Overijssel en de Russen

‘Vertrek van de Rusluie uit Vriezenveen’ door de Vriezenveense schilder Bernard Jaspers Fayer (1903-1979). Collectie Historisch Museum Vriezenveen.

In 2013 krijgen de lange historische betrekkingen tussen Nederland en Rusland gedurende het gehele jaar aandacht door tal van festiviteiten en publicaties. De eerste contacten tussen beide landen dateren al uit de Middeleeuwen, toen in het Noord-Russische Novgorod één van de vier kantoren van de Hanze was gevestigd. Ook Overijsselse steden als Deventer, Zwolle en Kampen hadden dus, zij het soms indirecte, handelsbetrekkingen met het land van de tsaren.

Een directe band tussen Overijssel en Rusland ontstond in het begin van de achttiende eeuw toen Vriezenveense kooplieden, die later bekend zouden worden als ‘de Rusluie’, naar Petersburg trokken en zich daar ook vestigden. Zij dreven handel in textiel, maar ook in wijn, tabak, thee, cacao en bloemen. Aan het hof van de tsaren waren zij graag geziene gasten, tot de Russische Revolutie van 1917 een einde maakte aan hun bestaan in Rusland. Een geheel ander contact met Rusland en de Oekraïne ontstond in november 1813, toen kozakken hier op hun kleine paardjes de grens overtrokken om ook Overijssel te bevrijden van de Fransen. In die zin is het jaar 2013 - hoe toevallig ook gekozen, na een staatsbezoek van de toenmalige premier Balkenende, eind 2007 - een mooie aanleiding voor een herdenking. Een andere reden zou kunnen zijn dat honderd jaar geleden in Leiden de eerste hoogleraar in de slavistiek in Nederland werd benoemd. Het was de in Delden geboren domineeszoon Nicolaas van Wijk (18801941), die zijn jeugd doorbracht in Zwolle en daar in 1898 ook eindexamen deed voor het gymnasium. De ‘grande dame’ van het Russische onderwijs in Nederland, de lerares Margreet van Brink, zette de taal sinds 1971 in Deventer op het programma van de school waar zij werkzaam was. In die stad, vanwege het rode karakter ook wel ‘Moskou aan de IJssel’ genoemd, zal het NederlandRuslandjaar extra aandacht krijgen. Net als in Vriezenveen, waar vooral het Historisch Museum en de Koninklijke Vriezenveense Harmonie actief zijn bij het uitwerken van ideeën. Het Museum kent al geruime tijd een complete afdeling over de ‘Rusluie’. De Harmonie is een ‘uithangbord’ voor de Gemeente Twenterand, waarbinnen Vriezenveen ligt, en heeft goede contacten gelegd voor een optreden in Sint Petersburg in 2013. Commissaris van de Koningin Ank Bijleveld heeft het belang van de culturele uitwisseling onderstreept. Verschillende bedrijven uit de gemeente werken mee om een aantal ideeën ook daadwerkelijk uit te voeren. Een bijzonder evenement in 2013 is een fi etstocht van 2400 kilometer van Vriezenveen naar Sint Petersburg. Op het gebied van onderwijs heeft Hogeschool Saxion uit Enschede laten weten mee te willen werken. Ook werd de Stichting Twente - Rusland 2013 opgericht, een gezamenlijk initiatief van het bedrijfsleven, de culturele sector, de sport, het onderwijs en de overheid. Informatie: Stichting Rusland Twente 2013: info@ruslandtwente2013.nl.

Het voorplat van Hoofdmomenten der Russiese letterkunde door Nicolaas van Wijk, 1919. Het land van de leeuw, een verhaal op basis van herinneringen van de Zwolse soldaat van Napoleon Jan Willem van Wetering.

Hanzeboog, treinhistorie en

Op zaterdag 4 juni 1864 werd er feest gevierd aan de IJssel: de treinverbinding tussen Utrecht en Zwolle was voltooid. De spoorbrug over de rivier, waarvoor minister Thorbecke op 7 oktober 1862 de eerste steen had gelegd, was de eerste vaste oeververbinding op deze plek. Om 15.35 uur op die 4de juni in 1864 arriveerde, onder de tonen van het Stedelijk Muziekkorps, de eerste, feestelijk versierde, stoomtrein uit de richting Utrecht. De stad had er lang op moeten wachten, want al in 1845 werden de eerste plannen voor de Overijsselsche Spoorweg Maatschappij (OSM) gepresenteerd; maar die waren op niets uitgelopen. De uiteindelijke verbinding kwam tot stand dankzij de Nederlandsche Centraal Spoorwegmaatschappij (NCS). Van een gecombineerde trein- en verkeersbrug was het niet gekomen. Een vaste oeververbinding op die plek werd, onder andere vanwege de geringe omvang van het wegtransport, niet urgent geacht. Tot 1930 fungeerde nog het Katerveer, even verderop stroomafwaarts. Pas toen kwam er bij Zwolle een brug over de IJssel, in 1970 gevolgd door een tweede.

-geluiden

Op zaterdag 8 december 2012 was er wederom feest ter gelegenheid van een nieuwe treinverbinding: de lijn tussen Zwolle en Lelystad, de Hanzelijn, werd voor het publiek geopend. Twee dagen eerder had koningin Beatrix de offi ciële opening verricht. De oude brug uit 1864 was toen al niet meer te zien, want die was in september 2011 gedemonteerd. Wat restte, was de plaquette die in 1862 was aangebracht ter herinnering aan de eerste steenlegging door minister Thorbecke. Precies anderhalve eeuw nadien werd dit gedenkteken, gerestaureerd en gefl ankeerd door twee hefwielen op een pijler van de oude brug, opnieuw onthuld. Zo vonden, twee maanden voor de opening van de nieuwe brug, historie en toekomst elkaar.

Treingeluiden

Van alle eerste keren herinner ik mij ook de trein. We moesten in Zwolle zijn voor nieuwe zondagse kleren.

En achter de lijn op het perron mocht ik ab-so-luut niet komen, want daar werd je meegezogen; de gruweldood op het station.

Moederangst, herinneringen over ‘t voorbijgaan der dingen, tijdens mijn gang naar een trein.

Achter de streep is het dringen, wachtend op rails die gaan zingen voor onze vorstin en de Hanzelijn.

Dick Schlüter Dichter bij Overijssel (Geschreven ter gelegenheid van de opening van de Hanzelijn op 6 december 2012 door koningin Beatrix.)