ման: Բուն եր­կի­րը, ուր բնա­կան հարս­տութ­յուն­ներն են, պետք է ան­ջատ­վ ի ա­ռա­ջա­մա­սից, ուր ո­չ ինչ չկա, բա­ցի հա­յե­րից: Ա­մ ե­րիկ­յան ման­դա­տը լոկ հա­յե­րի վրա պետք է լի­ նի: Մեկ ու­րիշ դաշ­նա­կից, ո՛չ ­թե` բրի­տա­նա­ցիք, այլ` մեկ ու­ րիշ հա­վա­սա­րա­չափ գործ­նա­կան տե­րութ­յուն պետք է ստա­նա Հա­յաս­տա­նը: -Բայց,- ա­ռար­կե­ցի ես,- ի՞նչ օ­գ ուտ մի երկ­րի բնա­կան հարս­ տութ­յուն­նե­րից, ե­թե դրանք ա­ռանց այն ժո­ղովր­դի են, ով պետք է մշա­կի դրանք: Հան­քե­րը, նավ­թի պա­շար­նե­րը, բեր­րի հո­ղե­րը, մի խոս­քով՝ բնա­կան հարս­տութ­յուն­նե­րը, ոչ մի օ­գ ուտ չեն տա կա­պի­տա­լ ին` ա­ռանց այն աշ­խա­տու­ժի, ո­րը պետք է փո­րի ու զար­գաց­նի դրանք: Եվ տվյալ երկ­րի բնիկ­նե­րը մեծ աշ­խա­տուժ են դրա հա­մար` ա­մ ե­նաէ­ժա­նը, ա­մ ե­նահ­նա­զան­ դը, ա­մ ե­նա­քիչ կազ­մա­կերպ­վա­ծը, լա­վա­գ ույ­նը: … ­Հա­յե­րը պետք է աշ­խա­տեն: Դա է հա­ջո­ղութ­յան գաղտ­նի­քը` լի­նի ան­ հա­տի թե ազ­գի հա­մար. աշ­խա­տանք, հա­մառ, ե­ռան­դ ուն աշ­ խա­տանք: Եվ հա­յե­րը պետք է ու­նե­նան Հա­յաս­տա­նը, որ­պես­

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 39

Ðñ³å³ñ³Ï

/ ²ñ³µ³óÇÝ` ѳۻñÇ Ù³ëÇÝ

յան կան­չով ա­սես ար­դեն իսկ գի­տեն, որ աշ­խա­տա­վար­ձով,

լին ու ա­վե­լ ին ձեռք բե­րե­լու հա­մար: Դա­րա­վոր է­վոլ­յու­ցիա է

նույ­նիսկ` բարձր աշ­խա­տա­վար­ձով, աշ­խա­տելն ա­նօ­գ ուտ է,

պետք՝ իս­կա­կան առևտրա­կան ո­գ ու այս­պի­սի կա­տա­րե­լութ­

ե­թե ու­զում ես հա­ջո­ղութ­յան հաս­նել ու հարս­տա­նալ: …Իսկ

յան հաս­նե­լու հա­մար, իսկ է­վոլ­յու­ցիան աս­տի­ճան առ աս­տի­

վեր կե­նալ ու ճա­կա­տի քրտին­քով արդ­յու­նա­հա­նել երկ­րի

ճան զար­գաց­ման ճա­նա­պարհն է: Ու հա­յերն ա­մ ե­նա­բարձր

հում­քը, մշա­կել` վե­րա­ծե­լով շու­կա­յա­կան ապ­րանք­նե­րի` ոչ:

աս­տի­ճա­նին են հա­սել: Ա­սում եմ Ձեզ` ե­թե հա­յե­րին ա­ռիթ

Հին ժո­ղո­վուրդ­նե­րը չեն հան­դ ուր­ժում այդ բա­նը, իսկ ինչ վե­

տրվի մի կար­գին թռիչք կա­տա­րե­լու աշ­խար­հում, և նրանք

րա­բե­րում է հա­յե­րին՝ նրանք պար­զա­պես չեն ա­նի:

ա­զատ իշ­խա­նութ­յուն ձեռք բե­րեն երկ­րագն­դի որևէ անկ­յու­

Լոու­րեն­սը լռեց մի պահ` դի­տե­լով ինձ…

նում, ա­պա ամ­բողջ մո­լո­րա­կի տե­րը կդառ­նան և կաշ­խա­տեց­

-Հա­յե­րը,- ա­սաց,- քա­ղա­քակրթ­վա­ծութ­յան ա­ռու­մով ա­մ ե­նա­

նեն ողջ մարդ­կութ­յա­նը: Այդ մա­սին է, որ գի­տեն թուր­քե­րը և

խե­լա­ցի, ա­մ ե­նա­կա­տար­յալ ընտ­րա­սեր­ված, ա­մ ե­նա­բարձր

սար­սա­փում են… հույ­ներն էլ… բո­լորս, ով­քեր ճա­նա­չում են

զար­գա­ցած ցեղն են աշ­խար­հում:

նրանց: Ու­րեմն…

Հրեա­նե­րը հա­յե­րի հան­դեպ ի­րենց այն­պես են զգում, ինչ­պես

- Ու­րեմն…,- ա­սա­ցի:

հա­կա­սե­մա­կան եվ­րո­պա­ցի­նե­րը` հրեա­նե­րի հան­դեպ: Այդ­

- Ու­րեմն… պետք է բա­ժա­նենք նրանց. Հա­յաս­տա­նի վրա` մի

պես են զգում են հույ­նե­րը, թուր­քե­րը, բո­լոր մյուս ցե­ղե­րը,

ման­դատ, հա­յե­րի վրա` մի ու­րիշ ման­դատ:

ո­րոնց գլխին հա­յե­րը երբևէ ե­ղել են: Զգում են, որ հա­յե­րը բո­

- Ու­րեմն,- դի­մա­դար­ձե­ցի ես,- Դուք ու­զում եք, որ Հա­յաս­

լո­րին էլ աշ­խա­տան­քի կլծեն: Ու կլծեն: Հա­յերն ու­նեն հրեա­նե­

տա­նը տրվի ձեր դաշ­նակ­ցին, բրի­տա­նա­կան կա­պի­տա­լ ի մի

րին բնո­րոշ բո­լոր հատ­կա­նիշ­նե­րը, ա­վե­լ ին` նաև մյուս բո­լոր

գոր­ծակ­ցին, իսկ հա­յե­րը տրվեն մեզ՝ ա­մ ե­րի­կա­ցի­նե­րիս: Շատ

ցե­ղե­րի հատ­կա­նիշ­նե­րը. բա­ցի այդ՝ նրանք քրիս­տոն­յա են: …

լավ: Եր­կու հարց է ծա­գ ում. Ձեր դաշ­նա­կի­ցը Հա­յաս­տա­նում

Հա­յե­րը չպետք է ու­նե­նան Հա­յաս­տա­նը, բուն եր­կի­րը: Նրանք

ի՞նչ կա­րող է ա­նել ա­ռանց աշ­խա­տու­ժի: Ու վեր­ջա­պես, ի՞նչ

չեն աշ­խա­տի, որ­պես­զ ի մշա­կեն եր­կի­րը… Ու­զում են այդ

կա­րող ենք ա­նել ա­մ ե­րի­կա­ցի­ներս ա­ռանց Հա­յաս­տան մնա­

հո­ղե­րը, ա­յո՛, բայց` միայն տե­րը լի­նե­լու հա­մար: Նույ­նիսկ

ցած հա­յե­րի հետ:

զար­գաց­ման գոր­ծը կազ­մա­կեր­պե­լու հա­մար չեն աշ­խա­տի:

Լոու­րեն­սը ո­րո­շա­կիո­րեն ու հստա­կո­րեն չէր ու­զում ա­սել,

Ար­տո­նութ­յուն­նե­րով վար­ձու կտան ու­րիշ­նե­րին՝ գոր­ծը վա­

թե մենք պետք է գի­տակ­ցա­բար ու մտած­ված կեր­պով գնանք

րե­լու: Նրանք ու­զում են ապ­րել ծո­վեզ­րին, քա­ղաք­նե­րում` ի

բնաջն­ջե­լու հա­յե­րին: Բո­լո­րո­վ ին ո՛չ: Պար­զա­պես հույս ու­ներ

հա­շիվ ստա­ցած վար­ձի, շա­հույ­թի, ար­ժեթղ­թեր առ­նել-ծա­խե­

կամ հա­վա­տում էր, որ, հնա­րա­վոր ա­մ են տար­բե­րակ փոր­ձե­

լով ձեռք բե­րած շա­հի և դրա­մագլ­խի ու աշ­խա­տու­ժի մի­ջո­ցով

լուց հե­տո, մենք պետք է հար­ցը վեր­ջաց­նենք այդ բանն ա­նե­

վաս­տա­կած դրա­մի:

լով: Չթող­նե­լով ոչ մի Ա­դամ ու Ե­վա, ով­քեր կշա­րու­նա­կեին

-Շա­տերն են այդ­պի­սին, միայն հա­յե­րը չեն…

Կա­յեն ա­ճեց­նել…

-Տես­նում եմ, որ դեռևս ­չեք ըմբռ­նում բուն խնդի­րը,- ա­սաց նա:

-Բայց դա խայ­տա­ռա­կութ­յուն չէ՞ր լի­նի,- ա­սա­ցի:

Ի­րոք, ու­րիշ­ներն էլ կան, որ կու­զե­նա­յին այդ­պես վար­վել: …

-…Ես կար­ծում եմ, որ դուք՝ ա­մ ե­րի­կա­ցի­ներդ, կա­րող եք որևէ

­Նույ­նիսկ հրեա­նե­րը ծախ­սող են, չտեսն­ված ծախ­սող: Իսկ

քայլ ա­նել ու տա­րա­կու­սան­քի չար­ժա­նա­նալ ո՛չ­ աշ­խար­հի, ո՛չ­

հա­յե­րը ո­չ ինչ չեն ա­նի ու չեն էլ ծախ­սի: Ձեռք են բե­րում ու

էլ ինք­ներդ ձեր կող­մից: Մի սքան­չե­լ ի բան կա դրա­նում. շատ

խնա­յում: Վա­ճա­ռում են, բայց` միայն կրկին գնե­լու և ա­վե­

սքան­չե­լ ի, աշ­խար­հի հա­մար օգ­տա­կար մի բան: Դա թույլ է

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 40

²ñ³µ³óÇÝ` ѳۻñÇ Ù³ëÇÝ /

տա­լ իս մտա­ծե­լու, թե ա­մ ե­րի­կա­ցի­ներդ բուն Հա­յաս­տա­նում

Ðñ³å³ñ³Ï

-Վաղ­վա,- շտկեց նա:

կա­րող էիք հիմ­նա­վո­րա­պես ա­նել ու վստա­հա­բար կա­նեիք

- Ու­րեմն,- շա­րու­նա­կե­ցի ես,- գու­ցե հու­սա­խաբ լի­նեինք հա­

այն, ին­չը պետք է ար­վ ի այն­տեղ: Կա­նեիք աս­տի­ճա­նա­բար,

յե­րից, գու­ցե, բար­կա­ցած, ոչն­չաց­նեինք նրանց բո­լո­րին…

բայց` կա­տա­րե­լա­պես, ա­ռանց բաց թող­նե­լու որևէ միայ­

-Ա­հա՛, ա­հա՛:

նակ կամ, ա­վե­լ ի ճիշտ, ա­մուս­նա­ցած հա­յի, և այդ ամ­բող­ջը`

-Գու­ցե ոչն­չաց­նեինք բո­լոր հա­յե­րին, բայց պի­տի տուն

ա­ռանց խայ­տա­ռա­կութ­յան, ա­ռանց նվա­զա­գ ույնս խախ­տե­լու

գնայինք…

ձեր այն հա­վատ­քը, թե դուք… ինչ­պե՞ս ա­սեմ… Դե՛հ, դուք նման

-Հե­ռագ­րեիք,- հու­շեց նա, - ա­վե­լ ի ա­րագ է դա:

չեք մեզ՝ անգ­լ իա­ցի­նե­րիս կամ ֆրան­սիա­ցի­նե­րին, գեր­մա­նա­

-Հե­ռագ­րեինք տուն,- ըն­դ ու­նե­ցի փոր­ձի հա­մար,- հե­ռագ­րեինք

ցի­նե­րին, թուր­քե­րին… և, վա­խե­նամ, դույզն իսկ նման չեք հա­

զգոն լի­նե­լու վե­րա­բեր­յալ մի ա­հա­զանգ, այն է` զգու­շա­ցե՛ք

յե­րին: …Ինչ-որ մե­կը պետք է լու­ծի Հայ­կա­կան հար­ցը: Ինձ

­գ ործ­նա­կան գոր­ծա­րա­րութ­յան խա­չաձևու­մից քրիս­տո­նեա­

թվում է, բա­նաս­տեղ­ծա­կան ար­դա­րութ­յու­նից, լավ քա­ղա­քա­

կան ի­դեա­լ իզ­մի հետ: Չա­փից շատ գոր­ծա­րա­րութ­յու­նը և չա­

կա­նութ­յու­նից և հաս­տատ գոր­ծից ել­նե­լով` ճիշտ կլի­նի, ե­թե

փից շատ ի­դեա­լ իզ­մը կա­րող են վնա­սել հենց այդ եր­կու լավ

աշ­խար­հի ա­մ ե­նաի­դեա­լ իստ ժո­ղո­վուր­դը լու­ծի աշ­խար­հի

բա­նե­րին, ինչ­պես նաև մեզ՝ որ­պես ժո­ղովր­դի:

ա­մ ե­նա­գ ործ­նա­կան ժո­ղովր­դի «խնդի­րը»:

-Ա­հա՛, ա­հա՛,- բա­ցա­կան­չեց:

… -Ինչ­պես հաս­կա­նում եմ,- ա­սա­ցի,- ա­մ ե­րի­կա­ցի­ներս

-Դա կա­րող էր մեծ, հա­րուստ Ա­մ ե­րի­կան վե­րա­ծել մի Հա­յաս­

առևտրա­կան մշա­կույ­թի կրող­ներն ենք` հա­յե­րի, մյուս բո­լոր

տա­նի, ո­րը բրի­տա­նա­ցի­ներն ու ռուս­նե­րը ա­պա­գա­յում պի­

հին ազ­գե­րի պես, ո­րոնց պետք է ոչն­չաց­նել:

տի «անհ­րա­ժեշտ» հա­մա­րեին վերց­նել որ­պես ման­դա­տա­յին՝

Նա գլխով ա­րեց: Ես շա­րու­նա­կե­ցի.

եր­կու մա­սի բա­ժան­ված, մի մա­սը՝ Միաց­յալ Նա­հանգ­նե­րի,

-Նրանք մտա­ծում էին, թե զար­գաց­նում են գոր­ծա­րա­րութ­յու­

մյուս մա­սը` Անգ­լ իա­յի հա­մար…

նը, իսկ ի­րա­կա­նում զար­գաց­նում էին մարդ­կա­յին ցե­ղ ի մի

… -Հա­վա­տո՞ւմ եք, որ հա­յե­րին կա­ռա­վա­րող որևէ ա­մ ե­րի­կա­ցի

ո­րո­շա­կի տե­սակ՝ գոր­ծա­րար մարդ­կանց մի ու­րույն ցեղ, ո­րը

բա­վա­կա­նա­չափ գի­տա­կից կլի­նի` տես­նե­լու հա­մար, որ հա­յե­

կախ­յալ վի­ճա­կում էր ու­րիշ­նե­րի ար­տադ­րո­ղա­կան աշ­խա­

րը նման են ա­մ ե­րի­կա­ցի­նե­րին:

տան­քից, ու­րիշ­նե­րի, ում ար­դեն չէր կա­ռա­վա­րում, ու­րիշ­նե­

-Դուք` անգ­լ իա­ցի­ներդ, տես­նում եք,- կտրուկ նե­տե­ցի ե­րե­

րի, ով­քեր ա­տում էին այդ ցե­ղ ը, ո­րով­հետև նրանք կա­րող էին

սին:

առևտրում որևէ մե­կին մատ­նե­րի վրա խա­ղաց­նել և ապ­րել

-Ճիշտ է,- հա­մա­ձայ­նեց նա մտած­կոտ: -Մենք տես­նում ենք

ա­ռանց աշ­խա­տե­լու…

հա­յե­րի նշա­նա­կութ­յու­նը ա­մ ե­րի­կա­ցի­նե­րի հա­մար, մենք՝ կայ­

…Ե­թե ա­մ ե­րի­կա­ցի­ներս կա­րո­ղա­նա­յինք այժմ, այ­սօր­վա

սե­րա­պաշտ անգ­լ իա­ցի­ներս, տես­նում ենք դա: Բայց վստահ

դրութ­յամբ, այս տե­սակ մար­դ ու զար­գաց­ման նախ­նա­կան

չեմ ու մտա­ծում եմ` կա­րե­լ ի՞ է արդ­յոք այս­պես կոչ­ված բարձր

փու­լում կա­ռա­վա­րել հա­յե­րին, մո­տի­կից տես­նել մեր մշա­

դա­սի դժգոհ­նե­րին բե­րել այն գի­տակ­ցութ­յան, որ կան­խա­տե­

կույ­թի կի­րառ­ման գործ­նա­կան ձ­ևերն ու արդ­յունք­նե­րը…

սեն սե­փա­կան ճա­կա­տա­գի­րը հին ազ­գե­րի ճա­կա­տագ­րե­րի

Ե­թե միայն կա­րո­ղա­նա­յինք հաս­կա­նալ, որ այն, ինչ ստու­գ ում

շար­քում. ճա­կա­տագ­րեր, ո­րոնք նրանք կա­ռա­վա­րում են…

ու քննում ենք այժմ­յան հա­յի կեր­պա­րում, ա­պա­գա ա­մ ե­րի­ կա­ցին է…

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 41

гٳñÇ ÑÛáõñÁ

/ ȨáÝ ²ñáÝÛ³Ý

Աշ­խար­հի ու­ժե­ղա­գույն շախ­մա­ տիստ­նե­րից մե­կը` Լ­ևոն Ա­րոն­յա­նը, բա­րի ա­վան­դույթ է ձ­ևա­վո­րել «տախ­ տա­կե մար­տում» հաղ­թե­լու իր մրցա­ կից­նե­րին: Նուրբ դի­վա­նա­գի­տութ­ յամբ, վճռա­կա­նութ­յամբ, ինք­նա­տիպ խա­ղով` «Սև ձիու ար­քա­յազ­նը» աշ­խար­հին պատ­մում է հայ­կա­կան մտքի զո­րա­վոր թռիչ­քի մա­սին: Նրա թա­գա­վո­րը հաղ­թում է լուռ, ինքն էլ հազ­վա­դեպ է բարձ­րա­ձայ­նում սե­ փա­կան մտա­ծե­լա­կեր­պը, գրե­թե չ ի ան­կեղ­ծա­նում: Մինչ­դեռ հե­տաքր­քիր է ծա­նո­թա­նալ այն ար­ժե­հա­մա­կար­ գին, ո­րով ապ­րում է գրոս­մայս­տե­րը. ար­ժե­հա­մա­կարգ, որ­տեղ, գու­ցեև, թաքն­ված են նրա հաղ­թա­նակ­նե­րի գաղտ­նիքն ու են­թա­տեքս­տը…

One of the strongest chess players of the world – Levon Aronyan – has developed a good tradition: to win his opponents in battles on the wooden field. With his delicate diplomacy, resolution, unique technique the “Prince of the Black Horse” tells the world about the mighty flight of the Armenian mind. His king beats quietly, and he doesn’t voice his mood of thought frequently, either.

He almost never becomes sincere.

Meanwhile, it is rather interesting to get acquainted to the system of values of the Grand Master, which is, perhaps, the context of his victories...

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 42

ȨáÝ ²ñáÝÛ³Ý /

гٳñÇ ÑÛáõñÁ

Ար­քա­նե­րը չեն պարտ­վում հար­ցազ­րույ­ցը` Սա­թե­նիկ Մկրտչյա­նի, լուսանկարիչ` Արտաշես Մարտիրոսյան Interview by Satenik Mkrtchyan, Photos by Artashes Martirosyan

Լ­ևոն Ա­րոն­յա­ն “I am what I am.

I am just what I used to be before my victories, before becoming famous. Simply I am glad that so many people attracted by chess all over the world have the opportunity to learn what my nation, my culture are like, to be introduced to the values, art of my country. I am happy that today many people in the world think that Armenians are a nation of strong intellectual abilities.

We are able to show that to the world.

I was born and lived in those hard years when Armenia had just gained its independence. Indeed, our people went through so many hardships in those years. But even in extremely hard conditions we remained to live in our motherland. As a citizen of the Republic of Armenia I can observe the trust rising among the people that any citizen should posses towards his/her state. Our leadership also tends to look at Europe.

I believe mechanisms will be developed to let the Armenian live and create in the motherland and not be compelled to leave the country.

Levon Aronyan Kings Never Lose -Ես այն­պի­սին, եմ, ինչ­պի­սին կամ: Նույնն եմ, ինչ մինչև հաղ­թա­նակ­ներս, մինչև հայտ­նի դառ­նա­լ ը: Պար­զա­պես ու­ րախ եմ, որ, իմ մի­ջո­ցով, շախ­մա­տին նվ իր­ված շատ ու շատ մար­դիկ աշ­խար­հում հնա­րա­վո­րութ­յուն ու­նե­ցան ի­մա­նա­լու, թե ինչ­պի­սին է իմ ազ­գը, իմ մշա­կույ­թը, կա­ րո­ղա­ցան ծա­նո­թա­նալ մեր երկ­րի ար­ժեք­նե­րին, ար­վես­տին: Ես ու­րախ եմ, որ այ­սօր աշ­խար­հում շա­տերն են մտա­ծում, թե հա­յե­րը մտա­վոր ու­ժեղ կա­րո­ղութ­ յուն­նե­րով օժտ­ված ազգ են: Մենք կա­րո­ղա­նում ենք դա ցույց տալ աշ­խար­հին: ­ Ես ծնվել ու ման­կութ­յունս անց­կաց­րել եմ այն դժվա­րին տա­րի­նե­րին, երբ Հա­յաս­տա­ նը նոր էր ձեռք բե­րել ան­կա­խ ութ­յուն: Մեր ժո­ղո­վուրդն, ի­րոք, շատ դժվա­րութ­յուն­ ներ տե­սավ այդ տա­րի­նե­րին: Բայց ան­գամ ծայ­րա­հեղ դժվա­րին պայ­ման­նե­րում մենք մ նա­ցինք հայ­րե­նի­քում: Որ­պես Հա­յաս­տա­նի հան­րա­պե­տութ­յան քա­ղա­քա­ցի` ես տես­նում եմ, որ մեր ժո­ղով ր­դի շրջա­նում էլ հետզ­հե­տե արթ­նա­նում ու ամ­րապնդ­վում է այն հա­վա­տը, ո­րը սե­փա­կան պե­տութ­յան նկատ­մամբ պետք է ու­նե­նա յու­րա­քանչ ­յուր քա­ղա­քա­ցի: Մեր երկ­րի ղե­կա­վա­րութ­յունն էլ իր հեր­թին ու­նի դե­պի Եվ ­րո­պա ուղղ­ված հա­յացք: Կար­ծում եմ` կհա­ջող­վ ի մշա­կել մե­խա­նիզմ ­ներ, ո­րոնք թույլ կտան, որ հայն ապ­րի ու ստեղ­ծ ա­գոր­ծի հենց Հա­յաս­տա­նում` պատ­ճառ չու­նե­նա­լով հե­ռա­նալ երկ­րից:

Հիմ­քը

Foundation

Ըստ իս` պե­տութ­յան հիմ­քը մշա­կույթն

I believe culture is the foundation of the

է. այդ ա­ռու­մով մենք կա­յուն ենք: Երկ­

state. In this sense we are stable. Ideology

րի հիմ­նա­քա­րը գա­ղա­փա­րա­խո­սութ­

is the cornerstone of the country. Any

յունն է: Յու­րա­քանչ­յուր քա­ղա­քա­ցի

citizen should keep in mind his/her faith

պետք է հի­շի իր հա­վատ­քի ու ա­վան­

and traditions, cultural past, but never

դույթ­նե­րի,

անց­յա­լ ի

should this acknowledgement become

մա­սին, թե­պետ այդ գի­տակ­ցութ­յու­նը

fanatic. I think we will advance with the

եր­բեք չպետք է վե­րած­վ ի ֆա­նա­տիզ­

help of culture and wealth of our country. I

մի: Չեմ կաս­կա­ծում, որ մեր երկ­րի

would do anything for my motherland and

մշա­կույ­թի ու հարս­տութ­յան շնոր­հիվ

I believe most would like me.

մշա­կու­թա­յին

մենք կա­ռա­ջա­դի­մ ենք: Ես հա­նուն հայ­րե­նի­քի պատ­րաստ եմ ա­մ են ին­չ ի. կար­ծում եմ` շա­տերն են այդ­պի­սին:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 43

гٳñÇ ÑÛáõñÁ

/ ȨáÝ ²ñáÝÛ³Ý

Իմ սե­րուն­դ ը

My generation

-Մեր սե­րունդն, ըստ իս, ա­վե­լ ի մեծ հնա­րա­վո­րութ­յուն­ներ

“To my mind, our generation has more opportunities to study, to

ու­նի սո­վո­րե­լու, բա­ցա­հայ­տե­լու նոր հո­րի­զոն­ներ, ո­րոնք մեր

see new horizons before us. However, there is much to be learned

ա­ռաջ են: Այ­նո­ւա­մ ե­նայ­նիվ, ա­վագ սերն­դից էլ շատ բան կա

from the older generation. It is thanks to them that Armenia has

սո­վո­րե­լու: Հենց նրանց մի­ջո­ցով է, որ Հա­յաս­տա­նը կա­յա­ցել

gained its statehood; they have opened new horizons before us.

է իբրև պե­տութ­յուն, նրանք են նոր հե­ռան­կար­ներ բա­ցել մեր

Perhaps we should learn this patriotism and unanimity from our

առջև: Երևի հենց այս հայ­րե­նա­սի­րութ­յունն ու հա­մախմբ­

previous generation and become bearers and transmitters of those to

վա­ծութ­յու­նը պի­տի սո­վո­րենք նա­խորդ սերն­դից` ինք­ներս էլ

the next generations. Everything is getting more and more orderly,

դառ­նա­լով այդ ար­ժեք­նե­րի կրողն ու փո­խան­ցո­ղ ը: Կա­մաց-

and I believe a few decades later we will look in the eyes of our

կա­մաց ա­մ են ինչ կար­գա­վոր­վում է. հա­մոզ­ված եմ, որ մի

next generation with an open face. I hope our next generation will

քա­նի տաս­նամ­յակ անց բաց ճա­կա­տով ենք նա­յե­լու հա­ջորդ

improve our country even more and will make the world respect

սերն­դի աչ­քե­րին: Հու­սով եմ` հա­ջորդ սե­րունդն իր հեր­թին է՛լ­

our country. We have the potential. We have undergone years of

ա­վե­լ ի կբա­րե­լա­վ ի մեր երկ­րի վի­ճա­կը, կստի­պի աշ­խար­հին

hardship; those who remained in the country, who lived all that, were

հար­գել մեր պե­տութ­յու­նը. մենք դրա հա­մար ու­նենք անհ­րա­

patriots, indeed. At present Armenia has entered a stage of serious

ժեշտ նե­րու­ժը: Մենք անց­կաց­րել ենք ծանր տա­րի­ներ. այն

development, life is slowly, but increasingly becoming better. I hope

մար­դիկ, ով­քեր մնա­ցին երկ­րում և ապ­րե­ցին այդ ա­մ ե­նը`

some time later we will forget all hardships of our country and will

ճշմա­րիտ հայ­րե­նա­սեր­ներ էին… Հի­մա Հա­յաս­տա­նը զար­

advance forward. The minds of the Armenian young people must

գաց­ման լուրջ փու­լում է. կյանքն այս­տեղ նկա­տե­լ իո­րեն բա­

go forward; we must be proud of our identity. On this road we must

րե­լավ­վում է: Տա­րի­ներ անց կմո­ռա­նանք մեր երկ­րի ու­նե­ցած

actually integrate into the European community.

բո­լոր դժվա­րութ­յուն­նե­րը և ա­վե­լ ի կա­ռա­ջա­դի­մ ենք: Ե­րի­տա­

Another civilization

սարդ հա­յի միտ­քը պի­տի ա­ռաջ «թռչի», պետք է հպար­տա­

Those Armenians living beyond Armenia have a bit different feelings.

նանք մեր ինք­նութ­յամբ: Այս ճա­նա­պար­հին մենք պետք է

Armenians living beyond Armenia can never feel their nationality

ի­րոք ին­տեգր­վենք եվ­րո­պա­կան հան­րութ­յա­նը:

quite clearly. When one is alone and feels lonely one several

Այլ քա­ղա­քակր­թութ­յուն

problems arise. During the Soviet years there was much contact

Հա­յե­րը, ով­քեր ապ­րում են Հա­յաս­տա­նից դուրս, ի­րենց փոքր-

between nations, now the situation has changed: Armenians are

ինչ այլ կերպ են զգում: Հա­յաս­տա­նից դուրս ապ­րող հա­յերն

mainly surrounded by Armenians, they deal solely with everything

ի­րենց ազ­գ ութ­յու­նը եր­բեք չեն զգում լիար­ժեք հստա­կութ­յամբ:

Armenian. I am an optimist but quite often I dare to criticize the

Երբ դու միայ­նակ ես ու քեզ միակն ես զգում, շատ խնդիր­ներ

country, although I believe that the only thing we lack is well-

են ա­ռա­ջա­նում: Խորհր­դա­յին իշ­խա­նութ­յան տա­րի­նե­րին ազ­

qualified specialists. There are spheres where we are rather strong and

գե­րի միջև շփու­մը մեծ էր, իսկ հի­մա այլ է. հա­յե­րին հիմ­նա­

powerful, but the evil custom of “arranging” something somewhere,

կա­նում շրջա­պա­տում են միայն հա­յե­րը, մար­դիկ առնչ­վում

of making some internal deals is still being practiced among us on the

են մի­միայն հայ­կա­կա­նի հետ: Ես լա­վա­տես եմ, բայց հա­ճախ

whole. To develop fully we need, just like in any developed country,

եմ ինքս ինձ թույլ տա­լ իս քննա­դա­տել իմ եր­կի­րը, թե­պետ հա­

to enforce a system of competition. Any talented and knowledgeable

վա­տում եմ` միակ բա­նը, որ մենք չու­նենք, ո­րակ­յալ մաս­նա­

person must be provided with high-quality education so that he/she

գետ­ներն են: Կան ո­լորտ­ներ, ո­րոն­ցում մենք շատ ու­ժեղ ու

begins working for the sake of the motherland without any thoughts

հզոր ենք, բայց, ընդ­հա­նուր առ­մամբ, մե­զա­նում դեռևս ­գ որ­

of leaving the country. And everything will be settled. Our country

ծում է ինչ-որ տե­ղում ինչ-որ բան «պայ­մա­նա­վոր­վե­լու» թյուր

still lacks serious mechanisms, for instance, educational system

սկզբուն­քը: Լիար­ժեք զար­գաց­ման հա­մար մեզ անհ­րա­ժեշտ

should be more rigid.

է, ինչ­պես զար­գա­ցած երկր­նե­րում, սահ­մա­նել մրցու­թա­յին

The Armenian nation

հա­մա­կարգ: Տա­ղան­դա­վոր ու բա­նի­մաց մար­դ ուն ան-հ­րա­

The Armenian nation is friendly, patriotic, hospitable, and passionate

ժեշտ է ո­րակ­յալ կրթութ­յուն տալ, որ­պես­զ ի նա սկսի աշ­խա­

in seeking for aims. What is bad is that we like to live with the past.

տել հա­նուն հայ­րե­նի­քի` բա­ցար­ձակ չմտա­ծե­լով եր­կի­րը լքե­

Nevertheless, I think our nation is established and stable enough to

լու մա­սին: Ու ա­մ են ինչ իր տե­ղ ը կընկ­նի: Մեր երկ­րին դեռևս

live with that approach… certainly, we have our own customs that

­պա­կա­սում են լուրջ մե­խա­նիզմ­նե­րը, օ­րի­նակ` կրթա­կան հա­

seem odd and incomprehensible to strangers but I am inclined to

մա­կարգն ա­ռա­վել կոշտ պի­տի լի­նի:

be an optimist: I believe in the long run we will review everything

Հայ ազ­գը

preventing us from peaceful life. We admit some elements of

Հայ ազգն ըն­կե­րա­սեր է, հայ­րե­նա­սեր, հյու­րա­սեր, կրքոտ` իր

European mode of thinking but still keep on behaving in the Eastern-

նպա­տակ­նե­րին ձգտե­լ իս: Վատն այն է, որ մենք սի­րում ենք

Asian way in some trivial matters as, for example, the case in many

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 44

ȨáÝ ²ñáÝÛ³Ý /

гٳñÇ ÑÛáõñÁ

անց­յա­լով ապ­րել: Մինչ­դեռ, կար­ծում եմ, մեր ազ­գը բա­վա­

families where there is no respect for women, which is absolutely

կա­նա­չափ կա­յա­ցած է ու կա­յուն` այդ մո­տեց­մամբ ապ­րե­լու

unacceptable for me. Meanwhile from Europeans we could learn

հա­մար… Ի­հար­կե, մենք ու­նենք օ­տար­նե­րի մտա­ծո­ղութ­յան

free-thinking, self-independence, civility. People in Europe first of

տե­սանկ­յու­նից ան­հաս­կա­նա­լ ի ու տա­րօ­րի­նակ մեր սո­վո­

all think about career, about becoming independent and only then

րույթ­նե­րը, բայց ես հակ­ված եմ լա­վա­տե­սութ­յան. կար­ծում

consider to form a family, to have children. This mode of thought

եմ` տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում կվե­րա­նա­յենք այն ա­մ ե­նը, ինչ

creates great responsibility and one muses seriously before every

խան­գա­րում է հան­գիստ ապ­րել: Մենք ըն­դ ու­նում ենք եվ­րո­

decisive step…

պա­կան մտա­ծե­լա­կեր­պի տար­րե­րը, բայց պար­զու­նակ հար­

Generation of contrasts

ցե­րում շա­րու­նա­կում ենք արևել­յան-ա­սիա­կան մեր մտա­ծե­

Many people in Armenia associate Europe with some civilization

լա­կեր­պով շարժ­վել. օ­րի­նակ, ինչ­պես բազ­մա­թիվ ըն­տա­նիք­

of licentious freedom. Europe also has its negative customs but, on

նե­րում է, կնոջ նկատ­մամբ հար­գան­քի բա­ցա­կա­յութ­յու­նը,

the whole, the definition “licentious” is not correct. As to us, we

ինչն ինձ հա­մար ա­նըն­դ ու­նե­լ ի է: Մինչ­դեռ մենք կա­րող ենք

should maintain our national purity and sincerity, our moral stability,

եվ­րո­պա­ցի­նե­րից սո­վո­րել ա­զա­տամ­տութ­յուն, ինք­նու­րույ­

however, without neglect of European freedoms, which, provided

նութ­յուն և քա­ղա­քակրթ­վա­ծութ­յուն: Եվ­րո­պա­յում մար­դիկ

implemented correctly, are rather important. I am sure if we find that

ա­ռա­ջին հեր­թին մտա­ծում են կա­րիե­րա­յի, կա­յաց­ման մա­

“golden middle” Armenian youth and the generation that is in the

սին, հե­տո միայն` ըն­տա­նիք կազ­մ ե­լու, սե­րունդ ու­նե­նա­լու:

stage of development and standing is sure to become the best and

Այս մտա­ծե­լա­կեր­պը պա­տաս­խա­նատ­վութ­յան մեծ զգա­ցում

mostly qualified. In this process education, aspiration for work and

է կեր­տում, և յու­րա­քանչ­յուր վճռո­րոշ քայ­լ ից ա­ռաջ լրջո­րեն

patience are imperatives.

խոր­հում ես…

As a conclusion

Հա­կա­սութ­յուն­նե­րի սե­րուն­դ ը

I am beginning to acknowledge how small one is without the

Հա­յաս­տա­նում շա­տերն են Եվ­րո­պան ըն­կա­լում որ­պես սան­

knowledge of his/her own country. I have planned to tour all districts

ձար­ձակ ա­զա­տութ­յան դրս­ևոր­մամբ մի քա­ղա­քա-կր­թութ­

of our republic and to become richer from inwards by becoming

յուն: Եվ­րո­պան ևս­ու­նի իր բա­ցա­սա­կան սո­վո­րույթ­նե­րը, սա­

more aware of our history and traditions. We have so much to tell the

կայն, ընդ­հա­նուր առ­մամբ, «սան­ձար­ձա­կութ­յուն» ո­րա­կու­մը

world about us. Armenia should be recognizable through the success

ճիշտ չէ: Ինչ վե­րա­բե­րում է մեզ, ա­պա պետք է պահ­պա­նենք

of its youth just as well. Now I meet less and less people who do not

մեր ազ­գա­յին մաք­րութ­յունն ու ան­կեղ­ծութ­յու­նը, մեր բա­րո­

know Armenia. Everywhere I would like to tell about our unique

յա­կան կա­յու­նութ­յու­նը` միա­ժա­մա­նակ չմեր­ժե­լով եվ­րո­պա­

history, culture, past, about the unique nature of an Armenian, and

կան ա­զա­տութ­յուն­նե­րը, ո­րոնք, ճիշտ կի­րառ­վե­լու դեպ­քում,

that we have lost the land of our ancestors… and, indeed, I would

չա­փա­զանց կարևոր են: Հա­մոզ­ված եմ, որ ե­թե կա­րո­ղա­նանք

like to tell about our achievements.

գտնել այդ «ոս­կե մի­ջի­նը», ա­պա հայ ե­րի­տա­սար­դ ութ­յու­նը և այն սե­րուն­դը, ո­րը դեռևս ­կա­յաց­ման, ձ­ևա­վոր­ման փու­լում է, ան­պայ­ման կդառ­նան լա­վա­գ ույնն ու ո­րակ­յա­լը: Այս գոր­ծըն­ թա­ցում կարևոր են ու­սու­մը, աշ­խա­տե­լու ձգտումն ու համ­բե­ րութ­յու­նը: Որ­պես վեր­ջա­բան Աս­տի­ճա­նա­բար գի­տակ­ցում եմ, թե որ­քան փոքր է մարդն ա­ռանց իր երկ­րի ի­մա­ցութ­յան: Ես ծրագ­րել եմ շրջա­գա­յել մեր հան­րա­պե­տութ­յան բո­լոր մար­զե­րով և ներ­քուստ ա­վե­ լի հարս­տա­նալ` ա­ռա­վել ման­րա­մասն տե­ղե­կա­նա­լով մեր պատ­մութ­յանն ու ա­վան­դ ույթ­նե­րին: Մենք այն­քան բան ու­ նենք աշ­խար­հին պատ­մ ե­լու մեր մա­սին: Հա­յաս­տանն այ­սօր պետք է ճա­նա­չե­լ ի լի­նի նաև ե­րի­տա­սարդ­նե­րի հա­ջո­ղութ­յուն­ նե­րով: Հի­մա ես հան­դի­պում եմ ա­վե­լ ի ու ա­վե­լ ի փոք­րա­թիվ մարդ­կանց, ով­քեր չեն ճա­նա­չում Հա­յաս­տա­նը: Կցան­կա­նա­յի ա­մ ե­նուր պատ­մ ել մեր յու­րօ­րի­նակ պատ­մութ­յան, մշա­կույ­թի, անց­յա­լ ի մա­սին, հա­յի բա­ցա­ռիկ էութ­յան մա­սին, այն մա­սին, որ կորց­րել ենք մեր նախ­նի­նե­րի հո­ղ ը… Ու, հաս­տատ, կցան­ կա­նա­յի պատ­մ ել մեր բո­լոր ձեռք­բե­րում­նե­րի մա­սին:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 45

/ Üáñù³ß˳ñÑ ä³ïáõÑ³Ý Ø»ñ ù³Õ³ùÁ¹»åÇ

/ Ô³½³ËÝ»ñ / èáɳݹ ´ÉáõÙ / سñë»É

Üàðø

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 46

Ô³½³ËÝ»ñ / èáɳݹ ´ÉáõÙ / سñë»É/

Üáñù /¹»åÇ ä³ïáõÑ³Ý Ø»ñ ù³Õ³ùÁ ³ß˳ñÑ

Հին թաղի ձայնը 19-րդ դարի սկզբում ­Նոր­քում կա­նո­նա­վոր փո­ղոց, ճա­նա­պարհ չկար: Թա­ղ ի դրութ­յու­նը բա­րե­լա­վե­լու հա­մար նոր­քե­ցի­ներն ան­դա­դար բո­ղո­քում էին քա­ ղա­քա­յին իշ­խա­նութ­յա­նը: Բայց… Նոր­քը հա­րուստ էր կա­նաչ տա­րածք­նե­րով, մրգա­տու և խա­ղո­ղ ի ըն­դար­ձակ այ­գի­նե­րով, բան­ջա­րա­նոց­նե­րով ու ծաղ­կա­նոց­նե­րով: Եվ ինչ­քան էլ քա­ղա­քի կենտ­րո­ նում զար­դա­րուն ծա­ռեր էին տնկում, զբո­սայ­գի­ներ ստեղ­ծում, քա­ղա­քի ծայ­րա­մա­սե­րի, ա­ռանձ­նա­պես Նոր­քի կա­նաչն ան­գե­րա­զան­ցե­լ ի էր: Թա­ղա­մասն ապ­րում էր սե­փա­կան կյան­քով, սո­վո­րույթ­նե­րով, նիս­տու­կա­ցով, խա­ղով ու հու­մո­րով: նյու­թը` Գո­հար Փիլ ­թո­յա­նի լուսանկարները` Եղիա Ներսեսյանի

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 47

Ø»ñ ù³Õ³ùÁ

/ Üáñù

Սո­սին

նը ե­կել են Նորք: Մի­կո­յա­նը շատ է

Նո­րի­կենք

Հին Նոր­քի փո­ղոց­նե­րը վեր ու վար

տպա­վոր­վել սո­սիով ու ոգևոր­ված բա­

Ապ­րել են սո­սի ծա­ռի մոտ գտնվող

ձգվում, միա­նում էին ի­րար ու տա­

ցա­կան­չել է. «Էս տե­սակ ծա­ռե­րը շատ

ի­րենց

րած­վում մեծ սո­սիի (ի­րենց ա­սա­ծով`

պետք է լի­նեն»: Բայց… հի­մա մեծ «չի­

Երևան են ե­կել ան­ցած դա­րասկզ­բին`

չի­նա­րի) շուր­ջը: Ծա­ռը Նոր­քի ճիշտ

նա­րի» տե­ղում մի մեծ ու­ռե­նի է: Ծեր

Վա­նից: Հայ­րը` Վա­հա­նը, որբ է մե­

կենտ­րո­նում էր: Փո­ղոց­ներն ա­նուն

ծա­ռի անկ­ման մա­սին նոր­քե­ցի­նե­րի

ծա­ցել: Սո­վո­րել, ա­պա դա­սա­վան­դել

չու­նեին. թվագր­ված էին` 1-ին, 2-րդ,

պատ­մութ­յուն­նե­րը տար­բեր են: Նոր­

է «Վա­նա Վա­րա­գա դպրո­ցում»: Փա­

3-րդ… ­Բայց թի­վը փո­ղոց կդառ­նա՞: Ու

քի ջա­հել­նե­րից Հա­րու­թը մեծ ու­ռե­

խե­փա­խի ժա­մա­նակ ե­կել են Երևան,

նոր­քե­ցի­նե­րի հա­մար ամե­նաիս­կա­

նու կող­քին ո­րո­շել է նոր սո­սի տնկել.

տնա­վոր­վել Նոր­քում, ե­րեք որ­դի են

կան ա­նունն ու հաս­ցեն ի­րենց սո­սին

«Մի 100 տա­րի հե­տո իմ տնկած ծա­ռը

ու­նե­ցել: Հայ­րը կոշ­կա­կա­րութ­յուն է

էր. տնե­րի տե­ղ ը նկա­րագ­րում էին ծա­

կդառ­նա այն­պի­սին, ինչ­պի­սին Նոր­

ա­րել, ըն­տա­նի­քը պա­հել:

ռով` ծա­ռից աջ կամ ձախ, վերև կամ

քի մեծ ծառն էր, ու ծա­ռի պատ­մութ­

Հե­տո սկսվել էր պա­տե­րազ­մը, եղ­

ներքև: Թե քա­նի՞ տա­րե­կան էր մեծ սո­

յան հետ երևի ինձ էլ հի­շեն ու ա­սեն`

բայր­նե­րին տա­րել էին կռիվ: Նո­րի­կը,

սին, որն իր սա­ղար­թով հով էր ա­նում

Ստի­լ ի (Նոր­քում ևս­ըն­դ ուն­ված է ե­ղել

ով տան փոքրն էր, դար­ձել էր ծնող­նե­

հին Նոր­քի կենտ­րո­նը, ոչ ոք չգի­տեր:

ի­րար մա­կա­նուն­նե­րով կո­չե­լը.- Գ.Փ.)

րի հույսն ու օգ­նա­կա­նը: Շատ ծանր

Բայց պատ­մում են, որ «չի­նա­րի» տակ

տղա Հա­րութն է տնկել»:

տա­րի­ներ էին: Այդ ժա­մա­նակ էլ ե­ղավ

տա­նը:

Ծնող­նե­րը

գաղ­թել,

մի դեպք, ո­րը ուս­տա Նո­րի­կի հի­շո­

էր տե­ղա­կայ­ված Նոր­քի շու­կան, որ­ Ստիլ Ցո­լա­կը

ղութ­յու­նից եր­բեք չջնջվեց. «Պա­տե­

բեր­դից… գյու­ղա­ցի­նե­րը է­շե­րով ապ­

Ցո­լա­կը Հա­րու­թի հայրն էր: Իս­կա­

րազ­մի տա­րի­նե­րին հա­ցը գրքույ­կով

րան­քը բե­րում էին այստեղ վա­ճառ­քի:

կան ա­նու­նը Գրի­գ որ էր, բայց թե ին­

էինք ստա­նում,-պատ­մում է: -Գրքույ­կը

տեղ վե­րի գյու­ղե­րից` Ջրվե­ժից, Ող­ջա­

Նոր­քի հնաբ­նակ­նե­րից մե­կի` ուս­տա

չու են Ցո­լակ ա­սել` տնե­ցի­ներն ի­րենք

տա­նում, հա­ցը վերց­նում էի, որ տա­նեմ

Նո­րի­կի պատ­մա­ծով, ծա­ռը 100քմ

էլ չգի­տեն: Թա­ղում Ցո­լա­կը ա­նու­նով

տուն, բայց… սո­ված փո­րով հա­ցը ո՞նց

հո­վա­նո­ցի պես ստվեր էր գցում, այն­

տղեր­քից էր. «լյոտ­նի» դպրո­ցում էր

­տուն հասց­նեի, ճա­նա­պար­հին ու­տում

քան հզոր էր «չի­նա­րին», որ 5-6 մարդ

սո­վո­րել, ա­վար­տե­լուց հե­տո էլ` պա­

էի: Վա­խից տուն չէի գնում, 3-4 ըն­կեր­

ձեռ­քե­րը տա­րա­ծած՝ բու­նը հա­զ իվ էին

րաշ­յու­տիստ էր: Մաս­նա­կել էր Երկ­

նե­րով բարձ­րա­նում էինք ցո­րե­նի ար­

գրկում:

րորդ հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­

տը: Ցո­րե­նը կտրում, լցնում էինք տոպ­

Ծա­ռի հո­վ ի տակ մինչև ուշ ե­րե­կո

մին, վի­րա­վոր­վել… Պատ­մում են, թե

րակ­նե­րը, ի­ջեց­նում «գա­զա­նա­նո­ցի»

ե­ռում էր առևտու­րը: Ի­րի­կու­նը շու­

Ցո­լակն էն­քան սի­րուն էր, որ թա­ղ ի

ձո­րը, ցո­րե­նը ծե­ծում, քա­մուն էինք տա­

կան «մաքր­վում» էր, ու նոր­քե­ցի­նե­րը

աղ­ջիկ­նե­րը խել­քա­մաղ էին լի­նում:

լիս… Տա­նում էի տուն, որ կե­րածս հա­

մեծ ծա­ռի տակ նստում էին խոսք ու

Քա­ղա­քի «ստիլ­յակ­նե­րից» էր Ցո­լոն:

ցի հա­մար ծեծ չու­տեմ: Պա­տե­րազ­մի

զրույ­ցի, մեկ-մեկ էլ` սե­ղան բա­ցում,

Պա­տե­րազ­մից հե­տո, մինչև կյան­քի

դժվար տա­րի­նե­րին էդ գո­ղա­ցած ցո­րե­

թա­ղ ի ժո­ղովր­դ ով ու­տում-խմում, եր­

վեր­ջը, լա­քից կո­շիկ­ներ էր հագ­նում:

նով մի կերպ ապ­րում էինք: Մի օր էլ…

գում պա­րում, ու­րա­խա­նում: Պատ­մում

Հա­գ ու­կա­պի հա­մար էլ նոր­քե­ցի­նե­րը

բռնվե­ցինք, մեզ «կնու­տի» (մտրակ)

են, որ 1930թ ­Մի­կո­յանն ու Խանջ­յա­

նրան Ստիլ Ցո­լակ էին ա­սում:

տակ տվե­ցին, տա­րան կոլ­խո­զ ի կա­լը:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 48

Üáñù /

Ø»ñ ù³Õ³ùÁ

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 49

Ø»ñ ù³Õ³ùÁ

/ Üáñù

Էն ժա­մա­նակ եզ­նե­րը լծում էին կա­մ ե­

իսկ նա տե­ղ ից չի շարժ­վում: Գնում,

աղ­ջիկ­նե­րին: Իբր թե` կու­լակ են ե­ղել:

րին, որ ցո­րե­նը ծե­ծեն: Մեզ էդ եզ­նե­րի

դա­գաղ է բե­րում, խեղճ բի­ձուն դնում

Տան դռնե­րը բաց մնա­ցին… Մու­կուչն

փո­խա­րեն լծե­ցին ու մինչև ուշ գի­տեր

մե­ջը: Ե­րա­ժիշտ­ներ է կան­չում, ու երբ

աք­սո­րում էլ մա­հա­ցավ, կի­նը, տղան ու

մենք էինք կա­մ ե­րը ֆռռաց­նում… 10-12

սրանք սկսում են նվա­գել, «մե­ռե­լը»

աղ­ջիկ­նե­րը հե­տո վե­րա­դար­ձան:

տա­րե­կան էինք, սո­ված էինք»:

զարթ­նում, նստում է: Նվա­գ ող­նե­րից եր­կու­սը սրտա­պա­տառ են լի­նում, քա­

Լավն ու վա­տը

Խա­ղե­րը

րա­նում, մնում: Գի­նար­բու­քից դեռ ուշ­

Նոր­քում էին գտնվում հայտ­նի «Ղուդ­

Պատ­մում են, որ Նոր­քում ըն­դ ուն­ված

քի չե­կած «հան­գ ուց­յալն» էլ է մտնում

րին» ու «Ստե­փա­նո­սը» (հին ե­կե­ղե­

խա­ղե­րից էր լախ­տին: Մեկ-մեկ էլ

դե­րի մեջ ու հա­մա­ձայ­նում մինչև վերջ

«Ղա­զա­լե-Դա­լա­լե» էին խա­ղում: Սա

ցի­ներ): Դրանք, ինչ­պես ուս­տա Լեռն է հա­վաս­տիաց­նում, քան­դել է Լենկ-

պահմ­տո­ցիի պես մի խաղ էր: Ա­մ են թի­

Թե­մու­րը: Կո­մու­նիստ­նե­րի ժա­մա­նակ

մում պետք է 10 հո­գի լի­ներ: Թաքնը­

քանդ­վե­ցին նաև Նոր­քի «Սբ. Սի­մոն»

վում էին, ու սկսում միմ­յանց փնտրել.

ու «Աստ­վա­ծա­մայր» ե­կե­ղե­ցի­նե­րը:

ով գտնում էր թաքն­վա­ծին, հեծ­նում էր

Վեր­ջին տա­րի­նե­րին, Ար­մ ե­նակ Ար­

նրան, ու սա «հե­րո­սին» պիտի հասցը­

մե­նակ­յա­նի ա­ջակ­ցութ­յամբ, «Աստ­

ներ այն­տեղ, որ­տե­ղ ից սկսել էին խա­

վա­ծա­մայ­րը» նո­րից կա­ռուց­վեց:

ղը: Բա­ցի այդ` նոր­քե­ցիք չմուշկ էին

Նոր­քի ա­մ ե­նա­հարգ­ված մարդ­կան­ցից

լավ «քշում». «Երբ աս­ֆալ­տը սառ­չում

էին Պո­ղոս­յան Վարդ­գե­սը` դպրո­ցի

էր, չմուշկ­նե­րով իջ­նում էինք քա­ղաք,

տնօ­րե­նը, Ներ­սիս­յան Պետ­րո­սը, Ա­թո­

բո­լո­րը կանգ­նում-նա­յում էին, թե ինչ

յան Սի­մո­նը… Նոր­քի մե­ծա­հա­րուստ­

ա­րագ ենք քշում, ինչ «ֆին­տեր» ենք

խա­ղալ, միայն թե` մի եր­կու թաս խմե­

նե­րից էին Ա­վե­տի­քով­նե­րը. նրանց

ա­նում. գե­ղա­սա­հոր­դի նման պտույտ­

լու բան տան:

շնոր­հիվ էր, որ 40 կմ­-ա­նոց կա­վե խո­

ներ էինք ա­նում: Իմ չմուշկ­նե­րը հի­մա

Մի օր էլ հարևան­նե­րից մե­կի` Կա­տին

ղո­վա­կա­շա­րով ջու­րը քա­ղա­քից հա­սել

էլ նկու­ղում են»,- ա­սում է ուս­տա Լե­ռը,

տա­տի շու­նը սատ­կում է: Կա­տի­նը շա­

էր Նորք: Թա­ղ ի ա­նու­նով երգ­չու­հին

իսկ Նո­րիկն ա­վե­լաց­նում է. «Պլա­նի

նը տա­նում է ձո­րը, որ մի տեղ թա­ղ ի,

Ա­գապն էր, դու­դ ու­կա­հա­րը` Վա­չե

գլխով մի ոտ­քի վրա էինք իջ­նում»…

և էս նույն Մա­ցո­յին է հան­դի­պում, իսկ

Հով­սեփ­յա­նը: Նոր­քի գո­ղա­կան­ներն

նա թե` «Էս ի՞նչ ­խա­բար ա, Կա­տին

էին Մի­րոն, Զա­լ ի­կը, Մճեն` Մա­թո­սը,

տատ, ա­ռանց ե­րաժշ­տութ­յան, ա­ռանց

Գդալ Գրի­գ ո­րը… ԻՆչ­պես պնդում են

­Նոր­քի հու­մո­րը Նոր­քում ապ­րել են շատ կա­տա­կա­

տեր­տե­րի էդ խեղճ կեն­դա­նուն տա­նում

ուս­տա Լեռն ու Նո­րի­կը, Նոր­քը շատ

սեր մար­դիկ: Մա­ցո­յի հոր հետ կապ­

ես թա­ղե­լո՞ւ»: Կա­տի­նը թե` «Սա պար­

օ­րի­նա­վոր թաղ էր. այն ժա­մա­նակ, երբ

ված պատ­մութ­յու­նը մե­ծից փոքր, մի

տիա­կան ա…»:

քա­ղա­քի շատ թա­ղա­մա­սե­րում` Կոն­

քիչ ա­վելի, մի քիչ պա­կաս, մինչև

դում, Բու­թա­նիա­յում, Սի­լա­չ իում… մո­

օրս հի­շում են, պատ­մում, ծի­ծա­ղում

Աք­սո­րը

լեգ­նում էին «գվար­դիա­նե­րը», Նոր­քը

և ու­րա­խա­նում: Մա­ցոն լավ կլար­նետ

1946թ ­մի գի­շեր թա­ղ ը ոտ­քի վրա անց­

մեր­ժում էր խու­լ ի­գա­նութ­յու­նը, այս­

էր նվա­գ ում ու դհոլ խփում: Մի օր էլ

կաց­րեց: Վա­խը բո­լո­րի սրտում էր, թե

տեղ հաշտ, հա­մ ե­րաշխ, հար­գան­քով

գա­լ իս է տուն, տես­նում է, որ հայ­րը`

հի­մա… Թա­ղ ի ա­մ ե­նա­խե­լոք մարդ­

ու պատ­վով էին ապ­րում: 1930-ա­կան­

Մկրտի­չը, ով շատ հու­մո­րով մարդ էր,

կանց տա­րան. «Նրանք հեչ ար­ժան

նե­րից Նոր­քում է ապ­րել նաև ան­վա­նի

բայց սի­րում էր խմել ու խմե­լուց հե­տո

չէին էդ տե­սակ ճա­կա­տագ­րի»: Ար­

գրող Սե­րո Խան­զադ­յա­նը, ում այ­գին

էլ` օ­րե­րով քնել, խմած, քնած է: Ձեն է

տո­յին տա­րան, նրա հո­րը, 3 աղ­ջիկ­

ու հրաշք ծաղ­կա­նո­ցը շա­տերն են հի­

տա­լ իս, թե` ա՛յ ­հեր, վե՛ր ­կաց, վե՛ր ­կաց,

նե­րին, Վո­լո­դին, Մու­կու­չ ին, որ­դ ուն ու

շում:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 50

ä³ïáõÑ³Ý ¹»åÇ ³ß˳ñÑ

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 285

/ Ô³½³ËÝ»ñ / èáɳݹ ´ÉáõÙ / سñë»É Ô³½³ËÝ»ñ / èáɳݹ ´ÉáõÙ / سñë»É/

ä³ïáõÑ³Ý ¹»åÇ ³ß˳ñÑ

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 51

ê÷Ûáõéù

/ ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ

ՆՈՐ ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԵՎ ՍՓՅՈՒՌՔԻ ՄԻՋԵՎ հեղինակ` Մովսես Դեմիրճյան

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 52

÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ /

ê÷Ûáõéù

մա­նա­վոր­ված հա­յի գո­յութ­յու­նը, պե­

տութ­յան գո­յութ­յան պայ­ման­նե­րում

տութ­յունն է ստեղ­ծում այն մի­ջա­վայրն

որ­պես

ինք­նութ­յան

պահ­պահ­ման

ու մի­ջոց­նե­րը, ո­րոնք հնա­րա­վոր են

օ­ջախ­ներ են հան­դես գա­լ իս ինչ­պես

դարձ­նում ազ­գա­յին լեզ­վ ի և, առ­հա­սա­

ազ­գա­յին մշա­կույ­թը, այն­պես էլ ազ­

րակ, ազ­գա­յին մշա­կույ­թի կի­րա­ռումն

գա­յին պե­տութ­յու­նը: Այ­սինքն` ձեռք

ու զար­գա­ցու­մը: Իսկ ինչ­պե՞ս­ենք մենք

բե­րե­լով պե­տութ­յուն, ազ­գը ստա­նում

ի­մաս­տա­վո­րում Հա­յաս­տանն այ­սօր:

է ինք­նութ­յան պահ­պան­ման մի նոր

Նախևա­ռաջ նկա­տենք, որ վե­րը նշված

աղ բ­յուր, ինչն էլ ան­պայ­մա­նո­րեն են­

եր­կատ­վա­ծութ­յու­նը

է

թադ­րում է այդ ինք­նութ­յան նո­րա­ցու­

նաև այս հար­ցին, և փաս­տենք, որ

վե­րա­բե­րում

մը, ար­դիա­կա­նա­ցու­մը: Պատ­մա­կան

հա­յե­րիս գի­տակ­ցութ­յան մեջ Հա­յաս­

այն փու­լում, երբ ժո­ղո­վուր­դը ձեռք է

տան-եր­կի­րը ստա­նում է եր­կու ար­տա­

բե­րում պե­տութ­յուն և դառ­նում ազգ,

Հա­յի էթ­նո­հո­գե­բա­նութ­յու­նը եր­կատ­

հայ­տութ­յուն, մե­կը` որ­պես Հայ­րե­նիք,

ինք­նութ­յան (ինք­նա­նույ­նաց­ման ձ­ևե­

ված է, հա­կա­սա­կան, չմշակ­ված, ին­չը,

մեկն էլ` որ­պես Պե­տութ­յուն: Թվում

րի ամ­բող­ջութ­յան) գի­տակց­ման զուտ

սա­կայն, օ­րի­նա­չափ է, ո­րով­հետև իր

է, թե ա­մ են ինչ ճիշտ է` Հա­յաս­տա­նը

մշա­կու­թա­յին-ա­վան­դա­կան

պատ­ճառ­ներն ու­նի պատ­մութ­յան հե­

և՛ Պե­տութ­յուն է, և՛ Հայ­րե­նիք: Մինչ­

նիզմ­նե­րին ա­վե­լա­նում են հա­սա­րա­

ռու է­ջե­րում: Եվ մինչ օրս էլ մնում է

դեռ սրանք նույն ըն­կա­լում­նե­րը չեն

կա­կան-քա­ղա­քա­կան մե­խա­նիզմ­նե­

այդ­պի­սին` դրս­ևոր­ման հա­մար գտնե­

և նույ­նիսկ նույն ըն­կալ­ման տար­բեր

րը: Ա­վե­լ ին, մշա­կու­թա­յին երևույ­թից

լով նոր ո­լորտ­ներ և ա­մ են ան­գամ

կող­մ ե­րը չեն: Հա­յե­րի գի­տակ­ցութ­յան

բա­ցի, լի­նե­լով ա­ռա­ջին հեր­թին քա­ղա­

փաս­տե­լով, որ աշ­խար­հի և դրա­նում

մեջ Պե­տութ­յու­նը չի հա­մընկ­նում Հայ­

քա­կան միա­վո­րում, ազգն ինք­նութ­յան

առ­կա գոր­ծըն­թաց­նե­րի ու երևույթ­

րե­նի­քի հետ. հա­յի գի­տակ­ցութ­յան մեջ

պահ­պան­ման հար­ցում ա­ռաջ­նա­հերթ

նե­րի ի­մաս­տա­վոր­ման հար­ցում հա­

դրանք տար­բեր են: Հայ­րե­նիքն ա­վե­լ ի

կա­րիք ու­նի հենց ու­ժեղ պե­տութ­յան,

յերս դեռևս ­միաս­նա­կան չենք, դեռևս

շուտ բա­րո­յա­կան կա­տե­գ ո­րիա է, իսկ

քան­զ ի ձեռք բե­րե­լով պե­տութ­յուն,

­շա­րու­նա­կում ենք զուտ գո­յատևել`

Պե­տութ­յու­նը` ի­րա­վա­կան: Ա­սե­լով

ազգն իր զար­գաց­ման ու­ղ ի­նե­րում

մեր բար­դ ույթ­նե­րի գե­րին լի­նե­լով,

«Հայ­րե­նիք»`

ենք

պետք է ա­վան­դա­կան-մշա­կու­թա­յին

բայց ոչ ապ­րել` ճա­կա­տագ­րի տե­րը

նախևա­ռաջ պատ­մա­կան Հայ­րե­նի­քը,

միա­վո­րից վե­րած­վ ի քա­ղա­քա­կա­նի,

դառ­նա­լով: Ա­վան­դա­բար հայ հա­սա­

ո­րը չի հա­մընկ­նում այ­սօր­վա Պե­տութ­

դառ­նա քա­ղա­քա­կան ազգ: Այ­սինքն,

րա­կութ­յան բա­զում հիմ­նախն­դիր­նե­

յան հետ. չի հա­մընկ­նում ո՛չ­ իր տա­

այ­սօր հայ հա­սա­րա­կութ­յան առջև

րի պատ­ճառ­նե­րը փնտրվել և մա­սամբ

րած­քով (ծո­վ ից ծով Հա­յաս­տան), ո՛չ

կա ինք­նութ­յան ար­դիա­կա­նաց­ման

գտնվել են պատ­մութ­յան խոր­քե­րում,

բ­նակ­չութ­յամբ (յոթ մի­լ իոն հայ` Տիգ­

գերխն­դիր, ո­րի լուծ­մամբ մե­ծա­պես

անց­յա­լ ի

ի­րո­ղութ­յուն­նե­րում,

րան Մե­ծի օ­րոք) և ո՛չ­ էլ մշա­կույ­թով:

պայ­մա­նա­վոր­ված

բա­ցա­կա­յութ­յունն

Աս­վա­ծը միայն տե­սա­կան խնդիր չէ,

ար­դիա­կա­նաց­րել է կյան­քի կազ­մա­

այլ ու­նի նաև իր կոնկ­րետ ար­տա­հայ­

կերպ­ման ա­վան­դա­կան-մշա­կու­թա­յին

տութ­յուն­նե­րը հա­յի կյան­քում, քան­զ ի

երբ

այն

պե­տութ­յան

պատ­կե­րաց­նում

մե­խա­նիզմ­նե­րը, ո­րոնց տուրք տա­լով

այս

էլ շա­րու­նա­կում ենք ապ­րել հի­մա`

ազ­դ ում է ինք­նութ­յան (ինք­նա­նույ­

տա­րա­ձայ­նութ­յու­նը

հա­յի

ա­պա­

մե­ծա­պես

ան­կախ պե­տա­կա­նութ­յան գո­յութ­յան

նաց­ման) ձ­ևա­վոր­ման վրա այն­պես,

պայ­ման­նե­րում: Անց­յա­լ ի ու ներ­կա­յի

որ ժա­մա­նա­կա­կից հա­յը շա­րու­նա­կում

ի­րո­ղութ­յուն­նե­րի, կյան­քի ըն­թաց­քում

է նույ­նաց­նել ի­րեն ո՛չ­ այն­քան ներ­կա­

ձեռք բե­րած սո­վո­րույթ­նե­րի, օ­րենք­

յիս պե­տութ­յան ու հա­սա­րա­կութ­յան,

նե­րի ու ի­րա­վունք­նե­րի ըն­կա­լում­նե­

որ­քան` այլ ազ­գա­յին մշա­կույ­թի ու իր

րում եր­կատ­ված հա­յին անհ­րա­ժեշտ

անց­յա­լ ի հետ: Սա­կայն պետք է հաշ­վ ի

է ի­մաս­տա­վո­րել մի նոր ի­րո­ղութ­

առ­նել, որ անց­յա­լ ի հետ ինք­նա­նույ­

յուն` ան­կախ ազ­գա­յին պե­տութ­յու­

նա­ցու­մը պայ­մա­նա­վոր­ված է ինք­նութ­

նը, մշա­կել այդ պե­տութ­յան հան­դեպ

յան պահ­պան­ման անհ­րա­ժեշ­տութ­

ընդ­հա­նուր-գա­ղա­փա­րա­կան

հա­սա­

յան գի­տակ­ցու­մով և հե­տապն­դ ում է

րա­կա­կան

քան­զ ի

հենց այդ նպա­տա­կը: Միա­ժա­մա­նակ,

պե­տութ­յան գո­յութ­յամբ է այ­սօր պայ­

պետք է փաս­տել նաև, որ ան­կախ պե­

վե­րա­բեր­մունք,

է

մե­խա­

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 53

ê÷Ûáõéù

/ ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ

«Հայ ժո­ղովր­դի ող­բեր­գու­թիւ­նը նրա­նում է, որ ա­րեւ է եր­գում («Ա­րե­գակն ար­դա­ր»), բայց քնա­մոլ է («Ի ննջան է ծան­րու­թեա­ն»), ի­դեա­լ իստ է, բայց դրա­մա­տենչ, հայ­րե­նա­սեր է, բայց անձ­նա­պաշտ, ի­մա­ցա­կան է, բայց ոչ կռա­հող, խելք ու­նի, բայց ոչ ե­րե­ւա­կա­յու­թիւն, սի­րում է գի­տու­թիւ­նը, բայց ծու­լա­նում է նրա­նից օգտ­ւել, գո­ռոզ է, բայց յար­մար­ւում է նւաս­տու­թեան, քաջ է, բայց խոր­տա­կու­մ ի զգա­ցում չու­նի, խիստ է, բայց ան­հար­գա­պահ, ե­րա­զա­սեր է, բայց ներ­կա­յին գե­րի, ոյ­ժի պաշ­տա­մունք ու­նի, բայց ոչ հզօ­րու­թեան կամք, կեն­սա­բա­նա­կան զօ­րու­թե­նա­կա­նու­թիւն ու­նի, բայց ոչ կազ­մա­կեր­պա­կան հա­կում, մշա­կու­թա­յին տենչ ու­նի, բայց ոչ քա­ղա­քա­կան կո­րով, ար­դա­րա­մ իտ է, բայց ոչ ճշմար­տա­սէր, ցեղ է, բայց գե­րա­դա­սում է ժո­ղովր­դի բա­րո­յա­կա­նը»: Հայկ Ա­սատր­յան

գան: Թերևս, սա շատ ա­վե­լ ի կարևոր

է պատ­մա­կան հի­շո­ղութ­յու­նը, ո­րով

կան կա­տե­գ ո­րիան իր ամ­բող­ջա­կան

է հա­յաս­տա­նաբ­նակ հա­յե­րի, քան

այ­սօր սփյուռ­քա­հա­յե­րը փոր­ձում են

տեսքն է ստա­նում «Պե­տութ­յուն» քա­

սփյուռ­քա­հա­յե­րի

ո­րով­

արժևո­րել հա­յոց պե­տութ­յան կեն­սա­

ղա­քա­կան կա­տե­գ ո­րիա­յի մի­ջո­ցով, և

հետև վեր­ջին­նե­րիս գի­տակ­ցութ­յան

հա­մար,

կեր­պը: Այդ արժևո­րու­մը պայ­մա­նա­

որ Հայ­րե­նի­քը պահ­պա­նե­լու հա­մար

մեջ Հա­յաս­տան-եր­կիրն ա­վե­լ ի շատ

վոր­ված է այն կան­խադ­րույ­թով, թե

այ­սօր մեզ անհ­րա­ժեշտ է ու­ժեղ Պե­

ըն­կալ­վում է Հայ­րե­նի­քի (ա­վան­դա­

պե­տութ­յու­նը հնա­րա­վոր է ղե­կա­վա­

տութ­յուն: Այդ Պե­տութ­յունն է, որ այ­

իսկ

րել` հիմն­վե­լով միայն բա­րո­յա­կան

սօր կա­րիք ու­նի զար­գա­նա­լու, ուս­տի

Պե­

պատ­կե­րա­ցում­նե­րի,

ա­վան­դ ույթ­նե­

նաև` փո­խե­լու հարևան­նե­րի հետ իր

կան-մշա­կու­թա­յին)

ի­մաս­տով,

հա­յաս­տա­նաբ­նակ­նե­րի

մոտ`

տութ­յան (որ­պես քա­ղա­քա­կան միա­

րի ու պատ­մա­կան հի­շո­ղութ­յան վրա,

հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի ձ­ևա­չա­փը, որ­

վո­րի) ի­մաս­տով: Դա ա­ռա­ջին հեր­

մինչ­դեռ այդ չա­փա­նիշ­նե­րը հաշ­վ ի չեն

պես­զ ի հիմք հան­դի­սա­նա ժա­մա­նա­

թին բա­ցատր­վում է այն փաս­տով, որ

առ­նում գլո­բալ և տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին

կա­կից հա­յի ինք­նութ­յան հա­մար:

սփյուռ­քա­հա­յերն ապ­րում և ի­րենց

ի­րո­ղութ­յուն­նե­րը, ա­րագ փո­փոխ­վող

քա­ղա­քա­կան

քա­ղա­քա­ցիա­կան,

քա­ղա­քա­կան ի­րա­վ ի­ճա­կը և պե­տութ­

ի­րա­վա­կան և սո­ցիա­լա­կան խնդիր­նե­

ու

յան ու հա­սա­րա­կութ­յան զար­գաց­ման

րը լու­ծում են այլ պե­տութ­յուն­նե­րում,

մի­տում­ներն ա­պա­գա­յում: Միևնույն

իսկ Հա­յաս­տա­նին վե­րա­բե­րվում են

ժա­մա­նակ, Հա­յաս­տան-երկ­րի` որ­

ա­ռա­վե­լա­պես բա­րո­յա­հո­գե­բա­նա­կան,

պես Հայ­րե­նի­քի և որ­պես Պե­տութ­յան

ո՛չ ­թե պե­տաի­րա­վա­կան տե­սանկ­յու­

ըն­կա­լում­նե­րը կա­րող են չհա­կա­սել

նով: Եվ երկ­րոր­դը` Սփյուռ­քին հա­

ի­րար, այլ` միայն լրաց­նել, ե­թե գի­

մախմ­բող հիմ­նա­կան գոր­ծոն­նե­րից

տակ­ցենք, որ «Հայ­րե­նիք» բա­րո­յա­

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 54

¶³ÕÃûç³ËÝ»ñ

/ Ðݹϳѳۻñ

Դաք­քա­յի վեր­ջին հա­յը` Մայքլ Մար­թի­նը հե­ղ ի­նակ` Տիգ­րան սրկ. Բա­ղում­յան լուսանկարները` Հրայր Բազեի, Կտրիճ քհն. Դևեջյանի

«Ինչ էլ պա­տա­հի, ան­վա­ րան, հույ­սով ու հա­վա­տով առ Աստ­ված պի­տի մնամ և խնա­մ եմ այս ե­կե­ղե­ցին` սրբութ­յամբ ու ա­ռա­վել նա­խան­ձախնդ­րութ­յամբ կա­տա­րե­լով ա­ռա­քե­լութ­ յունս»,- ա­սում է Դաք­քա­յի Ս. Հա­րութ­յուն հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցու խնա­մա­կալն ու պա­հա­պա­նը: Դաք­քա­յի Ս. Հա­րութ­յուն հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցին, 2004թ 1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 56

Ðݹϳѳۻñ /

¶³ÕÃûç³ËÝ»ñ

­Հայ­կա­կան գե­րեզ­մա­նա­տան մեկ հատ­վա­ծը

Ան­հեր­քե­լ ի ի­րո­ղութ­յուն է, որ Աստ­ծո

կան է, որ նրա եղ ­բայրն էլ Բիր­մա­յի

րութ­յուն­նե­րին, Մայքլ Մար­թի­նը շատ

պատ­կե­րով և նմա­նութ­յամբ ստեղծ­ված

հայ հա­մայն­քի վեր­ջին հայն է ու տե­

լա­վա­տես էր և բա­զում ծրագ­րե­րով

յու­րա­քանչ­յուր մարդ իր ա­ռա­քե­լութ­

ղի հա­յոց ե­կե­ղե­ցու խնա­մա­կա­լը: Եր­

լի, քան­զ ի պա­տա­հա­կան չէր հա­մա­

յունն ու­նի այս կյան­քում: Ուս­տի շատ

կու հա­յոր­դի­ներ, ո­րոնց ու­սե­րին մեծ

րում Աստ­ծո կող­մից իր ընտ­րութ­յու­նը:

կարևոր է դա հաս­կա­նա­լը և, ա­ռանց

պար­տա­կա­նութ­յուն և ա­ռա­քե­լութ­յուն

Անհ­նար էր չզար­մա­նալ նրա ան­սահ­

ընդ­դի­մա­նա­լու, այն սրբութ­յամբ կա­

է դրված: Նա­խան­ձախն­դիր և հայ­րե­

ման հայ­րե­նա­սի­րութ­յամբ և ե­կե­ղե­ցա­

տա­րե­լը: Նման ա­ռա­քե­լութ­յան բարձր

նա­սեր այս հա­յոր­դ ուն հան­դի­պե­ցինք

սի­րութ­յամբ: Մի քա­նի տա­րի ա­ռաջ նա

գի­տակ­ցութ­յամբ, հույ­սով և հա­վա­տով

Կալ­կա­թա­յում` Ս. Նա­զա­րեթ հայ­կա­

կորց­րել էր իր սի­րե­լ ի կնո­ջը և այ­սօր

էլ Աստ­ծո պարգևած օ­րերն է ապ­րում

կան ե­կե­ղե­ցու հիմ­նադր­ման 300-ամ­

միայ­նակ շա­րու­նա­կում է տաս­նամ­

Բանգ­լա­դե­շի մայ­րա­քա­ղաք Դաք­քա­յի

յա­կին

տո­նա­կա­տա­րութ­

յակ­նե­րի իր ա­ռա­քե­լութ­յու­նը Բանգ­

վեր­ջին հա­յը` գրե­թե 80-ամ­յա Մայքլ

յուն­նե­րի ժա­մա­նակ: Բարձ­րա­հա­սակ,

լա­դե­շի մայ­րա­քա­ղա­քում: Նրա հետ

Մար­թի­նը (իս­կա­կան ա­նու­նը` Մի­քա­

թավ բե­ղե­րով և ա­ռինք­նող հա­յաց­քով

մեր մտեր­միկ զրույ­ցը տ­ևեց մի քա­նի

յել Հով­սե­փի Մար­տի­րոս­յան), ով նաև

Մայքլ Մար­թի­նը մեծ ոգևո­րութ­յամբ և

ժամ. այդ ըն­թաց­քում մտո­վ ի տե­ղա­

Ս. Հա­րութ­յուն հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցու

հպար­տութ­յամբ պատ­մում է, թե ինչ­

փոխ­վե­ցինք մի քա­նի դար ա­ռաջ, երբ

խնա­մա­կալն է, եր­բեմ­նի բար­գա­վաճ

պես է խնա­մում հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցին

Հայ­րե­նի­քից այդ­քան հե­ռու, Հնդկաս­

Դաք­քա­յի հա­յութ­յան վեր­ջին ներ­

և հա­յոց գե­րեզ­մա­նա­տու­նը, եր­բեմն

տա­նի Բեն­գա­լ իա նա­հան­գ ում, հա­յե­

կա­յա­ցու­ցի­չը: Ար­դեն տաս­նամ­յակ­

խունկ վա­ռում ա­ղո­թա­տան ներ­սում,

րը լիար­ժե­քո­րեն ապ­րում էին և այ­սօր

ներ շա­րու­նակ նա իր ներ­կա­յութ­յամբ

իր նախ­նի­նե­րի նման ա­ղո­թում այն

էլ ապ­րում են ի­րենց ազ­գա­յին-ե­կե­

շրջա­պա­տին հի­շեց­նում է հայ մար­դ ու

վստա­հութ­յամբ, որ հրաշք պի­տի կա­

ղե­ցա­կան ու մշա­կու­թա­յին կյան­քով:

մա­սին, խնամ­ված և բա­րե­կարգ պա­

տար­վ ի, և հա­յե­րը կրկին պի­տի բնակ­

Դաք­քա­յի հայ հա­մայն­քը մեծ դե­րա­

հում հա­յոց ե­կե­ղե­ցին ու հայ­կա­կան

վեն

Հա­րութ­յուն

կա­տա­րութ­յու­նէ ու­նե­ցել Հնդկաս­տա­

գե­րեզ­մա­նա­տու­նը. մի հա­յոր­դի, ով

հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցու խնա­մա­կալն ու

նի Բեն­գա­լ իա նա­հան­գի կյան­քում 17-

քաջ գի­տակ­ցում է իր ա­ռա­քե­լութ­յան

պա­հա­պա­նը խնդրում է, որ ա­ղո­թենք

18դդ­ ըն­թաց­քում, երբ հա­յե­րը դար­ձել

նշա­նա­կութ­յու­նը հնդկա­հայ գա­ղու­թի

իր հա­մար, որ­պես­զ ի Աստ­ված ուժ

էին լուրջ առևտրա­կան գոր­ծոն և զբա­

կյան­քում և սի­րով կա­տա­րում իր ան­

և կո­րով պարգևի, որ­պես­զ ի այս աշ­

ղեց­նում էին բարձր պաշ­տոն­ներ: Հի­

խոնջ ծա­ռա­յութ­յու­նը հայ­կա­կան ե­կե­

խար­հից հե­ռա­նա­լուց ա­ռաջ ե­կե­ղե­ցին

շեց­նենք, որ 1947թ ­հե­տո Բեն­գա­լ իան

ղե­ցում…

հանձ­նի մեկ այլ հա­յի և այն ժա­մա­

կրո­նա­կան ա­ռու­մով բա­ժան­վեց եր­կու

Նա Դաք­քա է ե­կել 1942թ, ա­մուս­նա­ցել

նակ հան­գիստ հո­գ ով ննջի ի Տեր: Ու­

մա­սի. մահ­մ ե­դա­կան բնակ­չութ­յու­նը

և ե­րեք զա­վակ ու­նե­ցել: Հե­տաքրք­րա­

րա­խա­լ ի էր, որ, չնա­յած առ­կա դժվա­

«թողն­վեց» Արևել­յան Պա­կիս­տա­նին,

նվիր­ված

Դաք­քա­յում…

Ս.

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 57

¶³ÕÃûç³ËÝ»ñ

/ Ðݹϳѳۻñ

Ե­կե­ղե­ցու ներ­սը

այ­նու­հետև` Բանգ­լա­դե­շին, իսկ մյուս

կա­ռա­վա­րիչ­նե­րը տես­նում էին աշ­խա­

է ժա­մա­նա­կի Հայ­րա­պե­տա­կան նվի­

մա­սը մնաց այ­սօր­վա Հնդկաս­տա­նի

տա­սեր, դի­մա­ցի­նին հար­գ ող, գոր­ծուն­

րակ Եփ­րեմ ե­պիս­կո­պո­սի ձե­ռամբ.

տա­րած­քում: Ուս­տի, մե­րօր­յա Բանգ­

յա և հյու­րա­սեր մարդ­կանց, ով­քեր ոչ

նա, ի դեպ, հե­տա­գա­յում դառ­նում է

լա­դե­շի հա­յութ­յան կյանքն անխ­զե­լ իո­

միայն մտա­ծում էին ի­րենց անձ­նա­կան

Ա­մ ե­նայն հա­յոց կա­թո­ղ ի­կոս: Ե­կե­ղե­

րեն կապ­ված է հենց Բեն­գա­լ իա­յի նա­

շա­հույ­թի մա­սին, այլ նաև յու­րով­սանն

ցին կա­ռուց­վել է ժա­մա­նա­կի նշա­նա­

հան­գի հայ հա­մայն­քի պատ­մութ­յան

օգ­տա­կար լի­նում հենց Հնդկաս­տա­

վոր հա­յոր­դի­նե­րի` Մի­քա­յել Սարգ­սի,

հետ: Խո­ջա Վա­զե­դի, Խո­ջա Փա­նոս

նին: Հա­յերն ապ­րում էին Բեն­գա­լ իա­

Աստ­վա­ծա­տուր

Գ­ևոր­գի,

Մար­գար

Քա­լան­թա­րի, Խո­ջա Իս­րա­յել Սար­հա­

յի Սայ­դա­բադ, Կալ­կա­թա, Չին­սու­րա,

Պո­ղո­սի և Խո­ջա Պետ­րո­սի բա­րե­րա­

դի և մյուս նշա­նա­վոր հայ առևտրա­

Պատ­նա, Կա­սիմ­բա­զար և այլ քա­ղաք­

րութ­յամբ: Ե­կե­ղե­ցու տա­րած­քում այ­

կան­նե­րի շնոր­հիվ ծաղ­կում էր ապ­

նե­րում: Դաք­քա­յում նշա­նա­վոր էին

սօր կա շուրջ 400 գե­րեզ­ման, որ­տեղ

րում ջու­թի, մե­տաք­սի, սե­լ իտ­րա­յի և

Պո­ղոս­յան, Ա­ղաս­յան, Մի­քա­յել­յան,

ի­րենց հա­վեր­ժա­կան հան­գիստն են

այլ ապ­րանք­նե­րի առևտուրն ամ­բողջ

Ստե­փան­յան, Հո­վա­կիմ­յան, Սարգըս­

գտել բա­զում նշա­նա­վոր հնդկա­հա­յեր:

Հնդկաս­տա­նում: Մու­ղալ կայս­րութ­

յան, Հա­րութ­յուն­յան և Մա­նուկ­յան

1837թ ­Հով­հան­նես Կա­րա­պետ Սար­

յան կա­ռա­վա­րիչ­նե­րի բար­յա­ցա­կամ

գեր­դաս­տան­նե­րը: Երբ հա­յե­րը Դաք­

գի­սը ե­կե­ղե­ցու հա­մար կա­ռու­ցում է

վե­րա­բեր­մուն­քի շնոր­հիվ հա­յերն ու­

քա­յում բազ­մա­ցան, նրանք սկսե­ցին

զան­գա­կա­տուն, ո­րը, դժբախ­տա­բար,

նեին

ու

մտա­ծել նաև հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցու

փլվում է 1897 թ­ երկ­րա­շար­ժի պատ­

ի­րա­վունք­նե­րը: Հա­ճախ հենց հա­յերն

բո­լոր

ա­զա­տութ­յուն­ներն

շի­նութ­յան մա­սին: Մինչ այդ նրանք

ճա­ռով: 1907թ ­կա­ռուց­վում է քա­հա­

էին միջ­նորդ դառ­նում կայս­րութ­յան և

ե­կե­ղե­ցա­կան

ա­րա­րո­ղութ­յուն­նե­րին

նա­յի տու­նը, իսկ 1910թ, կալ­կա­թա­հայ

օ­տար առևտրա­կան­նե­րի միջև` լու­ծե­

մաս­նակ­ցում էին Ռո­զա­րիի Ս. Տի­րա­

Հա­րութ­յուն Ստե­փան­յա­նի բա­րե­րա­

լով զա­նա­զան, եր­բեմն էլ անհ­նա­րին

մոր պոր­տու­գա­լա­կան ե­կե­ղե­ցում, ո­րի

րութ­յամբ, ե­կե­ղե­ցին մար­մա­րա­պատ­

թվա­ցող խնդիր­ներ: Խե­լա­ցի և հմուտ

ներ­սում կան նաև հայ­կա­կան գե­րեզ­

վում է, տե­ղադր­վում են լույ­սեր` ի հի­

այդ վա­ճա­ռա­կան­նե­րի, նա­հան­գ ում

ման­ներ: Մի քա­նի տա­րի անց հայ­

շա­տակ բա­րե­րա­րի պա­պի` Դաք­քա­յի

ու­նե­ցած նրանց դիր­քի և, ա­մ ե­նա­

կա­կան փո­ղո­ցում գտնվող նույն­պես

ծխա­կան քա­հա­նա Տեր Հայ­րա­պետ

կարևո­րը,

կա­ռա­վա­րիչ­նե­րի

հայ­կա­կան գե­րեզ­մա­նա­տա­նը նրանք

Բաշ­խում­յա­նի:

լավ վե­րա­բեր­մուն­քի շնոր­հիվ նպաս­

սկսում են կա­ռու­ցել փոք­րիկ փայ­

ղին

տա­վոր պայ­ման­ներ էին ստեղծ­ված

տա­շեն մա­տուռ: Հե­տա­գա­յում, 1781թ,

գու­ցեև շատ սո­վո­րա­կան թվան, բայց,

հա­յե­րի բնա­կու­թյան և բազ­մա­նա­լու

հիմ­նադր­վում է Դաք­քա­յի Ս. Հա­րութ­

այն ժա­մա­նակ­վա տե­սանկ­յու­նից դի­

հա­մար: Ի դեմս հա­յե­րի` նա­հան­գի

յուն հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցին, որն օծ­վում

տար­կե­լով, իս­կա­պես մեծ շքե­ղութ­յուն

տե­ղ ի

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 58

վե­րոգր­յալ

Այ­սօր­վա

ըն­թեր­ցո­

տե­ղե­կութ­յուն­նե­րը

Ðݹϳѳۻñ /

¶³ÕÃûç³ËÝ»ñ

Դաք­քա­յի փո­ղոց­նե­րից մե­կը

էր ե­կե­ղե­ցին մար­մա­րա­պա­տե­լը, լույս

մա­սին: Ցա­վոք, սա­կավ են տե­ղե­կութ­

ու­նե­նա­լը, մյուս հար­մա­րութ­յուն­ներն

յուն­նե­րը Դաք­քա­յի հա­յութ­յան թվա­

հա­մայն­քի ան­լուռ պատ­միչ­ներն են,

ա­պա­հո­վե­լը: 1915թ ­Դա­վ իթ Ա­լեք­

քա­նա­կի մա­սին: Ըստ Հնդկաս­տա­նի և

ո­րոնց հետ ին­քը զրու­ցում է ա­մ են օր:

սանդ­րի մի­ջոց­նե­րով կա­ռուց­վում է

Ծայ­րա­գ ույն Արևել­քի հայ­րա­պե­տա­

Նա պատ­մ եց, որ Դաք­քա կա­տա­րած

ե­կե­ղե­ցու մար­մար­յա Ս. Խո­րա­նը, իսկ

կան նվի­րակ և Ե­րու­սա­ղե­մի ա­պա­գա

այ­ցի ժա­մա­նակ հա­յոց ե­կե­ղե­ցու տա­

որ այդ ան­խոս գե­րեզ­մա­նա­քա­րե­րը

մեկ այլ նշա­նա­վոր հա­յոր­դի` Հով­սեփ

հա­յոց պատ­րիարք Տ. Թոր­գ ոմ արք.

րած­քում է հանգր­վա­նել նաև Մայր

Ղա­զա­րը, ե­կե­ղե­ցուն է նվի­րա­բե­րում

Գու­շակ­յա­նի` 1917թ ­Դաք­քա­յում ապ­

Թե­րե­զան: Այս­պի­սին են Դաք­քա­

հսկա­յա­կան մի գու­մար` շուրջ 100 հզ

րում էր 10 ըն­տա­նիք (39 անձ. 24-ը

յի վեր­ջին հա­յի` ազն­վա­սիրտ Մայքլ

հնդ­կա­կան ռու­փի: Ե­կե­ղե­ցու խո­րա­

ա­րա­կան, 15-ը ի­գա­կան սե­ռի): 1950-

Մար­թի­նի կյան­քի ու­ղ ին և մտա­ծում­

նը զար­դա­րում են Վեր­ջին ընթ­րի­քը

ա­կան թթ­ ինչ­պես Հնդկաս­տա­նից,

նե­րը: Մի հա­յոր­դի, ով իր մեջ խտաց­

և Խա­չե­լութ­յու­նը պատ­կե­րող եր­կու

այն­պես էլ Բանգ­լա­դե­շից շատ հա­յեր

նում է դաք­քա­հա­յութ­յան անց­յալն ու

նկար, ո­րոնք ստեղծ­վել են եվ­րո­պա­ցի

են մեկ­նում Եվ­րո­պա, Ավստ­րա­լ իա և

ներ­կան, ճշմա­րիտ քրիս­տոն­յա­յի և

նկա­րիչ Փո­տի կող­մից 1849թ: Պատ­

ԱՄՆ: Այ­սօր այս­տեղ մնա­ցած միակ

հայ­րե­նա­սեր հա­յի կեր­պարն ու նկա­

կե­րը նույնն է նաև Հնդկաս­տա­նի մեր

հա­յը Մայքլ Մար­թինն է: Նրա ե­րեք

րա­գի­րը:

մյուս ե­կե­ղե­ցի­նե­րում, մինչ­դեռ Հա­յոց

դուստ­րերն ապ­րում են Կա­նա­դա­յում:

Հ. Գ.- 2008թ ­նո­յեմ­բե­րի 16-ին Գա­րե­

Ե­կե­ղե­ցու

ա­վան­դ ութ­յան

Նա հույս ու­նի, որ իր զա­վակ­նե­րից մե­

գին Բ­ Ա­մ ե­նայն հա­յոց կա­թո­ղ ի­կո­սը

հա­մա­ձայն` խո­րա­նի վրա պետք է լի­

ըն­կալ­յալ

կը, այ­նո­ւա­մ ե­նայ­նիվ, կթող­նի կյան­քի

Կալ­կա­թա­յի ե­կե­ղե­ցա­կան վար­չութ­

նի Ս. Աստ­վա­ծած­նի պատ­կե­րը` Հի­

շքե­ղութ­յուն­նե­րը, կվե­րա­դառ­նա Դաք­

յան մի քա­նի ան­դամ­նե­րի հետ մաս­

սուս ման­կա­նը գրկում:

քա և իր մահ­վա­նից հե­տո կխնա­մի

նա­վոր այց կա­տա­րեց Բանգ­լա­դեշ`

Դաք­քա­յում հա­յե­րը զբաղ­վել են նաև

հա­յոց ե­կե­ղե­ցին: «Ե­թե դուստ­րերս էլ

ծա­նո­թա­նա­լու հայ ե­կե­ղե­ցու վի­ճա­

կրթա­կան գոր­ծու­նեութ­յամբ: Նշա­նա­

չգան, ա­պա ան­պայ­ման պետք է մեկ

կին: Այս փաս­տը հույս է ներշն­չում, որ,

վոր հայ առևտրա­կան Նի­կո­ղա­յոս Պո­

հայ գտնեմ, ով կխնա­մի այս հո­յա­կերտ

Վե­հա­փառ Հայ­րա­պե­տի օրհ­նութ­յամբ,

ղո­սը 1830-ա­կան թթ ­բա­ցում է Դաք­

ե­կե­ղե­ցին»,- ա­սում է Մայքլ Մար­թի­նը

դաք­քա­հա­յութ­յան կյան­քը չի դա­դա­

քա­յի ա­ռա­ջին մաս­նա­վոր դպրո­ցը, որն

և խո­սում ա­վան­դ ութ­յան պահ­պան­

րի և կի­րա­կա­նա­նա Մայքլ Մար­թի­նի

իր կրթա­կան մա­կար­դա­կով բարձր էր

ման անհ­րա­ժեշ­տութ­յան մա­սին: Նա

ե­րա­զան­քը. հա­յոց ե­կե­ղե­ցին կու­նե­նա

մյուս դպրոց­նե­րից: Ի դեպ, այդ դպրո­

պատ­մում է Դաք­քա­յի հայ­կա­կան

իր քա­հա­նան, և այս­տեղ կրկին կապ­

ցը ցայ­սօր գոր­ծում է, չնա­յած շա­տե­րը

գե­րեզ­մա­նա­տա­նը թաղ­ված նշա­նա­

րեն հա­յե­րը…

երևի չեն էլ հի­շում դրա հայ հիմ­նադ­րի

վոր հա­յոր­դի­նե­րի մա­սին և ընդգ­ծում,

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 59

Acute Angle

/ Hebrew University of Jerusalem

The Armenian Studies Program in Hebrew University of Jerusalem

By Naira Galoustyan

The world of academics and knowledge is timeless and incredibly rich in the opportunities it offers to people. This world opens windows to the unknown and invites all those who are curious and craving to learn new disciplines and professions. In this article I shall discuss one of such disciplines of incredible richness, depth, and long history: the study of the history of the Armenian people, otherwise known as the Armenian Studies.

In this brief essay I take a look at the

Prof. Stone gave a speech sympathizing

Targmanchatz school to study at the

program of the Armenian Studies, as it

with the victims of the 1915 atrocities

Hebrew University of Jerusalem, and to

is taught at one of the most prestigious

and the families of those who survived.

study whatever they want. Mr. Momjian

universities in the Middle East, the

Prof. Stone is the initiator and constant

was always very supportive of what we

Hebrew University of Jerusalem. The

supporter of the Armenian Studies

did.”

establishment of this program at an Israeli

program at the Hebrew University of

Michael Stone humbly shared his

high academic institution is justified by

Jerusalem. He started teaching Armenian

experience of investing great amounts

the fact that the Armenians have a long

Gerapar language and poetry in 1967

of time and personal efforts to enable

history of their presence in historical

and continued until Spring 2009.

the continuity of the Armenian Studies

Palestine, or modern-day State of Israel.

Prof. Stone humbly confesses, “I teach

program at one of the academically

In my search for credible information

Armenian Studies because I love the

advanced universities in the Middle East

for you readers, I interviewed several

subject, I am an Armenologist, I am

region. However, he also admits that

professors affiliated with the Hebrew

Hayaser.”

the program of the Armenian Studies is

University of Jerusalem, who have

Throughout his career at the Hebrew

under threat of being completely shut

taught Armenian Studies courses in

University, Michael Stone engaged in

down because of lack of funding.

different periods of time.

the task of fundraising for the support of

Prof. Stone explains that the Hebrew

the Armenian Studies program. He says

University’s Faculty of Humanities

that much support was received from

includes several divisions for the studies

Mr. Momjian, the official representative

of various regions, such as African

I met Professor Michael Stone during the

of Armenia in Israel. The State of Israel

and Asian Studies, Jewish Studies,

Armenian Genocide Commemoration

does not have an Armenian Embassy.

Archaeology, and other programs. The

event in April 2006. This event is held

Prof. Stone says, “His [Mr. Momjian’s]

Armenian Studies program is part of

annually at the Hebrew University of

idea was to strengthen us. He did not

the university’s Institute of Asian

Jerusalem Givat Ram campus. As one of

pay for Hayagitutyun program, he

and African Studies. However, the

the traditional supporters of this event,

paid for the graduates of Jerusalem’s

inevitable fact is, the Hebrew University

“I am Armenologist, I am Hayaser”

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 60

Hebrew University of Jerusalem /

Acute Angle

of Jerusalem distributes its sources of

traced to the time when Armenia and

field limited only to the investigation

funding for its academic programs in a

Palestine were part of the same empire,

of the history, culture, theology and

specific order of priorities, the first on

and to the time period of the reign of the

language.... If this aspect of Armenian

the list being subjects involving science

Armenian King Tigran II (95 to 55 B.C.),

Studies could be more stressed in

and those involving studies of Judaism.

who for a short time reached Palestine

discussions about the general importance

“In that order of priorities, the Armenian

in his political influence. However, the

and use of Armenian Studies, I am sure

Studies program is way down... The

innumerable pages of history are clearly

this subject would also attract more

biotechnology and molecular studies

impossible to cover in this article. Here

scholars and students of other fields

are much more important than the

I only hope to notice the deep roots of

of studies. And in such a way it would

humanitarian

explains

Armenians presence in the Holy Land,

be possible to reactivate and maintain

Prof. Michael Stone with apparent

and their ability to preserve their

Armenian Studies also in Jerusalem.”

disappointment and regret.

incredibly

Among

programs.”

rich

culture

throughout

other

professors

engaged

centuries. For this very reason, I also

in teaching Armenian history and

emphasize the significance of educating

language at the Hebrew University of

“We – Jews - and Armenians share the

the

university

Jerusalem were Dr. Ruberta Ervin and

future”

students about the Armenians, and

Professor Sergio LaPorta who came to

the role they play in the contemporary

teach after Dr. Ervin left. Ruberta Ervin

history of the State of Israel.

received her PhD degree at Columbia

Here

I

introduce

yet

Armenologist,

Mashtots

of

Studies

Armenian

at

another

Israeli

and

foreign

Professor Harvard

University in New York and also taught at Targmanchatz school (Translators’

Armenians in Jerusalem

School) in Jerusalem for several years.

University, Professor James Russell. He also shares his regret concerning the

Another Armenologist I am proud to

Whereas, Prof. LaPorta received his

closing the Armenian Studies program

introduce is Mrs. Jasmine Dum-Tragut,

degree in Armenian Studies at Harvard

at the Hebrew University of Jerusalem.

Professor of General Linguistics and

University, and teaching at the Hebrew

“I

Hebrew

Armenian Studies at the Department

University of Jerusalem was his first

Armenian

of Linguistics at the University of

appointment as a professor.

Studies. The program is one of the

Salzburg,

Dum-

Another Hayaget, who taught at the

finest at any university. Michael Stone

Tragut was invited by the Austrian

Hebrew University of Jerusalem, was

devoted a life's work to it; I have taught

Center of the Hebrew University to

Martiros Minassian, who came from

and lectured often in and for it, and my

give several lectures on the subject of

Armenia and also taught at the Armenian

pupil, Sergio La Porta, taught in it for

modern-day Armenia. She also shares

convent of Jerusalem in the 70’s.

eight years,” says Professor Russell.

her vision about preserving the studies

The Hebrew University of Jerusalem

Professor Russell, who is a national

of the Armenian culture and language at

no longer offers the program for

of Israel, adds, “The Armenian nation

an Israeli academic institution.

Armenian Studies, yet hope remains

shares a fate very much like our own,

“In my opinion,” says Prof. Dum-Tragut,

that the program will be resumed one

though the two communities have been

“the leading university of a multicultural

day. Academically oriented members

separated historically by religious and

and multilingual city like Jerusalem,

of Jerusalem's Armenian community,

political differences. Nonetheless, we –

where

been

who know the importance of having

Jews - and Armenians share the future

fulfilling very special functions at the

this program at Hebrew University,

in the Near East and it is most important

Holy Places ..., should house all scientific

will appreciate all efforts and offers of

that the study of the ancient culture

studies relating to its traditional ethnic

generosity from those who care about

and language, and long history of the

populations. Armenian Studies are also

preserving the studies of our culture and

Armenians continue to be taught and

of importance for all kind of other fields

history at one of the most prestigious

studied at the flagship university of the

of studies, like history, history of Art,

institutions in the Middle East.

State of Israel.”

diaspora studies, and even comparative

Indeed, the history of the Armenians in

cultural and linguistic studies.”

the Holy Land can be traced back to the

She adds, “Armenian Studies shall

P.S. - For more information about the Armenian Studies program at Hebrew University, please refer to the following site:

days of Assyria and Babylon. It can be

definitely not be regarded as a scientific

http://micro5.mscc.huji.ac.il/~armenia.

very

University

much will

hope

the

preserve

Austria.

the

Professor

Armenians

have

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 61

üáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

/ ÃٵϳѳñáõÑÇÝ»ñ

Նկարահանման վայրը` Երևանի պետական համալսարանի գլխավոր մուտքի աստիճանաշարը

22 21 19 18 16

13 9 8

5 6

3 1

2

4

17

20

14

12

15

10 11

7

Թմբկահարուհիներ` 1-Գրետա Հովսեփյան, 2-Ռոզա Սերոբյան, 3-Տաթև Մկրտչյան, 4-Ձյունիկ Մադաթյան, 5-Շահանե Արուշտամյան, 6-Սուսաննա Սարգսյան, 7-Վերոնիկա Այվազյան, 8-Շուշան Գալստյան, 9-Աննա Ղևոնդյան, 10-Շուշան Մելքոնյան, 11-Էմմա Օհանյան, 12-Լիանա Եգորյան, 13-Սեդա Ավագյան, 14-Էլեն Պապյան, 15-Անժելա Բալյան, 16-Մանյա Մուշեղյան, 17-Հասմիկ Պետրոսյան, 18-Թ ամարա Հարությունյան, 19-Ալիսա Դարբինյան, 20-Թամարա Հակոբյան, 21-Նազելի Ասլանյան, 22-Մարիա Վարդապետյան:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 62

ÃٵϳѳñáõÑÇÝ»ñ /

üáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

Նկարահանման վայրը` «Մեդիսոն» խանութ-սրահ, Թ ումանյան փ. 41

Երևան­յան թմբկա­հա­րու­հի­նե­րի ռիթ­մ ե­րը լուսանկարիչ` Արտաշես Մարտիրոսյան

2009թ­Երևա­նի քա­ղա­քա­պե­տ ­Գա­գիկ Բեգ­լար­յա­նի, «Շարմ Հոլ­դին­գի» տնօ­րեն Ռու­բեն Ջա­ղ ին­յա­նի, «Մենք մեր մա­սին» ամ­սագ­ րի հիմ­նա­դիր և տնօ­րեն Պա­վել Սարգս­յա­նի հա­մա­տեղ ջան­քե­րով ի­րա­կա­նաց­վեց մի հե­տաքր­քիր նա­խա­գիծ. ստեղծ­վեց «Երևան­ յան թմբուկ­ներ» ե­րի­տա­սարդ թմբկա­հա­րու­հի­նե­րի խում­բը: Եր­կա­րատև ու ման­րակր­կիտ ընտ­րութ­յան արդ­յուն­քում շուրջ 100 մաս­նա­կից­նե­րի թվում ա­ռանձ­նաց­վեց և նո­րաս­տեղծ խմբում ընդգրկ­վեց 24 գե­ղե­ցիկ, ռիթ­մի սուր զգա­ցո­ղութ­յամբ աղ­ջիկ: Ուկ­ րաի­նա­յից Հա­յաս­տան ժա­մա­նե­ցին 3 մաս­նա­գետ­ներ` ժա­մա­նա­կա­կից թմբկա­հա­րութ­յան ար­վես­տի նրբութ­յուն­ներն աղ­ջիկ­նե­րին սո­վո­րեց­նե­լու նպա­տա­կով: Այդ ըն­թաց­քում մշակ­վեց նաև խմբի ի­մի­ջը. պատ­րաստ­վե­ցին խմբի ընդ­հա­նուր կեր­պա­րի և աղ­ջիկ­նե­րի զգեստ­նե­րի էս­քիզ­նե­րը, ար­տերկ­րից Հա­յաս­տան բեր­վե­ցին պրո­ֆե­սիո­նալ թմբուկ­ներ` կից աք­սե­սո­ւար­նե­րով: Արդ­յուն­քում` 2009թ «Երևան­յան թմբուկ­ներ» խումբն իր անդ­րա­նիկ ե­լույ­թով յու­րա­հա­տուկ հան­դի­սա­վո­րութ­յուն հա­ղոր­դեց «Է­րե­բու­նի-Երևան-2791» ա­մ ե­նամ­յա տո­նա­կա­տա­րութ­յա­նը, ո­րի հան­դի­սա­վոր բաց­ման և եր­թի անց­կաց­ման նպա­տա­կով էլ ստեղծ­վել էր: Թմբկա­հա­րու­ հի­նե­րի նվա­գախմ­բի ձ­ևա­վո­րու­մը մի նոր մշա­կույ­թի ներդր­ման սկիզբն էր, ինչն ան­մի­ջա­պես նկատ­վեց, գնա­հատ­վեց ու սիր­վեց: Միմ­յանց հա­ջոր­դե­ցին ե­լույթ­նե­րի հրա­վեր­ներն ու ա­ռա­ջարկ­նե­րը: Այ­սօր խում­բը հան­դես է գա­լ իս Երևա­նի քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նի հո­վա­նա­վո­րութ­յամբ, մաս­նա­վո­րա­պես` մշա­կույ­թի, սպոր­տի, ե­րի­տա­սար­դ ութ­յան հար­ցե­րի և տու­րիզ­մի վար­չութ­յան պետ Է­լեո­ նո­րա Թու­ման­յա­նի ա­ջակ­ցութ­յամբ, ինչ­պես նաև խմբի հա­մա­հիմ­նա­դիր և տնօ­րեն Պա­վել Սարգս­յա­նի ղե­կա­վա­րութ­յամբ: Ար­դեն սկսվել է թմբկա­հա­րու­հի­նե­րի հետ աշ­խա­տան­քի նոր փու­լը. առջևում հե­տաքր­քիր նա­խա­ձեռ­նութ­յուն­ներն են…

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 63

üáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

/ ÃٵϳѳñáõÑÇÝ»ñ

Նկարահանման վայրը` «Մեդիսոն» խանութ-սրահ, Թ ումանյան փ. 41

Նկարահանման վայրը` «Կերամիկա» խանութ-սրահ, Չարենցի փ. 7

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 64

ÃٵϳѳñáõÑÇÝ»ñ /

üáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

Նկարահանման վայրը` «Կերամիկա» խանութ-սրահ, Չարենցի փ. 7

Նկարահանման վայրը` «Մեդիսոն» խանութ-սրահ, Թ ումանյան փ. 41

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 65

Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ

/ ³ñ¨áñ¹Ç

Sunchild-2011-ին Արևոր­դի­ներն ար­դեն պատ­րաստ­վում են

անդ­րա­դար­ձը` Լու­սի­նե Պա­ռավ­յա­նի

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 66

«Արևոր­դի-2009» մի­ջազ­գա­յին բնա­պահ­պա­նա­կան երկ­ րորդ փա­ռա­տո­նը մեծ ոգևո­րութ­յուն ա­ռա­ջաց­րեց: Կազ­ մա­կեր­պիչ­ներն այժմ ար­դեն զբաղ­վում են «Արևոր­դի2011»-ի նա­խա­պատ­րաստ­մամբ…

³ñ¨áñ¹Ç /

Հա­րավ­կով­կաս­յան

Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ

տա­րա­ծաշր­ջա­

նում «Արևոր­դին» միակ բնա­պահ­պա­ նա­կան փա­ռա­տոնն է: 2009թ­-ին այս փա­ռա­տո­նի

շրջա­նակ­նե­րում

անց­

կաց­վե­ցին է­կո-էքս­պո­ներ, ցու­ցա­հան­ դես­ներ, պա­տա­նի­նե­րի մաս­նա­գի­տա­ կան կողմ­նո­րոշ­ման դա­սըն­թաց­ներ, բնա­պահ­պա­նա­կան թե­մա­նե­րով սե­ մի­նար­ներ և քննար­կում­ներ, ինչ­պես նաև բիզ­նե­սի ո­լոր­տին առնչ­վող սե­ մի­նար` «Սո­ցիա­լա­կան կոր­պո­րա­տիվ պա­տաս­խա­նատ­վութ­յուն»

թե­մա­յով:

«Արևոր­դին» նպա­տակ ու­նի հա­սա­ րա­կայ­նութ­յան ու­շադ­րութ­յու­նը բ­ևե­ ռել բնա­պահ­պա­նա­կան խնդիր­նե­րին և բնա­պահ­պա­նութ­յա­նը: «Մենք ցան­ կա­նում ենք բարձ­րաց­նել հա­սա­րա­ կա­կան գի­տակ­ցութ­յան մա­կար­դա­կը՝ ընդգր­կե­լով թե՛ ե­րե­խա­նե­րին, թե՛ ծնող­

գա­հը: Վեր­ջին ե­րեք տա­րի­նե­րին Թե­

նել հան­քե­րի` այդ­քան մոտ լի­նե­լը

նե­րին, թե՛ ե­րի­տա­սարդ­նե­րին և թե՛ ողջ

ղու­տի հան­քե­րի շա­հա­գ ործ­ման խնդի­

ջրա­յին ռե­սուրս­նե­րին, չէ՞ որ մար­դիկ

բիզ­նե­սի ո­լոր­տը», - փաս­տում է փա­

րը բնա­պահ­պան­նե­րի ու­շադ­րութ­յան

դրա դի­մաց վճա­րում են սե­փա­կան

ռա­տո­նի տնօ­րեն-կազ­մա­կեր­պիչ Ռու­

կենտ­րո­նում է: Արդ­յոք «Արևոր­դին»

ա­ռող­ջութ­յամբ: ԶԼՄ-­նե­րը բնա­պահ­

բեն Խա­չատր­յա­նը: Օ­րի­նակ` «Կա­նաչ

կա­րո՞ղ­է լու­ծել այ­սօ­րի­նակ խնդիր­ներ:

պա­նա­կան խնդիր­ներ լու­սա­բա­նե­լ իս

այ­լընտ­րանք» կոչ­վող է­կո-էքս­պո­յի

Ըստ Ռու­բեն Խա­չատր­յա­նի` «Արևոր­

ան­պայ­ման պետք է օգ­տա­գ որ­ծեն այս

ժա­մա­նակ «Արևոր­դի» է­կո-ա­կումբ­

դին» նպաս­տում է երկ­խո­սութ­յա­նը,

ֆիլ­մ ե­րը»: Ինչևէ, փա­ռա­տո­նի գլխա­

նե­րի պա­տա­նի­նե­րը ցու­ցադ­րում էին,

ո­րը խախտ­վել է մեր` բնութ­յու­նից հե­

վոր գոր­ծըն­կեր, «Վի­վա­Սել-ՄՏՍ»-ի

թե ինչ­պես պետք է ճիշտ օգ­տա­գ որ­ծել

ռա­ցած յու­րա­քանչ­յուր մար­դ ու պատ­

գլխա­վոր տնօ­րեն Ռալֆ Յի­րիկ­յա­նը

արևի է­ներ­գիան, թա­փոն­նե­րը, ինչ­պես

ճա­ռով: Ռո­լանդ Թո­բիա­սը պատ­մում

ար­դեն իսկ հայ­տա­րա­րել է, որ ժա­մա­

փրկել ոչն­չաց­ման են­թա­կա կեն­դա­

է, որ ԱՄՆ-ում ևս­ առ­կա է ե­ղել նմա­

նակն է մտա­ծել «Արևոր­դի-2011»-ի

նի­նե­րին: Ան­գամ փոր­ձում էին փրկել

նօ­րի­նակ խնդիր. «Սար­սա­փե­լ ի է տես­

կազ­մա­կերպ­ման մա­սին:

Խոս­րո­վ ի ան­տա­ռը՝ հե­տաքր­քիր հա­ մա­կարգ­չա­յին

բնա­պահ­պա­նա­կան

խա­ղե­րի մի­ջո­ցով: Փա­ռա­տո­նի շրջա­ նակ­նե­րում ցու­ցադր­վեց 85 ֆիլմ` 30 երկ­րից: «Փա­ռա­տո­նը եր­կու տա­րին մեկ անց­կաց­նելն ու­նի մի կարևոր դրա­կան կողմ` մենք այլ փա­ռա­տոն­ նե­րի ծրագ­րե­րից ընտ­րում ենք ո­րակ­ յալ ֆիլ­մ եր և գտնում նոր գոր­ծա­կից­ ներ», - ա­սում է Ռու­բեն Խա­չատր­յա­նը: «Բնա­պահ­պա­նա­կան խնդիր­ներն այ­ սօր հրա­տապ են ողջ աշ­խար­հում: Ես ներ­կա եմ ե­ղել աշ­խար­հի բազ­մա­թիվ փա­ռա­տոն­նե­րի, բայց հա­րավ­կով­կաս­ յան ֆիլ­մ երն ինձ ա­մ ե­նա­շատն են հե­ տաքրք­րել». այս կար­ծի­քին է Ռո­լանդ Թո­բիա­սը՝

փա­ռա­տո­նի

հիմ­նա­կան

մրցու­թա­յին ծրագ­րի ժյու­րիի նա­խա­

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 67

üáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

/ ÞáõßÇ

Շուշի-Հունոդ կիրճի կամուրջը

Շուշիի բերդը

Ռեալական դպրոցը

Հին քարվանսարան (իջևանատունը) 1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 68

ÞáõßÇ /

üáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

Շուշի Լուսանկարները` Եղիա Ներսեսյանի

Պատկերներ հերոսական քաղաքից

Շուշիի Ամենափրկիչ Սբ.Ղազանչեցոց եկեղեցին 1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 69

üáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

/ ÞáõßÇ

Վազգեն Սարգսյանի հուշարձանը

Շուշիի ազատագրման ժամանակ քաղաք մուտք գործած առաջին հայկական տանկը

Հայրենական մեծ պատերազմի զոհերի հիշատակի հուշարձանը

Պատմաերկրագիտական թանգարանը 1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 70

²Ûó»ù³ñï

/ ÚáõñÇ Úáõ½µ³ßÛ³Ý

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 72

ÚáõñÇ Úáõ½µ³ßÛ³Ý /

²Ûó»ù³ñï

ՅՈՒ­ՐԻ THE MAN OF THE YEAR

ՅՈՒԶ­ԲԱՇ­ՅԱՆ զրույց-դի­ման­կա­րը` Զա­նի Հա­րո­յա­նի Լուսանկարը` Արտաշես Մարտիրոսյանի

Տա­րի­քը` 74 տա­րե­կան: Ծննդա­վայ­րը` Գո­րիս: Կրթութ­յու­նը` բարձ­րա­գ ույն (Ռո­մա­նոս Մե­լ իք­յա­ նի ան­վան ե­րաժշ­տա­կան ու­սում­նա­րան, Երևա­նի Կո­մի­տա­սի ան­վան պետ­կոն­սեր­վա­տո­րիա):

§Եր­ջան­կութ­յան բա­նա­լ ին

Աշ­խա­տան­քա­յին գոր­ծու­նեութ­յու­նը`

գտնվում է յու­րա­քանչ­յուր մար­դու

1962-70թթ­աշ­խա­տել է Երևա­նի մե­թոդ­կա­բի­նե­

կյան­քի, կեն­սագ­րութ­յան է­ջե­

տում` որ­պես «Ե­րաժշ­տութ­յուն» ա­ռար­կա­յի մե­թո­

րում: Ե­թե զգում եմ, որ իմ աշ­խա­

դիստ, ա­պա` ու­սու­ցիչ­նե­րի կա­տա­րե­լա­գ ործ­ման

տան­քով, իմ գոր­ծու­նեութ­յամբ օգ­տա­կար եմ ե­ղել մարդ­կանց, ջեր­մաց­րել ու եր­ջան­կաց­րել եմ նրանց, ու­րեմն` ես էլ եմ եր­ջա­

քա­ղա­քա­յին ինս­տի­տու­տում` որ­պես ե­րաժշ­տութ­ յան կա­բի­նե­տի վա­րիչ: 1965թ­-ից մինչ այժմ աշ­խա­տում է Խ. Ա­բով­յա­նի ան­վան ՀՊՄՀ­-ում` որ­պես «Ե­րաժշ­տութ­յան դա­ սա­վանդ­ման մե­թո­դի­կա», «Երգ­չախմ­բա­գի­տութ­

նիկ: Գի­տեմ, որ իմ կա­րիքն այ­սօր

յուն», «Խմբա­վա­րութ­յուն», «Երգ­չախմ­բի հետ աշ­

էլ ու­նեն. դրա­նից էլ մեծ եր­ջան­

խա­տե­լու մե­թո­դի­կա» ա­ռար­կա­նե­րի դա­սա­խոս և

կութ­յո՞ւն…¦:

երգ­չախմ­բի ղե­կա­վար: 1973-1987թթ` ՀՊՄՀ­-ի գե­ղար­վես­տա­կան դաս­ տիա­րա­կութ­յան և տար­րա­կան ու­սուց­ման մե­թո­դի­ կա­յի ամ­բիո­նի վա­րիչ: 1987-1998թթ` ՀՄՊՀ­-ի գե­ղար­վես­տա­կան դաս­ տիա­րա­կութ­յան ֆա­կուլ­տե­տի դե­կան: 2001թ` Նույն հա­մալ­սա­րա­նի խմբա­վա­րութ­յան և ձայ­նադր­ման ամ­բիո­նի վա­րիչ: Գի­տա­կան աս­տի­ճան­նե­րը` 1981թ Մ ­ ոսկ­վա­յում ստա­ցել է ման­կա­վար­ժա­կան գի­տութ­յուն­նե­րի թեկ­նա­ծո­ւի աս­տի­ճան, 1983թ` դո­ցեն­տի կո­չում, 1991թ` պրո­ֆե­սո­րի գի­տա­կան կո­չում: 1996թ­` Երևա­նում պաշտ­պա­նել է դոկ­տո­րա­կան ա­տե­նա­խո­սութ­յուն և ստա­ցել ման­կա­վար­ժա­կան գի­տութ­յուն­նե­րի դոկ­տո­րի գի­տա­կան աս­տի­ճան: Կո­չում­նե­րը, պարգևնե­րը` 2003թ` ՀՀ ­վաս­տա­կա­վոր ման­կա­վար­ժի կո­չում: 1984թ` ԽՍՀՄ ն­վա­ճում­նե­րի ցու­ցա­հան­դե­սի «Ժո­ ղովր­դա­կան կրթութ­յան տա­ղա­վա­րի» մե­դալ: 1986թ` Խ. Ա­բով­յա­նի ան­վան մե­դալ: 1994թ` Կեն­սագ­րութ­յուն­ներ ու­սում­նա­սի­րող ա­մ ե­ րիկ­յան մի­ջազ­գա­յին ինս­տի­տու­տի կող­մից` «Տար­ վա մարդ» տիտ­ղոս: 1996թ` նույն ինս­տի­տու­տի կող­մից` «Ձեռք­բե­րում­ նե­րի ոս­կե սկա­վա­ռակ» պարգև: 2009թ` դարձ­յալ «Տար­վա մարդ» տիտ­ղոս:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 73

²Ûó»ù³ñï

/ ÚáõñÇ Úáõ½µ³ßÛ³Ý

Եր­ջան­կութ­յան բա­նա­լ ին թաքն­ված է մեր կեն­սագ­րութ­յու­նում ԻՄ ՇԱ­ՌԱ­ՎԻ­ՂԸ

ՀԱ­ՅԻ ՊԱՐՏ­ՔԸ

«ՏԱՐ­ՎԱ ՄԱՐ­ԴԸ»`

Երբ մա­նուկ էիք, Ձեր ա­պա­գա ճա­

Որ սկզբո՞ւնքը: Ողջ կյան­քում չեմ

ԱՇ­ԽԱՐ­ՀԱ­ՔԱ­ՂԱ­ՔԱ­ՑԻ ՀԱՅ

նա­պար­հը կան­խո­րո­շող նա­խան­շան­

խախ­տել ար­դա­րամ­տութ­յան սկզբուն­

Ար­դեն երկ­րորդ ան­գամ եմ ար­ժա­նա­

ներ տես­նո՞ւմ­էիք:

քը: Ինձ հա­մար շատ կարևոր սկզբունք

նում «Տար­վա մարդ» կոչ­մա­նը: Եր­կու

Իմ պա­պի­կից ժա­ռան­գ ութ­յուն մնա­

է նաև մարդ­կանց հար­գե­լը` թե՛ մե­ծին,

ան­գամն էլ հե­տաքր­քիր զգա­ցո­ղութ­

ցած ման­դ ո­լ ի­նը, թերևս, ա­մ ե­նա­խո­

թե՛ փոք­րին: Շատ եմ սի­րում ազն­վութ­

յուն­ներ եմ ու­նե­ցել: Ա­ռա­ջին ան­գամ

սուն նա­խան­շանն էր: Պա­պիկս լավ էր

յուն: Ու­զում եմ, որ մար­դիկ իմ նկատ­

այդ ա­մ ե­նը չա­փա­զանց անս­պա­սե­

եր­գ ում ու նվա­գ ում. ես նրան չեմ տե­

մամբ ազ­նիվ ու ար­դա­րա­միտ լի­նեն:

լի էր, ինձ հա­մար մեծ ա­նակն­կալ էր:

սել, բայց պատ­մ ել են: Ես էլ ինք­նու­

Չեմ սի­րում սու­տը, կեղ­ծի­քը:

Երկ­րորդ ան­գամ մեծ զար­մանք զգա­

րույն սո­վո­րե­ցի նվա­գել: Այն ժա­մա­

Ա­զա­տութ­յո՞ւնը: Ա­զա­տութ­յունն այն

ցի: Ի՛նչ ­խոսք, ոգևոր­վե­ցի, սկսե­ցի

նակ Գո­րի­սում ե­րաժշ­տա­կան դպրոց­

հազ­վա­դեպ եր­ջա­նիկ ժա­մա­նակն է,

կրկնա­կի ե­ռան­դ ով աշ­խա­տել: Տիտ­ղո­

ներ չկա­յին: 11-12 տա­րե­կան էի, երբ

երբ հնա­րա­վո­րութ­յուն ես ու­նե­նում

սին ար­ժա­նա­ցա 53 տար­վա ման­կա­

մի խումբ ֆրան­սա­հա­յեր ե­կան Գո­րիս

զգա­լու այն, ինչ ու­զում ես, ա­սե­լու այն,

վար­ժա­կան գոր­ծու­նեութ­յան հա­մար,

և բնա­կութ­յուն հաս­տա­տե­ցին այն­տեղ:

ինչ զգում ես: Ես ի­րոք ա­զատ եմ, քա­

ու­սում­նա­մ ե­թո­դա­կան ե­րաժշ­տա­կան

Նրան­ցից մե­կը` ջու­թա­կա­հար Վահ­

նի որ ինձ հա­ջող­վել է պահ­պա­նել ինք­

գրա­կա­նութ­յան ամ­բող­ջա­կան ստեղծ­

րամ Կոն­դ ուրջ­յա­նը, ջու­թա­կի խմբակ

նու­րույն մտա­ծո­ղութ­յունս:

ման հա­մար, այդ թվում` դա­սագր­քե­

բա­ցեց: Ես էլ ընդգրկ­վե­ցի խմբա­կում:

Ինչն է ինձ ո­գեշն­չո՞ւմ: Ո­գեշն­չում է

րի, ձեռ­նարկ­նե­րի… Ան­դա­մակ­ցում

Ո՞րն­ եք հա­մա­րում Ձեր ա­մ ե­նա­մ եծ

այն, որ կա­րո­ղա­նում եմ իմ գոր­ծու­

եմ եր­կու հա­մաշ­խար­հա­յին ե­րաժըշ­

հաղ­թա­նա­կը:

նեութ­յամբ նպաս­տել հայ ե­րե­խա­նե­

տա­կան

Ու­սում­նա­ռութ­յան տա­րի­նե­րին ստա­

րի ե­րաժշ­տա­կան դաս­տիա­րա­կութ­յան

Զոլ­տան Կո­դա­յի ան­վան ե­րաժշ­տա­

ցած` հան­րակր­թա­կան դպրո­ցում աշ­

խո­րաց­ման գոր­ծըն­թա­ցին: Ու­զում եմ,

կան ըն­կե­րութ­յունն է Բու­դա­պեշ­տում,

խա­տե­լու ա­ռա­ջար­կը մինչ օրս էլ հա­

որ նրանք սի­րեն թե՛ ժո­ղովր­դա­կան, թե՛

մյու­սը` ԻՍ­ՄԵ կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը

մա­րում եմ իմ ա­մ ե­նա­մ եծ հաղ ­թա­նա­

դա­սա­կան, թե՛ էստ­րա­դա­յին, թե՛ ռոք

Հել­սին­կիում: ԻՍ­ՄԵ-ն­ ե­րե­խա­նե­րի,

կը: Հրա­վե­րը ստա­ցել էի կոմ­պո­զ ի­տոր

ե­րաժշ­տութ­յու­նը, բայց` միայն բարձ­

պա­տա­նի­նե­րի ու ե­րի­տա­սարդ­նե­րի

Դա­նիել Ղա­զար­յա­նից: Այդ ժա­մա­նակ

րար­ժե­քը:

ե­րաժշ­տա­կան

դաս­տիա­րա­կութ­յու­նը

դպրոց­նե­րում ե­րաժշ­տութ­յան ու­սու­

Ճա­շա՞կ: Ա­յո, հենց ե­րաժշ­տա­կան

հա­մա­կար­գ ող

կազ­մա­կեր­պութ­յունն

ցիչ­նե­րի պա­կաս կար: 21 տա­րե­կան

դաս­տիա­րա­կութ­յունն է ձ­ևա­վո­րում

է: Ինչևէ, «Տար­վա մարդ» տիտ­ղո­սը

կազ­մա­կեր­պութ­յան.

մե­կը

էի, երբ սկսե­ցի դա­սա­վան­դել: Հենց

գե­ղա­գի­տա­կան ճա­շակ: Ե­թե ու­նե­նան

ստա­նա­լ իս` ինձ զգում էի աշ­խար­հա­

այդ աշ­խա­տանքն էլ հե­տա­գա­յում ինձ

գե­ղա­գի­տա­կան ճա­շակ. այլևս ­չեն լսի

քա­ղա­քա­ցի հայ:

հնա­րա­վո­րութ­յուն տվեց ստեղ­ծե­լու

ռա­բիս կամ ա­րա­բա-թուր­քա-պարս­

հան­րակր­թա­կան դպրոց­նե­րի հա­մար

կա­կան ե­րաժշ­տութ­յուն: Նրանք պետք

նա­խա­տես­ված ե­րաժշ­տութ­յան դա­

է զգան ի­րենց ազ­գի ե­րաժշ­տա­կան լե­

սագր­քեր:

զուն, որ­պես­զ ի այ­նու­հետև կա­րո­ղա­

Ե­րաժշ­տութ­յունն ու ման­կա­վար­ժութ­

նան գնա­հա­տել նաև ու­րիշ ժո­ղո­վուրդ­

յու­նը ողջ կյան­քում ու­ղեկ­ցել են Ձեզ:

նե­րի­նը:

Կա՞ մեկ այլ աս­պա­րեզ, որ­տեղ Ձեզ

Հա­յի պա՞րտքը: Հա­յի պարտ­քը շատ

կզգա­յիք նույն­քան վստահ:

ծանր ու բարդ մի ա­ռա­քե­լութ­յուն է,

Ե­րաժշ­տութ­յու­նից

ման­կա­վար­

միշտ էլ բարդ է ե­ղել: Հա­յի պարտքն է

ժութ­յու­նից բա­ցի` տար­ված եմ նաև

ու

մշտա­պես իր ժո­ղովր­դին ծա­ռա­յե­լը, իր

գի­տա­կան աշ­խա­տան­քով: Կա­րող եմ

գոր­ծու­նեութ­յամբ երկ­րին օգ­նե­լը:

վստահ ա­սել, որ մեզ ևս ­հա­ջող­վել է

Ըն­տա­նի՞քը: Ըն­տա­նի­քը յու­րա­քանչ­

ստեղ­ծել հայ ե­րե­խա­նե­րի ե­րաժշ­տա­

յու­րիս կյան­քի մե­ծա­գ ույն նվա­ճում­

կան դաս­տիա­րա­կութ­յան հա­մա­կարգ,

նե­րից է: Թող ան­հա­մ եստ չհնչի, սա­

ո­րի հիմ­քում ազ­գա­յին, ժողովրդական

կայն ես շատ լավ ըն­տա­նիք ու­նեմ` 2

ե­րաժշ­տութ­յունն է:

զա­վակ, 5 թոռ, 1 ծոռ:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 74

Øß³ÏáõóÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñ

/ î»Õ»ñÇ í³Ýù

Սրբա­վայր` Ա­րա­գա­ծի փե­շին Լուսանկարները` Եղիա Ներսեսյանի

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 76

î»Õ»ñÇ í³Ýù /

Երբ 13-րդ ­դա­րի ա­ռա­ջին տա­րի­նե­րին

Վան­քը ներ­քուստ խա­չաձև, 4 անկ­յու­

Զա­քա­րե ա­միրս­պա­սա­լար և Ի­վա­նե

նում երկ­հարկ ա­վան­դատ­նե­րով , ար­

ա­թա­բեկ Զա­քար­յան­ներն ա­զա­տագ­

տա­քուստ ուղ­ղանկ­յուն, գմբե­թա­վոր

րում են Հա­յաս­տա­նի հյու­սի­սա­յին,

կա­ռույց է: Վան­քի հիմ­նա­կան ա­ռանձ­

արևել­յան և մա­սամբ կենտ­րո­նա­կան

նա­հատ­կութ­յու­նը դե­կոր­նե­րի իս­պառ

նա­հանգ­նե­րը, ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղութ­

բա­ցա­կա­յութ­յունն է: Մյուս ա­ռանձ­նա­

յուն­նե­րում մեծ ծա­ռա­յութ­յուն­ներ մա­

հատ­կութ­յունն այն է, որ գավ­թի և սյու­

տու­ցած Վա­չե Վա­չուտ­յա­նը ստա­նում

նե­րի վրա վեր է խո­յա­նում ե­կե­ղե­ցու

է Ա­րա­գա­ծոտն գա­վա­ռի կա­ռա­վար­

ման­րա­կեր­տը: Գավ­թի տա­նի­քին` հա­

չի պաշ­տո­նը և «իշ­խա­նաց իշ­խան»

րավ-արևմտյան և հյու­սիս-արևմտյան

տիտ­ղո­սը, ինչ­պես նաև ըն­դար­ձակ

անկ­յուն­նե­րում, կա­ռուց­ված են մե­

կալ­վածք­ներ այդ գա­վա­ռում` որ­պես

կա­կան գմբե­թա­վոր մա­տու­ռան­ման

սե­փա­կա­նութ­յուն: Վա­չեն իր Մա­մա­

ե­կե­ղե­ցի­ներ: Ե­կե­ղե­ցին կա­ռուց­ված է

խա­թուն տիկ­նոջ հետ մեծ շքե­ղութ­

բա­զալ­տե որ­ձա­քա­րե­րով, ո­րոնք բեր­

յամբ նո­րո­գ ում է ի­րենց տի­րույթ­նե­րի

վել են 800 մետր հե­ռա­վո­րութ­յամբ

սահ­ման­նե­րում գտնվող վան­քերն ու

գտնվող հան­քա­վայ­րից: Հայտ­նի է, որ

ե­կե­ղե­ցի­նե­րը, հիմ­նում նո­րե­րը, ո­րոնց

քա­րե­րը ո՛չ ­թե հղկել, հե­տո են բե­րել,

թվում էր Տե­ղե­րի վան­քը:

այլ` հենց տե­ղում են հղկվել ու շար­վել:

Այն գտնվում է Ա­րա­գա­ծի հա­րավ-

Մինչ օրս հնէա­բան­ներն ու ճար­տա­

արևմտյան լան­ջին, եր­բեմ­նի «Ամ­բեր­

րա­գետ­նե­րը զար­մա­նում են, թե այդ

դի երկ­րում», Տե­ղեր գյու­ղում: Վան­քի

քա­րերն ինչ­պես են բեր­վել: Շա­ղա­խի

Սուրբ Աստ­վա­ծա­ծին ե­կե­ղե­ցին և կից

բա­ղադ­րութ­յու­նում ե­ղել է ձու, կաթ և

գա­վ ի­թը կա­ռուց­վել են 1213-32 թթ, իշ­

կիր: Քա­րե­րը ծա­կել են, արճ­ճի ձո­ղե­

խան Վա­չե Վա­չուտ­յա­նի կնոջ` Մա­

րով միաց­րել միմ­յանց, որ­պես­զ ի շի­

մա­խա­թու­նի նա­խա­ձեռ­նութ­յամբ:

նութ­յու­նը դի­մաց­կուն լի­նի: Գա­վ ի­թը

Առ­հա­սա­րակ, Հա­յաս­տա­նում իշ­խա­

կա­ռուց­ված է 12 սյու­նե­րի վրա, ո­րոնք

նա­կան տոհ­մի տի­կին­նե­րին ան­վա­նել

խորհր­դան­շում են 12 ա­ռաք­յալ­նե­րին:

են խա­թուն, մայր խա­թուն: Եվ Մա­

Ա­մ են մի սյու­նը 18-19 տոն­նա է կշռում:

մա­խա­թու­նը ե­կե­ղե­ցին կա­ռու­ցել է իր

Վան­քի ողջ հա­մա­լ ի­րը լի է խա­չա­

ա­մուս­նու` Վա­չե Վա­չուտ­յա­նի հի­շա­

պատ­կեր­նե­րով և Խա­չ ին նվիր­ված

տա­կին: Ընդ­հա­նուր առ­մամբ, Մա­

ար­ձա­նագ­րութ­յուն­նե­րով:

մա­խա­թունն ա­մուս­նու հի­շա­տա­կին

կան 5-րդ և 13-րդ ­դա­րե­րին թվագր­վող խաչ­քա­րեր, այդ թվում` Մա­մա­խա­թու­

աշ­խար­հի տար­բեր մա­սե­րում. Սուրբ

նի որ­դ ու նվե­րը, ո­րի վրա այս­պի­սի

Աստ­վա­ծա­ծի­նը վեր­ջի­նը` յո­թե­րորդն

ար­ձա­նագ­րութ­յուն կա. «Աստ­ծո կա­

է: Դա­տե­լով մի քա­նի կցկտուր տե­

մոք նվի­րա­բե­րում եմ խաչ­քա­րը և բե­

ղե­կութ­յուն­նե­րից`

րում մեծ քա­նա­կութ­յամբ ջուր»:

ազ­դե­ցիկ ու սիր­ված, ո­գե­ղեն ու ջեր­

Գավ­թի ձախ կող­մում կա եր­կու` ի­րար

մե­ռանդ տի­կին էր, ով ա­մուս­նուց ոչ

հպված տա­պա­նա­քար, ո­րոնց վրա

պա­կաս ակ­տի­վութ­յամբ ձեռ­նա­մուխ

ա­սեղ­նա­գ ործ սպի­տակ շղարշ է գցված:

է ե­ղել հյու­սիս-արևել­յան Հա­յաս­տա­

Այ­ցե­լու­նե­րին հայտ­նում են, որ դրանք

նի

Մա­մա­խա­թու­նի և Վա­չեի տա­պա­նա­

ա­զա­տագր­ված

տա­րածք­նե­րում

«Ան­հան­դ ուր­ժե­լ ի է, որ Տե­ ղե­րի վան­քի վի­մագ­րութ­ յուն­նե­րը մինչ օրս վեր­ծան­ ված չեն: Ողջ Հա­յաս­տա­նի հու­շար­ձան­նե­րի վա­վե­ րագր­ման աշ­խա­տանք­նե­ րը կա­րե­լ ի է ա­վար­տել ըն­դա­մ ե­նը 4-5 տա­րում, սա­կայն այդ գոր­ծըն­թա­ցը ձգձգվում է ար­դեն ա­վե­լ ի քան 90 տա­րի»: Սամ­վել Կա­րա­պետ­յան («Հայ­կա­կան ճար­տա­րա­ պե­տութ­յունն ու­սում­նա­ սի­րող» հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յան նա­ խա­գահ, ճար­տա­րա­պետ, հու­շար­ձա­նա­գետ)

Այս­տեղ

կա­ռու­ցել է յոթ ե­կե­ղե­ցի Հա­յաս­տան

Մա­մա­խա­թունն

Øß³ÏáõóÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñ

հոգևոր-մշա­կու­թա­յին կյան­քի վե­րա­

քա­րերն են: Ե­կե­ղե­ցու ութ ա­վան­դատ­

կերտ­ման գոր­ծին: Վան­քի հիմ­նա­դիր

նե­րում շուրջ 46 տա­պա­նա­քար կա.

ար­ձա­նագ­րութ­յուն­նե­րից

ի­մա­նում

այս­տեղ հանգ­չում է իշ­խան Վա­չե Վա­

ենք, որ սրբա­վայրն օծ­վել է 1232թ­-ին:

չուտ­յա­նի ողջ գեր­դաս­տա­նը: 46 թաղ­

Վան­քի ճար­տա­րա­պե­տը շնոր­հա­լ ի

ված­նե­րի թվում կան վար­դա­պե­տեր,

Աղ ­բայ­րիկն էր:

հա­զա­րա­պե­տեր, կա­նայք: Տա­պա­նա­

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 77

Øß³ÏáõóÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñ

/ î»Õ»ñÇ í³Ýù

քա­րե­րի վրա երևա­ցող ալ­ֆա (տղա­

Տե­ղեր գյու­ղ ի պատ­մութ­յու­նը սկիզբ է

մարդ) և օ­մ ե­գա (կին) նշան­նե­րով են

առ­նում 1828թ ­գաղ ­թից, երբ Խոյ-Սալ­

մար­դիկ տար­բե­րում` կի՞ն­ է թաղ­ված

մաս­տից 2 և Վան գա­վա­ռից 5 տնտե­

տվյալ գե­րեզ­մա­նում, թե՞ տղա­մարդ:

սութ­յուն գաղ ­թում ու գա­լ իս են այս­

Փոք­րիկ տա­պա­նա­քար կա. դա ա­րու

տեղ: Մինչ նրանց գա­լը` թուր­քե­րը

նո­րած­նի գե­րեզ­մանն է, որն ա­սես

Սբ. Աստ­վա­ծա­ծին ե­կե­ղե­ցին դարձ­րել

«նա­յում» է դե­պի խա­վար, ո՛չ ­դե­պի

էին գոմ, այս­տեղ ոչ­խար էին պա­հում…

լույս: Ըստ երևույ­թին` այդ նո­րա­ծի­նը

Երբ հա­յե­րը գա­լ իս են, ան­մի­ջա­պես

գեր­դաս­տա­նի ժա­ռան­գ որ­դը պետք է

մաք­րում են ե­կե­ղե­ցին, հոգևո­րա­կան­

լի­ներ: Գավ­թում մի խաչ­քար կա` վեմ-

ներ են կան­չում, նո­րից օ­ծում են այն,

քար է կոչ­վում. պա­տա­րագ­նե­րի ժա­

և ե­կե­ղե­ցին վերս­տին սկսում է գոր­ծել

մա­նակ Սուրբ մա­սուն­քը խա­չ ի մի­ջից

որ­պես Սուրբ Ա­ղո­թա­րան: Տե­ղեր գյու­

են տվել ժո­ղովր­դին: Վան­քում գոր­ծել

ղին հա­րա­կից մի քա­նի գյու­ղե­րը բնա­

է նաև դպրա­տուն` հոգևոր դպրոց:

կեց­ված էին ա­ռա­վե­լա­պես թուր­քե­րով:

Սբ. Աստ­վա­ծա­ծին ե­կե­ղե­ցին ծա­ռա­յել

Վեր­ջին­ներս ո­րո­շում են հար­ձա­կում

է նաև որ­պես բերդ-ամ­րոց և ու­նե­ցել է

գոր­ծել Տե­ղե­րի վրա և թա­լա­նել հա­

իր գաղտ­նի ճա­նա­պարհ­նե­րը: Շնոր­

յե­րի ու­նեց­ված­քը: Չնա­յած գաղ ­թա­

հիվ այս ե­կե­ղե­ցու` 1918թ ­Տե­ղեր գյու­

կան հա­յերն ա­ռանձ­նա­պես հա­րուստ

ղի ժո­ղո­վուր­դը փրկվել է կո­տո­րա­ծից`

չէին, բայց 1828-32թթ­-ին թուր­քե­րը,

փակ­վե­լով ու պաշտ­պան­վե­լով հենց

միևնույն է, հար­ձակ­վե­լով թա­լա­նում

այս­տեղ: Մինչ օրս ե­կե­ղե­ցու պա­տե­

են ան­գամ ա­մ ե­նա­վեր­ջին շյու­ղ ը, որ ու­

րին մնա­ցել են գնդա­ցիր­նե­րի հետ­քե­

նեին հա­յե­րը: Թուր­քե­րի հե­ռա­նա­լուց

րը: Ե­կե­ղե­ցու ամ­բար­նե­րում հայտ­նա­

հե­տո հա­յե­րը 3-4 տա­րի ապ­րում են

բեր­վել են ցո­րե­նի ս­ևա­ցած հա­տիկ­ներ,

Ոս­կե­վա­զում, Էջ­միած­նում, հե­տո նո­

ին­չը վկա­յում է այն մա­սին, որ ե­կե­ղե­

րից գա­լ իս ու բնակ­վում են ի­րենց գյու­

ցին ու­նե­ցել է սննդի սե­փա­կան պա­

ղում: Ճիշտ է, գյու­ղ ի ողջ բնակ­չութ­յու­

շար­նե­րը,

մի­ջոց­նե­րը:

նը գո­յատևում էր ծանր սո­ցիա­լա­կան

1948թ ­վան­քը երկ­րա­շար­ժից զգա­լ ի

ապ­րուս­տի

պայ­ման­նե­րում, բայց դի­մա­նում էին,

վնաս­ներ է կրել: Վե­րա­կանգ­նո­ղա­կան

ա­նա­սուն պա­հում, հող մշա­կում:

վեր­ջին աշ­խա­տանք­նե­րը կա­տար­վել

1917թ­-ին Աղց­քի գա­վա­ռա­պետն էր

են 1982թ, բայց այժմ գմբեթ­նե­րը թափ­

Իս­կան­դար ա­ղան: Նա մի օր կան­չում

վում են և կա­րիք ու­նեն վե­րա­կանգնը­

է գյու­ղա­ցի­նե­րին ու ա­սում. «Իմ շնե­րը

ման: Ե­կե­ղե­ցու պատ­մութ­յան զգա­լ ի

(այ­սինքն` թուր­քե­րը) ինձ չեն են­թարկ­

մա­սը պա­տե­րին է` ար­ձա­նագ­րութ­

վում, գնա­ցեք ձեր գլխի ճա­րը տե­սեք»:

յուն­նե­րի տես­քով, սա­կայն մինչ օրս

Գյու­ղա­ցի­նե­րը ո­րո­շում են եր­կու հո­

այդ պատ­մութ­յու­նը լիար­ժեք չի վեր­

գու ու­ղար­կել Էջ­միա­ծին` զենք բե­րե­

ծան­վել: 2000թ­-ին ե­կե­ղե­ցին հանձնը­

լու: Երբ գյու­ղա­ցի­նե­րը ճա­նա­պարհ

վել է Էջ­միած­նի թե­մին: Այն այ­սօր էլ

են ընկ­նում, պարզ­վում է, որ թուր­քե­րը

հիաս­քանչ, գոր­ծող ե­կե­ղե­ցի է, որ­տե­

նկա­տել են, կամ էլ ինչ-որ մե­կը մատ­

ղից հրա­շա­լ ի տե­սա­րան է բաց­վում

նել է նրանց: Թուր­քե­րը հե­տապն­դ ում

դե­պի Բյու­րա­կա­նի աստ­ղա­դի­տա­րան

են հա­յե­րին, գյու­ղ ի ներքևում` ձո­րի

և Ա­րա­րատ­յան դաշ­տա­վայր: Ա­մ են

մա­սում, բռնում են նրանց, եր­կու­սին

տա­րի Վա­չե Վա­չուտ­յան և Մա­մա­խա­

էլ սպա­նում են, բե­րած զեն­քը առգ­րա­

թուն իշ­խա­նա­կան զույ­գի հի­շա­տա­կին

վում: Գյու­ղա­ցի­նե­րից ըն­դա­մ ե­նը 13-ը

Սուրբ պա­տա­րագ է մա­տուց­վում: Իսկ

զենք ու­նեին. նրանց մնում էր դի­մ ել

Խա­ղո­ղօրհ­նե­քի ժա­մա­նակ հար­յու­

ինք­նա­պաշտ­պա­նութ­յան:

րա­վոր ե­րի­տա­սարդ­ներ են շտա­պում

Էջ­միած­նից

այս­տեղ:

օգ­նութ­յան է շտա­պում մի ռուս հրա­

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 78

Տե­ղե­րի

բնա­կիչ­նե­րին

î»Õ»ñÇ í³Ýù /

մա­նա­տար`

Ջա­գա­րով

Øß³ÏáõóÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñ

ա­նու­նով:

Նա հայ կա­մա­վո­րա­կան­նե­րի հետ հան­կար­ծա­կի ներս է մտնում գյու­ ղի վերևի մա­սով, որ­տե­ղ ից թուր­քե­րը չէին սպա­սում, քա­նի որ դիր­քա­վոր­վել էին գլխա­վո­րա­պես գյու­ղ ի ներքևում` ձո­րի մա­սում: Ջա­գա­րովն ու հայ կա­ մա­վո­րա­կան­նե­րը կո­տո­րում են բո­լոր թուր­քե­րին` հաս­նե­լով մինչև Թա­լ ին: 1917-18թթ ­նոր գաղ ­թա­կա­նութ­յուն է գա­լ իս այս­տեղ: Այդ ժա­մա­նակ­նե­րում գյու­ղում շատ փո­փո­խութ­յուն­ներ են տե­ղ ի ու­նե­նում. հա­մայ­նա­վա­րութ­յան դժվա­րին ժա­մա­նակ­ներն էին: Հայ­րե­ նա­կան մեծ պա­տե­րազ­մի ժա­մա­նակ գյու­ղ ից բազ­մա­թիվ ե­րի­տա­սարդ­ներ մեկ­նե­ցին ռազ­մա­ճա­կատ ու չվե­րա­ դար­ձան: Սա­կայն կարճ ժա­մա­նակ անց գյու­ղում կյան­քը նո­րից վե­րա­ կանգն­վեց:

1960-ա­կան­նե­րին

ի­րա­

վի­ճա­կը փոխ­վեց. ե­րի­տա­սարդ­ներն այլևս ­չէին ու­զում մնալ գյու­ղում: Նրանք գնում էին Էջ­միա­ծին, Երևան, ուր քիչ թե շատ աշ­խա­տանք կար: Հենց այդ ժա­մա­նակ էլ ո­րո­շում ըն­դ ուն­վեց լեռ­նա­մա­սա­յին գյու­ղե­րը վե­րաբ­նա­ կեց­նե­լու վե­րա­բեր­յալ, ի­հար­կե` կա­ մա­վոր հի­մունք­նե­րով: Գյու­ղ ի բնակ­ չութ­յան 60 տո­կո­սը սկսեց բնակ­վել Կո­տայ­քում, մյուս մա­սը գնաց Էջ­միա­ ծին: Իսկ գյու­ղ ի տա­րած­քը տրվեց գոր­ ծա­րան­նե­րին` որ­պես աշ­խա­տող­նե­րի հա­մար հանգս­տա­վայր: 1987թ­ ապ­րի­ լին, սա­կայն, գյու­ղ ը վե­րա­կանգն­վեց. այժմ այս­տեղ կա 60-70 տնտե­սութ­յուն և շուրջ 200-300 բնա­կիչ: Տե­ղեր գյու­ղ ի ան­վան­ման

ստու­գա­բա­նութ­յուն­ներն

ու բա­ցատ­րութ­յուն­նե­րը եր­կուսն են: Ըստ ա­ռա­ջին վար­կա­ծի` գյու­ղ ը հնում ան­վան­վել է Դե­ղեր` բու­ժիչ բու­սա­կա­ նութ­յան հա­մար: Մինչ օրս էլ մար­ դիկ գա­լ իս են Տե­ղեր գյուղ և բու­ժիչ բույ­սեր են հա­վա­քում: Տե­ղեր գյու­ղ ի ան­վան­ման երկ­րորդ վար­կա­ծը մար­ դիկ կա­պում են Մա­մա­խա­թու­նի թո­ ղած ար­ձա­նագ­րութ­յան հետ. «Եր­կար փնտրե­ցի ու գտա այն տե­ղ ը, ուր պի­տի կա­ռու­ցեմ ե­կե­ղե­ցին»:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 79

Èñòîðè÷åñêèå ïàìÿòíèêè /

Ìåöàìîð

ТАЙНЫ МЕЦАМОРА

Фрагмент циклопической стены.

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 80

Ìåöàìîð /

Èñòîðè÷åñêèå ïàìÿòíèêè

Недалеко от Эчмиадзина, в сторону Армавира, находится небольшое круглое озеро Акналич. С северной стороны к озеру подступают предгорья Арагаца, на скалистых склонах которого бьют родники с чистой студеной водой. Холм к юго-западу от озера был безымянным. Его вулканический конус, окруженный древним руслом реки Мецамор и лишенный растительности, никогда не привлекал особого внимания.

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 81

Èñòîðè÷åñêèå ïàìÿòíèêè /

Ìåöàìîð

Семиствольный культовый светильник (II тыс. до н.э.).

И сюда на разведку первыми пришли не

того железа (доурартским, урартским и

не Азза». Мецамор находился между

археологи, занимающиеся раскопками

античным), эпохой средневековья. Еще

Аргиштихинили и городом-крепостью

древних цивилизаций, а геологи. Они

в период ранней бронзы (конец IV-III

Эребуни, основанным Аргишти в той

исследовали артезианские источники и

тысячелетия до н.э.) в Мецаморе нахо-

же стране Азза.

заинтересовались прозрачным роднико-

дился комплекс производственных по-

вым озером у подножия Мецамора. Кто

мещений с плавильными печами. Здесь

знает, может разведчики ушли бы даль-

было налажено производство и чистой

ше, если б не странная для этих мест

меди, свинца, золота и стекла. В шлихах

находка – шлак... Лабораторные анали-

были обнаружены также олово, цинк,

зы показали, что найденные шлаки – от-

ртуть и полуплавленная медная руда,

ходы производства плавки бронзы. Это

что определило древнее городище Ме-

могло означать, что много веков назад

цамор как крупнейший на Армянском

здесь была цивилизация, и холм этот

нагорье центр горно-металлургического

был обитаем народом, который созидал

производства.

ваториях мира, вела с севера на юг, ори-

Целая партия кирпича, готовая к обжи-

ностью указывали направление с севера

И уже в 1960 году здесь стала вести рас-

гу, была найдена недалеко от плавильни.

на юг и на восток. Что наблюдали ме-

копки группа молодых археологов под

Много веков эти кирпичи оставались

цаморские жрецы с этой площадки? Эту

руководством Лаврентия Барсегяна, а

под землей. Что же помешало завершить

тайну Мецамора предстояло раскрыть

с 1963-го – начались систематические

обжиг готовой партии кирпичей? Судя

астроному Бюраканской обсерватории

раскопки, которыми руководил геолог

по всему, боевые действия. Выявленные

Эльме Парсамян. Изучение направле-

Корюн Мкртчян. Близлежащее посе-

при раскопках следы войн, разрушений

ния азимута показало, что постройка

ление было названо Мецамор согласно

и пожаров по времени совпадают с за-

предназначалась для наблюдения за са-

древнейшему из дошедших до нас упо-

воеванием Араратской равнины Ванс-

мой яркой звездой небосклона – Сири-

минанию этой местности, которое встре-

ким царством в начале VIII века до н.э.

усом, с появлением которой в Древнем

чается в трудах Агатангелоса, Павстоса

Весомое свидетельство – найденная в

Египте связывали начало нового года.

Бузанда и Мовсеса Хоренаци. В резуль-

Армавире клинопись, высеченная на ба-

А еще мецаморские жрецы отсюда ис-

тате раскопок были открыты культур-

зальтовом камне: «Величием бога Халди

следовали движение звезд и пытались

ные слои, датируемые энеолитом, брон-

Аргишти, сын Менуа, говорит: основал

объяснить законы небесной механики.

зовым веком, периодом раннего и разви-

Аргиштихинили, прорыл канал в стра-

Цитадель, обсерватория и жилые квар-

и защищал себя от нашествия врагов.

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 82

Еще одно свидетельство самобытной культуры Мецамора – петроглифы. Был вскрыт уникальный комплекс, вероятно, посвященный семи божествам, олицетворяющим Солнце, Луну и пять планет Солнечной системы. Специальная постройка предназначалась для наблюдения за небом. Лестница, как и во всех обсергинальные угломеры с невероятной точ-

Ìåöàìîð /

Èñòîðè÷åñêèå ïàìÿòíèêè

Площадка, откуда мецаморские жрецы наблюдали за небом.

талы занимали территорию площадью в

и монеты, в частности, монета Левона

100 гектаров. В крепости, защищенной

II (XIII в.), западноевропейская монета

мощной циклопической стеной, были

(XIII в.), монета Хулавитов, отчеканен-

сконцентрированы дворцовые сооруже-

ная в Тавризе (XVI в.).

ния, храмовый комплекс с семью святилищами и подсобными хозяйственными постройками. Были раскопаны небольшие рядовые погребения и большие гробницы, сооруженные из красных

Для обозрения богатого уникального материала – 22 тысяч предметов – в 1968 году был открыт музей, который с 1994 года носит имя Корюна Мкртчяна.

туфовых плит, с захоронениями вождей. Были обнаружены аметистовые чаши, орнаментированные деревянные шкатулки, инкрустированные крышки, флаконы для благовоний, украшения из золота, серебра и полудрагоценных камней. Среди находок особое место занимают агатовая лягушка-гирька вавилонского царя Улам Вурариша (конец XVI в. до н.э.) и сердоликовая печать с египетскими иероглифами, принадлежащая другому вавилонскому царю Куригалзу (XV в. до н.э.), которые подтверждают, что Мецамор с древнейших времен был местом пересечения караванных путей, проходящих через Араратскую равнину и связывающих Переднюю Азию с Северным Кавказом. Жизнь в Мецаморе продолжалась и в средневековье, о чем говорят выявленные следы строений,

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 83

´³Ýù ٻͳó

/ ÐáíѳÝÝ»ë ²Ûí³½áíëÏÇ

§Ծովն իմ տա­րերքն է¦. Հով­հան­նես Այ­վա­զովս­կի

քաղ­ված­քը` Նու­նե Հով­հան­նիս­յա­նի

Աշ­խար­հահռ­չակ ծո­վան­կա­րիչ Հով­հան­նես Կոնս­տան­դի­նի Այ­վա­զովս­կին ծնվել է 1817թ ­հու­լ ի­սի17(29)-ին Թեո­դո­սիա­յում, Մոլ­դո­վա­յից գաղ­թած հա­յազ­ գի մանր առևտրա­կա­նի` Կոնս­տան­դին Այ­վա­զովս­կու ըն­տա­նի­քում: Հայ կեր­ պար­վես­տում Այ­վա­զովս­կին բնան­կա­րի ժան­րի հիմ­նա­դիրն է: Նա ձեռք բե­րեց հա­մաշ­խար­հա­յին ճա­նա­չում, ստեղ­ծեց իր ու­րույն դպրո­ցը, ու­նե­ցավ հետևորդ­ ներ: Հով­հան­նես Այ­վա­զովս­կու լա­վա­գույն կտավ­նե­րից են «Ին­նե­րորդ ա­լ ի­քը», «Նա­վա­բե­կութ­յու­նը», «Փո­թո­րի­կը Սև ծո­վում», «Նո­յի վայ­րէջ­քը Ա­րա­րա­տից» և բազ­մա­թիվ այլ կտավ­ներ: Հան­ճա­րեղ ծո­վան­կա­րի­չ ը մա­հա­ցել է 1900թ. նրա գե­րեզ­մա­նը Թեո­դո­սիա­յի Ս.­ Սար­գիս ե­կե­ղե­ցու բա­կում է: Ներ­կա­յաց­նենք մի քա­նի ու­շագ­րավ դրվագ նշա­նա­վոր ծո­վան­կար­չ ի կյան­քից: 1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 84

ÐáíѳÝÝ»ë ²Ûí³½áíëÏÇ /

´³Ýù ٻͳó

Հովհաննես Այվազովսկի. «Ինքնադիմանկար»

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 85

´³Ýù ٻͳó

/ ÐáíѳÝÝ»ë ²Ûí³½áíëÏÇ

1835թ­ Այ­վա­զովս­կու հետ տե­ղ ի է ու­

է դառ­նում` գրա­վե­լով նույ­նիսկ ա­կա­

րա­բեր­մուն­քը Այ­վա­զովս­կու հան­դեպ`

նե­նում հե­տաքր­քիր մի մի­ջա­դեպ: Այդ

դե­միա­յի նա­խա­գահ Ա­լեք­սեյ Օ­լե­նի­նի

ա­կա­դե­միա­յի պրո­ֆե­սոր Ա­լեք­սանդր

տա­րի Նի­կո­լայ Ա­ռա­ջի­նի հրա­վե­րով

հե­տաքրք­րութ­յու­նը. նա Տա­նե­րից ծա­

Զաո­ւեր­վեյդն իր մտե­րիմ իշ­խան­նե­րի

Պե­տեր­բուրգ է ժա­մա­նում ֆրան­սիա­

ծուկ Այ­վա­զովս­կուն պատ­վ ի­րում է ծո­

ու իշ­խա­նու­հի­նե­րի մի­ջո­ցով կայս­րին

ցի մե­ծա­նուն ծո­վան­կա­րիչ Ֆի­լ իպ

վա­յին տե­սա­րան նկա­րել` ցու­ցա­հան­

տե­ղե­կաց­նում է ֆրան­սիա­ցու ա­նար­

Տա­նե­րը` գե­ղան­կար­չա­կան մի քա­նի

դե­սում ներ­կա­յաց­նե­լու հա­մար: Աշ­

դա­րա­ցի վար­մուն­քի մա­սին, կայսրն

պատ­վեր կա­տա­րե­լու: Գե­ղար­վես­տի

խա­տե­լով Տա­նե­րից գաղտ­նի` Այ­վա­

էլ Տա­նե­րից պա­հան­ջում է հե­ռա­նալ

ա­կա­դե­միա­յի նա­խա­գահն Այ­վա­զովս­

զովս­կին նկա­րում է «Օ­դը ծո­վ ի վրա»

Ռու­սաս­տա­նից: Իսկ Այ­վա­զովս­կու

կուն նշա­նա­կում է Տա­նե­րի օգ­նա­կան:

կտա­վը և ցու­ցադ­րում ա­կա­դե­միա­կան

նկա­րին մեծ հա­վա­նութ­յուն տա­լով`

Տա­ներն իր օգ­նա­կա­նին հանձ­նա­րա­

ցու­ցա­հան­դե­սում: Տա­նե­րին զայ­րաց­

կար­գադ­րում է նրան պարգևատ­րել 1000 ռուբ­լ ի գու­մա­րով:

րում է կա­տա­րել էտ­յուդ­ներ, նա­խա­

նում է այն փաս­տը, որ կտա­վը ստեղծ­

պատ­րաս­տա­կան գծան­կար­ներ, ո­րոնք

վել ու ցու­ցադր­վել է ի­րե­նից գաղտ­նի և

օգ­տա­գ ործ­վե­լու էին պատ­վ իր­ված աշ­

ա­ռանց իր թույլտ­վութ­յան. նա կայս­րի

(Մար­տիկ­յան Ե., «Հայ­կա­կան ար­

խա­տան­քում:

միջ­նոր­դ ութ­յամբ նկա­րը հա­նել է տա­

վես­տի պատ­մութ­յուն. XVII–XIX դդ»,

նա­լ ի ա­ռիթ էր ըն­ձեռ­վել փոր­ձա­ռու

լիս ցու­ցա­հան­դե­սից: Ինչ­պես վկա­յում

Եր., 1975թ):

նկար­չ ից սո­վո­րե­լու ծո­վան­կար­չ ին ան-

են ժա­մա­նա­կա­կից­նե­րը, Այ­վա­զովս­

Այ­վա­զովս­կուն

հիա­

հ­րա­ժեշտ ա­ռաջ­նա­յին կարևո­րութ­յան

կին, չնա­յած ե­րի­տա­սարդ տա­րի­քին,

գի­տե­լ ի­քը: Տա­նե­րը, նկա­տե­լով տա­

ար­դեն գե­րա­զան­ցել էր իր ֆրան­սիա­

ղան­դա­վոր ե­րի­տա­սար­դի կա­րո­ղութ­

ցի ու­սուց­չ ին, ին­չը Տա­նե­րի սրտում

յուն­նե­րը, սկսում է մեծ ու­շադ­րութ­յուն

մեծ ա­տե­լութ­յուն էր ա­ռա­ջաց­րել դե­պի

դարձ­նել նրան: Այդ ու­շադ­րութ­յու­նը

ե­րի­տա­սար­դը: Չկա­րո­ղա­նա­լով հան­

հետզ­հե­տե ա­վե­լ ի ու ա­վե­լ ի ակն­հայտ

դուր­ժել ֆրան­սիա­ցու չա­րա­միտ վե­

Հովհաննես Այվազովսկի. «Նավաբեկություն»

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 86

ÐáíѳÝÝ»ë ²Ûí³½áíëÏÇ /

´³Ýù ٻͳó

Հովհաննես Այվազովսկի. «Նոյը իջնում է Արարատից»

Ա­հա ևս ­մի դրվագ հայ­րե­նա­սեր նկար­

նի նվի­րած պատ­վան­շան­նե­րը: Ի նշան

ջրի մեջ, չորս թիա­վա­րով է լո­ղում, եր­

չի կյան­քից. դրվագ, ո­րը լա­վա­գ ույնս է

բռնա­կա­լութ­յան դեմ բո­ղո­քի` նա բո­

կու­սը` մի կող­մից, եր­կու­սը` մյուս կող­

բնո­րո­շում Հով­հան­նես Այ­վա­զովս­կու

լոր շքան­շան­նե­րը նե­տեց ծո­վը և ե­րի­

մից: Օ­րը ե­րե­կո­յա­նում էր, ծո­վը խա­

ան­սահ­ման նվիր­վա­ծութ­յու­նը հայ ժո­

տա­սար­դի աշ­խու­ժութ­յամբ գնաց թուր­

ղաղ ծփծփում էր:

ղովր­դին և հա­յութ­յան ի­րա­վունք­նե­րի

քա­կան հյու­պա­տո­սի մոտ` զայ­րա­ցած

Մենք բո­լորս մի-մի բա­ժակ ա­վե­լ ին

պաշտ­պա­նութ­յա­նը: Երբ աշ­խար­հի

ա­սե­լով. «Ար­յու­նակ­զակ տի­րոջդ ին­ձի

էինք խմել, ուս­տի և ա­սում, խո­սում,

տի­րա­կալ­նե­րը` թա­գա­վոր­ներն ու սուլ­

տված պատ­վան­շան­նե­րը ծո­վը նե­տե­

ծի­ծա­ղում էինք: Ա­մ են­քիցս ա­վե­լ ի ու­

թան­նե­րը, ա­մ ե­նա­բարձր շքան­շան­

ցի, ա­հա­վա­սիկ ա­նոնց ժա­պա­վեն­նե­րը

րա­խա­նում էր ծո­վան­կա­րի­չը. նա ձեռ­

ներն ու թան­կար­ժեք ըն­ծա­ներն էին

ի­րեն ղրկե: Ե­թե կու­զե թող ինքն ալ իմ

քը ջրից չէր հա­նում, ջու­րը բուռն էր

մա­տու­ցում հայ­րե­նա­բաղձ նկար­չ ին`

պատ­կեր­ներս ծո­վը նե­տե, բայց հոգս

առ­նում, վեր շպրտում և ա­սում.

փոր­ձե­լով նրան գայ­թակ­ղեց­նել և իր

չէ, վասն­զ ի ա­նոնց փո­խար­ժե­քը ստա­

-Աչքդ սի­րեմ, մի սրա պար­զութ­յա­նը

ազ­գից հե­ռու վա­նել, նա չեն­թարկ­վեց

ցած եմ»: Ու մեկ­նեց:

նա­յե­ցեք: Նո­րե­րը իմ նկար­ներս չեն

իր տա­ռապ­յալ ժո­ղովր­դի պաշտ­պա­

Ներ­կա­յաց­նենք նաև Եր­վանդ Շա­հա­

նե­րը մո­ռա­ցա­ծին, անբ­նա­կան են:

նութ­յան դիր­քե­րում: Ա­վե­լ ին` նա իր

զի­զ ի հի­շո­ղութ­յուն­նե­րը Այ­վա­զովս­կու

Զար­մա­նա­լ ի է: Պա­տիվս վկա, ես ծո­վը

հե­ղ ի­նա­կա­վոր ձայ­նը բարձ­րաց­րեց

մա­սին:

ճա­նա­չում եմ իմ եր­կու մա­տիս նման,

օ­տար­նե­րի քմա­հա­ճույ­քին ու մնաց

հա­վա­նում, ա­սում են, որ… իմ նկար­

ընդ­դեմ ան­մ եղ ժո­ղովր­դի վրա սուր

«…­Ե­կան, ա­սա­ցին, որ բար­կա­սը պատ­

նրա բո­լոր տե­սակ կա­ցութ­յան մեջ. ես

ճո­ճող­նե­րի: Երբ 1895-1896թթ­ ար­յու­

րաստ է: Դուրս ե­կանք, նստե­ցինք նա­

ծնվել եմ նրա ե­զեր­քին, սնվել, մե­ծա­

նար­բու Կար­միր սուլ­թա­նը` Աբ­դ ուլ

վը, և մարդ ու կին տա­րան մեզ ծո­վը

ցել եմ նրա ե­զեր­քին և ապ­րում եմ նրա

Հա­միդ 2-րդը, հայ­կա­կան ջար­դեր

ցույց տա­լու, և իս­կա­պես` քա­ղա­քից

ե­զեր­քին… ծովն իմ տարրն է…»:

կազ­մա­կեր­պեց, ծե­րու­նի Այ­վա­զովս­

ծո­վը չէր երևում, այլ `միայն ծո­ցը: Դրա

կու սիրտն ա­լե­կոծ­վեց` սե­փա­կան

հա­մար էլ բար­կա­սով էինք գնում, և ո՛չ

(Շա­հա­զ իզ Ե., Հի­շո­ղութ­յուն­ներ և դի­

կրծքին կախ­ված տես­նե­լով հայ ժո­

­թե` սո­վո­րա­կան նա­վա­կով: Բար­կասն

մաստ­վեր­ներ, Եր., 1980):

ղովր­դի ար­յան մեջ լո­ղա­ցող սուլ­թա­

ա­վե­լ ի մեծ է, ա­վե­լ ի խորն է նստում

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 87

Ø»ñ ٻͻñÇ ë»ñ»ñÁ

/ ì³Ñ³Ý î»ñÛ³Ý - Üí³ñ¹ ÂáõÙ³ÝÛ³Ý

Վա­հան Տեր­յան

Մեր մե­ծե­րի սե­րե­րը Ե­թե հա­սա­րակ մահ­կա­նա­ցու­նե­րիս հա­մար նա­մա­կագ­րութ­յու­նը հիմ­նա­ կա­նում

տե­ղե­կատ­վութ­յան

փո­խա­

նակ­ման, եր­բեմն նաև հույ­զե­րի ու ապ­րում­նե­րի ար­տա­հայտ­ման մի­ջոց է, ա­պա մեր մե­ծա­նուն գոր­ծիչ­նե­րի հա­մար «նա­մա­կագ­րութ­յուն» հաս­կա­ ցութ­յու­նը նշա­նա­կում է նախևա­ռաջ մարդ­կա­յին եր­կու նե­րաշ­խարհ­նե­րի հա­ղոր­դակ­ցութ­յուն: Թու­ման­յա­նը, ի դեպ, ա­սել է. «Բա­նաս­տեղ­ծի հա­մար բա­ռը մի աշ­խարհ է»: Որ­քան անձ­ նա­կան ու ա­նանձ­նա­կան խոհ ու խոկ կա Թու­ման­յա­նի, Ի­սա­հակ­յա­նի, Տեր­ յա­նի Շահ­նու­րի, Շու­շան­յա­նի և ­մ եր մյուս մե­ծե­րի նա­մակ­նե­րում: Նրանք այդ նա­մակ­նե­րի մի­ջո­ցով թե՛ օգ­նում ու օ­ժան­դա­կում էին միմ­յանց, թե՛ գո­վում ու քննա­դա­տում այս կամ այն երևույ­ թը, ստեղ­ծա­գ որ­ծութ­յու­նը, թե՛ կի­սում հայ­րե­նի­քի ցա­վը: Պա­տա­հա­կան չէ, որ մեր մե­ծե­րի նա­մակ­ներն ի­րենց ու­րույն տեղն ու­նեն նրանց գրա­կան ստեղ­ծա­գ որ­ծութ­յուն­նե­րի

կող­քին:

Մեր ա­մ ե­նաք­նա­րա­կան բա­նաս­տեղծ­ նե­րից մե­կը` Վա­հան Տեր­յա­նը, օ­րի­ նակ, նա­մա­կագ­րա­կան սերտ կապ էր պահ­պա­նում Ավ. Ի­սա­հակ­յա­նի, Հ. Թու­ման­յա­նի, Վ. Բրյու­սո­վ ի, Մ. Գոր­ կու, Ց. Խան­զադ­յա­նի, Ալ. Ծա­տուր­յա­ նի, Ստ. Զոր­յա­նի և այ­լոց հետ: Թվում է, թե բա­նաս­տեղ­ծի նա­մակ­ներն էլ, Մարտիրոս Սարյան. «Վահան Տերյանի դիմանկարը» 1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 88

ì³Ñ³Ý î»ñÛ³Ý - Üí³ñ¹ ÂáõÙ³ÝÛ³Ý /

Ø»ñ ٻͻñÇ ë»ñ»ñÁ

նրա պոե­զ իա­յի պես, պետք է հա­գե­

եմ զգում, ինչ­պես կզգա մե­կը, որ թո­

տա­ռա­պան­քը կրել ի­րանց հո­գ ու մեջ,

ցած լի­նեին սի­րա­յին ապ­րում­նե­րով ու

քախտ ու­նի, և գի­տե, թե որ­քան կարճ է

գու­ցե դրա հա­մար հար­կա­վոր է, որ

տա­ռա­պանք­նե­րով: Բայց այդ նա­մակ­

իր կյան­քը. նրա կյան­քը կյանք չէ, այլ`

մենք այդ­պի­սի­ներս սքեմ հագ­նենք և

նե­րը լի են հայ­րե­նի­քի ճա­կա­տագ­րի,

մա­հա­ցում: Տա­րի­նե­րով մենք ձգտում

լռակ­յաց կյանք վա­րենք` կրո­նա­կան

հա­յութ­յան ծանր կյան­քի մա­սին ան­

ենք ստեղ­ծել մեզ հա­մար գո­յութ­

օրհ­ներ­գ ութ­յուն­ներ հո­րի­նե­լով և կրո­

հանգս­տութ­յամբ: Լա­վա­գ ույն ա­պա­

յան մի­նի­մալ պայ­ման­ներ, որ­պես­զ ի

նա­կան, սրբա­զան խոր­հուրդ­ներ կա­

ցույց­նե­րից մեկն էլ, թերևս, Նվարդ

նվիր­վենք մեր կոչ­ման, իսկ մինչ այդ

տա­րե­լով նաիր­յան հո­գ ու առջև… ­բայց

Թու­ման­յա­նին ուղղ­ված նա­մակն է,

վատ­նում ենք մեր բո­լոր ուժն ու կա­

ես հե­ռու գնա­ցի և զգում եմ, որ իմ ու­

ո­րից ամ­բող­ջա­կան պատ­կե­րա­ցում

րո­ղութ­յու­նը և հան­կարծ դա­ռը սրտով

զա­ծը չեմ կա­րո­ղա­նում ար­տա­հայ­տել:

ենք կազ­մում, թե քնքուշ զգա­ցում­նե­րի

տես­նում ենք, որ մի­ջո­ցը նպա­տակ

Դուք ինձ սխալ չըմբռ­նեք: Դա եր­կար

եր­գի­չը որ­քան էր սի­րում իր հայ­րե­նի­

է դար­ձել և ան­ցա­ծը ետ դարձ­նե­լու

պատ­մութ­յուն է, և ես ի­զուր սկսե­ցի

քը և իր կյան­քով ու գոր­ծով որ­քան էր

հնար չկա: Այդ­պես ենք մենք բո­լորս`

խո­սել դրա մա­սին: Ե­թե վի­ճակ­վ ի ինձ

նվիր­ված հա­րա­զատ Նաի­րիին:

կոտր­ված,

գետ­նա­հար խո­տի նման,

երկ­րորդ հա­տորս հրա­տա­րա­կել, այն­

ըն­կած, պարտ­ված, ան­հույս ու ան­հա­

տեղ Դուք այդ բա­նից կգտնեք «Եր­կիր

Նվարդ Թ ու­ման­յա­նին

վատ: Այդ­պես մեր հայ­րե­նի­քի հո­գին է

Նաի­րի» վեր­նագ­րի տակ, այն ժա­մա­

1914, դեկ­տեմ­բեր, Պետ­րոգ­րադ

մեռ­նում, իսկ մար­դիկ կար­ծում են, որ

նակ գու­ցե զգաք այդ, թեև դա էլ իմ

կա­րե­լ ի է նրան կեն­դա­նաց­նել… Ախ,

կող­մից հանդգ­նութ­յուն է, վասն­զ ի այդ

«Ա­սե­լ իք շատ կա, սի­րե­լ ի Նվարդ,

թող­նենք այդ դառն ու ա­նօ­գ ուտ զրույ­

ար­տա­հայ­տե­լու հնար և ուժ գու­ցե չու­

բայց գրե­լու հա­վաս ու հալ չկա: Մի

ցը, հին ու ան­բու­ժե­լ ի հի­վան­դ ութ­յուն

նե­նամ:

կողմ թո­ղած իմ անձ­նա­կան կյան­քը,

է դա, և մենք ան­զոր ենք նրա դեմ:

Ներ­կա պայ­ման­նե­րը չեն նպաս­տում

ո­րը շատ է տխուր ու սրտա­մաշ, մեր

Չկար­ծեք, թե այժմ են միայն զբա­ղեց­

այդ ի­րա­գ որ­ծե­լու, պա­տե­րազ­մից հե­

ի­րա­կա­նութ­յան մեջ կա­տար­վող ի­րերն

նում ինձ այդ մտո­րում­նե­րը, ա­վաղ,

տո գու­ցե և հա­ջող­վ ի ինձ լույս ըն­ծա­

էլ ինձ չեն ու­րա­խաց­նում, ա­վե­լ ին կա­

շատ վա­ղուց: Եվ չեմ ա­զատ­վ ի երևի

յել գիրքս, որ գի­տեմ, շա­տե­րին դուր չէ

սեմ, հույս էլ չեն ներշն­չում, որ ա­պա­

դրա­նից մինչև վեր­ջը. ինչ­պե՞ս­ ա­զատ­

գա­լու: Իսկ ա­ռայժմ ա­րաբ ու պարս­

գան ա­վե­լ ի ու­րա­խա­լ ի լի­նի: Սա­կայն

վես ինքդ քե­զա­նից: Կա­րո՞ղ­ եք երևա­

կա­կան նշա­նագ­րերն ու ձ­ևերն ու­սում­

չկար­ծես, սի­րե­լ իս, որ ես, սև հո­ռե­տե­

կա­յել` եր­բեմն իմ մտքից անց­նում է

նա­սի­րե­լով եմ զբաղ­ված, թեև հա­վասս

սութ­յամբ լե­ցուն մարդ­կանց ցա­վով

հե­ռա­նալ աշ­խար­հից, մի վանք շի­նել

քիչ է, բայց «ա­պա­գա­յի» հա­մար հու­

բռնված, հա­կում ու­նեմ ա­մ են ինչ վա­

և լռութ­յան մեջ անց­կաց­նել կյան­քիս

սա­լով` մի կերպ աշ­խա­տում եմ այդ

տա­բա­նե­լու և սև տես­նե­լու: Ընդ­հա­

կարճ օ­րե­րը, սա­կայն ան­կա­րող եմ

ա­նա­խորժ աշ­խա­տանքն ա­նել, որ­պես­

կա­ռա­կը, այն­քան ջերմ բաղ­ձանք կա

ի­րա­կա­նաց­նե­լու իմ այդ գաղտ­նի բաղ­

զի արևել­քի իս­կա­կան դռնե­րը բաց­վեն

իմ մեջ բաց սրտով ող­ջու­նե­լու գա­լ ի­

ձան­քը. պատ­ճառ­ներ ու ար­գելք­ներ

գո­նե մի քիչ իմ առջև…»:

քը, այն­քան ծանր են ինձ հա­մար այդ

շատ կան` ոչ միայն ար­տա­քին, այլև`

դառն մտա­ծում­նե­րը, որ այս­տեղ էլ

ներ­քին: Իմ սի­րե­լ ի և լավ Նվարդ, Դուք

կցան­կա­նա­յի գո­նե սու­տով ոգևո­րել

այս նա­մա­կը կար­դա­լ իս չզար­մա­նաք

ինքս ինձ, միայն թե ա­զատ­վեի այդ

ու չծի­ծա­ղեք վրաս: Դուք երևա­կա­յել

թախ­ծա­լ ի մտած­մունք­նե­րից ու տա­

չեք կա­րող, թե ինչ­պես է անց­նում իմ

րա­կու­սութ­յուն­նե­րից: Վերջ ի վեր­ջո ես

կյան­քը, ոչ թե անց­նում է, այլ այր­վում

սկսում եմ գալ այն եզ­րա­կա­ցութ­յան,

մի ներ­քին դառն կրա­կով, և ես ան­

որ մեր հայ­րե­նի­քի ցա­վը մեզ այն­պես

զոր եմ այդ կրա­կի դեմ և ա­նօգ­նա­կան:

է մա­շում, ջլա­տում, կե­ղե­քում, որ մենք

Եվ ես եր­բեմն մտա­ծում եմ, որ դա ու­

դառ­նում ենք ա­նըն­դ ու­նակ ու­րիշ բան

նի իր խո­րին ու վսեմ ի­մաս­տը: Չէ՞ որ

հաս­կա­նա­լու կամ ա­նե­լու: Դա մի հի­

այդ­պես` իմ հո­գ ու նման, այր­վում է իմ

վան­դա­գին սեր է, դա մի ան­հաղ ­թե­լ ի

եր­կի­րը` «իմ Նաի­րին», գու­ցե դրա հա­

մո­լութ­յուն է, դրա պրիզ­մա­յով է բաց­

մար է այր­վում և իմ հո­գին, ո­րով­հետև

վում մեր առջև աշ­խար­հը, այդ չա­փով

իմ հո­գ ու մեջ «Նաիր­յան չքնաղ հո­

ենք մո­տե­նում մենք ա­մ են ին­չ ի և գու­

գին» է այր­վում: Եվ ես սկսում եմ զգալ

ցե դրա հա­մար ան­զոր ենք դառ­նում

ինձ կոչ­ված մե­կը նրան­ցից, ո­րոնց վի­

և մեռ­նում ենք վաղ: Ես ինձ այն­պես

ճակ­վել է «Նաիր­յան» հո­գ ու բարձր

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 89

гۻñÁ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ³ñí»ëïáõÙ

/ ijÝë»Ù

Պատ­ճա­ռը ջարդն է… անդ­րա­դար­ձը` Սա­թե­նիկ Մկրտչյա­նի

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 90

ijÝë»Ù /

гۻñÁ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ³ñí»ëïáõÙ

Փա­րի­զում` ար­վեստ­նե­րի ու ար­վես­տա­

պատ­մու­թիւն­նե­րը շատ կ­ազ­դէին հո­գե­

գետ­նե­րի բո­հե­մա­կան շնչով պա­րուր­

կա­նիս վրայ», - խոս­տո­վա­նում է գե­ղան­

տի­ճա­նա­բար հայտ­նի ու սի­րե­լ ի դար­ձավ

ված մայ­րա­քա­ղա­քում, ուր հիմն­վում,

կա­րի­չը տա­րի­նե­րի հեռ­վ ից: Եվ բնա­կան

լայն շրջա­նակ­նե­րի հա­մար: Չէ՞ որ նրա

ֆրան­սիա­կան

է, որ Ժան­սե­մի ստեղ­ծա­գ որ­ծութ­յան մի

ար­վեստն այն­քան հա­րա­զատ էր մարդ­

թեթևութ­յամբ հերք­վում են ար­վես­տի

հսկա­յա­կան հատ­վա­ծը պի­տի նվիրվեր

կանց հո­գ ուն. Ժան­սեմն իր ստեղ­ծա­գ որ­

ա­պա­ցուց­վում,

ա­պա

ցու­ցադր­վել, և «Ժան­սեմ» ա­նու­նը աս­

մի­տում­նե­րը, ապ­րում է Ժան­սե­մը: Իր

ցե­ղաս­պա­նութ­յան գե­րա­կա­յող թե­մա­

ծա­կան կյան­քի հենց սկզբից նկա­րում էր

90-ամ­յա կյան­քի ըն­թաց­քում նա մեկն է

նե­րին: Այն, ին­չ ի մա­սին տա­րի­ներ շա­

խեղ­ճուկ­րակ, անկ­յալ, կյան­քի հա­տա­

ե­ղել այդ մի­տում­նե­րը ստեղ­ծող-հեր­քող­

րու­նակ լսել էր նկա­րի­չը, չէր կա­րող

կում հայտն­ված մարդ­կանց: Նրա բո­լոր

նե­րից: Նա հա­մաշ­խար­հա­յին մշա­կույ­թի

վե­րա­նալ նրա մտքից: Ու թեև կյան­քը

հե­րոս­ներն ու­նեին տխուր կամ մտա­խոհ

պատ­մութ­յան հե­նաս­յու­նե­րից է, ար­վես­

ժա­մա­նա­կի հետ նոր ըն­թացք ու հուն էր

աչ­քեր… 1956-ին Ժան­սեմն ընտր­վում է

տա­գետ, ում ե­րակ­նե­րում հո­սում է հա­յի

ստա­ցել, միևնույն է, ազ­գի պատ­մութ­յու­

ե­րի­տա­սարդ նկա­րիչ­նե­րի սա­լո­նի նա­

ար­յուն…

նը, ո­րը շաղ­կապ­ված էր նկար­չ ի անձ­նա­

խա­գահ, իսկ 1958-ին Մեք­սի­կա­յում շա­

Գե­ղան­կա­րիչ Ժան­սե­մը` Հով­հան­նես

կան մեծ ու մանր ող ­բեր­գ ութ­յուն­նե­րին,

հում է Կոմ­պա­րե­զոն:

Սե­մ երջ­յա­նը, ծնվել է Թուր­քիա­յի Սե­

նրան ոչ մի պահ հան­գիստ չէր տա­լ իս:

Նա տասն­յակ ան­հա­տա­կան ցու­ցա­հան­

լեզ գյու­ղում 1920թ: Իր սա­կավ հու­շե­

Կյան­քի տա­րա­տե­սակ պա­տա­ռիկ­ներն

դես­ներ է ու­նե­ցել Փա­րի­զում, Նյու Յոր­

րում, հա­տու­կենտ հար­ցազ­րույց­նե­րում

ու դրվագ­նե­րը ս­ևե­ռուն գա­ղա­փա­րի

քում, Չի­կա­գ ո­յում, Լոն­դ ո­նում, Տո­կիո­

նա պատ­մում է, որ թեև 1915-ի ցե­ղաս­

պես պար­բե­րա­բար «հե­տապն­դ ում» էին

յում, Հռո­մում, Բրյու­սե­լում, Լո­զա­նում,

պա­նութ­յու­նը չի տե­սել, զին­վոր չի ե­ղել,

նրան, ա­լե­կո­ծում միտ­քը` դառ­նա­լով նոր

Բեյ­րու­թում և այ­լուր: Ֆրան­սիա­կան

բայց, փո­խա­րե­նը, ողջ ման­կութ­յունն

կտավ ու ա­սե­լ իք: Թուր­քիա­յից նրանց

ար­վես­տի ցու­ցա­հան­դե­սի շրջա­նակ­նե­

անց­կաց­րել է Մեծ ե­ղեռ­նից հե­տո աշ­

ըն­տա­նի­քը գաղ ­թում է Հու­նաս­տան, ուր,

րում նրա գոր­ծե­րը ներ­կա­յաց­վել են նաև

խար­հը պա­տած մշու­շում: «Երբ թուր­

են­թադ­րա­բար,

Մոսկ­վա­յում:

քերն սկսան հա­լա­ծել հա­յե­րը, Պո­լ ի­սէն

ըն­տա­նի­քը պի­տի ու­նե­նար հա­մ ե­մա­

շա­տե­րը հանգր­վան են գտել Եվ­րո­պա­

չսկսան, ո­րով­հե­տեւ հոն տար­բեր պե­

տա­բար հան­գիստ կյանք: Սա­կայն հոր

յի ու ԱՄՆ-ի մի շարք թան­գա­րան­նե­

տու­թիւն­նե­րու դես­պա­նա­տու­ներ կա­յին,

մա­հից հե­տո մայր ու որ­դի ստիպ­ված են

րում ու ան­հա­տա­կան հա­վա­քա­ծու­նե­

չէին հա­մար­ձա­կեր: Սկսան ժո­ղո­վուր­դը

լի­նում մեկ­նել Ֆրան­սիա. կոտր­վել էր

րում: Ժան­սե­մը նաև նկա­րա­զար­դ ում

տե­ղա­հա­նել գիւ­ղե­րէն: Մայրս կը պատ­

12-ամ­յա Հով­հան­նե­սի ոտ­քը, ո­րը բու­ժել

էր

մէր այդ մա­սին, ա­ռա­ջին հեր­թին ժող­

հնա­րա­վոր էր միայն այդ երկ­րում: Ու

ստեղ­ծա­գ որ­ծութ­յուն­նե­րը: Նկար­չ ի մու­

վե­ցին ե­րի­տա­սարդ­նե­րը, ա­նոնց մէջ է

այս­տեղ էլ հաս­տատ­վում են` կյան­քի նոր

սան կի­սա­մ երկ կինն է. մերկ պա­րու­հի,

ե­ղեր մօ­րեղ ­բայրս, ո­րուն կա­խեր են, իսկ

ու­ղ ի ընտ­րե­լով: Փա­րի­զը մի ու­րույն մի­

սո­վո­րա­կան

ծնողքս ոտ­քով քա­լեր են մին­չեւ Բաղ­

ջա­վայր էր ար­վես­տա­սեր հո­գ ու հա­մար,

նուրբ շղար­շով պա­րուր­ված աղ­ջիկ կամ

դադ: Ին­ձի միշտ կը հե­տաքրք­րէր, թէ

ա­ռա­վել ևս, երբ հո­գ ու խոր­քը լի է ապ­

էլ փա­րիզ­յան սրճա­րան­նե­րից մե­կում

ի՛նչ­պէս են ան­ցել այդ­քան եր­կար ճա­նա­

րում­նե­րով: Հով­հան­նե­սի հա­մար մաս­

թախ­ծող ֆրան­սու­հի: Նա նկա­րել է կառ­

պարհ, միշտ կը հարց­նէի՝ ի՞նչ կ­ու­տէին,

նա­գի­տա­կան ա­ռա­ջին դպրո­ցը դար­ձան

նա­վալ­ներ` նուրբ գույ­նե­րով ու ա­ռանձ­

ո՞ւր կը պառ­կէին: Եօթ-ութ տա­րե­կան էի

Մոն­պառ­նա­սի ա­զատ ա­կա­դե­միա­նե­րը:

նա­հա­տուկ

եւ այս ա­մ է­նուն մա­սին յա­ճախ կը լսէի

1938-ին նա ա­վար­տեց փա­րիզ­յան հան­

կտավ­նե­րից շա­տերն են վերս­տեղ­ծում

մօր­մ էս: Հի­մա չեմ կրնար ձե­զ ի պատ­

րա­հայտ Գե­ղար­վես­տի բարձ­րա­գ ույն

վե­նե­տիկ­յան մի­ջա­վայ­րը` ա­սես հա­

մել, ո­րով­հե­տեէ մին­չեւ Տէր Զօր գա­

դպրո­ցը, ա­պա մեկ տա­րի կա­տա­րե­լա­

գեց­նե­լով կառ­նա­վա­լա­յին վառ շնչով:

ցող եւ ողջ մնա­ցող­նե­րը հա­զո­ւա­դէպ

գործ­վեց Սա­բա­թիեի ար­վես­տա­նո­ցում:

Այ­նո­ւա­մ ե­նայ­նիվ,

են: Մայրս հա­սեր: Երբ պզտիկ էի, այդ

1944-ից նրա աշ­խա­տանք­նե­րը սկսե­ցին

ակն­հայտ երևում է նրա պատ­կե­րած

ե­ղեռ­նից

մա­զա­պուրծ

գրքեր`

Ժան­սե­մի

Բոդ­լե­րի,

բնոր­դ ու­հի,

կտավ­նե­րից

Սեր­վան­տե­սի

պար­զա­պես

տրա­մադ­րութ­յամբ:

կյան­քի

Նրա

դրա­ման

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 91

гۻñÁ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ³ñí»ëïáõÙ

/ ijÝë»Ù

նույ­նիսկ պայ­ծառ, տո­նա­կան, կառ­նա­

յի նկար մը կայ, երբ տե­սայ, ին­ձի թո­

չես գտնի ո՛չ ­մի այլ տե­ղում: 2001-ին

վա­լա­յին տե­սա­րան­նե­րում, այդ իսկ

ւաց, թէ ա­տի­կա ի­րա­կա­նին տե­սած եմ:

ՀՀ ­նա­խա­գա­հի հրա­վե­րով Ժան­սե­մը

պատ­ճա­ռով ֆրան­սիա­կան մշա­կու­

Այս ա­մ է­նը կը յի­շեմ ե­րա­զ ի մը պէս,

կրկին այ­ցե­լեց Հա­յաս­տան և 34 կտա­

թա­յին տե­սա­բա­նութ­յու­նը Ժան­սե­մին

այլ ա­մ է­նուն ալ, երբ ա­ւելց­նեմ մայ­

վից բաղ­կա­ցած «Ե­ղեռն» շար­քը նվի­

բնու­թագ­րել է իբրև մի­զե­րաբ­լ իս­տի`

րի­կիս պատ­մած­նե­րը, իմ հոս գտնո­

րեց Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նութ­յան թան­

թշվառ­նե­րի նկար­չ ի: Չա­փա­զանց բազ­

ւիլս եր­բեմն տա­րօ­րի­նակ կը թո­ւի,

գա­րա­նին: Սա մի ու­րույն աշ­խարհ

մա­դեմ ու բազ­մա­զան է Ժան­սե­մը. նրա

ինք­զ ին­քիս կ­ը­սեմ՝ ես ի՞նչ գործ ու­նիմ

է` սահմռ­կե­ցու­ցիչ տե­սա­րան­նե­րով,

կտավ­նե­րի թե­մա­տի­կան այն­քան հա­

Ֆրան­սա այս մար­դ ոց հետ, ո՛չ գ­լուխս

մարդ­կա­յին վայ­րա­գ ութ­յան գա­գաթ­

րուստ ու տար­բեր է, որ ա­ռա­ջին հա­

ա­նոնց կը նմա­նի, ո՛չ ­սիրտս, ո՛չ­ ապ­րե­

նա­կետն ի ցույց հա­նող պատ­կեր­նե­

յաց­քից եր­բեմն դժվար է հա­վա­տալ,

լա­կերպս: Պատ­ճառն ի՞նչ է: Ու կը պա­

րով լի: Շարքն ամ­բող­ջո­վ ին կազմ­ված

որ դրանց հե­ղ ի­նա­կը միևնույն մարդն

տաս­խա­նեմ՝ պատ­ճա­ռը ջարդն է: Այս

է ի­րա­կան պատ­մութ­յուն­նե­րի պա­տա­

է: Ժան­սեմն աշ­խար­հին հայտ­նի է որ­

ա­մ է­նը ան­կա­րե­լ ի է նկար­չու­թիւ­նով

ռիկ­նե­րից: Կտավ­նե­րից յու­րա­քանչ­

պես իր ազ­գի պատ­մութ­յու­նը խո­րա­

տալ, երբ ե­րի­տա­սարդ էի, կը փա­փա­

յու­րը մի ող­բեր­գ ութ­յուն է, որն աշ­

պես վե­րապ­րող ար­վես­տա­գետ: «Երբ

քէի, բայց կ­ը­սէի՝ ա­սի­կա չի գծո­ւիր, չի

խար­հի ժո­ղո­վուրդ­նե­րին գե­ղար­վես­տի

Թուր­քիա­յէն փա­խանք, 1919-ին թուր­

շի­նո­ւիր, շատ զօ­րա­ւոր պէտք է ըլ­լաս,

շղար­շի ներ­քո ներ­կա­յաց­նում է 20-րդ

քե­րը ու­ժա­թափ ե­ղան, պար­տո­ւե­ցան,

որ այս­պի­սի բա­ներ գծես: Եր­բէք չէի

­դա­րասկզ­բին

յոյ­ներ կա­ճա­պա­րէին Ա­յա Սո­փիան

հա­մար­ձա­կեր»: Տա­րի­ներ էին պետք,

թուր­քե­րի

գրա­ւել,

յար­ձա­կե­ցան

հա­յե­րի

կող­մից

նկատ­մամբ

ի­րա­կա­նաց­ված

թուր­քե­րուն

որ­պես­զ ի լսածն ու վե­րապ­րա­ծը խմոր­

ո­ճիրն ու դրա պատ­մա­կան հետևանք­

վրայ եւ մին­չեւ մեր գիւ­ղ ը ե­կան: Մենք

վեր, մո­րից ու հա­րա­զատ­նե­րից ի­մա­

նե­րը: Այս­պի­սին է Ժան­սե­մը` Հա­մաշ­

օգ­նե­ցինք յոյ­նե­րուն, բայց վեր­ջը թուր­

ցած նյու­թը հա­սու­նա­նար, ման­կա­կան

խար­հա­յին մշա­կույ­թի մեծ ներ­կա­յա­

քե­րը հա­կա­յար­ձակ­ման ան­ցան, յոյ­նե­

աչ­քե­րով տե­սա­ծը պատ­կեր դառ­նար:

ցու­ցի­չը` հայ­կա­կան ար­մատ­նե­րով,

րը նո­րէն պար­տո­ւե­ցան, շա­տեր ջու­րը

Ար­վես­տա­գե­տի

2000-

հա­յի հո­գ ով ու հի­շո­ղութ­յամբ, սե­փա­

թա­փո­ւե­ցան, մա­կոյկ­նե­րով, նա­ւակ­

2001թթ­ էր, երբ ստեղծ­վեց «Ե­ղեռն»

կան ար­ժեքն ու ար­վես­տի զոութ­յու­նը

նե­րով, մենք ալ ա­նոնց հետ փա­խանք:

շար­քը` ամ­բար­ված կա­րո­տի, հույ­զե­րի

գի­տակ­ցող գե­ղան­կա­րի­չը: Ար­վես­տա­

Դէպ­քը կը յի­շեմ: Ե­րեք տա­րե­կան էի

ու զգաց­մունք­նե­րի, ջարդ­ված հա­յի ու

գետ, ում յու­րա­քանչ­յուր աշ­խա­տան­քի

պոռթ­կու­մը

եւ ինչ­պէս կը յի­շեմ, ծո­վը կը տես­նամ

ան­զոր հա­վա­տաց­յա­լ ի նե­րաշ­խար­հի

ա­մ են մի շտրի­խը բա­ցա­ռի­կութ­յան ու

կա­նաչ, եր­կին­քը կար­միր, նա­ւակ­նե­

ար­տա­ցո­լու­մը: Բազ­մա­թիվ ար­վես­տա­

ե­զա­կիի խորհր­դա­նիշն է, ան­հա­տա­

րուն մէ­ջէն կա­խո­ւած ձեռ­քեր, ա­րիւն,

գետ­ներ հա­մա­կար­ծիք են, որ ազ­գա­

կա­նութ­յան ու պատ­մութ­յան անկեղծ

կրակ, բոց: Լուվ­րի մէջ Դէ լա Կրո­ւա­

յին ցա­վ ի այ­սօ­րի­նակ կենտ­րո­նա­ցում

ցու­ցի­չը…

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 92

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 93

Colors

/ The Cafesjian Center for the Arts

Dreams in Glass

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 94

The Cafesjian Center for the Arts /

Colors

A scarlet hue is dissipated changing into a fusion of dark orange and gold. Every single iota of these breathtaking colours transmits you from a sulky December into a warm summer evening at sea. The interplay between form, light and colour is so gorgeous that you seem to feel the tender rays of the sun, the sweet bouquet of some rich Italian wine and the delicious taste of melting chocolate in the mouth…

Such was my first impression of “Horizon”, a glass sculpture made by the prominent Czech glass artists Stanislav Libenský and Jaroslava Brychtová.

by Parandzem Avagyan photographers German Avakyan, Mkhitar Khachatryan 1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 95

Colors

/ The Cafesjian Center for the Arts

Stanislav

and

Cafesjian Center for the Arts, Yerevan. Due

Jaroslava Brychtová (b. 1924) have

Libenský

(1921-2002)

to Mr. Gerard L. Cafesjian and the team of

explored the true limits of glass as an artistic

the professionals working in the Center,

medium and opened the way for future

residents and guests of Yerevan have an

generations of artists. The cooperation of

opportunity to enjoy the fantastic beauty of

these two outstanding people commences

the glass collection by the Czech couple.

in 1954 when Stanislav Libenský becomes

On November 7th the Grand Opening of

the Director of the Specialized School

the Cafesjian Center for the Arts took

for Glassmaking in Zhelezny Brod (in

place in Yerevan, with a number of

Czechoslovakia, at present the Czech

exhibitions inaugurating the CCA. Yet the

Republic).

most prominent was apparently Libenský

Since 1954 the name Stanislav Libenský

Brychtová: For Armenia. During her

has immortally been linked with that

rare personal visit to Yerevan Jaroslava

of his wife and artistic collaborator,

Brychtová participated in a number of

Jaroslava Brychtová. The Brussels EXPO

Center’s opening events including book

‘58 marks the dawn of a new era for

signing for the book Libenský Brychtová.

this couple and especially for the art of

According to Jaroslava Brychtová, “Glass

glass making. Along with the practice

is light and the light dynamic should be

in glassmaking and drawing, Libenský

introduced into the center of the glass

and Brychtová conduct lectures both in

mass. That is the definition of the fourth

Czechoslovakia and abroad. In the years

dimension, which cannot be achieved in any

ahead Libenský and Brychtová continue

other material”. Therefore, the exhibition

working with their favorite medium – glass

Libenský

constantly perfecting their skill and style

was specially designed and installed by

and presenting their works to the public

Brychtová herself as every single glass

through more than 30 solo exhibitions held

sculpture has spatial and light peculiarities

in such cities as Prague, Sao Paolo, Rio de

neglect of which would surely distort the

Janeiro, Munich, Miami, Zurich, Bergamo,

general impression. Actually, Libenský

New York, Detroit, Paris, etc. Presently,

and Brychtová’s relationship with Armenia

various museums and galleries all over the

dates back to the eighties, when the artists

world may boast magnificent works by the

studied the culture and history of Armenia.

Czech artists. Sculptures by Libenský and

The devastating earthquake of 1988 had a

Brychtová are found in public collections

profound impact on the artists, resulting

of Ulster Museum, Belfast, The Corning

in the creation of the triptych “Silhouettes

Museum of Glass, Corning, NY, Victoria

of the Town”. As Jaroslava Brychtová

and Albert Museum, London, Los Angeles

mentioned once, the Czech and Armenian

County Museum of Art, Los Angeles CA,

nations have a lot of things in history that

Musée des Beaux Arts, Lyon, Metropolitan

are quite similar. Certainly, these two

Museum of Art, New York, The National

nations have suffered cataclysms, wars and

Museum of Modern Art, Kyoto, Musée des

revolts, thus the Czech artists could not

Arts Décoratifs – Louvre, Paris, Museum of

stay indifferent in those days.

Brychtová:

For Armenia

Applied Arts and Sciences, Sydney, Museo present

the

exhibition

Libenský

Provincial de Bellas Artes, Valencia, and

At

Museum Bellerive, Zurich.

Brychtová: For Armenia comprises eight glass sculptures and six drawings. Besides

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 96

(1992)

mentioned

above,

To the list of these celebrated names

“Horizon”

and other approximately 30-35 ones not

among the exhibits are “Green Eye of the

mentioned above may now be added The

Pyramid” (1993-97), “Vacant Throne”

The Cafesjian Center for the Arts /

Colors

(1989-2005), “Burning Throne” (1989-

seem simple yet powerful, modern, but

contemporary art to Armenia. And one of

2005), “3V Column: Victory” (1989-

evoking an effect of mystery and antiquity

the remarkable achievements of the center

1997), “Impression of the Large Angel

at the same time.

is definitely the exhibition of Libenský and Brychtová: two artists who have pioneered,

I”(1998-2004), “Vestment III” (1997), and “Space T” (1999-2000). All the sculptures

Fortunately,

nowadays

explored, developed, and defined glass as a

are unique presenting the massiveness and

enriched by The Cafesjian Center for the

Yerevan

is

medium for sculpture; two dreamers who

texture with the vibration of color. They

Arts dedicated to bringing the best of

have transferred their Dreams to Glass.

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 97

ºñ³ÅßïáõÃÛáõÝ

/ Jethro Tull

ԼԵ­ԳԵՆ­ԴԱՐ

JETHRO TULL-Ը ՀԱ­ՅԱՍ­ՏԱ ՆՈՒՄ

հար­ցազ­րույ­ցը` Ին­գա Մու­րադ­յա­նի նկարազարդումը` Վահագն Համալ բաշյանի

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 98

Jethro Tull /

ºñ³ÅßïáõÃÛáõÝ

Jethro Tull-ը բա­ցա­ռիկ երևույթ

բի տնօ­րի­նութ­յու­նը չ ի հաս­կա­նա,

շուրջ 2500 հա­մ եր­գով` 40 երկ­

է ե­րաժշ­տութ­յան պատ­մութ­յան

որ հրա­վ ի­րում է միևնույն խմբին:

րում: Այս խում­բը մշտա­պես

է­ջե­րում: Ծանր ռո­քի, ժո­ղովր­

Հեր­թա­կան ան­գամ ան­վա­նու­

զբա­ղեց­նում էր 4-5 հո­րի­զո­նա­

դա­կան մե­ղե­դի­նե­րի, բլյու­զա­յին

մը փո­խե­լ իս ընտր­վեց Jethro

կան­նե­րը The Beatles-ից, Rolling

ռիթ­մ ե­րի և խո­րի­մաստ քնա­րա­

Tull տար­բե­րա­կը` ի պա­տիվ 18-

Stones-ից, Pink Floyd-ից հե­տո:

կան բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­նե­րի

րդ ­դա­րի անգ­լ իա­ցի նո­րա­րա­րի:

Այս տա­րի հա­մաշ­խար­հա­յին ռո­

վիր­տո­ւոզ

խմբի

Հենց այս ան­վա­նու­մով էլ խումբն

քի լե­գենդ Jethro Tull-ը Երևա­

հա­մար ա­պա­հո­վեց ինք­նա­տիպ

ու­նե­ցավ ա­ռա­ջին հա­ջո­ղութ­յու­

նում էր: Հա­մ եր­գը կազ­մա­կեր­պել

ոճ ու ձե­ռա­գիր և նրանց ար­ժա­

նը և այլևս­ եր­բեք չփո­խեց ան­

էին «Վիբ­րոգ­րա­ֆուս» պրոդ­յու­

նաց­րեց մեծ փառ­քի:

վա­նու­մը: 1970թ ն­րանք ար­դեն

սե­րա­կան ըն­կե­րութ­յու­նը, կա­ռա­

Յան Ան­դեր­սոնն իր ա­ռա­ջին

հան­րա­հայտ էին: Jethro Tull-ը

վա­րութ­յան հո­վա­նա­վո­րութ­յամբ

խում­բը հիմ­նադ­րել է 1963թ: Այդ

կա­րո­ղա­ցավ ռոք ե­րաժշ­տութ­յան

վեր­ջերս ստեղծ­ված «Լույս» հիմ­

ժա­մա­նակ խում­բը հա­ջո­ղութ­յուն

մեղմ ելևէջ­նե­րը վե­րա­ծել լուրջ

նադ­րա­մը և «Ա­մ ե­րիա­բան­կը»:

չու­նե­ցավ: Ա­կումբ­նե­րից ո՛չ ­մ ե­կը

ու խո­րի­մաստ ժա­մա­նա­կա­կից

«Մենք մեր մա­սին» ամ­սա­գի­րը

նրանց երկ­րորդ ան­գամ չէր հրա­

ար­վես­տի: Նրանց ստեղ­ծա­գոր­

խմբի ղե­կա­վար Յան Ան­դեր­սո­

վի­րում հա­մ եր­գի: Այդ իսկ պատ­

ծութ­յուն­նե­րը կա­րե­լ ի է բնու­թագ­

նի հետ ու­նե­ցավ բա­ցա­ռիկ հար­

ճա­ռով խում­բը պար­բե­րա­բար

րել որ­պես պրոգ­րե­սիվ ռոք կամ

ցազ­րույց, որն էլ ներ­կա­յաց­նում

փո­խում էր ան­վա­նու­մը` հույս ու­

արտ-ռոք:

ենք ըն­թե­ցո­ղ ին:

նե­նա­լով, թե այս կամ այն ա­կում­

Գոր­ծու­նեութ­յան

հա­մադ­րու­մը

ըն­թաց­քում

խում­բը թո­ղար­կել է 40 ալ­բոմ, վա­ճա­ռել ա­վե­լ ի քան 60 մլն ­ձայ­ նաս­կա­վա­ռակ, հան­դես է ե­կել

4.

3.

2.

1.

5.

1. Յան Անդերսոն (ֆլեյտա, կիթառ, վոկալ) 2. Էնդրյու Գիդինգս (ստեղնային գործիքներ) 3. Ջոնաթան Նոյս (բաս) 4. Դոն Փերի (հարվածայիններ) 5. Մարթին Բարե (կիթառ, ֆլեյտա)

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 99

ºñ³ÅßïáõÃÛáõÝ

/ Jethro Tull

-Հայտ­նի է, որ Jethro Tull-ն­ իր գոր­

-Իսկ ժա­մա­նա­կա­կից տեխ­նո­լո­գիա­

-Ձեր եր­գե­րից շա­տերն ու­ղեկց­վում

ծու­նեութ­յու­նը սկսել է բլ յուզ ո­ճի

նե­րի զար­գա­ցու­մը չի՞ ազ­դել ձեր

են նվա­գախմ­բի նվա­գակ­ցութ­յամբ:

ե­րաժշ­տութ­յամբ:

ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան գոր­ծու­նեութ­յա­

Ի՞նչ սկզ­բուն­քով եք ընտ­րում, թե ո՛ր

նը:

ս­տեղ­ծա­գոր­ծութ­յուն­նե­րը

Ին­չո՞ւ­ ո­րո­շե­ցիք

փո­խել ուղղ­վա­ծութ­յու­նը:

պետք

է

– ­Պար­զա­պես մենք ե­րաժշ­տա­կան

-Ինչ­պես ար­դեն ա­սա­ցի, ժա­մա­նա­կա­

կա­տար­վեն նվա­գակ­ցութ­յամբ:

աշ­խարհ

կից սար­քա­վո­րում­նե­րը շատ մեծ օգ­

-Եր­գը գրե­լու ըն­թաց­քում ես ար­դեն

բլյուզ ե­րաժշ­տութ­յամբ: Բլյու­զ ի պարզ

նութ­յուն են: Ե­թե վե­րա­դառ­նանք 80-

զգում եմ` տվյալ ստեղ­ծա­գ որ­ծութ­յու­

ելևէջ­ներն ինձ հնա­րա­վո­րութ­յուն էին

ա­կան­ներ, կտես­նենք, որ հի­մա ա­մ են

նը զար­դա­րան­քի կա­րիք ու­նի՞, թե՞ ոչ:

տա­լ իս

մուտք

գոր­ծե­ցինք

բազ­մա­թիվ

հենց

իմպ­րո­վ իզ­ներ

ինչ դար­ձել է ա­վե­լ ի հեշտ, ա­վե­լ ի

Ստեղ­ծա­գ որ­ծե­լ իս ար­դեն իսկ լսում

ա­նել ֆլեյ­տա­յով: Մի օր էլ հան­կարծ

ա­րագ, և, ի­հար­կե, նո­րա­գ ույն տեխ­նո­

եմ կա­տա­րու­մը, ին­չ ից էլ ինձ հա­մար

հաս­կա­ցա, որ բլյուզն ի­մը չէ: Ես հե­

լո­գիա­ներն ա­պա­հո­վում են շատ ա­վե­

պարզ է դառ­նում` նվա­գախմ­բի հե՞տ

տաքրքր­ված էի տար­բեր մշա­կույթ­նե­

լի լավ հնչո­ղութ­յուն: Բայց ե­կեք չմո­

­պի­տի կա­տար­վ ի եր­գը, թե՞ ա­ռանց

րի ե­րաժշ­տութ­յամբ` ա­սիա­կան, հյու­

ռա­նանք, որ այդ բո­լոր տեխ­նո­լո­գիա­

նվա­գակ­ցութ­յան: Նվա­գախմ­բի մաս­

սի­սաֆ­րիկ­յան,

նե­րի կի­րառ­ման սկզբուն­քը նույնն է:

նակ­ցութ­յան ա­պա­հո­վու­մը չա­փա­զանց

դա­սա­կան:

Ե­րաժշ­

տութ­յան տար­բեր տար­րերն ա­սես

Ես հի­մա էլ իմ ստու­դիա­յում ու­նեմ 80-

ժա­մա­նա­կա­տար աշ­խա­տանք է, մեծ

տպվում են գի­տակ­ցութ­յանս մեջ, և

ա­կան­նե­րի սար­քա­վո­րում­ներ, ո­րոնք

ծախ­սեր և քրտնա­ջան աշ­խա­տանք է

ո­րոշ ժա­մա­նակ անց այդ ա­մ ենն ամ­

շատ լավ վի­ճա­կում են, և ո­րոն­ցով ես

պա­հան­ջում: Ես ինքս եմ գրում յու­րա­

բող­ջա­կան տես­քով ի հայտ է գա­լ իս իմ

աշ­խա­տում եմ:

քանչ­յուր ե­րաժշ­տա­կան գոր­ծի­քի հա­

ստեղ­ծա­գ որ­ծութ­յուն­նե­րում:

Մար­դիկ ա­մ են ա­ռու­մով ա­վե­լ ի մեծ

մար նա­խա­տես­ված հատ­վա­ծը: Հի­մա

փո­փո­խութ­յուն­նե­րի են սպա­սում, բայց

գրում եմ մի ստեղ­ծա­գ որ­ծութ­յուն, ո­րը

-Դուք, ի­րոք, բա­ցա­ռիկ տեղ եք զբա­

արդ­յուն­քում այդ փո­փո­խութ­յուն­ներն

պետք է կա­տար­վ ի ջու­թա­կի նվա­գակ­

ղեց­նում ե­րաժշ­տա­կան աշ­խար­հում,

այն­քան էլ էա­կան չեն: Նույ­նը վե­րա­բե­

ցութ­յամբ: Հու­սով եմ` մեր երկր­պա­

քա­նի որ տե­սել եք ռոք ե­րաժշ­տութ­

րում է նաև ե­րաժշ­տութ­յա­նը: Այլ կերպ

գու­նե­րին դուր կգա այս կա­տա­րու­մը:

յան ա­ճը` 60-ա­կան­նե­րից մինչ այժմ:

ա­սած` ե­րաժշ­տութ­յու­նը հի­մա բո­լո­րո­

Նշենք, որ այս հա­մ երգն ա­ռա­ջինն էր

Հնչո­ղութ­յու­նը, լու­սա­յին է­ֆեկտ­նե­րը

վին ու­րիշ փայլ ու­նի, ու­րիշ կոստ­յում,

ո՛չ ­միայն Հա­յաս­տա­նում, այլև ողջ

և սար­քա­վո­րում ­նե­րը հի­մա շատ ա­վե­

ու­րիշ սանր­վածք, բայց հիմ­քը նույնն

Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սում: Հա­մ եր­գի

լի լավն են: Ի՞նչ­ եք կար­ծում, արդ­

է: Այն­պես որ, մեր ե­րաժշ­տութ­յունն էլ,

գլխա­վոր նպա­տակ­նե­րից էր` ե­րաժշ­

յոք մենք կորց­րե՞լ­ ենք որևէ կարևոր

գու­ցեև, ու­րիշ փայլ ու­նի, բայց հիմ­քը

տա­կան ճա­շակ ձ­ևա­վո­րել հատ­կա­պես

տարր զար­գաց­ման այս գոր­ծըն­թա­

նույնն է:

ե­րի­տա­սարդ­նե­րի շրջա­նում:

ցում: - Ըստ իս` 70-ա­կան­նե­րի շոու­նե­րը շատ ա­վե­լ ի տպա­վո­րիչ էին, քան հի­մա: Այն ժա­մա­նակ մենք բեմ էինք բարձ­րա­ նում սրտի թրթի­ռով, կա­տա­րում էինք ան­թե­րի ռոք ե­րաժշ­տութ­յուն` ա­ռանց ճոխ շոու­նե­րի: Հի­մա հա­կա­ռակն է. կան շքեղ շոու­ներ, բայց չկա ե­րաժըշ­ տութ­յուն: Կար­ծում եմ` դեռ կգա այն ժա­մա­նա­կը, երբ բո­լորս կվե­րա­դառ­ նանք մեր հիմ­նա­րար սկզբունք­նե­րին, այն է` կա­տար­յալ ե­րաժշ­տութ­յուն` հա­ մեստ ձ­ևա­վոր­ված բե­մում: Այ­նո­ւա­մ ե­ նայ­նիվ, չեմ հեր­քում, որ ժա­մա­նա­կա­ կից սար­քա­վո­րում­նե­րը հսկա­յա­կան օգ­նութ­յուն են բո­լո­րիս հա­մար:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 100

Àâàíãàðä

/ Armenian Navy Band

В переводе с английского название, ставшее уже довольно знаменитым во всем мире, звучит как «оркестр армянского военно-морского флота». На первый взгляд название это может вызвать недоумение, ведь давно уже ушли в историю времена, когда Армению называли «страной от моря до моря». Однако, с другой стороны, этот «военно-морской флот», уже переставший быть только армянским, вышел за пределы Армении и, покорив весь мир, плывет по просторам всемирного музыкального океана…

Вот уже 10 с лишним лет в музыкальном мире существует армянский коллектив Armenian Navy Band, играющий в стиле «авангардфолк-джаз», который на сегодняшний день очень востребован во всем мире, и в первую очередь в Европе. Инструментарий, используемый Armenian Navy Band, представляет собой микс армянских национальных инструментов, таких как дудук, блул, зурна, канон, с современными инструментами, как саксофон, тромбон, бас, клавишные. Произведения этой всемирно известной группы являются неким сливом национальной армянской музыки и современной музыкальной культуры. Невероятно красивые фолк-джаз-баллады Armenian Navy Band не могут оставить равнодушными не только армян, но и ценителей «настоящей» музыки во всем мире.

Однако, качественная музыка– не единственное, что выделяет эту группу среди остальных. Необычный и уникальный стиль, с которым она выступает перед своими слушателями, можно сказать, делает эту группу единственной в своем роде. Недаром европейские критики назвали музыку Armenian Navy Band «горным потоком, затопившим голливудский диксиленд».

Armenian Navy Band уникальна всем: своей музыкой, своим стилем и даже коллективом.

Каждый из музыкантов группы интересен по-своему. Все они совершенно разные, однако вместе составляют одно целое. Встреча с двумя участниками этого удивительного коллектива помогла мне убедиться в этом. Скромность, слитая с жизнерадостностью, свободолюбием, дополненная реализмом и, конечно же, талант– все это бросается в глаза с первых же минут общения с ними. Два другамузыканта, очень разные и одновременно имеющие так много общего, понимающие друг друга с полуслова... такими оказались мои собеседники - Ваагн Айрапетян (фортепиано и клавишные) и Тигран Сучян (труба).

Оба музыканта рассказали про свой коллектив и своих коллег с особой готовностью, с улыбкой на лице и теплотой, подчеркивая важность каждого участника, а некоторых своих одноклубников они даже сравнили с природными явлениями… Так я и поняла, что Armenian Navy Band– семья со своей душой, сердцем, мудростью и миром...

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 102

Armenian Navy Band /

Àâàíãàðä

Семья под названием Интервью: Кристина Погосян

ARMENIAN NAVY BAND

Беседа получилась настолько интересной, что полтора часа пролетели незаметно, и в ходе разговора прибавилось чувство гордости за то, что в Армении существует такой коллектив. А некоторые слова моих собеседников я постараюсь запомнить на всю жизнь...

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 103

Àâàíãàðä

/ Armenian Navy Band

Коллектив...

А если по-отдельности?

Друг о друге участники группы рассказывали с присущей крепкой дружбе гордостью.

Ваагн: Armenian Navy Band– это одна

Ваагн: Если конкретно, то, например,

большая семья, где каждый очень важен

Вардан Григорян– украшение нашей

и нужен, каждый имеет и знает свое

группы, со всей своей оригинальностью

место, и чувствует ответственность за

– как жизненной, так и музыкальной.

него. Все мы абсолютно разные по всем

То, что он творит с помощью дудука и

показателям, и тем самым дополняем

других национальных инструментов, –

друг друга– это и является залогом ус-

просто чудо. У нас много музыкантов,

пеха. 10 лет уже мы играем вместе, мно-

играющих на дудуке, но мало кто из

гое пережили вместе. Коллектив наш

них играет настоящую музыку. Армен

дружнее любой семьи. Но это не значит,

Джалалян у нас– сердце, пульс группы.

что у нас не бывает проблем. Наоборот,

Как человек является скромнейшей, по-

мы часто спорим, но так хорошо знаем

рядочнейшей и честнейшей личностью.

Тигран: Ваагн? Ваагн у нас человек вне

друг друга и так дружны, что все эти

Говорит мало, но сердце всегда бьется.

всяких стандартов, в хорошем понима-

проблемы быстро решаются. Истинная дружность заключается именно в этом: ты хорошо знаешь ближнего, принимаешь его таким, какой он есть, со всеми его достоинствами и недостатками. Вот принимая и признавая все это, мы учимся друг у друга и продолжаем наш

Тигран: То же самое можно сказать про Ашота Арутюняна– самого старшего и самого мудрого из нас. Чрезмерно нежной души человек, все чувствует издалека какими-то лучами, даже негативное, и многое берет на себя. Армен

путь!.

Йуснунц– наш человек веры, он мож-

Тигран: В группе все мы такие же, как

наш «голубь мира». Это мудрец группы,

и в жизни. Что музыкант играет, тем он

всегда улаживающий все конфликты и

и является в жизни. Сцена– то место, где

споры.

невозможно обманывать, куда ты выходишь, и показываешь все, что у тебя внутри– не много, не мало. Это место, где мы говорим с помощью музыки. Как отметил Ваагн, в коллективе все мы разные, и в ходе работы появляется много разногласий, но музыка помогает нам прийти к общему решению. Иногда думаешь - так хорошо, но стоит сыграть, и понимаешь, что по-другому было бы лучше. Вот так музыка нас объединяет, стирает все амбиции и разногласия, и, благодаря музыке, на сцене мы - одно целое...

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 104

но сказать, «старший святой группы»,

Ваагн: А вот Тигран...Тигран у нас дирижер, не тот, что машет палочкой, а именно настоящий, тот, без которого вся музыка запутается, и никто не будет знать, когда вступать или заканчивать... С Тиграном мы старые друзья, и, несмотря на большую разницу в возрасте, мы понимаем друг друга с полуслова, с одного взгляда, можно сказать, разговариваем глазами.

нии этого слова, талантливый, человечный. Очень многому в жизни я учусь у него.

Armenian Navy Band /

Àâàíãàðä

А все началось...

Немного о наградах группы...

Музыка Armenian Navy Band...

Ваагн: C Арто Тунджбояджяном мы

Ваагн: Для нас главное играть и при-

Ваагн: Сегодняшнему слушателю не

познакомились в 1997г., когда он впер-

носить радость людям. И получая раз-

хватает новизны. Нельзя останавливать-

вые приехал в Армению для участия в

ные призы или премии, понимаешь, что

ся на чем-то одном –наши предки сочи-

международном джаз-фестивале. При-

все, что ты до этого делал– было не зря,

няли песни, чтобы они имели продол-

ехал посмотреть на родину, и знакомые

было правильно. В этом плане призы,

жение. Сегодня слушателю нужно свое,

привели его в кафе «Поплавок», где в

доставшиеся посредством голосования,

сегодняшнее. В этом смысле, Armenian

то время вечерами проходили джаз кон-

такие как премия BBC (2006г.), более

Navy Band является примером, так как

церты... Познакомились, побеседовали.

ценны, так как показывают мнение слу-

мы исполняем старые армянские знако-

Спустя несколько дней он пришел уже

шателей, для которых собственно мы и

мые или незнакомые мотивы – музыку

один, еле найдя дорогу к кафе. Было уже

играем. Иногда спрашивают– «приба-

наших предков, но при этом движемся

за 12 ночи, мы заканчивали выступле-

вилось ли ответственности?». Никогда

вперед, преподнося ее в современном

ние. Посидели, поговорили с ним, и тут

не понимал этого вопроса. Ответствен-

стиле, придавая ей новое звучание, по-

он предложил: «Может поиграем немно-

ность либо есть изначально, либо ее нет.

этому мы и называемся авангардной

го?». «Поиграем!»,- ответил я, и, вновь

Получение приза не может ни убавить,

группой. Armenian Navy Band на сегод-

распаковав инструменты, мы начали иг-

ни прибавить ее.

няшний день та группа, которая может

рать... до 4-х ночи. Это маленькое «мо-

представить миру музыку нашего на-

жет поиграем немного?» превратилось в

рода. Мы исполняем произведения не

долгий концерт. В тот же день Арто за-

только для армян, в нашей музыке есть

метил барабанщика Армана Джалаляна.

то, что касается всего мира.

Так мы и познакомились – и эта наша встреча в дальнейшем сталa фундаментом для будущей группы. Арто уехал, пообещав в скором времени вернуться и создать группу. Сначала группа была

Тигран: В армянском музыкальном мире сегодня все монотонно – тексты повторяются, музыка одна и та же, мало качественных произведений... Но при

маленькой - нас было всего семеро.

желании, любое произведение в любом

Нужно также отметить, что Арто, на

вкусом. Нет плохих произведений, все

мой взгляд, является основателем аван-

зависит от музыканта. Хотелось бы,

гардного фолка. Хотя в Армении было

чтоб качество музыки Armenian Navy

много групп, исполняющих армянские

Band было заразительным во всех смыс-

народные мотивы, но Арто принес с

лах...

жанре можно сделать качественно и со

собой музыку с другой половины Армении, которую мы плохо знали, которую порой путали с турецкой, но на самом деле это армянская музыка с турецкой стороны, где было и есть много талантливых армянских композиторов, например Комитас.

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 105

Êèíîìèð

/ ïðîäîëæåíèå òåëåñåðèàëà

«Íàøà Russia. Ïðåìüåðà ôèëüìà ñîñòîÿëàñü

Àâòîð: Ýëåí Ìóñàåëÿí

Íåäàâíî â Ìîñêâå ïðîøåë ïðåìüåðíûé ïîêàç ôèëüìà «Íàøà Russia. ßéöà Ñóäüáû». Àâòîðû ñöåíàðèÿ – îíè æå ñîçäàòåëè ïðîåêòà «Íàøà Russia» - Ãàðèê Ìàðòèðîñÿí è Ñåìåí Ñëåïàêîâ. «Äëÿ íàñ ýòî ïåðâûé ôèëüì», ãîâîðÿò àâòîðû. «Íàøà Russia. ßéöà ñóäüáû» ðàññêàçûâàåò íîâóþ èñòîðèþ ïðèåçäà â Ìîñêâó çíàìåíèòûõ ãàñòàðáàéòåðîâ. Íà÷àëüíèê Ëåîíèä ñìîã ïðèñòðîèòü èõ íà õàëòóðó, ïðèõâàòèâ î÷åíü âûãîäíûé çàêàç ó áîãàòîãî è âëèÿòåëüíîãî êëèåíòà. Äî ôèëüìà «Íàøà Russia. ßéöà ñóäüáû» ñöåíàðèñòû íå ðèñêîâàëè âûïóñòèòü íàäîëãî õîäÿ÷åå ×Ï Äæóìøóòà è Ðàâøàíà çà ïðåäåëû êâàðòèð, ãäå îíè äåëàþò ðåìîíòû. À âîò ñîçäàòåëè êèíî «Íàøà Russia. ßéöà ñóäüáû» ðåøèëèñü íà òàêîé øàã. Áðèãàäèð êóäà-òî óøåë è íå âåðíóëñÿ, è ïîýòîìó Ðàâøàí è Äæóìøóò, ïîðàçìûñëèâ, ðåøèëè, ÷òî ñ íèì ñòðÿñëàñü áåäà, è íàäî ñâîåãî ðàáîòîäàòåëÿ íàéòè è âûðó÷èòü, âî ÷òî áû òî íè ñòàëî. Òàê îíè áðîñàþòñÿ íà ïîèñêè ïî ïðîñòîðàì Ìîñêâû. Ïîíÿòíî, ÷òî âñå, êòî ïîïàäàåòñÿ ãåðîÿì íà ïóòè, íå îñòàþòñÿ ðàâíîäóøíûìè ïîñëå îáùåíèÿ ñ íèìè. Ðîëè â ôèëüìå

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 106

èñïîëíÿþò Ìèõàèë Ãàëóñòÿí è Ñåðãåé Ñâåòëàêîâ, à òàêæå Âèêòîð Âåðæáèöêèé (îí òóò çëîäåé, âëàäåþùèé çîëîòûìè ÿéöàìè ×èíãèñõàíà è îòâåòñòâåííûé çà ìèðîâîé ýêîíîìè÷åñêèé êðèçèñ), Ðîìàí Ìàäÿíîâ, Ìèõàèë Áîãäàñàðîâ.  ýïèçîäàõ ñíÿëèñü Ãàðèê Ìàðòèðîñÿí è Íèêîëàé Áàñêîâ. Î ñâîåì ìèíóòíîì ïîÿâëåíèè íà ýêðàíå Ãàðèê Ìàðòèðîñÿí çàìå÷àåò: «Êàê èçâåñòíî ìàëåíüêèõ ðîëåé íå áûâàåò! Ýòî ìîÿ ïåðâàÿ ðîëü â êèíî. Õîòü ñàìà ðîëü è äëèòñÿ

ìåíüøå, ÷åì ìíå õîòåëîñü áû, íî, ê ïðèìåðó, ó âåëèêîëåïíîãî Ðîìàíà Ìàäÿíîâà íå ñàìàÿ áîëüøàÿ ðîëü â íàøåì ôèëüìå, íî êàê îí ñûãðàë åå, êàê ÿðêî è ôàíòàñòè÷åñêè ðåàëüíî! Áðàâî! À ÷òî êàñàåòñÿ ìîèõ ýìîöèé, òî ñêàæó ÷åñòíî - îùóùåíèå îò íàõîæäåíèÿ â êàäðå ïðîñòî ñóïåð! Ïîïðîáóþ åùå!». Èäåÿ ñíÿòü ïîëíîìåòðàæíûé ôèëüì «Íàøà Russia» ïîÿâèëàñü åùå â ìàå 2007 ãîäà. Íà âîëíå óñïåõà ñêåò÷êîìà «Íàøà Russia», òâîð÷åñêàÿ ãðóïïà,

ïðîäîëæåíèå òåëåñåðèàëà /

Êèíîìèð

ßéöà Ñóäüáû»

â êîòîðóþ âîøëè áûâøèå ÊÂÍùèêè Ãàðèê Ìàðòèðîñÿí, Ñåìåí Ñëåïàêîâ, Àëåêñåé Ëÿïîðîâ, Âÿ÷åñëàâ Äóñìóõàìåòîâ, Ìèõàèë Ãàëóñòÿí è Ñåðãåé Ñâåòëàêîâ, ðåøèëà ñîáðàòüñÿ è ïðèäóìàòü ôèëüì ïî ìîòèâàì ïðîãðàììû. Ïðè ýòîì îíè îòäàâàëè ñåáå îò÷åò, ÷òî ïàðàçèòèðîâàòü íà ïîïóëÿðíîñòè òåëåïðîãðàììû íåëüçÿ, è ôèëüì ñàì ïî ñåáå äîëæåí áûòü êà÷åñòâåííûì è î÷åíü ñìåøíûì. Íàä ñöåíàðèåì ôèëüìà ðàáîòàëè äâà ãîäà. Ïîêà ïðèäóìûâàëè ñþæåò,

âàðèàíòîâ ðàçâèòèÿ ñîáûòèé áûëî ìíîæåñòâî. Ñðåäè íèõ îñîáåííî ôàíòàñòè÷åñêîé è ñóìàñøåäøåé áûëà èñòîðèÿ ôðåçèðîâùèêà-ãåÿ Èâàíà Äóëèíà, êîòîðûé ñîâåðøèë ïåðåâîðîò íà ñâîåì çàâîäå, çàõâàòèë âëàñòü è ïîòîì óñòðîèë ðåâîëþöèþ â ñòðàíå. Åùå áûëà âåðñèÿ î÷åíü ïåññèìèñòè÷åñêîãî âàðèàíòà äëÿ Ðàôøàíà è Äæóìøóòà: â êîíöå îíè ïîãèáàëè çà âåëèêîå äåëî ñâîåãî íàðîäà. Îäíàêî â èòîãå ñöåíàðèé ïåðåïèñàëè, è ëþáèìûå ãåðîè îñòàëèñü â æèâûõ, à çëîé îëèãàðõ

áûë íàêàçàí âåñüìà îðèãèíàëüíûì ñïîñîáîì. Êàêèì, äî ïðåìüåðû ðåøèëè íèêîìó íå ãîâîðèòü. Ïîñêîëüêó òàéíà. Íî íåêîòîðûå òàéíû àâòîðû âñå-òàêè îòêðûëè. Òàê, èìåíà Ðàôøàí è Äæóìøóò áûëè ïðèäóìàíû íå ïðîñòî òàê. Êàê ïðèçíàëñÿ Ãàðèê Ìàðòèðîñÿí, Ðàôøàí - ýòî èìÿ åãî äðóãà èç Ñàìàðû, â åãî ÷åñòü îí íàçâàë ãåðîÿ Ãàëóñòÿíà, à Äæóìøóò – èìÿ îäíîêëàññíèêà åãî äÿäè, êîòîðûé æèâåò ñåé÷àñ â Ëîíäîíå. Ñëîâîì, èñïîëüçóé òî, ÷òî ïîä ðóêîé è íå

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 107

Êèíîìèð

/ ïðîäîëæåíèå òåëåñåðèàëà

èùè ñåáå äðóãîå… Ó÷àñòèå â íîâîé êîìåäèè äîñòàâèëî áîëüøîå óäîâîëüñòâèå è Ìèõàèëó Ãàëóñòÿíó: «ß ñ÷àñòëèâ, ïîòîìó ÷òî ôèëüì «Íàøà Russia. ßéöà Ñóäüáû» ñòàë ðåàëüíîñòüþ! Íåñìîòðÿ íà óæå èìåþùèéñÿ ó ìåíÿ îïûò ñúåìîê â ôèëüìàõ, ýòî ïåðâûé ôèëüì, â êîòîðîì ÿ ñíÿëñÿ â ãëàâíîé ðîëè. Íå îäèí, êîíå÷íî, à ñ Ñåðãååì Ñâåòëàêîâûì è Âàëåðèåì Ìàãäüÿøåì. Íàøà äðóæíàÿ êîìàíäà ïðîèçâåëà íà ñâåò îòëè÷íóþ êîìåäèþ äëÿ âñåõ, êòî ïîíèìàåò è öåíèò þìîð. Ëè÷íî äëÿ ìåíÿ î÷åíü âàæíî, ÷òî ó íàñ ïîëó÷èëñÿ íàñòîÿùèé ôèëüì, áåçóìíî ñìåøíîé è òðîãàòåëüíûé.  ôèëüìå ñíÿëèñü ïîïóëÿðíûå ðîññèéñêèå àêòåðû è çâåçäû øîó-áèçíåñà. Êðîìå òàêèõ ìýòðîâ ðîññèéñêîãî êèíåìàòîãðàôà, êàê Âèêòîð Âåðæáèöêèé, â êàðòèíå åñòü, íàïðèìåð, Íèêîëàé Áàñêîâ ýòî åãî ïåðâîå ïîÿâëåíèå â áîëüøîì êèíî. Ìû ñ÷èòàåì, ÷òî íàø þìîð ïðèâëå÷åò ê íàì ìîëîäåæü, à íàø Íèêîëàé Áàñêîâ ïðèâåäåò â êèíîòåàòðû ñòàðóøåê. À ôèíàëüíûé êàäð, ãäå ÿ ñïàñàþ îò ãèáåëè ìàëåíüêîãî àëüáàòðîñà, ïðèâëå÷åò â êèíîòåàòðû åùå è æèâîòíûõ!». Ïðåìüåðó ïîñåòèëè áîëåå 2000 ÷åëîâåê. Ñðåäè òåõ, êòî ïåðâûì ñìîã îöåíèòü ðàáîòó ÒÍÒ, êèíîêîìïàíèè §Öåíòðàë Ïàðòíåðøèï¦ è Comedy Club Production, îêàçàëèñü Ôåäîð

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 108

Áîíäàð÷óê, Êñåíèÿ Ñîá÷àê, Ìàðèÿ Êîæåâíèêîâà, Äàðüÿ Ñàãàëîâà, Òèìóð Áàòðóòäèíîâ, Ñåðãåé Ãèíçáóðã, Òèãðàí Êåîñàÿí, Àëåíà Õìåëüíèöêàÿ, Òèíà Êàíäåëàêè, Ëåðà Êóäðÿâöåâà è ìíîãèå äðóãèå. Âî âðåìÿ ïîêàçà ôèëüìà çàë òî è äåëî âçðûâàëñÿ ñìåõîì! Âîëøåáíàÿ ñèëà êèíî âñå-òàêè ñïðàâèëàñü è ñ ýòîé ñëîæíîé àóäèòîðèåé, è ñ ýòèì ñëîæíûì æàíðîì - êîìåäèåé. Êîíå÷íî, «ßéöà ñóäüáû» íå ïðåòåíäóþò íà ìåñòî â ïàíòåîíå ìèðîâîãî êèíî, íî ïîëó÷èëèñü äîâîëüíî ñìåøíûìè, î ÷åì ïîñëå ïðåìüåðû ñâèäåòåëüñòâîâàëè âûõîäÿùèå èç çàëà äîâîëüíûå çðèòåëè ïðåìüåðû ôèëüì ïîíðàâèëñÿ, è îíè ñïåøèëè ïîäåëèòüñÿ ñâîèìè âïå÷àòëåíèÿìè. Àëåêñàíäð Ãàéäóëÿí, àêòåð ñåðèàëà «Óíèâåð» íà ÒÍÒ: «ß î÷åíü ðàä çà íàøèõ àâòîðîâ, ìîãó ñêàçàòü, ÷òî ó íèõ âñå ïîëó÷èëîñü! Ïðèÿòíî, ÷òî îíè íå ïðîñòî òàëàíòëèâû, íî è ïîñòîÿííî ðàçâèâàþòñÿ è íå ñòîÿò íà ìåñòå. ß ðàä, ÷òî ìû ïðîäîëæèì ñ íèìè ðàáîòàòü è áóäåì ñíèìàòü ïðîäîëæåíèå «Óíèâåðà» ïîòîìó, ÷òî ýòè ëþäè ìîãóò ïðèäóìàòü ÷òîòî îñîáåííîå». Äàðüÿ Ñàãàëîâà, àêòðèñà ñåðèàëà «Ñ÷àñòëèâû âìåñòå» íà ÒÍÒ:

«Î÷åíü ñìåøíîå êèíî, ìíå î÷åíü ïîíðàâèëîñü. Åäèíñòâåííîå, íàâåðíîå, íàäî ñðàçó âñåì ñêàçàòü, ÷òîáû íàñòðàèâàëèñü íà òðýø, íà ñòåá. Ðåáÿòà ìîëîäöû. ß íå îáìàíóëàñü â ñâîèõ îæèäàíèÿõ è ìíîãî ñìåÿëàñü». Âàëåíòèíà Ðóáöîâà, àêòðèñà ñèòêîìà «Óíèâåð» íà ÒÍÒ: «ß âûøëà, è ó ìåíÿ äî ñèõ ïîð ðîò íå çàêðûâàåòñÿ - ýòî î÷åíü ñìåøíî, ýòî ïðàâäà äèêî ñìåøíî. Ìû ñ Àíäðååì Ãàéäóëÿíîì ïðîñòî íå ìîãëè îñòàíîâèòüñÿ. Î÷åíü ìíîãî çàáàâíûõ ìîìåíòîâ, ÿ ñåé÷àñ äàæå íå ìîãó ïðèïîìíèòü âñå. Íî ïîâåðüòå, ðàññìåøèòü ãîðàçäî ñëîæíåå, ÷åì çàñòàâèòü ïëàêàòü, è ó ðåáÿò ýòî áëåñòÿùå ïîëó÷èëîñü. ß ãîðæóñü òåì, ÷òî ÿ ðàáîòàþ ñ ýòèìè ðåáÿòàìè è áóäó ïðîäîëæàòü ñ íèìè ðàáîòàòü. Ñ÷èòàþ, ÷òî îíè ñïîñîáíû åùå íà î÷åíü ìíîãîå, äàæå íà î÷åíüî÷åíü ìíîãîå». Òèìóð Áàòðóòäèíîâ, ðåçèäåíò Comedy Club, àêòåð ñèòêîìà «Äâà Àíòîíà» íà ÒÍÒ: «Ïðèêîëüíûé ôèëüì. ß î÷åíü õîðîøî ïîíèìàþ ðåáÿò, ïîíèìàþ, êàê îíè íåðâíè÷àëè è ïåðåæèâàëè, íî òåïåðü ìîãó ñêàçàòü, ÷òî ïåðåæèâàëè îíè çðÿ. Âñå ïîëó÷èëîñü».

Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ

/ ÙÇÝÇ ýáõïµáÉÇ Ùñó³ß³ñ

Մի­նի ֆուտ­բոլ. հեր­թա­կան ա­ռաջ­նութ­յուն «Մենք մեր մա­սին» ամ­սա­գի­րը և www.banker.am ֆի­նան­սա­բան­կա­յին պոր­տա­լը հեր­թա­ կան ան­գամ կազ­մա­կեր­պե­ցին ՀՀ ­բան­կե­րի և վար­կա­յին կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի միջև մի­նի ֆուտ­բո­լ ի ԲՄՖ ­Լի­գա­յի ա­ռաջ­նութ­յու­նը` թվով 7-րդը: ՀՀ ­բան­կե­րի միջև մի­նի ֆուտ­բո­լ ի այս և հե­տա­գա ա­ռաջ­նութ­յուն­նե­րը նպա­տակ ու­նեն ՀՀ­-ում զար­գաց­նել այդ մար­զաձևը, խթա­նել բան­կա­յին հա­մա­կար­գի աշ­խա­տա­կից­նե­րի ա­ռողջ ապ­րե­լա­կեր­պը և ամ­րապն­դել աշ­խա­տա­կից­նե­րի միջ­բան­կա­յին սերտ շփում­ներն ու կա­պե­րը: Ա­ռաջ­նութ­յա­նը մաս­նակ­ցում էին տա­սը բանկ և մեկ վար­կա­յին կազ­մա­կեր­պութ­յուն: Չեմ­պիոն դար­ձավ ՀՀ ­կենտ­րո­նա­կան բան­կի թի­մը: 2-րդ ­տե­ղ ը զբա­ղեց­րեց «Ֆին­քա» ՈւՎԿ-ի թի­մը, իսկ 3-րդ տ ­ ե­ղ ը` «Ա­մ ե­րիա­բան­կի» թի­մը:

1-ին մրցանակ` ՀՀ ԿԵՆՏՐՈՆԱԿԱՆ ԲԱՆԿ

2-րդ մրցանակ` «ՖԻՆՔԱ»ՈՒՎԿ ՓԲԸ

«ԱԿԲԱ-ԿՐԵԴԻՏ ԱԳՐԻԿՈԼ ԲԱՆԿ» ՓԲԸ

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 110

3-րդ մրցանակ` «ԱՄԵՐԻԱԲԱՆԿ» ՓԲԸ

«ԱՐՄՍՎԻՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ

ÙÇÝÇ ýáõïµáÉÇ Ùñó³ß³ñ /

«ՅՈՒՆԻԲԱՆԿ» ՓԲԸ

«ԿՈՆՎԵՐՍ ԲԱՆԿ» ՓԲԸ

«ՊՐՈԿՐԵԴԻՏ ԲԱՆԿ» ՓԲԸ

«ԱՐԴՇԻՆԻՆՎԵՍՏԲԱՆԿ» ՓԲԸ

«Էյչ-Էս-Բի-Սի ԲԱՆԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ» ՓԲԸ

«ԻՆԵԿՈԲԱՆԿ» ՓԲԸ

Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 111

Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ

/ µÇÉdzñ¹Ç Ùñó³ß³ñ

Միջ­բան­կա­յին բի­լ իար­դի ա­վան­դա­կան մրցա­շար 1-ին մրցանակ` Դավիթ Բաղդասարյան («ՆԱԻՐԻ ԻՆՇՈՒՐԱՆՍ» ԱՍՊԸ)

2-րդ մրցանակ` Արամ Ազիզյան («ԱՐԴՇԻՆԻՆՎԵՍՏԲԱՆԿ» ՓԲԸ)

«Մենք մեր մա­սին» ամ­սա­գի­րը և www.banker.am

կայ­քը

շա­րու­նա­

կում են կազ­մա­կեր­պել ու անց­կաց­ նել ար­դեն ա­վան­դ ույթ դար­ձած` ՀՀ ­բան­կա­յին հա­մա­կար­գի, վար­կա­յին, ա­պա­հո­վագ­րա­կան, ըն­կե­րութ­յուն­նե­րի մրցա­շա­ր:

ներդ­րու­մա­յին միջև

Հեր­թա­կան

բի­լ իար­դի ա­ռաջ­նութ­

յունն անց­կաց­վեց «Նևս­կու բուրգ» (“Невская пирамида”) խա­ղաո­ճում: 3-րդ մրցանակ` Համբարձում Դանիելյան (ՀՀ ԿԵՆՏՐՈՆԱԿԱՆ ԲԱՆԿ)

Ա­ռաջ­նութ­յան խա­ղերն անց­կաց­վե­ ցին Play City ժա­ման­ցի կենտ­րո­նի բի­լ իար­դի

սրա­հում:

Մրցա­շա­րում

1-ին տե­ղ ը զբա­ղեց­րեց Դա­վ իթ Բաղ­ դա­սար­յա­նը («Նաի­րի Ին­շու­րանս»), իսկ 2-րդ ­տե­ղ ը զբա­ղեց­րեց Ա­րամ Ա­զ իզ­յա­նը («Արդ­շի­նին­վեստ­բանկ»): Ա­ռաջ­նութ­յան 3-րդ և 4-րդ ­տե­ղե­րը հա­մա­պա­տաս­խա­նա­բար զբա­ղեց­րին Համ­բար­ձում Դա­նիել­յանն ու Էդ­գար Է­վո­յա­նը (ՀՀ ­կենտ­րո­նա­կան բանկ): Հա­ջորդ մրցա­շա­րը տե­ղ ի կու­նե­նա 4-րդ մրցանակ` Էդգար Էվոյան (ՀՀ ԿԵՆՏՐՈՆԱԿԱՆ ԲԱՆԿ)

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 112

2010թ ­մա­յի­սի կեսերին:

Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ

/ §Ø³ýdz¦ ˳ÕÇ Ùñó³ß³ñ

Միջ­բան­կա­յին «Կարմիր, թե սև»

«Մա­ֆիա»

1-ին մրցանակ` Դիանա Շահինյան («ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ)

Աննա Համբարյան («ՔԵՅ-ՓԻ-ԷՄ-ՋԻ ԱՐՄԵՆԻԱ» ՓԲԸ)

2-րդ մրցանակ` Լիլիթ Հակոբյան («ՆԱԻՐԻ ԻՆՇՈՒՐԱՆՍ» ԱՍՊԸ)

Մարգարիտ Իսկանդարյան («ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ)

3-րդ մրցանակ` Իզաբելա Սարգսյան («ՔԵՅ-ՓԻ-ԷՄ-ՋԻ ԱՐՄԵՆԻԱ» ՓԲԸ )

Արման Ասատրյան («ՆՈՐՎԻԿ» ՈՒՎԿ ՓԲԸ)

Գևորգ Այվազյան («ՔԵՅ-ՓԻ-ԷՄ-ՋԻ ԱՐՄԵՆԻԱ» ՓԲԸ)

Մուշեղ Գիշյան («ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ)

Վահե Հարությունյան («ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ)

Լիանա Հակոբյան («ՆԱԻՐԻ ԻՆՇՈՒՐԱՆՍ» ԱՍՊԸ)

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 114

Վեր­ջերս ՀՀ ­բան­կա­յին հա­մա­կար­գի, վար­կա­յին, ա­պա­հո­վագ­րա­կան, աու­ դի­տո­րա­կան և ներդ­րու­մա­յին ըն­կե­ րութ­յուն­նե­րի միջև կա­յա­ցավ «Մենք մեր մա­սին» ամ­սագ­րի, banker.am ֆի­ նան­սա­բան­կա­յին պոր­տա­լ ի, «Շարմ Հոլ­դինգ» ըն­կե­րութ­յան «Կար­միր, թե սև» հե­ռուս­տաա­կում­բի նա­խա­ձեռ­ նած, բո­լո­րիս կող­մից ան­չափ սիր­ված «Կար­միր, թե սև» («Մա­ֆիա») խա­ղ ի ա­ռաջ­նութ­յու­նը: Մրցա­շա­րի չեմ­պիոն դար­ձավ Դիա­նա Շա­հին­յա­նը («Հայ­ բիզ­նես­բանկ» ՓԲԸ): Նա կմաս­նակ­ցի նաև «Կար­միր, թե սև» նա­խագ­ծի հե­ ռուս­տա­տե­սա­յին տար­բե­րա­կին: 2-րդ ­տե­ղ ը զբա­ղեց­րեց Լի­լ իթ Հա­կոբ­յա­նը («Նաի­րի Ին­շու­րանս» ԱՍՊԸ), 3-րդ ­տե­ղ ը` Ի­զա­բե­լա Սարգս­յա­նը («ՔեյՓի-Էմ-Ջի Ար­մ ե­նիա» ՓԲԸ): Մաս­նա­ կից­նե­րի լա­վա­գ ույն տասն­յա­կում հա­ մա­պա­տաս­խա­նա­բար ընդգրկ­վե­ցին Մու­շեղ Գիշ­յա­նը («Հայ­բիզ­նես­բանկ» ՓԲԸ), Ար­ման Ա­սատր­յա­նը («Նոր­ վիկ» ՈւՎԿ), Վա­հե Հա­րութ­յուն­յա­նը («Հայ­բիզ­նես­բանկ» ՓԲԸ), Գ­ևորգ Այ­վազ­յա­նը («Քեյ-Փի-Էմ-Ջի Ար­ մե­նիա» ՓԲԸ), Մար­գա­րիտ Իս­կան­ դար­յա­նը («Հայ­բիզ­նես­բանկ» ՓԲԸ), Ան­նա Համ­բար­յա­նը («Քեյ-Փի-Էմ-Ջի Ար­մ ե­նիա» ՓԲԸ), Լիա­նա Հա­կոբ­ յա­նը («Նաի­րի Ին­շու­րանս» ԱՍՊԸ): Հա­ջորդ մրցաշր­ջա­նը տե­ղ ի կու­նե­նա 2010թ­աշ­նա­նը:

ÒÙ»é³ÛÇÝ ûÉÇÙådz¹³ /

سñ½³ß˳ñÑ

Վան­կու­վե­րից մինչև Սո­չ ի պատ­րաս­տեց Սա­թե­նիկ Մկրտչյա­նը

Դեռևս 2009թ­-ին կա­նա­դա­կան Վան­

նակ­ցեց ա­վե­լ ի քան 12 հզ ­մարդ: Այ­

«Օ­լ իմ­պիա­դա-2010»-ում ներ­կա­յաց­

կու­վեր քա­ղաքն ար­դեն իսկ հայտն­վել

նո­ւա­մ ե­նայ­նիվ,

րին 4 մար­զ իկ­ներ: Դա­հու­կա­վազ­քում

էր աշ­խար­հի ու­շադ­րութ­յան կենտ­րո­

սպոր­տի տո­նի» մեկ­նար­կը մթագ­նեց

հան­դես ե­կան գյում­րե­ցի Քրիս­տի­նե

նում, քա­նի որ 2010թ­ այս­տեղ պի­տի

վրա­ցի սահ­նա­կոր­դի մահ­վան պատ­

Խա­չատր­յանն ու ա­շոցք­ցի Սեր­գեյ

անց­կաց­վեին Ձմե­ռա­յին օ­լ իմ­պիա­

ճա­ռը դար­ձած ող ­բեր­գա­կան պա­

Մի­քա­յել­յա­նը, իսկ լեռ­նա­դա­հու­կա­յին

կան խա­ղե­րը: Այս­պի­սով, սահ­ման­

տա­հա­րը: Մի­ջո­ցառ­ման մեկ­նար­կից

սպոր­տի մրցում­նե­րին մաս­նակ­ցե­ցին

«Խա­ղա­ղութ­յան

և

ված պա­հին հու­նա­կան Օ­լ իմ­պիա քա­

մի քա­նի ժամ ա­ռաջ զոհ­վեց սահ­նա­

ա­մ ե­րի­կա­հայ

ղա­քում վառ­վեց օ­լ իմ­պիա­դա­յի կրա­կը:

կասպոր­տի 21-ամ­յա մար­զ իկ Նո­դար

րեբ­րակ­յանն ու ծաղ­կա­ձոր­ցի Ար­սեն

Ա­նի-Մա­թիլ­դա

Սե­

Ա­վան­դ ույ­թի հա­մա­ձայն` կրա­կը վառ­

Կու­մա­րի­տաշ­վ ի­լ ին: Նա մոտ 145 կմ/ժ

Ներ­սիս­յա­նը: Վեր­ջինս մեր պատ­վ ի­

վեց արևա­յին ճա­ռա­գայթ­նե­րից: Ջա­

ա­րա­գ ութ­յան ժա­մա­նակ կորց­րել էր

րա­կութ­յան դրո­շա­կա­կիրն էր խա­ղե­րի

հի փո­խան­ցու­մա­վազ­քը մեկ­նար­կեց

կա­ռա­վա­րու­մը, բախ­վել էր պա­տին և

բաց­ման ա­րա­րո­ղութ­յան ժա­մա­նակ:

Հու­նաս­տա­նում, իսկ ութ օր անց այն

դուրս թռել եր­թու­ղուց: Չնա­յած այս

Հա­յաս­տա­նի մար­զ իկ­ներն ա­ռա­ջին

հանձն­վեց Վան­կու­վե­րի օ­լ իմ­պիա­դա­

ող ­բեր­գ ութ­յա­նը` «Բի Սի Փլեյս» մար­

ան­գամ

յի կազ­մա­կեր­պիչ­նե­րին: Հե­տո ջահն

զա­դաշ­տում փետր­վա­րի 12-ին տրվեց

մաս­նակ­ցել են 1994-ին Լի­լե­հա­մ ե­րում:

ինք­նա­թի­ռով

բեր­վեց

Ձմե­ռա­յին

օ­լ իմ­պիա­դա­յին

Կա­նա­դա­յի

Ձմե­ռա­յին 21-րդ­ օ­լ իմ­պիա­կան խա­

Վան­կու­վե­րի օ­լ իմ­պիա­դան մեր մար­

Վիկ­տո­րիա քա­ղաք, որ­տե­ղ ից էլ հոկ­

ղե­րի մեկ­նար­կը: Մի­ջո­ցա­ռու­մը նվիր­

զիկ­նե­րի հա­մար 5-րդն­ էր: Ա­ռայժմ

տեմ­բե­րի 30-ին սկսվեց օ­լ իմ­պիա­կան

վեց վրա­ցի մար­զ ի­կի հի­շա­տա­կին:

հայ մար­զ իկ­նե­րը հա­վա­տա­րիմ են

կրա­կի փո­խան­ցու­մա­վազ­քը` 45 հզ կմ

Օ­լ իմ­պիա­կան խա­ղե­րի պատ­մութ­յան

«կարևո­րը մաս­նակ­ցութ­յունն է» օ­լ իմ­

եր­կա­րութ­յամբ: Օ­լ իմ­պիա­կան խա­ղե­

ըն­թաց­քում ա­ռա­ջին ան­գամ բաց­ման

պիա­կան սկզբուն­քին: Օ­լ իմ­պիա­կան

րի պատ­մութ­յան ողջ ըն­թաց­քում սա

ա­րա­րո­ղութ­յու­նը կա­յա­ցավ փակ շեն­

խա­ղե­րում նվաճ­ված ոս­կե մե­դալ­նե­րի

մեկ երկ­րի ներ­սում ա­ռայ­սօր անց­

քում: Մար­զա­դաշ­տը, ո­րի լիար­ժեք

ցան­կում ա­ռա­ջի­նը կա­նա­դա­ցի­նե­րին

կաց­ված ա­մ ե­նաեր­կար էս­տա­ֆետն էր:

ա­նունն է British Columbia Plase, տե­

էին: Հա­ջորդ օ­լ իմ­պիա­կան խա­ղերն

Փետր­վա­րին Վան­կու­վե­րում կրա­կի

ղա­վո­րում է 60 հզ ­հան­դի­սա­կան և ու­

անց­կաց­վե­լու են գեղատեսիլ Սո­չ իում

հան­դի­սա­վոր տե­ղա­փոխ­մա­նը մաս­

նի յու­րա­հա­տուկ տա­նիք: Հա­յաս­տա­նը

2012 թվականին:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 115

Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ

/ ëù»Ûõáñ¹Ç Ï»ÝïñáÝáõÙ

Պրո­ֆե­սիո­նալ սքեյթ­բոր­դինգն ար­դեն Հա­յաս­տա­նում է

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 116

հե­ղ ի­նակ` Լու­սի­նե Պա­ռավ­յան Լուսանկարը` Եղիա Ներսեսյանի

ëù»Ûõáñ¹Ç Ï»ÝïñáÝáõÙ /

Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ

Ե­թե երևան­յան հին թա­ղա­մա­սե­րից մե­կի տա­րած­քում` Սա­սուն­ցի Դավ­թի ար­ձա­նի մեր­ձա­կայ­քում, մի հե­ռա­վոր անկ­յու­նում, լսեք ռոք ե­րաժշ­տութ­յան ձայ­ներ, ո­րոնց գու­մար­վում է նաև ա­նիվ­նե­րի աղ­մու­կը, ա­պա չկաս­կա­ծեք, որ այդ­տեղ հա­վաք­վել են սքեյթ­բոր­ դին­գի սի­րա­հար­նե­րը` էքստ­րե­մալ­ներ, ում միա­վո­րում է ադ­րե­նա­լ ի­նը: Սքեյթ­բոր­դինգն ա­ռա­ջա­ցել է 60-ա­կան թթ­ԱՄՆ-ի Կա­լ ի­ ֆոռ­նիա նա­հան­գ ում. մի խումբ սեր­ֆեր­ներ այս­տեղ ստեղ­ծե­ցին «ցա­մա­քա­յին տախ­տակ­ներ»` դրանք ան­վա­նե­լով սքեյ­թեր: Ո­ւո­լ ի Ջել­ֆենդ ա­նու­նով մի մարդ հնա­րեց սքեյթ­բոր­դ ով սո­վո­րա­կան ցատ­կը, որն էլ կո­չե­ցին «Ո­ւո­լ իի հնարք», իսկ հե­տո ստեղծ­վե­ցին նաև սքեյթ­բոր­դին­գի մյուս հնարք­նե­րը: 90-ա­կան թթ­ԱՄՆ-ում սքեյթ­բոր­դինգն այն­քան տա­րած­վեց, որ նույ­նիսկ սկսե­ցին թո­ղար­

կել հա­տուկ ամ­սագ­րեր ու հե­ռուս­տա­հա­ղոր­դ ում­ներ… Ռու­սաս­տա­նում ծնված և մե­ծա­ցած Ար­շա­կը պրո­ֆե­սիո­նալ սքեյթ­բոր­դիստ է: Հա­յաս­տա­նում սքեյթ­բոր­դի հրա­պա­րակ ստեղ­ծե­լու գա­ղա­փա­րը նա մտահ­ղա­ցել է դեռևս 2005թ: «Երբ ա­ռա­ջին ան­գամ ե­կա Հա­ յաս­տան, շատ հա­վա­նե­ցի: Բայց պի­տի մտա­ծեի նաև այն­պի­սի մի սի­րե­լ ի զբաղ­մունք, ո­րը կա­պա­հո­վեր իմ ժա­մանցն այս­տեղ և կպա­հեր ինձ Հա­յաս­տա­նում: Այդ­պես էլ ծնվեց սքեյթ­բոր­դի հրա­պա­րակ-դպրոց հիմ­նե­լու միտ­քը», - պատ­մում է Ար­շա­կը: Ար­դեն մի քա­նի ա­միս է` սքեյթ­բոր­դին­գի հրա­պա­րակ-դպրո­ցը բաց է: Ար­շակն այս­տեղ ա­մ են ինչ ինք­նու­րույն է ի­րա­կա­նաց­րել` ֆի­նան­սա­ կան հար­ցե­րից մինչև շի­նա­րա­րութ­յուն: Իսկ հրա­պա­րա­կի ար­տա­քին տես­քը Ար­շա­կի ռուս ըն­կե­րոջ նկա­րա­զարդ­ման արդ­յունքն է: Մնում է ա­շա­կերտ­նե­րի թիվն ա­վե­լա­նա: Ըստ Ար­շա­կի` պրո­ֆե­սիո­նալ սքեյթ­բոր­դեր դառ­նա­լու հա­մար տա­րի­քը կարևոր չէ. կարևո­րը ցան­կութ­յունն է: Նա սքեյթ­բոր­դին­գի` իր հիմ­նած հրա­պա­րակ-դպրոցն ան­վա­նել է «Ադ­րե­նա­լ ին X»: Ար­շակն ա­սում է, որ Հա­յաս­տա­նում սքեյթ­բոր­դին­գը դեռևս ­զար­գա­ցած չէ, ան­գամ ո­րակ­յալ սքեյ­թեր չկան: Վա­ճառ­քում միայն ա­նո­րակ ու ծանր չի­նա­ կան ապ­րանքն է: «Լա­վո­րակ սքեյ­թե­րի գնե­րը սկսվում են 150-200 դո­լա­րից: Ես Մոսկ­վա­յից եմ բե­րել ինձ հետ` սքեյթհ­րա­պա­րա­ կիս հա­մար: Ճիշտ է` դրանք վար­ձա­կալ­ման հա­մար են, բայց սքեյ­թե­րի խա­նութ բա­ցե­լու մտադ­րութ­յուն ևս­ ու­նեմ», - պատ­մում է Ար­շա­կը: Նա լրջո­րեն նպա­տա­կադր­վել է Հա­յաս­տա­նում զար­գաց­նել ու տա­րա­ծել սքեյթ­բոր­դին­գը:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 117

Entertainment

/ the armenian blot

THE ARMENIANS PLAY BAZAAR BLOT

by Parandzem Avagyan photos by Eghia Nersesian

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 118

the armenian blot /

Entertainment

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 119

Entertainment

/ the armenian blot

Along with the awakening of nature, the

Belote, during Bazaar Blot players make

and everyone listens but hears nothing.

irresistible desire to play Blot awakens

bids, saying “Diamonds-10”, “Spades-9”,

Nonetheless, besides being an integral

in Armenian men. Yet, if nature ripens

etc., i.e. the player who says “Hearts-15”

part of most Armenian’s life style Blot

fades in bleak November and December,

should get more than 150 points to win

is a card game first of all. Hence, a ques-

the Armenians’ love towards Blot “rip-

the trick, otherwise his team loses. The

tion arises whether this game involves

ens and ripens”. No matter whether it is

number of tricks is not limited, but the

gambling or not, as it is quite difficult to

a stuffy summer day or a freezing to the

number of points to win the game is 301

imagine a card game without gambling.

bone December evening, an Armenian

exactly.

In general, card games and gambling

man will always find time and place to

Amazingly, this card game has its own

go along together, though gambling as

play Blot. The latter appears to be indis-

“word stock” which comprises such

a social phenomenon turns out to be

pensable to our life.

words as “terz” (perhaps derived from

older. According to historical records

Nowadays different nations prefer vari-

the French word “tierce”), “quansh” (I

and archaeological evidence, gambling

ous card games and only the Armenians

don’t believe), “kapuyt“ (probably de-

has existed throughout the ages and cul-

play Blot, Bazaar Blot in particular. Ba-

rived from a French word “capote” that

ture of most civilizations. For example,

zaar Blot is a 32-card trick-taking game

has become pronounced “kapuyt” (blue

gambling artefacts have been recovered

derived from the French popular card

in Armenian) during decades), etc.

from ancient China (2300 B.C.), India,

game Belote the rules of which were first

Not only words of Blot are quite spe-

Egypt and Rome. A set of ivory dice dat-

published in 1921. Games closely related

cial, but the general atmosphere during

ing 1500 BC were salvaged from Thebes

to French Belote are played throughout

the tricks and Armenian men’s attitude

(a city on the Nile: at various times the

the world. Thus, in Bulgaria it is known

towards the game as well. Under no

capital of Upper Egypt or of the entire

as Bridge-Belote, in Greece –Vida, in

circumstances can Blot be considered

country), while specific writings men-

Cyprus – Pilotta, in Croatia-Bela, in

merely a card game, since for “the ex-

tioning gambling were found on a tablet

Saudi Arabia – Baloot, in the Republic

perts” of this famous game it is a ritual

in the Pyramid of Cheops.

of Macedonia –Belyot. The lion part of

that should be performed almost always

Card games themselves appeared af-

these games has almost the same rules,

in the same way. First of all, the ritual

ter the 10th century and were brought

yet Bazaar Blot played only in Armenia

requires a comfortable place frequently

to Europe via the Mameluke Empire

and Baloot played in Saudi Arabia are

outdoors, with a table and at least 4

(Mamelukes were of mixed ancestry

slightly different.

chairs. The ritual without spectators is

but mainly Kipchak Turks who served

Actually, the name of the card game it-

nothing, that’s why the crowd gathered

the Muslim Arab caliphs from the 9th

self, Bazaar Blot, already suggests cer-

near the players watches the tricks, often

to the 16th centuries). The first decks

tain resemblance between the game and

upset, rarely amazed, and tries to be of

of cards were not with human forms; in-

an Oriental market. This resemblance is

any help prompting this or that player.

stead, they were adorned with intricate

manifested in the noise and bids made by

Gradually the play does become a bazaar

designs, reminiscent of Muslim carpets.

the players. Unlike the other versions of

where everyone speaks but says nothing

And only when the cards made their

The House of Cards - a painting by Jean-Baptiste Simon Chardin, 1735.

The Card Players - a painting by Paul Czanne, 1895.

Caravaggio, The Cardsharpers,1594.

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 120

the armenian blot /

Entertainment

way to Italy and Spain, card makers be-

own game which has been number one

in general concern Bazaar Blot. In case

gan distinguishing cards with the royal

so far throughout Armenia. On the one

of this game, several bottles of beer or a

ranks of men who held power in the

hand, Bazaar Blot is a leisure activity

treat including the delicious Armenian

Royal Court.

called to entertain people. On the other

barbecue can be at stake. Of course, the

Step by step Europeans, especially aris-

hand, it is a craft requiring attention, in-

winners don’t take the beer won and go

tocrats, began to pay attention to card

tellect and good memory for card count-

home; or the barbecue is not tasted by

games, making playing cards a leisure ac-

ing during the tricks.

the winners only. On the contrary, play

tivity. Card players became protagonists

Frankly, Bazaar Blot might be labeled as

can be developed into a feast which all

of literary works such as Dostoevsky’s

an “obsession” but never as a gambling,

the players and spectators will take part

“The Gambler” and Pushkin’s “The

because the Armenians don’t play it for

in.Eventually, Blot may be presented as

Spade Queen”. Jean-Batiste, Simeon

money. According to Britannica Concise

an embodiment of our nation’s nature.

Chardin, Paul Cezanne, and Caravaggio

Encyclopedia gambling is defined as fol-

It is played by clever and hot-blooded

depicted card players in their paintings.

lows: Betting or staking of something of

Armenians, who always long to prove

Consequently, card game became an ac-

value on the outcome of a game or event.

their being the best, always take risks no

tivity loved by thousands of people al-

In most gambling games it is custom-

matter whether those are calculated or

most on all continents.

ary to express the idea of probability in

not. Armenians win or lose but do it in

Certainly, the Armenians could not

terms of “odds against winning.” For-

such a way that the whole neighborhood

stand aside; instead they created their

tunately, the definition above doesn’t

learns about it.

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 121

ųٳÝó

/ ²í³ï³ñ

§Ա­վա­տար¦.

ինչ հնա­րա­վոր է: Իսկ մարդ­կա­յին

Հո­լ ի­վու­դի հեր­թա­կան թան­կար­ժեք §ըն­ծան¦

շեր­տեր, ո­րոնք բա­ցա­հայ­ված չեն. չէ՞

անդ­րա­դար­ձը` Սա­թե­նիկ Մկրտչյա­նի

երևա­կա­յութ­յան ո­լոր­տում դեռևս ­կան որ դա ան­սահ­մա­նե­լ ի տա­րածք է: Այդ­ պի­սին է և 2009-ի ա­մ ե­նա­շա­հու­թա­ բեր բլոք­բաս­թե­րը` Ջեյմս Քա­մ ե­րո­նի «Ա­վա­տա­րը»: «Ա­վա­տար» բա­ռը սանսկ­րի­տից թարգ­ մա­նա­բար նշա­նա­կում է վե­րա­փո­խութ­ յուն, նաև` վայ­րէջք: Հնդկա­կան դի­ ցա­րա­նում այս բա­ռը խորհր­դան­շում է երկ­րա­յին կեր­պար­նե­րի վե­րա­փո­ խութ­յու­նը: Այն ու­նի նաև սրբա­պատ­ կե­րի նշա­նա­կութ­յուն. սրբա­պատ­կեր, ո­րը յու­րա­քանչ­յուր մար­դ ու հետ է, ան­ հա­տա­կան է: Այս բա­ռի բա­ցատ­րա­կան մա­սը ֆիլ­մը դեռևս չ­տե­սած յու­րա­քանչ­ յու­րին ար­դեն իսկ կա­րող է հու­շել, որ սա սո­վո­րա­կան կի­նո չէ: Կի­նոքն­նա­ դատ­ներն այ­սօր ար­ձա­նագ­րում են, որ Ջեյմս Քա­մ ե­րոնն այս ֆիլ­մով իս­կա­ կան ֆու­րոր է բարձ­րաց­րել` միա­վո­րե­ լով ֆան­տաս­տի­կան և 3D-գրա­ֆի­կան: Ռե­ժի­սո­րը դեռևս ­ման­կուց ե­րա­զում էր Պան­դ ո­րա­յի աշ­խար­հի մա­սին: Հա­ սակ առ­նե­լով` նա փոր­ձեց իր սի­րե­լ ի ֆան­տաս­տի­կա­յի ժան­րը բարձ­րաց­նել ո­րա­կա­պես այլ մա­կար­դա­կի: Հա­մա­ կարգ­չա­յին ա­նի­մա­ցիա­յի շնոր­հիվ նա ստեղ­ծեց ֆան­տաս­տի­կա­կան մի մո­ լո­րա­կի հա­մո­զ իչ պատ­կե­րը. այս­տեղ կա հա­տուկ է­կո­հա­մա­կարգ, իսկ տե­ղ ի բնա­կիչ­նե­րը` նա­վ ի­նե­րը, ու­նեն ի­րենց ինք­նա­տիպ ա­ռաս­պե­լա­բա­նութ­յու­նը և կեն­ցա­ղ ը: «Ա­վա­տա­րի» ի­րա­կա­նութ­ յունն անս­պա­սե­լ ի է` կա­խար­դա­կան, անբ­նա­կան: Ֆիլ­մում ա­մ են ինչ ու

Վեր­ջին ժա­մա­նակ­նե­րում նկա­րա­հան­ված և մեծ աղ­մուկ բարձ­րաց­րած ֆիլ­մ ե­րում

ա­մ են­քը վիթ­խա­րի են, ան­ճա­նա­չե­

գե­րակշ­ռում են գի­տա­կան ֆան­տաս­տի­կա­յի ժանրն ու ան­բա­ցատ­րե­լ ի երևույթ­նե­րը

լի ու ան­մարդ­կա­յին: Զին­վոր Ջեյ­քի

բա­ցա­հայ­տե­լու մի­տում­նե­րը: Ե­թե հա­մա­րենք, որ կի­նոն մարդ­կա­յին պատ­կե­րա­

և տե­ղաբ­նակ Նեյ­տի­րիի սի­րո պատ­

ցում­նե­րի ու ժա­մա­նա­կի ար­ժեք­նե­րի ար­տա­ցո­լումն է, ա­պա կա­րե­լ ի է բազ­ման­շա­

մութ­յունն այն­քան բնա­կան ու մարդ­

նակ հետևութ­յուն­ներ ա­նել մեր ժա­մա­նակ­նե­րի մար­դ ու մտա­ծե­լա­կեր­պի, ար­ժե­հա­

կա­յին է, որ նույ­նիսկ ա­մ ե­նա­ռեա­լ իստ

մա­կար­գի մա­սին: Ի վեր­ջո` ին­չ ի՞ն­ ենք ձգտում մենք, մի՞թե պարզ ի­րա­կա­նութ­յունն

կի­նո­դի­տողն ա­կա­մա բա­րութ­յամբ ու

այն­քան նե­ղա­ցել ու ան­հե­տաքր­քիր է դար­ձել, որ հան­րութ­յան լայն շրջա­նակ­նե­րին

հա­մակ­րան­քով է լցվում` ան­մարդ­կա­

սկսել են գրա­վել ա­նի­րա­կանն ու ան­հա­վա­նա­կա­նը: Թե՞ ան­հա­վա­նա­կան ո­չ ինչ չկա…

յին տեսք ու­նե­ցող կեր­պար­նե­րի` նա­

Աշ­խար­հի վեր­ջի, ա­մ ե­նահ­զոր երկր­նե­րի ու մարդ­կանց կոր­ծա­նում­նե­րի, աս­տե­

վի­նե­րի նուրբ զգաց­մունք­նե­րը տես­նե­

րոիդ­նե­րի ու այլ­մո­լո­րա­կա­յին հու­մա­նոիդ­նե­րի ար­շա­վանք­նե­րի մա­սին պատ­մութ­

լով: Սյու­ժեի զար­գաց­ման ըն­թաց­քում

յուն­նե­րով այ­սօր այլևս­ անհ­նար է զար­մաց­նել: Ար­դեն ի­րա­կան կյան­քում էլ ա­մ են

ռե­ժի­սո­րը բա­ցա­հայ­տում է այդ մո­լո­

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 122

²í³ï³ñ /

ųٳÝó

րա­կում ա­մ ե­նա­զոր և հարս­տա­նա­լու տեն­չով տար­ված մի ըն­կե­րութ­յան կող­մից բար­բա­ րո­սա­բար

արդ­յու­նա­հան­վող

հազ­վագ­յուտ

հան­քան­յու­թի պատ­մութ­յու­նը` պատ­կե­րե­լով, թե ինչ­պես է ոտ­նա­տակ ար­վում գե­ղե­ցի­կը: Չա­փա­զանց գու­նա­գեղ են ֆիլ­մի բո­լոր պատ­ կեր­նե­րը: Մեզ ան­ծա­նոթ այդ քա­ղա­քակըր­ թութ­յու­նը պար­զա­պես կա­խար­դ ում է կի­նո­ դի­տո­ղ ին, ֆիլ­մի յու­րա­քանչ­յուր միկ­րո­կադրն էլ նկա­տե­լ իո­րեն աշ­խատ­ված ու ման­րա­մասն մշակ­ված է: Քա­մ ե­րո­նը գույն ու մի­ջոց չի խնա­յում` տիե­զե­րա­կան հա­կա­մար­տութ­յունն իր ողջ է­պի­կա­կա­նութ­յամբ ցու­ցադ­րե­լու հա­ մար: Մի պահ կորց­նում ես ի­րա­կա­նութ­յան զգա­ցո­ղութ­յու­նը. ա­մ են ինչն ա­սես իս­կա­կան լի­նի, հենց կող­քիդ կա­տար­վ ի… Ինչևէ, ֆիլ­ մի ա­վար­տին բա­րին հաղ ­թում է, ագ­րե­սո­րը` վռնդվում, իսկ խի­զախ զին­վո­րը Մայր Էյ­վա­յի հրա­շա­գ ործ ու­ժի շնոր­հիվ ձեռք է բե­րում նա­ վիի մար­մին: Ջեյմս Քա­մ ե­րո­նի «Ա­վա­տա­րը» շա­հու­թա­բե­ րութ­յամբ ար­դեն իսկ գե­րա­զան­ցել է ռե­կոր­ դա­կիր «Տի­տա­նիկ» ֆիլ­մին` ճա­նաչ­վե­լով ա­մ ե­նաե­կամ­տա­բե­րը հա­մաշ­խար­հա­յին կի­ նե­մա­տոգ­րա­ֆում: XX Century Fox ա­մ ե­րիկ­ յան հան­րա­հայտ կի­նոըն­կե­րութ­յան տվյալ­ նե­րով` «Ա­վա­տա­րը» վար­ձույ­թում ա­պա­հո­ վել է 1,859 մլրդ ­դ ո­լար ե­կա­մուտ, մինչ­դեռ «Տի­տա­նի­կը» հա­վա­քել էր 1,843 մլրդ ­դ ո­լար: ИТАР-ТАСС լրատ­վա­կան գոր­ծա­կա­լութ­յան հա­ղոր­դած տվյալ­նե­րով էլ` «Տի­տա­նի­կը» շա­րու­նա­կում է ա­ռա­ջա­տար մնալ ԱՄՆ-ում (600,8 մլն ­դ ո­լար), իսկ մնաց­յալ բո­լոր երկր­ նե­րի բարձ­րա­գ ույն կի­նո­հո­րի­զո­նա­կան­նե­ րում ա­ռա­ջա­տա­րը «Ա­վա­տարն» է (1,24 մլրդ ­դ ո­լար): Ա­մ են դեպ­քում` եր­կու ռե­կոր­դա­կիր ֆիլ­մ երն էլ նույն ռե­ժի­սո­րի ստեղ­ծա­գ որ­ ծութ­յունն են: «Ա­վա­տա­րը» «Ոս­կե գլո­բուս» հե­ղ ի­նա­կա­վոր մրցա­նա­կա­բաշ­խութ­յան ըն­ թաց­քում ար­ժա­նա­ցել է 2 մրցա­նա­կի` «Լա­ վա­գ ույն գե­ղար­վես­տա­կան ֆիլմ» և «Լա­վա­ գույն ռե­ժի­սու­րա» ան­վա­նա­կար­գե­րում: Ֆիլ­ մի թո­ղար­կու­մից հե­տո բա­զում հո­գե­բան­ներ մտա­հո­գ ութ­յուն հայտ­նե­ցին, թե կի­նոն­կա­րի դի­տու­մը հա­կա­ցուց­վում է թույլ նյար­դա­յին հա­մա­կարգ ու­նե­ցող մարդ­կանց: Այ­նո­ւա­մ ե­ նայ­նիվ, փաստ է, որ այս ֆիլմն ու­շագ­րավ նո­ րույթ էր գի­տա­ֆան­տաս­տի­կա­յի ժան­րում:

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ 123

«ՄԵՆՔ ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ» ԱՄՍԱԳԻՐ ՄԵՆՔԻ ՈԳԻՆ

«ՄԵՆՔ ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ» ԱՄՍԱԳԻՐ ՄԵՆՔԻ ՈԳԻՆ

غð زêÆÜ

1/20 2010 "MENQ MER MASIN" MAGAZINE THE SPIRIT OF MENQ 1/20 2010

Levon Aronyan Kings Never Lose

Լևոն Արոնյան. արքաները չեն պարտվում

124 ԷՋ

ՀՀ-ում` գինը 500 դր.

1/20 2010